Paulina Widerska

339979
Sokrates vs. Nietzsche

Ustalenie jaki stosunek Nietzsche mia do Sokratesa wydaje si byd zagadnieniem problematycz-
nym. Wielu badaczy podejmowao ten temat, prbujc operowad cile nietzscheaosk termino-
logi, z lepszym lub gorszym skutkiem. W mojej pracy skupi si na czterech wizjach: W. A. Kau-
fmanna, V. Tejery, W. J. Dannhausera oraz A. Nehamasa.
Najbardziej wpywowa interpretacja zwizku pomidzy tymi dwoma filozofami pochodzi od tego
pierwszego. Twierdzi on, e stosunek midzy Nietzschem a Sokratesem mona opisad jednym
sowem - podziwem (Koncepcja Nietzschego na temat Sokratesa bezporednio uformowana
zostaa przez platoosk Uczt i Obron Sokratesa, Sokrates za sta si prawie jego idolem.).
Sokrates, zdaniem Kaufmanna, figurowa jako pewien symbol dla Nietzschego, w gwnej mierze
jako symbol honoru i szczeroci.
Dla Kaufmanna sokratyzm to uznanie podkrelanej przez Sokratesa pozycji rozumu przez tych
wszystkich filozofw, ktrzy stali si jego spadkobiercami. Sokratyzm jest wic mieszank same-
go Sokratesa, Platona, Arystotelesa, Kartezjusza i Kanta, czyli tych, ktrzy upatrywali wyszod
rozumu nad uczuciami. Idc tym tropem, to wanie Sokrates stanowi wieczny powrt do odra-
dzania nauki w sztuce. Gdyby nie on, sztuka byaby jej pozbawiona.
Kaufmann interpretujc prace Nietzschego stwierdza: Niektrzy mog podejrzewad, i Nietzsche
odczuwa pokrewieostwo z poszukujcym Sokratesem. W kadym razie lektura na temat Sokrate-
sa nie pozostawia najmniejszych wtpliwoci co do tej autoidnetyfikacji. Sokrates jest czczony
jako pierwszy filozof ycia. Myl suy yciu, podczas gdy u wczeniejszych filozofw ycie suy-
o myli i wiedzy. Nietzscheaoska "republika geniuszy" kooczy si wanie na Sokratesie. Trudno
nie twierdzid, e ten drugi jest niemale idealizowany przez niemieckiego myliciela.
Co jest jednak przewrotne w wizji Kaufmanna to przewiadczenie, e Nietzsche "czci" Sokratesa
przez cay okres swojej twrczoci. Omawiajc "Zmierzch boyszcz" (pozornie wrogi Sokratesowi)
Kaufmann stwierdza: Tak jak w pierwszej ksice Nietzschego, sokratyzm jest rozpatrywany
dialektycznie jako niezbdny w rzeczywistoci, jako ta sia, ktra ratuje zachodni cywilizacje
przed nieuchronn katastrof,. Sokratyzm sam mg powstrzymad przedwczesny koniec zachod-
niego czowieka. Sam sokratyzm jest w swej istocie dekadencki i nie moe wytworzyd prawdziwe-
go lekarstwa; poprzez powstrzymanie mierci moe jedynie umoliwid ewentualn regeneracj,
ktra moe z kolei nie nastpid przez stulecia.
Kaufmann ponadto dodaje, ze bez sokratyzmu Zachd mg dawno temu zgind. Jest to argu-
ment na to, e Nietzsche szanowa wkad Sokratesa do zachodniej cywilizacji, a przede wszystkim
podziwia sam postad antycznego filozofa. Dekadencja sokratyzmu jest wic pozytywna - wraz
z jej naciskiem na rozum i przymierzem z naszymi instynktami staje si najwikszym wkadem
uczynionym zachodniej cywilizacji.
Obraz Tejery znacznie rni si od tego, widzianego oczami Kaufmanna. Pojawia si u niego gra-
dacja rnych cech Sokratesa. Na podstawie mao znanej monografii pt.: Nietzsche i myl grec-
ka", Tejera bada Sokratesa w myli Ksenofonta, Platona, Arystotelesa, i Diogenesa Laertiosa,
wyjania take, co te rne przedstawienia oznaczay dla Nietzschego.
Problem relacji Nietzschego do Sokratesa nie bdzie tak dugo rozwizany jak dugo problem
samego Sokratesa nie bdzie rozwizany. Problem Sokratesa jest wic wynikiem nie zbadania
poczenia pomidzy Sokratesem Ksenofonta i Diogenesa oraz Sokratesa i Platona a take histo-
rycznej postaci Sokratesa - pisze sam Tejera. Problem Sokratesa generowany jest poprzez takie
cechy ukazane w rnych jego obrazach uksztatowanych przez antycznych filozofw, z ktrych
jedne Nietzsche podziwia inne uwaa za odraajce.
Za przykad posuyd moe cytat z samego Nietzschego, ktry z jednej strony nazywa Sokratesa
"drwicym i zakochanym potworem", ale take "najmdrszym gau, jaki istnia: tak samo wielki
by w milczeniu". Podziwiana jest wic mdrod Sokratesa, z drugiej strony krytykowany jego
wpyw na kondycj tragedii greckiej. Zdaniem Tejery wynika to z tendencji Nietzschego do powo-
ywania si na rne wizerunki Sokratesa kreowane przez staroytnych.
Propozycja postrzegania relacji Sokrates - Nietzsche przedstawia si jeszcze inaczej
u Dannhausera. U niego nietzscheaoski obraz Sokratesa jest wieloznaczny. ycie Sokratesa,
zdaniem Dannhausera, byo dla Nietzschego wielk pokus, ale jednoczenie czym godnym od-
rzucenia. Nie byo wic w nietzscheaoskim obrazie Sokratesa ani podziwu ani pogardy.
Dannhauserowski opis tego jak Nietzsche postrzega Sokratesa jest odpowiedzi na koncepcj
Kaufmanna. Wedug Dannhausera Kaufmann chcia obalid opinie jakoby Nietzsche by cakowicie
niespjny, wieloznaczny, i wewntrznie sprzeczny. Dannhauser wskazuje, e opis relacji Nie-
tzschego do Sokratesa przedstawiony przez Kaufmanna: upraszcza nazbyt Nietzschego po-
przez uczynienie go mniej dwuznacznym i mniej interesujcym ni jest on w rzeczywistoci.
Dla Dannhausera wieloznacznod w postrzeganiu Sokratesa przez Nietzschego jest zabiegiem
celowym. Mimo tego spostrzeenia, nie daje on odpowiedzi, co w istocie kreuje t niespjnod
i jak rozwizad jej problem.
Jeszcze inaczej problem rozpatruje Nehamas. Stwierdza, e nastawienie Nietzschego
do Sokratesa byo "zasadniczo ambiwalentne". Sokrates nie odegra dla myli niemieckiego filo-
zofa znaczcej roli - nie by ani symbolem (do czego przekonuje Kaufmann), ani adnym potwo-
rem czy otrem. Nehamas dochodzi do swych konkluzji poprzez porwnanie wpywu Sokratesa
z wpywem, jaki mieli na twrczod Nietzschego Wagner i Schopenhauer. Stoi take na stray
przekonania, e Sokrates by dla niczego konkurentem, a tym samym nigdy nierozwizanym pro-
blemem.
Bez wtpienia, do czego przekonuj wyej wymienieni autorzy, problem Sokratesa jest obecny
w twrczoci Nietzschego. Niejednoznacznod (przez niektrych podwaana) w ocenie antyczne-
go filozofa przez niemieckiego myliciela bya, jest i pozostanie zagadk dla czytelnikw. Trudno
ustosunkowad si do relacji midzy tymi geniuszami, w szczeglnoci majc na uwadze niejedno-
lity i niespjny styl Nietzschego z caej jego twrczoci. Dla ciekawskich - warto sprbowad!


Bibliografia
1. T. Zielioski, Antyk Nietzschego, [w:] Pamitnik Warszawski, z. 5, 1931, s. 6-22.
2. T. Zielioski, Antyk Nietzschego, [w:] Pamitnik Warszawski, z. 6, 1931, s. 18-36.
3. H. Hasse, Das Problem des Sokrates bei Friedrich Nietzsche, Meiner, Leipzig 1918.