Maciej Wojtkiewicz

Mechanika kwantowa a natura wiata

Mechanika kwantowa stosunkowo nowa, bo liczca sobie niespena sto lat teoria
fzyczna, moe bardzo duo powiedzie nam o naturze otaczajce!o nas wiata,
ocierajc si" czasem o cakowicie nie cise dziedziny, takie jak flozofa# $anim jednak
przejdziemy do tych fzyczno%flozofcznych za!adnie&, zobaczymy jak narodzia si"
mechanika kwantowa i jakie s podstawy jej 'ormalizmu matematyczne!o#
(eoria kwant)w bya do sporym zaskoczeniem dla fzyk)w i naukowc)w w
o!)le# *od koniec +,+ wieku panowao powszechne przekonanie, e fzyka nie ma
przyszoci# Wydawao si", e opisuje ona wiat w spos)b kompletny, i e nic nowe!o w
tej dziedzinie nie mona ju odkry# *ozostawao jednak jeszcze kilka problem)w do
rozwizania- min# kwestia duej rozbienoci mi"dzy przewidywaniami teoretycznymi, a
wynikami pomiar)w rozkadu promieniowania ciaa doskonale czarne!o .nazywana
/katastro'0 w nadfolecie1, czy wyjanienie zjawiska 'otoelektryczne!o# *lanck
i 2instein rozwizujc powysze za!adki stworzyli podwaliny mechaniki kwantowej,
kt)rej matematyczny 'ormalizm by rozwijany nast"pnie min# przez 3chr4din!era i
5iraca .uhonorowanych w 6788 roku 9a!rod 9obla za /odkrycie nowych, podnych
aspekt)w teorii atom)w i ich zastosowanie#
W 678: roku tr)jka fzyk)w- 2instein, *odolsky i ;osen w swojej pracy
zatytuowanej /<an =uantum Mechanical 5escription o' *hysical ;eality >e <onsidered
<omplete?0 zadaa pytanie o kompletno mechaniki kwantowej, jako teorii opisujcej
fzyczn rzeczywisto# *aradoks 2*; w skr)cie przedstawia si" nast"pujco- wynik
pomiaru na jednej ze spltanych czstek natychmiast okrela r)wnie wynik pomiaru
na czstce dru!iej, dowolnie oddalonej# 3amo spltanie to stan, w kt)rem obie czstki
maj jak dobrze okrelon waciwo .np# wiemy, e ich spiny s przeciwnie
skierowane1, ale nie potrafmy nic konkretne!o powiedzie o danej waciwoci kadej z
tych czstek z osobna# Mamy wi"c do czynienia z % jak to 2instein okreli /upiornym
oddziaywaniem na odle!o0# ,n'ormacja o stanie dru!iej, niemierzonej czstki jest
bowiem dost"pna natychmiast, przemieszcza si" szybciej ni wiato@ .9a mar!inesie
nie jest to wcale in'ormacja, bo wyniki pomiar)w s cakowicie przypadkowe1# 2instein
podejrzewa, e musza istnie jakie niedost"pne dla obserwatora a zatem ukryte
zmienne, kt)re przed pomiarem determinuj wynik# <aa sprawa wzbudzia wiele
kontrowersji .k)tnia 2insteina z >ohrem1, pojawili si" te fzycy, kt)rzy twierdzili, e
natura wiata wcale nie jest taka, jak nam si" wydaje# >rak jest wi"c lokalnoci .czyli
wyniki eksperymentu mo! zalee te od te!o, co dzieje si" w /zupenie innym
miejscu0 urzdzeniu pomiarowym1 i realizmu .realizm zakada, e wielkoci fzyczne
istniej take, !dy ich nie mierzymy1#
*odstawowymi poj"ciami aparatu matematyczne!o mechaniki kwantowej s
wektor stanu .ozn# 1 opisujcy stan dane!o obiektu mikroskopowe!o oraz amplituda
prawdopodobie&stwa .ozn# 1 czyli iloczyn skalarny dw)ch wektor)w stanu
odpowiadajcy przejciu obiektu ze stanu do stanu # ,loczyn skalarny to liczba
zespolona .mechanika kwantowa uywa zespolonych przestrzeni liniowych, zatem
wsp)rz"dne wektor)w, a co za tym idzie r)wnie iloczyny skalarne s liczbami
zespolonymi1# 5la r)wnych sobie wektor)w ich iloczyn skalarny % delta Aroneckera
, dla wektor)w orto!onalnych # Awadrat moduu amplitudy prawdopodobie&stwa to
prawdopodobie&stwo przejcia czstki z jedne!o stanu do dru!ie!o#
5la caej wizki wiata jej polaryzacja to kt nachylenia paszczyzny, na kt)rej
oscyluje pole elektryczne# 5la pojedyncze!o 'otonu naley przyj, e jest on
/mieszanin0 dw)ch orto!onalnych polaryzacji poziomej oraz pionowej z
odpowiednimi amplitudami prawdopodobie&stwa- i , jeli to dana
polaryzacja# Moemy np# rozpatrywa 'oton o polaryzacji B:C % przejdzie on z
prawdopodobie&stwem przez polaryzator ustawiony tak, by przepuszcza 'otony
spolaryzowane pionowo# 9atomiast 'oton o polaryzacji poziomej na pewno nie przejdzie
przez taki polaryzator pod moduem pojawia si" delta Aroneckera, kt)ra dla stan)w
orto!onalnych jest r)wna D#
Eormalizm mechaniki kwantowej przewiduje istnienie stanu dw)ch czstek, w
kt)rym jako praz maj one dobrze zdefniowane waciwoci, ale jako osobne obiekty
ju nie# Matematycznym wyrazem te!o stwierdzenia jest 'akt, e stan
jest stanem poprawnym !dy iloczyn to wci prawidowa
amplituda prawdopodobie&stwa# Fednoczenie nie mona stanu rozpisa na stany
czstek skadowych, bo ukad r)wna& sucy do wyznaczenia odpowiednich amplitud
dla poszcze!)lnych czstek jest sprzeczny#
(eraz, znajc ju podstawy matematyczne!o aparatu mechaniki kwantowej
chcemy si" dowiedzie czy 2*; mieli racj" i czy wiat dziaa tak, jak podpowiada nam
intuicja# W tym celu budujemy model matematyczny speniajcy nasze zaoenia wolnej
woli obserwator)w, lokalnoci oraz realizmu- mamy Gr)do emitujce par" czstek w
przeciwnych kierunkach# *o dw)ch stronach Gr)da umieszczamy detektory H i >
mo!ce dowolnie wybran obserwabl" .wielko fzyczn1, odpowiednio H lub HI oraz >
lub >I# *ary obserwabli nie komutuj ze sob# Wynik pomiaru dla i%tej emisji dla
detektora H oznaczmy jako , !dzie to wybrana obserwabla# $achowana jest
lokalno bo wynik zaley jedynie od wybranej w urzdzeniu pomiarowym obserwabli#
Eunkcja korelacji to rednia warto iloczyn)w wynik)w z dw)ch urzdze& w ci!u
emisji- #
Wyraenie spenia nier)wno i jest
wyrazem realizmu w naszym modelu mimo, i w jednym eksperymencie nie moemy
zmierzy wszystkich obserwabli, to zakadamy, e one istniej#
Jkad dowiadczalny stanowicy fzyczn realizacj" modelu to !enerator par
spltanych 'oton)w .laser o du!oci 'ali BD6,: nm, polaryzator oraz kryszta nieliniowy
>>K, w kt)rym jeden 'oton /p"ka0 na dwa 'otony wiata o dwukrotnie wi"kszej
du!oci 'ali1, dwa polaryzatory oraz detektor pojedynczych 'oton)w zliczajcy
koincydencje czyli jednoczesne zarejestrowanie 'otonu na 6# i L# wejciu#
3tan pary 'oton)w opuszczajcych kryszta >>K jest stanem spltanym-
# Kba 'otony mo! mie polaryzacj" pionow lub z r)wnym
prawdopodobie&stwem poziom# Wykorzystujc poznany uprzednio 'ormalizm
mechaniki kwantowej moemy teoretycznie wyznaczy prawdopodobie&stwo
koincydencji zlicze& 'oton)w na obu wejciach przy danym ustawieniu polaryzator)w
.dwa plusy oznaczaj dwa /klikni"cia0 detektora, a to rozumie naley w ten spos)b, e
oba 'otony ze spltanej pary przyszy by przez odpowiednio ustawione polaryzatory i
wpady by do detektora1# $miany ustawie& polaryzator)w przed detektorem pozawalaj
uzyska ekwiwalent zmiany obserwabli mierzonej w danej stacji pomiarowej#
5la kwantowe!o ukadu dowiadczalne!o moemy zdefniowa kwantowo%
mechaniczn 'unkcj" korelacji wyraan wzorem-
kt)ry jest tosamy z klasyczn 'unkcj korelacji, czyli tak naprawd" zwraca warto
redni wyniku pomiaru przy wyborze danych obserwabli, przy zaoeniu, e wynik
moe mie warto #
*o obliczeniu wartoci poszcze!)lnych 'unkcji korelacji mona sprawdzi, jak
warto ma wyraenie , kt)re przy spenionych zoeniach realizmu, lokalnoci i wolnej
woli powinno spenia nier)wno # Kkazuje si", e w naszym przypadku
, zatem nier)wno zostaa zamanaM Mona wi"c uwaa, e kwantowy
ukad dowiadczalny nie spenia zaoe& wolnej woli obserwator)w, realizmu i lokalnoci
lub tylko wybranych z nich, oraz e nie istniej ukryte zmienne determinujce wynik
przed pomiarem# .W wyidealizowanym przypadku , a nasz bd wynika z uycia
przyblionych wartoci prawdopodobie&stw# Eizyczne ukady dowiadczalne s jeszcze
mniej dokadne np# certyfkat zestawu frmy Nutools do demonstracji spltania podaje
warto #1
9a zako&czenie warto wspomnie, e amanie nier)wnoci >ella
przeprowadzilimy bez wprowadzania 'azy , a zatem jest to nieskomplikowana i
niewykorzystujca dodatkowych interakcji obserwatora z ukadem metoda# $auwamy
ponadto, e amanie nier)wnoci zachodzi jedynie dla wybranych ustawie&
polaryzator)w to przejaw wolnej woli .obserwator moe wybra wanie takie
ustawienia1, czy wr"cz przeciwnie jej braku .obserwator musi wybra konkretne
ustawienia1? Warto r)wnie zaj si" zadaniem znalezienia systemu matematyczne!o
pozwalajce!o na bardziej precyzyjn eliminacj" zaoe& niespenianych przez ukad
kwantowy oraz w kt)rym amanie nier)wnoci nie b"dzie zaleao od ustawie&
przyrzd)w wybranych przez obserwatora .lub uyte zostanie prawdopodobie&stwo
wyboru dane!o ustawienia przyrzd)w1@