Biuletyn Instytutu Zachodniego

Alternatywa dla Niemiec ronie w si!

Komentarz do jesiennych wynikw wyborw
do parlamentw krajowych Saksonii, Turyngii
i Brandenburgii

Wybory krajowe w trzech wschodnioniemieckich krajach
federacji wzbudzay wielkie emocje w kierownictwach partii
politycznych i cieszyy si duym zainteresowaniem mediw i
ekspertw. Wybory w Saksonii, Turyngii i Brandenburgii byy
pierwszymi z serii wyborw krajowych w ramach nowego
ukadu partyjnego uksztatowanego na poziomie federacji po
wyborach do Bundestagu XVIII kadencji z 22 wrzenia 2013 r.
(w znacznej czci potwierdzonego wynikami wyborw do
Parlamentu Europejskiego z 25 maja 2014 r.). Najwiksze
zainteresowanie obserwatorw niemieckiej sceny politycznej
przed wyborami w trzech nowych krajach federacji wzbudzaa
AfD, ktra zdobya relatywnie due poparcie w Niemczech
Wschodnich w czasie ostatnich wyborw do Bundestagu
(5,8%), jak rwnie pogrona w kryzysie FDP, cieszca si
tutaj sabszym poparciem (2,7%) ni na zachodzie Niemiec.
Zastanawiano si zatem, czy wyznaczony przez wyniki
wyborw do Bundestagu trend polegajcy na osabieniu
pozycji FDP i pojawieniu si silnej konkurencji ze strony
nowego ugrupowania w postaci AfD (zob. Biuletyn IZ nr 127),
krytykujcego dotychczasowy konsensus polityczny w sprawie
pomocy dla pogronych w kryzysie pastw strefy euro
majcy swj wpyw na ksztat niemieckiego systemu
partyjnego, znajdzie swoje potwierdzenie take w wynikach
wyborw krajowych w Saksonii, Turyngii i Brandenburgii?



Nr 170/2014
240914

INSTYTUT ZACHODNI
im. Zygmunta
Wojciechowskiego
Pozna


Autor:
Piotr Kubiak

Redakcja:
Marta Gtz
Radosaw Grodzki
Krzysztof Malinowski

Korekta:
Hanna Ranek


Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 2


Analizujc wyniki wczeniejszych wyborw, mona stwierdzi, e po 1990 r.
na obszarze Niemiec wschodnich uksztatowa si niejako odrbny system partyjny,
cechujcy si odmiennymi zachowaniami wyborczymi mieszkacw nowych krajw
federacji. Preferencje wyborcze Niemcw ze wschodu czciej podlegaj zmianom,
przywizanie elektoratw do partii jest tutaj o wiele sabsze ni na zachodzie,
frekwencja wyborcza jest nisza, a tradycyjne partie s tutaj o wiele sabiej
zakorzenione w spoeczestwie. Rwnoczenie na obszarze Niemiec wschodnich
odsetek elektoratu niezadowolonego z istniejcej sytuacji jest o wiele wikszy, dziki
czemu partie populistyczne i antysystemowe staj si ciekawsz alternatyw dla
wikszej czci wyborcw ni w tzw. starych krajach federacji.

Tabela 1. Wyniki wyborw do Landtagu Saksonii z 31 sierpnia 2014 r. ( na podstawie
gosw drugich).
Partia Gosy w % Mandaty
(126)
Rnica w stosunku do
wyborw z 2009 r.
(w p.p.)
CDU 39,4 59 -1,2
SPD 12,4 18 +2,0
FDP 3,8 - -6,2
Sojusz
90/Zieloni
5,7 8 -0,7
Die Linke 18,9 27 -1,7
AfD 9,7 14 +9,7
NPD 4,95 - -0,7
Pozostae 5,1 - -0,9
rdo: http://www.wahlrecht.de/news/2014/landtagswahl-sachsen-2014.html

W Saksonii po 1990 r. dominujc pozycj uzyskaa CDU. W 2009 r. odniosa
ona kolejne zwycistwo w wyborach (40,2% poparcia), pomimo niewielkiej utraty
gosw w stosunku do wyborw z 2004 r. (-0,9p.p.). Podobnie jak na szczeblu
federalnym, powoano rzd koalicji CDU-FDP, a premierem zosta polityk CDU
Stanislaw Tillich, jednak w obliczu kryzysu wewntrz FDP utrzymanie dotychczasowej
koalicji po wyborach z 31 sierpnia 2014 r. wydawao si mao prawdopodobne. CDU
zwyciya ponownie w 2014 r. (39,4% gosw), ponoszc minimalne straty w

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 3

porwnaniu do 2009 r. (-1,2p.p.). Na drugim miejscu znalaza si Die Linke 18,9%
gosw drugich, ktra rwnie poniosa niewielkie straty (-1,7p.p.). SPD, ktrej pozycja
w Saksonii od lat jest najsabsza spord wszystkich krajw federacji, odnotowaa
wzrost poparcia w stosunku do wyborw z 2009 r. (+2,0p.p.), uzyskujc 12,4% gosw.
Ogromny sukces odniosa debiutujca w wyborach do parlamentu krajowego
Alternatywa dla Niemiec, ktr poparo 9,7% wyborcw. Tym samym AfD po raz
pierwszy zdobya miejsca w parlamencie krajowym. Pitym ugrupowaniem, ktre
zdoao przekroczy 5-procentowy prg wyborczy by Sojusz 90/Zieloni. Granicy progu
wyborczego nie osigna skrajnie prawicowa NPD (4,95% poparcia), jak rwnie
pogrona w kryzysie FDP, na ktr gosowao 3,8% wyborcw. Oba te tak odmienne
ugrupowania, po 10 latach obecnoci w saksoskim Landtagu, znalazy si poza
parlamentem. Znaczna cz ich elektoratu popara tym razem AfD, ktrej udao si
przycign niewielkie czci elektoratw pozostaych partii, jak rwnie wyborcw,
ktrzy nie gosowali w 2009 r. AfD cieszya si relatywnie duym poparciem wrd
najmodszych wyborcw (13% w grupie 18-29 lat), a najmniejszym wrd najstarszych
(7% w gronie wyborcw powyej 60 lat). Brak FDP w saksoskim Landtagu VI kadencji
oznacza konieczno powoania nowego rzdu koalicyjnego. Rozmowy podjte w celu
powoania nowego rzdu krajowego okazay si bardzo trudne ze wzgldu na siln
polaryzacj nowego Landtagu, jak rwnie ograniczon zdolno koalicyjn Die Linke
oraz AfD, z ktrymi inne partie nie chc wsppracowa. Negocjacje S. Tillicha z parti
Zielonych zakoczyy si fiaskiem ze wzgldu na odmow partii ekologw, za to
rozmowy z SPD, w wyniku ktrych w Saksonii, podobnie jak na poziomie federacji,
miaaby powsta wielka koalicja CDU-SPD wydaj si zmierza w dobrym kierunku.
Wielka koalicja CDU-SPD cieszy si zdecydowanie najwiksz popularnoci wrd
mieszkacw Saksonii 55% (wedug sondau Politbarometer przygotowanego przez
Forschungsgruppe Wahlen dla telewizji ZDF).

Tabela 2. Wyniki wyborw krajowych w Turyngii z 14 wrzenia 2014 r. (na podstawie
gosw drugich).
Partia Gosy w % Mandaty
(91)
Rnica w stosunku do
wyborw z 2009 r.
(w p.p.)
CDU 33,5 34 +2,3
SPD 12,4 12 -6,1
FDP 2,5 - -5,1

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 4

Sojusz
90/Zieloni
5,7 6 -0,5
Die Linke 28,2 28 +0,8
AfD 10,6 11 +10,6
NPD 3,6 - -0,7
Pozostae 3,5 - -1,3
rdo: http://www.wahlrecht.de/news/2014/landtagswahl-thueringen-2014.html

W Turyngii po dziesiciu latach samodzielnych rzdw CDU (1999-2009) od
2009 r. u wadzy bya wielka koalicja CDU-SPD z premierem Christin Lieberknecht.
Wyniki wyborw przeprowadzonych 14 wrzenia 2014 r. w Turyngii pozwoliy CDU
odzyska cz strat poniesionych w 2009 r. Chadecja uzyskaa 33,5% gosw
(+2,3p.p.). Koalicyjna SPD (12,4% gosw), ktra w 2009 r. po dugich debatach
wesza w roli sabszego partnera do koalicji z chadecj, poniosa znaczne straty (-
6,1p.p.). Die Linke poparta przez 28,2% wyborcw z Turyngii umocnia si na drugim
miejscu (+0,8p.p.). Debiutujca w tutejszych wyborach AfD zgromadzia 10,6% gosw,
dystansujc Sojusz 90/Zielonych 5,7% (-0,5p.p. w stosunku do wyborw z 2009 r.).
Podobnie jak w Saksonii do Landtagu w Turyngii nie dostaa si FDP (2,5% poparcia),
ktra poniosa olbrzymie straty, tracc wikszo elektoratu z 2009 r. (-5,1p.p.), a
take NPD poparta przez 3,6% wyborcw (-0,7 w stosunku do wyborw w 2009 r.). W
Turyngii AfD uzyskaa 99,5 tys. gosw drugich, a wedug oblicze dziennika Die Welt
najwicej wyborcw nowej partii zagosowao w poprzednich wyborach (w 2009 r.) na
CDU 18 tys., Die Linke 16 tys., SPD 12 tys., FDP 11 tys., jedynie tysic
wyborcw poparo parti Zielonych, a 23 tys. Oddao wwczas gos na inne partie
(m.in. NPD). Ponadto AfD przycigna 12 tys. osb, ktre w 2009 r. nie bray udziau
w wyborach. Podobnie jak w Saksonii, take w Turyngii AfD cieszya si wikszym
zaufaniem wyborcw najmodszych grup wiekowych (18-29 lat 16%), a znacznie
niszym wrd najstarszych (powyej 60 lat 7%). Wyniki wyborw w Turyngii
zapowiadaj trudne negocjacje poprzedzajce powoanie nowego rzdu krajowego. Z
arytmetyki wyborczej i potencjau koalicyjnego poszczeglnych partii wynika, e
moliwych jest kilka rozwiza. Christine Lieberknecht, premier rzdu krajowego, a
zarazem liderka krajowej CDU, opowiedziaa si za kontynuowaniem wsppracy z
SPD. Taki rzd miaby poparcie minimalnej wikszoci w Landtagu: 46 posw na 91.
W zwizku z czym Ch. Lieberknecht wyrazia zainteresowanie rozszerzeniem koalicji o
trzeciego partnera Sojusz 90/Zielonych. Wtedy rzd miaby poparcie 52 posw.
Drug moliwoci jest powoanie lewicowego rzdu koalicyjnego (czerwono-

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 5

czerwono-zielonego) Die Linke-SPD-Zieloni. Koalicja ta dysponowaaby minimaln
wikszoci 46 mandatw. Gdyby urzeczywistnione zostao drugie rozwizanie, to po
raz pierwszy od zjednoczenia premierem rzdu krajowego zostaby polityk Die Linke
Bodo Ramelow. W negocjacjach kluczowe bdzie stanowisko SPD. Po piciu latach
bytnoci w wielkiej koalicji z CDU socjaldemokraci ponieli tutaj ogromn porak,
tracc blisko 1/3 poparcia. Nie wiadomo co bdzie po kolejnych piciu latach. Z drugiej
strony SPD nie bya jeszcze w roli sabszego partnera w koalicji z Die Linke. W obliczu
saboci SPD w Turyngii i zapowiedzi zmian w krajowej organizacji partyjnej podjcie
kluczowych decyzji bdzie niezwykle trudne. Pozostanie SPD w opozycji
najprawdopodobniej uniemoliwioby powoanie rzdu majcego wikszo w
Landtagu Turyngii. Wrd mieszkacw Turyngii 43% dobrze ocenia moliwo
powoania koalicji CDU-SPD, a 38% koalicji Die Linke-SPD-Zieloni.

Tabela 3. Wyniki wyborw do Landtagu Brandenburgii przeprowadzonych 14 wrzenia
2014 r. (na podstawie gosw drugich).
Partia Gosy w % Mandaty
(88)
Rnica w stosunku do
wyborw z 2009 r.
(w p.p.)
CDU 23,0 21 +3,2
SPD 31,9 30 -1,1
FDP 1,5 - -5,7
Sojusz
90/Zieloni
6,2 6 +0,5
Die Linke 18,6 17 -8,6
AfD 12,2 11 +12,2
NPD 2,2 - -0,4
Pozostae 4,4 - -3,7
rdo: http://www.wahlrecht.de/news/2014/landtagswahl-brandenburg-2014.html

14 wrzenia 2014 r. odbyy si rwnie wybory krajowe w Brandenburgii. Tutaj
od 2009 r. u wadzy by czerwono-czerwony (SPD-Die Linke) rzd koalicyjny. W
Brandenburgii od 1990 r. kadorazowo zwyciaa SPD. Nie inaczej byo w tym roku.
SPD poparo 31,9% mieszkacw Brandenburgii (-1,1p.p.). Na drugim miejscu
znalaza si CDU 23,0% gosw (wzrost poparcia o 3,2p.p.). Chadecja tym razem
zdystansowaa wsprzdzc Die Linke 18,6%, ktra odnotowaa znaczne straty (-

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 6

8,6%). Na czwartym miejscu znalaza si startujca tutaj po raz pierwszy w wyborach
AfD 12,2%, ktra uzyskaa najlepszy jak dotychczas wynik wyborczy. W
poczdamskim Landtagu na kolejn kadencj zasid take przedstawiciele Sojuszu
90/Zielonych, ktrzy nieco wzmocnili swoj pozycj, uzyskujc 6,2% gosw (+0,5p.p.
w stosunku do wyborw z 2009 r.). Ogromne straty poniosa FDP, dla ktrej podobnie
jak w dwch pozostaych wyborach na wschodzie Niemiec, zabraknie miejsca w
Landtagu. Rwnie NPD odnotowaa rozczarowujcy rezultat, zdobywajc zaledwie
2,2% poparcia. AfD w Brandenburgii uzyskaa 120 tys. gosw drugich, z tego (wedug
Die Welt) 20 tys. wyborcw gosowao w 2009 r. na Die Linke, 18 tys. na CDU, 17 tys.
na FDP, 12 tys. na SPD, a tylko tysic na Sojusz 90/Zielonych. Pozostae 27 tys.
gosowao w 2009 r. na inne partie, a 12 tys. osb, ktre w 2009 r. nie brao udziau w
wyborach, tym razem poparo AfD. Tym samym AfD odebraa cz elektoratu tak
rnym ugrupowaniom, jak CDU i FDP z jednej strony, a Die Linke z drugiej. AfD udao
si tym razem przej znaczny procent lewicowego elektoratu, ktry w 2009 r. wspar
Die Linke, widzc w niej parti opozycyjn wobec istniejcego ukadu. Z drugiej strony
AfD jako populistyczna partia prawicowa przeja tutaj cz konserwatywnego
elektoratu chadecji, jak rwnie cz elektoratu FDP ze wzgldu na swj program
gospodarczy. Wyniki wyborw w Brandenburgii otwieraj przed SPD szerokie pole
manewru w negocjacjach koalicyjnych, pomimo poniesienia niewielkich strat. Z jednej
strony istnieje moliwo kontynuowania wsppracy z Die Linke i zachowania
dotychczasowej koalicji pod przewodnictwem premiera Dietmara Woidke (47 na 88
mandatw) bd te powoania wielkiej koalicji SDP-CDU (51 na 88 mandatw).
Wrd wyborcw obie opcje ciesz si podobn popularnoci: 44% jest za
kontynuowaniem koalicji SPD-Die Linke, a 43% opowiada si za wielk koalicj SPD-
CDU.
Wyniki wyborw do parlamentw krajowych Saksonii, Brandenburgii i Turyngii
potwierdziy istniejcy w ostatnich kilkunastu miesicach trend w obrbie niemieckiego
systemu partyjnego objawiajcy si utrat poparcia przez FDP oraz wzrostem zaufania
dla nowego ugrupowania, jakim jest AfD. Ze wzgldu na specyfik modeli systemu
partyjnego nowych krajw federacji (saba pozycja FDP) i zachowa wyborczych
Niemcw ze wschodu trendy te zostay tutaj wyostrzone. Wybory w nowych krajach
federacji potwierdziy rwnie zjawisko pluralizacji w ich systemie partyjnym, gdy w
kadym z nowo wybranych parlamentw krajowych zasid przedstawiciele piciu
partii, co przy jednoczesnym osabieniu pozycji trzech najsilniejszych partii na
wschodzie Niemiec (CDU, SPD, Die Linke) i silnej pozycji populistycznej AfD, wobec
ktrej dystansuj si inne partie, powoduje, e powoanie koalicji rzdowych nie bdzie

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 7

zadaniem atwym, a w niektrych wypadkach wymusi nowe rozwizania (np. koalicja
CDU-SPD-Zieloni w Turyngii). AfD ze wzgldu na swj heterogeniczny charakter staa
si powanym konkurentem dla wszystkich partii. Nowe ugrupowanie zbio kapita
polityczny w 2013 r., wystpujc przeciwko pomocy pogronym w kryzysie pastwom
strefy euro z poudnia Europy, jak rwnie domagajc si powrotu do walut krajowych.
AfD, cho nie wystpowaa przeciwko samej Unii Europejskiej, domagaa si
gruntownego zreformowania struktur UE w kierunku wikszej swobody decyzyjnej
pastw czonkowskich. Rwnoczenie w sferze obyczajowej AfD pielgnowaa takie
wartoci, jak np. tradycyjny model rodziny, goszc rnorodne hasa populistyczne.
Dziki temu nowej partii udao si przycign przeciwnikw wsplnej waluty i polityki
europejskiej rzdu federalnego rekrutujcych si z rnych obozw politycznych. W
nowej partii znaleli si zarwno zwolennicy liberalizmu pragncy powrotu niemieckiej
marki, jak i konserwatyci w kwestiach spoecznych, czy te przeciwnicy istniejcego
adu politycznego, ktrzy albo nie uczestniczyli wczeniej w wyborach, albo popierali
partie antysystemowe, jak np. NPD. Dziki zaangaowaniu si w nowej inicjatywie
licznego grona naukowcw cae przedsiwzicie nabrao powanego wymiaru, co przy
rwnoczesnym zdystansowaniu si AfD wobec skrajnej prawicy pozwolio nowej partii
uzyska wiarygodno, zwaszcza na wschodzie Niemiec, gdzie liczba
rozczarowanych wyborcw jest relatywnie wiksza ni na zachodzie. W czasie
kampanii wyborczych przed wyborami krajowymi w Saksonii, Turyngii i Brandenburgii
obok tradycyjnych eurokrytycznych postulatw i punktowania bdw rzdzcych, AfD
wystpowaa silnie przeciwko liberalnej polityce azylowej i imigracyjnej Niemiec,
akcentujc wrd wyborcw z Niemiec wschodnich kwestie bezpieczestwa, jak
rwnie zagroenie dla ich miejsc pracy pyncego ze strony emigrantw i
Gastarbeiterw. Wszystko Powodowao to, e zostaa ona zakwalifikowana przez
media jako prawicowa partia populistyczna chcca przeksztaci si w parti
narodowo-konserwatywn. Sukces wyborczy AfD w Niemczech Wschodnich otworzy
ponownie dyskusj na temat stanowiska innych partii wobec nowego ugrupowania.
Szczeglnie zagroona wydaje si tutaj chadecja, gdy AfD ze swoim programem
spoecznym pozycjonuje si nieco na prawo od CDU/CSU i moe by atrakcyjna dla
konserwatywnie zorientowanych wyborcw chadecji, krytycznie nastawiony6ch do
koalicji z SPD na szczeblu federalnym i niechtnych obranemu przez CDU pod
kierunkiem A. Merkel kursowi modernizacyjnemu. Chadecja, o czym poinformowaa
dzie po wyborach w Turyngii i Brandenburgii kanclerz A. Merkel, nie zamierza
zmienia swojego stanowiska wobec AfD, co oznacza, e nowe ugrupowanie nadal
bdzie ignorowane przez CDU/CSU. Chadecja (podobnie jak SPD) liczy na to, e AfD
wkrtce utraci swj impet i podzieli los innej partii jednego tematu Partii Piratw,

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 8

ktra po sukcesach w czterech wyborach krajowych na przeomie 2011/2012 r.
pogrya si w wewntrznych sporach i ponownie znalaza si na marginesie z
niewielkim poparciem na poziomie 2%. Niemniej w chwili obecnej (poowa wrzenia
2014 r.) AfD jest na krzywej wznoszcej, a jej poparcie w Niemczech wschodnich
osigno 10% w cigu 19 miesicy od powoania do ycia nowej partii. Niewtpliwie
AfD udao si osign swj pierwszy cel: wywoaa spore zamieszanie w niemieckim
ukadzie partyjnym.

Tezy zawarte w tekcie wyraaj jedynie opinie autora.















Piotr Kubiak historyk, adiunkt w Instytucie Zachodnim, zainteresowania badawcze: dzieje
Niemiec w XIX i XX w., ewolucja niemieckiego systemu partyjnego.