Biuletyn Instytutu Zachodniego

Debata o odpowiedzialnoci Niemiec za

sprawy midzynarodowe
Oywienie debaty o potrzebie i granicach zaangaowania
midzynarodowego Niemiec w 2014 r. mona czy z rnymi
okolicznociami. Wezwania prezydenta J. Gaucka, ministra
spraw zagranicznych F.-W. Steinmaiera czy minister obrony U.
von der Leyen w trakcie konferencji bezpieczestwa w
Monachium w lutym br. do zajcia przez Niemcy bardziej
prominentnej roli midzynarodowej oznaczay, e w
niemieckich elitach politycznych, a przede wszystkim w obu
partiach wsprzdzcych w ramach wielkiej koalicji CDU/CSU i
SPD zakiekowao przekonanie, i Niemcy nie reaguj na
wyzwania polityki midzynarodowej w sposb, ktry
odpowiadaby ich ambicjom, a zarazem oczekiwaniom ich
sojusznikw i partnerw z NATO i UE. Z pewnoci asumpt do
zainicjowania debaty daa nie tylko sama zmiana koalicji
rzdzcej, ale i krytyczny stosunek do poprzedniego ministra
spraw zagranicznych G. Westerwellego (FDP) gwnie ze
wzgldu na jego obstrukcyjn polityk wobec sojusznikw w
NATO w kwestii operacji sojuszniczej przeciwko Libii. Po
zmianie koalicji rzdzcej pozostaa wtpliwo, jakie bdzie jej
stanowisko wobec udziau we wsplnych operacjach
sojuszniczych, a przy tym pojawio si pytanie, czy i w jakiej
formie Niemcy powinny zgodnie ze swoimi deklaracjami
bardziej angaowa si na rzecz budowy adu
midzynarodowego i bezpieczestwa midzynarodowego.
Ponadto z pewnoci to rosnca rola Niemiec w okresie
rzdw kanclerz Merkel w trakcie kryzysu w strefie euro
umocnia przywdcz rol Niemiec w wymiarze ekonomicznym
i staa si podoem zwikszonych aspiracji.



Nr 169/2014
230914

INSTYTUT ZACHODNI
im. Zygmunta
Wojciechowskiego
Pozna


Autor:
Krzysztof Malinowski

Redakcja:
Marta Gtz
Radosaw Grodzki
Krzysztof Malinowski

Korekta:
Hanna Ranek


Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 2

Wezwania czoowych niemieckich politykw niekoniecznie musz by
odczytywane jako oznaki nowego zmienionego strategicznego mylenia o roli Niemiec
w wiecie, ile raczej dopiero jako zapowied, e znaczca cz klasy politycznej w
Niemczech jest gotowa podj gbsz debat nad ewentualnym przemodelowaniem
niemieckiej polityki zagranicznej i bezpieczestwa. Obecnie wystpienia politykw czy
memoranda ekspertw znajduj rezonans w opinii publicznej, o czym moe wiadczy
zainteresowanie poczytnych czasopism i dziennikw, otwierajcych na swych amach
co rusz specjalne fora dyskusyjne (np. Die Zeit), jak i telewizyjnych redakcji. Jednak,
jak si wydaje, gwne impulsy pochodziy od decydentw, inspirujcych szersze
konsultacje, angaujce sfer urzdnicz i przedstawicieli thinktankw. Jeszcze
minister Westerwelle zainspirowa opracowanie firmowanego przez Stiftung
Wissenschaft und Politik oraz German Marshall Fund specjalnego studium na
podstawie konsultacji 51 przedstawicieli ministerstw, Bundestagu, thinktankw, wiata
akademickiego i gospodarki pod wymownym tytuem Neue Macht, Neue
Verantwortung
i
(2012). Steinmaier po objciu urzdu zaprosi do dyskusji
kilkudziesiciu ekspertw z Niemiec i zagranicy, ktrych wypowiedzi i opinie, a take
posty zostay umieszczone w specjalnej zorganizowanej pod egid Auswrtiges Amt
witrynie pod nazw Review 2014 Aussenpolitik weiter denken
ii
. W maju br. Krber-
Stiftung przeprowadzia specjalny sonda na grupie ok. 1000 osb na temat
nastawienia spoeczestwa niemieckiego do problemw polityki zagranicznej Niemiec,
w tym ich roli midzynarodowej
iii
.
Konkretnym przejawem zaangaowania si wiata polityki w debat stao si
powoanie do ycia specjalnej komisji Bundestagu do weryfikacji i zapewnienia praw
parlamentu w zakresie mandatowania operacji zagranicznych Bundeswehry. Zoona z
16 czonkw Bundestagu na zasadzie parytetowej i wspkierowana przez posw-
ekspertw ds. polityki bezpieczestwa V. Rhego (CDU) i W. Kolbowa (SPD) komisja
odbya dotd 5 przesucha, a jej celem jest przygotowanie specjalnego raportu na
temat rnych kwestii politycznych i prawnych dotyczcych gbszej integracji
Bundeswehry z NATO i w ramach Wsplnej Polityki Bezpieczestwa i Obrony
(WPBiO), jak rwnie roli Bundestagu w procesie decyzyjnym pod ktem jej
uelastycznienia.
Wspomniane wypowiedzi prezydenta Gaucka i czoowych politykw koalicji
CDU/CSU-SPD nawizyway do chwytliwej frazy o potrzebie podjcia przez Niemcy
wikszej odpowiedzialnoci midzynarodowej (internationale Verantwortung).
Pojawiaa si ona ju wczeniej, w latach dziewidziesitych XX w., jako wany
argument w dyskusji o nowej roli midzynarodowej zjednoczonych Niemiec. cznie z

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 3

argumentem o koniecznoci dochowania lojalnoci sojuszniczej tworzya ona wwczas
perswazyjn konstrukcj na rzecz udziau Niemiec w operacjach sojuszniczych na
obszarze byej Jugosawii. Obecnie widoczne jest pewne przesunicie akcentw.
Funkcj wzmacniajc wezwania do zwikszenia odpowiedzialnoci peni nie tyle
wzgldy sojusznicze, czyli potrzeba zachowania lojalnoci, ile raczej same aspiracje
midzynarodowe Niemiec, wynikajce z ich znaczenia jako czoowego mocarstwa
ekonomicznego wiata. Innymi sowy, potrzeba sprostania wyzwaniom w zakresie
ksztatowania adu wiatowego czy bezpieczestwa midzynarodowego ma
legitymizowa przyjcie przez Niemcy wikszej roli midzynarodowej.
W gruncie rzeczy kontekst aktualnej debaty tak jak w latach
dziewidziesitych dotyczy ponownie wikszego zaangaowania Niemiec w
rozwizywanie wspczesnych konfliktw i kryzysw. Wypowiedzi i prezydenta
Gaucka, i obu ministrw nie zawieray wskaza co do tego, jaki konkretnie charakter
powinien posiada proces zwikszania odpowiedzialnoci midzynarodowej Niemiec.
Mona byo odnie wraenie, e wanie ustalenie parametrw odpowiedzialnoci
miao zosta poddane wszechstronnej dyskusji nie tylko w obrbie klasy politycznej,
ale take z aktywnym udziaem opinii publicznej.
Wezwanie do zwikszenia odpowiedzialnoci midzynarodowej Niemiec
oznacza, e debata ma toczy si wok sposobw wzmocnienia zaangaowania
midzynarodowego Niemiec, a wic wok tego, jak Niemcy mog zaangaowa si w
znacznie wikszym stopniu ni dotd w rozwizywanie konfliktw i kryzysw
regionalnych. Wrd najwaniejszych aspektw tego zaangaowania jest kwestia
wymiaru militarnego, a cilej zmiany jakoci udziau Niemiec w operacjach
sojuszniczych. Sens debaty polega wic na formuowaniu zalece dla praktyki
politycznej, ktre bd rekomendoway uregulowanie strategicznych warunkw
angaowania si Niemiec na arenie midzynarodowej przy rozwizywaniu problemw
w zakresie bezpieczestwa i budowy adu midzynarodowego, a w szczeglnoci
kryteriw ich udziau we wsplnych operacjach sojuszniczych w ramach NATO lub UE,
majcych na celu opanowywanie konfliktw regionalnych. Sygnalizuje to tym samym,
e niemieckie elity polityczne staraj si po raz kolejny rozwiza tradycyjny dylemat
dla niemieckiej polityki zagranicznej i bezpieczestwa.
Czy szala moe przechyli si na rzecz zwolennikw odgrywania przez
Niemcy bardziej przywdczej roli w sprawach bezpieczestwa, porwnywalnej nawet
do roli Wielkiej Brytanii czy Francji, naley jednak na razie wtpi. Brak jest bowiem
wrd decydentw i w niemieckiej klasie politycznej oznak akceptacji dla takiego
wariantu. wiadczyy o tym ju wypowiedzi obu ministrw, ktrzy jednak nie

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 4

dystansowali si od potrzeby ostronego traktowania czynnika militarnego w polityce
Niemiec. F.-W. Steinmaier zauwaa, e: Sia militarna jest rodkiem ostatecznym.
Przy jego uyciu nakazem jest powcigliwo. Kultura powcigliwoci nie moe sta
si dla Niemiec kultur trzymania si z boku. Niemcy s za due, aby komentowa
polityk wiatow z linii bocznej (Monachium, 1.02.2014), a U. von der Leyen
podkrelaa, e liczy si dyplomacja idca w parze z ekonomiczn wspprac, a jeli
to konieczne rwnie z aspektami militarnymi, oraz e stanowi to znak firmowy
Niemiec (Spiegel 11.06.2014). Innymi sowy, mimo przychylnoci i wezwa do zmian
nadal zachowuje znaczenie tradycyjne ostrone podejcie do uycia siy militarnej
nawet w midzynarodowych ramach.
Generalnie istniej trzy rda ogranicze dla ewentualnej gbszej zmiany w
niemieckiej polityce zagranicznej i bezpieczestwa. Kultura powcigliwoci (Kultur der
Zurckhaltung), czyli sceptyczne nastawienie do stosowania siy militarnej nadal
uwarunkowuje podejcie egzekutywy i szerzej klasy politycznej do decyzji w sprawie
udziau Bundeswehry w sojuszniczych operacjach militarnych, ktre miayby charakter
bojowy. Dodatkowo opinia publiczna jest wyjtkowo uwraliwiona na ten problem, cho
podejmuje si od lat liczne dyskusje na ten temat, a spoeczestwo jeszcze bardziej
nawet ni elity polityczne nie jest skonne zaakceptowa innego modelu udziau
Niemiec w zapewnianiu bezpieczestwa midzynarodowego ni ten, ktrego zrby
zostay wypracowane po zjednoczeniu. Jednym z jego parametrw s ograniczenia
konstytucyjne, a w szczeglnoci zagwarantowany udzia parlamentu w procesie
decyzyjnym dotyczcym uczestnictwa Bundeswehry w operacjach zagranicznych
(wspomniana nowo powoana komisji Bundestagu pracuje nad propozycjami jego
uelastycznienia). Trzecim czynnikiem jest redukcja wydatkw wojskowych i brak
politycznej zgody na zwikszenie budetu powyej 1,4% PKB mimo nasilajcych si
oczekiwa ze strony USA i Wielkiej Brytanii.
Niedawna decyzja rzdu w sprawie dostarczenia broni i wyposaenia dla
Kurdw w pnocnym Iraku, aby umoliwi im obron i walk z Pastwem Islamskim,
wiadczy jednak o tym, e Niemcy rzeczywicie s bardziej skonne ni dotd do
wikszego zaangaowania. Na pewno dziki temu posuniciu rzd Merkel, wychodzc
naprzeciw sojuszniczym oczekiwaniom, zapewni sobie znaczc pozycj w koalicji
pastw powoanej pod egid USA w celu powstrzymania rozwoju zagroe ze strony
ISIS. Jednoczenie ze wzgldu na wewntrzne uwarunkowania decyzja rzdu Merkel
zostaa uzasadniona koniecznoci powstrzymania brutalnoci Pastwa Islamskiego i
zagroeniem dla interesw Niemiec. Zostaa te zaprezentowana jako wyjtek, a nie

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 5

jako pocztek wprowadzenia nowej reguy, oznaczajcej fundamentaln zmian w
restryktywnym nastawieniu do siy militarnej i eksportu broni.
Perspektywy
Wydaje si jednak, e jakkolwiek decyzja rzdu moe by postrzegana jako
element przejmowania wikszej odpowiedzialnoci midzynarodowej i dbania o
wizerunek Niemiec jako niezawodnego sojusznika, to miaa ona te walor
kompensujcy. Wiksze zaangaowanie w zwalczaniu Pastwa Islamskiego i
bezporedni wzorem Francji udzia militarny nie byyby moliwe. Z pewnoci
zatem decyzj o dostarczeniu broni Kurdom mona uzna nie tyle za pocztek
fundamentalnej zmiany w polityce zagranicznej i bezpieczestwa, ile raczej za element
zaznaczenia gotowoci do przejmowania wikszej odpowiedzialnoci i to niekoniecznie
w wymiarze militarnym. Denie Niemiec do znalezienia politycznego rozwizania w
konflikcie midzy Ukrain i Rosj moe potwierdza, e zwikszanie roli
midzynarodowej jest rozumiane w onie obecnej koalicji rzdzcej gwnie jako
wzmacnianie zaangaowania dyplomatycznego i politycznego poniej progu uycia siy
militarnej. Jest interesujce, jak dugo restryktywne podejcie Niemcy zdoaj
utrzyma.
Legitymizacja zmienionego kursu w polityce bezpieczestwa polegaaby na
przypomnieniu imponderabiliw Republiki Federalnej, z tym e obecnie koalicjantom
przychodzi atwiej wskazywa na pozamilitarne formy zaangaowania
midzynarodowego, w zasadzie merytorycznie adekwatne do koncepcji roli Niemiec
jako mocarstwa cywilnego, ni uwzgldnia krytyczne opinie sojusznikw. Wydaje si,
e nawet 15 lat po wojnie o Kosowo a wic od pierwszego udziau RFN w sojuszniczej
operacji o bojowym charakterze, jakiekolwiek gbsze przeobraenia wymagayby nie
tylko zmiany konsensu w onie koalicji rzdzcej, lecz take trwalszego
wkomponowania w szersze porozumienie spoeczne. Pewne nowe tendencje w opinii
publicznej mogyby sprzyja takiemu porozumieniu. Zagroenia nowymi ogniskami
kryzysowymi (Ukraina, Irak, Syria) uwiadamiaj obecnie silniej wielu Niemcom
znaczenie zachodniego sojuszu obronnego (zarwno NATO, jak i Wsplnej Polityki
Zagranicznej i Bezpieczestwa UE), a tym samym take mimo afery podsuchowej
warto przywdztwa Stanw Zjednoczonych (Institut fr Demoskopie Allensbach,
wrzesie 2014).




Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 6

Tezy zawarte w tekcie wyraaj jedynie opinie autora.



i
Neue Macht, Neue Verantwortung. Elemente einer deutschen Auen- und Sicherheitspolitik fr eine
Welt im Umbruch, Ein Papier der Stiftung Wissenschaft und Politik und des German Marshall Fund of
the United States, http://www.swp-
berlin.org/fileadmin/contents/products/projekt_papiere/DeutAussenSicherhpol_SWP_GMF_2013.pdf
ii
http://www.review2014.de/de/themen.html
iii
www.koerber-stiftung.de/umfrage-aussenpolitik
































Krzysztof Malinowski - prof. IZ, dr hab., politolog, z-ca dyrektora ds. naukowych w Instytucie
Zachodnim