Modelowanie konstrukcji

w celu wykonania analizy globalnej

z uwzgldnieniem imperfekcji
wedug PN-EN 1993-1-1 [2]





dr hab. in. Walter Wuwer, prof. Pol. l.

Integralno strukturalna budynku
To nowy postulat wedug [1], w stosunku normy [3]. Stenia stanowi
bardzo wany element nony przestrzennego szkieletu budynku. Zapewniaj
budynkowi geometryczn niezmienno.

Przez wzajemne powizanie elementw konstrukcji za pomoc prtw
stajcych naley ogranicza skutki jej uszkodzenia. W wypadku np. zdarze
wyjtkowych (wybuch, uderzenie) konstrukcja dziki steniom nie
powinna ulega nadmiernym uszkodzeniom.

Obecnie mona zaobserwowa przypadki niewaciwego stania ustrojw
nonych, prowadzcego do awarii obiektw, a nawet katastrof. Nie docenia si
roli ste w fazach montaowych a nastpnie podczas eksploatacji obiektu,
traktuje si je jako elementy drugorzdne, bezkrytycznie zastpuje si stenia
prtowe tarczami utworzonymi z arkuszy blach fadowych pokrycia dachu
i cian obiektu.
Stenia powinny zapewni caej konstrukcji oraz poszczeglnym jej
elementom warunki pracy zgodne z zaoeniami obliczeniowymi. Zasady ich
rozmieszczania zostay ustalone na podstawie dugoletniego dowiadczenia.
Dopiero w ostatnim dwudziestoleciu wieku XX opracowano teoretyczne
uzasadnienia obliczania ste, stosujc tzw. imperfekcyjne modele ustrojw
nonych.

Przed zrozumieniem obliczania ste dachowych i ciennych w budynkach
halowych naley zapozna si z informacjami podanymi w Eurokodzie 3 [2],
dotyczcymi analizy konstrukcji i rodzaju imperfekcji.


Modelowanie wzw
Model obliczeniowy konstrukcji i zaoenia podstawowe powinny
(z odpowiedni dokadnoci) odzwierciedla jej zachowanie si w okrelonym
stanie granicznym. Przykadowo, wpyw zachowania si wzw na rozkad si
wewntrznych (M, V, N) w konstrukcji oraz na jej cakowite odksztacenia
moe by istotny w przypadku tzw. wzw niepenocigych (podatnych)
i powinien by uwzgldniony, zgodnie z wymaganiami normy [4].

Eurokod zobowizuje projektanta do uwzgldnienia w analizie
konstrukcji trzech modeli wzw:
prosty, kiedy wze nie przenosi momentw zginajcych;
cigy, gdy wze nie ma wpywu na rozkad efektw oddziaywa;
niepenocigy, w ktrym waciwoci wza maj wpyw na rozkad si
wewntrznych i przemieszcze.

Std, podobnie, ukady konstrukcyjne, ze wzgldu na modele wzw,
dzielimy na:
ukady proste o wzach prostych (nominalnie przegubowych,
bezmomentowych).
ukady penocige o wzach penocigych ( nominalnie sztywnych),
ukady niepenocige o wzach niepenocigych (podatnych),

Model obliczeniowy powinien wic odzwierciedla zachowanie si
konstrukcji, gdy konstrukcja bdzie w rzeczywistoci pracowa nie tak jak
j obliczymy, ale tak jak j skonstruujemy i wykonamy.
Wpyw deformacji w globalnej analizie konstrukcji
W obliczeniach, ze wzgldu na deformacj ustroju nonego i rwnania
statyki, stosuje si:
analiz I rzdu przy zaoeniu pierwotnej geometrii ukadu,
analiz II rzdu z uwzgldnieniem wpywu deformacji konstrukcji pod
obcieniem na statyk ukadu.

Efekty II rzdu towarzyszce deformacjom powinno si uwzgldnia, jeli
powoduj znaczcy przyrost efektw oddziaywa lub przemieszcze konstrukcji.
W teorii konstrukcji stalowych rozpatruje si dwa efekty II rzdu:
efekt P-, tj. uwzgldnienie w obliczeniach wpywu przesuwu wzw,
efekt P-, tj. uwzgldnienie w obliczeniach wpywu wygi prtw midzy
wzami,

Wpyw efektw II rzdu na wartoci si wewntrznych mona przedstawi na
prostym przykadzie supa wspornikowego Rys. 1.


Rys. 1. Schematy do oblicze statycznych prta wspornikowego:
a) wg analizy I rzdu, b) wg analizy II rzdu, [5]
Analiz I rzdu
stosowa, jeli przyrost si wewntrznych (M, V, N) lub odksztace
konstrukcji moe by pominity. Przyjmuje si, e tak jest, jeli spenione s
nastpujce kryteria [2]:

10
cr
cr
Ed
F
F
= - w przypadku analizy sprystej (5.1)
1

15
cr
cr
Ed
F
F
= - w przypadku analizy plastycznej, (5.1)
2


gdzie:
cr
mnonik obcienia krytycznego,
Ed
F sumaryczne obcienie obliczeniowe pionowe dziaajce na konstrukcj (chodzi tutaj
o wypadkow oddziaywa pionowych)
cr
F obcienie krytyczne odpowiadajce globalnej formie niestatecznoci sprystej
i pocztkowej sztywnoci sprystej ukadu, (chodzi tutaj o przechyow form
niestatecznoci).
Ramy portalowe, naraone na przechy, oraz ukady supowo-belkowe
budynkw szkieletowych, wielokondygnacyjnych zaleca si oblicza na
podstawie analizy I rzdu, jeli kryterium (5.1) jest spenione dla kadej
kondygnacji (Rysunek 5.1, w [2]). Jeli siy ciskajce w belkach lub ryglach nie
s zbyt due, to mnonik
cr
mona wyznacza za pomoc wzoru przyblionego:


,
.
Ed
cr
Ed H Ed
H h
V

=





(5.2)

gdzie (rysunek 5.1):
Ed
H sumaryczne obliczeniowe obcienie poziome, cznie z rwnowanymi siami od
imperfekcji przechyowej oraz ukowej
0
e (patrz Rysunek 5.4 w [2]), przenoszone
przez dan kondygnacj,
Ed
V sumaryczne obliczeniowe obcienie pionowe przenoszone przez dan kondygnacj,
, H Ed
przemieszczenie poziome gry kondygnacji wzgldem dou kondygnacji, wywoane
wszystkimi zewntrznymi i fikcyjnymi obcieniami poziomymi,
h wysoko kondygnacji.





Rys. 5.1. Oznaczenia we wzorze 5.2
Siy ciskajce w belkach lub ryglach zaleca si uwaa za znaczce, jeli

0, 3
y
Ed
A f
N
(5.3)

gdzie:
Ed
N warto obliczeniowa siy ciskajcej,
wzgldna smuko w paszczynie zginania belki lub rygla obliczona przy zaoeniu
dugoci teoretycznej elementu ograniczonego przegubami.

Analiz II rzdu
stosowa, gdy nie jest spenione kryterium (5.1), wg trzech omwionych dalej
sposobw.

W przypadku ram jednokondygnacyjnych projektowanych na podstawie
globalnej analizy sprystej, przechyowe efekty II rzdu od obcie
pionowych mona uwzgldnia, zwikszajc zewntrzne obcienia poziome
Ed
H (np. od wiatru) oraz zastpcze obcienia
Ed
V (por. Rysunek 5.1 oraz 5.4)
od imperfekcji za pomoc nastpujcego wspczynnika amplifikacji:


cr

1
1
1

, pod warunkiem, e
cr
3,0. (5.4)

Jeli 3, 0
cr
< - stosowa dokadniejsz analiz II rzdu.

W przypadku ram wielokondygnacyjnych zastosowanie wspczynnika
amplifikacji jest moliwe, jeli wszystkie kondygnacje maj zblione rozkady:
obcie pionowych,
obcie poziomych,
oraz sztywnoci na przechy, odniesionej do przenoszonych si poziomych.

Jeli efekty II rzdu i odpowiednie imperfekcje w poszczeglnych
elementach zostay cakowicie uwzgldnione w globalnej analizie konstrukcji,
to indywidualne sprawdzanie statecznoci elementw nie jest konieczne.
Wystarczy wwczas sprawdzenie warunku nonoci przekroju.
Imperfekcje wg [2]

W analizie konstrukcji naley uwzgldnia, wg p. 5.3.1:
a) imperfekcje globalne ukadw ramowych i ste,
b) imperfekcje lokalne pojedynczych elementw.

W punktach 5.3.2 oraz 5.3.3 omwiono, odpowiednio, oddzielnie:
imperfekcje w analizie globalnej ram;
imperfekcje w analizie ste.

Imperfekcje mona uwzgldni w dwojaki sposb:
porednio, za pomoc wspczynnikw niestatecznoci, tj. wspczynnika
wyboczenia i
LT
wspczynnika zwichrzenia,
na etapie analizy ukadu, stosujc wprost zastpcze imperfekcje
geometryczne przechyowe i ukowe (por. Rysunek 5.4 w [2]).
Geneza imperfekcji
Cae konstrukcje budowlane i poszczeglne ich czci skadowe nie s
idealne pod wzgldem geometrycznym i materiaowym. S obarczone
niedoskonaociami i wadami pocztkowymi nazywanymi imperfekcjami.

W przypadku konstrukcji stalowych imperfekcje wystpuj na wszystkich
etapach powstawania obiektu, takich jak:
produkcja stali,
wytwarzanie wyrobw hutniczych,
wytwarzanie elementw montaowych w warsztacie,
transport elementw na plac budowy (przykad braku projektu transportu na
trasie Ostrowiec witokrzyski Gdask Sopot),
monta konstrukcji.

Pene uwzgldnienie w projektowaniu wpywu imperfekcji jest zadaniem
trudnym i zoonym. Uwagi w projekcie o sposobie transportu, montau,
stykach montaowych s bardzo wane i konieczne.

Przepisy w normach projektowania okrelaj dopuszczalne wartoci
tolerancji (odchyek dugoci, prostoliniowoci, wstpnego wygicia) w stosunku
zarwno do poszczeglnych elementw konstrukcyjnych jak i caej zmontowanej
konstrukcji. Dopuszczaj one moliwo wystpienia odchyek wykonawczych
(imperfekcji geometrycznych), nie przekraczajcych okrelonych wielkoci
normowych i uwzgldniaj ich wpyw na nono (stateczno) elementw
konstrukcyjnych oraz caej konstrukcji.

Imperfekcje, ktrymi obarczone s zarwno czci skadowe elementw
(podzespoy), tj. tzw. warsztatowe elementy montaowe (wysykowe), jak i cae
ustroje none, mona podzieli na:
imperfekcje strukturalne (materiaowe), ktre s uwzgldniane poprzez
czciowe, materiaowe wspczynniki bezpieczestwa
M
i obejmuj
gwnie niejednorodny rozkad waciwoci mechanicznych materiau
(szczeglnie granicy plastycznoci) w przekroju poprzecznym elementu oraz
na jego dugoci;
imperfekcje technologiczne, wywoane napreniami wasnymi,
rozoonymi nierwnomiernie w przekroju poprzecznym i na dugoci
elementw. Naprenia wasne powstaj w materiale w wyniku jego
obrbki mechanicznej lub cieplnej, jak gicie, walcowanie, kucie, spawanie
(naprenia spawalnicze; przykad wza w Sopocie 150 MPa),
hartowanie. S to naprenia normalne, dziaajce zwykle wzdu osi
elementu, tworzce w przekroju poprzecznym ukad zrwnowaony (ich
wypadkowa rwna si zeru).
imperfekcje geometryczne; w konstrukcji prtowej dotycz podunych osi
prtw i ich przekrojw poprzecznych oraz caego ustroju nonego.
Obejmuj one: brak prostopadoci, prostoci, paskoci, przylegania oraz
skrcenie przekroju, odchyki geometryczne przekrojw, wytwrcze
i montaowe odchyki konstrukcji (np. niepionowo supw czy
mimorody montaowe w wzach wg tolerancji podstawowych
okrelonych w EN 1090-2.), itp.

Imperfekcje w analizie globalnej ram
Eurokod [2] zaleca stosowanie zastpczych imperfekcji geometrycznych
o wartociach odzwierciedlajcych wszelkie moliwe wpywy imperfekcji
rnych typw.

Zastpcze imperfekcje geometryczne mona podzieli na:
imperfekcje globalne w postaci wstpnego przechyu ukadu ramowego
(Rysunek 5.2),
imperfekcje lokalne w postaci wstpnych ukowych wygi
poszczeglnych elementw (Rysunek 5.4).



Rys. 5.2. Zastpcze imperfekcje przechyowe



Rys. 5.4. Zastpienie wstpnych imperfekcji rwnowanymi siami poziomymi
W zwizku z powyszym mona, wg normy [2], rozpatrywa 3 sposoby
modele obliczania konstrukcji ramowych:
Sposb 1): Ukad z imperfekcjami globalnymi i lokalnymi oraz dokadna analiza
II rzdu.
Sposb 2): Ukad z imperfekcjami globalnymi (przechyami) oraz pena lub
uproszczona analiza II rzdu.
Sposb 3); Ukad bez imperfekcji i analiza I rzdu.

O zastosowaniu poszczeglnych sposobw decyduje parametr ukadu w
postaci mnonika obcienia krytycznego
cr
por. wzory (5.1) i (5.2).

W obliczeniach statycznych naley uwzgldni:

Wedug sposobu 1):
imperfekcje globalne i lokalne oraz efekty II rzdu (P- i P-); wwczas
nie ma potrzeby dodatkowego sprawdzania statecznoci elementw (wystarczy
sprawdzenie nonoci przekrojw elementw);

Wedug sposobu 2):
uproszczon analiz II rzdu
( )
1/ 1 1/
cr

mona i zaleca si stosowa w przypadku
ukadw regularnych i niezbyt smukych (10 >
cr
3). Wtedy stowarzyszone z
przechyem momenty II rzdu wyznacza si na podstawie statyki I rzdu, przy
odpowiednio powikszonych, za pomoc wspczynnika amplifikacji
wg wzoru (5.4), oddziaywaniach poziomych.
Sprawdzajc wwczas stateczno poszczeglnych elementw przyjmuje
si dugo wyboczeniow rwn jego dugoci teoretycznej (L
cr
= L).

Imperfekcje lokalne natomiast uwzgldnia si porednio, za pomoc
wspczynnikw niestatecznoci: wspczynnika wyboczenia i
LT

wspczynnika zwichrzenia.

Wedug sposobu 3):
analiz I rzdu stosujemy do ukadw niewraliwych na efekty II rzdu (gdy

cr
10 przy analizie sprystej, gdy
cr
15 przy analizie plastycznej).

Imperfekcje lokalne uwzgldnia si wwczas porednio, za pomoc
wspczynnikw niestatecznoci: wspczynnika wyboczenia i
LT

wspczynnika zwichrzenia.
Sprawdzajc stateczno elementw przyjmuje si wwczas ich dugo
wyboczeniow jak dla ram o wzach przesuwnych.
Zastpcze imperfekcje przechyowe
(por. Rysunek 5.2) oblicza si ze wzoru:


0 h m
= (5.5)

gdzie:

0
tzw. warto podstawowa:
0
= 1/200;

h
wspczynnik redukcyjny ze wzgldu na wysoko;

m
wspczynnik redukcyjny ze wzgldu na liczb supw;

h
h
2
= lecz 0 , 1
3
2

h
;

+ =
m
m
1
1 5 , 0 ;

m liczba supw w rzdzie, ktre przenosz obcienie N
Ed
nie mniejsze ni 50%
przecitnego obcienia supa w rozpatrywanej paszczynie pionowej.

W przypadku konstrukcji szkieletowych mona pomija imperfekcje
przechyowe, gdy speniony jest warunek:

0,15
Ed Ed
H V (5.7)

(wg oznacze na rys. 5.1)

Zastpcze imperfekcje ukowe elementw
s uwzgldnione w procedurze obliczania wspczynnika wyboczeniowego,
dla odpowiedniej krzywej wyboczeniowej, zalenej od wartoci wzgldnej e
0
/ L
dla danego elementu naraonego na wyboczenie gitne (por. w Tablicy 5.1 w [2]).


gdzie:
L dugo elementu;
e
0
strzaka imperfekcji (wygicia) elementu.
W analizie globalnej sucej wyznaczeniu si wewntrznych lokalne
imperfekcje mog by pomijane. Imperfekcje te uwzgldnia si bowiem
w formuach nonoci elementw za pomoc wspczynnikw niestatecznoci:
wspczynnika wyboczenia, oraz

LT
wspczynnika zwichrzenia (patrz punkt 5.2.2(3) i 5.3.4 Eurokodu [2].

Przechy
powoduje konieczno uwzgldnienia oddziaywa poziomych na tarcze
stropowe.

W celu wyznaczenia tych oddziaywa zaleca si przyjmowa imperfekcje
o konfiguracji jak na Rysunku 5.3 w [2]. Oddziaywania H
i
w poziomie stropu
i naley obliczy z nastpujcej zalenoci:

i Ed
H N =

gdzie:
- imperfekcja przechyowa obliczona wg wzoru (5.5).

Z kolei lokalne imperfekcje ukowe w przypadku elementw ciskanych
zaleca si, w analizie ram wraliwych na efekty II rzdu, wprowadza gdy
zachodz nastpujce okolicznoci:
gdy co najmniej jeden wze elementu przenosi moment,
gdy

Ed
y
N
f A
5 , 0 ; (5.8)

gdzie:
N
Ed
warto obliczeniowa siy ciskajcej,
wzgldna smuko elementu obliczona przy zaoeniu przegubw na jego kocach,
obliczajc

y
cr
A f
N
= - dla przekrojw klasy 1, 2 i 3, oraz
2
2
y
y
cr
l
EI
N

= .




Ukady rwnowanych si poziomych
Wstpne imperfekcje przechyowe i lokalne imperfekcje ukowe mona
zastpi ukadami rwnowanych si poziomych dziaajcych na
poszczeglne supy (por. Rysunki 5.3 oraz 5.4). (Wg poprawki [7] do Eurokodu
[2] naley na rysunkach normowych np. Rysunku 5.4 zastpi
0,d
e przez
0
e ).

Wstpne imperfekcje przechyowe naley uwzgldni oddzielnie
w kadym rozpatrywanym kierunku przechyu.

W przypadku wielokondygnacyjnych supowo belkowych szkieletw
budynkw siy zastpcze przykada si na wszystkich poziomach stropw i dachu.

Literatura
[1] PN-EN 1990: Eurokod: Podstawy projektowania konstrukcji
[2] PN-EN 1993-1-1: Eurokod 3: Projektowanie konstrukcji stalowych.
Cz 1-1: Reguy oglne i reguy dla budynkw
[3] PN-90/B-03200: Konstrukcje stalowe. Obliczenia statyczne i projektowanie.
[4] PN-EN1993-1-8: Eurokod 3: Projektowanie konstrukcji stalowych.
Cz 1-8: Projektowanie wzw
[5] Konstrukcje Stalowe. Przykady oblicze wedug PN-EN 1993-1, pod
redakcj Aleksandra Kozowskiego, Rzeszw 2009.
[6] PN-EN 1993-1-5. Eurokod 3: Projektowanie konstrukcji stalowych.
Cz 1-5: Blachownice
[7] Poprawka do [2]