You are on page 1of 3

Historia Chanatu cz.

III
Dodane przez Darkol dnia 16 lipiec 2005
Powrt do - Dzia Tematyczny || Powrt do - Dzia Artykuw

Historia Chanatu Krymskiego do 1642 roku

Wojny domowe w Chanacie Krymskim

Postpujce uzalenienie od Ottomanw oraz nasilajca si rywalizacja
pomidzy wadcami Krymu a ambitnym wodzem Ordy Budziackiej -
Kantymirem, wzbudziy ywe niezadowolenie krymskiej arystokracji. W tej
sytuacji bunt podniesiony w 1623 roku przez braci Mehmeda i Szahina
Girejw, zakoczy si obaleniem chana Danibega. Na tron wstpi
Mehmed III a kag sutanem (a zarazem "gwnym rozgrywajcym" w
polityce zagranicznej Chanatu) zosta jego brat Szahin. Danibeg znalaz
schronienie na kontrolowanym przez Turkw Rodosie, stajc si kart
przetargow w rku Sutana.

Bracia zagroeni interwencj tureck zdecydowali si na podjcie
radykalnych krokw. Na pomoc zostali wezwani Kozacy. Pomoc okazaa si skuteczna. Gdy na Krymie
pojawia si interwencyjna turecka armia kapudana (dowdca floty osmaskiej) Redeb-Paszy,
kilkusetosobowy oddzia kozacki walnie przyczyni si do odparcia napastnikw. W tym samym czasie kilka
tysicy Kozakw na przeszo 150 czajkach grasowao w okolicach Stambuu siejc wok poog i
zniszczenie.

(Ten fragment dziejw Chanatu wzbudza do dzisiaj kontrowersje wrd polskich historykw- wersja, ktr
przytaczam jest oparta na pracach Zbigniewa Wjcika i Wadysawa Serczyka, podczas gdy inne
stanowisko - negujce zwizki wyprawy kozackiej z 1624 roku z poparciem dla Mehmeda i Szahina,
prezentuje Janusz Kaczmarczyk i czciowo Leszek Podhorodecki).

Szahin postanowi teraz zagra mocniejsz kart. W sierpniu 1624 roku zwrci si do krla polskiego -
Zygmunta III - z propozycj sojuszu przeciw Ottomanom. Prosi o zezwolenie krla na masowe
wystpienie Kozakw przeciwko Turkom i deklarowa w zamian oddanie Rzeczpospolitej Biaogrodu, Kilji i
Techinii. Polska jednak - cho propozycja Szahina wzbudzia spore zainteresowanie - zdecydowaa si
odmwi. Konflikt z potnym, cho przeywajcym chwilowy kryzys Imperium Ottomaskim nie wzbudzi
entuzjazmu, tym bardziej, e zasadnicze cele polskiego dworu koncentroway si w tym czasie wok
spraw szwedzkiego tronu.

Wobec negatywnego stanowiska Polski, rozpaczliwie szukajcy sojusznikw Szahin zdecydowa si na
zawarcie sojuszu bezporednio z Kozaczyzn. Do formalnego podpisania traktatu doszo w pocztkach
1625 roku. Sojusz pokaza swoj si jeszcze w tym samym roku - interwencja okoo 4-tysicznej armii
kozackiej bya gwnym czynnikiem, ktry przesdzi o niepowodzeniu ponownej intronizacji Danibega
(ktry przy wsparciu Osmanw zdoa na krtko przej wadz).

Niepowodzenie tej ostatniej interwencji skonio Turcj do ostatecznego uznania wadzy Mehmeda III.
Cen i wiadectwem podlegoci sutanowi miaa sta si nowa wyprawa przeciwko niedawnemu
sojusznikowi - Polsce. W styczniu 1626 roku due siy tatarskie sigajce 20-25 tysicy wojownikw - pod
dowdztwem samego chana Mehmeda III, napady na Ukrain. Najazd by zaskoczeniem dla si polskich.
Hetman Koniecpolski zdoa jedynie rozbi stra tyln uchodzcych napastnikw pod Ujciem.
Spustoszonych zostao okoo 30 miast i ponad 250 wsi, a od kilku do kilkunastu tysicy ludnoci zostao
zabitych lub uprowadzonych w jasyr.

Nastpny duy najazd mia miejsce ju we wrzeniu, wobec odejcia polskich si gwnych pod
Koniecpolskim do Prus (kampania przeciwko Szwedom), Tatarzy spodziewali si atwego sukcesu. Spotka
ich srogi zawd - pozostawione niewielkie siy kwarcianych pod dowdztwem stranika koronnego Stefana
Chmieleckiego zostay wsparte przez Kozakw atamana Michaa Doroszeki. Chmielecki najpierw rozbi
rozoony w okolicach Biaej Cerkwi kosz, a nastpnie kolejno gromi rozproszone w poszukiwaniu upu
czambuy. Straty Tatarw miay siga 10 tysicy wojownikw.

Tymczasem rywalizacja midzy Kantemirem a Girejami, cho oficjalnie przytumiona po akceptacji
Mehmeda przez Ottomanw, nadal si rozwijaa. Korzystajc z cichego poparcia sutana, Kantemir skupi
wok siebie wszystkie ordy z terenw od Perekopu do ujcia Dunaju, tworzc waciwie osobny chanat
niezaleny od wadcw Krymu. Mehmed i Szahin mogli liczy tylko na ord krymsk, chocia i w jej
szeregach nie brakowao zwolennikw dawnego chana Danibega.

Bracia zdecydowali si na zbrojne rozstrzygnicie i w kwietniu 1628 roku Szahin ruszy z siln armi do
Page 1 of 3 IMPERIUM OSMASKIE I JEGO DZIEJE
2008-04-06 http://www.osman.livenet.pl/print.php?type=A&item_id=22
Dobrudy. Ponis jednak klsk, w nastpstwie ktrej bracia znaleli si w krytycznej sytuacji, obleni
przez wojska Kantemira w Bachczyseraju. Szahin jak zwykle znalaz wyjcie z sytuacji i ponownie wezwa
na pomoc Kozakw, wysyajc jednoczenie posa - z obietnicami ustpstw - do Warszawy. Tym razem
Kozacy wyruszyli na wypraw "z bogosawiestwem" Rzeczypospolitej. Silna armia kozacka przedara si
przez umocnienia Perekopu i uwolnia oblonych w Bachczyseraju braci. Kantemir schroni si za murami
Kaffy. W tym momencie doszo do interwencji zaniepokojonych rozwojem sytuacji Ottomanw. U brzegw
Krymu pojawia si silna eskadra turecka, na pokadzie ktrej, znajdowa si "stary-nowy" pretendent do
tronu chaskiego - Danibeg Girej. Zmczeni cig wojn domow Tatarzy zaczli masowo przechodzi na
jego stron. Bracia zdecydowali si na odwrt na Ukrain wraz z Kozakami.



Wadc Krymu - po raz trzeci, zosta Danibeg - lojalny lennik sutana. Szahin nie rezygnowa - w
listopadzie 1628 roku doprowadzi do nowej wyprawy wspieranej przez Kozakw. Zakoczya si ona
jednak jedynie zagarniciem przez "moojcw" duego stada koni w okolicach Perekopu. Kolejna wyprawa
dosza do skutku po zoeniu przez Mehmeda i Szahina obietnicy hodu lennego Rzeczypospolitej. Bracia
uzyskali pomoc stranika koronnego Stefana Chmieleckiego, ktry nakoni Kozakw do zmobilizowania
naprawd potnej armii.

23 tysice Kozakw wspieranych przez okoo 1500 Tatarw ruszyo w kocu maja 1629 roku w kierunku
Perekopu. W obliczu zagroenia Chan Danibeg porozumia si z Kantemirem - zjednoczona armia
krymsko-nogajska liczya take okoo 25 tysicy wojownikw. W dwudniowej bitwie jaka wywizaa si w
ssiedztwie umocnie Perekopu, wikszo Tatarw przesza na stron chana Danibega, a rozerwany ju
tabor Kozacy zdoali obroni z najwyszym trudem. Chan Mehmed podejrzewany przez Kozakw o zdrad
zosta rozsiekany, natomiast Szahin uciek pod opiek Szacha Perskiego a na Kaukaz. Zwyciski Chan
Danibeg Girej zorganizowa w odwecie wypraw na ziemie Ukrainy w 1629 roku, ale czujny jak zwykle
Chmielecki rozbi Tatarw pod Kobylnic i Ujciem.

Jednoczenie Danibeg musia bra pod uwag wieloletni - rozpoczty jeszcze za jego pierwszego
panowania - konflikt z Kantemirem. Wydarzenia lat 1628-29 wzmocniy dodatkowo pozycj wodza ord
nogajskich, czynic go istotn przeszkod na drodze uzyskania przez Chanat nawet wzgldnej
niezalenoci od sutana.

Jesieni 1631 roku Chanat zosta zmuszony przez Ottomanw do wystpienia przeciwko Persji. Dua,
sigajca 30-40 tysicy wojownikw armia krymska wzia udzia w walkach turecko-perskich w Anatolii.
Wkrtce po tej wyprawie do gosu doszed wspomniany wczeniej konflikt z Kantemirem. Danibeg zacz
szuka przeciwwagi dla wpyww potnego murzy i zdecydowa si na pjcie ladami Szahina, poprzez
porozumienie z Polsk. Std w obliczu nowej wojny polsko-moskiewskiej (1632-34) na poudniowe obszary
Carstwa Moskiewskiego spado kilka dywersyjnych wypraw tatarskich prowadzonych midzy innymi przez
nastpc tronu - Murabeka. W wyniku tych dziaa wiksza cz Wielkiej Ordy Nogajskiej przesza pod
wadz wadcw Chanw Krymskich.

Zupenie inne stanowisko wobec Polski zajy w tym czasie ordy nogajskie kierowane przez Kantemira.
Aktywnie uczestniczyy one w dywersyjnej wyprawie tureckiego bejlerbeja oczakowskiego - Abazego
Paszy, ktry zaatakowa - za cich zgod sutana- (w padzierniku 1633 roku ) siy polskie pod Kamiecem
Podolskim. Klska tej wyprawy doprowadzia do powstrzymania tureckiej agresji, jak rwnie obnienia
Page 2 of 3 IMPERIUM OSMASKIE I JEGO DZIEJE
2008-04-06 http://www.osman.livenet.pl/print.php?type=A&item_id=22
znaczenia Kantemira w oczach sutana. Du rol w powstrzymaniu wojny polsko-tureckiej miaa rwnie
postawa chana Danibega, ktry upatrujc (susznie) najwikszego przeciwnika Chanatu w carstwie
moskiewskim, odmwi udziau w wojnie.

Ta postawa poczona z odmow udziau w nastpnej kampanii perskiej doprowadzia do usunicia go z
tronu przez Ottomanw w kwietniu 1635 roku. Jego nastpc zosta Inajet -Girej - syn Gazi Gireja II.
Wkrtce tradycyjna rywalizacja Chanw Krymskich z Kantemirem daa o sobie zna. Walka o wadz
toczya si w latach 1635-37 i znw w ostatecznej rozgrywce Chan Krymski - ladem poprzednikw
skorzysta z pomocy kozackiej. W marcu 1637 roku pod Biaogrodem wojska Kantemira zostay
rozgromione. Sam Kantemir uciek do Turcji, gdzie jednak nie uzyska pomocy. Niezalenoci ordy
budziackiej prbowali broni jego synowie, zwracajc si o pomoc do Polski. Rzeczpospolita zajta innymi
sprawami i niechtna z natury otwartemu konfliktowi z Port Ottomask, po raz kolejny nie podja
inicjatywy.

Zwyciski Inajet Girej, podtrzymujc sojusz z Kozaczyzn poczu si w duym stopniu niezaleny od Turcji
- odmwi midzy innymi pomocy w kolejnej wyprawie Padyszacha na Persj. Jego nadzieje na pomoc
kozack okazay si jednak zudne -Kozacy pod dowdztwem Pawluka podnieli bunt przeciwko Polsce i
zostali kompletnie rozgromieni pod Kumejkami i Borowic. Pozbawiony sojusznikw Inajet zdecydowa si
"pj do Canossy" i na wezwanie sutana uda si do Stambuu. Padyszach nie da si przebaga i wybra
rozwizanie radykalne, ktre miao przeci wszelk dalsz rywalizacj miedzy Krymem i Nogajcami -
zarwno Kantemir jak i Inajet zostali z rozkazu sutana straceni. Tron krymski zosta ofiarowany
Bahadurowi Girejowi (w czerwcu 1637 roku) a wadzy Chana poddane zostay wszystkie ordy tatarskie.

Osmaskie nadzieje, e wraz ze zgadzeniem obu konkurentw sytuacja zostaa ostatecznie rozwizana,
byy jednak na wyrost. Nowy chan niezwocznie zwrci si do krla polskiego z propozycj
antyottomaskiego sojuszu. Polska tradycyjnie odmwia. W tej sytuacji Bahadur podporzdkowa si
sutanowi i wysa znaczne posiki na kolej kampani przeciw Persom. Zaangaowanie na innym froncie
zostao wykorzystane przez Kozakw Doskich, ktrzy pokusili si w tym czasie o zdobycie potnej
twierdzy tureckiej pooonej przy ujciu Donu - Azowa.

Na wie o sukcesie moskiewskim Wielka Orda Nogajska ponownie podporzdkowaa si Moskwie.
Odzyskanie twierdzy stao si po zakoczeniu kampanii perskiej najwaniejszym celem tak Ottomanw jak
i Chanatu. Do kampanii w 1641 roku zostay zmobilizowane potne siy - sam Chanat wystawi okoo 40
tysicy wojownikw, wspieranych przez tureckie wojska Deli Hussiena i flot pod dowdztwem kapudana
Sijawusza paszy. Czteromiesiczne oblenie nie zakoczyo si jednak sukcesem. Mimo wielu szturmw i
ostrzau cikiej artylerii Docy zdoali utrzyma twierdz. Kozacy opucili miasto dopiero w kocu
kwietnia 1642 roku po decyzji Moskiewskiego Soboru Ziemskiego, ktry nie zdecydowa si na podjcie
penej konfrontacji z sutanem. Bahadur nie doczeka jednak tej chwili - Chan zmar w padzierniku 1641
roku. Jego nastpc zosta dotychczasowy kaga - Mehmed IV Girej.

Autor tekstu: TJK

Artyku zamieszczony w historycznym magazynie online "Histmag" nr 36
Magazyn "Histmag". Zapraszam serdecznie do odwiedzin.

Powrt do - Dzia Tematyczny || Powrt do - Dzia Artykuw

|| Historia Chanatu cz.I || Historia Chanatu cz.II ||
Page 3 of 3 IMPERIUM OSMASKIE I JEGO DZIEJE
2008-04-06 http://www.osman.livenet.pl/print.php?type=A&item_id=22

You might also like