55 ELEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 2/98

Do czego to suy?
W wielu przypadkach, hobbysta budu
jcy jaki ukad elektroniczny nie chce tra
ci czasu na samodzielne opracowanie
zasilacza i gotw jest zastosowa jaki
gotowy zasilacz.
Przedstawiony ukad jest przeznaczony
do takich wanie celw jako modu
wchodzcy wskad wikszego urzdzenia.
Zalet proponowanego rozwizania
jest moliwo umieszczenia na pytce
drukowanej praktycznie dowolnego
transformatora o mocy 2...20W.
Jak to dziaa?
Schemat ideowy ukadu pokazano na
rysunku 1. Jak wida, ukad jest klasycz
ny i nie wymaga szczegowych obja
nie. Napicie z transformatora jest pros
towane (D1...D4), filtrowane (C1, C3)
i stabilizowane (U1, C2, C4).
W zalenoci od potrzeb naley zasto
sowa transformator o odpowiedniej mo
cy i napiciu wyjciowym oraz stabilizator
o potrzebnym napiciu nominalnym.
W ukadzie mona wykorzysta do
wolny stabilizator rodziny 78XX (np.
7805, 7806, 7809, 7812, 7815, 7818).
Wyczerpujce informacje o stabilizato
rach byy zamieszczone wEdW 9/96 i 10/96.
Pocztkujcym naley przypomnie, e
w katalogach transformatorw podaje si
warto skuteczn zmiennego napicia wy
jciowego na uzwojeniu wtrnym, przy ob
cieniu rezystancyjnym i podanym prdzie
obcienia. Przykadowo katalogowa infor
macja TS 4/33 9V 0,3A wiadczy, e uzwo
jenie wtrne transformatora przy obcieniu
prdem 0,3A daje napicie 9V. S to warto
ci skuteczne napicia i prdu zmiennego.
W zasadzie napicie szczytowe przebiegu
sinusoidalnego jest 1,41 razy wiksze od je
go wartoci skutecznej. Po wyprostowaniu
(przy penym obcieniu) nie uzyska si jed
nak na kondensatorze C1 napicia 1,41 * 9V
= 12,69V, bo naley uwzgldni spadek na
picia na dwch diodach prostowniczych
(okoo 1,5V) a take spadek napicia na re
zystancji uzwojenia przy duym impulso
wym prdzie, ktry pynie przez uzwojenie
tylko wszczytach sinusoidy.
W efekcie przy penym obcieniu na
picie na kondensatorze C1 bdzie
mniejsze ni obliczone 12,69V. Naley
jeszcze uwzgldni ttnienia napicia na
niezbyt duej pojemnoci filtrujcej C1,
oraz spadek napicia wymagany do pra
widowej pracy stabilizatora (1,5...2V)
i okae si, e napicie pracy stabilizatora
nie powinno by wiksze ni 9V.
9V, czyli tyle ile wynosi skuteczna war
to napicia zmiennego na uzwojeniu
wtrnym.
Ta zaleno jest czsto wykorzystywa
na do wstpnego doboru transformatora:
katalogowe (zmienne) napicie transforma
tora powinno by rwne lub troch wik
sze od potrzebnego napicia wyjciowego.
W przypadku niskich napi wyjciowych
(3...6V) naley zastosowa transformator
o nieco wikszym napiciu, natomiast dla
napi wyjciowych 12V i wikszych wy
starczy, by transformator mia katalogowe
napicie wyjciowe (zmienne) rwne po
trzebnemu stabilizowanemu (staemu) na
piciu wyjciowemu.
Naley zauway, e analiza dotyczy
napicia katalogowego, mierzonego przy
obcieniu nominalnym. W stanie spo
czynku transformatory, zwaszcza te
mniejszej mocy, maj napicie wyjcio
we zdecydowanie wiksze (mae 2wato
we nawet o kilkadziesit procent). Naley
to uwzgldni przy doborze napicia pra
cy kondensatora filtrujcego C1.
Ponadto naley mie wiadomo,
e podany w katalogu prd obcienia
jest mierzony przy obcieniu rezystan
Prosty zasilacz stabilizowany
2182
Rys. 1. Schemat ideowy
ELEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 2/98 56
cyjnym. Poniewa po wyprostowaniu
napicie wzrasta (prawie o 40%),
a moc transformatora jest w przyblie
niu staa, a wic z zasilacza nie powin
no si pobiera prdu staego o warto
ci podanej w katalogu, tylko co najwy
ej prd 1,41 razy mniejszy praktycz
nie do 70% wartoci prdu podanego
w katalogu. Wtedy moc pobierana
z transformatora bdzie mniej wicej
rwna mocy nominalnej wynikajcej
z przemnoenia napicia i prdu poda
nych w katalogu.
Monta i uruchomienie
Zasilacz mona zmontowa na pytce
pokazanej na rysunku 2. Jak wida
ukad cieek pozwala wykorzysta
praktycznie dowolny typowy
transformator z wyprowadze
niami przystosowanymi do
wlutowania w pytk.
W zalenoci od
uytego transfor
matora trzeba te
wykona odpowiednie
zwory, by poczy uzwo
jenie wtrne z prostowni
kiem.
Na pytce przewidziano miejsce
na dwa kondensatory elektrolityczne
za prostownikiem, dziki czemu w roli C1
mona zastosowa dwa kondensatory,
na przykad 1000F/25V, ktre bd od
powiednie do ogromnej wikszoci
zastosowa.
Zestaw AVT2182B nie za
wiera transformatora i sta
bilizatora. Naley je za
mwi oddzielnie
lub zdoby we
wasnym zakresie.
Monta ukadu jest
klasyczny, nikomu nie
powinien sprawi trudno
ci. Zmontowany ze sprawnych
elementw nie wymaga urucho
miania i od razu powinien pracowa
poprawnie.
Piotr Grecki
Zbigniew Orowski
Rys. 2. Schemat montaowy
Wykaz elementw
Kondensatory
C1: 2200F/25V lub 2 x 1000F/25V
C2: 100F/25V
C3,C4: 100nF ceramiczny
Pprzewodniki
D1D4: 1N4001...7
pytka drukowana wg rysunku 2
Uwaga!
Transformator sieciowy i stabilizator nie
wchodz w skad zestawu: naley je za
mwi oddzielnie wedug potrzeb.
Komplet podzespow z pytk jest
dostpny w sieci handlowej AVT jako
kit szkolny AVT2182.
Uwaga!
W urzdzeniu
wystpuj napicia
mogce stanowi miertel
ne zagroenie dla ycia! Osoby
niepenoletnie mog wykona i uru
chomi opisany ukad tylko
pod opiek wykwalifi
kowanych osb
dorosych.
Jeli kto chciaby wykorzysta ukad
w roli prostego generatora przebiegu si
nusoidalnego zasilanego z baterii 9V, mo
e doda obwd wyjciowy pokazany na
rysunku 4.
Po zmontowaniu, ukad generatora nale
y wyregulowa. Wzasadzie okrelenie re
gulacja jest zbyt powane naley ustawi
odpowiednio potencjometr PR1. Przy skr
ceniu potencjometru na minimum rezystan
cji ukad moe nie pracowa, a moe bdzie
pracowa w kadej pozycji potencjometru
PR1 (zaley to od nieuniknionego rozrzutu
parametrw uytych elementw). Potencjo
metr naley ustawi na moliwie ma war
to, przy ktrej ukad pracuje stabilnie.
Czym wiksza rezystancja czynna po
tencjometru PR1, tym ukad pewniej si
wzbudza, stabilniej pracuje, ale przebieg
wyjciowy ma wiksze znieksztacenia
i nieco wiksz amp
litud. Mniejsza re
zystancja czynna
PR1 to mniejsze
znieksztacenia, ale
te wiksze ryzyko,
e przy zmianach
temperatury czy na
picia zasilania,
ukad przestanie ge
nerowa.
Dobr wskazw
k przy ustawianiu
wartoci PR1 jest
czas wzbudzania si
drga po wczeniu
zasilania. Jeli pra
widowe drgania pojawiaj si dopiero po
kilku sekundach, to znaczy e potencjo
metr PR1 ma za ma warto.
Prby przeprowadzone w ukadami
modelowymi wykazay, i bez trudu mo
na osign zawarto harmonicznych po
niej 1%. W ukadach modelowych dobr
i stabiln prac uzyskano przy niewielkiej
rezystancji czynnej potencjometru PR1
i zawartoci znieksztace 0,15...0,2%.
Naley te wiedzie, e czym wiksza re
zystancja R1, tym mniejsze znieksztacenia.
Osoby, ktre nie maj miernika pojem
noci i cyfrowego omomierza, a tym sa
mym nie potrafi dobra precyzyjnie war
toci kondensatorw i rezystorw, mog
zbudowa opisany generator przy uyciu
typowych elementw o tolerancji
5...20% i ukad rwnie powinien praco
wa. Co najwyej zwikszy si troch za
warto znieksztace, a poziomy na wy
jciach A i B mog nie by jednakowe.
Piotr Grecki
Zbigniew Orowski
Generator kwadraturowy c.d. ze str. 54
Rys. 4. Doczenie obwodw wyjciowych
Komplet podzespow z pytk jest
dostpny w sieci handlowej AVT jako
kit szkolny AVT2181.