Ryc. 17.

Pochodzeni mieszliacw ZiemZachodrrich w 1950 r,

Fig. l7. Origin of iabitants of the Western Lands, 1950,
u atwia v nalzuoenie nowego systemu politycznego. J ednocze nie nowe wafunki
;ili;"'r4y ni<ic;i'kulturowej,
Ou3_ r.91e o.ag:qr,wa|1 tu ludno z
n*n"no ;bofi ruskielo.'Podobna
j w Wielkopolsce kultura. materialn
;;fifi;";; or".anl.".-i
gospodarcze sprzyj
jj kierowniczej roli w.procesie
^*o.poJ *o*y*ania,
Stopniowb przenosiio sii to rwniez na irrne dziedziny
cia
;3i#;;; iB*;" t ffi, s,iso_1st). spo eczestwa Ziem Zachodnich i
r i"uii.ti *;4i*s sensiupodabni si do siebie, Uwarunkowania ustrojowe
,oi-i"iv]u*o.ni.riu
parrujcigo tam wzorca organacji cia
spo ecznego. i
;";#e*;;;. ^Li"i" rla sektora paristwowego i pstwa w yciu
-'""i..r_ro_' duza mobilno ludno ci, zanik tuttury ludowe.i, postpujca
inuciir kulturowa zwiana z ekspansj socjalistycznej odmiany klrifurowej
ffi;i;.J 1 to podstawwe cechy i"zce oba regiony. Duz? c.z .,npvryc
;i..;ffi;; az azatrudnienie upanstwowionych mitkach ziemskich. Inni
t^*ai indywidualne
gospodarstwa w ramaoh reforny rolnej (ryc, la C), Nie
;;;;. . i" bez wp#vy na kszta towanie stosunku do nowej rzeclwisto ci
, ""^"-norooOar.z .'la[
pokazuje ana]iza przeprowadzona dla grniny
_
Ustka
i "i.-iai ioi.miast-wic ), obecno rolnictwa uspo ecmionego bardzo
ivyrazrrie sprzyja a w badanym okresie opcji lewicowej,
Chara]rteryzujc Ziemie Zachodni nie mona p9pm, i9
yewneeco
zinic.owania. Na
-nym
t5ku obserwujemy najwiks,y
"1a
gospodarstw
dwviduatnvctr, a ludo wyr mia si do
jednorodnym. i
.specyftcmym
ooodzeni
(Kosski 1967). W rd osadnikw przewaa1i mieszkacy Kresow
'W;;ilfi;i^i'C;i
ric.
il). Wzgldnie sih wp yvrry
ryayic.y
p_o11alaj
prryluszcza, e mozemy mie ilo cinia z ,,przenisieniem"
ducha Galicji na
'";ffi;iJ i obsz.
pewn
homogeniczn ludno ci wida rwni na
ilr"*;.h;-;d; nri osadnicy przJ de wszystkinr z Mazowsza,
podlasia
i
52
Wileszczymy, W
po udniowo-wschodniej cz ci regionu zamacza si nawet lekka
p;;;;;'Fi*i.y1 Nu.lt*ari".; przemieszan
.l-udno ,
poodzc przede
iu.ui*'z rych rejonw-ptsti centalej Q<qrgreswka,
pozrrskie),
;.;' nu bbr"*. Pomorza Zachodniego,. Tu rwnie
,y.,_ 9*_"l
najwik zy irdzia sektora uspo ecanionego w rolnictwie (ryc. 14 B). I w rue n
fii ;b;;". obserwowa mona najsiliiejsze na ziemiach zachodnich wp ylvy
lewicy.
wida tu pewn prawid owo . w zal:rro ci od cech
_spo eczro_
gospoaur.rct i,ttru.or ych, poszczeglnych regionw zi9m zachodnich
il;d
j'e w durym stopiu luho ,wywodzca si z obszarw o podobnym
kieruu dotychczowego rozwoju spo eizrro-gospodarczcgo,
Dawni mieszkacy
ilr Liai'rdominolvafi Dohl lk, gdz_ie wielka wlaso,o ziernsk
jal. na
#."tipin, nie mia a zbyt diueg stau posiadania i gdzie istnia y rwnie w,
;-.ffi; rt uttory Ko cio a iatolickio, pamitajce. czasy parrowania
ii;b.* sprzed rku 7142. D,awni mieszkci.by ych zabow rosyj.skiego i
n.*tl"n6 z_asidtati
przede wszystkim Pomorze Zachodnie oraz Warmi i Mazury,
;d"ie
g;;d*stwa
lunkierskie
dominowa a tradycj e katolickie, poza., Wami
i.arvJ zrri" nie istni. Te wzajernnie oddzia ylvujc na siebie cryrrriki mog y
iorl,i e utrwalerrirr odrbno ci pomi<lzy nowo ks a tujcymi si spo eczrro ciami
i.ei"" ni i. Zachodnich.^pafr.p'ztej
perspektywy monaprryj, i to nie
p7padek, c w wyniku wyborw samordowych
j998
t, w.ladz.na Pontorat
oOo obj a ka[cja SLD-PSL, podczas gd} na Dolnym Slsku AWS-UW,
Grupy regionalne
Nie mon,a zapornina, e tendencje urriformizacji mog y napotyka
na przeszkody w obrlie poszczeglnych pstw. W
/m
przypad|u. moemy
"r'riie "
,,."y*iku
oporu,i polegajcyin na obronie wsplnoty przed irurowacj
(Dmitrut< ia;. w odniesiniu do rozwoju ycia spo eczno_gospoda,czego na
b."*r.
polski
rnozna przyj, e crynnlk'oporu wia si puede wszyslkim z
wystpowaniem wyrazijtyc-izamknity spo eczno ci etniczq,c!, Dotycry o ttl
p*"ia wsrystkim rnych spo ecznoci tzw, ,,pogranicza",
ktre *
.ry"ily
lcierajcych' si prdw kuliurowych wywo anych zmianami przynaleno ci
oolitv"czrrei ctv od&ziaywaniem s5idnich, odmierrrrych pod wzgldem etnicznym
i *y^r"i"" spo ecmo ci, oraz s abo ci impulsw ku ryry zunifikorvanej
natia y
Wtkowj
tosamo ci kulturowej,,a co 7A tym,idzie etnicznej. Te
"aiiui "s.i'uy y
niewliwie przeszkod- dla rozpowszechniania .si na tyclr
;b;;;. nirr o*ri3 kLrltury oglnonarodowej, a
1weltua]na ,
s abo
ri yr*i" tej kulry sprzyja a- dodatkowo' rrmacnianiu lokalnych i
.."itnY. odrbno ci. n iqztym wyks a ci si model po redni, ccy
p"-..
i,.azno ci
do narodu z p,ozucim przynaleno ci do grupy etnicznej.
i-;;;-[. Rykie1 (1997), spe"yfic"r,. uwarunkowania poganicza. nie by y
przeszkod w kszta towaniu i tim wzorcw kulturowych bd_cych
!ovi{e9en9j1
'oolsko ci.
Te syluacie naicehij chyba oddaje has o ,,Ni
ma Kaszb be_z_Polonrt t
;;;--2b
-'iorsL,,
"sformowane
prez kaszubskiego po,e! Hieronima
r.ar.go. Do grup etnicmyolr i le,zwianych_z
.polsk_wsplnot
;;;ffi;a"^v Zaf"rv w a nie Kaszubw, a
,obok
nich: polsk cz
t=zakOw, Grali, Kurpiw i Kociewiakw.
53
J edn z bardziej wyrniajcyoh si polskich grup etnioznych stanowi
Kaszubi, Ich odrbno ukszta towa a si, w duym stopniu w zwiku
zw a ciwo ciami
jzyk bdcego form przej ciow pomidry dialektami
polskimi a po abskimi, Ma rwrrie n z.ek z odrbnymi tadycjami history_cznymi
iegionu. Ksistwo wschodnio-pomorskie, obejmujce dz"isiejszry obszar Kasanb,
pozostajce pocztkowo
CK-XIII
w.) w luznych xll ikash z Polsk na_pocztku
wiet<u XIV ptxy czone zost,a o do pastwa ? zyackiego (pruskiego). W wyniku
powstania Zwi,zku Pruskiego przeciw Krzyom,.tereny te zosta inkorporowane
clo Krlestwa Polskiego (1454 r.), a nastpnie wes w sk ad Prus Krlewskich,
posiadajpych daleko idp autonomi ustrojow. W roku 1'172, w wyniku I
roz.bioru Polski ponownie mala si w granicach pstwa pruskiego, by pozosta
w nich do roku i920, W takich okoliczto ciach, na umacnianie odrbno ci ludno ci
kaszubskiej wpwa z jednej shony lu ny zv iqnk. z Polsk z drugiej jednak
strony prrwi.zanie do katolicyzm ktre wobec faktu otoczenia kasaskiego
obszaru etnicanego przez niemiec i aniemczon ludno protestanck dodatkowo
umacnia o ioh we wsplnocie etniczrrej. Rola religi,i w ksi ta towaniu i utz,ymaniu
odlbno ci Kaszubw, ganiczpych od zachodu z protestanckim Potnorzem
Zacjrodnim a od wsclrodu z protestanckirn Gdskiem, potwierdza fakl, ,ew 2y cy
I(asz,ubi, | tzy pr:ryjli protestantyzm wcze niej crry p nieJ preyjli rwnie
niemieck wiadomo narodow, Tak sta o si np. z zachowujcymi swoj
odrbno do pcl . XX wieku Kaszubami bytowskimi, lborskimi i ebskimi, J ak
pisze B, Synak (1998):
,,System
warto ci cluze cijaskich stanowi ua Kaszubach
nadal solidny fundament ycia spo eczrrego, ktry hrtaj zosta - jak si zdaje -
llaruszony w nniejszym stopniu niZ w innych rejonach Polski, a niektre elemen
zrycia religijnego pe ni ciagle maczca funkcj integracyjno-tosanro ciol ''.
Religia nal,*adajca si na odrbno jzykow pomog a Kaszubom uf,yma
dystans wobec niemczyzrry. Z drugiej strony os abietrie zwipkw z Polsk
oclrbno ci jzykowe, oddzia ywanie kulfury niemieckiej otaz ksa.ltowana w
ekstremalnych wanurkach et iczna i wiadomo regionalrra, spowodowa
porvstanie i utrzymanie si odrbno oi rwnie w obrbie spo eczestwa polskiego.
Nie przeszkadza o to jednak w ks aowarriu polskiej wiadomo ci narodowej
plzedstawicieli tej spo eczno ci regionalnej (Latoszek 1990, Synak 1998).
Patadoksalnie, mirno duej odmienno ci w sto uu do oglnopolskiego lvzorca
Lr:lturowego, w a nie w zwiku z kresowym po oenien i wicymi si z nim
zagroearli" ukszta towa o si w rd Kasanbw silne poczucie wizi z narodm
poiskim. By moe pewn rol odgrywaj rwnie dlobnoszlacheckie korzenie
dej cz ci spo eczrro ci kaszubskiei (Handke 1985, Mikulski 1988). By o to
drugie, obok mazowiecko-podlaskiego, tak due skupisko tej warstwy spo eczrej
naobszarze Polski etnicznej. I)ochodztu wic uwarunkowania obserwowane na
pograniczu mazowiecko-podlaskirn, Etniczno-regionalna odrbrro Kaszubw,
Ltrej wa nym elementem jest miedzy innymi prlwipanie do tradycji religijnej,
znajduje odbicie rv wyboractr politycznyclr (Synak 1998, s. 117). J ak pokazuj
rezultaty wyborw zl 1993-1997 ubzymuje si tu sta a tendencja do g osowania
na opcj prawicow, Doczy to zarr ro pierwotnego obszaru etnicznego,
arajdujcego si na wschd od przedwojennej granicy Polski,
jak rwnie cho w
nieco s abszymzakresie rwnie obszarw leeych bezpo rednio po zaclrodniej
stronie tej granicy, skolonizowanych w duej mierze przez Kaszubw po II wojnie
wiatowej. Odnosi si to rwnie do wsclrodnich s,siadw Kaszubw,
Kociewiakw, tworzcych nieco mniej e attale rwnie wy,zrriajc si na tle
54
ogInopolskim spo eczno etniczn (ryc: 18]. Pokrowlogtwo ldcowc obu grup
pane3la fakt wsp tr orznia pru z nia Ztzesznla Krszubsko-Pomorskicgo,
rganizacj i spo eczno-kulturowej bardzo aktywni e dzi a i
coJ
w roglonio,
Ryc, 18. Opcja prawicowa na Kaszubach w l997 r.
,
Fig. l8. The,**-"*T:ff#:, e Kaszuby people, 1997
W podobny sposb, jak w przypadku ludno ci kaszubskiej, rrkszta towa a si
odrbno tpatOw. To co wyrnia, to s absze a liki z polsk pastwowo ci
oraz brak tradycji drobnoszlacheckich. Mona w tym dostrzega przylayn rozwoju
silnego poczucia odrbno ci regionalnej przy s abym zakorzenieniu polskich
tradycji narodowych, co w skajnych przypadkach prowadzi o do przyjmowania
niemieckiej lub l5kiej opcji narodowej. W pocztkowym okresie polskiej
pstwowo ci l5t Uy obsrem spornym zCzecbarni. Znajdowa si rwnie pod
silnym oddzia ywaniem kulfury czeskiej. W wieku XIV zosta ostatcznie
prry czony do Korony Czeskiej i pozostawa wjej obrbie do roku l742,kiedy to
wiksza cz tego historycznego regionu (poza Ksist,wem Cieszyskim i
cz ciami ksistw: opawskiego, karniowskiego-i nyskiego) zosta a w czona do
pstwa pruskiego. Prawie od pocztkw swych dziejw pozostawa region pod
silnym oddzia ywaniem kultury niemieckiej, ktra przysz a tu wraz z niemieckimi
osadnikami i pizynaleno ci do niemieckich pastwowo ci (Cesarstwo Rzymskie
Narodu Niemieckiego, monarchia habsburska, Krlestwo Pruskie, Republika
Weimarsk III Rzesza). W tych warunkach wanym elementem odrbno ci
IatOw pozostawa jzyk polski, ktry ze wzgldu na izolacj i obce
55
0-1
,
];
'/,
;
. . . cz|ska p y czonado PolsklW1922{:_ j,
Ryc. 19. G osy oddane na Crnym lsku na list} niemieckie w 1991 r.
Fig. 19. Results for German lection,comittees in Uper Silesia, l99l
oddziwania, nabra co h specyficznego dialktu.
|o,doje.
juk n Kaszubach
bardzo wairi rol odegra a pizaaleZno do Ko cio a katolickiego (Dobrowolski
1995, B aszcak_Wac iwik illo;, sta o si to szczeglnie wa ne po w czeniu
lska do pastwa pruskiego. Protestanzm, po.przez.kultur protestanckich
Niemiec oddzia ywa na mentalno Slzakw, ale z drugiej strony tstneJ ca
bariera religijna przyja a utrwalaniu etnicmej odrbno ci Grno lpakw. Dziki
temu mog -o w XIX wieku narodzi si w rd walsry ludo.1,ych poczucie
wsplnory-z narodem polskim, podczas gdy mieszkacy Doln_ego Sl5ka, ktrzy w
*ynlkq eformacji pryjli wymanie ewangelickie wczr niej_czy_pl|i?j przyjli
rwnie
jzyk niemiecki i niemiec wiadomo narodow. Odrbno
jzykowa,
kulturowa icywilizacyjna Gmo lakw, spowodowa, e stali si oni
jedn z
bardziej wyrznia3cycn si polskich grup etnicznych. o sile odrgbno c,i niech
wiadc!, fak, z pojiwi a si-nawet idea narodu lskiego, a wielu slakw, pod
wpwein zetknic z polsk rzeczywisto c okelr. powojennego,
.zacz o
deklarowae niemieck
"przynaleno
narodow. Zdecydowana wikszo
Grno lakw pozostaionat wierna polsko ci. odrbno tej grupy etnicznej w
polskim ipo eczbstrvie sia a si jednak faktem, Tego stanu rzeczy nie prze ama a
iwnieZ ilna industrializacj a iana z rozwojem Crno lskiego. Okgu
Przemys owego. W dum stbpniu wynika o to z dystansu pomidzy miejscowymi
warsami lulowo-proietariaitimi a nap ywow ludno ci niemieck i polsk
spe niajc funkcje i<ierownicze w regiorrie. w zwizku z tymi okoliczno ciami,
tizta twa przz wieki odrbno lakw,
jako grupy etnicznej, obserwowana
jest do dnia- dzisiejszego i.znajduje potwierdzenie w rezultatach'wyborw.
namienne, e pewna cse tzatow, szczeglnie na Opolszcry nie g osuje na
niemieckie listy'wyborcze (ryc. 19), co nie przeszkadza im popiera w wyborach
56
,, I,
'i"*1
prezydenckich kandydatw opcji prawicowej (ryc. 4, 7, 20) i tak jak
elektorat
prawicowy g osowa w referendum konstytucyjnym (ryc, 8). Nie da s u, ze z
ideologig4nego punklu widzenia przedslawiciele niemieckich komiteiw zbtiaj
!e
bardzb u yrnie do opcji prawicowej (ntaczenie tradycji i warto ci relijnyc;.
Z drugiej
jednk
strony sukces idei niemieckiej wrd opolskich i{3 <Ow
wiczy wyra pje, e w niektrych okoliczno ciach nawet dwa dziesiciolecia
odrbnej prynaleno ci panstwowej (1923-1945) mog mie b d duZe
znaczenie w kszta towarriu postaw politycznych spo eczno ci regionalnych.
pod
warunkiem, oczywi cie, e deklaracje przynaleno ci narodoiej uwny za
deklaracje polityczn.
:''' '
c, Grale
. .
C.c|y. charakterystyczng d]a regionalnych grup etnicznych spotykamy
r9wnle,z
l' 9pl4i,
y.9z9zegqln9 ci za u najbardziej specyficnej i-ch grupy
tj.uGrali
pdhalaskich.
Gralszczyma pol ka uksa iowa a si na s[utii<
zmieszania dwch nurtw osadniczych zasiedlajcych polskie karpaty. od p nocy
napwa element etnicznie polski, od wschodu ludno koczowniczo-pisterski
p_9chodzenia ba kanskiego, nio ca elementy wo oskie, po udniowo-s owiaskie,
albaskie i ruskie. Na Podhalu d9. tych dwu grup etnic-znych do czyli jeszcze
niemieccy osadnicy ze
_spisza:
o specyfice salnictwa aecyaowa kresowe
po oenie r9sj9n9 oraz cikie waruki naturalne. Ten pierwszy zynnik wia si
rwni.,z.do silnymi wp ywami kultury s owackiej i ivgiersftiej. zespolenie tyc
wszYstkich elementw la obszuze Gralszczyzay dbproriiadzi o o ukzta towania
do jednoli
spo eczno ci, nale cej do polskidgo obszaru etnicznego, ale
jednocze nie
wyrmiajcej si na jego tle. Bardzo wskazuje si rwnie na iarunki
n{qa]le, jlko waZny element ks ahujcy psychologiczn odrbno ci ludno ci
gralski9j, To
.samo
dotyczy uwarunkowa po eczno-eknom cznych, przede
wszystkim istnienia duzej liczby krlewszczyzh i wsi zak adanyc na
ilrawie
wo oskim, co wia o si_z mniejszym udzia em paszs,zymy i wiksz wolno ci
osobi t ludno ci.ch opskiej
Giaanska-larysk'a i Parlski rels).-s|mniane
szczeglne warunki, wyksa ci ludno charakteryic si hirtem,' odwag
poczuciem godno ci
_
gqolis oraz umi owaniem olno ci i te odrbno3c'i
widoczne sdo dnia dzisiejszego. Dochodzi do tego regionalny strj zak adany na
r yjatkowe okazje, gwara gralska, zapoyzenii jzykawe' pochodzinia
wo oskiego, s owackiego, wgierskiego, ruskiigo, nieiekiego,
jak
rwniez
specytlcana architektura domostw i ko cio w. Te wsrystkie czynniki sprawiaj e
!$nr.Sl,891ql9ka
wyrnia si na tle pozosta ej czci polskiego spb eczeJ twa
(Smlski
!9!5,
s. 137-138 i 1'74-179).'Dochod d tegb elemnry'zwi.zane ze
wiadomo ci odrbno ci_i poczuciem wsplnoty grupowii, kszia towanej na bazie
odrbno ci kulturowej i silnym poczuciu wolno ci, taouie jat<
u innyc polskich
grup etnicznych obserwujemy silne przywiaganie do warto ii chrze ciianskich a
take_ wyjtkowo duZe wp ywy opcji prawicowej. Pod tym wzgldem
,
Gralszcryma wyrznia si zarwno na tle kaju, jak
rwnie a tle w}r nie
konserwawnej Galicji (ryc. 20). ornawiajc problem Grali, nie monalednak
_zap9mi_na,
o innych grupach kulturowych zamieszkujcych w dawnej dicji:
Lachach, Pogrzanach, Lasowiakach, Krakowiakach i Rzesowiakach. Szizeglnie
wr94iaj9y,sniewliwie Lachowie (np. Sdeccy i Limanowscy); ktr pod
yz$dem
lturowym
stanowi form po redni pomidzy Grai a grupimi
nizinnymi (Krakowiakami). T olbrzymia koncen acje grup kulturowycti nitezy
uzna za cech wyrniajca obszar dawnej Galicji, wiadczc o silnych
51
zwizkach jej
mieszkcw z tradycj. Wydaje si, e pod tym wzgldem
spo ecmo ci by ej Kongreswki i Pomskiego sznacznie bardziej ubogie,
r*,hrnil Tfr,,''
j'\'S#
lnw
solt
|i||||as o
ffizo-eo
do 35
ffiso-zo
-
gr8ni@ pastw zabffczy
a. . . lzgsigcrel erznywPolsce
i
Ryc, 20. Opcja prawicowa na Grlaszczyhe w 1997 r.
Fig.20. The ght-of-center option in the Highlanders' region, l 997.
Grupy kresowe
Bardzo charakterystycmyryi_ spo ecmo ciami, wyrniajcymi,si
tradycyjno ci kultury,. nie
.posiadajcyml
jednak
silnej tzsamo ci
'etnic"n"j
s8rupy kesowe, zamieszkujce wschodnie pogranicze Polski (Bursaa 1967, ,
l57). Wyrni moala dwie podgrupy: polecano zamieszkujc r"gion
rzeszowsti i po udniowqwschodni

Lubelszcry:erly, oraz
"spo eczio
zamieszkujc p nocno-wschodnie Mizowize i Podlasie.'
, , ,.charakter,
spo eczno ci zaliczanych do grupy po udniowo-wschodniej
ks a towa a. wyjtk9wo trudna sytuacja ekonomiczna. By to obszary typowo
rolnicze, ktre na tle kraju cechoyalv si du ilo ci'gspoda.sm aroi'nyc
i kar owatych,prry jednozesnym
braku ludno ci-bezroli(rbotnikw rolnyh;.
Te uwaruowania uks a tqwa spo eczno prn przediibiorcz dajca obib
.,uq * tnrdnych. sytuacjach, rozmaitych okjich zyciowych. wyrzniJ si ona
du a pracowito ci szacunkiem do
.
roli i gospodarstwa.
pod
wzgldem
etnograficznym zalwaaln jest tu duzo eleeniw przei ciowvch
ioIsto-
ukraiskich (Burszta 1967 , s. l 57- 159). S to wic polskie i tatlictie ipo emo ci
pogranicza polsko-ukair|t"g9.
Charakterystycm}mi grupami etnogrczrrymi s:
Rzeszowiacy, Laqowiacy,'Ppgrzanie. T specyfik uzupb nial szeglni silne,
J aK
na GallcJ , wp ywy opcji prawicowej.
;:
58
_ .
obserwujc wyniki g osowania w skali gmin w po udniowej cz ci
LubeIszczyzny
_mo ma _pr,rypllszcra,
e du
-rol
w rozwoju p ywow
prawicowych odegra a ordynacja Zamojska (ryc.-z), ktra zosta a"ut*oi"onu *
1okq _1_589
z posiad o ci
to9l
z" qrytiCh po 'oznnycii na pograniczu Ma o|olski i
Rusi Koronrrej, w zachodniej cz ci Rotoiza (Zo , xixi'it
, Tomasz,i Lub.,
J anw Lub., Szczebrzeszyn) i przez_{fugi okre9 stanowica swojego rodzaju
p_anstwo w
9|ryi,
sk adajce si z 400 wsi i miasteczek (berg tt"ga", s. ss-ob,
Klementowski 1989). Na pocztku XIX wieku wprowadzono iam
lowatre
reformy
gospodarcze (m.in. ocynszowanie) zachowuj
jednocze nie
drobn w asno ii
9h opsk._Pod _tym_yzgidem
w po owie XD( wieku obszar o]<rgu zamojskigo,
ory
y o!,8! % sk ada si
_z
ob z,arw ordynacji wyrzrria si fi ;; " ^';
okgw Krlestwa (ryc...15 B, 15 C), Pstaa iz onkw au zuino}su i
7a tosowane
w Ordynacji rcrwiani
_przyspieszy y
niewtpliwie prerniany
ekonomiczne i
o ecane.
na Z:amojszcryzirie, io mgio *plvnic poffi. nu
rozwj postaw obywatelskiclr aza*azem na ich narodwooliourvrir,"
oblicze.
Waryrn czynnikiem pobudzajcym akrywno narodow ino by te
sgiedzfwo obszarw ukraiskich.
przypadeli
ordynacji zamojstie.i, slwego iooza;u
.,pan9twa'', .ktrego
w a ciciele ciesz}ti si duz dor suiver.nnoscf bchosnie
!:3i"' :y-j,1
,y.ia spo ecznogospodarczrg,
moie by'taktowy jat<o
[otelny
pr.ryk ad wp ywu uwaruowan_sfwarzanych przez p two w minionych okresicil
historycz-nych na ks a towanie dzisiejszyh ziclrowiri wyborczych,
,
W rq
supy
phrocno-wscho_dniej.
najbardziej clrara}iterystycznym
g|9rnenjem
jest tradyc}jna. i oryginalna kultu spo czno ci turpiwstiej,
Uksa towa a
,
si na
,
obszarac
_
puszczskich staroslwa o.iii|.u.g,
kolonizowanych,przez wglnych ch opw, Drug wa n cz ci spo ccze-sva rcgo
regionu s plzed tawicicle drobnej izlachry owieciiej, s$b i,k;;iiowania
si.tej grupy. spo ecznej nie zosta jeszczc w_pelni wyja niny,'miu o to
.;eirnai
silny
?Tqk
z kresowlnn po oeniem
vschodiliej cz 2sci lvt'oi.*
iu-.nno*;.,.
1994) i przrylegajcych ziem ssiedniegoPodla ia
1ctoger lso:, i. zdil. kupia si
ona przede wszystkim w okol icach. Zambrow wimy] xura, ,ryr*
iiYt"o.inu,
Braska, Gonidz Knyszyn gdzie na wielu'obszarich nie ma w ogcile iudno ci
pochodznta.ctt opskiego (Gloger 1903, l41-143 i209-210). omzyiskiejestjej
najwiksz k9n9eltracj ale-.iej podwy_szony uazia anolw"ano'-ini- .o .l
p nocno-wschodniej
cz ci glwn9e; Iftlestwa'(ryc. 15 A). Wyarzana przez
:j:!,_
yr "T"t
,nie
p.ozoqtalu blz
.wp ywu
ni-l"anoSe
'unt
p;i;gi;^
""
z_yy:?aJ 9 i obyczaje, na hwa o wizw spo eczny- i kulturowyh (*i nivski
1989). Tradycje. swobd. obyw.atelskich, powodwaiy rii;;';;;o*u"" t.i
grupy spo ecaej-w polskinl ruchu naro<lotl}m i wy*voty sini
|iffia"i. oo
wsplno
.nqodowej.
Tpdyclir9,struktura rpo ..-u, rwiana z rozwojem
l?lnictwa
indywidualnego, spizyja utrwaleniu tradycjonalmu ntt*o*"go.
9lfl
e-.g-:ryczrry n pr aweq,-omlwialr procesw tv J ,- i* iiii. si oa
f9,1.1 15,
y,.fu,,
wp ywy Nqrgd.oyej Demokacji, co w oksie- okupacJ i
futlerowsl.'eJ
T9l4o
w]yraz w dzia alno ci Narodowej organizacji Wojskdu,ej,
Narodowy, Si Zbrojnych. i
.Armii
Krajowej, przj, ziuwazie siabsyc
wp vach Batalionw Ch opskich i w ogle }uchu lriaowego (Tazbir 1998, s 225-
226). Ta specyfika uhzyma a.si najprawdopodobniej ao i'nii ois.;.i",-i ty*
i aplewlle nale t umaczy. nisilniejye na bszarze dawnego zuto ro y.lsllgo
wprywry prryicy (Zukowski 1993, Kowalski 1997). Pograiczny charr tego
ob;zalu.,uwida93ilJ i_" przede_wszystliim
w jego
'Oia osiockiej
z ci, ra nie
wcnod7,rla W sidad Krlestwa Kongresowego, lecz w roku 1807 zosta a w czona
bezpo rednio do cesarstwa Rosyjskiego. n ania dzisiejszego ou*zai t"ni".i"silnle
59
zrznicowany
pod wzgldem
.
*y3*io,
l_przvnaleno ci
narodowej
jego
mieszkacw,
.o po*oi"',oieziiln
polaryzu.j
ptitY.^ (Kowalski.1998b)'
u#;ffiinfl
$:#*".'fi?*.:,r*,n*n:;,t#*:l"-xij,TJ ii -i
polskiej wspinoty n*ooJ #,:lBr,i ,u,at
igg_,,.I,
powodujc
jednocze nie
wao$ wp ylvw
opc.;r'
p, *i[":, Rwnoiegle,
u ludno ci
prawos awne1,
;btifii -y.o i
otowania opcji lewicowej,
Ze wzgidl
na wiele elementw
kulturv,
soo eczno ci wschodniego
ooglanicza Polski silnie ;;; ;j
"tnir^"
grui]u reiionaln. Z drugiej strony
'soJ cvfika
kulturowa
K^#iffi"'?ii ;;-l
C?,oii iOfiniez kszta towa a
si w
#r#ii-j'll]t^
",o*vfr-p"ilz"],
Nl,ylu si wic plTwuszczefio
ze,
szczgbde
silne wpiylvy
pr?n*9 . wl7,,. si ze charaklerystycznymt
iii,i!i", J s.i"i^,-t"t"iiJ ri
-"t*"t t"*i
na pograniczu etnlcznym
ireligijnym.
v. MNIEJ sZocr
r nooowE
I lvYzNANIolvB
DzisiejszPolsk,
bardzo czsto nawilzuj.gado
tradycjj l Rzeczypospolitej,
mona w odrnieniu
"a:i
i"i*j"iiJ li,
i. ,ie
panstrv-tromogenicznym
pod
;;;i&#il;;fi.
ii ni.* to
jednak, Lena bszuzp
pastwa Polskiego nie
wystpuj skupiska
*"j;;; ,i'-araowych,
.
ro s"mo dotyczy rwnie
mnieiszo ci
*y^un,o*y-,'"r, i*"
,*."J ".'
.obcno ci
s one
jednak zdominowan
#;;*ffi;-porst
*i" tittictiego,
Te uwarunkowania
mtl
ilffid#;;;"i".l"
i,adiil
p;il;j acii w stosunku do polskiej lub
i<atolickiej wikszo ci. ilil;iii"d;",i"o
,a,i w wyborach
podjte w roku
199l zakoczy y ri or""'*nT.ji^s.T--f, oaowych
nipowodzniem,,poniej
omwione r_osa ytyrno te grupv ii":ri"ii"*",
re tworzwidoczne
skupiska.
Przedstawiciele
wielu *ni"Toi"s.ipo "rtajrozproszeni
w rodowisku
polskiej i
#;ii;il;j,-;iir..^s"i.
#-;il;to
jtitnuti,
e nie maj o.ni wp ywu na
Drzestrzenne zrOmicowanii ;;,;t
-Oti
povbzegOlnych pcji politycznych,
Trudniej
jest jedynie ten zwiek uchwyci,
Niemcy
J edyn spo eczno ci
mniejszo ciow
ktra moe mwi o sukcesie
*vtor.riii'-jesi--luanxe'
de6jca nimieck
przynaleno narodow,
Koncentruje si ona p*a. *r rtl na Gmym titti (t atowickie, opolskie,
czstochows kie), szc"ei .'
i,;i;
69*iii'c:Sci
-
tryc -
. l2J : !,:l9
",'
"
l$,$i i#ffii'S:* !,;,;:lii'tg,"l:a*u,nrr i#:ai,,,,y3i
opolskiego zdominowane
-fr."
'rpo .co ,
popar y
_zdecydowanie
L.
_Wa s
(ryc. 2l), a w czasle,"ri
ti,nTtytu"9n"go
zio 1997, g osow podobnie
,#jx,ffi
tri#i::
j:J ii*ixr3iltTigfi
,i';'_x1:;i,-H,s^T,L,ff
'," ,?:
lil'iiJ ilaiv
r
lvi"l'rciJ .t"
_
uw' (z acz il eri iska 1 998a),
p
r
_zy
czy a
il;, i*;r;il
t.iij"',ifi i ris.iiii"i.*i"J
m ej szo ci mona doszukiwa si w
ililt t;
d" t"ii;i;u--'i--'p"u.iu'sich*
[Tfi.*l''8i['fj"H,?i;
iii"i;i.y;rrm}.n
aru autochtonicych
miesz
roa :crupyetniczne;li;;;;-fi
t"n*le,ue, e_pomimzaznaczajcych
sie nodzia w narodowo ciowych
mona u wszy tkich G'mo lzakw
zauv ay
;T"ffi. ffiil; ; 'l;ffiilj
iniadczy moze fan zarwno na
fr lr;i'p$*'rttil*-,
i,il6;;r^i.
*yno i ona ok, 60
o/o,
aw k
,x{#*r*ex "ffi -"n +,;n';,r;H# tfi
X*:'J "Ta;ffiffi'""**egosytuacjapolitycz'3p"o^
js,n".aq''l*
;iJ ;.*."h;fi;i-ii6D,-iil"o,*uiu
io*j..
znu i y t ludno do
61
re.
60
]l1il
jednoznacznego wyboru midzy szablonow polsko ci a niemczym nie
pozostawiajc drogi po redniej. Sk anianie si do niemczyzny moe by w takiej
sytuacji skrajn form wyraania etnicznej odrbno ci niektrych, przede
wszystkim opolskich Gmo lpakw. Ni mozna zapomina, e ludno ta przez
d uzsz} czas nie posiada a skrystalizowanej wiadomo ci narodowej a do
samooke lenia tywa a okre lenia Slpacy (Masnyk 1989, s. 17), Dominowa o
poczucie
,,tutejszo ci"
(Rykiel 1997), J ak uwa D. Berliska (1998 b) rwnie w
dniu dzisiejsrym mamy tu przed wszystkim, do czynienia z grup etniczn
utosamiajc si przede wszystkim z Gmym Sl5kiem. J eli tak, to g osowanie
na prawic wynika zapewne z tych samych plzyczyn, co u innych katolickich grup
etnicznych w Polsce.
Ryc.2l, Gmy sk. Wynik L. Wa sy w l995 r. (II tura)
Fig.2l. Upper Silesia. L. Wa sa result, l995 (round Il)
.
postawa
.
wyborcza opolskich l.zakw bardza wyr nie kontrastuie
z zachowaniami,ryybplc_ryryi typowej mniejszo ci narodowej,ajakniewliw'ie
mozna tl]ac polsklcn Lltwlnw (o ktgrych mowa poniej), znacznie wyraaniejsi
p,o,d yzgldem, odrbno ci. narodowei rwnie silie zwi,zani z katolicyzmem
sKranlal,slJ eonak.ku opcJ t lewrcowe1-. Pewne znaczenie moe mie rwnie fakt,
e w odrnieniu od mniejszo ci litew kiej, ukraiskiej czy bia oruskiej, mniejszo
qa nie.by a uzna] ana przdz w ze komun'i tyczne. Potaa
'r;lii'ra;-piinJ "
lilzal(w w kierunku niemcqzny, mog a jednocze nie
wzbudza' pstawy
antylewicowe.
J est
to
.szczeglnie
uderce w porwnaniu z zachowaniami wyborczymi Litwinw
zamieszkujcych na obszarze. Republiki Litewskiej przylegajcym do granicy z
polst
1i
gmin
zamieszkanych
.
przez polskich Litwinw). Na obszarze tym nazywanym S-uva-lkij
(Suwalszczyzn) zaznacza si przewaga si prawicowych (zob. Kowalski 200 bf.
62
g/8ni@ rcj WMw 1999l
gdnicc 5k l G.li.jl
zoohodnia grenic oMru
Litwini
Litwini zamieszkuj niewielki obszar ],:Polski prrylegajcy do granic
Republiki Litewskiej. W gminie Pusk stanow_i ok. 8_0
0/o,
w gminie Sejny {yvo, a
w gminie Szypliszki l0 %
@berhardt
1997), Znalaz o to odzwierciedlenie'w
*yikach Wyborczego Bloku Mniejszo ci na.typ obszarze w roku 199l (ryc.
23).
oroku 1995 przedstawiciele tej mniejszo ci g osujg wnie
T
opcj lewicow.
W.a niej notowano silne poparcie dla ugrupowa liberalnych..Zmiana preferencji
wpisuie si wic w oglny trend obserwolaly od pocztku lat 90-tych.
w
ry,
wypad<u nale przypuszc7a, e ze wzgldu na s abnce wp ywy polityczne
libera il, Lifwini , kierowali swoja uwag w kierunku lewicy, gdy
zadewne
uznali
j r sity, ktora zapewni imskuteczniejsz ochron odrbno ci narodoej.
Ukr*6gy i emkowie
zauwalne w polskiej przestrzeni politycznej s rwnie mniejszo ci:
emkowska i uiraiska (Matykowski i Tobolska l994, Kowalski l998a). Pobiezne
obliczenia dokoiane na podstawie do wiarygodnych danych (Wojdy a
1998)
wskazuj e w nirktrych karpackich gminach ich liczebno moe wynosi
10_20
o/o,dnobsZarze
b,, ych Prus Wschodnich, gdzie ludno tazosta aprzesiedlona
w
wyniku Akcji ,,Wis ;' nawet wicej (We pa 1962)_ W Karpatach, w gminie
Uj cie
Gorlickie komitetymlie;szo ci narodowych zdoby y w roku l99l ok.20o/o g osw,
w gminie Komacza 25 %. w niektrych gminach p nocnej cz ci
Warmii
"I
Ryc. 22. Pggrilicze po udniowo-wschodnie Polski,
Rezultat LY/a sy w rkg l995 (II tura).
Fig.22, Sor*r-Eat bord,;rland of Poland.
L. Wa stres,,lt, l995 (round Il).
63

i
--',
\
_-,,|"*,i.'
,|
,y
,n'
i.'''-.-.,_
'*r,
-\
i
\
'i
{-^,!r
!lI
,il
!,I
l l
.,ii
'Ui,,#ii \W
.}:r*!!r
''rr"
t
{
}
,i=*'""]rll :
i*,1
n ('",""
,r,j
3 :,)i"*-..*,*r;/.
\-t^,-"
fu ,'.;,
Ki"l."
,i ,r,
ffi
:,
Fnffi
50-100
0/o
25-50
10-25
5_10
-,ui
" --fu1,
,,rrih" W,
m
ffi
lllllllll
1-5
ii
0-1
Ryc. 23. G osy ddane we wschodnioj Po]sce
na lisry mniejszo ci narodowych w roku l99l,.
Fig.23. Eletion rsults for minorities election committees
-
in the eastem part ofPoland, l99l,
64
65
i Mazur, poparcie to rwnie przekracza o 20
o,
w gminie Lelkowo (woj.
elblskie) osigajc 39 % (ryc. 23). Trudno jednak z ca pewno ci stwierdi
@ez
dok adniejszych bad), czy lewicowe preferencje wyborcze'mieszkancw
tyclr terenw nale wira z obecno ci grupy mniejszo ciowej,.cry nczej z
os abionymi , wizarni spo ecznymi wynikajc}mi z przemieszania ludno ci,
Porwnanie wynikw wyborw w gminach karpackich (ryc. 22 i 23) wym ie
jednak wskazuje, e obecno mniejszo ci ukraiskiej i emkowskiej nie sprzyja a
L. Wa sie w II turze wyborw prezydenckich.
prawos awni
Terenem najsilniejszych wp yww lewicy w Polsce jest wschodnia cz
Bia ostocczymy, zdominowana przez ludno prawos awn. J ak pokazuj badania
socjologiczne, wikszo przedstawicieli tej spo eczno ci (ok. 60
o/o),
lll laa si za
Polakw. Z narodem bia oruskim idenfyfikuje si 30 %, a u l0 % dominuje
poczuci prrynaleno ci do wsplnoty religijnej (Sadowski 1995, s. 117-128),
Podstabwym wyrnikiem dla 2/3 prawos awnych mieszkacw regionu staje si
wic prpynale no wyznaniowa, Dochodz do tego inne odrbno ci kulturoWe.
Emancypacje w obrbie spo eczestwa polskiego prawos awni mieszkancy tego
regionu zawdziczajprzede wszystkim lewicy, ktra w roku 1945 zlikwidowa a
prawos awni Ohodox left-otcentr
I
ffi
ffi
,tllll
>75oh
50-75
25-50
<25
>50%
30,q}
1 5-0
7-15
R}c. 2a. Ludno wyznania prawos awnego w woj. bia ostockim
- a g osy na lewic w 1997 r.
Fig. 24. Bia ystok voivodslrip; Ohodox population
,
and those voting for the left-of,center option, l 997
dominacj ktolickich elit i otworzy a drog kariery dla wszystkich godzcych si
na wspo prac. Na Bia ostocczyhlie to w a nie prawos awni stali si podpor
w zy komunistycznej, szczeglnie w pierwszych latach
jej istnienia, co
dodatkowo zaogni o stosunki z ludno ci kaiolick. Ukszta towane w tamtym
olaesie stereotypy przetrw do dnia dzisiejszego i tym chyba trzeba t umaczy
wyjtkowo silne i konsekwentne poparcie dla opcji lewicowej
{tyc.
24)
obserwowane plrsz ca e minion dziesiciolecie (zob. Kowalski 1998 b). Mona
prrypvszcz, e jedn z g wnych prtyczyn popierania przez ludno
prawos awn systemu importowanego ze wschodu by y wzgldy natury kulturowej,
Zdaniem W. Pawluczuka, spceczestwa znajdujce si pod oddzia ywaniem
prawos awi,a maj naturaln sk onno do ideologii
,,wsplnotowych",
a wic
rwnie socjalistycznych i komunistycznych. Ptryczyn widzi w braku,
charkterystycznego dla Zachodu, kultu indywidualno ci (Pawluczuk 1998, s. 86).
Mona si tu rwnie doszukiwa pewnego kontinuum postawy lojalioanej
wobec pstwa autorytarnego, sigajcej czaslw zaboru rosyjskiego, Te wszystkie
uwarunkowania sprawi y, e spo ecmo prawos awna z rezerwodnios a si ruchu
solidamo ciowego, W ostatni okresie kontynuacj tych tendencji jest popalcie
udzielane opcji lewicowej w opozycji do prawicowych sympatii ludno ci
katolickiej. Specyficzre uwarunkowania kulfurowe sprawi y, e oglnopolski
konflikt.pomidzy opcj prawicow a lewicow w a nie n Bia ostocczy nie,
obserwujemy w najbardziej jaskrawej formie.
,Pwangelicy
Odrbno preferencji wyborczych cz onkw wsplnot mniejszo ciowych
potwierdza rwnie przyk ad ewangelikw ze Slska Cieszyskiego. Stanowi ona
bardzo wany element krajobrazu kulturowego tego regionu historycznego, a po
wyje dzie ludno ci mazunkiej,jedyne wiksze skupisko ludno ci protestanckiej na
obszarz Polski. Cieszyscy ewangelicy bardzo czsto dawali dowody swojego
p,rzywizaria do Polski, a pod koniec XIX wieku to w a nie oni, szczeglnie a
obszarzs Zaolzi tworzyli podstawy pol kiego poczucia narodowego w tym
regionie. Bardzo czsto ewangelicyzm staWa si trr oznak przyndZno ci'do
narodu polskiego, podczas gdy katolicy silniej ulegali wpwom czeskim i
niemiec]cim, Na obszarach, ktre obecnie wchodz w sk ad-paswa polskiego,
uwarunkgwania t by y o wiele bardziej skomplikowane w- zwiryku
,oddziwaniem katolickiej i polskiej Galicji, oraz ollecno ci licznej kolbnii
9ryangelikry
narodowo ci Niemieckiej w Bielsku i jego
okolicach. P wojnie
Niemcy'w_}jechali, a ewangelicy ktizy pozostali ni twa e wro li w polkie
spo eczestwo- Obecnie g wnym ich skripiskiem jest
nowo utworzony powiat
ciesryski, gdzie stanowi ok. 30 % ludno ci. W dwch gminach, WiSle i
Goleszowie,. prznwyszaj liczebnie ludno katolick (ryc. 25). Mimo silnego
zakorzenienia w narodzie polskim, odrbno preferencji politycznych" iej
spo eczno ci jest
bardzo v yrna. Objawia si ona, tak jak w pypadku iudno cj
prawos awnej, wikszym poparciem dla opcji lewicowej (ryc. 25). Wida to
szczeglnie od wyborw prezydenckich roku 1995, co ma niewtpliwy zwiek z
siln polatyzacj sceny politycznej. J ak zauwa kiedy ks. B. TT,anda (duchowny
Polskiego Ko cio a Ewangelicko-Reformowanego), ewangelicy maj inn!
podej cie do spraw spo ecznych, co midry innymi wi"ze si e sk onnoSiiami ao
popierania ugrupow socjaldemokatycmych (Tranda 1992), Wida to bardzo
wyramie w kajach Europy p nocnej i zachodniej, gdzie jak zauwuin J . Tazbir
(1992), zwycistwo reformacji pocign o za sob powstanie pog biajcych si z
66
latami. rnic pomidzy l_u9no ci katolicka_a_ protestanck
w zakresie kultury,
mentalno ci i
lu
ycia, Nie mona pomin faktu, e spo eczno ci protestance
Europy p nocno-zachodniej (Niemcy, Holandia) silniei uleg
]Drocesom
setularyzi ni katolicy, czy o si to rwnoczs nie z sllnielslzy p'oparciem
protestantw_ oraz
.zlaicyzowany_ch_
rodowisk post-protestanti i,ittd
partii
lewicowy9 (Krasuski l98l, s. 487, Passchier i van der Wusten 1990). Nie mozna
wykluczy iz podobne zjrylsk9 mog o zachodzi rwnie w Polsce, p ywajc na
po tawy polityczne ludno ci ewangelickiej oraz spo ecan i
'silnie
sprotestantyzowanyoh pod wzgldem kulturowym.
]
Ryc. 25. Ludno wyznania_ewangelickie_gg w woj, bialskim,
a g osy na lewic w l997 r,
Fig. 25. Bielsko-Bia a voivodship: Evangelist poptilation
and those voting for the left-of-center option, l 997
,
,: ,l
, Elmentem charakterystycznym dla
polski
jest
dominacia ludno ci
katolickiej.. Mo na wjc
{u:ypus c:.r.e,
Ze pocy
';"rj;;-
j;*o'grupu
mniejszo ciow s niejako dodatkowo stymulowani do poszikiwinij
innvci iz
pr_odoyo-lctolickadaszczyzn integracji, Nalef rwnie pamita, ze w okrsie
pRL-u
ko cio y niekatolickie by y faworyzowane przezwiadze pastwowe, a one
same.ze.w"gldu na niewielkie rozmiary stara y si y ztymi w dzami w
?f,.odzie,
Podobnie wic, jak
w przypadku wiemych Ko cio a praws awnego.
mozna"mwi
o bardziej ugodowej postawie wobec w adz komunistycznych,
' - i
poruszajc
problem ludno ci ewangelickiej, nie mona pomina
roli
protestantyzmu w
polsce
w kszta towaniu ycia spo ecznego, a zdaniem J . iazbira
(1992, 1993,s.7),ryylar . on wp yw nader istotny, niosc powazny wk ad w rozwj
kultury oglnopolskiej.
protestantyzm
rozwija si na dziiiejszy obszarze
polski
9d 9zasw
reformacji, g wnie na Slsku, Mazurach, w Wiiliopolsce, Pomorzu i
Ma opolsce, Na Mazowszu, na skutek edyktu miejscowych ksi{t, do wieku XVIII
by zakazany. W jakim
sensie, podobnie jak
w Cesarstwie Rzvmskim Narodu
Niemieckiego, obowirywa a zasada,,cuius regio eius religio". Mo na to odnie
nawet do posiad o ci niektrych wie.lkich.rodrv.magnackich, ktre swoj potg
dorwnyw a nawet przewysza y wielu ksit cesarstwa, a idirze n]j
tanowi y, oparcie.i gwarancie azylu dla innowiercw. To samo dotyczy o miast w
prusach
krlewskich.
przez
d ugi okres g wn podstaw funkcjonowaa w
polsce
67
protestantyzm:
_!*1^^ "*udu
tolerancji
"li33il';r"J 'loJ ,ij.n,o1,*jf
iiot"rt**u,
szczeglnie
intelektualne osigr
fr fr #.ffi i ;;t,,"*tixl*itl,i,fi
*;tffi
#ffil-T"': :
,.ieszczp przez kilka ari",i"i"lii ut,zyy*ali'
zy ia z
,c,iem,spo ecmo-
f:l#,nil t nrsih1.1,:;,"***l".,t;*i#,T,,[:,Ti.til'.;
[H#,x,##r;;ffii;j t".J i:::,in:.,,f
:;ruff fl ifi *:fr;l5i:
wieku XVIII, stali si
;il";ffi
ail pierwszych imnulsw o wieceniowych
w
Polsce
(Iftigseir". rsso|iiiil.j;! ;9;yii.;-li i*"o.nieniu
dziki napwowi
protestanckich emigrantbi- ,.Zlin6i 1i"rjy,
Frailcia, Szwajcari Holandia,
Czechy). Protestantyzm,
i"ar1o?i ""i",
\id;;
;p,,iki o wcenia
wsp gra y, torujc
;r* i;r;ffi
ffi ;,y;;,, ; pn ezno ci
pastwowej, oraz duego
udzi u ludno ci
prot"J aotyczy o to s wnii mieszkancw
zaboru
3,11,f :tJ _T,"",,",$"$l;:r,n.xli, :ii,i":r ',.;J iI';#;#iiii5
znimczenia
polskich .;ii;;!lid.lj9-.ao
irt kJ nwersji
na katolicyzm, Nie
l #lm-**ffifi,ffi-'tr*l*ffim
coraz silniejsz"
p..y;*o*un'iifi;;;;,;ic
*zo.cow tiulturowych, Na innych
zasadach odbywa o , ;;'ia;;#i,-i ;.r*zsj
naleiry mivi o asymilacji
Drotstantw w polskiri fi;fiili". Nie-mnie.'
i ten fakf u twi przenikanie
ffiffi.ii,;irT.^.y:""-t"rilY;,..u::--,mfi,?.rilnr... li.r"ffi
^oJ n1o.*pejskiej
kultury mieszczaskiej
(Tt
dodatkowo wzmacnia i' ;;i.i;r;;;;i;--'.iti-,y.io_kulturowe
n iuoane z
irfiih#*!,.RE*l*roi-"ld,l*x
j,*:tl"[:ffi
'ryl
brotestanci stanowili :6
-
, '.czestw
w Kongresowce.
.5 {.
(silne
ifi;tffi;'i"l,
"
i, dJ i t
o,s
x
1utoria
polski w_liczbach
1994, s. 90_97). Ni" *oii;"-ro*niJ oiie
ob erwowanego
w ostatnim okesie
wzrostu zainteresowan".
*ffii fiiotestancrimi.
pwiksza
si pruede
wszvstkim wsplnota *dk; J ehbwy,. ktra najwiksze
lp ywy
w
,T i""Hir*il"fi;t
;,il;;;"
-zui.ti*
i Dolnyh l.sku (Eberhardt i
d#;1"ili"ib9:
Xl; *r"ii,li""uy
-*ipa*"rnu*civ
odnotowuj rwnie
Ko cio y ewangelickie. ffi'r to
i,rzedi.
wszvstkim wielkomiejskich
parafii
ili,ffi
*fl:,il-iijf,lii,,"runlmrx,,,$-,isyJ "1#"[ffi
;:,d" :T
t'gSO, s. 36-39).
i
n
vt. nNlrcs MIAsTo -wrr
Miasta, stajc si g wnymi cenhami
-y.cia.
spo eczno-politycznego
i ekonomicznego ipoki industrialnej uleg y najsilniej
.?T
przekszta cenlom
soo "o_eosiodarzym.
Ze wzgldu na ip-ecyfik wynikajca z prz ksce
#;iffi;-il;ffi;; ;l irtvr"- luailoS miast-utraii a tradiycyjne wizi
f,I,o|ilijot .pl ."rno i siinie zatomizowan. Z dnrgiej
j.qn{ strony, ze
;ffi;# "; funkcje 1
zyciu narodowym, miasta.s skupiskami elit
.ofi.i,^r"n"ekonomicznyc
i potiilrcalych narodu. W chwili obecnej
l1up|aja
;i;;;ffi; *iC se'okkidgo po eizesw na pozosta za cz silnie
odd a uj. Ze wgldu a pe nione funkcjg st si szczeglnymi kategorlaml
."o ..'o:r."lturomi,
kt niezaleznie d po zenia regionalnego cechyj si
*nyrn oglnonar-odowym uniwersalizmem. Zycie w miastach, szczeglnte w
il#il;6;r,ip.uwi
e ich spo eczno ci dniaj
si do siebie, traccTry
i w auzvin stop;iu swj iegionalny koioryt. zwlzxi z regionem nie.gin
iednik ca kowiie, cirym t umaczy si najcz ciej speclik
_
kulturow
ir"r^".nJ inu" osioarco'w. odmiennb ci
-pomi azry
poszczeglnymi mia. tanti

rwnie ze specjalizacji fucjonalnej, P99_ ty.m. wzgldem moana
roz"ld miasta tvpowo bmvwe, usgowe, o rodki administracj i, naukowe.
ij.s.i.jj"dnali ie niabn
rz:rre funkcje bez dominacji ktrejkolwiek z nich.
Wyniki wyborw potwierdzaj istnienie a i,zkw pgmi{zy
Ti*!""] ij:l
repionalnvm zapleczm. Miasta po o nne w regionach z silnymt wp ywamt"opcjl
ffi;i;,oii"T- ki
wiksze' wpwy tej*opcji, W przypadku regionw
ffiiffi;;'h ;,fi# tu ,
'biardziej
"
leiiowe. J ;dnake szczeglnie
ilil;;"jiiY* ilirn"* wydaj si wyskie.notowania opcji prawicowej w
;.liffiil czeniu duryh sioat<ow-mielskich w porwnaniu z otaczajcymi
i. lew;*y.i bd ludwymi regionami wiejskimi zapleczu (ryc, 6),
fi
"*i""m
zairresie odnsi si t rwnie
_do
qamyclr o odkw. (ryc. 27),
W kaa} ba i razi, na tle silnie znicowanej
polski
regiolaln wptywy
9pcji
prawicowej i iewicowj w miastach sbardziej wyrwnane (tab, a i
fl,
Szczeglnie charakterysczrrym dla
.obszarw
zurbanizowanrc|r,
.
n7e$9
wszystkim olrodkw metroptiialn}ih, s silne wp ywy opcji liberalnej (tab.4),
Pod wm wzeledem dorwnuie ona czasami dwm g wnym opcjom polirycznym,
W# ii iB niiwtpliwie obecno ci duznj gpy ludzi o wysokiej
.pozycj,i
,uai;, intetet<tuilne; i majtkowej, piej przystosowanych do radzenia sobie
.i"*"i trudno cianii, Pori i T n r l'ae-rO ni si one bardzo, wyr nie od
;'";-;b;r*w
wiejskich, gazie io*norzdnym
panerem dla prawicy..i
tivici staje si opcja ludowa. Wydaje si ona charakterystyczna dla.obszarow
iiir ii"i r-i" , ,olni.w"n, aledncze nie raczej s o rozwinitych pod
wzsld spo eczno-gospodarczym.
Ceoh charakterystlczn obszarw zurbanizowanyc!. J _"+
l*
silne
zrricowanie wewntlh, Zjiwisko dowiedzione na przyk adzie,Warszaqy
i..]u**i"z J aros i leszyski 1998), mona obserwowa rwnie w innych
;;;";;i iiedniej wiellio ci. Wyrerrie mona dzielnice zamieszkane pr7gz
;iir;d;i "il;ioni"o,
blokowiska koncentrujce liczne i zrnicowane
l,
.,,-r_
B}i
;]
m,
sll
El.t
dv-
*
,{}
ffi
tt.-
?
i*
\
\-",!
t-.i
\i=
ffi
ffi
ffi
ffi
rffi
Lzsc u' al u- Lll.lr ,|i
formalnie, po prosfu
jako,uk ad partii wzgldern siebie??:,partie,konkunrj ze
sou; ;b".;ch, wsp pracirjiub
pozostaj w opo3y:jlw_e_:1,*J *T,1;
au*"r"i, rrpi"r4i tui
"*ul"^j
rzd parlamentarnej wikzo ci; NaJ bT*i
oapo*i.anio Uy aby tu metafora it,kt"ry utornu
-
mechanicznej i
1
,f,p""i"*i"r"i
sii przycigania i odpychania oraz oddzia ywt
w tym,,wektorw"
poparcia ze strony elektoratw, Propo
il integruj" partie i
jektoraty
oraz
je niejako u,p: ::iiy
;;;. il;}rkriu, i * uS"i*i" odzyslruj one spoleczne ksztahy
/-kolory,
poli,
v"rn" ,-\ki i
"apachy.
Wszak elektoraty odgrywaj wobec pt'tu rol kluczo_
_-
^\..-..
-^-:
_-+i-
-^_ap
l,rh nnrzuci_ i to nawt na rzeCz koilru-
"r,punO*:
mogpartipoprze
lub porarci, i to
ich zachowa s zakorzenione z
jednej w biografiach
renta.
czego zacz& tlzeba. Take z
nienia i integralnego w czenia
owa tez o
porytyv nie
polemicznych
-
dla wikszego doce,
w system partyjny- A przede wszyst_
i
pr ni midzy i pierwotnymi a poziomem
narodu i
pastwax9. Wydaje si e
Partles : Th eir Organka,
York 1954, a po cz ci
Cambridge University
Socjotogicme" t979, nr 4.
przedyskutorvana. Nie
,Sotidarno "
i moglo
prni. Z kolei okresu
jako argrrmennrpod-
, ani konfirmacji, ani
okesujako
prary interpre-
elektoraty.
Owe
-prat ica. Pafia l'b itl., s- \97 ,
i;;;;;il*i
wyborcw, z drugiej
-
w pajnychyfeach i ich konfigu,
;"ird.r ;"i
"
elektoratai nie toczy si
?1j:Tl11,i_"_,j,y_,:
,ii"y'pTirir'" r""ntu"l interesw ze stronyfGkt*":1y1':,1,11:1o.1v
proces lnterakcyjny,\ tynr takZe polifoniczrra
w ktrej padaj r-
nego zresztrodzaju armenty, wyn arzajsi
i"r1 *r*"i*ii ,"ru.yriiamimusz{z9 toy.'"":,1uj_9.1'.Tl1:
;il;;;rffi* o*rr.t -
aden sy$dm pajny nie by by moliwy,
gdyby wyborcy g osowali
,pierwszestwa"
w stosunkrr do
cho zatem nie
od nich. Nie tylko dlatego, e od
partii policznych, to
".rouv
fu uru do ,J epienia"
identyfikacji spo ecnychlpostalv
poll[ycznycn l
,ii"'*"i
*vt".""}.
o,*
-
* perspektpvie czasu
-
elektoratw,
i
2. Ksztaltorvanie
si stron i elektor|trv
2.1. Przed wielk zmian
]
W rozdziale III przedstawione zosta y argumenty hjstoryczne na zccztezr!
o rc.*i. ;ako,,rvydatzeniu",
ktrawytwor o.|odzia
na stron komu,
il#;T;r,iio,*i"y"^
Tlmr za , ktrym takie argumen nie wystar-
.'r.iu pr "aUione zosia,,t,va,de",
socjologiczrre
f
owody, Prrypornn,jmy
ie tu ktko. K r z y s
"
t o r
",
t, o*, k i i a
1.,n
P r z e w o r s k i30
fiil;'il;;;;ir;.].
od po owy lat 80, dopo owy|lat 90, zachowania wy-
;;;;;" y
w najwikszej
mierze od podzia u p.Utycmego na lewic -
or. ',
nogo n"jt"pr"yr'
*ska nikiem_okazaty
ii
przeciwstayne wr;
'-
n.i'''n".riO
ii"i"j,'"tyti
PZPR, i Ko cio a
latotickiego,
W czasach
kim, paradoksalnie, ze wzgldu
sytuacji w 1989 roku, ktrha_
s owo mona by okre li
jako bralC'. T diagnoz mona rozcign
na okres duo wczc niejszy i iszy.
Ustrj komunistyczny,
dra,
aktywno i samoorganizacj
zniszczy to, co zasta , i ni na
formowanie si nowe-
go ustrukfurowania
Pod lat ?0. Stefan Nowak?6 sformu,
sprryja
jej czas. Whtce po ukazaniu si artyku u Nowaka
.i yaoo,*, t" ,turowi to dostatccm fatsy{lcjt te
3;1
"i:olii"*.S"i'
poaziemncj i odrodzonej, llc wielorako oslionej,
trzymujcego te Norvako. J ednak wyiarzmia same w sobte nte
ilr'.vni""ii,"i".a:*nia cry hipotery. Aby uywa.,,Solida:nojci::1|t'
argumen za lub przeciw tezie o socjologicarej
p ni trzcba byjeszcze
]
"--j-"r'**-"-"o,
B)r_moezainicjowali
j4]l"l^, ,14,^,:'*Ui i Tadeusz Szawiel-
oanz: I. Krzemiski ,w r"pono"o']iiio, ,3nil'
ZOOZ, n1 O
9z
r, Szawiel, Obyvatel -
ffilit"TF;;,#;lJ t,;ep-o}y*i
uuto"y ni" odwofula si bezpo rednio do tezy
Nowaka.
P
K. Ostrowski, A, Przcworski, The Slntcrure olPartis.an onlict in Polan4 w: A, J asi_
. "-r*iJ irriiu"i"ti
(red.), Nard -
vtadza
..:p"I*":::2]Ksig
d,kotvana J etzemu
;il'ii Wil;icwo tVautow",,Scholu",
Wanzarva l996j s, 185-206,
]|
Otrzymany w wyniku *,r,"iej
i w aneksic nazwany crynnikiem lewica,
r\
\,
164 Cz druga. Ludzie
PRL wiksze nasycenie danogo obszaru cz onkami PZPR sprzyja o rvysokiej
frekwencji wylorczej, natomiast wiksze,nasycenie ksimi wizalo sizni2-,
,
sz frekwencj. W wyborach 1989 rku nasycenie cz onkami partii wplyrva-
o na poparie dla Listy Krajowej. W wyborach p niejszyc:kiedy PZpR
ju nie istrria a, na obszarach niegdy bardziej upajnionych wy sze bylo
poparcie dla W odzimierza Cimoszewicza w wyborach prerydenckich 1990
roku, dla LD w wyborach parlamentarnych l99l i 1993 roku oraz dla Alek-
sandra Kwa niewskiego podczas drugiej tury wyborw prczydenckich 1995
roku. Okaza o si, e dziedzictwo cz oostwa w partii i nasycenie laiuri
najlepiej rnicowa o poparcie dla Kwa niewskiego od poparcia dla Lecha
Wa sy.
Do podobnych wnioskw prowadz rezultaty ma o ananych badan CBOS3I.
Stwierdzono, e w latach 1984-1985 cz onkowie PZPR w porwnaniu z oso_
bami nienalec5rmi do paii: lep oceniali dorobek PRL; lepiej oceniali sy-
fuacj materialn w asn i spo eczestwa oraz uwaali, e rzd upora si z
_
zysem; sdzili, e PRL
jest rajemdemokratycznym, e w adza ma prawo ogra_
nicza wolno ci obywatelskie w imi,,wyszych celw", za Ko ci nie ma
prawa wlryowiada si w kwestiach politycnych. Pod konioc lat 80, w PZPR
by o nieoo ponad dwa miliony osb, ktre nie znikn y przecie i w wilszo-
ci nic zrnieni y z dnia na dzie swoich przekona.
To w nie ten podzia
-
na stron komunisczn i antykomunistycm-
zastali polityczni entrepreneurry w 1989 roku,
Zanimprzejdziemy dalej, konieczne swyja nieniaterminologiczne. W roz-
dziale III mowa jest o wygenerowanym przez ystem komunistyczny podziale
i jego stronach: komuniscznej i nie- lub antykomunistyczrrej. W rozdziale
Iv - o podziale postkomunistycznym oraz to samo ciach post- i ankomuni-
stycanych. Z kolei Osbowski i Ptzeworski mwi o podziale politycznym (e-
wica-prawica), ktrego najlepszymi wska nikami okaza si poziom cz oo-
stwa w PZPR i poziom nasycenia duchownlmri katolickimi. Mo n aprzyj, e
od roku 1980 rol reprezentanta shony nie- cza antykomunistycmej]r oraz
opozycji wobec systemu komunistycznego i PZPR przej a niemal w ca o ci
'z
Czlonkowie parlii a inne egrenty opinii spolecznej, CBOS, Wbnzawa 1985.
lt
W rozdziale lll wspominam, ew nych okresaoh komuni tyma wladza rnic defr
niowa a podzial spolecany. W obcsach zaostrzania polityki wewntranej, lto nie byl z wladz
byl, jcj zdaniem, pzeciwko niej, a w okcsach wzgldnej libcralizacji, kto nie
l
pneciwko
w}adzy, byl, jej zdaniem, z ni. lntcrezujcc byloby prze le&cnic dcfinio,n ania podzialw poli-
tyczrychpnezkolejn clityPZPRzarwnowokcsie1945-89,jakipol9B9roalcwykracm
to poza zakc podjlych tu rozwaari i analiz. Z putu widzenia badacza moliwc by jednak
trrypodsilwow9nastawienia:poparcie(negostopnia) y temukomuni tycatcgo, pbyza-
chowania neutralno ci lubjego odralcenie (rwnierncgo stopnia). Dla zaanzcz nia tych r-
.
nic uywam czasem opozycji trona komunistyczna ver.rus nie- czy antytomunistyczna, roar-
miejo, ew niektrych okesach postawa niekomunistyczna (prby zachorvania neutralno ci)
bywala oliw w innych a bardzo tnrdna lub wrcz niemolirva.
V El ektomq,r rokonen ienie w poslkotttttttistl,c:tt_v,n pod:iale
",
l65
,,Sqlidamo ",
ol*ieo;",i]i19l_?i^:":::f:: :i",:]:i::::1'"'_',:'"1" fi:T
;il;ill"ll#;;;;,ils9lt9".,."11.1:o",^]!,]"ln"y;,],lll::*:1;:Hfl ::
filffi
ii#
i
n9 J , alry1;:::j
:_i":j,::'"l':T:l]:1KT-lilliiXi,lX-
lffi'l':ffi
;;Ti,,Y"^"i,"1qk"lt?.ai:lr.*)?:T:*"T,"il:v_:::
l;:",i:.il;;.:yy::::i,::'":1*o:::1,,l,"#i,,!'1"l,"lii
j}"il*i;
;il;,ffi
ory.r,poa"i-" T::,^113:'::}';.":::":','".i ,::::J :
,"#;;;uo*,.,.v"^y',*ry11".].j::
j:::lTr:::":: jl":1T
HH;,T;;".'.;|i;,h:''yi:d.1*,::::ilT,i:ll"#;iiill;i;l:
',i'J .zi"

"tS
kontynuacj strol ko"'o1"t.r,,1?-._1:1j::u
"',
pozosta-
"i,
in"'i,
czy chodzi o podzia , czy o jedn z jego stron
x
wyniki wyborw 1989 roku byv jerty:*1T1.!T9t::5:::::.?f:j::
f::
_r"io.ll!il'i'"irit
i#;; i;i;;iii}ch
do
+ob cii T:l*t1:_::.l*.'*":'l'.,::"1j
2,2. Bok 19E9 -
rok pierrvszy
Uwaa
si do powszechnie, e wybory 1989 rokula nie mia politycz-
"."o"jrriri",.;
ze,stanowity
raczej plebiscyt.niepopu arno ci
wczesnych
j,"%_.
Nr" zgadzamsi
z
interprtacj.
Wykaza am]5, e wybory 1989
:fr:,"b;;,;#;zak"rz"nioo.
w pnesz o ci, miaty znaczenie ideowe i poli
;;;;d"k""any
wtedy wybr w aacmym stopniu oke li pasrr. czy spec,
-
i*i iar^"jr"ych
wyborw
politycznych,
"""k*J J ri
po pi"*,"", Ze w ISSS roku na
"Solidamo "
nie g osowali
.r .ik'"*i"
ri tomiasig osowali
na ni ci, ktrzy chodzili do ko cio a,
;ffi;; ;"dych
rozg oini, byli cz oami,,Solidamo ci"
i sdzili (p _
",
. Po-l*" dobrze wysz a na za amaniu komunizmu,
Warto zwrci trwa-
i*;1iJ :;:sru,n*#.g,;ffifi
H#ff ;i*-,iJ l, ::J ,T
ilffi;;;"inu" "
korrs.t u"ncje yciowe, lub wreszcie uoglnione na-
ilt.rt"cc
okresu komunistycanego.
Zaleno ci te prezentuje tabela 3.5A
w Aneksie36.
iilTffift*";#;"r.r.fi"
* a*gicj iurz"
_ rv ,,brakujcy"
mandat poselski i siedem
;;il;;lcnatorskich);
i" p",ty;n*o dow.a ni.c zdobyla ani jednego miejsga
"
**r.l * S".lmie zdobyla trry rn"ni'b'ra, a*, obsadzone przez kandydatw,z lisly
fiil;il;;;.
;;a",o*" .i .,y .ie osignla wymaganych
przez wczesn otdynacjq
50% gtosw). omaczalo to, z" pozo,t"lo 294 ndaty zarezenvorvane. dla PZPR i p"l'llT:,j::
irti.fh;i;;ir;". dopiero w drugiej turze wyborw, Trzeba.podkre li, e mimo przegrane,;
ffi;;;;j;;.;il;
uryskala-pporci"
kku milionw glosw,- jest ono trudne do osza,
eowania pzede wsz7stkim zc wzgiiu na charakter wczesnej ordynacji, a take ze wzglqdu
;;;il;il"t; lrio, PzPRjai<o kandydatw niezalenych. Wicej na ten temat patru:
J , Raciborski, Pols kie w7,6gry
",,
op, cit,, s, 33-35,
_ _ _
'5
Patrz: M. Grabow sUa, raiie-t-einoraly,
w: M, Graborvska, T, Szaviel, Budovnie,de,
,,"k*;;:--;;:',l;.,-s. llz-il o i t 83-19l,
s
Tabele 3.5A-5.5A zo,toty z*to"ane
z: M, Graborvska, T, Szawicl,,B dowanie
de-
nokracji,.,, op. ci!
H
I
._
Po wtre, ujalvni si wtedy
,,strony'', ktre skupia liczborvo znaczace
od amy spo eczestwa i cho nie by y ani nie , on",,"."pi""
-,;;;;:;.
ich sk ad, ich liczebno i]si a
-
to sampodzia okaza si'wzgra"i. i*"' r-
Przekonuj o t}m zaleno ci sposcibw giosbwania * *ytl*.ir' ; i lrr,
roku od sposobu g osowania w l 989 roku, prezentowane
w tabelach a.5A i 5. .i
w Aneksie oraz zateno ci sposobw g osorvania w wyborach 1995, 1997, 2000
i 20_0l roku od sposobu g osowania
w t989 roku prezintowane w tabelach 1.5-
-4.5f. Uwzgldniono w nich tylko etektoraty wiiks ze, czynic".rU p"..r
kowo dla elektoratw Leszka Moczulslriego i rrry a poznie; ali-"i"ti,r*'*
Andrzeja Leppera i amoobron} ze wzgldu na zainteresow.ni" ty. ug*po*.-
niem po osignitym przez nie poparciu w wyborach parlamentamy
200 l roku.
Tabela 1-5, Wybory 1g89 roku a wybory prezydenckie
1995 roku (procentowa-
nie w kolumnach)rr
Tabela 2.5. Wybory 1989 roku a wybory parlamentarne 1997 roku (procento,'
WwVborach
oarlamentarnych
9gz roru
g osowa
na (procent og em):
W wyborach do SeJ mu 1989 roku
g osowal na (procent og em):
W plenrszeJ
turza
wyborw prerydencklch
1995 roku g osowal
na (procent og em):
W wyborach do SeJ mu lg89 roku
glosowal
na (procent og em)l
.,Solidarno "
(64)
stron nle pamita
rzdow(25) (11)
AWs
(25)
PsL(9)
samoobron
(1)
RoP (2)
sLD (32)
UW (9)
UP (2)
hnpai
(2)
Nl6
pamlta (17)
0
12
1
o
75
2
1
1
7
paie
olidamo ciowe
cznlo:
AWs, Ro IJ W (36) 53
wsplczynnlk nigpewno d =
0,16 .
pozlomistotno cl 0,001
d o: ls 2001; N = 761.
Pojawia si tu problem wiarygodno ci odpowiedzi!9. Procesy zak cajco t
wiarygodno omwione s i zilustrowae w Glosie metodologicznoj
Gunkt
4.3) w Aneksie. J ednak przyrwnanie wynikw sondaowjlch bada zachowa
wyborczych
-
czyli wiadomo ci, do ec wisto ci
-
czyli do facznych wy-
nikw wyborw, przekonuje, e wilrszo badanych wiarygodnic relacjonuje,
jak g osowala. Trzeba tu talre przypomnie elementamw a ciwo wypowie_
dzijako matea u badawczego
-
opisujnam one wiadomo badanych, a nie
tak zwane obiektywne staly rueczfo. J e li dzi badany naprawd pami e
w 1993 roku glosowa na,,Solidamo " albo naprawdnie pamita, ew |99;l
roku g osowa na AWS, to w a nie ta wiadomo ksztaltuje jego percepcj ist_
36
8
1
,3
16
13
2
2
17
13
13
,|
0
24
3
1
7
39
ffi
ffi
ffi
ffi
ffi
ffi
ffi
ffi
,,Solidarno "
(63)
stlon
rzdow (25)
nle pamita
(12)
H. Gronklewlcz-Waltr (2)
J . Kumnla (2)
A. Kwa ni wsklego (56)
A. Leppera (l)
J , Olszewsklego (4)
W. Pawlaka (2)
L. Wals (21)
lnnego kandydata (3)
Nie pamita (9)
4
3
41
1
6
2
32
4
8
0
0
9o
1
0
4
0
0
5
0
1
60
1
2
4
7
2
24
Kandydad strony
solldamo dowej lcznie:
Gronklewlcz-Wal. Kuro,
Olszewski, Watsa (29)
wsplczynnik nlopewno ci
= o,14. ,
podom lstotno ci 0,oo1
db: ls aroli N
= 850.
'
Wsp Eynnikriepffici (uncadain.cooficfun
stanowi mh E(fukcii bldu (pony pr.swldtNaniu
warto cliedn.J ni nnejnapoasuwb rugiaj},opahnakrile ;""J iooi,i";i,;;;;;;;i;
-tu'asloso'tanowg*j symelrycn lm.a,i*iooai "pilno*orunr,
.'io" i]i.i" *i,i
lnformadlodruglq zn mnoj doslafcza wleOa o ireszelianne[-0-acza oat< infomacjl.
;
""*""". '.
."adologia ma swojc ogroniczeni Podstaworvym jest wiarygodno da-
nych sondaowych
- w te*cic wspominam o tymproblcmie, a tardziij itli*iJ ii.li g"
w Glosie metodologicznej (punkt,4.3) w Ancisic. tstomyml.ri io.*i"z zawenie anatiz do
g osujcych w kolcjnych wyborach, co ozna.za r ryl"zcnic lip"myc , przypadkmh ponad po_
lowy badanych.
J l
Pr4pominam, e dane licowc, take w tabelach, s zaokrglanc, a wi nie zarvszc
sumuj si do l00%. Nie ma to jednak
znaczenia zwazyrvsry ieaoktaano pomianr sondazo-
wego przekaczajc przy t j liczcbno ci prby i poziomie ufiro ci 0,95, +2%. W lo te pami,
rae, zJ dh potrzcb prowadzonych tu i dalcj analiz zmiennc opisujcc sposb glosowania w kolej_
nych wyborach zosta y prz.kodowanc ta eniclicme odmowy odpowicdzi oraz kategoria .nic
dotycT/' zortd! zlliczone do brakw danych (i nic wchodz w zakes podstawy procentowa_
niaj, natomiast katcgoria,pie pamitam" nie zosta a zaliczona do brakw danych (i wchodzi
w zakes podstawy proccniowmia).
!9
Na ten temat take
- Patrz:
M, Grabowsk Pa rtie i elektora, op. cir, s. l 83:l 85.
m
t na og nic momy moliwo ci prryrwnania wiadomo ci do tak zwanej rzecrywisto ci
obiektywnej, co do pewnego stopnia mo my zrobi rv przypadlar sond orvych bada zacho_
rva wyborcrych i rzecrwistych u ynikl_v wyborPw.
,
.:
*N,
a
. ,
;,;,.
l
' .:;
',
l68 Cz uga. Ludzie
niejgegg stanu rzeczy,anie.fakt,jak g osorva .Nie c-hcprzez to porviedzie,
e
jego rzec7ywiste g osorvanie b/ o bz znaczenia (bo to Qno presfl"ilo o tyn,
}tci sprawowa w ad pn9.cztery .lata). Chc natomiast powiedzie
,
Ze wane
jest takze subiektywne pamitanie, bo to ono warunkuje postrzeganie i ocenia.
nie, a w przysz o ci bdzie motywowa o do nastqnego g osowania (i moe prze-
sdzi o tym, kto pnez kolejne czetery lata bdzie sprawowa rudy). Po tei
metodologicanej dygresji wracamy do g rvrrego wtku.
Tabela 3,5. Wybory 1989 roku a wybory prezydenckie 2000 roku (procontowa-
nio w kolumnach)
ll \
I
t
f,f, t#,--,, Ht?#:Tj,',;i,ff",};,,#,i fr *i
l;t tr r i#.rg*,,"g,,,,#,I#ilxii,lT'jl ilifl
'J #,T*;:"ria"*xe;l
e
juw l9 rokupodzielili
swojepoparcie
mi-
;** #i***Xs;**;t"-ry,*r,r;#*:[T,ffi
V Elektoraty:
zakonenienie
w poslkomunisty*cznynt
podziale
"
l69
Tabela
4.5. Wybory 1989 roku a wybory
parlamentarne 2001 roku (procento-
wanie
w kolumnach)
b",*h
qw!_"_,::!,*^Y:ili?:J ".*"
YY wYgwl""
os-owat
na (procent oglem):
partamentarnYch,_.
S
_
W pierwszeJ turze
wyborwprerydenckich
2000 roku g osowal
na (procent og em)l
W wyborach do Sejmu 1989 roku
g osowa na (procent og em):
"
olidamo "
(63)
stron
rzdow (26)
nie pamlta
(12)
J . t(alinowsldego (4)
M. l(rzaklewskiego (9)
A. Kwnlewsldego (65)
A. Leppera (2)
A. Olechowsklego (12)
L, Was (3)
lnnego kandydata (2)
Nie pamlta (3)
4
13
51
2
19
5
2
4
3
2
93
1
1
0
0
1
3
4
82
2
1
3
1
6
iool roku
glosowa
""ripiJ "".i.ga"rl,
.Solldarno "
stron
nie pamita
tOr)
rz99\,v!)_=0!_---_
l h rrr\ 2a
a2
39
wsplczynnik nlepewno d
= 0,10, poomlstolno ci o,oo1
sLD
(44)
AWSP(4)
6
0
,|
UW(3)
5
0
3
Samoobron
(11) 12
l
12
Pis (8)
12
0
3
PsL(g)
8
,
,1
po (io)
,l5 1
4
LPR(7)
9
0
8
lnpai(1)
1
0
2
Nie pamita (4)
4
2
15
Kandydad sbony
solidamciowgj
cznie:
ltzaldewskl. olaowski,
Walsa (25)
d o: ls 2oo1] N
=
608.
.W prezentowanych tabelach wida utrzymywanie si stron wy onionych
w wyborach 4 czerwca 1989 roku. G osowanie na,,Solidanio '' lub na stron
partyjno-rudow by o nie tylko zakorzenione w przesz o ci, ale by o take
wyborem politycznym, ideowlm, tosamo ciowlm, ktry okaza si w znacz-
nej mierze wicy dla przysz o ci. W adnyrr wic razie wyborw czerwco-
wych nie mona uzna za sytuacyjne czy niepolityczne.
Natomiast dynamika kszta towania si snon i elektoratw by a rna. Glo-
sowanie w 1989 roku na stron partyjno-rzdow pociga o za sob najwy-
sze prawdopodobiestwo g osowania na kandydatw SLD i sam LD we
wsrystkich nastnych wyborach. Co wicej, zaleno ta wraz z up ywem
czasu ulegla nawet wzmQcnieniu. Spo rd tyc ktrzy w 1989 roku g osowali
postsolidamo ciowe lcznie:
AWSP, LMl. Pis, Po,
LPR (31)
47
*oyn r ni"pewno cl =
0,13, poziom lstotno ci 0,001
rd|o; |s 200t; N
=
05l.
't
Dane dotyczcc tych wyborw nie tu prezGntowane -
prarvie 277o utrzynrtlje" enie
pamitr, na kt parti glosowalo,
t prrynajmniej tak to t raz p;mitaj, Niedlugo przed wybormi prezydenckimi l 995 roku
26% spo rd tych, kttzy * rSSi',"iaiEl","*"
no
-Sotij"rno ",
zamierzaln
glovr*rc na
'-;ilJ ;'ir%;;
iiw"iJ i.*,ti,g",
Pi# M, G,boo,sk", Po riie i elektoraly, op, ci ,, s, l 88,
ffi
ffi
ffi
ffi
ffi
ffi
ffi
ffi
ffi
ffi
ffi
ffi
ffi
Cz druga. Lud:ie
zahanrowa o,potvstanie
AWs, ktra rv rvyborich 1997 roku zbbra a 36% g osu-
'.
jcych
na ,,Solidamo " w
^1989
i,oku ndencja ta rrjurni ".i:uar*iilsr-
cze rviksz sil w 2000 i 200l rolt, kiedy to
wysze n"n"r.i |.[ *ji.i-
cw uzyskali, odpowiednio, Kwa niervs
Gi") i... SLb
|ZSX).'
.
J e li jednak
zwrcimyrrwag nic na eleLtoraiy, ale rut trony, to uzyskamv
inny obraz: g osowanie
w t989 roku na,, olidanro '' pocisru
*o";,r1
s_ze plwdopo=dobiestwo
9 9royu1,9].
kandydatw i p.rtil ,t
""v
p".,rJ li1-
damo ciowejar
ni na kandydatw SLD i sam LD we wszys*icn astnifi
wyborach z rvyjtkiem wyborw prezydenckich
2000 roku. P"d',ry;il;;;j
temswoj ez wybory 1989 roku rvykreowa y strony podzia u i*;;;-
nym stopniu okre l pasma czy spectra p niejszych
wyborw politv"a,u"-1
-,,pasmo.postkomunisczne" i,pasmo postsoli amo ciowe''
-
r"#;;;
przestrzeni_Iudzie
raczej pozostaj rzadko przechodzc do pasma p;;;.:
go-.Nietrudno
zauway, jak istotna jest
iota czyn rila irrtyt".l"""l".g"ri.
J e li stronie podziafu spo ecznego odlorviadajena partia politlczna,
klra
arry|uhtj1 oczekiwania tej shony, repiezentuje jej interesy ita., io * ,*i*
paia ta jest
przez ow skonwie.l. popie.unu
-
j"k
; p;;
postkomuniscanej
i LD. J e li natomiait o szeroko iozumlana reDrezentaeic
strony podziafu spo eczrrego
rywalizuje wiele, w dodatku ;;i;i;";;.l:
i niestilnych organizacyjnio ilit ponltycaryc, ,o ..i".:.
-i*;;;;**:
a partiami ani nie mog si.zawia,
"ni
nuaUe
-3a
w
;6;il"-;;;
postsolidarno ciowej
i postsolidamo ciowych
partii. Wyaa;e ,*
i.a"rt,
j'.
zawiedli raczej,,solidarno ciowl'potityczni
ent .p..n.u.ry niz li., ho"r}
pozostali
wierni: raz dali si uwie kwa nievskiemu, ale na ogo g so;
nap-artie ikandydatw postsolidarno ciorvych
ni" po""hoar"
fi
;H;;;;:
clrvnego, to maczy nie g osujc na SLD i jego
kandydatw.
2.3. I ztaltorvanie si stron i elektoratrv rv kolejnych wyborach
J u dotychczasowe analizy
r.rzikgnuj e wybory 1989 roku by}y praw_
dziwymifounding
elections, awkolejnych wyboo.t *"ut" nie by o chaosu
-
].. !:*":
nie po shonie wyborcw. Prze led my teraz proces ksztahowania
sl stron t elektoratw paii politycznych
z wyborw na wybory.
V EIektoraty: zakone,rienie i, pos !kolnunistyclnyn podziale..,
,,,!
J esieni
1990 roku odby y si rv Polsce pierwsze nagiralvd wolne i demo-
kratycme
lvybory
-prezydenckieas.
Przypomn; e dzia aly jurwtedy
SdRp,
psl i KPN, ktre to partie wystawi y swoich kandydatw (W odzimierza Ci-
rnoszelvicza,
Romana Barto zcze i Leszka Moczulskiego). Nie istni jesz-
cze
partie postsolidarnociowe (zwyjtkiemZChN), bo te zacz y si tworzy
dopiero
w zu izku i.w wyniku wyborw prezydenckich.
Iily'iemy
ju
e na
sposb
g osowania w 1990 roku wptyn o g osowanie w roku 1989
fuatrz:
tabela
4.5A w Aneksie): Cimoszewicz
lko
w pewnym stopniu zdo a skupi
rvyborcw
shony payjno-rzdowej i mia powanego rln ala w tanie Ty-
miskim,
za Lech Wa sa, wysunity przez rodowiska polityczne, ktre po_
rcm lalaz y si w rzrych partiach (ZChN, PC, KLD), zdo a skupi wik_
szo wyborcw ,,Solidarno ci", ktrzy w niewietkim stopniu poparli Tade-
usza Mazowieckiego. Zaskoczeniem by o przej cie do drugiej tury wyborw
,,cz owieka
znikd", T}miskiego, oraz stosunkowo s aby wynik Bartoszcze,
kry nie pozyska elektorafu wiejskiego. A czy wybory prezydenckie mi
wp y/6 na g osowanie w pierwszych wolnych i demokracznych wyborach
parlamentarnych 199l rokua?? Tabela 5.5. dowodzi, e tak.
Niezalenie od wYnikw osignitych przez poszczeglnych kandydatw
w 1990 roku, ich sukcesem mog o by przekazanie swoich wyborcw swojej
partii: w najwikszej mierze uda o si to Cimoszewiczowi, w macznej
-
Bar-
toszcze, ale jego elektorat by niewielki. Ponad po owa wyborcw Mazowicc-
kiego g osowa a na tID lub KLD, mniej ni po owa wyborcw Walsy, ktry
stara si by ponadpartyjny, g osowa a na ,,Solidarno '', Rozproszyli si
,wyborcy
Moczulskiego, a wyborcy T}miskiego niomal w
jcdnej
trzbciej g o-
sowali na SLD. a tym przyk adzie niehudno zauway, jak
istotna
iosi
iota
---:-
.'
W pienvszcj turzc wyborw prcrydcnckich l 990 roku ponad millon glosw uryskali na-
stpujcy kmdydaci: Lech Wa sa
-
6 569 889 (39,96%), Stan Tymiski
- 3 39 60 (23,t%),
Tadeusz Mazor iccl l
-
2 973 264 (18,08%), Wodzimicrz Cimoszcwicz
-
l 5t4 O25 (92l%)
iRomanBartoszcz.-l1?6l75(7,15%).Wdrugiejturz Walauzyska l0622696glosw
(74,257o), a Tymiski
-
3 683 098 (25,75Y.
a6
Zawszc uwzgldniam glosowanic w picrwszcj ture \yyborw prezydcnckich, kiedy ist-
niejc wikszy wybr, zbliony do sytuacji w wyborach parlameniarnych; w drugicj tunc wybr
jcst zawony i przez to wymuszony. J est to tym sfu miejsze, c intcfesuje mniemidzy innymi
Proccs ksztaltow8nia 5i elcktoratw i stron (druga tura nicjako sztucmicjc gcncrujc).
a7
Wybory parlament8me t 99l roku odby si wedle ordynacji niemal w pe ni proporcjo_
nalncj i do Sejmu wesz dvadzie cia cztcry ugrupolvania, z krrych najwikszo to: UD
(l 382 05 l *
12,32%), sLD (l 3u 820
-
t t,99%), PsL (t 033 8s5
-
9,22%),wAK (l 0o7 890
- 8,9870), KPN (996 l82
-
8,88%), Poc (9,17 344
-
s,7l%), KLD (839
g78
-?,4gr/,PL
(613626
- 5,47%),NSZZ,,Solidamo " (566 553
-
5,057o); Partia ,X'' uzyskala 52 ?35
glosw (0, 4?%). Odsetek mandatw, uzyskanych przez wiksze ugnrpowania
|olitycznc r-
nil si nicco od odsetka uryskanych przez nie glosrv, poniewa, po pi..ws"., 69 mandativ
rozdzielono pomidzy listy krajowc tych komitetw wyborczych, ktre zdobyly mandaty w co
najmniej piciu okrgach lub otrzymaly ponad 5% g osrv rv skali kraju oraz, po drulie, po
rvy. borach doparu klubw poselskich dolcryIi poslowie rvybrani z list komitetow wyuzyctr
o lkalny zasigu. .
..a]
Kajorazovopolpzonew_ostatnim,dodanymwierszutabel
1.5-4.5.Monaoczywi cie
dyskutowa,
na ilc uzasadnione ideotogicznie i ,ri;;;il;li'Y.zlie
byloby takie dodanic
kandydatw cry partii oraz ich clehooio*. rgur.na.i",l*
hi.r,
"ulicze
bylo nieoczc-
kiw.n pow tanie i sukces AWS, nie
'n.*. "i'"il"iip.ou;.ano"zenia
rodowisk
i piltii pos*olidamo ciowych
w przyv o ci. ponabrc
mdno odmrii solidamo ciowcgo
rodo-
wodu Kuroniorvi cry Olszcwskicmq a possolidarno ciow.go
"i;okt"ru
t"kim partiomjakU
RO PiS, PO czy LPR, i to zarwno ze wzgldu na biografiJ ri"t" "r, pr"rdcw tych partii,
jak i ze wzgldu na ich elelctoratv.
{{
Bdzic o tymmo*u ," .rdzirl. Vl
el
ol
El
El
fl
ol
yl
}l
.9 l
cl
(El
}l
ol
l
0, l
ol
ol
El
5l
Yl
ol
sl
o)l
;l
cI
-sl
cI
ol
El
.l
HI
al
bl
ol
ol
>l
}i
(Bl
= J
9
o
o)
o,
ll)
y
(,

o
E

E
o.
}
o
-o
B
,r;
rj
(,
-o
6
6P
E
ll,
CL
o^
.=@
El
ol
rol
Dl
ol
_l
cl
ol
ol
ol
l
6l
trl
-l dl
}l
ol
ol
ol
tDl
5l
jal
ol
Ll
ol
oll
o
l-
lo
ly
lo
lc
lo
lt
l>r
lN
lo
lcL
lt
l
lo
ln
lt
l=
o}
o
@
6c
3t
o
t
o
.y
o
.tr
Fl
o
E,
o
x
o

o
o

o
ED
tu
o
o
E
o
N
l!
E
fil
.N
o
}
o
N
o
o
E
o
l
lo
I
o
D
I
i
I
l
}
'- i
,
,,
!
,
I
)
{/
trG
li

N
o
,
c,
N
o
o
Ee
o
N
o
N
o
o
!
!n.
.0l
o
N
-+ 6E
-
}s
3,g
-?,9o
*ilBl9
fu? !r ei
3 En E
>(l_
3EY
do
5.F
l\
\,
l Elektoraty: zakonenienie
v, postkonunisrycznyn
poclzile
",
ro
!,
Cz druga. Lutl:ie
FNo
ofr)b
-|*som(oE
ftNN6s
or
o$F-oP9R
=o(rrsF o
@fr+o
N@o@oooo
F@
El
ol
ul
Hl
ol
l
!l
el
ol
Tl
rl
-l
|
o-|
ll
E
q
o
c
}
o

Ic
l!
l
lE
lN
t
l
l6
l}
+, .9 !
y!
fi3.
,5 g
i
oPa
o
6E
d.g

t-g
3+ *
Et
ar
B_? 8 .c
; E
EE sE
6 9,
=E
6
B He
E Eg
o o o= G
o '=9E
E Ett
9 } op 6
F.E B
EEEi
;6 sE EE
E EFE
E $! Et
6 E .!!_o
=o
; fiE;E
Et
qF*,
i tE
6 _? i!
g
;fiEE
:E ;E:$
HEEEEE
FE
gE
[fi'lg*g*ru*,',*fi'l;.
rwborach
parlam"otu*yon,
W u"alizowanym
przypadku
"przep wu"
elekto'- ,
;',*;-;rr.rw
prerydlnckich
do pariantarnych
matny bardzo rne
*#i*#r***m**:*:lliggffin
miski).
Paia, obecna -
ppo"7 i*oj"g kandydata -
w wyborach
prezy_
l."ik i , S0'roku
i w
Uo,""t, nul'yn*l*J ch
199l roku, mia a szans
r#"i,"T"J i"';:xr,,*,g:T;"::tl"",,"#;fiii:ilt"l,it,#fi
i:
qranych dla siebie wyborOw zapowiedziai.za enie
paii; nie skorzystal
"So-
i,a"i,"ie;
"
w" sa, bowie ten ostatni gra rol ponadpartyjnego ,,ojca
na_
;"f,;;k"ri
z r,, no_*c"_r",t1 ,5"
za oona po wyborach,
ledwo zaistnia " * *yUo*ifigSi
,oku] Po"osta e partie
-
a w Sejnrie I ko-
,rlancii
zasiad y
przecie dwadzie cia
cztery ugruPowania PolitYcznea9 -
lric
ffiil;;;"itwarry
i nazwiska, ani wyrobionej marki,
"""il;;;;;i;"*it"i"S"il"ii.ntarn; i rzdzenie przy Sejmie lak
roz_
drobnionym
i poa"i"ronvnr i,uni o
z nimoliwo ci-
po wotrrm nieufno_
#dffifi"*v
S"n""'iiprezydent
!e{}a Esa
rozwizal Sejm,i za_
',ji#'
ff;; ;;'". OUUy y ,i *"lesieni l993 roku wedle nowcj ordyna-
cji wyborczej,
pr"*,ol J ,i
"e;;poi,|
i
iq"twai ce
najrviksz
li czb
- glosufo. Czy wybory p"iti*t;j"t"n, 199l roku mia wp yw na g o,sorvanic
w wyboraoh
parlamentarnlch
1993 rokus|? Tabela 6,5 dowodzi, e tak,
-; ._" _"_ ,
Wlodzimierz Cimoszewicz byl kandvdatem SdRP, do ktrego nic
naleal, i Parlamen,"-"a"
rr"iii"*j"-r"*"-iry.^.ii
Nie ma jednak wlirvoci' c byl
fifi;eri;ffinicoyni"zniltojarzonym,
zwizlnym.zniidowo
i lojalnym rvobcc nte,;,
9
S. Gebethner, s"i^
-"-iiiiil"yi
wi,ar
iay\\c1l.tv,vborczej
czy polanilcjt na,pol-
skizj scee polityal"i, * s. o"iiii"i,l1n""iu*rr.i ta,lillyto,
'9l a poLska sccna poliq'c:-
#l
ffi #t**i*jnxlsr,-*:[l:".,x"6:,""liil;-';
cionalno ci. Wymaeu "
".ign;;p;,",
pJ i sy",
"p.."r
koalicj 8% g osw w skali kraju, by
lllji?'il'i i.r'"iiffi*".;l"';;;;fi;,dia
practiczania g osw na mandaty, korzystll dla
partii zdobywajry"r, *;*iun* iiJ i,i gios- i ot,g""t,;
jak popncdnio, paie, ktrc crsi-
enV
w skali r"ju
"o
on:*n,"iZ7l
g'To *i" y praio do podziatu 69 mandatrv ponliq(lzy
swoi kandydatow u.i..""ru]iin
iistac , rojoi"yclr; wreszcie, zwikszono liczb okrglv
(z37 do5),ecgo*n..t*"n '-i'
ni"io.ii" rlrUv mandatrv
przypadajcych na,okrg,
co ,twoi.Zlest t]orrysurc dla duych partii,
,t
Do Sejmu wcszty, slii ii io9 glosw
_ 20,417o
_,17l mandatrv), PSL (z l24 567
;*_
j}dl/.- Ta;#g,,*R,liffu
*x: ]; ,: :;::"T]J ; ,,ll:!i
9.
9<5,
6,9
ilg
;eE etE
l
l!
u
c
.9E
trcL
lf)
a!
6s
=6 . o.
rc'
llF
-a
aJ
3!<
o
,=
kE
rL (L
{,
.o
o
6
E
g
o
J
al,
o-
o
o
J
|
-+ 6E
-
}_E
E e.
>p lD
-
Fl. o
th(';
E30
3 EE
l{g-9
s lldr
=
CLF c
B
E
I
z
o
E
)
.o
ol
o
c
o
o
o
L

a!
tr

}
o
o
o
ED
a
o
(r,
o)
E
o
E
G
t
o
E
6
o
iL

o
E
o
,o
}
3
l
il
$
t
f,
il
i
o@Nrloo
F6
oNooboF
N
oo @(oltt
@
oo@oN@o
@
oFNNo@N
FfN
**E@@ooo
-FN.l'F
F(o
IloFoo N
6
a9g
^o
J l.q
-8==
]l B
Ee
e;sEF
e a C #
E?
tT
$
,
,E
<E
t
.c6a
_9Es
9t
@{o
,6,E

6o
*oS
c6E
.9--!
Y =
tiet
=o 7o
g:
$
Bo
No
toa
tPb
sE
iE E E
d$'
8'
gE=

o
TE
EE F
f; FE 3
EE
EEF
t E9 E
F .9 > t! f 5
t*i F
EE
6! E !
p-3
5 fi
3_Ef ii
E
Eb
E* E
B Er
t
o
o_
o,
o
o
s
o
;
-9
N
o
_

t_
o
ll
,6
q
o
c
}
o

o
c
i
c
c
N
o
6
d
o
}
rVvdaie si; e w 1993 roku uksztaltowa si
jrr elktoratSlD, a w nniej,l
,,y,"'J ,;;p'siy.rtani*,J t!:,ill1:i:T,":1lT^T,::d,,:.::f::Iff:1
iiill
"ID;
"ke
kszta towa si elektorat ,,Solidarno ci"
i ma y elektorat
y
l^r, ,irrr^zni" obccny by tak e podzia na stron postkomunistyczn i post_
:1;^#;;,
je li [toi w l99i roku g osowa na SLD, to w 1993 rolru nie
llll"*"ii. .,soiiaumose"
ani na UD lub KLD, ani na partie prawicy;
je li
illi *lS'i"k"
g osowa na ,,Solidarno ",
UD l KLD, albo na partie
lll],i". i" * rss3;k" nie g osowa na SLD ( ci lej: g osowa na z mini,
,,"rrrii
p.*a"podobienstwem).
Wpralvdzie efektywno utrzymywar.ia nvy_
il;;; obrbie swojego pasma i nieprzepuszczania ich do pasma przeciry_
ffi;;il ;r"
po .ooi. postkomuoistycznej ni postsolidarno ciowej, ale
-
;o- rr ^ to rlica miadca,
"*
rii.i"y.
etapem kszta towania si stron i elektoratw by wybory pre-
_a"'n " isss ro'kul2. Na g osowanie w wyborach prerydenckich mia wp yw
lJ .rio."
p*turentarne 1993 roku, co pokazuje tabela 7,5,
"'iorni.e
trzeba, e si y i ugrupowania postsolidarno ciowe mia ypro_
ur..Yl "rrieniem
kandydata czy kandydatw,.Bezs*rrtecznie
obradowa
. i"r' w. Katarzyny, czyli rozmaite ounrl,j" spo eczne i ugrupo_
i* i
y"^e, z NSZ,"Solidarno "
na czele, ktre spok siw war,
J l*rf-
ri"S.reie w- Katarzyny, by porozumie si w sprawie poparciajed-
"i.io
l<aoa"au.u. Problematyczne te bywa o popieranie poszczegch kan,
;yi;*. i'
"a
prryk ad arura Gronkiewicz-\ /altz najpienv by " p,9io1Ta
ptez ZC}IN, potemto poparcie zosta o cofnite -
w kadymrazic ZChNty o
,",.r*ri
ir"dzielone
w kyegti! swojego kandydata na prerydonta. Z koloi
i..r,i J * popier niekire pai.tie prawicy
_
podzielono, a nawot
gk co.
".
* rr"riii iirpOln"io kandlrlata, no i bez organizaryjncg9
_zaple_cll 1 91c
nL
"d""ydo*" a
si go poprz. organizacyjnie
potna
"Solidamo ",
ktra
w kocu nikogo nie popar a,
l Nic zatem dziwnego, e partie z rn efektywno ciprzckazywa y
kan-
i U"*i"* ,*"i"t wvt*
"
l S93 roku, Zwraca uwag c Aleksander Kwa _
;';;; tylko
pozyska clektorat SLD, ale talre ponad polow elektoratu
iii. O...,1 najwyrat ,iej nie odpowiada kandydat PSL na urzd prezyden_
$ ;; ;il;;
p"*r"t.
wa zdoby poparcie wikszo ci e lektorafu ,,Solidar_
,ilS.i", ,*rr |."*i"y
or"" i<PN, i majc niewiele g osw mniej ni Kwa niew,
glosw
-
5,4l% -
16 mandaw) oraz cztercch p edsawicielilvlniejszo ci Niemicckiej, W to
iv.**oi. eSnmoobrona uzyskala 383 987, cryli 2,87% glosw,
-"5i\i;;ffi;;;io"-,ry"io*
prerydenckich ,9?5__T].u ponad milion glosw uzyskali:
teksanaei rwasniewski -
6 275 oo (is,l rz), Lcch Walsa
-
5_917 3?,8 (33,1l%), J acck
ilr;i:i; , i46 (9,22%) i J an olszewsti_ t zzs sr (o, 86%}_Waldemar Pawlak,otrymal
ii iis g "r*
ia,:'i "),
"x
narz"j Lper -rl,5
77 (1,32Y"),_lil drugh turze Krvnicwski
-srirl firk.l'r'lizsglosOw(St,ii"U";,a}vltesae_!s!
176(18,z8%)i dan9
1yborcrc
;iil;j;;ilrizi."iiOio"*rti
i,P'rzeJ orski-patrz: K, O:trowski, :.:newois|l,
o. _,"il
]
.J
l"l6
cl
ol
6l
cl
l
ol
yl
Bl
0, l
cl
16 l
}I
9l
cl
6rl
ol
9l
ol
;l
yl
ol
nl
ol
ol
;l
yl
ol
El
ol
El
>ll
Nl
El
l
,I
ol
3l
}
(!
3
Aa
o
(a
(r,
o)
o
E
tll
tr
c,
E
o
ftl
cL
,
o
o
3
r'

(
o
t
z
9o
(D
.6
0y
tr
.9
cCl
}t
a!
.!
q=
6
}o.
lo
o
,,
k
o.o
.lJ
.6
o
E
6
E
g
"E N 66
3 88
'6'
6=
U
=
e E
E,9t 9
p
,C3.
BH *
5,' a? c.
El
ol
,ol
E)l
ol
tl
ol
ol
ol
l
,l
ll
tl
-l 6l
}l
ol
ol
ol
6l
=| J al
9
o
o)
o

lo
l>
lc
l
lE
lo
lE
lt
l6
l:
lo
l
lo
l3
lt
l=
tt
J cl F
-o
aJ
.y
J
Eo
-in
6 s!,
Cz druga. Ludzie
{-i tftloo
-o 9o
o
}-NNo!9oo
*Nst(oNB r
-OONO9O- r
rN(o ooo?N
N
tNoo@NN
o
fem*o('lrr
o
O.
Y^
9
B9
oo
9o-t6^
d^fi P 9e9. 1
E*E'E*t.
EiEE
.i
.9
a
8yg
d-i6
eg$
if
,_
8
q
t
EEE fr
_9 8 .6
'\'
o)
El
l
vI
9l
o1
c
o
o
;
o
fr
o
Ct

l
o
ll
5

E
3
o
r
-9

x
T
E
N
L
3
o
E
t
t
e
o
o
}
3

N
,6,
N
c
o
d
b
e

6,
.9
E
N
.
o
9
,
o
J
;
o
N.
c
E&
-iE
b'-9
o
39
J
<.i
_9 r
o =
d <.E
E,Eg
; *
? _-E
.c>
P EE
ts 3
ts.j
+;E
igN
E*s
9 J
]:
d
L
t o:
_ E :g
;3 i_i
? i*E

'
D
h6
>
,.'
6,E
6 a;
o - -E.
& o _=
.. ox
6 6
p6
?9r3
Y, Elekrcraty:
zakoneltienle
w poslkonnnist,lczttyut
pod:iale", 111
!ki,
przeszedl
do drugiej tury, Pewien sukces.osignl
J an Olszewski,
lttry
w nastpnych
wyboracn
p"iu*,ntu*ych
prbowal przeksztalci_uity::
l-tx*fit* ll-* ***ti' l
ffi
sJ ;:i:,f[i:ffi3i",i;;l"_",
;; ;l"goi*i Hunnu G;nki.wi""_wnlt,i,.
Z
punktu widzenra
p*iii p"ii'y"^y" "uk",
* wy,borach.prezyd:lTl
,nniri
"J riO"'rr ,o
l Uo,*,bty*ny,ukces
Walsy, ktry odegny_
rval si od zazky'
p*i"*ip"ii'ycznymi,
i *,cJ stanowi bezpo rclllic-
po zasilania
dla dne;
"
*"l, *o*iasipodzia
na stron postkomunistyczn
fu ;*ru**i:ru"*:;fi
:I,;; TT iTtrffilli;,i!
f
lJ j"ffTi,#:-:H.Hl[lr":r",* mr*H;*lx*l,,l,",",l;
Czvsto
hrpotetyc-u
rno"'*'ole-*y o"oio
i poparcia przez tron postsolidar-
noiciowjednego
kandydatasa 1vnyhczona
u pos a wi bez premii za
jedno )
zarvaa
jest w o'tomi', Ooa*/o,'*ierszu
tabeli 7,5
-
da aby ona stronie postso-
fidamo ciowej
ofektywno Ttrzymywania
wrb9rlw
w obrbie swojego
pa-
;; ;li;;"n
;. efektyv no ci
strony postkomun"l,".^";,
I stalo si: przed kote;n:fni ,*i
powstala Akcja Wyborcza
"Solidar-
no ,,
_
koalicja
parudzi"eii"
,i., "*ny.h
dotd paii, ugrupowa
i organi_
zacii o solidarnoSoion"y-
,oaowodzie i
szeroko rozumianym,
prawicor,yynt
charakterze.
J uZ sam r*t zjelooczenia
wp yn na uznanie i poparcie dla AWS,
iirr"; aj"r, zrrrian na sceie
politycznej
-: norvy by take utworzony
prze7,
l*"i1""*rra"go
nOr
- bor!
preiydenckie.1995
roku rnialy wplylv na
;;;;;;il;"rne
1997 iokui',io
pokazuje tabela 8,556,
Na AWS e o.o."
* ,kszoS"i elekto,"t a sy, a w pewnej mierz-e takc
.l.Id" G.;"kiewicz_Walt
i olszewskiego
(iego wyborcy
g oso vali nawet
'tBylotojujasnoprzedwyborami.Patrz:M.Grabowska,Partieielektoraty,op,il.,
',
"r1-11iio"_r"
wtedy nic do pomy len_iac}oby ze wz'ledu na konflikty Lccha \\,tlqsy z Ta_
dcuszem Mazowiecki,
r UP,
"'p"i"'ln-"
UW
"
t,u,lrni r"cryskimi, PC i J anem Olszcrvskiln
oraz na napicia mia"y u" ,"-"w"
awczesnym kicrorvnictwem
NSZZ
"Solidamo ",
'r
Wybory purl".*t"*J 'ildiii"-"aiy y
sitw9dl_e ordpacji z 1993 roku, Do cimu
wesz: At /S (4 47373 el"y -
ii,i3"/" - ZOi mln arrv1, SLD
(3 55l 24 glosy
,
Z'l ,|-3T, -
t64 mandaty), UW tl
Z S S ri e o-,-*--l
r,ir7" -
OO **a,tw), PSL (956 l84 glosy -
7,3l %
_
27 mandatw) i nop tzrio"ii"irory
_
s,lo;z"
_
6 mandatw) oraz drvch pizcdstatvicicli
mniejszo ci nicmieckiej, W*" *,p'",ii"e, i" r,ry*i","" So-obrona uzyskalo l0 073, czyli
0,08% glosw.
56
Dlawyborw1997rokumonabylopominkatcgori,,niepamitam",p,,!:,]":*b1
daniach
pGSW
rrrz tyn<o si"i*io."rpo"J "i,,o* tri, %)
nie pamitalo, na ktrParii lrrb ugrtl
'
Porvnic 8losowalo.
P
W
ffi
Io,
@
s
.
ffi
ffi
ffi
I
ffi
ffi
ffi
I
il
ffi
F
ffi,
ffi
o
!
6y
E
t!
o.
af
c
,E
lo
r
o

t-
lD
&
!c
=
=
r
l
o
J
u,
E

.o
lrl
o

o
o
o
L
o.
E

}
o
o
o
t,
l

o
]\
o)
o)
(,
E
6
c
o
E
a!
6
rL
(,
6
o
-o
3
o
N
J
o
N
o
E
o
E
=
o,
a.)
a,
=
-+ GE
l-E
o.o
.QD
t:
o-L
-Ei
H*
lL- E
wz c 4tu8u, Lr.alzl
oNoo},-@@
NNf
oNN@oto
o
oFoo@N6b

ooFNoNo
F@FFoF
N6NFNoo
6FN
Neoo6o
tFFFF-Fo
98 a
go
;
E"t8*e *
E
*.
o
o
.!
o
N
o
_jo
N.:
6't
,e
&6
,b
6N
99
F
Eb
F.6
.o- o
3l
--= oo
d
J
_9
co
9t

;
!'_
-ffi
[
9Y
{&
fr
9
EF
Yd
:-
gi
p
oN
,fiT!
EE
l
p6
p
Ee
.;9
gg
z3
9F
8EF
;6
6ie
Gzo
dp,9
{33
o
o_
o
t
o
c
o
.9
E
o

lo-
N
d
ll
B
o
c
t
o
cL
.9
c
:|
c
c
N
l]

!
/
1
{
nieco
chtniej na AW ni na ROP). UW poy.ska a niem rl dwie trzecie d
cJ
Kuronia. Sr-P zdla 5 87o
ryyborcw
Kwniewskiego. Odse tek ten
robi
wraenie niskiegb, ale trzeba pamifa, e Wielomilionowy elektoratKwa_
,
niewskiego
macmie przekoczy elektorat eseldowski, wszak g osowali n
iake
wyborcy PSL, lJ D i innych paii z 1993 rolar- Ponadto, w neczywisto ci
SLD,
w porwnaniu z rokiem 1993, zwikszy swj elektorat i na pewno nie
nons
poraki. Na PSL g osowa a niespe na po owa wyborcw Pawlaka, cze_
lo nie sposb lzrlaza sukces zw ywsryjego skrorrny wynik w wyborach
ireardenckich.
Gdyby AWS by a lub srybko sta a si parti albo pr4ynajrnniej
,wart
i statiln koalicj wyborcz to jej tradycje
- ,,Solidamo ci"
i, mimo
rwrystko,
Lecha Wa sy
-
oraz sukces w wyborach 1997 roku stanowi yby jej
1llrrczce
zasoby. Poramy
jednak rozvtaa poniewczasie na rzecz drch
rvnioskw.
Pierwsry dotycry parli polityczny spo d ktrych, po wyborach
t 99? mku, Sl,D mia si dobrz LIW nie :le, a PSL dostateczrri za AWS i ROP
by y zbyt m ode, by oceni ich kondycj. Drugi wniosek sn "ierdz e podzia
nu it on po.tkomunistyczn i postsolidamo ciow okaza si wyrazisty i stale
fucjonowa :
je li kto w 1995 roku g osowa na Kwniewskiego, to w 1997
roku z najwikszym prawdopodobiestwem g osowa na LD, a z niewielkim
na AWS;
je li kto w 1995 roku g osowa na'Wa s lub Olszewskiego albo
Grorrkiewicz-Wal
to w 1997 roku z najwiksrym prawdopodobiestwom g o,
sowa naAWS, a zniewielkimna LD.
Te same wnioski wyni z analizy
,Brzep ywu"
cloktoratw od wybo,
w prlamentarnych 1993 roku do wyborw parlamcntamych 1997 roku, pno,
prowadzonej na po czonych zbiorach IS 200l i POSW 200l, co prczontujo
tabela l1.5A w Aneksie.
Do wyborw prezydenckich 2000 ioku'7 wystaowa kandydaci,o nio,
rwnych szansach. Aleksander Kwa niewski pzez okes swojej prcrydentury
pozostawa jednymz najpopularniejszych politykw i mia , oczl vi cie, za_
pewnione poparcie SLD. Natomiast Marian Krzaklewski nie cieszy si zbyt-
ni popularno ci za AlffS popar a go bcz przekonania (a wrcz p|Ty sprLe,
ciwie wchodzcego w jej sk ad SKL). tJ W ani nie wystarvi a swojego kandy-
data, ani nie popar a Andrzeja Olechowskiego, kandydata niezalenego, ale
bliskiego programowo ,,unitom".
Z ramienia PSL kandydowa J aros aw Kali-
nowski. Po rd innych wystartowa te Andrzej Lepper. Wado u wiadomi
sobie, e on lub Samoobrona staowali we wszystkich wyborach od 1993 roku.
Talce i na g osowanie w tych wyborach prezydenckich mia wp}yw sposb
g osowania w ostakrich wyborach parlamentarnych, co pokazuje tabela 9.5.
'
wybory prezydenckic 2000 roku zosta y rozstrzygnite w pierwszej fuze: Alelaandcr
Kwa nicwski ottzymal 9 485 244 g osy(53,97"), Andnej olecbowski -
3 044 l4l (|7,3%),
Maan Knklcwski
-2739
62l (15,57%), J aroslaw Katinowsh
1
l 047 949 (5,957o), Andej
Lcppcr r
537 57P 13,057o);
pozostali kandydaci otrz7mali mnicj ni pl milion g 9v.
-
_c
(,
o
c
E
J
5
l.
3
.9
E
o
}
o
q,
o
o
L
o.
3
y
o
c,
o
o
C!
.9
Y
aJ
tr
o
il
N
P
o.
b
o
.o
}
o'
5
J a
e
F_
(D
o,
o
c
(u
c
o
E
6
(o
cL
b
o
l
3
,.'
Cr)
a!
(,
_o
o
F{
F
0l
c
gE
tr.o.
I
fi,
E
:o
3o
3o
N
;
o,
J
HE
cL
E
o
tD
o

(,
(,
o
L
lL
l!
B

,
o
o
o
ED
l
.l
o
l\
ql
o,
.c.
(,
c
.E
c
o
E
lE
r
CL
o

L
o
,o
l
=
g
J
8o
a
g
E
_E
R
6 +{
ol;
a!Y5fi
b bx !
lttl i 9
Ee*
5,aLN c
Cz druga. Ludzie
p*-@-Noo'
NFo$r-cr(oN
@i
oN((loofo
6
ootN\roNN
t*
NoNo@ {,o
oNr
rNoooFo
{Nr
F@oN lo
@N
ooooo
9-g P
gggg
E ..

E
o
E
=
!s
o_
=s
E
E
to
*
.
oo
6E
3E
t
&h
E
:)--
fi
p YE
E e3
_t *
g*
H a9
EE
_9 9-
Y ts.j
et
$E
=
6,6
t !:
rc.
g
8.g
5
Fs
o* _9
y
6d o-
J o .:
o @
E9.E,d
*'p e
qgE
= > N
H
-cT
e
iE
:_ J o * N
q
9l s 3
;E !
8i.g
+ J 'o y
s t& t t
fi"
.FE
-do!9
b,+ P
BEgg9
..,,
(,
c
o
vl
o
9
o
c

J !
E
o
N
o

o'

o
o

3
o
l
o
E
i
tr
c
N
o
.c
r
}
lt Elektora: zakonanienie w postkotnunisqntln podziale
", .l
lj t
.rwa niewskirvygralwervszystkichelektoratachz|997rokrr,rnicapole.
.r,rTrin"
""
."rni-crr
jego zw}cistwa i w zwih, z.tym romriarach
poraki
il:f ,T;jmxitr,T?"1iffi
,,."g::l,:ilffHi;i,ti#"tfrl
ffi'.iril-
z Kalinowskim. A cho elektora UW, partii prawicy i AWS
_^nrfu
qo w rnne1 zym *opniu ni inne, to i tak Kwa niewski w elektoracjc
li#",i,i , r.cowskim,
za z Krzaklewskim wygra zdecydowanie w elek-
irr.iJ riWr,
a nieznracmie w niewielkim elektoracie paii prawicy,
sno rd wszystKrcn
pozosta ych kandydatw pewien sukces odnis Ole-
""rltiiir"*iaUe
pper;, inni przegraliJ e li chodzi o paie polityczne,
1,1#t.i- o*odenckie
przyosty liorzy ci SLD (od powikszenia potencj al-
:j;i;" a po krz! ci
politycme i propagandowe). Nie zaszkodzi
Hi;";i;o;"iewaZ
ponad milion g osw Kalinowskiego by o wynikiern
:'#ilffGhoe
poaa p miliona g osw Leppera wiadczy o
ju Mecly
'" ;;j
k""]*.*i3i1.
ro"o,tu e partie i ugrupowania przegra, Wynik rvy-
;;;"kb*skiego
na tyle odbiega od oczekiwa, e katastrofalnie za_
.in#r,
r"r""r, WS] ZX ewystawieuie kandydata przez UW rwnie oka--
"j"'riu
r"'"r". w slrutkach,
^'
fi;
Cho nie okazaty si tak wyrazis!9_iak y
wrborach 1997 roku,
,o ni" rlo og osi ich uparlku czy zaniku:
je li kto w l997 roku g osowa
""
, ," * Z00 roku g osowa na Kwa niewskiego;
je li kto w 1997 roku
;il; na AW lub partie prawicy albo UW, to wprawdzie w 2000 rokrr
fi;;il;J na
rwaSni""skieto,
ale
jednak z mniejsrym prawdopodo,
Li.** ni inni. Zatcm znajdowanie si p! strole postsolidamo ciolvej
;;fii;i;;"p*.ie
dla dotychczasowego
prezydenta, Trzeba
jednak przyzna,
i.''*..lrs
_
cho mniej ni p owa
_
da a si uwie Kwa niewskio_
rn" n",p.i* ,*"du", do ktrej tak gorliwie pretendowa Lech Walsa, prz,y_
o" a iee ofirycznemu,
ideowemu i historycznemu rywalowi,
--;;;;";
to koniec postkomunistycznego
podzia u? Przyjrzyjnry si
,Bo"p-o*i,,
elektoratw od wyborw prezydenckich 2000 roku do wybo_
i8w pamentarnych 200l rokus8, co prezentuje tabela l0,5,
,-
"aouy
p,.u*i" d*i" t recie wyborcw Kwa niewskiego z 2000 r,ol<u,
.o siuno*i sces, bowiem w wielomilionowy elektorat zawiera przacie
^..r* ""*i
elektoratw r nych partii z poprzednich lat, Na PSL glosQ-
*J "-"a p" "*a wyborcw Kalinowskiego
_ partia ta, cho od 1993 rokit
'!
lbory 2fi)l roku od si wcdle nowej ordynacji (uchrvalonej 12 lavictnia 200l roktl),
utrzvmala ona dotychczasowc
proii; wprowadzila korzystniejsz dla rednich partii rnctod
ffiffi;1;;;;rio"ii"
gb;* n" rnandaty; zlikwidowala list kajowa. Do Scinu wcszIy:
iliuliil f si9 glosowl 4t,o4% -
216 mandatw), Po (l 65t 099 glosw
-
12,68% -
65
irrar,O*j, ".*Una (l 327 624 glosy
-
l0,27o -
53 mandaty), PiS (l 236 787 g oslv -
s.i .:aa;"iJ "w).
psl-
t tog 6ss,osw -
8,98% -
42 mandaty),,LPR (l 025 l48 g osrv -
l,SZ .
-
l8 *diw) oriz dwch pnedstawicicli Mniejszofui Niemicckiej,
l80
(.,
t0
tr
E
=
6
l.
}
.9
c
(B
}

c
(D
(J
o
o.
r
y
o
o
o
o
c{
.(,
l
o
c
o
E
N

cL
t
o
-o
}
o'
ll
o
t_
o)
ol
o
E
c
o
E
r
(t
cL
b
o
}
3
.i
o)
o
o
.o
P
o
a
6
,(y
E
.9H
t .(L
N
a
(,
6:i
=.g .=.a
3o
o
(\l
;
o.9
E
E
Cl. !l.
A
E
o
.o
tD
o
c
o
(,
9
CL
(!
tr
l!
l
o
6
o
Cr|
a
.l
o
,\
o,
cl
(,
tr
!B
E
o
E
a
L
lU
aL
o
tg
o
lt
}
}
s
J
Eo
a
6g
E
o
o.o
_E.
g
.6*
orE
F::6
.
gE
E
Fe*
>,o.N tr
Cz druga. Ludzie
DNo@FNoo
t\
NFo r\(r(ol
@f
hoNooFo
6
oo N oNN
!+\lf
NoNo@ o
fNoboF o
NF
rotN No
@N
6FFooooo
o
9-qg P
g EE

c
N
,
o
,.'
E
o
E
=
;s

:
oF
.F
H
to
6>
o
.E
!J
_E9
oo
iE
E
.&"
EP
).--
i c9
P.E
s llE
E ;q
!l E
*
g*
f, 94
,aih
E
oot
9 E.
a EE
*
l 6,
EN.
c
,E-
g
8.E
5 6
=
E
;rS E
ofi _9 Y
66 o
-
l o _:
f$
g
PfiFt
.. >
y,
c
c= \ N
ci H6 t
=
=
E J
o o6 9
;*E
=_
5; * R
a;
6E8.}g
O'p5E
L->,6HH
+
go

-
3! r
F-g 9 9
*,
.eE
-63! ,d+pp
8
g9
...,
o
o_
o
vl
o
o
c
o
g
E
_9
N
o

o'
I
,6
o

3
o

o
E
ii
E
c
N
.o
o
a
V. Elekloraty: zakarceelie w pastkonurnislyc!,l),l pod:iale", t 8 l
kwniewski
rvygral we rvszystkich elektoratachz 1997 rohr, rnica polc_
orto
ti'i no .rmiaraihiego
zwycistr a i w zwi{z u z.tym romriarach poraki
i*"_
potv.t.zasowego prezrydenta popar niemal'c elektorat SLD, ponad
i*,il{"#"ji ,lft
Hfi :|T:fr r,f":f ,i;ilij,l;ill^:,iltii,t
:#;-g;;;niejszym
stopniu ni inne, to i tak Kwa niewski w elektoracje
|iriiio
"
orechowskim,
za z Krzaklewskim wygral zdecydowanie w elek_
i"r*i. iWS, a nieanacznie w niewielkim elektoracie paii prawicy,
_,
*''ioosroa
*.zystkich
pozosta ych kandydatw pewien sces odnis ole_
.r,oJ itilinroZ.Lk e
Lepper), inni przegrali, J e li chodzi o paie polityczne,
, Lrr/
pr."ydenckie
przynios y korzy ci SLD (od powikszenia potencjal-
:;;l"ir" po korzy ci polityczne i propagandowe). Nie zaszkodzily
"iii"
PSl, poniewa ponad milion g osw Kalinowskiego by o wynikienr
".i.rz,"oi
t"rro
ponad p miliona g osw Leppera wiadczy o
ju wtedy
[-irn..it
ontu.uncji). Pozosta e partie i ugrupowania przegra, Wynik rvy_
i""ry
.n"wskiego
na tyle odbiega od oczekiwa, e katastrofalnie za_
Iil nu torr"t, AWS. Za niowystawienie kandydata przez UW rwnie oka,
,"io'ri f"t"tn" w skutkach.
--
A siony? Cho nie okaza y si tak wyraziste
jak w wyborach 1997 roku,
to nie mo og osi ich upadku czy zaniku:
je li kto w 1997 roku g osorva
",
ip, to w 200 roku g osowa na Kwa niewskiego;
je li kto w t997 roku
gioro" na AW lub paie prawicy albo U to wprawdzie w 2000 roku
iO*ni.e
g osowa na Kwniewskiego, ale jednak z mniejszym prawdopodo_
biestrp ni inni. Zatem znajdowanie si po stronie postsolidamo ciorvej
oslabia o
poparcie dla dotychczasowego
prezydenta. Trzebaiednak.pr.zyzna(,,
sznaczca'cz
_
cho mniej ni polowa
_
da a si uwie kwa niewskic_
mu.Rola,,ojcanarodu'',doktrejtakgorliwiepretendowa LechWalsa,przy.
pad a jego politycznemq ideowemu i historycznemu rywalowi,
'
C y-onacra to koniec postkomunistycznego podzia u? PrzyjrzyjIny si
,pzepiywowi"
elektoratw od wyborw prezydenckich 2000 roku do wybo-
rwpartamentarnych 200l roku58, co prezentuje tabela l0,5,
tO
"aoUy
piu*ie dwie trzecie wyborcw Kwniewskiego z 2000 roku,
co stanowi sukcis, bowiem w wielomilionowy elektorat zawiera przccie
zftaczccz ci elektoratw rnych partii z poprzednich lat. Na
psl
g oso_
wa a ponad po owa wyborcw kalinowskiego
_ paia ta, cho od l993 rokil
't
Wybory200lrokrrodbysiwedlenowejordynacji(uchlvalonejl2lcvictnia200lroku),
utrrymata ona dotychczasowe
progi; wprowadzila korzystniejsz.dla rednich partii rnctod
Sainie I-ague'a prziliczania glow na mandaty; zlikwidowala list knjow, Do Scinu rvcszly:
sm_uris : sl9 glosw_ 4t,(M%
_ 216 mandatow), Po (l 651 099 glosw _ 12;68%
_ 65
man*w), Samoobna
l7 624 gtosy
-
l0,2% -
53 mandaty), PiS (t 236 787 g ostv -
9,s%.- 4 nandaB), PsL l 168 o59
g osw
-
8,98% -
42 mandaty),.LPR (l 025 148 g oslv -
7,87o/o
-
38 mandatw) oraz dwch przedstawicicli Mniejszo ci Nicmicckiej,
^l fl
ol
6l
Nl
pl
ol
,=l
=l
sl
6l
}l
o1
El
0, l
ol
9l
l
l
ol
:l
ol
l
ll
ol
EI
6l
c,

E
(
L
6

b
o
.o
3
(
:'
y
9
o
o
o
C{
o
.
(,
c
o)
ro
N
9
o.
a
o
_o
B
.'
o
.
Q)
-o
W
t-
W,
l
W
i
l
ffi
l
ffi
i
W
H
ffi
r-
l
t
ffi
ffi
ffi
ffi
ffi
ffi
ru
El
6ll
{, l
ll l
ol
9l
El
o]
o
o
o.
lE
E
d
t
o
o
o
E,
J
o
o
o
N
.
o
c
!
rE
c
o
E
(l
(!
aL
,
(,
aE
o
.!
L>
l}
l=
-+ 16E
}_9
o
8B
EElr:
i9eb
tB
E$E*
=o.Nc
,6
y
,E
.9H
tro.
&
1a
4
(l
6 '.E
=6 .= cL
ag

o
!
o
o
tr^
=
g
Cz dnqa, Lldila
oNF-Nod,frl
rooo@oFN
--s@No
N
NtslooQo
Nnfo)booo
6NroF-On
r6F
6t\ooFN\
N N r N,r
F6fo@oD@
Nr
@N otsoa
n
E@a!tot6F
lg
8g
ar,
^
Et9
!.
o
e
Ee
ro
rt
t-
oo.
J f
al, l
3 c6 e
Y^U
oo^-
oV*oo
gB.gE
^Ea
6t x*BHfl
EF
;jJ E
l Elektoraly: zaroEellleill
w pusl^uu,4"",lLLlryl, r9q-," ",
,8
I
$
t
il
.rl
I
EB
!
_9ul
oE
6E
EE_
N!
PE
_-E
9z
Bs
o6
d
a.9
;>
3d
-[

E
Ts
_u .
o:
-.o :ll
a
t
!l
iE
b.9
1t
-6
o
fi.9
6K
. P
pt
HE
5 r e8
lHE
_Q B. l)
B E F,g
+_9&
RgEi-
o.. B
E
?;=:
ffi
-T,#*, ilif lltTl.,J :Tx,:irisxiffiffi,ffif,
x*[ ::l;#t :mffi
,l, li';
j, }'j .fl,iilli#":l^i,
,';;,f:;lFtrjffi
,j,i#,*ir:li,,*,xtrt'
dekonstrukcja
centntm r prarvej strony pkiej.scenypolitycznej,
a rekon_
]""i"
i.i"j pwsz kszta t to jeszcle-niewiadoma, AWS rozpad a si nie
D;;ffi,.obi..uk"".o.".
P-artiom, ktre po wyborach t997 rokuwyda_
watv si ustabilizowane
,
",;,k;
fu;nahie uzasadnione, wyros a konlu_
-."io,
PO wvpcbne aUW
z ejmu, Samoobrona rywalizuje
ostro zPSL Trwa-
f:?ifi"fi&ii i r.rnio kwestia otwaa, Trwalszy od postsolidarno_
,ffi ii.J i'G*o*.n
ot." si po dzia na, stron postkomurristyczn
i"""ril,i*iiSJ iow
je li kto w2bo0 roku g osowa na Kwa niewskiego,
l.ffi fiil;
r,4*ir",y,o nrawdopodobiestwem
g osowa na SLD;
je li
i;d ;;ffi
gior*u io koaklewskiego,
to wprawdzie tnrdno wskaza
nnrtie.naktrg osowa w2001roku,alenieg osowa naSLD( ci lej:g oso.
'";;i
fi z niewiilkin
prawdopodobiestwem),
*",
il;;;iosti
wynir<ij z analizy,Brzcp ywu,,
elektoratw od wybo_
,o*
pJ "rv"i
19? r; do wyborw parlamcntarnych 200l roku, co
"."" G",.tau
iz.s * rrut rie. Mnioj wyraziste s etektoraty
pO
i amo,
ffi;;:
jr;
"t
rcn,'y*'f,*"
okazat1 sllwbory
prcrydonckio 2000 ro u,
[r..i.'si* r"ari
o postko.*i,ty"^y
poL]{,
1omo&r
powtrzy, o, zacho,
wa si i funkcjonuje:
po ,t,ooi,
",idowskiej
jako magnco i babrri zarazom
[ 5,r.f:.J "1"'.*;*r*n :,"m*;it,ffi
HH" :,f."{il;
,"#i"t"i*era
(odgradzajca, co niedoskold,,
oU SLD) ni magnes,
;;H;;r;w
po iej stonie nic szczeglnie nie prryciga o59,
"
*a*"-
"rk"".-'
i Mikotaj Czc nik, ktrzy analizujprep ywy
na rne sposoby,
analinj je ukie pomidry btokami: liwicowlrm, centrouryrm_i prawicowym, Prry zastosowanej
orezautow katcgor]zacji ti rOZnv,t'iqpzeniuc ,l,
oU,,ymuhwvnik32%rakich,
ktorzy w 1997
fiffiffi;,ffilffi"
* i.
"adali,iwj-glos
na lewic. Pat,z: R. Mukowski,
M. Cze nik, Polski systempn"yi^ii i&^an nian
-iaityt_uclonalnych
l lch konselwencje,
w: L Markovlski Coa.l,
Sy en poityi i zachowanto wyborcze, Dekada polsklch dahviad,
ee, Instytut SturliOw Potitycznycir'ia'rV,
iundacja im, Fried.richa Ebcrt8,
tJ tlarszaws 2002,
s.1747,tmaszlr.
-+Z.Np"" i",, ot,**rroii,_,_i,
malizy uwgldniajcej
postkomu-
nistycmy podzia . Wpraw<lzic zl'arvyiorciw
z rSSZroku w roku 200l glosowalo na SLD,
ale 6t% na PO lub UW; lSX *vb","i-" WS tlSZ ,oku *_rckrr 200l g osorvalo na SLD, alc
56% na Po, PiS lub LPR; a% yyuorcuv n"{lrylig
z,
l
|s7
roku rv roku 200l glosowa o na
SLD, aie OZo na PiS lub LPR -
por, tabcla l2,5A w Anek lc,
,
l
184 Cz druga, Lutlzie
3,,Podsumorvanie i rvnioski
.
. Czas na podgumowanietej cz ci analiz i rr lioski- Skupili my si na proce-
sie ksztahowania i od t989 roku tron podzia u spo ecanego i elektratw,
odnoszc
je, na ile by o to niezbdno przy interpretacji, do paii politycmych
i ca ego systemu pajnego.
Wystarczu3c-o,
jak sdz wykazana zosta a formacf naro|afould elec-
tions 1-989 roku, Wykeow one shony podziafu i w znacanym stopniu oke _
li y pasma pniejszych wyborw politycanych
-,,pa
mo postkomunistyczne"
i ,pasmo
pstsolidarno ciowe"
_atakezapocztkowa y kszta towanie si elek_
toratw
Pne ledzili my dalej, z wyborw nawybory utrzymywanie si owych shon
i kzahowanie sit eloktoratw. Najoglniej mona stwierdzi, e je li kto
w wyborach wcze niejszych g osowa na reprezency stron postkomuni_
styczrr SLD (lub jego kandydata), to z najwilszym prawdopodobieustwem
g orowa tut< w nastpnych wyborach, aje li g osowa na kt z partii repre_
encych strou post olidarno ciow to i w nast)nych wyborach z naj-
witizy* prawdopdobienstwern g osowa na ktr z paii postsolidarno_
sciwyctr 1niet<onicznie
t sam co poprzednio) albo prayaajmniej nie gloso_
wa na StP, Generalizacja ta ujawnia pewnasymebi hon, ich r n by tak
rzec, dynamik. Relacje midry postkomunistyczn shon poilzia u spo ecz_
nego alej polityczn rrezentacj czyli SLD, pracuj: okrzep a i partia, i jej
etettorar atomiast o reprezentacj postsolidamo ciowej strony podzia u
ry_
walizowa o i
rywalizuje
wiele, w dodatku zwalczajcych si i niestabilnych
organizacyjnie elit politycznych, wic relacjo midzy ow stron a partimi
*i
"i"
*s,i zawiza, ni utn ali, Wyniki kolejnych w}borw prz"ko-
nuj e na poziomie spo ecrrrym owa postsolidarno ciowa shona istnieje, ale
ni" iu*sze ma na kogo g osowa: partie powstaj i nikn cz si i dziel
zmieniajnazwy i lidirw, rozslpuj si ich koalicje i organizacje60, Obie ten-
dencjo w}daj si nasila: zarwno pomy lna artykulacja, organizacja i repre_
zentacja po ifionie postkomunistycznej,
jak i
_
z wyjtkiem ktkiego okresu
AWS
-
zak cenia tych relacji po tonie postsolidamo ciowej,
W analizowanym okesie formow si teZ elektoraty, Uksztaftowa si
elektorat SLD i znacznie skromniejszy elektorat PSL. Do 1995_1997 roku
funkcjonowal elektorat Lecha Wa sy, ktrego samWa sa nie chcia ,,prrypi,
sa" do adnej paii, oraz nieco mityczrry elektorat,,Solidamo ci"
-
oba spo-
tkaty si w ele toracie AW i wraz z rozpadem A|WS rozproszy y si, Po wy-
uoracn ooo roku i w ich wyniku tworz si elektoraty
po
i Samoobrony, ale_
trudno przewidywa, czy i
jak d ugo bfircjonowa. Czy da si tu okre -
lijak formu na sukces? C, sukces zaley od zbyt wielu czynnikw, od
11 Eleklomty: :akor,enienie
v poslkonnlist),cnvn, po,i:iale ",
l U5
ffi,,ffi
i".i'[onr.k".""i,
sta o si rozpoznawalne
i trwa,
Ktko
o praywdcach -
["'nJ }a,t""r,
w wrb9rlc! prezydenckichfl,
Wy-
"iki;"i;i"rfow
dowodze mogonimie
niemaly lvk ad w ksztal,
ilir"j"
ii a.r,* atw
partyjnyc, Namaszczony
przez parti kandat noe
ir",.-r"i,l#ty
'"S,io*o,
erowany

nielu przez parti elektorat lul:
ilffi*l'ffit'**'#,fjrpfllil+i*r"f,Tffi
Zdauo
si eogapo**,"'politycme
pwstawa o, by zagospodarowa
elek_
".'*i
"a"Orr,
o,
t,nayOu'tu n, urzp,",ya3n!
(UO, RO PO), J ednak
ffi;;;l;.ni"t"t.i"
"g;pow
aa )iry. :"zni:_ylko
od ich za oycieli,
alc od firnkcjonowania
_ * oi" * tandemie
_ w potice i procesie wybor_
czvm. Srona
postsoliaamoJ ciowa
mia a swojego Lea Wa s, srvojego J ana
b1#;ril.d;"j;eo
l,auii*u Krzaklewskiigo,
ale po adnym,z nich,nic
zosta a tn a a inrty*'.i' J ou*O zgrany zesp ludzi, ktry mg by zrvrci
.t a"l"i, J "r.w,
zdoby
j utrryma i przckaza dalej,
"'-'W;il;;;-;;j;;iejszego tu pod,ia u postkomunistycznego
i jego stron,
Ud;;ilri
ty"r, st,oo ni,iesi czymS niezwyt< ym,
skoro w podzia by
irto}i.r.,
rri, aopadz do zmiany systemu politycznego i radykal-
;;i;
ekonomicznyoh
oraz byl i jest zagospodarovywany
ptzez prze,
ciwstawnesobiewznacznejmiene-partiepoliryczne.(azinstytucjonalizowa.
nie r :nic utwala i"l.
rodouni. stato ,i w lilandii: historyczny konfli,k_t,
;;;;i"
relia da;J historycmych
-
anbrytyjskie
powstanie (l 9 1 9-
:r--b, t"*r""y
je traktat 2 roku6z i zwizanaz nimrvojna domowa
(1922-
-i;i'-
d;;;"t t a*O* g Ownym, rywalianjcym
ze sob partiom, Fianna
Fil (,,o nieze Po.^u","niu'l
i iine
-Gael
("Szczep Gaelitw"), ktre.do-
ffi"jffi;;;.ni,;"Z
od dziesitkw lat, Utrzymywan|e
s teuo
6|
otoliwyborwprczydenckichwkszuhowaniusisystemupafiyjnegowpolsccrvpicnv-
szei oolowie lat 90-, o"*,
n. o,-J i, i" ,iny
"g,n^in,
pi, polilycznev vyborach prezyde nc,
l:ci'95,,3negta poleczny" l99, nr 1-2,,
@
o utworzeniu Woln"go r*.*"'l.ilkiego fiako
dominium brytyjskiego) i lrlandii Pl_
nomj. \ivYnik trn poa,;"rir
-"r,
iiJ poiigi"i"i"*v-
"i,o"nnicwo
fiakntorve, z ktrego porvstala
partia Fine Gael (skl"*" a" r.o.pffiiu"i*,pO ri,"v
, W,rk Brytanial i anryr"k1l"^::,
:,_1".;
i.g" p"***" riaua Feil (oplaajca si za piln s*",r"mo ci i zjednmzcnicm obu czscl
ruyspy)
H
Bdzie o tym mowaw rozdziale Vl.
t]
maml
l86
ffi
ffi
ffi
ffi
ffi
ffi
ffi
ffi
ffi
ffi
ffi
ffi
ffi
Cz tl uga. Lutkie
podzla u t uaczy si histori bowiem Qbic
partio wyros y zo thon historycz_
uego konfliktu, a w]rtworone w nim identyfikacjc okaza y si trwa c, W Pol_
sce to rwnie historyczriy konflikt i ca a eria wydbrc, a mianowicic opr
spo eczestwa obywatelskiego wobec totalitamego_pastwa, upadek komrrni-
zmu, wysi ek budowania demokratyczncgo ustroju i gospodarki
rynkowej
wytworzy y podzia i spo eczne identyfikacje, formowa y paie i polityczne
lojdno ci. Dskonam produktem tego podziahr jost SLD, ktry zagospoda,
rowa jego postkomunisty zn stron i dorobi si swojogo clektorafu
_
wy_
mrcy iO aznaczaj si d ugotrwa ymprzywizanicm do swojego ugrupo_
wania, wiemie glosujc na nie i na
jego kandydatw.
J ednocze nie w a nie politycy SLD najgorliwiej pnekonuj e adnego
podziafu nie by o6], e z jednej strony w zyscy byli ,gmoczeni"
wsp pracu_
jc
z komunistycznym systemem&, z drugiej za wszyscy s uchali zagranicz,
n}ch rozg o ni, czyta|i parysk,,Kulfur{' i walcryli o demokracj, A nawet
;eSti
coS tylo nie tak, to przeszlo
ju si nie licry
-
wszak wybrali my przy-
iz o . Nie traktowa abym tej argumentacji powanie
-
ley ona w politycz_
nym interesie SLD, a jej powszechne przyjcie, prowadzc do zamazania,
a'zczasem moe i erozji podzia u na strony, z ktrych
jedna bzyma si od
sLD z daleka, stanowi wrcz warunek dalszej wyborczej ekspansji tej partii.
Beneficjenci obecnej syfuacji, aby nadal z niej korzysta, ponni postkomu,
nistyczny podzia przes ania i to w a nie robi.
Nie tytt<o jeanak politycy, w swoimdobrze (ak w przypadku polikw
SLD) lub te (iak w przypadl u politykw postsolidarno ciowych) pojtym
interesie, argumentuj przeciwko temu podzia owi,
jego istnieniu lub twa o_
ci. J erzy szacki, w tek cie po wiionyminnej kwestii (kondycji liberalizmu
w Polsce po dekadzie przemian) i publicyscanym (rlziki czemu wyrazistym),
odranca stosowanie pojcia komunizmu do warunkw
polski
sdzc, ejest
ono ,,tu zresztbez sensu, albowiem w
polsce
partia sprawujca dyktatorskie
rzdy do 1989 roku by a komunistyczrra bardziej zprzymyczalenia i geopoli-
tycznej konieczno ci ni z g bokiego przekonania;
ju od wielu lat zalea o
;i.1
,rie tyt" na urzeczywistnieniu komunistycaego cry socjalistycmego pro-
o
J cdynym bodaj, ktry publiczrric uznal istnicnic tcgo podziatu (occniajc go bardzo ncga_
tylvnie, nimal jako dlo wszclkicgo z a w lII Rzeczpospolitcj),
jcst Wtorimien Cimoszc,
wicz, orylue w sejmie konnaktorvym do trzcgl .utrwalanic
si podzia w hi.torycznych jako
glwnegoizynnika rganialjccgo sccn politycm.
pruez
wiclc nastnych tat podzia histo
}"rn"
i biog,"fi"^e wytycza}y nieprzckracln lini granican. Wsrystkic partic polityczne
(...) tyty a posecrciowskii, atto posBolidamo ciowe. od t99l roku podobnic dzicli si
io"ii"j.-rzao.. P"trz: W. Cimorze*icz, Pastwolmlrcii,.,Gazcta Wyborca" z34 stye-
nia zoo r., s. l t. Niejcst to opinia tcorctyka cry analityks polityki ani mcdialny stercotyp, aIe
do wiadczmic uczcsita polityki, arwncgo w niej od poctku przcmian i mna promincnt_
nych porycjach.
-
d
rioi.gowpolsce_przckonuj_nicbyto,awsplpracazrcalnymsocjalizmcm,codzien,
nym, oswojon}in, piacznym, nie mo epzecie| kala.
".a'ia"."obzpostkomunistwi<obzsolidamo .ciowp,zktchpierw-
Iru mia bv za <ipowrotem do
pRL>,
drugi natomiast za gruntownymi refor_
mlmi.
rodzia ten to bodaj najwikza nisfikacja polskiej polityki po l989
,o,
po*oaul. azamazytvaa- narastajcych szybko
-
nowych konfliktw
ii.,t"."to*,,iu.
Z kolei Antoni Dudek rvtpi w trwa o tego podzia u:
,,Wyni_
ti'*vUo.0*
parlamentamych w 200l roku sygnalizowa e rozpocz si
,ii"o"t
ut*"t" towanego po 1989 roku uk adu si politycznycb. Wyra nemu
iutuui"nio
uleg fomracje nawizujce bezpo rednio do tradycji solidarno_
saiow.;,
co byiokonsckwencj
zar.vno pope nionych przez nie licznych b _
ao*,jii
i niiuckonnych kosztrv spo ecznych g bokich reformz lat 1989_
_tg. t"t miejsce oraz rol przeciwnika tryrrmfujcej postkomunistycznej
lewicy zajV nowe formacje. O ile PiS oraz PO byty w pewnym stopniu (take
""oon"tnv.)
nowym wcieleniem tzw. obozu posierpniowego, o tyle Samo-
iurono i t
pi
stanowiv nolvjako rv pierwszej lidze polskiej polityki. Kwe_
stionowanie
pruez dzia acry tych ostatnich ugrupow takicb fundamentw
1II Rzeczypospoli,
jak onvarta na lviat gospodarka rynkowa czy teproa,
.-i"a.i. .ot".j" |otltyti
zagnnicutej,m iastowary wznowierrie spor#,6?.
Nie sposb nie odnie si.do tych wliwo ci i pla oraz argumentw,
-
cnnjmy od koca. Zaden podzia , choby najbardziej g boki, obttdo,
wany sprawrr;Elli instytucjami potityczrrymi i przez nio utrwalany, ni ma gwa,
r*"ji t wuoi". J este my rv a nie rviadkami,
jak chcniektrzy, s abnicia czy
nat zaniku podziafu klasorvego w rozwinitych spo eczenstwach Zachodu,
By'rroe s abnie podzia rv lrlandii, czemu sprzyja
jak porspektywa roz,
wipania problemw Irlandii
p nocnej
i bezprecedensowy,rozwj
gospodar_
czy. Nie ma zatem adnych gwarancji, e podzial n-8, tron komunistyczn
i solidarno ciow oraz jego kontynuacja (z przedrostkiem post_) w pierwszej
ieknr ideologicznego,.ile
na utrzymaniu si przy w adzyi,95. Dalej stwierd
i" ou""ny
uk ad si politycznych coraz mniej przypomina ,,,dychotomiczny:
dekadzie III Rzeczypospolitej bdzie trwa a (w Zakoczeniu rozw am wa_
runki, ktre mog sprzyja podtrrympvaniu tego podzia u lub przeciwnie, jego
erozji), To po pierwsze-
i arugie, ni. twierdz_ nikt, o ile mi adoirro, nie twierdzi
_
e postko_
munistycznypodzia 68
jestjedynrva ni rnicujckwestipolityca,
Oczy_
wi cieio 1-9i9 roku pojawi y si nowe dylematy i konflikty, a w przysz o ci
pojawiisi kolejne,.te wane. Natomiast podzia y, o
jakich tu mowa, okaanj
6
J . szacki, Nowe wlravania, stare pmblemy,,,Przegld Polityczny" 2002, nr 55, s. 12.
Autor woli mwi o rcalnym socjaliznie G.
13) i konsekwentnic ujmuje w cudzyslw pojcie
,,postkommizrnu"
(s. 14).
6
lbid,,s.14.
f,
A. Dudek, Plarwsie lata III Rzecrypoolitej !989_200l, Wydawnictwo Arkana, Kra_
kw 2002, s. 506-507.
6
Not"b"n. .na"^ie bardziej kompleksorty ni bycie za ,,powrotem
do PRL" lub za refor-
B
l Elektorat1,: :akorettiettie ||| postkon,lulist},c7ttynt porl:iale
",
l 89
l88 Cz tlntga. Luttsie
si trwa ponisw
aj 7dolno absorbowania innych rnic i konfliktp, .
,,,
stajc:sijakby metapodzia ami, organizujcymi ,;podzla y
ni szego r du".
",
Tak w a ciwo ci wYkaza si wYmiat lpwica*prawica9,-2wizany pierwot_
.
nie z podzia em
'klasow/m,
oraz
-
mlwyra miej
-
podzia na trony w lrlandii:
i tamrozwizywano kwestie podatkw i wydatkq poliki midzynarodowej
i Unii Europejskiej, a jednak te dylematy ,,nie
przebi" podzia u na historycz-
nie ukszta towane strony i by rozwiywane w ich ramach. Utrzynywanie
si i funkojonowanie stron nie oznacza, e nie s one wewntrurrie zrnico-
wane, lecz e przy wszystkich rnicach wewntrznych tak wyborcy, jak poli_
tycyuznajpodzia na strony zakluczowy i decydujcy. W moimprzekonaniu
tak w nie dzia o si w Polsce od roku 1989: po sfronie postkomurristycznej
zawsze, po sEonie solidamo ciowej na og . Czy tak sibdzie dzia o w pr y-
sz o ci? I na to pytanie prbuj odpowiedzie w Zakoczeniu,
Po bzecie wreszci warto zwrci uwag na relacje midzy tron po-
dzia u a jej polit5rczrr roprezantacj pai lub partiami. Nie jest to problem
specyficzny dla podziafu postkomunistycanego, w ogIniejsrych kategoriach
(ale kor ystajc z zachodnioeuropejskich bad) rozwaa go Peter Maif0.
Zacz od roanienia midzy partyjn tosamo ci (what paes ar a poli_
k(what
parties do). Tosamo partii wywodzi si z okre lonego podzia u
i konfliktw w czasach, w ktrych paia powstawa a. Natomiast polityka par-
tii, dotyczca biecyoh problemw ekonomicznych i spo ecznych (wzrosfu
ekonomicanego ory bezrobocia), nie musi by ca kowicie i bezpo rednio zwi-
zamz jej tosamo ci, A jedn cho partia katolicka nie musi odwo ywa
si w swojej polityce do hvestii religijnych, to nie mona wyobrazi sobie, e
popar aby polityk proaborcyjn. Podobnie paia agrama nie musi, a naw t
nie moe ograniza si do reprezentowania interesw rolnik ale nie pro-
ponowa aby obcicia subsydiw dla rolnictwa, S dowody, e takie historycz-
ne podzia y i tosamo ci wp yw na partyjne preferencje?l. I to mimo e nie
mwi o si o nich w programach wyborcrych?2. Natomiast polityka rozgMa
si niejako ponad tymi rdzeniowymi tosamo ciami, wzdfu wymiaru lewica-
n
PiszeotymTadeuszSzarviel-par,z:T.Szawicl,Pod;lallewica-prdwica*polityceoruz
tv szerszym kontek ciehintmwym,w: M. Grabowska, T. Szawiel, Budowanie demokrai,..,op.
cit,zwlaszcza . 21124.
T
P, Mair, Party Syslemchange..., op. clr, s. 2(F3 l.
7t
Podobnie, Giacomo ani i Giovanni Sarto rozrniali ,,domeny identytikacji" i ,,domc,
ny wsplzawodnictwa''. Prtrz: G. Sani, G. Sart, Polazation, Fragnentation a Conpeti,
tion in WslemDemocracies,wi H. Daalder, P. Mair (rcd.), resrern Eumpean Pay sysrenls.
Continutty and Change, Sagc Publications, Ltd., Lmdon 1983, s. 330.
72
Na pzyk ad, nio mwi si o kwcstiach retigijnych, mimo c podzial rcligijny pomslajc
wa ny. Por, I. Budge, D. Roberson, Do Panies Di!|e ald !Iw? Comparalive Dkcriminmt aad
Faclor Analysa,w: I. Budge, D. Hearl, D, Robeson (rcd.), Idalogl, Stlateg and PalE Chan,
ge Spolial Ana$xu of Post-War Election Prcgramna fu Nineteen Democrrciu, Cambridgc
University Press, Cambridge 1987, s.396. .
_prawica7J ,
ktry wykaza si zdolno ci,absorbowania
n9wych zrnicowari
i konfliktw,,
' ""iy
*, rn * adzie odniesienia analizuje si problenr relacji lnidzy. stro-
no
pJ 'J riu u
,po ecznego
8 parti lub partiami, to trzeba rozrni, czy clrodzi
^ "wiazek
wyborcw z konkretnparti czy zszerszopcj lub tosalnociry
ffi;:;;"]i.
_.) kiedy rozwaamy polityczne altematywy rvynik e z podzi a-
I^- i"" *roO, "ze nej masowej politlce, a szczeglnie
(",) z podzia u klaso-
;;;;;r;.y
*o*ie po
irortu
o poszczeglnych partiach. Raczej po_
i"i,r'J i.,,ru
*iowa blami czy rodzinami paii
-
partii, ktre s
rzy-
#ffiili;i"dnej
strony podzia u
|cleavage
a//i wobec tych, ktre s
l^""l""*i
"
ooeciwnych stron |cleavage
opponellts]. Innymi s owy, poszcze_
:ffiffi;;i;lr"i"ii
* izolacji, Lecz aciej stanowi cz ci szerszych poli-
Hffi;t;onyct
zwibrv.
(...) zatem
je liby paia A mia a traci
J " ]r;,
o*;
n gloiy zysl uje, a paia A i partia B reprezentowby
prze_
ciwne strony,
powedzmy, tradycyjnego
podzia u_klasowego
(na przyk ad
; ;;;dd ilrtii
socjaliityczrrej i chrze cijasko-demokratycznej),
to.mamy
ori,ncie zuoe ni r n od iej, gjy partia A traci, a partia B zyskuje, ale obie
l'^i.-l,i^i|
t sam sron{podzia u
(na przyk ad w przypadku partii so-
fii;;;i t t6.*irtv.-.j),
ir,:rOtto mOwic, niestabilno wyborcza, kt-
.1-**ir."l**iejno ci
wyborcw poszczeglnej paii
findividual
p a,,v o -
'r, !;a;i"rii"at"
dwa odmienne procesy z zupebnie rnymi implika_
r"*iau,"o".u.
(...) W jednym przypadku chwiejno wyborcw konketnej
::;; l ;;i;ri
pity
-iotli"ri,vynita
wy czni. z wymiany g osw mi-
i pirti"*i
z danej rodziny polityczrrej, przy jednoczesnym pozo tawlenlu,
i-ri"r" *i"r." tiazy
wyUorcami a partiami
-
M,G,] zupe nie bez szwan-
r.i. W i.gi* oypuat
uit*iejno
wytorcy t9{retne1 partii jest wy cz-
nn*'r"^tla.
*}-iuny
g osrv przez granic blokw i oznacza znaczce
;,rz;;;;i;;il;*ugi,oior""go,zwiztu.
W praktyce, oczywi cie, kady
;;;i;;;.p
*yUo,","go zawiera oba procesy, czc pewne przep ywy
-;;
*".**i o wymiarze lervicrprawica nastpujco:
"Nie
utrrynrujeTy,,zc r
""r" J [""hio*"Lyrni.ry,i.,or.
* rny kajach, mogzosta spmsowane rv jcden rvy_
;; 6 .o+wi""i
t", straty. 1...i
Twi rdzimy.natomiast, e lervicowo_prawicorva
.i*ilti.* doe odzwiercicrlla sranowiska rrlborcw wobec glrmych konfliktolvych
dziertzin i odbija uczucia wybo*w wob." isromyc obiektw polirycznych". Patrz: G. Sani,
G. Sartori, op. cit , s. 3 14.
-.
;-sii"'pi*rim
rclacji partia_ yborca ujmowany
jest w bardziej technicmych, zopemcjo_
nuri..**|"'ir"t"go.ia"t
r"yUor"z,j stabilno ci lub chwiejno ci |votatili,
Problematyka ta
*i.*.iii"J v"iod"*"z,
joi
t"ki" * Plsce -
patrz: R, Markowski, Pob i qrtem pa"jny pd
riJ iC'ihr-..,
op.
"i.oraz
J , Wasitnvst' K Kopczyski, S, Szcant, op, ci',, s, 8|-l l0,
Rfi ;;;" pr.i. l""[, *ilervskiego iv.splpracownikrv s niesprzcczne z moimi,
Rnica polega na tym, e stosuj podej ciebardziej komplcksowe, obejmujce oba elemen(y
;;i..ji _
J p;i."";roi
p"rti.
_i i"orcuiuse oba te elemenry jako podzielone: na strony spolecz_
ne ibloki czy rodziny panii.
/
l90 C: uga. Ludzie
wewntrz blokl
[lil lz-Dloc]
i pewne prep ywy pomiiidzy blokami
[inler.
-blocjs. Mair twierdzi , e cho ostatnio ufi.
1Zacnanic.|,
tne|a J o-
da) niestabilno rvyborcza ros a, to ros przep ywy wewntrz blokrv zwi-
zanych z podzialem klasorvym, a mala y pnep ywy pomidry blokarni, a wic
zltizkj blokw paii ze stronami podzialw pozostaw stabilne. Zilustro-
wa te swoje rozrvaania analiz dwch konkrotnych przlryadkw
-
Danii
i Holandii76.
prbujmy odnie podej cie Maira do przypadku Potski. Nicdno si
zgodzi na roanienie to amo ci partii od joj polityki. Nawet gdyby przy.
zna, e po 1989 roku tosamo ci komunistyczna i solidarno ciowa, a potem
postkomunistyczrra i postsolidamo ciowa, szybko traci politycme anacze_
nie, to przecie by y one mocno zwizane z podzia em i konfliktami lat sie-
demdziesitych i osiemdziesitych (demokratycana opozycja i ,,Solidarno ''
versr,s strona partyjno-rzdowa) oraz manifestacfnie obecne w trakcie roz-
mw Okg ego Stofu, w wyboraclr czerwcowych i bezpo rednio po nich, Cala
strona podzia u oraz wywodzce si z niej partie pozostajtymi wydarzeniami
niejako naz:laczone i to mimo e uie odwohrj si do nich rv swojej polityce,
ktra dotyczy i musi doczy kwestii lu no, je li w ogle, zrvi,zanych z.histo-
tycznymi mtaganiami stron. Mimo to jednak
strony postkomunistycmego po-
dzia u zdo zaabsorbowa owe luno mti4zanc z tosamo ciami kwestie
polityczne: to strona po tsolidarno ciowa przeprowadzi a wikszo gruntow_
nych reform kaju. Zatemstrony
-
historycmie naztpczone, cho nie
,pag o-
nione"- istniej: postkomunistycar reprezentowana przezjednparti i post_
solidamo ciow reprezentowana przez wiele paii. Gdyjedna partia postsoli_
darno ciowa traci g osy na rzecz irrnej partii postsolidamo ciowej, to owe g osy
pozos niejako w rodzinie, w rd swoich, i zu izek wyborcw z, jednej
strony podziafu spo eczrrego z politycznymi reprezentantami tej strony pozo-
staje nienaruszony. Zupetnie inna jest
sytuacja, gdy paia postsotidamo cio-
wa traci g osy na rzecz partii po tkomunistycanej, bowiem w
m
przypadku
wyborcy zjednej strony podzia u spo ecznego wi si z politycznym repre-
zentantem strony pzeciwnej. W tymrozdziale przedstawi amniezbite, jak
s-
dz dowody na to, e do 200l roku w Polsce wicej byto stabilno ci, czyli po
prostu lojalno ci i wiemo ci wyborcw z obu stron podzia u wobec politycz-
nych reprezentantrv tych tron: w przypadku trony postkomunistycznej taki
wzorizec dominowa , w przypadku strony solidarno ciowej by a to zasada, od
kt arza si odsstwa i ldra funkcjonowa a w waruach przep-
Y. Elektoraty: zakonenienle v poslkorlllltlls yctllyrlt poal:lale,,. ry l
rvw
wyborcw wewntTz blku': czJ rodziny partii pstsolidam ciowyih.'
stron} ukost]uow siwic i trw8j cho strona postsolidarno ciowa pod_
[a ri.^Y* t
Yrysom
nie ni poziomie'wlborcw, lecz na pozimic instynr:
cji a mianowicie partii politycmych, czymzajm si w na tpnym rozdziale-
4. Aneks
4.1. Informalja owykorzrystanych zblorach badawcrych i zmiennych
Tabela 1.5A. lnformacje o wykorzystanych zblorach badawczych
BadanlE
ymbol Reallzator
badanla badanla
czas charakler
badania l liczebno prby
lnstytutu Socjologil |s 1995
UW
|ns$tutu Sfudlw PGSW 1997
Poli }rcznych PAN
tnsMutu Sfudlw PGSW 2001
Politycznych PAN
ln tytutu Soc|ologii . lS 2001
uW
h Mutu
sociologll ls 2001+ cBos
tJ W l lnsMutu PGSW 2001
studiW Polltycznych
PAN
pa dziemik reprezentavwnaPba
1995 losowa dorostyoh
mleszkacw
polskl
N
=
1585
W esle- reprEzentatywna pba
-pa dziemik
losowadoros y
1997 mleszkacw Polskl
N
=
2003
wrzesle- reproz nta rwne prba
-pa dziernlk
logowa doro lych
2001 mlaszkac,v Polckl
, N. 1795
li topad 2001 raprgz ntatywna prba
losowa dorslych
mlcszkacw
polskl
N
=
1651
v,rzesle- polczonoblory(ich
-llstopad
2001 cz ci
-wybrane
zmlenne) bada lS 2001
l PGSW 2001, N
=
3446
?'
P, Mair, Parry
.l temChonge.,,, oP. ci].,3.28. Podobnie pisali na tcn tcm8t Bartolini
i Mair- pat-z: S. Baolini, P. Mair, /rlentity, Competltion and Elzctoral Awtlability. The Stabltia-
tioa of Eurcpan Elutomta l885_1985,Carnbridge University Press, Cambridge 1990, s. 64.
7
cl. od koca lat czterdziestych w obu tych krajach niestabilno wyborc zlbylaznacz-
na, to poparcic dla bloku partii lcwicowych (a wic i ,,res" partii) bylo calkicmstsbilne, mimo
przep yww rvcrvntn bloku. /rri, s" 29-3 l.