Medycyna Metaboliczna, 2014, tom XVIII, nr 3

www.medycyna-metaboliczna.pl
47
MAGORZATA KOSTECKA
1
, AGNIESZKA HALSKA
2
PRAKTYCZNE ODRBNOCI I TRUDNOCI
W LECZENIU DIETETYCZNYM PACJENTW
Z ZESPOEM METABOLICZNYM - OPIS PRZYPADKW
SPECIFIC AIMS AND DIFFICULTIES IN THE DIETARY TREATMENT OF PATIENTS
WITH METABOLIC SYNDROME - CASE REPORTS.
1
Katedra Chemii, Wydzia Nauk o ywnoci i Biotechnologii, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie,
2
Studenckie Koo Naukowe Dietetykw, Wydzia Nauk o ywnoci i Biotechnologii, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie.
Kierownik Katedry: prof. dr hab. Izabella Jackowska.
STRESZCZENIE. W zespole metabolicznym otyo brzuszna kojarzy si z wieloma innymi zaburzeniami klinicznymi i metabolicznymi. Stanowi
z tego wzgldu szczeglnie wysokie ryzyko cukrzycy typu 2 oraz chorb sercowo-naczyniowych, udaru mzgu lub miadycy ttnic koczyn.
Z reguy wymaga aktywnego wieloskadnikowego leczenia szczeglnie dietetycznego. Plan diety w zespole metabolicznym uwzgldnia
zarwno potrzeb redukcji masy tkanki tuszczowej jak i profilaktyk powika naczyniowych miadycy. Jego realizacja musi opiera si na
specjalistycznie prowadzonej edukacji dietetycznej oraz motywacji. Wymaga take rodowiskowego wsparcia. Ilustruj to opisane przypadki.
Sowa kluczowe zesp metaboliczny, leczenie dietetyczne, profilaktyka miadycy, edukacja dietetyczna.
SUMMARY. In the metabolic syndrome the visceral obesity is associated with many other clinical and metabolic disturbances. Due to such circumstan-
ces it presents the particularly increased risk of cardiovascular disease, stroke or lower limbs arterial insufficiency. The active, multicomponent therapy
is always needed among prophylactic and therapeutic actions the dietetic management is always preferential.
The plan of the diet in metabolic syndrome always should be aimed at the reduction of the fat tissue mass in combination with the atherosclerosis
prophylaxis. The realization of such enlarged dietetic plan gets the practical chance when is based on the specific dietetic education and motivation.
The reported cases illustrate this approach.
Key words metabolic syndrome, dietetic therapy, atherosclerosis prophylaxis, dietetic education.
ZESP METABOLICZNY W POLSCE
Zesp metaboliczny charakteryzuje si wystpowa-
niem powizanych ze sob metabolicznych czynnikw
ryzyka chorb sercowo-naczyniowych o podou mia-
dycowym oraz cukrzycy typu 2 (1,2). Jego wyodrb-
nienie ma na celu zwikszenie skutecznoci specyfcznie
przystosowanej, wieloskadnikowej proflaktyki i lecze-
nia wielu zespolonych czynnikw ryzyka.
Epidemiologiczne oceny wystpowania zespou me-
tabolicznego w Polsce przedstawiaj badania NATPOL
PLUS (3) oraz WOBASZ (4). W obydwu badaniach ze-
sp metaboliczny okrelono wedug kryteriw NCEP-
-ATP III w ich wersji z 2005 r. (1).
W analizie NATPOL PLUS stwierdzono, e w bada-
nej grupie liczcej 2329 kobiet i mczyzn w wieku po-
wyej 18 lat chorobowo z powodu zespou metabolicz-
nego okrelono wskanikiem na 20%.
W programie WOBASZ objto reprezentatywn pr-
b mieszkacw Polski w liczbie 6114 mczyzn i 6894
kobiet w wieku 2074 lata. Na podstawie uzyskanych
danych wskazano, e tak ujty zesp metaboliczny wy-
stpuje przecitnie u co pitej osoby dorosej. Stanowi to
niemal 6 mln mieszkacw Polski. Najwyszy wskanik
chorobowoci stwierdzono w wojewdztwie wielko-
polskim - 33% wrd mczyzn; najniszy wystpowa
w wojewdztwie lubelskim - 16% wrd mczyzn. Cho-
robowo z powodu zespou metabolicznego zwikszaa
Medycyna Metaboliczna, 2014, tom XVIII, nr 3
www.medycyna-metaboliczna.pl
48
si proporcjonalnie do wieku badanych, szczeglnie u ko-
biet. Objawami wiodcymi i wystpujcymi najczciej
byy otyo brzuszna i nadcinienie ttnicze (4).
Podobnie w obserwacjach poczynionych w ramach
badania Pol-MONICA w r. 2001 w populacji Warszawy
czsto zespou metabolicznego wynosia 20% (5).
OPISY PRZYPADKW
Celem przedstawionej obserwacji jest analiza trudno-
ci dietetycznych wystpujcych w leczeniu pacjentw
z zespoem metabolicznym.
Obserwacji i analizie poddano pacjentw poradni die-
tetycznej, ktrzy leczyli si w latach 2012 - 2013. Wrd
11 osb z zespoem metabolicznym, okrelonym wedug
defnicji WHO (6) regularnie korzystajcych z porad die-
tetyka u 3 osb pojawiy si szczeglne trudnoci w pro-
wadzeniu i kontrolowaniu ustalonej diety. Byy to kobiety
w wieku 58-67 lat, majce znaczn otyo brzuszn oraz
cierpice na choroby ukadu sercowo-naczyniowego.
Badania objy wywiady ywieniowe, analiz wynikw
biochemicznych krwi, parametrw antropometrycznych,
plan diety oraz kontrol jego stosowania i ocen wyni-
kw klinicznych. Analiz wywiadw ywieniowych oraz
planu diety wykonano przy uyciu programu Dieta 5.0 wg
I w Warszawie.
Osoby przychodzce do poradni dietetycznej z ze-
spoem metabolicznym stanowi okoo 5% wszystkich
pacjentw. S to gwnie kobiety w wieku powyej
45 lat, z wystpujc znaczn otyoci brzuszn oraz
chorobami ukadu sercowo-naczyniowego i ukadu
kostno-stawowego.
Pacjentka 1., P.K.
Kobieta lat 58, z zespoem metabolicznym - BMI=28,6,
obwd talii- 89 cm, badania biochemiczne krwi: choleste-
rol cakowity 321 mg/dl, frakcje: HDL - 34 mg/dl, LDL
- 169 mg/dl i poziom trjglicerydw - 423 mg/dl. Stenie
glukozy na czczo - 89 mg/dl.
Pacjentka leczy si od okoo piciu lat na nadcinienie
ttnicze.
Z analizy wywiadu ywieniowego wynika, e wyzna-
czona energia diety jest na poziomie 1800 kcal/dob, a pod-
stawowa przemiana materii na poziomie 1889 kcal/dob.
Energia diety pochodzia gwnie z misa i jego przetwo-
rw oraz sodyczy. W historii byy ju trzy okresy ak-
tywnego odchudzania. Wtedy pacjentka stosowaa diet
z liczb kalorii 1000 na dob, schuda wtedy 4 kg w cigu
3 tygodni. Po trzech miesicach powrcia jednak do wagi
wyjciowej.
Z analizy nawykw ywieniowych wynika, e pa-
cjentka nie spoywa nabiau pod adn postaci, w die-
cie nie uwzgldnia owocw, warzywa pojawiaj si spo-
radycznie tylko 1 raz dziennie jako dodatek do obiadu.
Podstaw caodziennego jadospisu jest miso, gwnie
wieprzowe. Jedyn stosowan technik obrbki kulinar-
nej jest smaenie, gwnie na smalcu, czasem na oleju
rzepakowym. Spoycie produktw wglowodanowych
ograniczone jest do chrupkiego lub biaego pieczywa oraz
makaronw. Ilo spoywanego bonnika w diecie wyno-
si ok. 19 g, a wypijanych napojw ok. 850 ml - gwnie
kawa i czarna herbata bez cukru.
Aktywno fzyczna pacjentki jest bardzo ograniczo-
na gdy cierpi na przewleke zapalenie stawu kolanowego
- ma prac biurow przy komputerze.
Komentarz. Ocena sposobu ywienia pokazuje, e po-
peniane s bdy nie tylko w komponowaniu posikw,
ale rwnie w technice ich przygotowywania. Potrawy
powinny by gotowane w wodzie, na parze lub w spe-
cjalnych naczyniach do gotowania bez wody, polecane
jest rwnie beztuszczowe przysmaanie pproduktw
z niewielk iloci wody pod przykryciem lub pieczenie
w folii i w pergaminie. Proces smaenia zawsze znacznie
zwiksza zawarto tuszczu w produkcie.
W diecie osoby z zespoem metabolicznym gwnym
rdem biaka powinny by produkty chude: indyk, kur-
czaki, cielcina, chude ryby. Wskazane s co najmniej 2
porcje dziennie niskotuszczowych produktw mlecznych
fermentowanych, jak: jogurt, kefr, lub chude sery, mleko
z ma zawartoci tuszczu. Bakterie kwasu mlekowe-
go asymiluj cholesterol, dziki temu zostaje on w wik-
szym stopniu wydalony przez przewd pokarmowy (7).
Zasadniczym rdem energii w tej diecie powinny by
wglowodany (skrobia) pochodzce z penoziarnistego
pieczywa, gruboziarnistych kasz, ryu i makaronw. Na-
tomiast ograniczeniu podlegaj sacharoza i fruktoza, oraz
odpowiednio wyroby cukiernicze - demy wysokoso-
dzone, mid, sodzone napoje (zwaszcza fruktoza z sy-
ropu kukurydzianego) (8). Konieczne jest wprowadzenie
do diety 5 porcji warzyw i owocw, gwnie w formie
surowej.
W zwizku w tym do planu diety pacjentki wprowa-
dzono list produktw zalecanych i przeciwwskazanych.
Ograniczono udzia cukrw prostych i tuszczw nasyco-
nych oraz zwikszono ilo bonnika oraz tuszczw jed-
no- i wielonienasyconych. Zalecono ilo skrobi dostar-
czajcej 50% energii diety. Wprowadzona zostaa woda
mineralna w iloci 1000 ml na dob oraz aktywno f-
zyczna - 2 razy w tygodniu spacer po 45 minut i 2 razy
w tygodniu aqua-aerobic z odcieniem staww kolano-
wych. Energi diety ustalono na poziomie 1400 kcal/dob.
Przez pierwsze 4 tygodnie pacjentka stosowaa si do
zalece, masa ciaa spada o 2 kg, poziom cakowitego
cholesterolu wynosi 296 mg/dl, we frakcji HDL 41 mg/dl.
Cinienie ttnicze regulowane byo staym przyjmowa-
niem lekw. W cigu nastpnych 3 miesicy pacjentka
jednak przestaa stosowa si do zalece. W jadospisie
pojawi si znowu nadmiar misa wieprzowego (5 razy
Medycyna Metaboliczna, 2014, tom XVIII, nr 3
www.medycyna-metaboliczna.pl
49
w tygodniu), owoce byy spoywane tylko raz dziennie
w postaci jabka, a ilo bonnika w diecie spada do 10
g/dob. Spadek masy ciaa zatrzyma si, a poziom cho-
lesterolu podwyszy si do 329 mg/dl. Przez nastpne
2 miesice pacjentka powrcia cakowicie do dawnego
stylu ycia, tumaczc si, e przyzwyczajenia s sil-
niejsze, a smak ulubionych, np. smaonych potraw jest
decydujcy.
Pacjentka 2., W.Z.
Kobieta lat 62, z zespoem metabolicznym BMI =
29,6, obwd talii - 94 cm, badania biochemiczne krwi: cho-
lesterol cakowity 298 mg/dl, frakcja: HDL 37 mg/dl, LDL
129 mg/dl, poziom trjglicerydw - 165 mg/dl. Stenie
glukozy 94 mg/dl. Pacjentka leczy si od 10 lat na nadci-
nienie ttnicze oraz na refuks odkowo-przeykowy.
Z analizy wywiadu ywieniowego wynika, e kalo-
ryczno diety jest na poziomie 1870 kcal/dob, a pod-
stawowa przemiana materii na poziomie 1980 kcal/dob.
Energia diety pochodzi gwnie z pieczywa, produktw
mcznych, tuszczw zwierzcych oraz sodyczy. W hi-
storii byy dwa okresy odchudzania, kiedy pacjentka
stosowaa diet 1000 kcal/dob - schuda 7 kg w cigu
8 tygodni, druga prba odchudzania bya cakowicie nie-
skuteczna - pacjentka czua si cay czas godna i nie po-
trafa kontynuowa diety.
Z analizy nawykw ywieniowych wynika, e pacjent-
ka spoywa nabia pod postaci penostustego mleka, sera
twarogowego i tego, w diecie nie ma owocw, a warzy-
wa podobnie jak w poprzednim przypadku pojawiaj si
nieregularne, raz dziennie jako dodatek do obiadu. Pod-
staw caodziennego jadospisu s produkty mczne typu
kluski, pierogi oraz biae pieczywo spoywane do kadego
posiku z dodatkiem masa. Najchtniej pacjentka stosuje
smaenie, gwnie na smalcu, oraz duszenie z dodatkiem
oleju rzepakowego. Najczciej w cigu dnia spoywane
s sodycze 3-4 porcje, w postaci ciasta, czekolady czy wy-
robw cukierniczych. Ilo spoywanego bonnika w die-
cie wynosi 13 g, a wypijanych napojw 750 ml, gwnie
kawa i herbatki owocowe bez cukru.
Komentarz.
Aktywno fzyczna pacjentki jest zalena od pory
roku, w okresie od wiosny do jesieni uprawia dziak,
uczszczala rwnie na gimnastyk kardiologiczn.
Z analizy jadospisu jak we wczeniejszym przypad-
ku wynika, e pacjentka popenia typowe bdy. W diecie
naley ograniczy maso, mietan, wykluczy smalec,
sonin, tuste misa, tuste sery, penotuste mleko i za-
bielacze do kawy. Naley wyeliminowa kwasy tuszczo-
we jednonienasycone typu trans - rdem ich s potra-
wy smaone, margaryny twarde, pieczywo cukiernicze
- ciastka i ciasta. Due znaczenie w leczeniu zespou
metabolicznego ma regularne spoywanie ryb morskich
(23 razy w tygodniu, np. makrela, oso, sardynki, fdra,
tuczyk, ledzie, halibut), ktre nie byy obecne w die-
cie pacjentki. Zawarte w rybach wielonienasycone kwasy
tuszczowe omega-3 obniaj cinienie krwi, zmniejszaj
stenie trjglicerydw, zwikszaj stenie cholestero-
lu frakcji HDL, hamuj powstawanie i progresj blaszki
miadycowej (9). Konieczne jest te wprowadzenie do
codziennego jadospisu ciemnozielonych warzyw: broku-
y, jarmu, szpinak, fasolka, cukinia, pietruszka zielona
oraz owocw, wzbogacenia diety w bonnik pokarmowy,
a take zmniejszenie poday soli kuchennej przez dopra-
wianie potraw sokiem z cytryny, musztard lub przypra-
wami zioowymi - koprem czy czosnkiem.
Ustalono dla pacjentki odpowiedni list produktw
zalecanych i przeciwwskazanych. Zwikszono ilo bon-
nika poprzez dodanie do kadego gwnego posiku suro-
wych warzyw oraz zastpienie pieczywa biaego, peno-
ziarnistym. Pacjentka nie zgodzia si jednak na zmian
stosowanych technik kulinarnych oraz na ograniczenie
soli dodawanej do potraw. Wprowadzona zostaa woda
mineralna w iloci 1000 ml na dob, oraz ograniczone
spoycie kawy do 1 flianki dziennie. Energia diety zo-
staa ustalona na poziomie 1300 kcal/dob. Przez pierw-
sze 2 tygodnie pacjentka stosowaa si do zalece; wyeli-
minowaa jednak z diety ciemne pieczywo, gdy miaa
kopoty trawienne. Objawy refuksu zmusiy pacjentk do
zrezygnowania ze smaenia na korzy gotowania na pa-
rze. Po kolejnych 4 tygodniach masa ciaa spada o 3 kg,
poziom cakowitego cholesterolu wynosi 286 mg/dl, we
frakcji HDL 39 mg/dl a stenie trjglicerydw - 148 mg/
dl. Cinienie ttnicze regulowane byo staym przyjmo-
waniem lekw. Pacjentka skarya si jednak na skoki ci-
nienia, szczeglnie w godzinach popoudniowych. W ci-
gu nastpnych 4 tygodni, po uspokojeniu objaww ze
strony przewodu pokarmowego pacjentka powrcia do
smaenia oraz nadmiernego solenia, w jadospisie pojawi
si nadmiar sodyczy, gwnie czekolady i ciastek, owoce
byy spoywane tylko raz dziennie w postaci jabka. Spa-
dek masy ciaa zatrzyma si. Pacjentka zacza stosowa
leki na obnienie cholesterolu oraz uzyskaa skierowanie
do leczenia sanatoryjnego.
Pacjentka 3., D.A.
Kobieta lat 68, z zespoem metabolicznym BMI =
28,4, obwd talii- 92 cm, badania biochemiczne krwi:
cholesterol cakowity 302 mg/dl, we frakcji HDL 29 mg/
dl; poziom trjglicerydw 280 mg/dl. Stenie glukozy
97 mg/dl. Pacjentka leczy si od trzech lat na nadcinienie
ttnicze. Z analizy wywiadu ywieniowego wynika, e
energia diety jest na poziomie 1890 kcal/dob, a podsta-
wowa przemiana materii wynosi 1940 kcal/dob. Energia
diety pochodzi gwnie z misa i jego przetworw oraz
tustego nabiau.
Z analizy nawykw ywieniowych wynika, e pa-
cjentka spoywa nabia pod postaci penostustego
Medycyna Metaboliczna, 2014, tom XVIII, nr 3
www.medycyna-metaboliczna.pl
50
mleka, sera twarogowego i masa, w diecie nie ma ad-
nych owocw, a warzywa pojawiaj si tylko raz dzien-
nie jako dodatek do obiadu w postaci surwki. Podstaw
caodziennego jadospisu jest miso, gwnie wieprzo-
we. Jedyn stosowan technik obrbki kulinarnej jest
smaenie, gwnie na smalcu. Spoycie produktw w-
glowodanowych ogranicza si do biaego pieczywa oraz
da jarskich, typu pierogi. Ilo spoywanego bonnika
w diecie wynosi 14 g, a wypijanych napojw 650 ml -
gwnie herbata do niadania i kolacji. Pacjentka skary
si na cakowity brak poczucia pragnienia. Pory posikw
s bardzo nieregularne. S to gwnie dwa wysokokalo-
ryczne posiki dziennie. Aktywno fzyczna pacjentki
jest zrnicowana w zalenoci od pory roku -zwizana
tylko z opiek nad wnukami.
Pacjentka uczestniczya w edukacji dietetycznej,
w czasie ktrej starano si wyjani, e w leczeniu zespo-
u metabolicznego wan rol odgrywa frakcja bonnika
pokarmowego rozpuszczalna w wodzie (pektyny, b-
-glukany, gumy, luzy). rdem bonnika bd wszystkie
owoce, cznie z suszonymi, warzywa ( w tym ciemnozie-
lone i te, ze wzgldu na zawarto antyoksydantw),
nasiona rolin strczkowych i nierafnowane penoziarni-
ste produkty zboowe. Naley ograniczy produkty za-
wierajce cukry proste (mid, cukier, sodycze, demy,
soki, sodzone napoje). Ogranicza si te maso, najlepiej
zastpi je margaryn wzbogacan w stanole i sterole ro-
linne oraz olejami np. rzepakowym czy lnianym. Naley
wypija co najmniej 1,5 litra pynw, gwnie niskosodo-
wej wody mineralnej.
Komentarz.
Ustalono z pacjentk list produktw zalecanych
i przeciwwskazanych. Ograniczono udzia biaka zwie-
rzcego i tuszczw nasyconych, oraz wprowadzono
zwikszon ilo bonnika przez dodanie do posikw su-
rowych warzyw.
Wprowadzona zostaa woda mineralna, gwnie lekko-
gazowana w iloci 750 ml na dob, herbata rumiankowa lub
z melisy przed snem (250 ml), oraz ograniczono poda czar-
nej herbaty do jednej flianki. Energi diety ustalono na po-
ziomie 1300 kcal/dob. Przez pierwsze 6 tygodni pacjentka
stosowaa si do zalece, masa ciaa spada o 2,5 kg, poziom
cakowitego cholesterolu wynosi 302 mg/dl, we frakcji
HDL 44 mg/dl. Cinienie ttnicze zostao uregulowane, pa-
cjentka nie skarya si na skoki cinienia. W cigu nastp-
nych 4 tygodni masa ciaa spada o dalsze 3 kg, a poziom
cholesterolu HDL wzrs do 48 mg/dl.
Podczas kolejnej wizyty kontrolnej pacjentka stwier-
dzia jednak, e na stosowanie diety nie ma ju siy
i moliwoci, poniewa czonkowie rodziny chc po-
wrotu do dawnych zwyczajw i technik kulinarnych.
Do jadospisu powrcio wic smaenie, potrawy bogate
w tuszcz zwierzcy oraz sodycze. W cigu nastpnych 2
miesicy pacjentka powrcia do dawnych przyzwycza-
je kulinarnych.
Obecnie (po kolejnych 4 miesicach) zgosia si do
poradni dietetycznej razem z mem.
DYSKUSJA
Zesp takich zaburze i objaww jak otyo brzusz-
na i insulinooporno, nadcinienie ttnicze, hipercho-
lesterolemia i hipertrjglicerydemia oraz wiele innych
wtrnych czynnikw ryzyka miadycy choroby nie-
dokrwiennej serca, mzgu, koczyn dolnych, aorty sta-
nowi szczeglny problem proflaktyczny i leczniczy.
Dziaania medyczne w tym zakresie musz by szczegl-
nie aktywne. Odnosz si zarwno do proflaktycznych
zmian stylu ycia jak i do stosowania wieloskadnikowej
farmakoterapii.
Do gwnych dziaa naley redukcja otyoci brzusz-
nej czyli stosowanie odpowiedniego ywienia.
W proflaktyce i leczeniu zespou metabolicznego
podstawowe znaczenie powinna mie odpowiednio ja-
kociowo oraz ilociowo zaplanowana dieta. Jej celem
jest jednoczenie uzyskanie redukcji nadmiernej masy
ciaa (tkanki tuszczowej) oraz zmniejszenie ryzyka cho-
rb sercowo-naczyniowych. W praktyce klinicznej jest to
zazwyczaj dieta z defcytem energetycznym rzdu 500-
600 kilokalorii dziennie uwzgldniajca postulat proflak-
tyki miadycy skadem jakociowym.
Wynika std, e diet w zespole metabolicznym powin-
no si stosowa wedug odpowiednio przystosowanych
zalece.
Podano je poniej w formie dietetycznego dekalogu:
1. zmniejszenie udziau tuszczw w diecie poniej 30%
energetycznej wartoci racji dziennej; przynajmniej
10% z tej iloci naley podawa w formie tusz-
czw z jednonienasyconymi kwasami tuszczowy-
mi, takimi jak: oliwa z oliwek, olej rzepakowy, olej
sonecznikowy;
2. eliminacja z diety czerwonego misa, wprowadzenie
2 porcji/tydzie tustych ryb morskich;
3. unikanie tuszczw nasyconych (tuszcze pochodzenia
zwierzcego, tusty nabia), w formie trans twarde
margaryny, gotowe wyroby piekarniczo-cukiernicze;
4. unikanie spoywania produktw o wskaniku glike-
micznym wikszym od 70;
5. eliminacja produktw i napojw wysokosodzonych
lub alkoholu (10);
6. codzienne spoywanie produktw zboowych z pe-
nego przemiau;
7. spoywanie warzyw i owocw w iloci dostarczaj-
cej co najmniej 30 g bonnika na dob;
8. ograniczenie spoycia soli kuchennej do poziomu nie
przekraczajcego 5g/dzie;
Medycyna Metaboliczna, 2014, tom XVIII, nr 3
www.medycyna-metaboliczna.pl
51
9. spoycie pynw, gwnie wody mineralnej, na po-
ziomie 1000-1200 ml dziennie;
10. zapewnienie codziennej aktywnoci fzycznej (np. 1
km spaceru dziennie lub 3045 minut innego umiar-
kowanego wysiku dostosowanego do stanu zdro-
wia). (11)
W oparciu o powyej przedstawione zasady mona
przedstawi idealny jakociowo jadospis, ktry dostar-
czy wszystkich niezbdnych skadnikw pokarmowych
oraz wpynie korzystnie na stan zdrowia.
Poniej podano jego przykad.
niadanie 1:
Chleb razowy lub inny penoziarnisty 2 kromki,
margaryna, ser biay chudy ok 50 g (lub twaroek ziar-
nisty, 1 jajko lub jogurt naturalny), saatka z pomidora,
ogrka i zielonej pietruszki (ewentualnie papryka, rzod-
kiewka, szczypior czy kiszony ogrek, w miar dostpno-
ci sezonowej), zielona herbata.
niadanie 2:
Saatka z gotowanego brokua i gotowanego fleta
z kurczaka z koprem i kefrem ( zamiennie saatka na ba-
zie zielonej saaty, papryki, kalafora czy cebuli), chleb
razowy 1 kromka. Woda mineralna lub herbata.
Obiad:
Filet z dorsza lub morszczuka - 100 g gotowany na
parze z marchewk i zielonym groszkiem z dodatkiem
rozmarynu i soku z cytryny (zamiennie flet z kurczaka
lub indyka gotowany na parze lub pieczony w folii, pulpet
drobiowy), ry brzowy, surwka z kiszonej lub czerwo-
nej kapusty z jabkiem tartym i olejem rzepakowym (szpi-
nak lub gotowane buraczki). Sok z czerwonej porzeczki
lub inny np. wyciskany z marchwi i owocw.
Podwieczorek:
2 mandarynki (zamiennie porcja innych owocw 75
g na surowo lub gotowanych, np. jabko z cynamonem).
Woda mineralna.
Kolacja:
Leczo z cukinii i bakaanw z cebul, pieczarkami
i sosem pomidorowym z dodatkiem oleju rzepakowego,
czosnku, bazylii, soli zioowej i pieprzu - 200 g, chleb
razowy lub buka penoziarnista 50 g, herbata.
Z uwagi na konieczno ograniczania w diecie pro-
duktw dostarczajcych witamin A: maso, mietana,
tka jaj, tuste sery - naley w niej uwzgldni warzywa
bogate w t witamin (marchew, dynia, cukinia, melon,
take saata, szpinak, jarmu). W diecie konieczne jest
take uwzgldnienie zapewnienia penego pokrycia zapo-
trzebowania na pozostae witaminy i sole mineralne.
Poniej podano kilka uwag z tego zakresu.
Witamina C oraz fawonoidy o silnym dziaaniu anty-
oksydacyjnym wystpuj w owocach jagodowych, cytru-
sowych, pomidorach i brokuach.
Kwercetyna, znajdujca si w znacznej iloci w czar-
nej herbacie, cebuli, jabkach, zmniejsza podatno
czsteczek LDL na oksydacj, ma dziaanie przeciwmia-
dycowe i antyagregacyjne.
Czosnek ma korzystne dziaanie przeciwkrzepliwe
i obniajce stenie cholesterolu.
Warzywa i owoce powinny zapewni odpowied-
ni poda potasu - pomidory, szpinak, ziemniaki, fa-
sola. Wana jest odpowiednia poda folianw i wita-
miny B12 pochodzcej z penoziarnistych produktw
zboowych.
Edukacja i motywacja.
Praca dietetyka z pacjentem wykazujcym objawy
zespou metabolicznego jest zoona. Z wasnych obser-
wacji wynika, e pacjenci nie akceptuj zbyt rygorystycz-
nej diety, zwaszcza jeeli nie maj wsparcia rodzinnego
rodowiska. Ponadto dugotrwaa dieta wymaga kontro-
lowania odpowiedniego spoycia skadnikw jakocio-
wych pokarmu. Konieczne jest cige podtrzymywanie
wysokiej motywacji pacjentw. Mona to osiga za po-
moc specjalnie przystosowanej, profesjonalnej edukacji
zdrowotnej.
U wielu osb trudne do zmiany s reakcje warunko-
we, wynikajce z upodoba dietetycznych i z awersji do
niektrych zalecanych pokarmw (12). Reakcje te mog
si zmienia pod wpywem prozdrowotnych porad ywie-
niowych lub mody na okrelony sposb odywiania si.
Wymagaj jednak staego, duego wysiku ze strony nie
tylko pacjenta, ale caej rodziny. Naley pamita, e nie-
ktre zachowania ywieniowe zwizane z doborem pro-
duktw, sposobem przygotowywania potraw lub samym
zwyczajem ich spoywania wyksztaciy i utrwaliy si
ju w okresie modoci. Zmiana utrwalonych zych nawy-
kw moe powodowa wiele trudnoci w praktyce ywie-
nia. Zalecenia dotyczce odywiania powinno realizowa
si stopniowo. Nadmierna masa ciaa moe by zwizana
z zaburzeniami emocjonalnymi, samotnoci, nieumiejt-
noci radzenia sobie ze stresem. Jedzenie staje si wtedy
sposobem tumienia negatywnych emocji (13). Potrzeb-
na wtedy jest kompleksowa opieka lekarza, psychologa
i dietetyka.
Edukacja dietetyczna pacjenta z zespoem metabo-
licznym powinna mie na celu uksztatowanie motywacji
wewntrznej. Dobre efekty uzyskuje si kiedy edukacja
i motywacja obejmie take osoby z najbliszego otocze-
nia: ma, on, dzieci lub opiekunk spoeczn. Prby
eliminacji bdw powinny uwzgldnia moliwoci
ekonomiczne i poznawcze chorego. Jak na to wskazuj
wasne dowiadczenia same wskazwki dotyczce tylko
planu diety oraz broszura informacyjna s nieskutecz-
ne. Chorych naley zawsze obj waciw edukacj,
a w niektrych przypadkach zaproponowa wsparcie
grupowe (14, 15).
W celu poprawy przestrzegania zalece dietetycznych
konieczna jest zawsze zarwno edukacja jak i zbudowa-
nie motywacji pacjentw, jak i ich rodzin (15, 16).
Medycyna Metaboliczna, 2014, tom XVIII, nr 3
www.medycyna-metaboliczna.pl
52
WNIOSKI
1. Osoby z zespoem metabolicznym wykazuj zawsze
wiele zaburze dodatkowych, odznaczaj si szcze-
glnie podwyszonym ryzykiem chorb sercowo-na-
czyniowych. Plan diety ma wtedy wieloskadnikowy
charakter uwzgldniajcy te okolicznoci.
2. Zmiana stylu ycia i odpowiednia modyfkacja diety
wymaga od pacjenta z zespoem metabolicznym szcze-
glnie aktywnej motywacji i umiejetnoci.
3. rodowisko domowe moe by zarwno powodem
trudnoci lub te odwrotnie uatwie w dietetycz-
nym leczeniu pacjenta z brzuszn otyoci i otyego
z chorobami ukadu sercowo-naczyniowego.
4. Edukacja ywieniowa powinna obejmowa tak pa-
cjenta, jak i ca jego rodzin. Umoliwia to peniejsze
wprowadzanie zmian w stylu ycia i sposobie ody-
wiania pacjentw.
PIMIENNICTWO
1. Grundy SM, Cleeman JI, Daniels SR i wsp.: Diagno-
sis and management of the metabolic syndrome. An
American Heart Association/National Heart, Lung,
and Blood Institute Scientifc Statement, Circulation,
2005, 112, 2735 2752.
2. National Cholesterol Education Program, National
Heart: Lung, and Blood Institutes of Health (NIH)
Publication No. 02-5215 September 2002: Third re-
port of the National Cholesterol Education Program
(NCEP) - expert panel on detection, evaluation, and
treatment of high blood cholesterol in adults (Adult
Treatment Panel III) fnal report. Circulation, 2002,
106, 31433421.
3. Zdrojewski T, Bandosz P, Szpakowski P, i wsp.: Roz-
powszechnienie gwnych czynnikw ryzyka chorb
ukadu sercowo-naczyniowego w Polsce. Wyniki
badania NATPOL PLUS, Kardiologia Polska, 2004,
61(Supl.IV), IV1IV26.
4. Wyrzykowski B, Zdrojewski T, Sygnowska E, i wsp.:
Epidemiologia zespou metabolicznego w Polsce.
Wyniki programu WOBASZ, Kardiologia Polska,
2005, 63(Supl.4), S1S4.
5. Broda G, Szczniewska D, Rywik S: Czsto wyst-
powania zespou metabolicznego w populacji osb
dorosych Warszawy, Medycyna Metaboliczna, 2003,
7, 225229.
6. Tato J, Czech A, Bernas M: Otyo, zesp metabo-
liczny. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2007.
7. Ciborowska H, Rudnicka A: Dietetyka. ywienie
zdrowego i chorego czowieka, PZWL, Warszawa
2007, 280.
8. Bray GA, Nielsen SJ, Popkin B: Consumption of high-
-fructose corn syrup in beverages may play a role in
the epidemic of obesity, Am J Clin Nutr, 2004, 79(4),
537543.
9. Marchioli R, Barzi F, Bomba E: Early protection aga-
inst sudden death by n-3 polyunsaturated fatty acids
after myocardial infarction: Results of the Gruppo
GISSI, Circulation, 2002, 105, 18971903.
10. Ostrowska L: Czym kierowa si w wyborze diety pa-
cjenta z zespoem metabolicznym? Forum Zaburze
Metabolicznych, 2011, 2(1), 1118.
11. Tato J, Bernas M: Zesp metaboliczny - kontrower-
sje wok akademickiej debaty i realiw praktyki kli-
nicznej, Endokrynologia, Otyo i Zaburzenia Prze-
miany Materii, 2008, 5(1), 13-26.
12. Ortega RM, Requejo AM, Andres P: Dietary intake
and cognitive function in a group of elderly people,
Am J Clin Nutr, 1997, 66, 803809.
13. Ohme M, Perczyska J, Jarosz M: Psychologicz-
ne aspekty nadwagi i otyoci, ywienie Czowieka
i Metabolizm, 2002, 29, 259-267.
14. Junik R: Dieta w proflaktyce nadmiernego przyrostu
masy ciaa, Diabetologia Praktyczna, 2011, 12 (B), 63.
15. Kowalczyk K, Gromadzka-Ostrowska J: Zachowania
ywieniowe otyych osb z cukrzyc typu 2 leczonych
diet a rekomendacje, Diabetologia Praktyczna, 2011,
12 (B), 64.
16. Czech A: Profesjonalna edukacja terapeutyczna i be-
hawioralna jako fundament opieki diabetologicznej
badania wasne i standardy metodologiczne. Diabeto-
logia Praktyczna, 2011, 12 (B), 10.
Adres do korespondencji:
Magorzata Kostecka
Katedra Chemii, Wydzia Nauk o ywieniu,
Uniwersytet Przyrodniczy,
20-950 Lublin, ul. Akademicka 15
tel. 81/445-65-46
e-mail: julka-portal@wp.pl