Instalacje Elektryczne Budowa Eksploatacja Projektowanie PDF

Stefan Niestpski
Mirosaw Parol
Janusz Pasternakiewicz
Tadeusz Winiewski
OFICYNA WYDAWNICZA POLITECHNIKI WARSZAWSKIEJ
WARSZAWA 2001
Spis treci
Przedmowa.................................................................................................................................... 9
Budowa
1. ELEMENTY I URZDZENIA INSTALACJI (Janusz Pasternakiewicz).......................... 13
LI. Przewody i kable ....................................................................................................... 13
1.1.1. Wiadomoci oglne............................................................................................ 13
1.1.2. Obcialno przewodw i kabli w zakresie napi znamionowych do 1 kV . 14
1.1.3. Przewody szynowe............................................................................................. 21
1.2. Sprzt instalacyjny ...................................................................................................... 23
1.2.1. Osprzt instalacyjny ........................................................................................... 23
1.2.2. Przybory instalacyjne ......................................................................................... 26
1.2.3. czniki .................................................................................................... 27
1.3. Rozdzielnice.................................................................................................................. 51
1.3.1. Wiadomoci oglne ........................................................................................... 51
1.3.2. Rozdzielnice tablicowe ....................................................................................... 51
1.3.3. Rozdzielnice szkieletowe ................................................................................. 52
1.3.4. Rozdzielnice skrzynkowe ................................................................................. 53
1.3.5. Rozdzielnice instalacyjne ................................................................................. 54
1.4. Kondensatory energetyczne do kompensacji mocy biernej ........................................ 54
1.4.1. Budowa kondensatorw niskiego napicia ......................................................... 54
1.4.2. Budowa baterii kondensatorw ........................................................................ 55
2. ODBIORNIKI ENERGII ELEKTRYCZNEJ (Stefan Niestpski) ..................................... 57
2.1. Wiadomoci oglne ....................................................................................................... 57
2.2. Elektryczne rda wiata ........................................................................................... 57
2.2.1. Wprowadzenie..................................................................................................... 57
2.2.2. arwki ............................................................................................................. 58
2.2.3. Lampy fluorescencyjne ....................................................................................... 60
2.2.4. Lampy rtciowe................................................................................................... 63
2.2.5. Lampy metalohalogenkowe ................................................................................ 64
2.2.6. Lampy sodowe ................................................................................................. 64
2.2.7. Lampy rtciowo-arowe...................................................................................... 65
2.3. Oprawy owietleniowe................................................................................................... 65
2.3.1. Wiadomoci oglne............................................................................................. 65
2.3.2. Oprawy do arwek ............................................................................................ 67
2.3.3. Oprawy do wietlwek ....................................................................................... 75
2.3.4. Oprawy do lamp wyadowczych ..................................................................... 87
2.4. Silniki elektryczne ...................................................................................................... 95
2.4.1. Wprowadzenie..................................................................................................... 95
2.4.2. Silniki indukcyjne klatkowe ............................................................................. 96
2.4.3. Silniki indukcyjne piercieniowe ...................................................................... 102
2.4.4. Silniki synchroniczne .......................................................................................... 102
2.5. Urzdzenia elektrotermiczne.......................................................................................... 103
2.5.1. Wiadomoci oglne ............................................................................................. 103
2.5.2. Urzdzenia grzejne oporowe ............................................................................... 105
2.5.3. Elektrodowe urzdzenia grzejne.......................................................................... 105
2.5.4. Piece ukowe........................................................................................................ 106
2.5.5. Piece indukcyjne.................................................................................................. 106
2.5.6. Pojemnociowe urzdzenia grzejne ................................................................. 106
2.5.7. Urzdzenia grzejne promiennikowe ............................................................... 107
2.5.8. Piece elektronowe ........................................................................................... 107
2.6. Inne odbiorniki energii elektrycznej ........................................................................... 107
2.6.1. Prostowniki......................................................................................................... 107
2.6.2. Urzdzenia spawalnicze .................................................................................. 108
3. SPOSOBY UKADANIA PRZEWODW I KABLI (Janusz Pasternakiewicz) ................ 109
4. MONTA ELEMENTW I URZDZE INSTALACJI ELEKTROENERGETYCZ
NYCH (Janusz Pasternakiewicz) ...................................................................................... 112
4.1. Przewody i osprzt instalacyjny ................................................................................. 112
4.1.1. Wymagania oglne ............................................................................................ 112
4.1.2. Instalacje wykonywane przewodami wieloyowymi na uchwytach po
wierzchu ............................................................................................................. 113
4.1.3. Instalacje wykonywane przewodami wieloyowymi w korytkach .............. 114
4.1.4. Instalacje wykonywane przewodami wieloyowymi na drabinkach ........... 115
4.1.5. Instalacje wykonywane przewodami wieloyowymi w wizkach .................. 116
4.1.6. Instalacje wykonywane przewodami goymi lub jednoyowymi izolowa
nymi na podporach izolacyjnych .................................................................... 117
4.1.7. Instalacje wykonywane przewodami jednoyowymi w rurach z tworzywa
ukadanych po wierzchu, w wykonaniu zwykym lub szczelnym ............... 117
4.1.8. Instalacje wykonywane przewodami jednoyowymi w rurach stalowych
ukadanych po wierzchu lub w pododze ......................................................... 119
4.1.9. Instalacje wtynkowe........................................................................................... 120
4.1.10. Instalacje wykonywane przewodami jednoyowymi w rurach z tworzywa
zatapianych w monolicie............................................................................... 120
4.1.11. Instalacje wykonywane przewodami w listwach lub kanaach naciennych . 121
4.1.12. Instalacje wykonywane przewodami grzejnymi ............................................ 122
4.1.13. Instalacje kanaowe w podogach...................................................................... -123
4.1.14. Instalacje wykonywane przewodami szynowymi ............ , ............................ 124
4.1.15. Instalacje elektryczne w obiektach zagroonych wybuchem lub poarem . . 124
4.2. Oprawy owietleniowe ................................................................................................... 124
4.2.1. Wymagania oglne ............................................................................................ 124
4.2.2. Instalowanie opraw owietleniowych ............................................................ 125
4.2.3. Mocowanie i przyczanie opraw owietleniowych ......................................... 126
4.3. Rozdzielnice (stycznikownie) ........................................................................................ 127
4.3.1. Pomieszczenia rozdzielnic (stycznikowni)........................................................ 127
4.3.2. Wymagania oglne............................................................................................ 128
4.3.3. Monta rozdzielnic ............................................................................................ 129
4.4. Baterie kondensatorw................................................................................................... 131
4.4.1. Monta jednostek kondensatorowych do kompensacji indywidualnej ......... 131
4.4.2. Monta kompletnych baterii kondensatorw ................................................. 131
Projektowanie
5. DOKUMENTACJA TECHNICZNA (Tadeusz Winiewski) ................................................ 135
5.1. Rodzaje i przeznaczenie dokumentacji .......................................................................... 135
5.2. Uczestnicy procesu budowlanego .............................................................................. 135
5.3. Charakterystyka projektowej dokumentacji technicznej ........................................... 136
5.3.1. Koncepcja projektowa....................................................................................... 137
5.3.2. Projekt budowlany ........................................................................................... 139
5.3.3. Projekt wstpny ................................................................................................. 140
5.3.4. Projekt techniczny .......................................................................................... 140
5.3.5. Dokumentacja jednostadiowa............................................................................ 141
5.4. Podzia projektowej dokumentacji brany elektrycznej ............................................... 141
5.5. Dane wyjciowe do projektowania .............................................................................. 141
5.6. Uzgadnianie i zatwierdzanie dokumentacji .............................................................. 143
5.6.1. Uzgodnienia w trakcie projektowania .......................................................... 143
5.6.2. Uzgodnienia kocowe...................................................................................... 144
5.6.3. Zatwierdzanie dokumentacji ............................................................................ 145
5.7. Rysunek techniczny elektryczny ............................................................................... 145
5.7.1. Klasyfikacja rysunku technicznego elektrycznego ......................................... 145
5.7.2. Oglne zasady wykonywania technicznego rysunku elektrycznego ........... 156
5.8. Stopnie ochrony urzdze elektrycznych .................................................................... 182
5.9. Dokumentacja projektowa instalacji elektrycznych w projekcie wstpnym ............ 186
5.9.1. Uwagi oglne ................................................................................................... 186
5.9.2. Dokumentacja projektu wstpnego ............................................................... 186
5.9.3. Dane wyjciowe do projektowania ............................................................... 186
5.9.4. Opis techniczny instalacji projektu wstpnego ............................................ 187
5.9.5. Obliczenia techniczne ................................................................................... 189
5.9.6. Lista kablowa ................................................................................................... 190
5.9.7. Zestawienie podstawowych materiaw i urzdze ..................................... 190
5.9.8. Analiza techniczno-ekonomiczna wariantw rozwiza .............................. 190
5.9.9. Wytyczne realizacji inwestycji ..................................................................... 190
5.9.10. Rysunki............................................................................................................. 191
5.9.11. Zestawienie kosztw........................................................................................ 192
5.10. Dokumentacja projektowa instalacji elektrycznych w projekcie technicznym............ 192
5.10.1. Uwagi oglne ................................................................................................... 192
5.10.2. Podzia projektu technicznego i zawarto tomw......................................... 192
5.10.3. Dane wyjciowe do projektowania ................................................................ 193
5.10.4. Opis techniczny .............................................................................................. 193
5.10.5. Obliczenia techniczne ................................................................................... 195
5.10.6. Zestawienie materiaw ................................................................................... 195
5.10.7. Wytyczne realizacji inwestycji ..................................................................... 195
5.10.8. Rysunki.............................................................................................................. 195
6. USTALANIE ZAPOTRZEBOWANIA MOCY I ENERGII ELEKTRYCZNEJ {Stefan
Niestpski) ............................................................................................................................ 197
6.1. Uwagi oglne ............................................................................................................. 197
6.2. Ustalanie obcie instalacji elektrycznych w budynkach mieszkalnych ................... 198
6.3. Ustalanie obcie sieci owietleniowej ................................................................... 201
6.3.1. Wiadomoci oglne........................................................................................... 201
6.3.2. Ograniczenie olnienia przykrego ................................................................. 203
6.3.3. Zasady rozmieszczania opraw.......................................................................... 206
6.3.4. Metoda sprawnoci ......................................................................................... 207
6.3.5. Metoda punktowa ............................................................................................ 213
6.3.6. Metoda strumienia jednostkowego................................................................... 219
6.3.7. Metoda mocy jednostkowej ........................................................................... 221
6.4. Ustalanie obcie instalacji siowych ...................................................................... 223
12.4. Projektowanie instalacji elektrycznych..................................................................... 297
12.4.1. Projektowanie instalacji w budynkach mieszkalnych.................................. 297
12.4.2. Projektowanie instalacji w budynkach niemieszkalnych............................. 300
13. INSTALACJE ELEKTRYCZNE W ZAKADACH PRZEMYSOWYCH (Stefan
Niestpski) ........................................................................................................................ 302
13.1. Wiadomoci oglne................................................................................................... 302
13.2. Rozdzielnice oddziaowe ....................................................................................... 302
13.3. Projektowanie instalacji siowej ............................................................................ 304
13.4. Projektowanie instalacji owietleniowej ................................................................. 305
13.5. Dobr gwnej stacji transformatorowej................................................................... 307
14. OCHRONA PRZECIWPORAENIOWA (Stefan Niestpski) ......................................... 309
14.1. Uwagi oglne ............................................................................................................ 309
14.2. Dziaanie prdu elektrycznego na organizm ludzki .............................................. 311
14.3. Rezystancja ciaa czowieka...................................................................................... 314
14.4. Rodzaje napi .......................................................................................................... 318
14.5. Ochrona przeciwporaeniowa w urzdzeniach elektrycznych o napiciu do 1 kV 320
14.5.1. Wprowadzenie .............................................................................................. 320
14.5.2. Typy ukadw sieci ................................................................................... 322
14.5.3. Klasyfikacja urzdze elektrycznych............................................................ 324
14.5.4. Rwnoczesna ochrona przed dotykiem bezporednim i porednim ........ 325
14.5.5. Ochrona przed dotykiem bezporednim...................................................... 326
14.5.6. Ochrona przed dotykiem porednim ......................................................... 327
14.5.7. Ochrona przeciwporaeniowa w ukadach TN ......................................... 330
14.5.8. Ochrona przeciwporaeniowa w ukadach TT ......................................... 338
14.5.9. Ochrona przeciwporaeniowa w ukadach IT ............................................. 342
14.6. Ochrona przeciwporaeniowa w urzdzeniach elektroenergetycznych o napiciu
powyej 1 kV............................................................................................................ 346
14.7. Uziomy i przewody ochronne .................................................................................. 348
14.7.1. Uziomy.......................................................................................................... 348
14.7.2. Przewody ochronne ................................................................................... 350
14.7.3. Gwna szyna uziemiajca i poczenia wyrwnawcze ........................... 352
15. OCHRONA PRZED PRZEPICIAMI (Stefan Niestpski) ............................................ 353
16. NOWOCZESNE INSTALACJE ELEKTROENERGETYCZNE TYPU INSTABUS
EIB {Mirosaw Parol) ..................................................................................................... 356
16.1. Wprowadzenie ........................................................................................................ 356
16.2. Podstawy systemu instabus EIB ............................................................................ 357
16.3. Uwarunkowania sieciowe systemu instabus EIB ................................................... 359
16.4. Topologia i organizacja systemu instabus EIB ..................................................... 360
16.5. Techniczna realizacja systemu instabus EIB ....................................................... 362
16.6. Projektowanie instalacji typu instabus EIB.............................................................. 365
Eksploatacja
17. EKSPLOATACJA URZDZE ELEKTROENERGETYCZNYCH (Janusz Paster-
nakiewicz) ........................................................................................................................ 371
17.1. Prawo energetyczne................................................................................................... 371
17.2. Wymagania kwalifikacyjne ....................................................................................... 372
17.3. Oglne zasady eksploatacji urzdze elektroenergetycznych................................... 376
17.4. Szczegowe zasady eksploatacji .............................................................................. 377
17.4.1. Wprowadzenie .............................................................................................. 377
17.4.2. Instalacje elektroenergetyczne ................................................................... 378
17.4.3. Urzdzenia owietlenia elektrycznego ......................................................... 380
6.4.1. Wprowadzenie .............................................................................................. 223
6.4.2. Metoda jednostkowego zuycia energii elektrycznej ................................... 224
6.4.3. Metoda redniwek powierzchniowych ....................................................... 225
6.4.4. Metoda wspczynnika zapotrzebowania ..................................................... 226
6.4.5. Metoda dwuczonowa ................................................................................... 228
6.4.6. Metoda zastpczej liczby odbiornikw........................................................... 231
6.4.7. Metoda statystyczna ...................................................................................... 237
7. DOBR PRZEWODW I KABLI (Janusz Pastrnakiewicz) .......................................... 241
7.1. Wybr rodzaju przewodw i kabli ........................................................................... 241
7.2. Dobr przekroju przewodw i kabli ......................................................................... 242
7.3. Dobr rur .................................................................................................................. 252
8. ZABEZPIECZENIA ELEMENTW I URZDZE INSTALACJI ELEKTROENER
GETYCZNYCH (Tadeusz Winiewski) ........................................................................... 256
8.1. Wprowadzenie ........................................................................................................ 256
8.1.1. Zasady zabezpieczania przeteniowego .................................................. 256
8.1.2. Selektywno dziaania zabezpiecze nadprdowych ................................. 257
8.2. Zabezpieczenie przeteniowe przewodw.............................................................. 260
8.2.1. Wstp............................................................................................................ 260
8.2.2. Zabezpieczenie przed prdem przecieniowym......................................... 261
8.2.3. Zabezpieczenia przed prdem zwarciowym .............................................. 262
8.3. Zabezpieczenia silnikw ........................................................................................ 267
8.3.1. Wstp............................................................................................................ 267
8.3.2. Zabezpieczenie zwarciowe............................................................................ 267
8.3.3. Zabezpieczenie przecieniowe ................................................................ 269
8.3.4. Zabezpieczenia zanikowe .......................................................................... 270
8.4. Zabezpieczanie baterii kondensatorw elektroenergetycznych na napicie
do 1 kV ..................................................................................................................... 271
8.4.1. Wstp............................................................................................................ 271
8.4.2. Zabezpieczenie zwarciowe........................................................................... 271
9. DOBR CZNIKW (Janusz Pasternakiewicz) ........................................................... 272
10. STEROWANIE (Janusz Pasternakiewicz) ..................................................................... 273
10.1. Ukady sterowania i blokady .................................................................................. 273
10.2. Urzdzenia i elementy ukadw sterowania ......................................................... 274
10.3. Ukady sterowania silnikw ................................................................................... 276
10.4. Ukady zaczania rezerwy ........................................................................................ 279
10.5. Ukady sterowania owietleniem elektrycznym....................................................... 281
11. KOMPENSACJA MOCY BIERNEJ (Stefan Niestpski) ............................................... 284
11.1. Uwagi oglne............................................................................................................ 284
11.2. Dobr mocy i lokalizacji urzdze kompensacyjnych .......................................... 286
12. INSTALACJE ELEKTROENERGETYCZNE W BUDYNKACH (Stefan Niestpski) . 288
12.1. Wiadomoci oglne................................................................................................... 288
12.2. Instalacje elektryczne w budynkach mieszkalnych .................................................. 290
12.2.1. Wprowadzenie .............................................................................................. 290
12.2.2. Instalacje odbiorw mieszkaniowych ........................................................ 292
12.2.3. Instalacje odbiorw administracyjnych ..................................................... 295
12.3. Instalacje w budynkach niemieszkalnych .............................................................. 295
12.3.1. Zasilanie budynkw niemieszkalnych............................ , ............................ 295
12.3.2. Instalacje owietleniowe ............................................................................ 296
12.3.3. Instalacje siowe ........................................................................................... 297
17.4.4. Urzdzenia napdowe ................................................................................... 381
17.4.5. Rozdzielnice ............................................................................................... 382
17.4.6. Baterie kondensatorw do kompensacji mocy biernej................................. 383
18. PODSTAWY PRAWNE OCHRONY PRACY (Janusz Posternakiewicz) ...................... 385
18.1. Zagadnienia oglne.................................................................................................... 385
18.2. Obowizki pracodawcy w zakresie bezpieczestwa i higieny pracy ...................... 385
18.3. Prawa i obowizki pracownikw w zakresie bezpieczestwa i higieny pracy . . . 386
18.4. Ochrona pracy kobiet ............................................................................................. 387
18.5. Ochrona zatrudnienia modocianych ...................................................................... 387
18.6. Szkolenie pracownikw............................................................................................. 387
18.7. Profilaktyczne badania pracownikw ....................................................................... 389
19. ORGANIZACJA 1 WYKONYWANIE PRAC PRZY URZDZENIACH ELEKTRO
ENERGETYCZNYCH (Janusz Paslemakiewicz) .......................................................... 390
19.1. Wprowadzenie ......................................................................................................... 390
19.2. Polecenie wykonania pracy .................................................................................... 391
19.3. Obsuga urzdze elektroenergetycznych ............................................................... 394
19.4. Przygotowanie miejsca pracy ................................................................................. 395
19.5. Dopuszczenie do pracy ........................................................................................... 397
19.6. Przebieg wykonywania pracy .................................................................................. 398
19.7. Zakoczenie pracy .................................................................................................. 398
19.8. Organizacja pracy pod napiciem (PPN) .............................................................. 399
19.9. Narzdzia pracy i sprzt ochrony osobistej .............................................................. 400
19.9.1. Narzdzia pracy............................................................................................. 400
19.9.2. Sprzt ochrony osobistej ............................................................................. 401
20. ZASADY RATOWANIA OSB PORAONYCH PRDEM ELEKTRYCZNYM
(Janusz Past rnakiewicz) ................................................................................................. 404
20.1. Uwalnianie poraonych spod dziaania prdu elektrycznego.................................... 404
20.1.1. Wiadomoci oglne .................................................................................... 404
20.1.2. Uwalnianie poraonych spod napicia do 1 kV ....................................... 404
20.2. Udzielanie pomocy przedlekarskiej osobom poraonym prdem elektrycznym . . 406
20.2.1. Wiadomoci oglne .................................................................................... 406
20.2.2. Czynnoci wstpne........................................................................................ 406
20.2.3. Ocena stanu poraonego i wybr metody postpowania .......................... 407
20.2.4. Sztuczne oddychanie...................................................................................... 407
20.2.5. Poredni masa serca .................................................................................. 409
21. OCHRONA PRZECIWPOAROWA (Janusz Pasternakiewicz) .................................... 411
21.1. Wiadomoci oglne .................................................................................................... 411
21.2. Organizacja ochrony przeciwpoarowej .................................................................. 411
21.3. Zadania i obowizki pracownikw w przypadku powstania poaru ..................... 412
21.4. Profilaktyka przeciwpoarowa w budownictwie ................................................... 414
21.4.1. Uzgadnianie dokumentacji projektowej pod wzgldem wymaga przeciw
poarowych ................................................................................................... 414
21.4.2. Zasady okrelania zagroenia przeciwpoarowego i zagroenia ludzi . . . 415
21.4.3. Zasady ustalania wymaganej klasy odpornoci ogniowej budynku .......... 415
21.5. Ochrona przeciwpoarowa urzdze elektroenergetycznych ................................ 415
21.5.1. Zjawiska poarowo niebezpieczne ............................................................ 415
21.5.2. Przyczyny poarw i wybuchw ................................................................ 416
21.6. Sprzt przeciwpoarowy oraz rodki ganicze ......................................................... 417
Literatura ................................................................................................................................... 421

1. Elementy i urzdzenia instalacji
1.1. PRZEWODY I KABLE
1.1.1. WIADOMOCI OGLNE
W zalenoci od budowy, przewody dzieli si na: goe, odziane, izolowane
i szynowe.
yy przewodw i kabli elektroenergetycznych s wykonywane z miedzi
o konduktywnoci nie mniejszej ni 58 m/(Q-mm
2
) lub z aluminium o kon-
dukty wnoci nie mniejszej ni 35 m/(Q-mm ), jako jednolite druty okrge
lub linki skrcone z kilku lub wikszej liczby drutw. Przewody goe s wy-
konywane ze stali lub stali i aluminium.
Z okreleniem kabel" kojarzy si przewd uoony w ziemi. Takie byo
przeznaczenie kabli, ale ze wzgldu na ich zalety, zastosowanie ich zostao
rozszerzone na inne przypadki. Mona je ukada w kanaach kablowych, na
cianie, na konstrukcjach, w rurach, zawiesza na linkach nonych itp. yy
kabli s wykonywane jako jednolite druty okrge lub sektorowe oraz jako
linki o ksztatach okrgych, sektorowych lub owalnych.
Materiaem izolacyjnym y przewodw i kabli moe by:
polichlorek winylu, oznaczany PVC,
polietylen usieciowany, oznaczany PRC lub XLPE,
guma etylenowo-propylenowa, oznaczana EPR.
Przewody byy budowane na napicie znamionowe izolacji 250 i 750 V,
a obecnie 300/300, 300/500, 450/750 oraz 600/1000 V. Dwa napicia ozna-
czaj izolacj midzy yami a ziemi lub ekranem oraz midzy poszczegl-
nymi yami.
Kable s budowane na napicie 1000 V i wysze.
Normy polskie i midzynarodowe okrelaj nastpujce znamionowe prze-
kroje y przewodw i kabli: 0,5; 0/75; 1; 1,5; 2,5; 4; 6; 10; 16; 25; 35; 50;
70; 95; 120; 150; 185; 240; 300; 400; 625; 800 i 1000 mm
2
. W praktyce
przekrj rzeczywisty rni si nieznacznie od przekroju znamionowego.
Poszczeglne rodzaje przewodw i kabli oznacza si literami i cyframi
w zalenoci od materiau y, rodzaju izolacji, powok, opancerzenia, oson
13
ochronnych, budowy, przeznaczenia, liczby yl, napicia znamionowego izola-
cji itp. Znaczenie liter i cyfr wystpujcych w wymienionych oznaczeniach
podano w rozdz. 5.
Ze wzgldu na wielk liczb rodzajw przewodw i kabli, a take wobec
bardzo rnorodnego zastosowania tych wyrobw, w skrypcie nie rozszerzono
tego tematu. Dane znajduj si w katalogach producentw.
1.1.2. OBCIALNO PRZEWODW I KABLI W ZAKRESIE
NAPI ZNAMIONOWYCH DO 1 KV
W tablicach 1.14-1.14 podano dopuszczalne obcialnoci prdowe przewodw
i kabli dla najbardziej typowych przypadkw ich uoenia, wg normy [45].
Tablica 1.1
Dopuszczalna obcialno [A] przewodw i kabli jednoyowych uoonych w rurze w izo-
lowanej cieplnie cianie. yy miedziane. Obliczeniowa temperatura otoczenia 30C
Izolacja
polichlorek winylu PVC polietylen usieciowany lub guma
etylenowo-propylenowa
Liczba obcionych przewodw
Przekrj yy
[mm
2
]
2
3
2
3
1,5 14,5 13 19 17
2,5
19,5 18 26 23
4 26 24
35
31
6 34 31 45 40
10 46 42 61 54
16 61 56 81 73
25 80 73 106 95
35 99
89 131 117
50 119 108 158 141
70 151 136 200 179
95 182 164 241 216
120 210 188 278 249
150 240 216 318 285
185
273
248 362 324
240 320 286 424 380
300 367 328 486 435
14
Tablica 1.2
Dopuszczalna obcialno [A] przewodw i kabli jednoyowych uoonych w rurze w izo-
lowanej cieplnie cianie. yy aluminiowe. Obliczeniowa temperatura otoczenia 30C
Izolacja
Przekrj yy
[mm
3
]
2 3 2 3
16 48 43 64 58
25 63 57 84 76
35 77 70 103 94
50 93 84 125 113
70 118 107 158 142
95 142 129 191 171
120 164 149 220 197
150 189 170 253 226
185 215 194 288 256
240 252 227 338 300
300 289 261 387 345
Tablica 1.3
Dopuszczalna obcialno [A] przewodw i kabli jednoyowych uoonych w rurze na cianie
z materiau izolujcego cieplnie. yy miedziane. Obliczeniowa temperatura otoczenia 30C
Izolacja
polichlorek winylu PVC lietylen usieciowany lub guma
Liczba obcionych przewodw (kabli)
Przekrj yy
[mm
2
]
2 3 2 3
1,5 17,5 15.5 23 20
2.5 24 21 31 28
4 32 28 42 37
6 41 36 54 48
10 57 50 75 66
16 76 68 100 88
25 101 89 133 117
35 125 110 164 144
50 151 134 198 175
70 192 171 253 222
95 232 207 306 269
120 269 239 354 312
15
Tablica 1.4
Dopuszczalna obcialno [A] przewodw i kabli jednoyowych uoonych w rurze na cianie
z materiau izolujcego cieplnie. yy aluminiowe. Obliczeniowa temperatura otoczenia 30C
Izolacja
Przekrj yy
[mm
2
]
2
3
2
3
16 60
53
79 71
25
79 70 105 93
35
97 86 130 116
50 118 104 157 140
70 150 133 200 179
95 181 161 242 217
120 210 186 281 251
Tablica 1.5
Dopuszczalna obcialno [A] przewodw i kabli wieloyowych uoonych bezpored-
nio na cianie z materiau izolujcego cieplnie. yy miedziane. Obliczeniowa temperatura
otoczenia 30C
Izolacja
Liczba obcionych y
Przekrj yy
[mm
2
]
2 3 2 3
1,5 19,5 17,5 24 22
2,5
27
24 33 30
4 36 32 45 40
6 46 41 58 52
10 63
57
80 71
16 85
76
107 96
25 112 96 138 119
35 138 119 171 147
50 168 144 209 179
70 213 184 269 229
95 258 223 328 278
120 299 259 382 322
150 344 299 441 371
185 392 341
506
424
240 461 403
599
500
300 530 464
693 576
16
Tablica 1.6
Dopuszczalna obcialno [A] przewodw i kabli wieloyowych uoonych bezporednio na
cianie z materiau izolujcego cieplnie. yy aluminiowe. Obliczeniowa temp. otoczenia 30C
Izolacja
Liczba obcionych yl
Przekrj yy
[mm
2
]
2 3
2
3
16 66 59 84 76
25 83 73 101 90
35
103 90 126 112
50
125 110 154 136
70 160 140 198 174
95 195 170 241 211
120
226
197
280
245
150 261 227 324 283
185 298 259 371 323
240 352 305 439 382
300 406 351 508 440
Tablica 1.7
Dopuszczalna obcialno [A] kabli wieloyowych uoonych w przepustach bezporednio
w ziemi o rezystywnosci cieplnej 2,5 K-m/W i dla temperatury 20C. yy miedziane
izolacja
Liczba obcionych y
Przekrj yy
[mm
2
]
2
3 2 3
1,5
22
18 26 22
2,5 29 24 34 29
4 38 31 44 37
6
47
39 56 46
10 63 52 73 61
16 81 67 95 79
25 104 86 121 101
35 125 103
146 122
50 148 122 173 144
70 183 151 213 178
95 216 179 252 211
120 246 203 287 240
150 278 230 324 271
185 312 258 363 304
240 360 297 419 351
300 407 336 474 396
17
Tablica 1.8
Dopuszczalna obcialno [A] kabli wieloyowych uoonych w przepustach bezporednio
w ziemi o rezystywnoci cieplnej 2,5 K-m/W i dla temperatury 20C. yy aluminiowe
Izolacja
etyienowo-propylenowa
Liczba obcionych y
Przekrj yy
[mm
2
]
2 3 2 3
16 62 52 73 61
25 80 66 93 78
35 96 80 112 94
50 113 94 132 112
70 140 117 163 138
95 166 138 193 164
120 189 157 220 186
150 213 178 249 210
185 240 200 279 236
240 277 230 322 272
300 313 260 364 308
Tablica 1.9
Dopuszczalna obcialno [A] kabli i przewodw wieloyowych uoonych w powietrzu,
w odlegoci od siebie i od ciany nie mniejszej ni jedna rednica kabla lub przewodu. yy
miedziane. Obliczeniowa temperatura otoczenia 30C
Izolacja
ety lenowo-propy 1 enowa
Liczba obcionych y
Przekrj yy
[mm
2
]
2 3 2 3
1.5 22 18,5 26 23
2,5 30 25 36 32
4 40 34 49 42
6 51 43 63 54
10 70 60 86 75
16 94 80 115 100
25 119 101 149 127
35 148 126 185 158
50 180 153 225 192
70 232 196 289 246
95 282 238 352 298
120 328 276 410 346
150 379 319 473 399
185 434 364 542 456
240 514 430 641 538
300 593 497 741 621
18
Tablica 1.10
Dopuszczalna obcialno [A] kabli i przewodw wieloyowych uoonych w powietrzu,
w odlegoci od siebie i od ciany nie mniejszej ni jedna rednica kabla lub przewodu. yy
aluminiowe. Obliczeniowa temperatura otoczenia 30C
Izolacja
polichlorek winylu PVC lietylen usieciowany lub guma
Liczba obcionych y
Przekrj yy
[mm
2
]
2 3 2 3
16 73 61 91 77
25 89 78 108 97
35 111 96 135 120
50 135 117 164 146
70 173 150 211 187
95 210 183 257 227
120 244 212 300 263
150 282 245 346 304
185 322 280 ___ 397 347
240 380 330 470 409
300 439 381 543 471
Tablica 1.11
Dopuszczalna obcialno [A] kabli i przewodw jednoyowych stykajcych si ze sob,
uoonych w powietrzu, odlegych od ciany co najmniej o jedn rednic przewodu lub ka-
bla. yy miedziane. Obliczeniowa temperatura otoczenia 30C
Izolacja
Liczba obcionych przewodw i sposb ich uoenia
2 3 2 3
Przekrj yy
[mm
2
]
- w trjkt obok siebie - w trjkt obok siebie
25 131 110 114 161 135 141
35 162 137 143 200 169 176
50 196 167 174 242 207 216
70 251 216 225 310 268 279
95 304 264 275 377 328 342
120 352 308 321 437 383 400
150 406 356 372 504 444 464
185 463 409 427 575 510 533
240 546 485 507 679 607 634
300 629 561 587 783 703 736
400 754 656 689 940 823 868
500 868 749 789 1083 946 998
630 1005 855 905 1254 1088 1151
19
Tablica 1.12
Dopuszczalna obcialno [A] kabli i przewodw jednoyowych stykajcych si ze sob,
uoonych w powietrzu, odlegych od ciany co najmniej o jedn rednic przewodu lub ka*
bla. yy aluminiowe. Obliczeniowa temperatura otoczenia 30 C
Izolacja
polichlorek winylu PVC polietylen usieciowany lub
guma etylenowo-propylenowa
Liczba obcionych przewodw i sposb ich uoenia
2 3 2 3
Przekrj yy
[mm
2
]
- w trjkt obok siebie - w trjkt obok siebie
25 98 84 87 121 103 107
35 122 105 109 150 129 135
50 149 128 133 184 159 165
70 192 166 173 237 209 215
95 235 203 212 289 253 264
120 273 237 247 337 296 308
150 316 274 287 389 343 358
185 363 315 330 447 395 413
240 430 375 392 530 471 492
300 497 434 455 613 547 571
400 600 526 552 740 663 694
500 694 610 640 856 770 806
630 808 711 746 996 899 942
Tablica 1.13
Dopuszczalna obcialno [AJ trzech obcionych przewodw jednoyowych uoonych w po-
wietrzu, w ukadzie paskim lub pionowym, oddalonych od siebie o jedn rednic i od ciany
co najmniej o jedn rednic przewodu. yy miedziane. Obliczeniowa temp. otoczenia 30C
Izolacja
Ukad przewodu
Przekrj yy
[mm
2
]
paski pionowy paski pionowy
25 146 130 182 161
35 181 162 226 201
50 219 197 275 246
70 281 254 353 318
95 341 311 430 389
120 396 362 500 454
150 456 419 577 527
185 521 480 661 605
240 615 569 781 719
300 709 659 902 833
400 852 795 1085 1008
500 982 920 1253 1169
630 1138 1070 1454 1362
20
Tablica 1.14
Dopuszczalna obcialno [A] trzech obcionych przewodw jednoyowych uoonych w po-
wietrzu, w ukadzie paskim lub pionowym, oddalonych od siebie o jedn rednic i od ciany
co najmniej o jedn rednic przewodu. yy aluminiowe. Obliczeniowa temp. otoczenia 30C
Izolacja
Ukad przewodu
Przekrj yy
[mm
2
]
piaski pionowy paski pionowy
25 112 99 138 122
35 139 124 172 153
50 169 152 210 188
70 217 196 271 244
95 265 241 332 300
120 308 282 387 351
150 356 327 448 408
185 407 376 515 470
240 482 447 611 561
300 557 519 708 652
400 671 629 856 792
500 775 730 991 921
630 900 852 1178 1077
1.1.3. PRZEWODY SZYNOWE
Przewody szynowe wykonywane s z miedzi, aluminium lub duraluminium,
jako jednolite prty okrge, paskie lub o przekrojach w postaci ksztatowni-
kw. Budowane s na napicie znamionowe izolacji 400 V (owietleniowe)
i 660 V (pozostae).
Poszczeglne rodzaje przewodw szynowych oznacza si literami i cyframi
w zalenoci od przeznaczenia, materiau szyny, prdu znamionowego prze-
wodu i napicia znamionowego izolacji. Obecnie stosowane przewody szyno-
we maj nastpujce oznaczenia:
AM, DM przewody magistralne wykonane z aluminium (A) lub duralu-
minium (D),
PSzo przewd osonity rozdzielczy,
PR przewd rozdzielczy,
MS6 przewd maogabarytowy siowy o napiciu znamionowym
izolacji 660 V,
MO4 przewd maogabarytowy owietleniowy o napiciu znamiono-
wym izolacji 400 V,
PT przewd lizgowy.
21
Przewody szynowe magistralne przeznaczone s do rozdziau energii elek-
trycznej w obiektach przemysowych. Mog one zasila rozdzielnice oddziao-
we, przewody szynowe rozdzielcze i odbiorniki duej mocy. Szyny tych prze-
wodw wykonywane s z aluminium (typ AM) lub duraluminium (typ DM).
Odpywy z przewodu wykonuje si za porednictwem skrzynki szynowej lub
cznikowej wyposaonej w rozcznik i bezpiecznik przemysowy.
Przewody szynowe rozdzielcze przeznaczone s do zasilania urzdze elek-
trycznych (rozdzielnic, odbiornikw) w halach fabrycznych. Szyny tych prze-
wodw wykonywane s z aluminium (typu PSzo) jako 3- lub 4-przewodowe
oraz miedzi (typu PR) jako 4-przewodowe. Linia zasilajca przewody PSzo
lub PR moe by wykonana przy uyciu szyny, kabla lub przewodw izolo-
wanych. Skrzynki odpywowe s wyposaone w bezpieczniki instalacyjne do
100 A lub przemysowe do 200 A.
Przewody szynowe maogabarytowe siowe typu MS6 s przeznaczone do
zasilania duej liczby pojedynczych odbiornikw trjfazowych maej mocy.
Szyny tych przewodw wykonywane s z miedzi jako 4-przewodowe. Skrzynki
odpywowe mog by wyposaone w bezpieczniki lub nie.
Przewody szynowe maogabarytowe owietleniowe typu MO4 s przeznaczone
do zasilania jednofazowych odbiornikw owietleniowych o napiciu znamiono-
wym 220 V. Mog by stosowane do owietlenia oglnego oraz miejscowego.
Przewody szynowe lizgowe PT63 i PT1 60, piciobiegunowe o prdzie
znamionowym odpowiednio 63 i 160 A umoliwiaj zasilanie zarwno od-
biornikw maej mocy zainstalowanych w dowolnym miejscu, jak i odbiorni-
kw ruchomych.
W tablicy 1.15 podano podstawowe dane techniczne wybranych przewo-
dw szynowych [54].
Tablica 1.15
Podstawowe dane techniczne wybranych przewodw szynowych
Oznaczenie
przewodu
Prd
znamionowy
[A]
Napicie
znamionowe
[V]
Prd
szczytowy
[kA]
Rezystancja
[mi/m]
Reaktancja
[mt/m]
AM I
AM2
AM3
DM1
DM2
DM3
1000
1600
2500
1000
1600
2500
500
40 55
80
125
125
125
0,048
0,036
0,022
0,081
0,049
0,040
0,066
0,052
0,036
0,087
0,067
0,047
PSzo-200
PSzo-600
200
600
500
20
20
0,344
0,114
0,088
0,107
PR-160
PR-250
PR-400
PR-630
160
250
400
630
660
17
25
37
55
0,434
0,178
0,114
0,055
0,110
0,114
0,083
0,068
PTm
63 660 12 0,85 0,05
22
1.2. SPRZT INSTALACYJNY
1.2.1. OSPRZT INSTALACYJNY
Suy do mocowania, czenia i ochrony przewodw. Do grupy tej zalicza si
rury instalacyjne, rury termokurczliwe, listwy i kanay elektroinstalacyjne, tu-
lejki, pfajki, fajki, ktniki, trjniki, puszki i gniazda odgane, izolatory,
gaki, zaciski izolacyjne, mufy kablowe, bloki betonowe do kabli, koki, uchwy-
ty, klamerki, kocwki, zczki, zaciski prdowe, podkadki, rozporki kablowe
oraz inny sprzt do mocowania i czenia przewodw. Wybr typu osprztu
zaley od sposobu ukadania przewodw lub kabli.
Z wymienionego osprztu, szerszego omwienia wymagaj rury instalacyj-
ne oraz listwy i kanay elektroinstalacyjne. W instalacjach elektrycznych sto-
suje si obecnie nastpujce rodzaje rur:
rury stalowe gwintowane,
rury sztywne z twardego polichlorku winylu,
rury gitkie z twardego polichlorku winylu,
rury termokurczliwe,
rury elektroinstalacyjne z tworzyw sztucznych typu RB.
Rury stalowe gwintowane s stosowane do ukadania w nich przewodw
instalacji elektrycznej w izolacji gumowej lub polwinitowej (bez dodatkowego
uzbrojenia chronicego przewd przed uszkodzeniami mechanicznymi). Rury
stalowe stosuje si w pomieszczeniach, w ktrych rury z twardego polichlorku
winylu mogyby ulec uszkodzeniu. Oznacza si te rury symbolem RS-P11 lub
RS-P29 itd. Liczba oznacza rednic gwintu wewntrznego w milimetrach.
Rury sztywne z twardego polichlorku winylu stosuje si do ochrony prze-
wodw izolowanych, instalowanych na tynku w pomieszczeniach suchych,
wilgotnych i bardzo wilgotnych oraz w wikszoci pomieszcze o atmosferze
agresywnej, na ktr jest odporny polichlorek winylu. Rury te nie s gwinto-
wane, a poczenie nastpuje przez wsunicie ich do zczki kompensacyjnej
lub dwukielichowej. Oznaczenie rur jest nastpujce: RVS 18, RVS 21 itd.
Liczba oznacza rednic znamionow rury w milimetrach i jest zaokrgleniem
do liczby cakowitej rednicy zewntrznej rury.
Rury gitkie z twardego polichlorku winylu stosowane s do ochrony prze-
wodw izolowanych pod tynkiem (w miejsca dotychczas stosowanych rur
izolacyjnych paszczowych), do wykonywania instalacji zatapianych w beto-
nie, bd w procesie wznoszenia budynkw metod monolityczn, bd te
do ukadania w formach zalewanych betonem w fabrykach domw". Ozna-
czenia tych rur to RVKL 15, RVKL 18 itd., gdzie liczba oznacza rednic
znamionow rury w milimetrach i jest zaokrgleniem do liczby cakowitej
rednicy zewntrznej rury.
23
Rury termokurczliwe po podgrzaniu kurcz si. Naoone na dany przed-
miot zaciskaj si na nim, przyjmuj jego ksztat, tworzc szczeln warstw
izolacyjno-ochronn. Stosuje si je do naprawy uszkodzonej izolacji kabli
i przewodw, do czenia wizek przewodw, do zakaczania przewodw, do
izolowania zaciskw. Rury te oznacza si przy uyciu nastpujcych symboli:
R rura termokurczliwa
C cienkocienna
P pogrubiona
G grubocienna
K - z klejem
M z mas uszczelniajc
n - niebieska
o czarna
k czerwona
t - zielona
f - fioletowa
z - ta
b biaa
Na kocu podaje si rednic rury przed obkurczeniem (w stanie
dostawy) i po obkurczeniu oraz dugo rury.
W tablicy 1.16 s podane podstawowe wymiary rur instalacyjnych, a w ta-
blicy 1.17 rur termokurczliwych.
Listwy elektroinstalacyjne s wykonywane z niepalnego polichlorku winylu
(PVC) jako:
nacienne,
przypodogowe,
cienne.
Tablica 1.16
Podstawowe wymiary rur instalacyjnych [mm]
Rury stalowe
gwintowane
Rury sztywne Rury gitkie Rury elektroinstala-
cyjne typu RB
rednica gwintu rednica rednica rednica
zewn. wewn. zewn. wewn. zewn. wewn. zewn. wewn.
18,6
20,4
22,5
28,3
37,0
47,0
11,0
13,5
16,0
21,0
29,0
36,0
18,6
20,4
22,5
28,3
37,0
47,0
14,8
16,6
18,7
24,1
32,0
41,2
15,8
18,7
21,4
28,5
11,0
13,5
16,0
23,0
16,0
18,6
20,0
20,4
22,5
25,0
28,3
37,0
47,0
14,2
16,6
17,6
18,0
20,1
22,4
25,5
34,0
43,8
24
Tablica 1.17
Podstawowe wymiary rur termokurczliwych [mm]
rednica wewntrzna Oznaczenie
w stanie dostawy w stanie cakowitego
obkurczenia
Grubo cianki w stanie
cakowitego obkurczenia
RC 1,2
1,8
2,4
3,2
4,8
6,4
9,5
0,6
0,8
1,2
1.6
2,4
3,2
4,8
0,41
0,43
0,51
0,51
0,51
0,64
0,64
RCM
lub
RCK
12,7
19,0
25,4
38,0
54,0
76,0
102,0
6,4
9,5
12,7
19,0
25.5
38,0
51,0
0,64
0,76
0,89
1,02
1,14
1,27
1,40
RP lub
RPK
lub
RPM
12,0
18,0
25,0
40,0
52,0
63,0
90,0
103,0
132,0
4,0
6,0
10,0
16,0
20,0
27,0
35,0
45.0
58,0
2,0
2,0
2,0
2,0
2.2
2,5
2.5
2.5
2.5
RG
lub
RGK
lub
RGM
50,0
60,0
86,0
100,0
128,0
18,0
25.0
32,0
42.0
55.0
3,5
3.5
4,0
4,0
4,0
Zapewniaj one mechaniczn i elektryczn ochron kabli i przewodw.
Umoliwiaj atwe ukadanie, wymian i modernizacj instalacji. Dziki ist-
nieniu przegrd wewntrznych, umoliwiaj jednoczesne prowadzenie kilku
niezalenych obwodw lub instalacji tzw. strukturalnych (elektryczna, logiczna
i telefoniczna).
Do poczenia poszczeglnych odcinkw listew i ich rozprowadzania we-
wntrz pomieszcze, jest stosowany osprzt cznikowy, w skad ktrego
wchodz: czniki proste, ktowe, odgane i redukcyjne oraz naroniki ze-
wntrzne i wewntrzne. Listwy mog by przybijane, przykrcane lub przy-
25
klejane do powierzchni elementw budowlanych. Listwy produkowane przez
firm POLAM Suwaki maj wymiary 17x10, 17x15, 32x10, 32x15, 32x30,
40x40 i 50x18.
Kanay elektroinstalacyjne speniaj podobn rol jak listwy, lecz z racji
swoich wymiarw s stosowane do prowadzenia i rozdziau kabli i przewo-
dw na poszczeglne obwody zasilajce. Wymiary kanaw s nastpujce:
60 i 90x40, 90, 130, 150, 190 i 230x60. Dotyczy to wyrobw firmy POAM
Suwaki. Podobnie jak w listwach, w kanaach istniej przegrody umoliwiaj-
ce oddzielenie od siebie przewodw lub kabli.
1.2.2. PRZYBORY INSTALACYJNE
Przybory instalacyjne su do przyczania odbiornikw i sterowania nimi
przede wszystkim w instalacjach elektrycznych odbiorczych w pomieszcze-
niach mieszkalnych i niemieszkalnych (nie przemysowych).
CZNIKI WTYCZKOWE
czniki wtyczkowe su do przyczania do sieci elektroenergetycznej odbior-
nikw niewielkiej mocy. Nale do nich gniazda wtyczkowe, wtyczki i wtyki.
Gniazda wtyczkowe wykonuje si jako podtynkowe, natynkowe, przylist-
wowe natynkowo-wtynkowe i przypodogowe natynkowo-wtynkowe. Mog
by gniazda stae i przenone, dwubiegunowe i trjbiegunowe, ze stykiem
ochronnym lub bez, z cznikiem warstwowym, bezpiecznikami instalacyjny-
mi, wycznikami nadmiarowymi, w wykonaniu zwykym, bryzgoodporne lub
wodoodporne.
Wtyczki mog by dwu- lub trjbiegunowe, z zaciskiem ochronnym lub
bez, wykonane z toczywa termoutwardzalnego lub w obudowie metalowej,
wodoodporne, bryzgoodporne lub w wykonaniu zwykym.
Wtyczki i gniazda wtyczkowe buduje si w Polsce na napicie znamiono-
we 250, 400 i 500 V. Prdy znamionowe gniazd s rwne: 10, 16, 32 i 63 A;
a prdy znamionowe wtyczek: 6, 10, 16, 32 i 63 A [74].
Wtyki s przeznaczone tylko do urzdze grzejnych np. kuchenek elektrycz-
nych, elazek, czajnikw. Zbudowane s one na napicie 250 V i prd 10 A.
CZNIKI KLAWISZOWE
W zalenoci od budowy i sposobu montau dzielimy je na:
natynkowe,
podtynkowe,
natynkowo-wtynkowe szczkowe, do nabudowania.
26
W zalenoci od liczby biegunw i programu cze mog by jednobiegu-
nowe, dwubiegunowe, grupowe (hotelowe"), szeregowe (wiecznikowe") lub
schodowe" (zaczanie i wyczanie obwodu z dwu rnych miejsc). Mog
to by czniki do wbudowania w puszk, do mocowania do podoa lub do
nadbudowania na przewody lub urzdzenia powszechnego uytku. S one pro-
dukowane na napicie 250 V i prdy 1, 2, 4, 6 i 10 A w zalenoci od budo-
wy mechanizmu napdowego.
CZNIKI WARSTWOWE
Do grupy tej nale czniki o prdzie znamionowym 10 i 25 A oraz napiciu
znamionowym 380 i 500 V. S to czniki pokrtne o napdzie rcznym, pro-
dukowane jako szczkowe i krzywkowe. S budowane w wykonaniu dostoso-
wanym do wbudowania w korpusy rnych urzdze lub w skrzynki eliwne
i blaszane do mocowania na tablicach metalowych i izolacyjnych oraz na cia-
nach w instalacjach wykonanych z wykorzystaniem rur instalacyjnych lub
przewodw kabelkowych.
Do grupy przyborw instalacyjnych nale jeszcze poza wymienionymi
dotychczas, oprawki do lamp elektrycznych, wyczniki samoczynne schodo-
we i zegary przeczajce. Ograniczymy si tylko do ich wymienienia.
1.2.3. CZNIKI
WYCZNIKI INSTALACYJNE WKRTKOWE I ZATABLICOWE
Su one do zabezpieczania obwodw w instalacjach elektrycznych domo-
wych i przemysowych od skutkw przecie i zwar. S to wyczniki typu
S101 systemu BBC-SK produkowane jako wkrtkowe do instalowania cznie
z gniazdem bezpiecznikowym E27 lub jako zatablicowe przeznaczone do za-
stpienia w konstrukcjach ju istniejcych, wkadki topikowej cznie z gw-
k bezpiecznikow (rys. 1.1). W zalenoci od rodzaju charakterystyki dziaa-
nia wyzwalaczy, wyczniki s budowane o nastpujcych charakterystykach:
L zabezpieczaj od skutkw przecie i zwar
H zabezpieczaj od skutkw przecie i zwar w przypadku urzdze
o maym prdzie rozruchu K zabezpieczaj obwody naraone
szczeglnie na przecienia o duej
wartoci
Podstawowe dane techniczne
Prdy znamionowe:
typL -2, 4, 6, 10, 16, 20 i 25 A
t ypH- 10, 16, 20 i 25 A
typ K - 0,5; 1,6; 2, 3, 4, 6, 8, 10, 16, 20 i 25 A
27

Rys. 1.1. Wyczniki instalacyjne typu S101: a) wkrtkowy, b) zatablicowy
WYCZNIKI NADPRDOWE
Su do zabezpieczania przed skutkami zwar i przecie przewodw i odbior-
nikw w instalacjach elektroenergetycznych. W zalenoci od rodzaju charakte-
rystyki dziaania wyzwalaczy, wyczniki maj nastpujce charakterystyki:
B zabezpieczaj przewody i odbiorniki w obwodach owietleniowych
i sterowniczych C zabezpieczaj przewody i odbiorniki w
przypadku wystpowania
urzdze o prdach rozruchowych do 10/,,
D zabezpieczaj przewody i odbiorniki w przypadku wystpowania
/ urzdze o bardzo duych prdach w chwili ich uruchamiania
Podstawowe dane techniczne wycznikw firmy Legrand FAEL [10]
Prdy znamionowe:
B -6; 10; 13; 16; 20; 25; 32; 40; 50 i 63 A
CD - 0,3; 0,5; 1; 2; 3; 4; 6; 8; 10; 13; 16; 20; 25; 32; 40; 50 i 63 A
Napicia znamionowe:
prdu przemiennego 230 i 400 V
prdu staego 60 i 110 V Znamionowa
zwarciowa zdolno czenia:
w starszych rozwizaniach 6 kA
w nowszych rozwizaniach 10 kA
Na rysunku 1.2 przedstawiono charakterystyki pasmowe wycznikw nad-
prdowych, a w tabl. 1.18 zestawiono dla tych wycznikw ich podstawowe
wartoci prdw niezadziaania (I
1
i I
4
), prdw zadziaania (/
2
i /
5
) oraz czas
dziaania.
28
Napicia znamionowe:
dla prgdu przemiennego 380 V
dla prdu staego 250 V.
Tablica 1.18
Wartoci prdw zadziaania i niezadziaania dla wycznikw nadprdowych
Czon przecieniowy Czon zwarciowy
Prd Prd
Charakterystyka
I
1
I
2

Czas
[h]
I
4
I
5

Czas
[s]
B
1.13I
n
1.45I
n

>= 1
< 1
3I
n
5I
n

>= 0,1
<0,l
C
1.13I
n
1.45I
n

>= 1
< 1
5I
n
10I
n

>=0,1
<0,l
D
1.13I
n
1.45I
n

>= 1
< 1
10I
n

20I
n

>=0,l
<0,l
In - prd znamionowy wycznika.
29

Rys. 1.2. Charakterystyki pasmowe wycznikw nadprdowych
Niezalenie od producenta (krajowy, zagraniczny), charakterystyki wycz-
nikw s identyczne. Rnice mog polega na innych szeregach prdw
znamionowych i innych zdolnociach czenia prdw zwarciowych.
WYCZNIKI SELEKTYWNE
Jak wynika z nazwy, wycznik selektywny zapewnia selektywno wzgl-
dem znajdujcych si za nim wycznikw nadprdowych, liczc od strony
zasilania. Selektywno jest zapewniana w zakresie prdw zwarciowych
do 25 kA.
Schemat selektywnego wycznika nadprdowego S90 firmy AEG przedsta-
wiono na rys. 1.3. Jest to najpopularniejszy wycznik selektywny. Wycznik
ten ma dwa tory prdowe i jeden tor pomiarowy.
Gwny tor prdowy jest wyposaony tak jak
typowy wycznik nadprdowy w wyzwalacz
elektromagnetyczny M, wyzwalacz termiczny B1
oraz styk gwny K1. Rwnolegy tor prdowy
wyposaony jest w wyzwalacz termiczny B2,
rezystor ograniczajcy R oraz styk K2. Tor
pomiarowy wyposaony jest w styk K3, rezystor
R
p
oraz cewk zaczajc S. Obwd pomiarowy
mierzy" warto napicia midzy wyjciem
wycznika S90 a zaciskiem N. Jeeli warto tego
napicia jest zbliona do napicia znamionowego
instalacji, tzn. nie ma za wycznikiem zwarcia,
to cewka zaczajca S zamyka styk K1 w
obwodzie gwnym. W przypadku zwarcia za
wycznikiem napicie podane na cewk
zaczajc S jest bliskie zeru. Styk K1 jest
otwarty. Zmiana pooenia dwigni wycznika w
stan zaczenia jest zwizana z zamkniciem stykw K2 i K3. W przypadku
braku zwarcia za wycznikiem zamyka si styk K1 i obwd za
wycznikiem jest zasilany. Torem pomocniczym prdowym pynie prd o
wartoci ok. 0,3% cakowitego prdu pyncego przez wycznik. W
przypadku powstania zwarcia midzy wycznikiem S90 a innymi wycznikami
nadprdowymi dalej pooonymi, zachowuje si on jak typowy wycznik
nadprdowy. W przypadku powstania zwarcia za wycznikami nadprdowymi
dalej pooonymi w stosunku do wycznika S90, wycznik ten, reagujc na
zmian napicia po wczeniejszym wyczeniu i powrocie napicia do
wartoci zblionej do napicia znamionowego, ponownie si zamknie, tzn.
zadziaa selektywnie. W czasie przecienia, wycznik S90 zachowuje si
tak jak typowy wycznik nadprdowy.
30

Rys. 1.3. Schemat selektywnego
wycznika S90 firmy AEG
WYCZNIKI SILNIKOWE
Wyczniki te s przeznaczone do zabezpieczania silnikw elektrycznych przed
skutkami przecienia lub zwarcia. Umoliwiaj one rczne zaczanie i wy-
czanie. W przypadku przecienia lub zwarcia wyczenie nastpuje samo-
czynnie. Do najbardziej rozpowszech-
nionych (rys. 1.4) nale wyczniki serii
M 600. Ze wzgldu na wyposaenie w
wyzwalacze, rozrnia si w tej serii
nastpujce typy:
- M611 i M 633 z wyzwalaczami
elektromagnetycznymi i termicz
nymi,
- M 612 z wyzwalaczami termiczny
mi,
- M 619 z wyzwalaczami elektroma
gnetycznymi.
Wyczniki silnikowe budowane s
na napicie 660 V. Zakres prdw
znamionowych, w zalenoci od typu, to
0,1-40 A. Zwarciowa zdolno czenia
nie przekracza 10 kA.
Szczegowe dane techniczne tych i innych wycznikw s podane w [10].
WYCZNIKI OCHRONNE RNICOWOPRDOWE
Ze wzgldu na zasad dziaania, znane s konstrukcje wycznikw o dzia-
aniu bezporednim i porednim. Do drugiego rodzaju naley wzmacniacz
elektroniczny. Niezalenie od rozwizania, s one budowane na prdy r-
nicowe o wartociach 10, 30, 100, 300, 500 i 1000 mA. Zdolno czenio-
wa wycznikw rnicowoprdowych produkowanych w Polsce nie przekra-
cza 10 kA.
Ze wzgldu na istnienie elementw elektronicznych i energoelektronicz-
nych, poza wycznikami dla przebiegw sinusoidalnych pojawiy si nowe
konstrukcje wycznikw reagujcych na prdy rnicowe stae pulsujce.
Prdy znamionowe wycznikw produkowanych w Polsce nie przekraczaj
80 A i na og pokrywaj si z prdami z szeregu dla wycznikw nadpr-
dowych. Ze wzgldu na instalowanie ich zarwno w obwodach zasilajcych,
jak i odbiorczych, zaistniaa potrzeba budowania wycznikw selektywnych
oznaczonych symbolem S. Selektywno jest zrealizowana przez dusze czasy
ich dziaania. Obecnie s wytwarzane zestawy skadajce si z wycznika
nadprdowego i wycznika rnicowoprdowego.
31

Rys. 1.4. Wyczniki silnikowe typu M 611,
M6 1 2 i M6I9
Ze wzgldu na dostpno w Polsce wycznikw i zestaww rnicowo-
prdowych wysokiej jakoci rnych firm, o rnych parametrach, temat ten
nie bdzie szerzej rozwijany. Ostatnio pojawiy si wyczniki rnicowopr-
dowe do instalowania w gniazdach wtyczkowych do zasilania pojedynczych
odbiornikw (rys. 1.5).

Rys. 1.5. Wycznik ochronny rnicowoprdowy
do zainstalowania w gniedzie wtyczkowym
CZNIKI RCZNE
czniki izolacyjne rczne su do odczania i przeczania linii i urzdze
w stanie bezprdowym od rda prdu przemiennego i staego, celem stwo-
rzenia bezpiecznych warunkw do dokonania montau, przegldu lub naprawy
odczonych czci obwodu elektrycznego. Manipulacja cznikami izolacyjnymi
pod obcieniem jest niedozwolona. Do grupy cznikw izolacyjnych, produ-
kowanych w kraju, nale odczniki rczne zatablicowe (rys. 1.6) typu OZK
i przeczniki rczne zatablicowe typu PZK (rys. 1.7). czniki s budowane ja-

Rys. 1.6. Odcznik rczny zatablico-
wy typu OZK
Rys. 1.7. Przecznik rczny zatablicowy typu PZK
32

ko 2- 3- ' 4-biegunowe na napicie 500 V prdu przemiennego, na prdy
100. 200. 400, 600, 1000 i 1500 A.
Do wczania i wyczania obwodw prdu przemiennego i staego, w kt-
rych warto natenia prdu nie przekracza ich znamionowego prdu cige-
go su rozczniki. Gaszenie uku odbywa si w ukadzie gaszeniowym
wyposaonym w pytki dejonizacyjne. S produkowane m.in.:
- rozczniki zatablicowe typu OZ (rys 1.8),
- rozczniki zatablicowe typu PZ,
- rozczniki typu LO (rys. 1.9),
- rozczniki typu FR (rys. 1.10),
- rozczniki bezpiecznikowe typu R 300 itp.
czniki i przeczniki zatablicowe typu OZ i PZ produkowane s jako
2- i 3-biegunowe na napicie 500 V prdu przemiennego, na prdy znamiono-
we 100 i 250 A. Rozczniki typu LO produkowane s jako 3-biegunowe
na napicie 660 V prdu
przemiennego i na prdy znamionowe
250 i 400 A.
Rozczniki rczne typu RIN
przeznaczone do zamykania i otwierania
obcionych obwodw niein-dukcyjnych
produkowane s na napicie 660 V
prdu przemiennego, na prdy
znamionowe 250 i 400 A oraz 1000 V
na prd 630 A.
Rozczniki typu FR produkowane s
jako 1-, 2-, 3- i 4-biegunowe na
napicie znamionowe 230/400 V prdu
przemiennego i prdy znamionowe 16, 25,
40, 63, 80 i 100 A.
Prd znamionowy zwarciowy ograniczony wytrzymywany jest rwny 10 kA.
Przed skutkami dziaania prdw zwarciowych rozczniki zabezpiecza si
wkadk topikow WT1/F 100 A.
Rozczniki typu R 300 s dodatkowo wyposaone w bezpieczniki topiko-
we i lampki sygnalizacyjne. Rozczniki te produkowane s jako 1-biegunowe
i 3-biegunowe z nierozczalnym lub rozczalnym biegunem neutralnym na
prdy znamionowe do 63 A.
Zarwno rozczniki typu FR, jak i R 300 s przystosowane do mocowania
na wspornikach montaowych TH 35-7,5 (rys. 1.11) [11].
Wyjcie bezpiecznika spenia m.in. wymagania przepisw w zakresie przy-
gotowania miejsca pracy (przerwa izolacyjna i zabezpieczenie miejsca pracy
przed przypadkowym pojawieniem si napicia).
33

Rys. 1.8. Rozcznik noowy zatablicowy ty-
pu OZ
Poza wymienionymi rozcznikami, wiele firm produkuje rozczniki bez-
piecznikowe o wikszych moliwociach czeniowych, do wykorzystania
przede wszystkim w rozdzielnicach przemysowych gwnych i oddziaowych.
Wystpuj pod nazwami RB-2, SLBM, SLP, BSL, VL, STV i inne.

Rys. 1.9. Rozcznik manewrowy typu LO RYS. 1.10. Rozcznik izolacyjny typu FR
W tablicy 1.19 podano podstawowe dane techniczne produkowanych w
Polsce rozcznikw bezpiecznikowych.
Tablica 1.19
Niektre dane techniczne produkowanych w Polsce rozcznikw bezpiecznikowych

Dane techniczne

Prd znamionowy Napicie Prd zwarciowy Trwao
Typ
znamionowe ograniczony czeniowa

wytrzymywany

[A] [V] [kA] [1. cykli]
R 300 20. 25, 35, 50. 63 230/400 50 2000
SLBM 400, 630 690 100 200
BSL 1600 500 20 200
SLP 160, 250, 400, 630 660 100 200
SLM 160, 250,400,630 660 100 200
SMP 160, 250,400,630 660 100 1500
RB-0/1 250 660 50 10000
RB-2 400 660 50 8000
RB-3 630 660 50 4000
RP-00 160 660 50 100
VL 2, 4. 6. 10, 16 400 50
STV 20, 25, 35, 50 400 50

34

Rys- 1 . 1 1 . Rozcznik izolacyjny z bezpiecznikami typu R 300 na listwie montaowej TH 35-
7,5: a) wygodny monta na listwie, b) widoczna przerwa izolacyjna, c) moliwo
plombowania
35
Do grupy cznikw rcznych nale jeszcze czniki krzywkowe prze-
znaczone do wyczania i wczania prdw roboczych wystpujcych przy
czeniu i sterowaniu silnikw oraz innych odbiornikw elektrycznych. Produ-
kowane s nastpujce typy cznikw: K 15, UK 25, UK 40 i UK 63.
czniki K 15 na prd znamionowy 15 A i napicie 230, 400 i 500 V pro-
dukowane s jako czniki zatablicowe bez obudowy oraz jako czniki
w uszczelnionej obudowie z bezpiecznikami. Znamionowa czsto cze
wynosi 500 /h.
czniki typu UK na prdy znamionowe 25, 40 i 63 A oraz napicie
230, 400 i 500 V s wykonywane jako:
zatablicowe otwarte (rys. 1.12),
natablicowe otwarte (tylko UK 25),
do wbudowania w pyt przedni,
w obudowie blaszanej (rys. 1.13),
w obudowie eliwnej,
w obudowie eliwnej z bezpiecznikami,
w obudowie ze stopu aluminiowego z bezpiecznikami (tylko UK 25).

Rys. 1.12. Wycznik typu UK 25 w wy-
konaniu zatablicowym otwartym
Rys. 1.13. Wycznik lypu UK 40 w obudo-
wie blaszanej
Znamionowa czsto cze wynosi odpowiednio:
UK 25
UK 40 i 63
250 /h
125 /h
Na zakoczenie omwimy jeszcze czniki drkowe dociskowe. Produko-
wane s dwa typy tych cznikw. Do pierwszego typu nale czniki typu
WR i PR (przeczniki) wmontowane w skrzynki. S one uruchamiane za po-
moc rkojeci umocowanej w pokrywie skrzynki. Robocza zdolno czenia
tych cznikw jest niewielka. S one stosowane gwnie jako odczniki
36

i przeczniki uruchamiane w stanie bezprdowym oraz jako robocze czniki
rozdzielcze w ukadach prdu przemiennego na napicie do 500 V. Do drugie-
go typu nale rozczniki niemanewrowe typu R montowane w skrzynkach
eliwnych lub w osonie blaszanej. S one wyposaone w komory ukowe, co
pozwala stosowa je jako czniki robocze. czniki typu WR s produkowa-
ne na prdy znamionowe 100, 200, 350 i 600 A oraz napicie 440 V prdu
staego oraz 500 V prdu przemiennego; przeczniki typu PR odpowiednio
na 100 i 350 A oraz na napicie jak wyej. czniki typu R budowane s na
prdy 400 A oraz napicie 500 V prdu przemiennego.
WYCZNIKI MECHANIZMOWE
Peni one rol cznikw rozdzielczych o stosunkowo niewielkiej liczbie
cze i odznaczaj si du zdolnoci czeniow. Napd maj rczny,
elektromagnesowy lub silnikowy. Urzdzenie wyzwalajce wykonane jest jako
wyzwalacz dziaajcy bezporednio na zapadk zamka pod wpywem zmian
np. prdu lub napicia albo jako przekanik penicy t sam rol porednio,
np. poprzez przerwanie prdu cewki sterujcej.
W zalenoci od potrzeb, cznik moe by wyposaony w nastpujce
wyzwalacze:
- cieplne (termiczne), reagujce na ilo ciepa wytworzon przez przepywa
jcy prd,
- elektromagnetyczne, dziaajce przy wzrocie natenia prdu ponad okre
lon warto,
- zanikowe, dziaajce bezzwocznie przy spadku napicia poniej pewnej
wartoci i uniemoliwiajce zarwno wczenie wycznika w stanie bez-
napiciowym, jak i samoczynne jego zaczenie przy powrocie napicia do
wartoci roboczej,
- wybijakowe, do wyczania zdalnego cznika.
Poniej zostan omwione podstawowe typy i zasadnicze dane techniczne
produkowanych w Polsce wycznikw.
Wyczniki zwarciowe typu WIS su do zabezpieczania urzdze elek-
trycznych przed skutkami przecie i zwar oraz nieczstych cze obwo-
dw elektrycznych (do 10 /h). Wyczniki s montowane w obudowie z two-
rzywa termoutwardzalnego. Maj napd rczny, wzgldnie silnikowy. S
Wyposaone w wyzwalacze nadprdowe wykonane w 2 odmianach:
- w obudowie kombinowanej (czon zwoczny cieplny i bezzwoczny
elektromagnetyczny), - tylko z czonem
elektromagnetycznym.
Podstawowe dane techniczne wycznikw WIS zestawiono w tabl. 1.20.
37
Tablica 1.20
Podstawowe dane techniczne wycznikw typu WIS
Typ
wycznika
Rodzaj
prdu
Liczba
biegunw
Prd
znamionowy
[A]
Napicie
znamionowe
[V]
Znamionowa zwarcio-
wa zdolno czenia
[kA]
WIS 63M przemienny 3 400 3
WIS 63C przemienny 1
63
400 3
WIS 100 przemienny 3 500 10
WIS 100R stay 3
100
220 16
WIS 160 przemienny 3 160 500 15
przemienny 3 500 15 WIS 400M
stay 3
400
220 30
WIS 1400M przemienny 3 400 1000 15
Wyczniki zwarciowe uniwersalne typu APU s przeznaczone na due
prdy do pracy w sieciach prdu staego i przemiennego. Su do czenia
prdw roboczych oraz do zabezpieczania odbiornikw i urzdze zasilaj-
cych przed skutkami zwar, przecie i zaniku napicia. Wszechstronne wy-
posaenie wycznikw pozwala na stosowanie ich w ukadach elektrycznych,
w ktrych wymagane jest zdalne sterowanie, selektywne dziaanie zabezpie-
cze zwarciowych, sygnalizacja i inne uzalenienia elektryczne. W Polsce s
produkowane dwa typy wycznikw, a mianowicie APU-30 A i APU-50 A.
S one wykonywane jako:
otwarte (bez obudowy), 1-, 2- lub 3-biegunowe (APU 50 tylko 2- lub 3-bie-
gunowe),
w obudowie stalowej,
wysuwane, 3-biegunowe (oznaczone w symbolu dodatkowo liter W, np.
APU-30A-W).
W zalenoci od wykonania, wyczniki mog by wyposaone w napd
rczny, elektromagnesowy lub silnikowy. Podstawowe dane techniczne wy-
cznikw APU zestawiono w tabl. 1.21 [86], Dodatkowo wyczniki APU
mog by wyposaone w nastpujce elementy:
przekaniki nadprdowe te rmobi metal owe na prd przemienny,
wyzwalacze napiciowe wybijakowe lub zanikowe,
wyzwalacze zwarciowe zwoczne i szybkozwoczne (tylko wyczniki
APU-50 A),
amperomierz,
obudow stalow.
38
Tablica 1.21
Podstawowe dane techniczne wycznikw typu APU
Znamionowy zwarciowy
prd wyczalny [kA]
Typ wycznika
Napicie
znamionowe
[V]
Prd
znamionowy
[A]
500 V ~ 220 V-
Zakres nastawczy
wyzwalaczy elektro-
magnetycznych [A]
APU-30A/4OO
APU-30A-W/400
400 1500-3000
APU-30A/630
APU-30A-W/630
630 2000-4000
APU-30A/1000
APU-30A-W/I000
1000
25 30
3000-6000
4000-8000
APU-50A/100O
APU-50A-W/1000
1000
1600-3200
2500-5000
4000-8000
8000-16000
APU-50A/1600
APU-50A-W/I600
1600
1600-3200
2500-5000
4000-8000
8000-1600
APU-50A/2500
500 V prdu
przemiennego
lub 220 V
prdu staego
2500
32 50
2500-5000
4000-8000
8000-16000
Nowszym typem wycznikw zwarciowych produkowanych w Polsce jest
DS. S one przeznaczone do czenia i zabezpieczania przed skutkami zwar
i przecie: maszyn elektrycznych, transformatorw, linii zasilajcych i in-
nych urzdze elektrycznych. S produkowane jako 3-biegunowe i z uwagi na
konstrukcj wyzwalacza przecieniowo-zwarciowego s przystosowane wy-
cznie do pracy w obwodach prdu przemiennego. Mog by wyposaone
w napd rczny lub elektryczny. W tablicy 1.22 przedstawiono podstawowe
dane techniczne wycznikw typu DS [86].
Do grupy wycznikw mechanizmowych nale jeszcze wyczniki zwar-
ciowe typu WZO w obudowie izolacyjnej dobezpieczone ogranicznikiem pr-
du. Su one do zabezpieczania urzdze elektrycznych oraz kabli i przewo-
dw przed skutkami przecie i zwar. Bardzo wysoka zwarciowa zdolno
Wyczania wynoszca 100 kA pozwala na stosowanie ich tam, gdzie wyst-
puj bardzo due prdy zwarciowe, a wymagane s mae gabaryty wyczni-
ka. Z wycznikami wsppracuj bezpieczniki topikowe specjalnej konstruk-
cji. Wykorzystano znan zasad ograniczania prdw zwarciowych przez bez-
piecznik topikowy zwany w tym przypadku ogranicznikiem prdu. S produ-
39
kowane na prdy 100 i 300 A oraz napicie 500 V. W tablicy 1.23 przedsta-
wiono zakresy wyzwalaczy nadprdowych wycznikw WZO [86].
Podstawowe dane techniczne wycznikw typu DS
Tablica 1.22

Typ wycznika Parametr
DS 416 DS 420 DS 625 DS 632 DS 840
Znamionowe napicie czeniowe [V] do 660
Znamionowy prd cigy [A] 1600 2000 2500 3200 4000
Zdolno czenia zwarciowa (kA] 50 50 65 65 85
Zakres nastawczy prdu dziaania
czonu przecieniowego
0,5-1, 25Inp
Zakres nastawczy czasu zwoki czonu
przecieniowego [s]
4-36
Zakres nastawczy prdu dziaania
czonu krtkozwocznego
4-10 V
Zakres nastawczy czasu zwoki czonu
krtkozwocznego [s]
0,2-0,5
Zakres nastawczy czonu zwarciowego
bezzwocznego
4-10Inp
l
np
prd znamionowy przekadnikw prdowych.
Tablica 1.23
Zakres wyzwalaczy nadprdowych wycznikw typu WZO
Znamionowy prd wyzwalacza [A] Typ wycznika
termicznego elektromagnesowego
WZO 100 20 25
30 40
50
60 80
100
430 430 430 430
lub 600 430, 500
lub 600 430 lub
600 800 800
WZO 400 100
120
140
170
200
225
250
300
600-900
600-900
1000-1400
1000-1400
1000-1400
1400-1750
1700-2200
1700-2200
40
CZNIKI STYCZNIKOWE
Sa to czniki robocze przystosowane do duej czstoci cze (od kilkudzie-
siciu do kilku tysicy cze na godzin). Maj zastosowanie w napdach
wymagajcych czstych rozruchw, zmian kierunkw obrotw itp. Poniewa
styczniki s przeznaczone do czstego wczania i wyczania, nie maj duej
zdolnoci wyczalnej. Rol zabezpieczania zwarciowego przy styczniku prze-
jniuje wic najczciej bezpiecznik. Styczniki mog by wyposaone w prze-
kaniki termiczne z regulowan wartoci prdu nastawiania, styki pomocni-
cze zwierne lub rozwierne, przycisk do rcznego uruchamiania itp.
W tablicy 1.24 zestawiono podstawowe dane techniczne wybranych 3-bie-
gunowych stycznikw prdu przemiennego. Do wsppracy ze stycznikami s
przystosowane odpowiednie typy przekanikw termicznych.
Dla stycznikw typu LS podano graniczne wartoci prdw przekanikw
termicznych, midzy ktrymi.istnieje wiele zakresw nastawczych. Dokadne
dane znajduj si w katalogu [77].
Oprcz stycznikw omwionych dotychczas, produkowane s rwnie
styczniki prdu staego, wykonywane w dwch grupach. Do pierwszej nale
styczniki prdu przemiennego przystosowane do pracy w torach prdu staego.
S to styczniki serii SU na znamionowy prd cigy od 40 do 630 A. Druga
grupa, to styczniki prdu staego o specjalnej konstrukcji, przeznaczone wy-
cznie do pracy w obwodzie prdu staego. S to styczniki serii SNF, STT,
Su 7 Su 8, SO, SNW i SE na znamionowy prd cigy od 25 do 1600 A.
BEZPIECZNIKI INSTALACYJNE
S to czniki przeznaczone do przerywania obwodu elektrycznego, gdy py-
ncy w nim prd przekracza okrelon warto w cigu dostatecznie dugie-
go czasu. Najwaniejsz czci bezpiecznika jest element topikowy zwany
wkadk, przeznaczony do stopienia si przy zadziaaniu bezpiecznika.
W zalenoci od rodzaju zabezpieczanego urzdzenia, naley dobra wkad-
k topikow o odpowiedniej charakterystyce czasowo-prdowej. Oznaczenie
charakterystyki nowszych wkadek topikowych skada si z dwch liter:
- pierwsza z nich (maa) oznacza zdolno wyczania wkadki peno- lub
niepenozakresow
a - charakterystyka niepenozakresow (ochrona tylko przed skutkami
zwar)
g - charakterystyka penozakresowa (ochrona przed skutkami zwar i prze-
cie)
- druga (dua) oznacza kategori uytkowania wkadki (przeznaczenie do
zabezpieczania poszczeglnych urzdze)
G lub L kable i przewody
M silniki elektryczne
41
Tablica 1.24
Podstawowe dane techniczne wybranych stycznikw prdu przemiennego
Oznaczenie stycznika
IN
[A)
UN[V] Zakresy nastawcze przekanikw termicznych
[A]
SLA-7
SLA-12
SLA-16
SLA-32
SLA-63
SLA-85
16 20
32 40
100
120
660 2,2-3,3; 2,8-4,0; 3.5-5,2; 4,5-6,3; 5.5-8,3; 7-10;
8,6-13; 11-16; 14-21; 18-27; 25-30; 30-45; 40-
63; 57-82; 63-90
TSM 1 16 660 0.29-0.4; 0,4-0,5; 0,5-0,7; 0,7-0.9; 0.9-1,2; 1-1,4;
1.2-1,6; 1,4-1,9; 1.7-2.3; 2-2,8; 2.4-3.2; 2,8-3,8;
3,4-4,6; 4-5,6; 5-7; 6.2-8,6; 7,5-10,5; 9.4-13
0.11-14
0,12-17
0.12-32
LS 07
LS05
LS4
LS7
LS 17
LS27
LS37
LS47
LS57
LS 77
16
20 20
25 32
40
50 90
100
110
660
25,0-80
SM22I
SM 240
SM263
24
40
63
500 -
SUO
SU 1
SU2
SU3
SU4
SU5
SU6
30 50
80
130
200
300
500
500 /
StM-4
StM-6
StM-8
63
160
400
660 -
SC 102
SCNS 102
SC202
SCNS 202
SCO 162
SC402
SCNS 402
100
100
200
200
160
400
400
500 45-60; 55-80; 70-100; 85-120; 110-160
Sr-400
Sr-500
Sr-550
Sr-630
400
500
550
630
1200 -
42
Tr transformatory
B urzdzenia grnicze
R pprzewodniki
S wytwarzane bezpieczniki o rnorodnych waciwociach i przeznacze-
niu, okrelone symbolami gL, gG, gB, gTr, gR, aM i aR.
Produkowane s w dalszym cigu wkadki bezpiecznikowe o oznaczeniach:
Bi Wts wkadka topikowa o dziaaniu szybkim Bi
Wtz wkadka topikowa o dziaaniu zwocznym
Podstawowe dane techniczne tych bezpiecznikw przedstawiono w tabl. 1.25.
Wytrzymao zwarciowa wkadek topikowych Bi Wt wynosi:
dla prdu przemiennego 40 kA
dla prdu staego o napiciu 250 V 50 kA
dla prdu staego o napiciu 500 V 10 kA
Tablica 1.25
Podstawowe dane techniczne wkadek topikowych bezpiecznikw instalacyjnych typu Bi
Prd znamionowy

Prd znamionowy wkadki topikowej [A]

gniazda Bi Wts Bi Wts Bi Wts Bi Wtz Bi Wtz
[A] 500 V 660 V 750 V 380 V 500 V

2 2 2 _

4 4 4 - -

6 6 6 - 6
25 10 10 10 - 10

16 16 16 - 16

20 20 20 - 20

25 25 25 25 25

32 32 32 _ 32

35 35 35 35 35
63 40 40 40 - 40

50 50 50 50 50

63 633 63 63 63
100 80 80 - - 80

100 100 - 100

125 _ _ _ _
200 160 - - - -

200 - - - -
Bezpieczniki instalacyjne typu Bi skadaj si z nastpujcych czci: -
gniazda, oznaczonego liter G oraz dodatkowo ma liter charakteryzuj-
c budow gniazda.
43
gwki, oznaczanej liter G,
wkadki topikowej, oznaczonej literami Wt oraz dodatkow liter s"
w przypadku wkadek o dziaaniu szybkim lub liter z" dla wkadek
zwocznych,
wstawki dolnej, oznaczonej literami Wd; stosuje si j do gniazd 25 i 60 A.
Caa ta grupa ma podstawowe oznaczenie Bi umieszczone na pocztku
symbolu elementu oraz okrelenie prdu znamionowego w amperach na
kocu symbolu, np. wkadka topikowa o dziaaniu szybkim i prdzie znamio-
nowym 25 A ma oznaczenie Bi Wts 25, a gniazdo otwarte o prdzie znamio-
nowym 60 A ma oznaczenie Bi Go 60. Wszystkie gniazda, oprcz ciennych
stosowanych w trakcji, s na napicie 500 V. W tablicy 1.26 zestawiono
oznaczenia poszczeglnych typw gniazd i ich przeznaczenie.
Poniej zostan przedstawione informacje o produkowanych obecnie w Pol-
sce bezpiecznikach topikowych instalacyjnych nowszej generacji. W tabli-
cy 1.27 podano dane techniczne tych wkadek.
Tablica 1.26
Instalacyjne gniazda bezpiecznikowe starego typu
Oznaczenie
gniazda
Typ Zastosowanie Prd znamiono-
wy [A]
Bi Gu uniwersalne na cianie w pomieszczeniach zamk-
nitych
25,63
BiGk kryte do oson i skrzynek bezpiecznikowych 25, 63, 100, 200
Bi Go otwarte do oson i skrzynek bezpiecznikowych
zabezpieczonych przed dostpem osb
niepowoanych
25.63
Bi Gsz szynowe w rozdzielniach do nanizania na szyny 25
Bi Gts tablicowe
na tablicach izolacyjnych o gruboci
do 20 mm
25. 63, 100
Bi Gs nacienne zamk-
nite
na cianie w pomieszczeniach zamk-
nitych
25, 100
Bi Gs m 480-1 nacienne mao-
gabarytowe
na cianie w pomieszczeniach zamk-
nitych
25
Bi Gso nacienne otwarte w skrzynkach bezpiecznikowych 25,63
Bi Gso m 490-3
nacienne otwarte
maogabarytowe
w skrzynkach bezpiecznikowych 25
W tablicy 1.28 podano dane techniczne gniazd bezpiecznikowych 1-biegu-
nowych, a w tabl. 1.29 gniazd bezpiecznikowych 3-biegunowych.
44
Tablica 1.27
Dane techniczne wkadek toplkowych instalacyjnych nowszej generacji
Typ wkadki Prd znamionowy
[A]
Znamionowa zdolno
wyczania dla prdu
przemiennego [kAJ
Znamionowa zdolno
wyczania dla prdu
staego [kA]
DI 2,4.6. 10, 16.20,25 50 8
DII 2,4,6, 10. 16, 20, 25 50 8
DIII 35, 50, 63 50 8
DIV 80, 100
50 8
DV 125, 160. 200
50 8
Tablica 1.28
Dane techniczne gniazd bezpiecznikowych 1-biegunowych
Wersja konstrukcyjna Typ gniazda
rd In
[A]
Gwint
z przykrywk bez pokrywy mocowanie
zatrzaskowe
mocowanie
na ruby
EZN 25 25 E27

+ +

EZN 63 63 E33

+ +

EZN 63-M6 63 E33

+
+
EZV 25 25 E27

+

+
EZV 63 63 E33

+

+
EZV 63-M6 63 E33

+

+
EZN 25-ZP 25 E27 +

+

EZN 63-ZP 63 E33 +

+

EZN 63-M6-ZP 63 E33 +

+

EZV 25-ZP 25 E27 +

+
EZV 63-ZP 63 E33 +

+
EZN 63-M6-ZP 63 E33 +

+
Nowszymi rozwizaniami bezpiecznikw instalacyjnych s maogabaryto-
we bezpieczniki instalacyjne, ktre mog by montowane na typowej szynie
montaowej TH 35-7,5 lub na powierzchni paskiej. Budowa ich jest podobna
do poprzednich, tzn. gniazdo, gwka, wkadka topikowa i wstawka kalibrowa.
Wkadki topikowe nosz nazw maogabarytowych. W tablicach 1.30 i 1.31
przedstawiono dane techniczne wkadek topikowych i gniazd bezpieczniko-
wych [9]. Zdolno zwarciowa tych wkadek jest identyczna jak DI-DV, tzn.
50 kA dla prdu przemiennego i 8 kA dla prdu staego.
45
Tablica 1.29
Dane techniczne gniazd bezpiecznikowych 3-biegunowych
Wersja konstrukcyjna Typ gniazda Prd / [A] Gwint
z przykrywk mocowanie
zatrzaskowe
mocowanie
na ruby
EZN 25/3 25 E27 + +
EZV 25/3 25 E27 + +
EZN 63/3 63 E33 +
+
EZV 63/3 63 E33 + +
EZN 63/3-M6 63 E33 + +
EZV 63/3-M6 63 E33 + +
Na rysunku 1.14 przedstawiono charakterystyki prdowo-czasowe wkadek
topikowych zwocznych DO 1 i DO 2 o charakterystyce gG.

Rys. 1.14. Charakterystyki prdowo-czasowe wkadek bezpiecznikowych zwocznych DO 1
i DO 2 o charakterystyce gG
46
Tablica 1.30
Dane techniczne wkadek topikowych maogabarytowych
Typ

DO 1

DO 2

prd znamionowy
wkadki [A]
2
4 6 10 16 20 25 35
50
63
Strata mocy [W] 2,5 1, 8 1,8 2,0 2,2 2,2 2,5 3,5
4,2
5,0
Poniewa wymiana wkadek topikowych moe by dokonywana przez osoby
niewykwalifikowane, naley uniemoliwi zastosowanie wkadki o parametrach,
ktre nie zapewni waciwego zabezpieczania urzdzenia. Pozwala na to zr-
nicowanie wielkoci tzw. czopika w zalenoci od wielkoci wkadek. S to
tzw. wstawki kalibrowe. Stosuje si je na prdy do 63 A. Gniazdo wyposaa
si we wstawk kalibrow uniemoliwiajc zastosowanie nieodpowiedniej
wkadki topikowej. Zarwno wkadki topikowe, jak i wstawki kalibrowe s
oznaczone barwami. W tablicy 1.32 przedstawiono oznaczenia barwami bezpie-
cznikw instalacyjnych tradycyjnych (nie maogabarytowych) produkowanych
przez POLAM Putusk [11].
Tablica 1.31
Dane techniczne gniazd bezpiecznikowych typu DO
Wersja konstrukcyjna Typ gniazda
In
[A]
Gwint
z pokryw
maskujc
bez pokrywy
maskujcej
do mocowania
na listwie
do mocowania
rubami
DO1N-K 16 E 14 +

+

DO1V-K 16 E 14 +

+
DO2N-K 63 E 18 +

+

DO2V-K 63 E 18

+
DO2N M6-K 63 E 18 +

+

DO2V M6-K 63 E 18 +

+
DO1N 16 E 14

+ +

DO1V 16 E 14

+

+
DO2N 63 E 18

+ +

DO2V 63 E 18

+

+
DO2N M6 63 E 18

+ +

DO2V M6
63
E 18

+

+
47
Tablica 1.32
Barwy wkadek topikowych i wstawek kalibrowych
Prd In Barwa
[A]

2 rowa
4 brzowa
6 czerwona
10 czerwona
16 szara
20 niebieska
25 ta
35 czarna
50 biaa
63 miedziana
80 srebrna
100 czerwona
125 ta
160 miedziana
200 niebieska
W tablicy 1.33 podane s wartoci prdw zadziaania bezpiecznikw tra-
dycyjnych (nie maogabarytowych) produkowanych przez POLAM Putusk [11].
Tablica 1.33
Wartoci prdw zadziaania bezpiecznikw produkowanych przez POAM Putusk
Rodzaje wkadek Prd znamionowy In [A] Prgd zadziaania I
2
[A]
Instalacyjne zwoczne i przemysowe =<4 6
i 10 >=
16
2.1 In
1.9In
1,6In
Instalacyjne szybkie <=4 6 i 10
16, 20 i 25 2
35
2.1 In
1.9In
1,75 In
1.6In
BEZPIECZNIKI PRZEMYSOWE
Bezpieczniki przemysowe, zwane rwnie bezpiecznikami stacyjnymi lub wiel-
kiej mocy, o duej zdolnoci wyczalnej s przeznaczone gwnie do zabezpie-
czania maszyn elektrycznych, urzdze i linii przed skutkami zwar i przeci-
e w obwodach, w ktrych wystpuj due prdy robocze i zwarciowe.
Zesp bezpiecznikowy skada si z podstawy I- lub 3-biegunowej i 1 lub
3 wkadek topikowych (rys. 1.15). Podstawa skada si z czci wykonanej
z materiau izolacyjnego, sucej do rnocowania osprynowanych zaciskw
szczkowych oraz rub do przyczania przewodw. Zaciski szczkowe su
do mocowania wkadek topikowych.
48

Tablica 1.34
Wkadki topikowe bezpiecznikw przemysowych
Oznaczenie
wkadki
Prad I
f
[A]
Znamionowa zwarciowa zdolno
wyczania prdu przemiennego 500 V
[kA]
Typ podstawowy
WTN-1 6 10
16 20
25 32
40 50
63 80
100
125
160
200
250
PBN 1
lub PBN
1-3
WTN-2 125
160
200
250
315
400
PBN 2 lub
PBN 2-3
WTN-3 315
400
500
630
120
PBN 3
WT-l/F
lub WTN-
OO/F
25 32
40 50
63 80
100
125
160
PBN 1 PBN
1-3 lub
PBGOO
PBG00-3
WTN-1C
lub WTN-
00
6
10 16
20 25
32 40
50 63
80
100
125
160
100
PBN 1 PBN
1-3 lub
PBGOO
PBG00-3
49
W kraju produkowanych jest kilka typw wkadek i podstaw bezpieczniko-
wych. Wkadki topikowe o charakterystyce zwocznej oznaczone s symbola-
mi WTN-00, 1, 1C, 2, 3, natomiast o charakterystyce szybkiej - symbolem
WT/F. Litera C oznacza wkadk o zmniejszonych wymiarach. Podstawy bez-
piecznikowe oznaczane s symbolami PBN 1, 2, 3 lub PGB 00.
Rys. 1.15. Podstawa jednobiegunowa bezpiecznika przemyso-
wego z wkadk topikow 1 - podstawa, 2 - wkadka
W tablicach 1.34 i 1.35 podano podstawowe dane techniczne krajowych
bezpiecznikw przemysowych wg [11).
Tablica 1.35
Dane znamionowe podstaw bezpiecznikw przemysowych
Oznaczenie Liczba Znamionowe napicie Znamionowy prd Znamionowy prd
typu biegunw pracy
[V]
cigy
[A]
szczytowy
[kA]
PBG 00 1

160 25
PBG 00-3 3

160 25
PBN 1 1

250 40
PBN 1-3
3
660 250 40
PBN 2 1

400 50
PBN 2-3 3

400 50
PBN 3 1

630 65
PRZYRZDY DO OBWODW POMOCNICZYCH
Su do sterowania urzdzeniami gwnymi oraz sygnalizacji. Do grupy tej
nale przyrzdy sygnalizacyjne oraz czniki, takie jak; przyciski, sterowniki,
czujniki, przekaniki, czniki miniaturowe. W instalacjach najwiksze zasto-
sowanie maj przyciski, czniki miniaturowe oraz czniki sterownicze.
Ze wzgldu na bardzo szeroki asortyment tych przyrzdw, ograniczymy
si tylko do ich wymienienia. Szczegowe dane mona znale w kartach
katalogowych producentw.
50

1.3. ROZDZIELNICE
Rozdzielnica nazywamy urzdzenie przeznaczone do rozdziau energii elek-
trycznej.
W zalenoci od sposobu wykonania czci wsporczych (mocujcych po-
szczeglne czci) i oson czci bdcych pod napiciem, rozdzielnice na
napicie do 500 V mona podzieli na: tablicowe, szkieletowe, bezszkieleto-
we, skrzynkowe, kostkowe.
W dalszej czci skryptu zajmiemy si omwieniem poszczeglnych
typw rozdzielnic oraz podaniem ich podstawowych danych technicznych.
1.3.2. ROZDZIELNICE TABLICOWE
Tablice tych rozdzielnic wykonuje si z materiaw izolacyjnych, takich jak
bakelit, gumoid (papier bakelizowany), lub z blachy stalowej. Dawniej tablice
byy wykonywane z marmuru. Obecnie si ich nie wykonuje ze wzgldu na
krucho, higroskopijno i trudn obrbk marmuru. Rozdzielnice tablicowe
izolacyjne wykonuje si przewanie do obwodw owietleniowych oraz do
obwodw siowych niewielkiej mocy (natenie prdu do 200 A). Na tablicy
rozdzielczej montuje si przyrzdy rozdzielcze, a poczenia midzy nimi
wykonuje si z tyu tablicy przewodami miedzianymi o przekroju nie mniej-
szym ni 2,5 mm
2
lub prtami paskimi przy wikszych nateniach pr-
du. Grubo stosowanych pyt izolacyjnych zaley od wielkoci rozdzielnicy
i od siy potrzebnej do uruchomienia cznikw. S stosowane pyty o gru-
boci 6-20 mm.
Najczciej rozdzielnica jest zasilana jedn lini. W dopywie umieszcza
si zabezpieczenie gwne, ewentualnie amperomierz, woltomierz lub licz-
nik energii elektrycznej. Doprowadza si t lini przewodami izolowanymi
od dou tablicy. Takie rozwizanie zapobiega uszkodzeniu linii zasilajcej
przy paleniu si uku w obwodach odbiorczych. Jeeli do tablicy jest do-
czonych wicej ni 8 odpyww, to linia zasilajca powinna by wyposaona
w wycznik. Bezpieczniki obwodw odbiorczych umieszcza si na grze
tablicy. Poczenia wykonuje si albo z tyu, albo z przodu tablicy. W tym
ostatnim przypadku stosuje si pokryw blaszan z wyjciami na przyrzdy
rozdzielcze.
Rozdzielnice tablicowe s mocowane do cian za pomoc kotew lub kto-
wnikw stalowych, osadzonych w murze. Obrzea rozdzielnic osania si bla-
ch stalow lub umieszcza rozdzielnice we wnkach zaopatrzonych w drzwicz-
ki. Zapobiega to przypadkowym dotkniciom czci bdcych pod napiciem.
Wiksze rozdzielnice wyposaa si w zaciski pozwalajce na przyczanie
przewodw po osadzaniu tablicy w murze.
51
iw
1.3.3. ROZDZIELNICE SZKIELETOWE
W tych rozdzielnicach czniki i inne przyrzdy montuje si na ramie ze zwy-
kych ksztatownikw stalowych lub ksztatownikw wykonanych z perforo-
wanej blachy stalowej. Napdy cznikw, przyciski sterownicze, przyrzdy
pomiarowe, lampki sygnalizacyjne i schematy z listewek umieszcza si na
blasze stalowej stanowicej czoow cz rozdzielnicy. W zalenoci od spo-
sobu ustawienia rozrnia si rozdzielnice przycienne i wolnostojce.
ZUNIFIKOWANE URZDZENIA ROZDZIELCZE
Urzdzenia rozdzielcze typu ZUR na napicie znamionowe 400 i 500 V s
przeznaczone do rozdziau energii elektrycznej, sterowania odbiornikami elek-
trycznymi oraz zabezpieczania odbiornikw lub urzdze przed skutkami
zwar i przecie. Mog by stosowane w zakadach przemysowych jako
rozdzielnice w stacjach transformatorowych, rozdzielnice oddziaowe lub jako
stycznikownie. Urzdzenia te zastpiy rozdzielnice typu Rw66, Rp66, RM-69
oraz stycznikownie SXRo. Instalowane mog by w pomieszczeniach ruchu
elektrycznego lub w pomieszczeniach oglnie dostpnych.
Ze wzgldu na dostp, w celu obsugi i nadzoru, urzdzenia s wykonywa-
ne jako:
wolnostojce wyposaone od czoa w drzwi, a od tyu w porcze,
przycienne wyposaone od czoa w drzwi, a od tyu w osony nie otwierane.
Prdy znamionowe szyn zbiorczych wynosz 400, 630, 1000, 1600 i 2500 A,
a wytrzymao elektrodynamiczna odpowiednio 50, 50, 60, 70 i 105 kA
(warto maksymalna); prdy znamionowe pl odbiorczych od 8 do 1600 A.
Urzdzenia typu ZUR skadaj si z szaf podstawowych z umieszczonymi
w nich polami. Liczba pl mieszczcych si w jednej szafie zaley od typu pola
i typu szafy zgodnie z kartami katalogowymi.
Kade pole zasilajce zajmuje jedn szaf, pola sprzgowe mieszcz si
w jednej lub dwch szafach, natomiast liczba pl odbiorczych w szafie moe
by rna.
Pola s wyposaone w urzdzenia typowe oraz dodatkowe (tzw. wyposae-
nie zmienne). Tory gwne wyposaone s zawsze w szyny zbiorcze i cze-
niowe, czniki (izolacyjne, rubowe, stycznikowe, zwarciowe), aparaty zabez-
pieczajce (bezpieczniki i przekaniki termobimetalowe), przekadniki (tylko
dla pl powyej 80 A). W polach zasilajcych mog by zainstalowane wolto-
mierz i jeden amperomierz, w polach sprzgowych i w polach odbiorczych
o prdzie powyej 80 A - jeden amperomierz. Wyposaenie zmienne moe
obejmowa liczniki energii, obwody sterowania wycznikw i stycznikw.
Urzdzenia typu ZUR mog by zasilane zarwno szynami, jak i kablami. Tak
samo jest z polami odbiorczymi. Szczegowe dane techniczne dotyczce sche-
matw pl, ich rozmieszczania w szafach, wyposaenia typowego i zmiennego
pl s podane w pracy [93].
52
URZDZENIA ROZDZIELCZE SYSTEMU ZMR
Urzdzenia rozdzielcze systemu ZMR mog by stosowane w rnych punk-
tach ukadu elektroenergetycznego - w miejscach wytwarzania, rozdziau i od-
bioru energii elektrycznej, penic funkcj rozdzielnic i sterownic. Istot syste-
mu jest moduowo, elastyczno w ksztatowaniu schematu i wysoki stopie
unifikacji. Mog by realizowane funkcje rozdzielcze, sterownicze, pomiarowe,
sygnalizacyjne, regulacyjne itp. Pola w systemie tym mog by:
- z czonami wysuwnymi,
- z czonami ruchomymi wtykowymi,
- z czonami staymi.
Czony ruchome wtykowe mog zajmowa tylko pooenie pracy lub roz-
dzielenia, natomiast czony wysuwne mog by dodatkowo w pooeniu od-
czenia bez rozdzielenia. W przypadku pl z czonami wysuwnymi, elementem
wysuwnym moe by wycznik lub cae wyposaenie pola zainstalowane na
kasecie. Czonem ruchomym wtykowym moe by wycznik, rozcznik bez-
piecznikowy lub cay blok aparatowy. Czonami staymi s pola z aparatur
mocowan na stae na ksztatownikach.
Pola w systemie ZMR dzielimy na:
- wycznikowe,
- rozcznikowe wtykowe lub stacjonarne,
- sterowniczo-napdowe wysuwne, wtykowe lub stacjonarne,
- z blokami aparatowymi.
Urzdzenia systemu ZMR mog by wyposaone w aparatur czeniow
krajow i importowan. Podstawowymi aparatami obwodw gwnych s:
- wyczniki zwarciowe typu DS, FB, LA, MEGAMAX,
- rozczniki bezpiecznikowe SLM, SLBM,
- styczniki typu SLA i SV (prniowe).
Podstawowe dane techniczne
Napicie znamionowe izolacji 660 V
Prd znamionowy cigy:
szyn gwnych 4000 A
szyn pionowych 2000 A
Prd znamionowy szczytowy wytrzymywany do 200 kA
Szczegowe dane techniczne dotyczce schematw pl, ich rozmieszcza-
nia w szafach oraz wyposaenia s podane w [16].
13.4. ROZDZIELNICE SKRZYNKOWE
Trudnoci w znalezieniu miejsca na rozdzielnic, szczeglnie w pomiesz-
czeniach produkcyjnych, skaniaj do stosowania rozdzielnic skrzynkowych
wykonanych ze skrzynek blaszanych lub z tworzywa sztucznego, skrconych
53
ze sob za pomoc rub i zawierajcych wewntrz aparatur rozdzielcz
gwn i pomocnicz.
Gwnymi zaletami tych rozdzielnic jest przejrzysto ukadu, niezawod-
no dziaania, bezpieczestwo obsugi, wystarczajca odporno na uszkodze-
nia mechaniczne oraz niewielkie wymiary. Pozwala to na umieszczenie roz-
dzielnic bezporednio obok maszyn lub stanowisk pracy, na cianie lub filarze
midzy oknami, we wnkach, rogach, przy supach itd.
Do miejsca instalowania s one dostarczane z fabrycznie wbudowan apara-
tur do wntrza skrzynek. Dodatkow zalet tych rozdzielnic jest moliwo
instalowania ich w pomieszczeniach produkcyjnych, w ktrych obsuga nie ma
kwalifikacji wymaganych w przypadku obsugi innych typw rozdzielnic. Dziki
moliwoci ustawienia rozdzielnicy w pobliu odbiornikw energii uzyskuje si
due oszczdnoci materiaw przewodowych. Rozbudowa lub przebudowa
rozdzielnicy jest atwa. Wymaga dodania, wzgldnie wymiany kilku skrzynek.
Najszersze zastosowanie miay rozdzielnice zbudowane ze skrzynek eliw-
nych. Maj one du wytrzymao na uszkodzenia mechaniczne. Wad ich
by stosunkowo duy ciar, stosunkowo mae prdy znamionowe i trudna
eksploatacja (ciasnota). Tej wady nie maj rozdzielnice zoone ze skrzynek
blaszanych i z tworzyw sztucznych.
1.3.5. ROZDZIELNICE INSTALACYJNE
Wiele firm oferuje rozdzielnice instalacyjne skadajce si z jednej obudowy
lub zestawu skadajcego si z wielu obudw. Materiaem na obudowy jest
przede wszystkim tworzywo, ale moe to by te blacha stalowa.
Rozdzielnice s w wykonaniu naciennym lub wnkowym. S przystoso-
wane do instalowania w nich aparatw na wspornikach montaowych TH lub
do wyposaenia innego. Wykonywane s w kilku kolorach, z materiau udaro-
odpornego i trudnoopornego. Drzwiczki przednie lub pokrywa czoowa s
przezroczyste. Szczegowe informacje o tych rozdzielnicach s podane w ka-
talogach producentw.
1.4. KONDENSATORY ENERGETYCZNE
DO KOMPENSACJI MOCY BIERNEJ
1.4.1. BUDOWA KONDENSATORW NISKIEGO NAPICIA
Kondensatory energetyczne w kraju s wykonywane zgodnie z wymaganiami
obowizujcych norm, z tym e dotyczy to tylko kondensatorw redniego
napicia, bowiem od duszego ju czasu nie produkuje si kondensatorw
niskiego napicia. Nie ma wobec tego potrzeby podawania wymaga normy
dotyczcych oznacze i tabliczki znamionowej. Instalowane w kraju konden-
satory pochodz od wielu producentw.
54
Niezalenie od producenta, budowa kondensatorw jest zbliona. Konden
sator skada si ze szczelnego puda z blachy stalowej, zwanego obudow,
czci wewntrznej, ktr stanowi pakiety zwijek, oraz izolatorw przepusto-
h z zaciskami do przyczania przewodw. Zwijki kondensatorowe s to
elementarne kondensatory, ktrych rodzaj, liczba i sposb poczenia ze sob
zale od napicia znamionowego i mocy kondensatora. Izolatory przepustowe
s wykonywane z ywic syntetycznych. Kondensatory wykonuje si jako trj-
fazowe na napicie rwne napiciu sieci 400 V lub 500 V. Kondensatory te
sa poczone wewntrznie na og w trjkt. Napicie znamionowe kondensa-
tora jest to napicie znamionowe izolacji midzy jego zaciskami. Inn wiel-
koci podawan zawsze na tabliczce znamionowej jest pojemno kondensa-
tora midzy jego zaciskami. Dla kondensatorw trjfazowych podawana jest
czsto suma pojemnoci caego kondensatora. Jeszcze jedna wielko powinna
by zawsze podana na tabliczce znamionowej. Jest to moc znamionowa kon-
densatora, ktr jest moc bierna [kvar] przy napiciu znamionowym. Na ta-
bliczce znamionowej powinien by podany prd znamionowy. Jeeli go nie
ma, mona go wyliczy z wielkoci podanych wczeniej, tzn. z mocy znamio-
nowej i napicia. Na tabliczce znamionowej podawane s czsto obok danych
znamionowych, dane rzeczywiste, rnice si troch od znamionowych, takie
jak pojemno i moc. S to wartoci inne dla kadego kondensatora, wynika-
jce z wykonanych pomiarw po jego wyprodukowaniu.
Spord wystpujcych w kraju kondensatorw najczciej spotyka si
jednostki o mocy: 5; 10; 12,5; 15; 20; 25; 33,3; 40; 50 i 60 kvar.
1.4.2. BUDOWA BATERII KONDENSATORW
Produkowane w kraju baterie kondensatorw skadaj si z jednego czonu
zasilajco-sterujcego oraz z czonw kondensatorowych w liczbie od 3 do
12 sztuk. Baterie zoone z tych czonw stanowi konstrukcyjn cao i s
produkowane jako scalony prefabrykat. Czon zasilajco-sterujcy jest przysto-
sowany do poczenia z sieci lini kablow doprowadzon od dou. W czo-
nie tym znajduje si regulator wspczynnika mocy, zegar sterujcy, przeka-
nik pomocniczy oraz bezpieczniki i listwa zaciskowa. Czony kondensatorowe
s wyposaone w jeden, dwa lub trzy trjfazowe kondensatory oraz w zestaw
czeniowo-zabezpieczajcy (stycznik + bezpieczniki). Styczniki s sterowane
regulatorem wspczynnika mocy. W zalenoci od typu baterii, pewna cz
czonw jest przyczona na stae, a cz stanowi czony regulowane
wsppracujce z regulatorem wspczynnika mocy. Zegar sterujcy moe
wycza baterie w godziny i dni wolne od pracy. Praca poszczeglnych czo-
nw kondensatorowych jest sygnalizowana lampk sygnalizacyjn. W zale-
noci od okresu, w ktrym wybudowano bateri, moe by ona wyposaona
w regulator wspczynnika mocy innego typu.
Typy wybranych baterii kondensatorw oraz ich dane techniczne s podane
w tabl. 1.36 i 1.37. W tych bateriach kondensatory pochodz z importu.
55
Tablica 1.3
Dane techniczne baterii kondensatorw do kompensacji mocy biernej produkowanych przez
Elektromontaz Bydgoszcz

Moc Stopie Znamionowy Liczba czonw kondensatorowych
Oznaczenie baterii baterii regulacji prd szczytowy

[kvar] [kvar]
[kA]
regulowanych nieregulowanych
BK-86m - 15/5 15 5 25 3 -
BK-86m - 35/5 35
5
7 -
BK-86m - 40/10 40 10 4 -
BK-86m - 60/10 60 10 6 -
BK-86m- 80/10 80 10 35 8 -
BK-86m-50/12,5 50 12,5 4 -
BK-86m-75/12,5 75 12,5 6

BK-86m- 100/12,5 100 12.5
8
-
BK-88- 120/20 120 20
6
-
BK-88- 150/25 150 25 6 -
BK-88 - 200/33,3 200 33,3 6 -
BK-88 - 240/40 240 40 6 -
BK-88 - 300/50 300 50 6 -
BK-88- 180/20 180 20 9

BK-88 - 225/25 225 25
80
9 -
BK-88 - 300/33,3 300 33,3 9 -
BK-88 - 360/40 360 40 9 -
BK-88-450/50 450 50 9 -
BK-88 - 400/33,3 400 33,3 9 3
BK-88 - 480/40 480 40 9
3
BK-88 - 600/50 600
50
9 3
Tablica 1.37
Dane techniczne baterii kondensatorw do kompensacji mocy biernej produkowanych przez
przedsibiorstwo TAURUS w Bydgoszczy
Oznaczenie baterii Moc baterii
[kvar]
Stopie regulacji
[kvar]
Liczba czonw kondensatorowych
regulowanych
BKT 96 90/15 90 15 6
BKT 96 120/20 120 20 6
BKT 96 137,5/12,5 137.5 12.5 6
BKT 96 150/15 150 15 6
BKT 96 180/20 180 20 6
BKT 96 200/20 200 20 6
BKT 96 225/25 225 25 6
BKT 96 240/40 240 40 6
BKT 96 250/25 250 25 6
BKT 96 300/50 300 50 6
BKT 96 320/20 320 20 9
BKT 96 360/40 360 40 9
BKT 96 420/20 420 20 10
BKT 96 480/40 480 40 12
BKT 96 550/25 550 25 12
BKT 96 600/50 600 50 12
BKT 96 660/30 660 30 12
BKT 96 720/60
720
60 12
56

2. Odbiorniki energii elektrycznej
2.1. WIADOMOCI OGLNE
Sie elektroenergetyczna zasila odbiorniki o bardzo rnym charakterze i prze-
znaczeniu. Odbiorniki te mona klasyfikowa z rnych punktw widzenia,
ale najpowszechniej jest przyjmowany podzia wedug zastosowania. Decydu-
jcy wpyw na prac sieci i instalacji elektroenergetycznych maj nastpujce
grupy odbiornikw:
silniki elektryczne,
elektryczne rda wiata,
urzdzenia elektrotermiczne.
Z sieci elektroenergetycznej zasilanych jest wiele innych grup odbiornikw,
ale ich udzia w poborze mocy i energii jest niewielki i nie wywieraj one
powaniejszego wpywu na prac sieci.
Podstawowymi parametrami lub cechami odbiornikw energii elektrycznej s:
rodzaj prdu,
napicie znamionowe,
moc znamionowa,
moc przy rozruchu,
charakter pracy,
symetria obcienia sieci,
dopuszczalne odchylenia i wahania napicia,
stopie niezawodnoci zasilania.
W dalszym cigu omwione zostan tylko cechy charakterystyczne odbior-
nikw wywierajcych decydujcy wpyw na prac sieci elektroenergetycznej.
2.2. ELEKTRYCZNE RDA WIATA
2.2.1. WPROWADZENIE
wiato w elektrycznych rdach moe by wytwarzane dwoma podstawowymi
sposobami:
57
- przez ogrzewanie odpowiednich cia staych do wysokiej temperatury,
- przez spowodowanie promieniowania Iuminescencyjnego.
Elektryczne rda wiata dzieli si na nastpujce grupy:
a) lampy o temperaturowym wytwarzaniu wiata arwki;
b) lampy o luminescencyjnym wytwarzaniu wiata;
lampy fluorescencyjne wietlwki,
lampy wyadowcze: jarzeniowe, rtciowe, sodowe,
c) lampy o mieszanym wytwarzaniu wiata rt i owo-arowe.
Podstawowymi parametrami charakteryzujcymi rda wiata s: strumie
wietlny, trwao oraz wydajno wietlna. Ponadto rda wiata charaktery-
zuj si temperatur barwow oraz wskanikiem oddawania barw.
Temperatura barwowa rda wiata jest to temperatura ciaa czarnego,
w ktrej wysya ono promieniowanie o tej samej chromatycznoci co promie-
niowanie rozpatrywanego rda.
Barwno (chromatyczno) wiata danego rda moe by zatem okre-
lona przez odpowiedni temperatur ciaa czarnego. Temperatura barwowa
arwek zawiera si w granicach od 2500 K do 3250 K, natomiast temperatu-
ry barwowe rde wyadowczych zawieraj sic od 2100 K do 6500 K.
Inn cech rde wiata jest zdolno oddawania barw. Cecha ta jest
okrelana wskanikiem oddawania barw. Maksymalna moliwa warto ogl-
nego wskanika oddawania barw R
o
wynosi 100. Im wskanik R
o
jest wikszy
tym wiksza dokadno oddawania barw. Najwiksz wartoci wskanika
oddawania barw charakteryzuj si arwki (R
o
= 100), najmniejsz lampy
wyadowcze sodowe (R
o
= 20).
rda wiata charakteryzuj si staym poborem mocy, a ich moce jed-
nostkowe s niewielkie. Wikszo rde wiata pracuje przy wspczynniku
mocy rwnym 1 lub bliskim jednoci. Cech niekorzystn elektrycznych r-
de wiata jest jednoczesno powodowanych przez nie obcie sieci i elek-
trowni. Jest to szczeglnie niekorzystne w okresie zimowym, kiedy obcienie
powodowane przez odbiorniki owietleniowe nakada si na obcienie powo-
dowane przez inne odbiorniki (gwnie przemysowe), doprowadzajc do wy-
stpowania szczytw obcienia.
2.2.2. ARWKI
arwki znane od 1879 r. s najbardziej rozpowszechnionym rdem wiata
i pomimo stosunkowo maej skutecznoci wietlnej w wielu przypadkach s
rdem wci niezastpionym. Zaletami arwek s: due zrnicowanie ich
mocy (od czci wata do kilku kilowatw) oraz moliwoci stosowania r-
nych wartoci napi zasilania (od 1,5 V do 280 V). Wydajno wietlna ar-
wek zawiera si w granicach od 8 do 18 lnVW (wiksze wartoci wydajnoci
58
odpowiadaj arwkom o wikszej mocy). Wartoci znamionowe
strumienia wietlnego arwek gwnego szeregu podano w tabl. 2.1.
arwki mog pra-cowa w bardzo szerokim zakresie temperatury otoczenia,
od najniszych wystpujcych w kraju a do 70C.
Tablica 2.1
Znamionowy strumie wietlny [Im] arwek o napiciu 230 V wg [10]
Strumie wietlny arwek z bak Moc arwki
[W]
przezroczyst matow
40 60
75 100
150
200
300
500
1000
430
730 960
1380
2200
3150
5000
8400
18800
430
730
960
1380
2200
3150
Uwaga. arwki o mocy do 200 W - z trzonkiem E 27, o mocy za
powyej 200 W z trzonkiem E 40.
Strumie wietlny Fi i trwao T arwek bardzo silnie zale od wartoci
napicia zasilajcego U. Zalenoci te mona opisa poniszymi wzorami:
(2.1)
(2.2)
przy czym Fi, T
n
i U
n
wartoci znamionowe strumienia, trwaoci i napicia.
Wykadniki potg bez nawiasw we wzorach (2.1) i (2.2) odnosz si do
arwek prniowych, w nawiasach - do arwek gazowanych.
Nieznaczne nawet zwikszenie wartoci napicia powoduje znaczne zmniej-
szenie trwaoci arwek. Zmniejszenie napicia zwiksza trwao, ale jedno-
czenie powoduje znaczne zmniejszenie strumienia wietlnego, co jest zjawis-
kiem niekorzystnym. Normalna trwao arwek wynosi 1000 h.
Moc pobieran przez arwki mona wyrazi wzorem
przy czym P
n
- moc
znamionowa arwki.
(2.3)
59

Do owietlenia oglnego takich obiektw jak stadiony, lotniska itp. stosuje
si arwki halogenowe, ktrych baki oprcz gazu neutralnego zawieraj
halogeny, tj. takie pierwiastki jak fluor, chlor, brom i jod. Zastosowanie halo-
genw zwiksza trwao oraz wydajno wietlna, arwek, poniewa w a-
rwkach halogenowych zachodzi proces regeneracyjny, polegajcy na tym,
e w temperaturze okoo 3000C nastpuje powrt do arnika wyparowanych
z niego czsteczek wolframu. rednia trwao lamp halogenowych wynosi
2000 h. Wartoci znamionowe strumienia wietlnego lamp halogenowych po-
dano w tabl. 2.2.
Tablica 2.2
Znamionowy strumie wietlny arwek halogenowych o napiciu 230 V wg [10]
Strumie wietlny [Im] lamp Moc lampy
[W]
przezroczystych matowych
Rodzaj trzonka
40 60
100
150
500
1000
2000
500 840
1600
2550
10250
24000
50000
475
800
1525
E 14 E 14 i E
27
E 14 i E 27
E27 E40
E40 E40
2.2.3. LAMPY FLUORESCENCYJNE
Lampy fluorescencyjne zwane wietlwkami s obecnie, obok arwek, naj-
powszechniej stosowanymi rdami wiata. W wietlwkach, na skutek prze-
pywu prdu miedzy elektrodami wbudowanymi na kocach rury szklanej
wypenionej argonem i par rtci, wystpuje promieniowanie nadfioletowe
o dugoci 254 nm. Promieniowanie widzialne uzyskuje si dziki pokryciu
wntrza rury luminoforami, ktre nawietlone promieniowaniem nadfioleto-
wym staj si rdem promieniowania widzialnego. Przez odpowiedni dobr
luminoforu mona uzyska rne barwy wiata.
Do zalet wietlwek mona zaliczy du wydajno wietln, ok. 33--
70 Im/W, du trwao, ok. 6000 h, ma jaskrawo oraz mniejsz ni
w przypadku arwek zaleno strumienia wietlnego od napicia zasilajce-
go. Strumie wietlny lamp fluorescencyjnych zmienia si w zalenoci od
napicia wedug wzoru
(2.4)
60
Trwao wietlwek w granicach napicia od 0,93 U
n
do 1,06 U
n
jest k
cznie
n
j
ezn
iienna. Natomiast w duym stopniu trwao wietlwek za-Ey od
czstoci ich wczania.
Moc pobierana przez wietlwki bardziej zaley od napicia ni moc po-
bierana przez arwki i mona j wyrazi" zalenoci
(2.5)

Rys. 2.1. Ukad pocze wietlwek: a) bez kompensacji mocy biernej, b) z kondensatorem do
kompensacji mocy biernej, c) ukad antystroboskopowy; LF - wietlwka (lampa fluorescencyj-
na). Z zaponnik, L statecznik (dawik), C kondensator do kompensacji mocy biernej
Do powanych wad wietlwek nale: konieczno stosowania urzdze
pomocniczych (statecznika i zaponnika - rys. 2.1), may wspczynnik mocy
61
(ok. 0,5), powodujcy konieczno stosowania kondensatorw kompensacyj-
nych, ttnienie strumienia wietlnego oraz utrudniony zapon przy niskich
temperaturach (poniej -5C) i przy obnionym napiciu. Ttnienie wiata
powoduje zjawisko stroboskopowe polegajce na mylnej ocenie szybkoci
ruchu obrotowego. Zjawisko to mona zmniejszy przez zastosowanie trj-
fazowych ukadw zasilania lamp, doczajc ssiadujce lampy do rnych
faz. Przy uyciu opraw dwuwietlwkowych zasilanych jednofazowo zjawisko
to moe by rwnie zmniejszone w wyniku fazowego przesunicia w obwo-
dzie jednej wietlwki wzgldem obwodu drugiej wietlwki przez wczenie
do obwodu jednej z nich kondensatora (rys. 2.1c).
Wartoci znamionowe strumienia wietlnego wietlwek standardowych typu
TL-D podano w tabl. 2.3, a wietlwek Super 80 New Generation w tabl. 2.4.
Tablica 2.3
Znamionowy strumie wietlny wietlwek standardowych TL-D wg [10]
Barwa wiata i temperatura barwowa wietlwki [W]
ciepo-biaa
3000 K [Im]
biaa
4200 K
[Im]
dzienna
5400 K
[Im]
18
36
58
1150
2850
4600
1150
2850
4600
1050
2500
4000
Tablica 2.4
Znamionowy strumie wietlny wietlwek TL-D Super 80 New Generation wg [10]
Barwa wiata i temperatura barwowa Moc wietlwki
[W]
ciepfo-biaa
3000 K [Im]
biaa
4000 K
[Im]
dzienna
6500 K
[Im]
18
36
58
1350
3350
5200
1350
3350
5200
1300
3250
5000
Oprcz tradycyjnych wietlwek coraz powszechniej stosowane s wie-
tlwki kompaktowe. Dziki wyposaeniu ich w trzonki E 14 i E 27 mona je
stosowa jako zamienniki tradycyjnych arwek. Wydajno wietlna wietl-
wek kompaktowych jest 4-6 krotnie wiksza ni arwek. Trwao wietl-
wek kompaktowych wynosi 10000 h. Wartoci znamionowe strumienia wietl-
nego wietlwek kompaktowych podano w tabl, 2.5.
62
Tablica 2.5
Znamionowy strumie wietlny wietlwek kompaktowych typu PL wg [10]
Strumie wietlny [Im] lamp typu Moc
[W]
PL*Electronic/C PL*Electronic/T
9
ii
15
20
23
400
600
900
1200
1500
900
1200
1500
2.2.4. LAMPY RTCIOWE
Lampy rtciowe stosowane s do owietlenia zewntrznego oraz duych po-
mieszcze, np. hal fabrycznych, wystawowych itp. S to lampy wyadowcze,
w ktrych wystpuje wyadowanie w parach rtci przy duym cinieniu. Dziki
temu sup wyadowczy w jarzniku sam jest rdem promieniowania wi-
dzialnego i zbdny jest luminofor. Cinienie w jarzniku (rurka ze szka kwar-
cowego z elektrodami) osiga warto do kilku megapaskali. Barwa wiata
lamp rtciowych znacznie odbiega od wiata dziennego. Barw t mona
poprawi przez zastosowanie arnikw wolframowych lub odpowiednich lumi-
noforw. Gwnymi zaletami lamp rtciowych s dua skuteczno wietlna
oraz duy strumie wietlny uzyskiwany z jednej lampy. Strumie wietlny
najwikszych jednostek przekracza 100 000 Im, a skuteczno wietlna osiga
85 Im/W. Wad rtciwek jest do wysoki koszt caego urzdzenia wskutek
koniecznoci stosowania statecznika i kondensatora. Normalna trwao lamp
rtciowych wynosi 12 000 h. Dane znamionowe lamp rtciowych podano
w tabl. 2.6.
Tablica 2.6
Dane znamionowe lamp rtciowych wg [10]
Strumie wietlny [Im] lamp typu Moc lampy
[W] Typ trzonka
ML HPL-N HPL-Comfort
50 80
100
125
250
400
500
700
1000
E27
E27
E27
E27
E40
E40
E40
E40
E40
1100
3150
5700
13000
1800
3700
6200
12700
22000
38500
58500
2000
4100
6700
14200
24200
63
2.2.5. LAMPY METALOHALOGENKOWE
Wrd lamp wyadowczych wan grup stanowi wysokoprne lampy me-
talohalogenkowe. Lampy te charakteryzuj si wysok skutecznoci wietln.
Stosowane s do owietlania hal fabrycznych, terenw przemysowych, obiek-
tw sportowych, domw towarowych. Dane znamionowe lamp metalohalogen-
kowych podano w tabl. 2.7.
Dane znamionowe lamp metalohalogenkowych wg [10]
Tablica 2.7

rednia moc Strumie redni prd Maksymalny
Typ lampy lampy wietlny lampy prd rozruchu

[W] [Im]
TAJ
[A]
HPI 250 BU 256 17000
2.2
3,9
HPI 400 BU 400 32500
3,4
6,0
HPI-T 250 245 17000 2,15 3,9
HPI-T 400 390 30500 3,40 6,0
HPI-T 1000 965 82000 8,25 14,2
HPI-T 2000 1960 189OOO 16,5 28,4
HPI-T 2000* 1900 I83OOO 8,60 15,3
* Napicie znamionowe lampy - 380 V.
2.2.6. LAMPY SODOWE
Wysokoprne lampy sodowe s to lampy wyadowcze, w ktrych rdem
wiata jest jarznik zawierajcy metaliczny sd i gaz neon jako medium za-
ponowe. Pod wpywem ciepa, powstaego w wyniku wyadowa w neonie,
sd zamienia si w par i przejmuje wyadowania. Para sodu emituje niemal
monochromatyczne wiato topomaraczowe o dugoci 590 nm. Lampy so-
dowe charakteryzuj si bardzo du skutecznoci wietln, przekraczajc
Dane znamionowe wysokoprnych lamp sodowych wg [10]
Tablica 2.8

Moc Maksymalny Typ Lampy

prd rozruchu SON SON-PLUS

Strumie wietlny Moc cakowita Strumie wietlny Moc cakowita
[W] [A] [Im] [W] [Im] [W]
50 1,08 3500 59,5 _ _
70 1,35 5600 80.5 - _
100 1.7 - - 10000 114
150 2.4 14500 169 16000 171
250 4,5 27000 276 30500 286
400 6.5 48000 431 54000 431
1000 14.0 13000 1060 - -
64
100 lm/W. W wietle lamp sodowych wzrasta ostro widzenia w kurzu i mgle,
stad s one bardzo dobrym rdem do owietlania arterii komunikacyjnych.
Trwao wysokoprnych lamp sodowych wynosi 12000 h. Dane znamiono-
we wysokoprnych lamp sodowych podano w tabl. 2.8.
Niskoprne lampy sodowe s to rda wiata o najwikszej
skutecznoci wietlnej, sigajcej 200 lm/W. Lampy te s stosowane do
owietlania autostrad i arterii komunikacyjnych.
2.2.7. LAMPY RTCIOWO-AROWE
wiato zwykej lampy rtciowej pozbawione jest niemal promieni czerwonych,
natomiast wiato lampy arowej ma ich pewien nadmiar. W celu poprawienia
barwy wiata emitowanego przez lampy rtciowe zaczto wic stosowa lam-
py, w ktrych oprcz jarznika z par rtci zastosowano arnik ze skrtki wol-
framowej, szeregowo z nim poczony. Tak otrzymane rdo wiata emituje
strumie wietlny o lepszym skadzie widmowym. Skuteczno wietlna lamp
rtciowo-arowych jest jednak mniejsza ni lamp rtciowych. Trwao lamp
rtciowo-arowych wynosi 8000 h. Dane znamionowe lamp rtciowo-arowych
podano w tabl. 2.9.
wiato rtciowo-arowe mona rwnie uzyska przez zmieszanie strumieni
wietlnych dwch odrbnych lamp zwykej rtciwki i zwykej arwki
umieszczonych we wsplnej oprawie, przy czym stosunek strumieni moe by
rny zalenie od potrzeb.
Tablica 2.9
Dane znamionowe lamp rtciowo-arowych typu ML wg (10]
Typ lampy Rodzaj trzonka ie wietlny [Im] Moc
[W]
Prd
[A)
ML 100
ML 160
ML 250
ML 500
E27
E27
E40
E40
1100
3150
5700
13000
104
165
265
500
0,46
0,76
1,14
2,22
2.3. OPRAWY OWIETLENIOWE
Elektryczne oprawy owietleniowe su do umocowania rda wiata, do-
prowadzenia do niego energii elektrycznej, odpowiedniego uksztatowania
strumienia wietlnego oraz do zabezpieczenia rda wiata przed wpywami
zewntrznymi. Gwnymi czciami skadowymi opraw s klosze i odby-
niki. Klosze stanowi oson mechaniczn rda wiata, a rwnoczenie
chroni wzrok przed olnieniem poprzez dziaanie rozpraszajce. Odbyniki
65
maj za zadanie zwikszenie wiatoci w okrelonym kierunku. Stosuje si
odbyniki kuliste, paraboliczne, elipsoidalne i wielokrzywiznowe.
Cech charakteryzujc oprawy owietleniowe jest ich krzywa rozsyu
wiatoci. Krzywa ta podawana jest w katalogach w postaci wykresu zale-
noci wiatoci oprawy I
tt
w kierunku okrelonym ktem a w funkcji tego
kta (I
a
= F(a)) w odniesieniu do rda wiata o strumieniu 1000 Im. wia-
to l
a
rzeczywistego rda o strumieniu FIrdla
i
jest proporcjonalnie do
ilorazu FI
rda
/1000 wiksza lub mniejsza.
Cech charakterystyczn opraw owietleniowych jest rwnie ich sprawno.
Jest ona miernikiem strat strumienia wietlnego spowodowanych pochoniciem
czci energii promieniowania przez opraw. Wyraa si to zalenoci
(2.6)
przy czym: FI strumie wysyany przez opraw,
FI
rda
strumie wysyany przez nieosonite rdo wiata.
Sprawno opraw zmniejsza si znacznie w wyniku ich zakurzenia i zabrudze-
nia. Dlatego oprawy podczas eksploatacji powinny by okresowo czyszczone.
Oprawy owietleniowe, podobnie jak inne odbiorniki energii elektrycznej,
dzieli si na klasy ochronnoci przeciwporaeniowej i stopnie ochrony IP
przed wpywami zewntrznymi. Podzia opraw owietleniowych w zalenoci
od stopnia ochrony przed wpywami zewntrznymi podano w tabl. 2.10.
Tablica 2.10
Podzia opraw ze wzgldu na stopnie ochrony IP

W zalenoci od rozkadu strumienia wietlnego w przestrzeni, oprawy
owietleniowe dzieli si na 5 klas. Podzia opraw na klasy oraz odpowiadajcy
mu podzia strumienia wietlnego podano w tabl. 2.11.

66

Tablica 2.11
Klasy opraw owietleniowych
Klasa Nazwa klasy (FIv/FI) * 100 [%]
I II
II IV
V
owietlenie bezporednie owietlenie
przewanie bezporednie owietlenie
bezporednie owietlenie przewanie
porednie owietlenie porednie
90-100
60-90
40-60
10-40 0-
10
FIv - strumie pprzestrzenny dolny oprawy.
FI - strumie cakowity oprawy.
W zalenoci od rodzaju rda wiata oprawy dzieli si na nastpujce
grupy:
oprawy do arwek,
oprawy do wietlwek,
oprawy do lamp rtciowych,
oprawy do lamp sodowych,
oprawy do rtciowo-arowych,
inne oprawy.
Poza tym oprawy owietleniowe mona podzieli w zalenoci od ich
przeznaczenia. Bd to nastpujce grupy:
oprawy owietleniowe przemysowe,
oprawy owietleniowe zewntrzne,
oprawy owietleniowe do pomieszcze uytecznoci publicznej,
projektory owietleniowe,
oprawy owietleniowe o specjalnym przeznaczeniu.
Podstawowe dane dotyczce wybranych typw opraw owietleniowych
bd podane dalej.
2.3.2. OPRAWY DO ARWEK
OPRAWY DO ARWEK ZWIESZAKOWYCH TYP OR-1/1 I OR-1/2
Oprawy typu OR-1 s przeznaczone do owietlenia oglnego pomieszcze
mieszkalnych oraz lokali uytecznoci publicznej (sale wykadowe i konferen-
cyjne, izby szkolne, pawilony handlowe, biura).
Dane techniczne
Napicie znamionowe 220 V
rdo wiata 100 W/E-27
Sprawno wietlna 0,90
Stopie zabezpieczenia przed wpywami zewntrznymi IP20
Klasa ochronnoci 0
67
Szkic oraz krzyw rozsyu wiatoci oprawy przedstawiono na rys. 2.2.
a) b)

Rys. 2.2. Oprawa do arwek typu OR-I: a) szkic, b) krzywa rozsyu wiatoci
OPRAWY DO ARWEK ZWIESZAKOWYCH TYPU OZ
Oprawy typu OZ s przeznaczone do owietlenia oglnego pomieszcze miesz-
kalnych oraz lokali uytecznoci publicznej (biura, sklepy, szkoy, wietlice).
Elementem nonym opraw jest rurka stalowa. Klosze s wykonane ze szka
mlecznego.
Dane techniczne
Klasa ochronnoci 0
Moc arwek, rodzaje kloszy oraz wymiary opraw podano w tabl. 2.12,
a szkice oprawy i kloszy przedstawiono na rys. 2.3.

Rys. 2.3. Oprawa do arwek typu OZ: a) szkic oprawy, b) szkice kloszy
68
Tablica 2.12
Moc arwek, rodzaje kloszy oraz wymiary opraw typu OZ
Wymiary [mm] arwki [W] Nr formy klosza
d h
60 1506 BO/250 x
100 1505
1504
265
250
230
240
440
420
440
445
150 1503 1502 1501
BO/300 x 100
295
260
275
300
465
465
465
530
60 1506 BO/250 x
100 1505 1504
265
250
230
240
690
720
690
695
150 1503 1502 1501
BO/300 x 100
295
260
275
300
715
715
715
780
PLAFONIERY DO ARWEK TYPU P
Oprawy typu P s przeznaczone do owietlania oglnego pomieszcze miesz-
kalnych oraz lokali uytecznoci publicznej (hotele, kawiarnie, sklepy). S
przystosowane do przykrcania do niepalnego podoa za pomoc dwch wkr-
tw. W oprawach tych naley stosowa arwki o bakach matowanych.
Dane techniczne
Sprawno wietlna 0,50+0,70
Klasa ochronnoci 0
Moc arwek, rodzaje kloszy i ich wymiary podano w tabl. 2.13, a szkice
kloszy przedstawiono na rys. 2.4.

69
Rys. 2.4. Szkice kloszy oprawy do arwek typu P
Tablica 2.13
Moc arwek i rodzaje kloszy opraw typu P
Moc arwek [W] Rodzaj klosza Nr szkicu Wymiary klosza [mm]

jasny 3 0250 x 115

jasny 3 O250x 100

1 X 60
mleczny
mleczny
1
1
200 x 200 x 100
250 x 250 x 100

mleczny 2 0 2OOx 100

mleczny 2 0 250 x 115

mleczny
2
0200 x 100

mleczny 1 250 x 250 x 100

mleczny
2
0 25Ox H5
1 x 60 mleczny
2
0 3OOx 125

jasny
3
0250 x 115

jasny
3
0 250 x 100

mleczny
1
250 x 250 x 100

mleczny
1
200 x 200 x 100

jasny
3
0 200 x 100
2x40

mleczny
mleczny
2
2
0 200 x 100
0 250 x 115

mleczny 1 250 x 250 x 100

jasny 3 0 250 x 115

mleczny 1 200 x 200 x 100

jasny 3 0250 x 115
2 x 4 0 jasny 3 0 25Ox 100

mleczny 2 0 25Ox 115

mleczny 1 250 x 250 x 100
OPRAWY DO ARWEK CIENNE TYPU SOPS-1 X 100 W
Oprawy te s przeznaczone do owietlania oglnego pomieszcze wilgotnych,
w ktrych mog by naraone na przypadkowe opryskiwanie wod (azienki,
piwnice, korytarze). Korpus oprawy jest wykonany z porcelany technicznej.
Klosz szklany jest poczony z korpusem gwintem G-85 i uszczelniony uszczel-
k gumow. Oprawa jest przystosowana do bezporedniego przykrcania do
ciany w ukadzie poziomo-skonym kloszem w d.
Dane techniczne
Klasa ochronnoci II
Szkic oraz krzyw rozsyu wiatoci oprawy przedstawiono na rys. 2.5. 70

Rys. 2.5. Oprawa do arwek typu SOPS: a) szkic oprawy, b) krzywa rozsyu wiatoci
OPRAWY DO ARWEK SUFITOWE TYPU OOS-100
Oprawy te s przeznaczone do owietlania pomieszcze zamknitych o tempe-
raturze 5-35C i wilgotnoci wzgldnej powietrza nie przekraczajcej 70%
(klatki schodowe, piwnice, korytarze). Korpus oprawy jest wykonany z por-
celany technicznej w ksztacie walca. Klosz jest poczony z korpusem gwin-
tem G-85.
Dane techniczne
rdo wiata - arwka 100 W
Klasa ochronnoci II

330* 0" 30*
Rys. 2.6. Oprawa do arwek typu OOS-100: a) szkic oprawy, b) krzywa rozsyu wiatoci
71

OPRAWY DO ARWEK ZWIESZAKOWE TYPU OG-200
Oprawy te s przeznaczone do owietlania oglnego pomieszcze przemyso-
wych i rolniczych o przecitnym zapyleniu i wilgotnoci oraz do owietlania
terenw otwartych, wiat itp. Korpus oprawy jest wykonany z blachy stalowej,
odbynik za z blachy aluminiowej.
Dane techniczne
rdo wiata - arwka 200 W
Sprawno wietlna 0,8
Klasa ochronnoci I
Oprawy s produkowane w trzech rodzajach:
do zawieszania na haku, h = 320 mm,
z puszk przyczeniow do zawieszania na haku, h - 350 mm,
z puszk przyczeniow do zawieszania na linie, h = 380 mm.

Rys. 2.7. Oprawa do arwek typu OG-200; a) szkic oprawy, b) krzywa rozsyu wiatoci
OPRAWY DO ARWEK ZWIESZAKOWE TYPU OG-500
Oprawy te s przeznaczone do owietlania oglnego pomieszcze przemyso-
wych i rolniczych w warunkach przecitnego zapylenia i wilgotnoci oraz do
owietlania terenw otwartych, wiat itp. Korpus oprawy jest wykonany z bla-
chy stalowej, odbynik za z blachy aluminiowej.
Dane techniczne
rdo wiata - arwka 300 W lub 500 W
Klasa ochronnoci I
72

Oprawy s produkowane w trzech rodzajach:
- do zawieszania na haku, h = 430 mm,
- z puszk przyczeniow do zawieszania na haku, h = 460 mm,
- z puszk przyczeniow do zawieszania na linie, h = 490 mm.

Rys. 2.8. Oprawa do arwek typu OG-500: a) szkic oprawy, b) krzywa rozsyu wiatoci
OPRAWY DO ARWEK BRYZGOODPORNE TYPU OIB-60 i OIIB-60
Oprawy te s przeznaczone do owietlania oglnego pomieszcze o zwikszo-
nej wilgotnoci (azienki, pralnie). Opraw stanowi korpus ceramiczny z gwin-
tem do mocowania klosza kulistego mlecznego i arwki.
Korpus oprawy OIIB-60 jest przymocowany do skonej podstawy.

Rys. 2.9. Oprawa do arwek typu OIB-60: a) szkic oprawy, b) krzywa rozsyu wiatoci
73

Dane techniczne
rdo wiata arwka 60 W
Klasa ochronnoci II
Szkic oraz krzyw rozsyu wiatoci oprawy OIB-60 przedstawiono na
rys. 2.9.
OPRAWY DO ARWEK STRUGOODPORNE TYPU OPKZ-60 W
Oprawy te s przystosowane do pracy na zewntrz lub wewntrz budynkw,
w ktrych mog by naraone na bezporednie dziaanie wody (pralnie, far-
biarnie, anie, owietlenie zewntrzne). Opraw mona mocowa bezpored-
nio na cianie lub suficie. Korpus oprawy jest wykonany z porcelany technicz-
nej. Klosz szklany jest szczelnie poczony z korpusem.
Dane techniczne
rdo wiata arwka 60 W
Klasa ochronnoci II
Szkic oraz krzyw rozsyu wiatoci opraw przedstawiono na rys. 2.10,

Rys. 2.10. Oprawa do arwek typu OPKZ-60: a) szkic oprawy, b) krzywa rozsyu wiatoci
74

2.3.3. OPRAWY DO WIETLWEK
OPRAWY DO WIETLWEK SUFITOWE I ZWIESZAKOWE TYPU OSOP-240
Oprawy s przeznaczone do owietlania oglnego pomieszcze przemysowych,
w ktrych nie wystpuje nadmierna wilgo i zapylenie. Korpus oprawy stanowi
belka montaowa typu OSO, wewntrz ktrej jest zamontowany osprzt elek-
tryczny. Odbynik jest wykonany z blachy stalowej. Oprawy s produkowane
w dwch rodzajach: OSOPm-240 - mocowane do sufitu, OSOPz-240 - na
rurkach zwieszakowych.
Dane techniczne
rdo wiata 2 x LF 40 W
Wspczynnik mocy 0,85
Stopie ochrony przed wpywami zewntrznymi IP20
Klasa ochronnoci
OSOPm-240 I
OSOPz-240 0
Wskanik rozmieszczenia opraw s/H
m
1,52
Szkic oraz krzyw rozsyu wiatoci oprawy przedstawiono na rys. 2.11,
sprawno za owietlenia z wykorzystaniem opraw OSOP podano w tabl. 2.14.
Tablica 2.14
Sprawno owietlenia z oprawami OSOP przy s/H
m
=1,5 i H
s
/H
m
= 1/5
Ekwiwalentny wspczynnik odbicia [%] Wskanik pomieszczenia w
paszczyzny roboczej sufitu cian 0,8 1,0 1,25 1,5 2,0 2,5 3,0 4,0 5,0
70
50
30
10
0,46
0,41
0,37
0,52
0,47
0,43
0,57
0,52
0,48
0,60
0,56
0,52
0,66
0,61
0,58
0,69
0,65
0,62
0,72
0,68
0,66
0,75
0,72
0,69
0,77
0,74
0,72
50
50
30
10
0,45
0,40
0,36
0,50
0,46
0,42
0,55
0,51
0,48
0,59
0,55
0,51
0.64
0,60
0,57
0,67
0,64
0,61
0.70
0,67
0,65
0,72
0,70
0,68
0,75
0,73
0,71
10
30
30
10
0,40
0,36
0,46
0,42
0,50
0,47
0,54
0,51
0,59
0,56
0,63
0,61
0,66
0,63
0,69
0,67
0,71
0,70
0-100 0 0 0,35 0,40 0,45 0,49 0,55 0,58 0,62 0,65 0,68
s/H
m
- stosunek odstpu midzy oprawami {s) do wysokoci ich zawieszenia nad paszczyz-
n robocz H
m
. H
s
/H
m
- stosunek odlegoci paszczyzny opraw od sufitu (H
s
) do wysokoci
ich zawieszenia nad paszczyzn robocz (H
m).

75

Rys. 2.11. Oprawa do wietlwek typu OSOP-240: a) szkic oprawy, b) krzywa rozsyu wiatoci
OPRAWY DO WIETLWEK ZWIESZAKOWE TYPU OPF-240-1
Oprawy s przeznaczone do owietlania oglnego pomieszcze przemyso-
wych, hal fabrycznych, warsztatw, magazynw, w ktrych nie wystpuje
nadmierna wilgo i zapylenie. Korpus oprawy i odbynik jest wykonany
z blachy stalowej lakierowanej. Oprawa jest przystosowana do mocowania
na zwieszakach acuchowych lub do bezporedniego przykrcania do sufitu.
Dane techniczne
Klasa ochronnoci I
m
1,52
Szkic oprawy przedstawiono na rys. 2.12. Wartoci wiatoci oprawy
dla rnych ktw w paszczynie C
o
i C
90
podano w tabl. 2.15, a warto-
ci sprawnoci owietlenia z wykorzystaniem opraw OPF-240-1 podano
w tabl. 2.16.
76

Rys. 2.12. Szkic oprawy do wietlwek typu OPF-240
Tablica 2.15
wiato opraw typu OPF-240 [cd/1000 Im]
wiato oprawy Kt wiato oprawy
Kt
stopn C
0
C
90

stopni
C
0
____ C
90

0 209 209 95 7 11
5 208 209 100 7 13
10 205 209 105 7 15
15 200 206 110 7 17
20 195 202 115 7 19
25 189 196 120 8 23
30 184 190 125 8 26
35 180 181 130 10 29
40 174 171 135 11 32
45 164 158 140 19 36
50
158 146 145 19 38
55 152 133 150 23 39
60 140 117 155 24 40
65 124 101 160 26 39
70 99 77 165 29
37
75 74 59 170 31
38
80 48 38 175 32
36
85 23 20 180 17
36
90 11 14 i
Tablica 2.16
Sprawno owietlenia z oprawami OPF-240 przy s/H
m
1,5 i Hs/H
m
= 1/5
Ekwiwalentny wspczynnik odbicia
[%]
Wskanik pomieszczenia w
paszczyzny roboczej sufitu cian 0,8 1.0 1,25 1,5 2,0 2,5 3,0 4.0 5,0
70
50
30
10
0.44
0,38
0,34
0,50
0,44
0,39
0,55
0,49
0,44
0,59
0.54
0,49
0,66
0,60
0.58
0,68
0,64
0,61
0,72
0,68
0,65
0,76
0,73
0,69
0,78
0,75
0,73
50
50
30
10
0.42
0,36
0,32
0,48
0,43
0,38
0,53
0,47
0,43
0,55
0,51
0,47
0,62
0,58
0,54
0.65
0,62
0,59
0,69
0,65
0,63
0,72
0,69
0,67
0,75
0,72
0,69
10
30
30
10
0,35
0,31
0,42
0,36
0,45
0,41
0,49
0 46
0,56
0,52
0,59
0,56
0,63
0,60
0,66
0,64
0,69
0,67
0-100 0 0 0,29 0,14 0,18 0 42 0,48 0,52 0,56 0,59 0,62
OPRAWY DO WIETLWEK ZWIESZAKOWE TYPU OP-440-1
Oprawy s przeznaczone do owietlania oglnego hal fabrycznych, warszta-
tw, magazynw, w ktrych nie przechowuje si materiaw palnych lub r-
cych. Obudowa oprawy jest wykonana z blachy stalowej i pomalowana lakie-
77
rem. Oprawa jest nieherrnetyzowana i jest przystosowana do zawieszania na
dwch wieszakach acuchowych lub do bezporedniego mocowania do sufitu.
Dane techniczne
Moc pobierana 180 W
Klasa ochronnoci I
Wskanik rozmieszczenia opraw sl
m
1,5
Szkic oprawy przedstawiono na rys. 2.13. Wartoci wiatoci oprawy dla
rnych ktw w paszczynie C
o
i C
90
podano w tabl. 2.17, a wartoci spraw-
noci owietlenia z wykorzystaniem opraw OP-440-1 podano w tabl. 2,18.
Rys. 2.13. Szkic oprawy do wietlwek typu OP-440
wiato opraw typu OP-440-1 [cd/1000 Im]
Tablica 2.17

Kat
wiato oprawy Kt wiato oprawy
stopni
C
0
C
90

stopni
C
0
C
90

0 189 189 95 7 4
5 189 188 100 8 8
10 189 186 105 9 16
15 189 183 110 10 19
20 188 179 115 12 22
25 187 174 120 14 24
30 182 167 125 16 26
35 175 159 130 19 28
40 166 149 135 19 31
45 156 141 140 20 32
50 144
128
145 30 33
55 129 114 150 43 34
60 110 99 155 54 34
65 91 81 160 58 33
70 68 64 165 55 30
75 37 44 170 47 28
80 27 27 175
28
28
85 12 12 180 11 28
90 7
3
78

Tablica 2.18
Sprawno owietlenia z oprawami OP-440 przy s/H
m
= 1,5 i H
s
/H
m
= O-1/5
paszczyzny roboczej sufitu cian 0,8 1,0 1,25 1,5 2,0 2,5 3,0 4,0 5,0
70
50
30
10
0,41
0,36
0,32
0,45
0,41
0,37
0,51
0,46
0,43
0,55
0,51
0,47
0,59
0,55
0,52
0,63
0,60
0,56
0,65
0,62
0,60
0,68
0,65
0,63
0,69
0,67
0,65
50
50
30
10
0,39
0,34
0,31
0,43
0,39
0,38
0,48
0,44
0,41
0,52
0,48
0,45
0,56
0,53
0,50
0,59
0,56
0,54
0,61
0,58
0,57
0,64
0,62
0,59
0,68
0,64
0,62
10
30
30
10
0,33
0,30
0,38
0,35
0,41
0,39
0,45
0,43
0,50
0,47
0,53
0,51
0,55
0,54
0,58
0,57
0,60
0,58
(M00 0 0 0,27 0,32 0,36 0,39 0,44 0,47 0.49 0,52 0,54
OPRAWY DO WIETLWEK SUFITOWE TYPU OM-240-1
Oprawy s przeznaczone do owietlania oglnego pomieszcze uytecznoci
publicznej oraz mieszka. Korpus oprawy jest wykonany z blachy stalowej
i pomalowany biaym lakierem. Klosz jest wykonany z mlecznego matapleksu
o powierzchni rowkowanej. Oprawa jest przystosowana do bezporedniego
mocowania do sufitu lub ciany. Istnieje moliwo dodatkowego wyposaenia
oprawy w dwie rurki zwieszakowe o dugoci 200 mm.
Dane techniczne
Napicie znamionowe
rdo wiata
Sprawno wietlna
Wspczynnik mocy
Stopie ochrony przed wpywami zewntrznymi
m

Szkic oprawy przedstawiono na rys. 2.14. Wartoci wiatoci oprawy dla
rnych ktw w paszczynie C
o
i C
90
podano w tabl. 2.19, a wartoci spraw-
noci owietlenia oprawami OM-240-1 podano w tabl. 2.20.
Rys. 2.14. Szkic oprawy do wietlwek typu OM-240
79
220 V
2 x LF 40 W
0,70
0,92
IP20
1,5

Tablica 2.19

wiato opraw typu < DM-240-1 [cd/1000 Im]

wiato oprawy Kt wiato Kat
C
()

[]
c
0
c
90
0 180 160 95 83
4
5 160 159 100 81 4
10 160 156 105 78 4
15 159 152 110
73
4
20 157 145 115 66
4
25
151 136 120 58 4
30
146
125
125 49
4
35
142 116 130 41 4
40
140
108
135 32
4
45
134
99
140
24 4
50
129
90
145 18
4
55
124
80
150 13 4
60 119
69 155
9
4
65 113
57
160
7
4
70 106 44 165
5
4
75 98 31 170 4 4
80 91 19 175 4
4
85 86 9 180 4
4
90 84 4

Tablica 2.20
Sprawno owietlenia z oprawami OM-240 przy s/H
m
= 1,5 I Hs/H
m
= 0-1/5
paszczyzny roboczej sufitu cian 0,8 1.0 1,25 1,5
2,0
2,5 3,0 4,0 5,0
70
50
30
10
0.37
0,32
0,28
0,42
0,37
0,32
0,46
0,41
0,37
0,51
0,45
0,41
0,55
0,51
0,46
0,58
0,54
0,51
0,61
0,57
0,54
0,65
0,61
0,58
0,65
0,63
0,61
50
50
30
10
0,35
0,29
0,26
0,40
0,34
0,31
0,43
0,39
0,35
0,46
0,43
0,39
0,51
0,47
0,43
0,54
0,51
0,48
0,57
0,53
0,50
0,59
0,57
0,54
0,61
0,59
0,57
10
30
30
10
0,28
0,25
0,33
0,29
0,38
0,33
0,40
0,36
0,44
0,41
0,47
0,44
0,49
0,47
0,53
0,51
0,55
0,53
0-100 0 0 0,22 0,26 0,29 0,32 0,36 0,39 0,42 0,45 0,47
BELKI MONTAOWE DO WIETLWEK TYPU OSO
Belki montaowe s przeznaczone do owietlania oglnego wntrz uyteczno-
ci publicznej oraz pomieszcze przemysowych, w ktrych nie wystpuje
nadmierna wilgo oraz zapylenie. Korpus oprawy stanowi wyprofilowana belka
z blachy stalowej o przekroju kwadratowym pomalowana biaym lakierem
80
i zamknita obustronnie boczkami z tworzywa sztucznego, bdcymi jedno-
czenie oprawkami wietlwek. Oprawy s produkowane w dwch rodzajach:
<jo bezporedniego mocowania na stropie (OSOm) oraz do mocowania na
rurkach zwieszakowych (OSOz) o dugoci 434 mm.
Dane techniczne
Napicie znamionowe
Wspczynnik mocy
Stopie ochrony przed wpywami zewntrznymi
Klasa ochronnoci:
dla wykonania OSOm
dla wykonania OSOz Wskanik rozmieszczenia
opraw s/H
m
:
dla opraw jednowietlwkowych
dla opraw dwuwietlwkowych
Szkic opraw typu OSO przedstawiono na rys. 2.15, a wymiary podano
w tabl. 2.21. Wartoci wiatoci tych opraw dla rnych ktw w paszczy-
nie C
o
i C
90
podano w tabl. 2.22, za wartoci sprawno owietlenia oprawami
OSO podano w tabl. 2.23 i 2.24.
Rys. 2.15. Szkic oprawy do wietlwek typu OSOz
Tablica 2.21
rda wiata, sprawno wietlna oraz wymiary opraw typu OSO
Wymiary [mm] rdo wiata

Sprawno wietlna

a b
1 x20 W 0,96 300 614
2x20 W 0,92 300 614
1 x40 W 0,96 600 1224
2x40 W 0,92 600 1224
1 x65 W 0,96 600 1524
2x65 W 0,92 600 1524
81
220 V
0,92
IP20
I 0
1,75
1,56

Tablica 2.22
Tablica 2.23
Sprawno owietlenia z oprawami OSO 2x20, 2x40, 2x65 przy s/H
m
= 1,5 i Hs/H
m
=0-l/5
[%]
paszczyzny roboczej sufitu cian 0,8 1,0 1.25 1,5 2,0 2,5 3,0 4,0 5,0
70
50
30
10
0,41
0,35
0.31
0,47
0,41
0,36
0.52
0,46
0,41
0,56
0,51
0,46
0,62
0,57
0,52
0,66
0,61
0,57
0,69
0,65
0,61
0,72
0,69
0,65
0,74
0,71
0,69
50
50
30
10
0.36
0,31
0,28
0,42
0,36
0,32
0,46
0,41
0.37
0,49
0,45
0,41
0,54
0,50
0,46
0,58
0,54
0,51
0,61
0,57
0,54
0,63
0,61
0,58
0,66
0,63
0,61
10
30
30
10
0,28
0,24
0,33
0.29
0,36
0,32
0,39
0,36
0,44
0.41
0,47
0.45
0,50
0,48
0,53
0,51
0,55
0,53
0-100 0 0 0,19 0.23 0,26 0,28 0,32 0.35 0,37 0,40 0,42
82

Tablica 2.24
Sprawno owietlenia z oprawami OSO 1x20, 1x40, 1x65 przy s/H
m
= 1,5 I H/H
m
= O-l/5
[%]
paszczyzny roboczej sufitu cian 0,8 1,0 1,25 1,5 2,0 2,5 3,0 4.0 5.0
70
50
30
10
0,42
0,35
0,30
0,48
0,41
0,36
0,54
0,47
0,41
0,58
0.51
0,46
0,64
0,58
0,53
0,68
0,63
0,58
0,72
0,67
0,62
0,76
0,71
0,67
0,78
0,75
0,71
50
50
30
10
0,38
0,32
0,28
0,43
0,37
0,33
0,48
0,42
0,38
0,52
0,46
0,42
0.57
0,52
0,48
0,61
0,57
0,53
0,64
0,60
0,56
0,68
0,65
0,61
0,7!
0,67
0,65
10
30
30
10
0,29
0,25
0.34
0,29
0,38
0,34
0,41
0,38
0,47
0,43
0,50
0,47
0,54
0,51
0,58
0,55
0,60
0,58
0-100 0 0 0,20 0,24 0,27 0,30 0,35 0,39 0,39 0,45 0,48
OPRAWA DO WIETLWEK HERMETYCZNA TYPU FA
Oprawa jest przeznaczona do owietlania oglnego pomieszcze przemyso-
wych o zwikszonej wilgotnoci i korozyjnym oddziaywaniu rodowiska.
Obudowa oprawy jest wykonana z poliestru wzmocnionego wknem szkla-
nym. Klosz jest wykonany z odpornego na uderzenia poliwglanu. Oprawa
jest przystosowana do bezporedniego mocowania do stropu za pomoc ko-
kw rozporowych. Producentem jest Aga Light" Sp. z o.o.
Dane techniczne
Wspczynnik mocy > 0,9
Stopie ochrony IP 65
Szkic oraz krzyw rozsyu wiatoci oprawy typu FA jednowietlwkowej
przedstawiono na rys. 2.16, za dwuwietlwkowej na rys. 2.17. Wymiary
oraz moce opraw i zastosowanych wietlwek podano w tabl. 2.25.
Tablica 2.25
Wymiary i dane techniczne opraw typu FA

Liczba i moc Wymiary opraw Moc oprawy
Typ oprawy wietlwek Dugo L Odstp L1 Szeroko Wysoko

[W] [mm] [mm) [mm] [mm] [W]
FA 1x36 W 1x36 1283 660 113 99 44,5
FA 1x58 W 1x58 1583 900 113 99 70
FA 2x18 W 2x18 673 450 170 99 44,5
FA 2x36 W 2x36 1283 660 170 99 89
FA 2x58 W 2x58 1583 900 170 99 140
83

O 15 30 45
Rys. 2.16, Oprawa typu FA jednowietlwkowa: a) szkic oprawy, b) krzywa rozsyu wiatoci

Rys. 2.17. Oprawa typu FA dwuwietlwkowej: a) szkic oprawy, b) krzywa rozsyu wiatoci
84
OPRAWY DO WIETLWEK TYPU TBS
Oprawy typu TBS s przeznaczone do wbudowania w sufit. Korpus oprawy
jest profilowany wielokrotnie, cynkowany i lakierowany na biao. Oprawy s
wykonywane jako jednowietlwkowe (TBS 185) oraz jako 2-^4 wietlwko-
vve (TBS 312). Oprawy te mog by wyposaane w 4 rne rastry:
L raster pytkowy biay
M2 odbynik schodkowy z aluminium matowanego, pytki poprzecz-
ne z aluminium profilowanego
M5 odbynik paraboliczny z aluminium matowanego, pytki
poprzeczne w ksztacie litery V
C6 paraboliczne odbyniki wzdune i pytki poprzeczne z alumi-
nium polerowane i anodowane
Stopie ochrony opraw przed wpywami zewntrznymi - IP 20, klasa
ochronnoci I. Producentem jest Philips Lighting Poland".
Dane techniczne opraw i zastosowanych wietlwek oraz liczby opraw
potrzebnych do owietlenia pomieszcze standardowych o powierzchni 20 lub
50 m
2
podano w tabl. 2.26.
Charakterystyka pomieszcze standardowych: wysoko 3 m, wskanik po-
mieszczenia w = 3, wspczynniki odbicia sufitu/cian/podogi 0,7/0,5/0,2,
wspczynnik zapasu 1,25, paszczyzna robocza 0,85 m nad podog.
Tablica 2.26
Dane techniczne opraw typu
TBS
185/312

Liczba i moc Wymiary opraw Liczba opraw
dla 500 lx
Maksymalny odstp
Typ opraw wietlwek
IW1
dugo szeroko 20 m
2
50 m
2
wzdunie poprzecznie

t " i [mm] [mm] [szt.] [szt.] [m] [m]
TBS 185 L 1x36 1247 185 7,5 15,3 1,6 3,7
TBS 185 L 1x58 1560 185 4,9 10,0 1,6 3,7
TBS 312 L 2x36 1247 309,5 3,8 7,8 1,6 3,7
TBS 312 L 2x58 1560 309,5 2,5 5,1 1,6 3,7
TBS 312 L 3x18 622 622 5,6 11,4 2,4 2,5
TBS 312 L 4x18 622 622 4,5 9,1 2,4 2,5
TBS 185 M2 1x36 1247 185 7,3 14.8 1,6 4,1
TBS 185 M2 1x58 1560 185 4,8 9,7 1,6 4,1
TBS 312 M2 2x36 1247 309.5 3,7 7,5 1,6 4,1
TBS 312 M2 2x58 1560 309.5 2,4 4,9 1.6 4,1
TBS 312 M2 3x18 622 622 5,6 11.2 2,5 2,5
TBS 312 M2 4x18 622 622 4,5 9,0 2,5 2,5
TBS 185 M5 1x36 1247 185 7,8 16,2 1,6 4,1
TBS 185 M5 1x58 1560 185 5,1 10,6 1,6 4,1
TBS 312 M5 2x36 1247 309,5 4,0 8,3 1,6 4,1
TBS 312 M5 2x58 1560 309,5 2,6 5,4 1.6 4,1
TBS 312 M5 3x18 622 622 6,0 12,4 2,5 2,5
TBS 312 M5 4x18 622 622 4,8 9,9 2,5 2.5
TBS 185 C6 1x36 1247 185 7,2 15,0 1,6 2,7
TBS 185 C6 1x58 1560 185 4,7 9,8 1,6 2,7
TBS 312 C6 2x36 1247 309,5 3,8 7,8 1,6 2,7
TBS 312 C6 2x58 1560 309,5 2,5 5,2 1,6 2,7
TBS 312 C6 3x18 622 622 5,7 12,0 2,3 2,3
TBS 312 C6 4x18 622 622 4,0 8,4 2,3 2,3
85
OPRAWY DO WIETLWEK TYPU TCS
Oprawy typu TCS s przeznaczone do mocowania na suficie. Oprawy s wy-
konywane w obudowie biaej jako jedno-, dwu-, trzy- i czterowietlwkowe.
Oprawy te mog by wyposaane w 4 rne rastry:
L raster pytkowy biay
M2 odbynik schodkowy z aluminium matowanego, pytki poprzeczne
z aluminium profilowanego M5 odbynik paraboliczny z
aluminium matowanego, pytki poprzeczne
w ksztaci litery V C6 paraboliczne odbyniki wzdune i pytki
poprzeczne z aluminium
polerowane i anodowane
Stopie ochrony opraw przed wpywami zewntrznymi - IP 20, klasa
ochronnoci - I. Producentem jest Philips Lighting Poland".
Dane techniczne opraw i zastosowanych wietlwek oraz liczby opraw
potrzebnych do owietlenia pomieszcze o powierzchni 20 lub 50 m podano
w tabl. 2.27. Charakterystyka pomieszcze standardowych: wysoko 3 m, wska-
nik pomieszczenia w=3, wspczynniki odbicia sufitu/cian/podogi 0,7/0,5/0,2,
wspczynnik zapasu 1,25, paszczyzna robocza 0,85 m nad podog.
Dane techniczne opraw typu TCS 314
Tablica 2.27

Liczba i moc
wietlwek
Wymiary opraw Liczba opraw
dla 500 lx
Maksymalny odstp
Typ opraw

dugo szeroko 20 m
2
50 m
2
wzdunie poprzecznie

[W] Imm] [mm] [szt.] [szt.] [m]
[m]
TCS 314 L 1x36 1258 195 7,5 15,3 1,6 3,7
TCS 314 L 1x58 1571 195 4,9 10,0 1,6 3,7
TCS 314 L 2x36 1258 320 3,8 7,8 1,6
3.7
TCS 314 L 2x58 1571 320
2,5
5,1 1,6
3,7
TCS 314 L 3x18 633 632 5,6 11,4 2,4
2,5
TCS 314 L 4x18 633 632 4,5 9,1 2,4
2,5
TCS 314 M2 1x36 1258 195 7,3 14,8 1.6
4,1
TCS 314 M2 1x58 1571 195 4,8
9,7
1,6
4,1
TCS 314 M2 2x36 1258 320 3,7
7,5
1,6
4,1
TCS 314 M2 2x58 1571 320 2,4
4,9
1,6 4,1
TCS 314 M2 3x18 633 632 5,6 11,2 2,5 2,5
TCS 314 M2 4x18 633 632
4,5
9,0 2,5 2,5
TCS 314 M5 1x36 1258 195
7,8
16,2 1,6 4,1
TCS 314 M5 1x58 1571 195
5.1
10,6 1,6 4,1
TCS 314 M5 2x36 1258 320 4,0 8,3 1,6 4,1
TCS 314 M5 2x58 1571 320 2,6 5,4 1,6 4,1
TCS 314 M5 3x18 633 632 6,0 12,4 2,5 2,5
TCS 314 M5 4x18 633 632 4,8 9,9 2,5 2,5
TCS 314 C6 1x36 1258 195 7,2 15,0 1.6 2,7
TCS 314 C6 1x58 1571 195 4,7 9,8 1,6 2,7
TCS 314 C6 2x36 1258 320 3,8 7,8 1,6 2,7
TCS 314 C6 2x58 1571 320 2,5 5.2 1,6 2,7
TCS 314 C6 3x18 633 632 5,7 12,0 2,3 2,3
TCS 314 C6 4x18 633 632 4,0 8,4 2,3 2,3
86
2.3.4. OPRAWY DO LAMP WYADOWCZYCH
OPRAWY DO WYSOKOPRNYCH LAMP WYADOWCZYCH TYPU OPR, OSP
I OPH
Oprawy s przeznaczone do owietlenia wntrz przemysowych, w ktrych nie
wystpuje nadmierne osadzanie si pyw. Mona je take stosowa w miejs-
cach naraonych na opady deszczu. Oprawa skada si z korpusu
osprztu i statecznika, ktre s wykonane ze stopu aluminium, oraz
odbynika z blachy aluminiowej. Oprawy s przystosowane do zawieszania
na linie o rednicy od 6 do 12,5 mm lub nakrcania na rurk z gwintem M20.
Dane techniczne
Klasa ochronnoci I
Oprawy s produkowane w piciu rodzajach. Rodzaje wykona w zaleno-
ci od typu i wielkoci rde wiata podano w tabl. 2.28. Szkic opraw przed-
stawiono na rys. 2.18, za wartoci wiatoci dla wybranych ktw podano
w tabl. 2.29. Wartoci sprawnoci owietlenia pomieszcze poszczeglnymi
rodzajami opraw typu OPS, OPR i OPH zestawiono w tabl. 2.30-2.36.
Rys. 2.18. Szkic oprawy do wysokoprnych lamp wyadowczych
OPR, OPS i OPH
Rodzaje opraw typu OPR, OPS i OPH
Typ oprawy rdo wiata Sprawno wietlna Wskanik slH
m

OPR- LRF 250 0,74

1,2
OPS-250 WLS 250
Na 250
0,73
0,74

1,41
1,30
OPR- LRF 400 0,64

1,3
OPS-400 WLS 400
Na 400
0,71
0,63

1,37
1,.2
7
OPH-400 LRJ400
LRJD 400
0,75
0,74

1,36
1,38
87
Tablica 2.28
Tablica 2.29
wiato opraw typu OPR, OPS i OPH

wiato opraw [cd/1000 Im]

Kt OPR-250 OPS-250 OPS-250 OPR-400 O PS-400 OPS-400 OPH-400 OPH-400
stopni z lamp z lamp z lamp z lamp z lamp z lamp z lamp z lamp
LRF WLS Na LRF WLS Na LRJ LRJD

250 W 250 W 250 W 400 W 400 W 400 W 400 W 400 W
0 331 268 328 320 278 331 300 280
5 329 266 325 318 276 329 309 285
10 323 261 319 312 272 321 305 280
15 311 255 308 300 270 300 299 278
20 294 252 292 283 260 289 287 270
25 275 242 273 263 246 266 271 257
30 253 228 252 239 229 240 253 242
35 228 212 228 213 211 212 229 225
40 203 196 204 190 193 188 207 207
45 182 180 182 169 177 165 185 189
50 164 168 164 130 164 126 166 172
55 137 155 137 89 150 83 149 157
60 96 132 97 55 116 50 116 118
65 54 73 56 35 66 32 58 50
70 28 30 30 23 29 20 27 27
75 16 18 17 15 17 13 17 17
80 10 11 10 8 10 7 9 10
85 5 6 5 3 4 3 5 5
90 3 3 2 1 1 1 2 2
95-180 0 0 0 0 0 0 0 0
Tablica 2.30
Sprawno owietlenia z oprawami OPR-250 (lampy LRF 2S0 W) i oprawami OPS-250
(lampy Na 250 W) przy sIH
m
= 1,25 i Hs/H
m
= O-l/5
[%]
paszczyzny roboczej sufitu cian 0,8 1,0 1,25 1,5 2,0 2,5 3,0 4,0 5.0
70
50
30
10
0,47
0.42
0.39
0,52
0,48
0,44
0,57
0,53
0,50
0.60
0,56
0,53
0,65
0,61
0,59
0,67
0,65
0,62
0,69
0,67
0,65
0,72
0,70
0,68
0.73
0,71
0,70
50
50
30
10
0,46
0,42
0,39
0,51
0,47
0,44
0,56
0,52
0,49
0,59
0,55
0,53
0,63
0,60
0,58
0,66
0,63
0,61
0,68
0,65
0,64
0,70
0,68
0,67
0,72
0,70
0,69
10
30
30
10
0,42
0,39
0.46
0,44
0,52
0,49
0,55
0,52
0,59
0,57
0,63
0,60
0,64
0,62
0,67
0,66
0,69
0,68
0-100 0 0 0,37 0,42 0,47 0,51 0,56 0,59 0,61 0,64 0,65
88
Tablica 2.31
Sprawno owietlenia z oprawami OPS-250 (lampy WLS 250 W) przy s/Hm = 1,5
i Hs/Hm = 0-1/5
pkwiwalentny wspczynnik odbicia [%] Wskanik pomieszczenia w
paszczyzny roboczej sufitu cian 0,8 1.0 1,25 1,5 2,0 2.5 3,0 4,0 5,0
70
50
30
10
0,44
0,40
0,36
0,50
0.45
0,42
0,55
0,51
0.47
0,58
0.54
0,51
0,63
0.59
0,57
0,65
0,63
0,60
0,68
0,65
0,63
0,70
0,68
0,66
0,72
0,70
0,68
50
50
30
10
0,43
0,39
0,36
0,48
0.44
0,41
0,53
0,50
0,47
0,57
0,53
0,51
0,62
0,58
0.56
0,65
0,62
0.59
0,66
0,64
0.62
0,68
0,67
0,65
0,70
0,68
0,67
10
30
30
10
0,39
0,36
0,44
0,41
0.49
0,46
0,52
0,50
0,57
0.55
0,61
0,59
0,63
0,61
0,65
0,64
0,67
0.66
0-100 0 0 0,34 0,40 0,45 0,48 0,53 0.57 0,59 0,62 0,64
Sprawno owietlenia z oprawami OPR-400 (lampy LRF
i Hs/Hm= 0-1/5
Tablica 2.32
400 W) przy s/H
m
= 1,25

paszczyzny roboczej sufitu cian 0,8 1,0 1,25 1,5 2,0 2.5 3,0 4,0 5,0
70
50
30
10
0,43
0,39
0,36
0.47
0,44
0,41
0,51
0,48
0.45
0,54
0.50
0.48
0.57
0,54
0,52
0,59
0.57
0,55
0,61
0,59
0,57
0,63
0,61
0,59
0,64
0,62
0,61
50
50
30
10
0.42
0,39
0,36
0,46
0,43
0.40
0,50
0.47
0,45
0,53
0,50
0,48
0,56
0,54
0,52
0,58
0.56
0,54
0,60
0,58
0,56
0,61
0,60
0,59
0,63
0,62
0,60
10
30
30
10
0.39
0,36
0,42
0,40
0.47
0,45
0,49
0,47
0,53
0.51
0,55
0,54
0,57
0,55
0,59
0,58
0,60
0,60
0-100 0 0 0.35 0,39 0,43 0,46 0,50 0.52 0,54 0,56 0,58
Tablica 2.33
Sprawno owietlenia z oprawami OPS-400 (lamp]
i HJH
m
= O-rl/5
i Na 400
W
przy
= 1,25
Ekwiwalentny wspczynnik odbicia \%]


_ paszczyzny roboczej sufitu cian 08 1 0 1.25 1 5 20 %* 3,0 4.0 5,0

70
50
30
10
0.43
0,39
0.36
0,47
0,43
0.41
0,50
0,48
0,45
0,53
0,50
0,48
0,57
0,54
0.52
0,58
0.57
0,55
0,60
0,58
0,56
0,62
0,60
0.59
0.63
0,61
0,60
10
50
50
30
10
0,42
0.38
0,36
0.46
0,43
0,40
0,50
0.47
0,45
0,52
0.49
0,48
0,55
0,53
0,51
0,58
0,56
0,54
0,59
0,57
0,56
0,60
0,59
0,58
0,62
0,61
0.60

30
30
10
0.38
0.36
0,42
0,40
0,46
0,45
0,49
0,47
0.52
0.51
0,55
0,53
0,56
0,55
0.58
0,57
0.59
0,58
L___ 0-100
0 0 0,35 0,39 0.43 0,46 0,49 0,52 0,53 0,56 0,57
89
Tablica 2.34
Sprawno owietlenia z oprawami OPH-400 (lampy LRJ 400 W) przy s/H
m
= 1,25
i Hs/Hm = 0-1/5
paszczyzny roboczej sufitu cian 0,8 1,0 1,25 1.5 2.0 2.5 3,0 4,0 5,0
70
50
30
10
0,47
0,43
0,39
0,53
0,48
0,45
0,58
0.54
0,50
0,61
0.57
0.54
0,66
0,62
0,59
0,68
0,66
0,63
0,70
0,68
0,66
0,73
0.71
0.69
0,75
0,72
0,71
50
50
30
10
0,46
0.42
0.39
0,51
0.47
0,44
0,56
0,53
0,50
0.60
0,56
0,54
0,64
0.61
0.59
0,67
0,64
0,62
0,69
0,66
0,65
0,71
0,69
0,68
0,73
0,71
0,70
10
30
30
10
0,42
0,39
0,47
0,44
0.52
0.49
0,55
0,53
0,60
0,58
0,64
0,61
0,66
0,64
0,68
0,67
0,70
0.69
0-100 0 0 0,37 0.43 0,48 0,51 0,56 0,60 0,62 0,65 0,67
Sprawno owietlenia z oprawami OPS-400 (lampy WLS
i Hs/H
m
= 0-1/5
Tablica 2.3!
400 W) przy s/H
m
= 1,25

paszczyzny roboczej sufitu cian 0,8 1,0 1,25 1,5 2,0 2,5 3.0 4,0 5,0
70
50
30
10
0,44
0,39
0,36
0,49
0,45
0,42
0,54
0,50
0.47
0,57
0,53
0,50
0,62
0,58
0,56
0,64
0,62
0,59
0,66
0.64
0,62
0,69
0.67
0,65
0,70
0,68
0,67
50
50
30
10
0,43
0.39
0,36
0,48
0.44
0,41
0,53
0,49
0,46
0.56
0,52
0,50
0,60
0,57
0.55
0,63
0,60
0,58
0,65
0,62
0,61
0,67
0,65
0,64
0,68
0,67
0,66
10
30
30
10
0,39
0,36
0,44
0,41
0,49
0,46
0,52
0,49
0.56
0,54
0,60
0,58
0,62
0,60
0,64
0,63
0,66
0,65
0-100 0 0 0,34 0,39 0,44 0,48 0,53 0,56 0,59 0.61 0,63
Tablica 2.36
Sprawno owietlenia z oprawami OPH-400 (lampy LRJD 400 W) przy slH
m
= 1,5
i Hs/Hm = 0-1/5
paszczyzny roboczej sufitu cian 0,8 1,0 1,25 1,5 2.0 2,5 3,0 4,0 5,0
70
50
30
10
0,46
0,41
0,38
0,52
0,47
0.44
0,56
0,52
0,49
0,60
0,56
0,52
0.65
0,61
0.58
0,67
0,65
0,64
0,69
0.66
0,64
0,72
0,70
0,67
0,73
0,71
0,70
50
50
30
10
0,45
0.41
0,38
0,50
0,46
0,43
0,55
0,52
0,49
0,59
0.58
0,52
0,63
0,60
0,57
0,66
0,63
0,61
0,68
0,65
0,64
0,70
0,68
0,67
0,72
0,70
0,69
10
30
30
10
0,41
0.38
0,46
0,43
0,51
0,48
0,54
0,52
0,59
0,57
0,62
0,60
0,64
0,62
0,67
0,66
0,69
0 68
0-100 0 0 0,36 0,41 0,47 0,50 0,55 0,59 0.61 0,64 0,66
90
OPRAWY DO LAMP RTCIOWYCH PYOODPORNE TYPU ORP
Oprawy s przeznaczone do owietlenia hal fabrycznych, magazynw i innych
pomieszcze, w ktrych wystpuje due zapylenie. Korpus oprawy oraz od-
bynik s wykonane z blachy stalowej i pomalowane lakierem. W korpusie
oprawy jest umieszczony statecznik oraz kondensator kompensujcy moc bier-
n. Odbynik oprawy jest zamykany od dou kloszem szklanym. Do zawie-
szania oprawy suy puszka rozgana umoliwiajca rwnie przelotowe
czenie opraw. Szkic oprawy typu ORP-125/E-I przedstawiono na rys. 2.19,
opraw za typu OPR-250/E-1 i OPR-400/E-1 na rys. 2.20. Dane techniczne
opraw typu OPR podano w tabl. 2.37.

Rys. 2.19. Szkic oprawy do lamp
rtciowych typu ORP-125/E-1
Rys. 2.20. Szkic oprawy do lamp rtcio-
wych typu ORP-250/E-1 (h = 665 mm)
i ORP-400/E-1 (h = 690 mm)
Tablica 2.37
Dane techniczne opraw typu ORP
Rodzaj oprawy Parametry
ORP-125/E-1 ORP-250/E-1 ORP-400/E-1
Napicie znamionowe rdo wiata
Sprawno wietlna Wspczynnik
mocy Stopie ochrony przed wpywami
zewntrznymi Klasa ochronnoci
220 V LRF
125 W 0,66
0,97
IP51 I
220 V LRF
250 W 0,56
0,89
IP51 I
220 V LRF
400 W 0,55
0,89
IP50 I
Szczegowe wartoci wiatoci opraw podano w tabl. 2.38, a wartoci
Sprawnoci owietlenia oprawami ORP w tabl. 2.39-2.41.
91
Tablica 2.38
wiato opraw typu ORP [cd/1000 Im]
Kt wiato oprawy

stopni
ORP-125/E-1 ORP-250/E-I ORP-400/E-1
0 160 172 170
5 159 172 169
10 153 172 168
15 151 170 168
20 148 166 162
25 143 164 161
30 138 167 164
35 133 176 171
40 131 177 170
45 131 167 160
50 130 140 136
55 130 108 107
60 125 73 78
65 110 47 52
70
78 29 32
75 43 18 17
80 19 12 11
85 6 9 7
90 3 7 5
95 0 5 3
Sprawno owietlenia z oprawami ORP-125/E-1 przy s/Hm = 1,5 i
Hs/Hm=0-1/5
Tablica 2.39

Ekwiwalentny wspczynnik
odbicia [%]
paszczyzny
roboczej
sufitu cian 0.8 1,0 1,25 1,5 2.0 2.5 3,0 4,0 5.0
70
50
30
10
0,30
0,27
0,23
0,35
0,31
0,28
0.39
0,36
0,32
0.42
0,39
0,35
0,45
0.44
0,41
0,49
0.47
0.45
0,52
0,49
0,47
0.54
0.52
0,50
0,58
0.54
0,53
50
50
30
10
0,30
0,26
0,23
0,35
0,31
0.28
0,39
0,35
0,32
0,41
0,38
0,35
0.46
0,42
0,40
0,49
0.46
0,44
0,50
0,48
0,46
0.52
0,50
0,49
0.55
0,53
0,52
10
30
30
10
0,26
0,23
0,31
0,27
0.35
0,32
0,37
0,35
0,42
0,40
0,45
0,44
0,47
0,46
0,49
0,48
0,52
0,51
0-100 0 0 0.21 0,26 0,30 0.33 0,38 0,42 0,44 0,47 0.49
92
Tablica 2.40
Sprawno owietlenia z oprawami ORP-250/E-1 przy s/Hm = 1,5 i Hs/Hm = O-1/5
paszczyzny roboczej sufitu cian 0,8 1.0 1,25 1,5 2,0 2,5 3,0 4,0 5,0
70
50
30
10
0,34
0,31
0,28
0,39
0,35
0,32
0,42
0,39
0,36
0,45
0,41
0,36
0,49
0,46
0,39
0,50
0,48
0,44
0,52
0,50
0,49
0,54
0,52
0,50
0,55
0,53
0,52
50
50
30
10
0.34
0,30
0,27
0,38
0,34
0,32
0,41
0,39
0,36
0,44
0,41
0,39
0,48
0,45
0,43
0,49
0,47
0,45
0,51
0,49
0,48
0,53
0,51
0,50
0,54
0,53
0,52
10
30 30
10
0.30
0,27
0,34
0,32
0,38
0,36
0,40
0,39
0,44
0.43
0,46
0,45
0,49
0,47
0,50
0,49
0,52
0,51
0-100 0 0 0,26 0,31 0,35 0,38 0,41 0,44 0,46 0,48 0,49
Tablica 2.41
Sprawno owietlenia z oprawami ORP-400/E-1 przy s/Hm = 1,5 i Hs/Hm = 0-1/5
paszczyzny roboczej sufitu cian 0,8 1.0 1.25 1.5 2.0 2,5 3.0 4,0 5,0
70
50
30
10
0.34
0,30
0,28
0,38
0,34
0,32
0,4 1
0,37
0,35
0,43
0,40
0,38
0,47
0,45
0,42
0,49
0.47
0,45
0.51
0,48
0.47
0.53
0,50
0,50
0,54
0,52
0,51
50
50
30
10
0.33
0,29
0,27
0,37
0,34
0,31
0.40
0,37
0.35
0,42
0,40
0,38
0,47
0,44
0,42
0.48
0,46
0,45
0.50
0,47
0.46
0,52
0,50
0,49
0,53
0,52
0,51
10
30
30
10
0,29
0,27
0,34
0.31
0,36
0,35
0.39
0,37
0,43
0,41
0,45
0,44
0,47
0,45
0,49
0,48
0.51
0.50
0-100 0 0 0,26 0,30 0,34 0,35 0,40 0.42 0.45 0,47 0,48
OPRAWY PRZEMYSOWE SERII ALFA i BETA
Oprawy serii ALFA i BETA s to uniwersalne oprawy odbynikowe do insta-
lowania wysokoprnych lamp wyadowczych rtciowych, sodowych i metalo-
halogenkowych o mocach 250 i 400 W firmy ES-System. Oprawy serii ALFA
przeznaczone s do owietlania pomieszcze produkcyjnych, magazynowych,
hurtowni, duych obiektw handlowych oraz sal sportowych. Zalecana wy-
soko instalowania wynosi 6-12 m. Szkic oraz krzyw rozsyu wiatoci
opraw typu ALFA przedstawiono na rys. 2.21.
93
Oprawy serii BETA przeznaczone s do owietlania pomieszcze produkcyj
nych i magazynowych. Zalecana wysoko instalowania wynosi 6-M2 m. Szki<
oraz krzyw rozsyu wiatoci opraw typu BETA przedstawiono na rys. 2,22.

30' 0' 30'
Rys. 2.22. Oprawa przemysowa typu BETA: a) szkic oprawy, b) krzywe rozsyu wiatoci
94
2.4. SILNIKI ELEKTRYCZNE
2.4.1- WPROWADZENIE
Silniki elektryczne s, obok rde wiata, najczciej spotykanymi odbiorni-
kami energii elektrycznej. Podstawowymi parametrami charakteryzujcymi
silniki elektryczne s:
- napicie znamionowe,
_ nioc znamionowa,
- prd rozruchowy,
- moment rozruchowy i znamionowy,
- wspczynnik mocy.
Naj powszechniej stosowanymi silnikami elektrycznymi s silniki trjfazo-
we indukcyjne (asynchroniczne) oraz trjfazowe silniki synchroniczne. Stoso-
wane s rwnie silniki indukcyjne jednofazowe, ale nie maj one istotnego
wpywu na prac sieci i instalacji elektroenergetycznych ze wzgldu na ich
mae moce. Silniki trjfazowe indukcyjne i synchroniczne produkowane s na
nastpujce napicia znamionowe: 220 V, 380 V, 500 V i 6000 V. S rw-
nie silniki trjfazowe wykonane na podwjne napicia, np. 220/380 V. Silni-
ki te maj wyprowadzone kocwki kadej fazy i mog pracowa bd przy
poczeniu uzwoje w gwiazd, bd w trjkt. Silniki indukcyjne jednofazo-
we wykonuje si zwykle na napicie 220 V. Silniki elektryczne budowane s
o mocach od kilkunastu watw do kilku megawatw. Silniki niskiego napicia
budowane s o mocach do 250 kW.
Moc znamionowa silnikw jest to moc oddawana przez silnik (moc me-
chaniczna na wale silnika). Dla silnika trjfazowego moc t okrela wzr
(2.7)

Cech charakterystyczn kadego silnika jest rodzaj jego pracy. Rozrnia
si nastpujce rodzaje pracy silnikw:
51 praca ciga
52 praca dorywcza
53 praca przerywana
54 praca przerywana z du liczb cze i hamowaniem mechanicznym
55 praca przerywana z du liczb cze i hamowaniem elektrycznym
56 praca przerywana z przerwami jaowymi
57 praca dugotrwaa z du liczb cze i hamowaniem elektrycznym
58 praca dugotrwaa z okresow zmian prdkoci obrotowej
Najczciej stosowane rodzaje pracy to: praca ciga Sl, przerywana
- S3 i dorywcza - S2.
Praca ciga jest to praca bez przerwy w czasie nie ustalonym, jednak nie
krtszym ni do momentu osignicia przez silnik temperatury ustalonej. Sil-
niki zbudowane i przeznaczone do pracy cigej stosuje si do napdw urz-
dze pracujcych bez przerwy, np. pomp, wentylatorw.
Praca przerywana jest to praca przy obcieniu znamionowym powtarza-
na w cigu systematycznie nastpujcych po sobie cykli pracy, polegajcych
na tym, e przez pewien czas silnik pracuje, a nastpnie zostaje wyczony.
Czasy pracy silnika s znormalizowane. Silniki przeznaczone do tego rodzaju
pracy maj zastosowanie do napdw urzdze dwigowych.
Praca dorywcza jest to praca przy obcieniu znamionowym przez ustalo-
ny czas, po ktrym silnik zostaje wyczony do czasu ostygnicia do tempera-
tury otoczenia. Czasy pracy silnika s znormalizowane. Silniki zbudowane
i przeznaczone do pracy dorywczej maj zastosowanie do napdw dora-
nych, np. do otwierania i zamykania zasuw itp.
2.4.2. SILNIKI INDUKCYJNE KLATKOWE
Silniki indukcyjne klatkowe (zwarte) s najprostsze w budowie i eksploatacji
i dlatego te s najczciej stosowanymi silnikami elektrycznymi. Wirnik sil-
nika ma uzwojenie w caoci odlane i stojan uzwojony. oyska tego silnika
s jedynymi elementami, ktre zuywaj si i wymagaj konserwacji.
Prdko obrotowa silnikw indukcyjnych rni si od prdkoci syn-
chronicznej, czyli od prdkoci pola wirujcego, wartoci polizgu i wyraa
si wzorem
(2.11)
przy czym: f
czstotliwo napicia sieci, p
liczba par biegunw silnika, s
polizg.
96
Warto polizgu silnikw indukcyjnych wynosi od 1,5 do 5%. W silni-
kach klatkowych regulacj prdkoci obrotowej mona wykona w bardzo
maym zakresie przez zmian napicia zasilajcego. Prdko obrotowa silni-
kw indukcyjnych zmienia si w niewielkim zakresie w zalenoci od obci-
enia i zaleno tak nazywa si charakterystyk sztywn (rys. 2.23).
Rys. 2.23. Zaleno prdkoci obrotowej silnika
indukcyjnego od momentu obcienia; M
n
moment
znamionowy, n
n
znamionowa prdko obrotowa
Moment obrotowy silnika indukcyjnego
zaley od jego prdkoci obrotowej. Rozrni
moemy kilka charakterystycznych momentw
obrotowych silnikw (rys. 2.24):
- moment rozruchowy M
T
: moment
obrotowy w chwili wczenia silnika do
sieci,
- moment minimalny M
min
: najmniejszy moment obrotowy silnika w czasie
rozruchu, _

Rys. 2.24. Zaleno momentu obrotowego silnika indukcyjnego klatkowego od prdkoci obro-
towej; Mr-moment rozruchowy, M
min
moment minimalny, Mmax
l
- moment maksymalny, Mn -
moment znamionowy, nn - znamionowa prdko obrotowa, ns - synchroniczna prdko
obrotowa
- moment maksymalny M
max
: najwikszy moment obrotowy silnika przy za
silaniu napiciem znamionowym,
- moment znamionowy M
n
: moment obrotowy silnika przy zasilaniu napi
ciem znamionowym i znamionowej prdkoci obrotowej.
97

Urzdzenie napdzane przez silnik elektryczny stawia opr w postaci mo-
mentu oporowego, ktry powinien by mniejszy lub rwny momentowi zna-
mionowemu silnika. Jeeli ten warunek nie jest zachowany, to silnik ulega
przegrzaniu.
Moment obrotowy silnikw indukcyjnych jest proporcjonalny do kwadratu
napicia zasilajcego (rys. 2.25)
Przy obnieniu napicia zasilajcego np. do 0,9U
n
moment obrotowy spada do
0,81 Mn a przy 0,7Un do 0,49Mn. Poniewa prdko obrotowa silnika zmienia si
nieznacznie ze zmian napicia, a
moment oporowy urzdzenia
napdzanego nie zmienia si, wic
powinien wzrosn prd, tak aby nie
ulega zmianie moc silnika, Wzrost
prdu powoduje zwikszenie strat w
uzwojeniu, a tym samym wzrost jego
temperatury, co moe prowadzi do
jego przegrzania i zniszczenia.
Obnienie napicia powoduje wic stany
przecienia silnika. Trwale obnione
napicie zasilajce silniki nie powinno
by mniejsze ni 0,95 /
n
. Podwyszone
napicie zasilajce silnik take moe
prowadzi do wzrostu temperatury jego uzwoje, poniewa wzrasta prd
magnesujcy, a wic rosn straty w stali. Wypadkowy prd take moe by
wikszy ni przy napiciu znamionowym, wobec czego mog wzrosn straty w
uzwojeniu. Dlatego napicie trwale nie powinno
przekracza 1,05U
n
.
Moment rozruchowy silnikw klatkowych za-
wiera si zwykle w granicach od 1 do 2,2 mo-
mentu znamionowego. Zbyt niskie napicie przy
rozruchu moe uniemoliwi uruchomienie silnika.
Szczeglnie dotyczy to przypadkw rozruchw
cikich, tzn. takich gdy moment oporowy w
chwili rozruchu jest niewiele mniejszy od momentu
rozruchowego silnika. Niewielkie nawet obnienie
napicia moe wwczas uniemoliwi
uruchomienie silnika lub znacznie przeduy
czas rozruchu.
Niekorzystn cech silnikw klatkowych jest bardzo duy prd rozruchowy
(rys. 2.26) osigajcy najwiksze wartoci w silnikach o wyduonych ksztatach
i w silnikach szybkobienych (do omiokrotnej wartoci prdu znamionowego).
98
Rys. 2.25. Charakterystyki momentu obrotowe-
go silnika indukcyjnego klatkowego dla rnych
wartoci napicia zasilajcego
Rys. 2.26. Charakterystyka prdu
rozruchowego silnika indukcyjnego
klatkowego
Silniki wolnobiene z krtkim pakietem blach wirnika oraz silniki gbokoob-
kowe lub dwuklatkowe maj mniejsze prdy rozruchowe.
Warto prdu rozruchowego utrzymuje si, malejc nieznacznie, a do osig-
nicia przez silnik znamionowej prdkoci obrotowej. Obcienie silnika nie
wpywa na warto prdu rozruchowego, lecz tylko na czas trwania rozruchu.
Czas trwania rozruchu zawiera si w granicach od uamka sekundy do kilkunas-
tu sekund. Czas rozruchu duszy od 15 sekund moe powodowa niebezpiecze-
stwo przegrzania silnika oraz utrudnia dobr zabezpiecze przecieniowych.
W celu zmniejszenia prdu rozruchowego silnikw klatkowych stosuje si
rne sposoby rozruchu. Jednym z nich jest uruchamianie silnika za pomoc
przecznika gwiazda-trjkt, ktry jest tak skonstruowany, e w pooeniu
gwiazda czy uzwojenie silnika w gwiazd, a w pooeniu trjkt w trjkt.
Rozruch silnika odbywa si przy poczeniu uzwoje pocztkowo w gwiazd,
a nastpnie po osigniciu obrotw bliskich znamionowym nastpuje prze-
czenie na poczenie w trjkt. Przy poczeniu w gwiazd uzwojenia silnika
zasilane s napiciem f razy mniejszym od znamionowego, a prd rozruchu
jest 3 razy mniejszy od prdu rozruchu przy poczeniu bezporednim (w trj-
kt). Jednake zmniejszenie prdu rozruchowego powoduje take trzykrotne
zmniejszenie momentu rozruchowego silnika, co moe by niedopuszczalne ze
wzgldu na moment oporowy urzdzenia napdzanego.
Innym sposobem rozruchu silnikw
klatkowych jest stosowanie autotransfor-
matorw. Wtedy silnik wczany jest do
sieci przez autotransformator i rozruch
odbywa si w dwch lub trzech etapach. W
kadym z tych etapw silnik musi osign
swoj maksymaln prdko obrotow i
dopiero potem zwiksza si napicie przez
przeczenie autotransformatora. Ze
wzgldu na duy koszt autotransformatora
ten sposb rozruchu stosuje si tylko do
silnikw duej mocy. Rozruch silnikw
przy zastosowaniu opornikw lub dawikw
w obwodzie stojana stosuje si bardzo
rzadko.
Wspczynnik mocy silnikw klatko-
wych zaley w duej mierze od ich ob-
cienia. Zaleno ta zostaa pokazana na rys. 2.27 dla rnych znamionowych
wspczynnikw mocy. Naley wic zwrci uwag przy doborze silnikw do
urzdze napdzanych, aby silniki te pracoway odpowiednio obcione.
Przy rozruchu wspczynnik mocy silnika jest znacznie mniejszy od zna-
mionowego. Mona go
obliczy z wzoru
(2.13)
99

Rys. 2.27. Zaleno wspczynnika mocy
silnikw indukcyjnych od obcienia
przy czym: cos FIn - wspczynnik mocy przy obcieniu znamiono-
wym,
Sn polizg znamionowy,
nn sprawno znamionowa,
Irw = I
r
/I
n
stosunek prdu rozruchowego do znamionowego,
Mrw = M
r
/M
n
stosunek momentu rozruchowego do znamiono-
wego.
Warto wspczynnika mocy przy rozruchu zawiera si w granicach od 0,1
dla duych do 0,4 dla maych silnikw.
Podstawowe parametry techniczne silnikw indukcyjnych klatkowych serii
Sf zestawiono w tabl. 2.42 i 2.43.
Tablica 2.42
Dane znamionowe trjfazowych silnikw indukcyjnych klatkowych powszechnego stosowania
Typ silnika Pn [kW] Nn[obr/mi
n]
In
[A]
nn
[%]
cosFin
Ir/In
Mr/Mn Mmax
r
/M
n
Sf 90S-2-K 1.5 2845 3,5 78 0,84 5,8 2,5 2,6
Sf 90L-2-K 2,2 2860 4,8 82 0,85 6,5 2,9 2,9
Sf 100L-2-K 3,0 2880 6,4 82 0,87 7,0 2,5 2,5
Sf 112M-2-K 4,0 2800 8,4 85 0,87 7,0 2,4 2,5
Sf I32S-2A-K 5,5 2900 11.2 86 0,87 5,3 1,9 2,3
Sf 132S-2B-K 7,5 2900 14,8 87,5 0,88 5,5 2,0 2,4
Sf 90S-4-K 1,1 1415 2,9 74 0,79 4,7 2,0 2,2
Sf 90L-4-K 1,5 1415 3,7 77 0,79 5,3 2,4 2,7
Sf 100L-4A-K 2,2 1420 5,2 80 0,80 5,7 2,3 2,5
Sf 100L-4B-K 3,0 1420 7,0 81 0,80 6,0 2,7 3,0
Sf 112M-4-K 4,0 1440 8,9 83,5 0,82 6,7 2,3 2,5
Sf 132S-4-K 5,5 1458 12,1 85,5 0,81 6,7 2,2 2,9
Sf 132M-4-K 7,5 1450 15,3 87,5 0,85 7,0 2,3 2,7
Sf 90S-6-K 0,75 905 2,3 70 0,72 3,4 1,8 1,9
Sf 90L-6-K 1,1 905 3,1 73 0,74 3,7 1,9 2,1
Sf I00L-6-K 1,5 930 4,0 76 0,75 4,5 2,1 2,4
Sf I12M-6-K 2,2 950 5,3 78 0,74 4,9 2,0 2,4
Sf I32S-6-K 3,0 940 6,5 82,5 0,85 5,5 2,0 2,7
Sf I32M-6A-K 4,0 940 8,6 84 0,84 5,8 2,1 2,8
Sf 132M-6B-K 5,5 950 11.9 85 0,84 6,5 2,1 2,8
Sf90S-8-K 0,37 670 1,4 62 0,65 3,0 1,6 1,8
Sf 90L-8-K 0,55 670 1,9 65 0,66 3,0 1,6 1,8
Sri00L-8A-K 0,75 695 2,4 70 0,67 3,3 1,8 1,9
Sf I00L-8B-K U 695 3,4 72 0,69 3,6 1,9 2,0
Sf 112M-8-K 1,5 705 4,3 73 0,73 3,9 1,7 2,0
Sf 132S-8-K 2,2 710 5,6 80 0,75 5,0 1,8 2,5
Sf 132M-8-K 3,0 710 7,3 81 0,77 5,0 1,8 2,5
100
Tablica 2.43
Podstawowe parametry techniczne silnikw indukcyjnych serii Sf
In [A] Ir/In
Mr/Mn

przy
i i

rozruch rozruch
Typ silnika P
n
n
n
[obr/min]
220 V 380 V 500 V
nn
[%]
cos Fin
bczp.
gw/tr
bezp.
gw/tr

Mmax/Mn
Sf 132S-2A 5,5 2920 19,3 11,2 8,5 85.5 0,87 7,2 2,2 2,3 0,7 2,9
SfI32S-2B 7,5 2920 25,4 14,7 11,2 88,0 0,88 7,5 2,4 2,4 0,7 2,9
Sf 160M-2A 11.0 2940 37,1 21,5 16,3 87,5 0,89 6,6 2.1 2,4 0,75 3,0
Sf 160M-2B 15,0 2940 48.9 28,3 21,5 89.5 0,90 7,0 2.1 2.5 0.8 3,0
Sf 160L-2 18,5 2940 60,5 35,0 26,6 89,5 0,90 7,2 2,2 2,8 0,85
3,3
Sf 180M-2 22,0 2940 73,8 42,7 32,5 89,0 0,88 6,3 1,9 2,4 0,8 2.7
Sf 132S-4 5,5 1450 20,2 11,7 8,9 85,0 0,84 7,0 2,2 2,3
0,6
3.1
Sf 132M-t 7,5 1450 27,1 15,7 11,9 86,5 0,84 7.0 2,2 2,3 0,6 3,0
Sf 160M-4 11,0 1460 38,9 22,5 17,1 88,5 0,84 7,1 2,2 2,2 0,6 3,0
Sf 160L-4 15,0 1460 51,5 29,8 22,6 89,0 0,86 7,3 2,2 2,3 0,6 3,0
Sf 180M-4 18,5 1470 62,0 35,9 27,3 90,0 0,87 7,0 2,1 2,7 0,8 3,0
Sf 180L-4 22,0 1470 71,2 41,3 31,4 90,0 0,90 7,0 2,1 2,8 0,8 2,9
Sf 132S-6 3,0 950 12,8 7,4 5,6 81,0 0,76 5,5 1,6 2,3 0,65 2,7
Sf 132M-6A 4,0 960 16,8 9,7 7,4 83,5 0,75 6,0 1,8 2,7 0,75 3,0
Sf 132M-6B 5,5 960 22,4 13,0 9,9 84,5 0,76 6,5 2,0 3,0 0,85 3.2
Sf 160M-6 7,5 960 29,8 17,2 13,1 86,0 0,77 6,5 2.0 3,3 0,65 3.1
Sf180L-6 11,0 960 41,1 23,8 18,1 88,0 0,80 7,0 2,3 2,6 0,70 3,0
Sf180L-6 15,0 975 52,7 30,5 23,2 89,0 0,84 6,0 1,9 2,5 0,70 2,3
Sf 132S-8 2,2 710 9,8 5,7 4,3 77,0 0.76 4,9 1.4 2,1 0,60 2,5
Sf 132M-8 3,0 710 13,8 8,0 6,1 79,0 0,72 5,0 1.5 2,4 0,70 2,8
Sf 160M-8A 4,0 710 18,5 10,7 8,1 79,0 0,72 5,0 1,55 2,1 0,65 2,7
Sf 160M-8B 5,5 710 24,5 14,2 10.8 82,0 0,72 5,5 1,7 2,5 0,70 3,1
Sf160L-8 7,5 710 31.1 18,0 13,7 83,5 0,76 6,0 1,85 2,7 0,75 3,0
Sf180L-8 11,0 730 43,2 25,0 19.0 88,0 0,76 5,7 1.6 2.0 0,55 2,4
101
2.4.3. SILNIKI INDUKCYJNE PIERCIENIOWE
Stosowanie silnikw klatkowych jest czsto ograniczone, np. w urzdzeniach
o cikim rozruchu, ze wzgldu na may moment rozruchowy i duy prd roz-
ruchowy. Mona wprawdzie w takich przypadkach stosowa silniki o wik-
szych mocach, ale prowadzi to do obnienia wspczynnika mocy i zwikszenia
kosztw. Take zbyt duy prd rozruchowy wpywa niekorzystnie na przebieg
rozruchu i prac innych odbiornikw. Z tych wzgldw stosuje si silniki in-
dukcyjne piercieniowe, ktre pozwalaj poprzez wczenie w obwd wirnika
rezystorw uzyska zwikszenie momentu rozruchowego przy jednoczesnym
zmniejszeniu prdu. Wymagaj one jednak stosowania rozrusznika, co powoduje
zwikszenie kosztw. Przy waciwie dobranych rezystancjach rozrusznika
mona otrzyma oczekiwany przebieg charakterystyki momentw (rys. 2.28)

Rys. 2.28. Charakterystyki momentu obrotowego silnika indukcyjnego piercieniowego przy r-
nych wartociach rezystancji w obwodzie wirnika; R
t
> R
2
> R
3
> R
w
, R
w
- rezystancja wirnika
i prdu. Prd rozruchowy w tych silnikach nie przekracza zwykle 2,5I
n
,
a wspczynnik mocy przy rozruchu zawiera si w granicach od 0,6 do 0,7.
Po zakoczeniu rozruchu zwiera si uzwojenie wirnika specjalnym urzdze-
niem oraz podnosi szczotki i silnik piercieniowy pracuje wtedy jak silnik
klatkowy.
2.4.4. SILNIKI SYNCHRONICZNE
Silniki synchroniczne maj duo mniejsze zastosowanie ni silniki indukcyj-
ne, a to ze wzgldu na znacznie trudniejsz eksploatacj spowodowan ko-
potliwym rozruchem i wiksz liczb czci wymagajcych konserwacji.
Zalet tych silnikw jest staa prdko obrotowa i moliwo regulacji
w szerokich granicach wartoci wspczynnika mocy. Z tych te wzgldw
102
praktycznie stosuje si te silniki o mocach od kilkudziesiciu kilowatw do
kilku megawatw.
Naley pamita, e moment obrotowy silnikw synchronicznych zaley od
wartoci napicia. Przy obnieniu napicia moment obrotowy moe sta si
mniejszy od momentu oporowego. Silnik wwczas wypadnie z synchronizmu
i zatrzyma si.
Moment rozruchowy silnikw synchronicznych jest prawie rwny zeru.
Najczciej stosuje si rozruch asynchroniczny, ktry polega na wykorzystaniu
dodatkowego uzwojenia umieszczonego w nabiegunnikach magnenicy, po-
dobnego do uzwojenia wirnika silnika klatkowego. Po osigniciu prdkoci
obrotowej zblionej do synchronicznej zostaje wczone wzbudzenie silnika
i silnik wpada w synchronizm.
Warto wspczynnika mocy silnika synchronicznego jest zmienna i za-
ley od prdu wzbudzenia silnika. Przy silniku niedowzbudzonym wspczyn-
nik mocy ma charakter indukcyjny, a przy silniku przewzbudzonym - pojem-
nociowy. Warto wspczynnika mocy pojemnociowego zaley od mocy
wzbudnicy i zakresu regulacji jej napicia oraz ograniczona jest przez dopusz-
czaln warto prdu wzbudzenia silnika. Dua zmienno wspczynnika
mocy silnikw synchronicznych jest wykorzystywana do kompensacji prdw
biernych.
2.5. URZDZENIA ELEKTROTERMICZNE
Elektryczne urzdzenia grzejne s obok silnikw i rde wiata najczciej
spotykanymi odbiornikami energii elektrycznej w przemyle, gospodarstwach
domowych i rolnictwie. Najwiksze pod wzgldem mocy urzdzenia grzejne
stosuje si w przemyle cikim hutnictwie. Rozpowszechnienie urzdze
elektrotermicznych wynika z wielu ich zalet, a mianowicie:
- atwoci regulacji temperatury,
- braku produktw spalania,
- moliwoci szybkiego uruchamiania.
W urzdzeniach elektrotermicznych wykorzystuje si nastpujce metody
otrzymywania ciepa: oporowe, elektrodowe, ukowe, indukcyjne, pojemno-
ciowe, promiennikowe, elektronowe i plazmowe.
Podstawowe dane techniczne wybranych urzdze elektronicznych podano
w tabl. 2.44 i 2.45.
103
Tablica 2.44
Dane znamionowe wybranych urzdze elektrotermicznych
Urzdzenie
Rodzaj Typ
Moc
[kW]
Rodzaj zasilania
Napicie
[V]
Czstotliwo
[Hz]
Temperatura
[C]
Masa wsadu
[kg]
Piece oporowe komorowe POK-71.1 20 sie 380/220 50 1000 200
POK-73.1 45 sie 380/220 50 1000 550

POK-74.I 80,6 sie 380/220 50 1000 750
Piece prniowe poziome z gra- VFC-2.5 15 sie 380/220 50 1320 20
fitowymi prtami grzejnymi VFC-2.24 50 sie 380/220 50 1320 150
VFCM.24 112,5 sie 380/220 50 1320 250

VFC-9.24 150 sie 380/220 50 1320 350
Piece komorowe ogrzewane za DLS-2-E 16 sie 380/220 50 430 180
pomoc rur promieniujcych DLS-4-E 19 sie 380/220 50 430 350
DLS-ll-E 45 sie 380/220 50 430 1000

PEKAT-1.1 111 sie 380/220 50 950 280

PEKAT-1.3 140 sie 380/220 50 950 280

PEKAT-2.3 200 sie 380/220 50 950 560

TFQ-2-EM 57 sie 380/220 50 1000 180

TFQ-4-EM 91 sie 380/220 50 1000 350

TFQ11-EM (38 sie 380/220 50 1000 1000
Piece indukcyjne tyglowe PITP-25/30 30 Przetwornica WPCz-30 800 8000 1600 25
PITP-50/50 50 Przetwornica WPCz-50 800 8000 1600 50


Nagrzewnice indukcyjne rdze- NIR-60 60 sie 3x380 50 350 250
niowe N1R-120 120 siec 3x380 50 350 500
Nagrzewnice indukcyjne do NIH-160/10 160 Przetwornica OPCz-250 800 10000 - -
hartowania powierzchniowego NIH-200/10 200 Przetwornica OPCz-250 800 10000 - -
Nagrzewnice indukcyjne do NIH-10/400 10 Generator GIS-10 - 406800 - -
hartowania drobnych czci NIH-5O/4OO 50 Generator GIS-50 - 406800 - -
104
Tablica 2.45
Dane techniczne generatorw lampowych i maszynowych przetwornic czstotliwoci
Przetwornica Generator Wyszczeglnienie Jed-
nostka
WPCz-30 WPCz-50 WPCz-100 WPCz-250 GIS-10 GIS-50
napicie zasilajce V 3 x 380 3 x 380 3 x 380 3 x380 3 x 380 3 x 380
czstotliwo Hz 50 50 50 50 50 50
Moc pobierana czynna kW 42 77 125 305 - -
Moc Dobierana pozorna kV-A - - - - 25 140
Wspczynnik mocy

0,85 0,8 0,8 0,8 - -
Moc oddawana kW 30 50 100 250 10 30
Napicie V 400/800 400/800 400/800 800; 1500 - -
Czstotliwo kHz 8 8 8 10: 2,4 406,8 406,8
2.5.2. URZDZENIA GRZEJNE OPOROWE
Dziaanie tych urzdze polega na wykorzystaniu ciepa wywizanego wsku-
tek przepywu prdu w opornikach lub w samym materiale nagrzewanym.
Urzdzenia grzejne tego typu maj moce od kilkudziesiciu watw (urzdze-
nia domowe) do kilku megawatw (przemysowe piece oporowe). Pobr mo-
cy, a tym samym temperatur, reguluje si najczciej przez czynnoci cze-
niowe lub za pomoc transformatorw regulacyjnych.
Zmiana napicia na zaciskach tych urzdze powoduje zmian mocy po-
bieranej i ciepa wytworzonego przez piec. Jeeli urzdzenie wyposaone jest
w samoczynn regulacj temperatury, to zmiany napicia wpywaj jedynie na
czsto i czas zaczenia elementw grzejnych.
Prdy rozruchowe urzdze grzejnych oporowych w przyblieniu s rw-
ne prdom znamionowym, a wspczynnik mocy jest praktycznie rwny jed-
noci. W przypadku zasilania urzdzenia przez transformator warto wsp-
czynnika mocy po stronie zasilania transformatora moe by mniejsza (nie
mniejsza od 0,95).
2.5.3. ELEKTRODOWE URZDZENIA GRZEJNE
Urzdzenia tego typu wykorzystuj ciepo wydzielajce si przy przepywie
prdu w elektrolitach. W praktyce mamy do czynienia z nastpujcymi urz-
dzeniami elektrodowymi:
- koty elektrodowe suce do podgrzewania i odparowywania wody o mocy
od 10 kW do kilkunastu megawatw,
- wanny elektrolityczne suce do ogrzewania kpieli solnych, do powierzch-
niowej obrbki cieplnej metali o mocy do stukilkudziesiciu kilowatw,
105
- termoelektrolizery, w ktrych elektrolizie poddawane s roztopione tym
samym prdem, ktry powoduje elektroliz, sole, wodorotlenki lub miesza-
niny soli i tlenkw. Metod t otrzymuje si aluminium, magnez, wap itp.
2.5.4. PIECE UKOWE
Piece ukowe o nagrzewaniu porednim wykorzystuj ciepo wytworzone w u-
ku do topienia metalu znajdujcego si w komorze, w ktrej pali si uk. Na-
tomiast w piecach o nagrzewaniu bezporednim uk elektryczny wytwarza si
bezporednio midzy metalem, ktry jest jedn elektrod i walcem grafitowym
stanowicym drug elektrod. Do zapalania i utrzymania uku potrzebne jest
napicie okoo 100 V, co powoduje konieczno stosowania specjalnych trans-
formatorw duych mocy zasilanych z sieci wysokiego napicia.
Piece ukowe nale do odbiornikw energii elektrycznej o bardzo zmiennym
poborze mocy. Zwarcia powoduj zwikszenie obcienia do dwu- i trzykrotnej
wartoci znamionowej. Prd pobierany przez piece ukowe jest prdem odkszta-
conym. Wspczynnik mocy w czasie pracy normalnej wynosi ok. 0,65-0,8.
2.5.5. PIECE INDUKCYJNE
Piece indukcyjne rdzeniowe nagrzewaj metal, ktry spenia rol drugiego
uzwojenia transformatora, prdem powstajcym w tym metalu wskutek induk-
cji. Piece te s zasilane z sieci niskiego napicia o czstotliwoci 50 Hz lub
wysokiego przez transformator lub autotransformator regulacyjny. Piece maej
mocy (do 200 kV*A) zbudowane s jako jednofazowe, a wikszych mocy -
w ukadzie Scotta. Ukad trjfazowy jest stosowany dosy rzadko. Wspczyn-
nik mocy jest rzdu 0,5, co powoduje konieczno stosowania baterii konden-
satorw. Piece te s nieczue na zmiany napicia, poniewa s zasilane przez
transformatory regulacyjne.
Piece indukcyjne bezrdzeniowe nagrzewaj metal w nich zawarty prdami
wirowymi duych czstotliwoci powstajcymi w samym metalu. Zasila si je
z sieci niskiego lub wysokiego napicia za porednictwem maszynowych prze-
twornic czstotliwoci. Wspczynnik mocy jest bardzo may, rzdu 0,05-0,15 i
zmusza do stosowania baterii kondensatorw rwnolegych.
2.5.6. POJEMNOCIOWE URZDZENIA GRZEJNE
W urzdzeniach tych ciepo wytwarzane jest bezporednio we wsadzie, kt-
rym jest dielektryk, pod wpywem pola elektromagnetycznego wielkiej czsto-
tliwoci. Efekt grzejny jest wywoany dwoma czynnikami, a mianowicie prze-
pywem prdu przewodzenia oraz zjawiskiem polaryzacji. Ze wzgldu na
waciwoci wsadu (dielektryk) czynnikiem decydujcym o nagrzewaniu jest
zjawisko polaryzacji, a wydzielone ciepo jest ciepem strat dielektrycznych.
106
Nagrzewanie pojemnociowe jest wykorzystywane m.in. do obrbki ciepl-
nej tworzyw sztucznych, suszenia drewna, tytoniu i owocw, pasteryzacji ar-
tykuw spoywczych, sterylizacji opatrunkw i zastrzykw itp. Pojemnocio-
we urzdzenia grzejne zasilane s z generatorw elektronicznych o czsto-
tliwoci do kilkudziesiciu megahercw i o mocach 0,5-500 kW.
2 5.7- URZDZENIA GRZEJNE PROMIENNIKOWE
Zasada dziaania promiennikowego ukadu grzejnego polega na pochanianiu
przez wsad energii promienistej emitowanej przez promienniki w pamie pod-
czerwieni i zamianie tej energii we wsadzie na ciepo. rdem promienio-
wania podczerwonego jest w praktyce element grzejny oporowy, przy czym
najczciej stosuje si promienniki lampowe. Metoda promiennikowa jest sto-
sowana do nagrzewania powok lakierowanych w celu ich wysuszenia i utwar-
dzenia, suszenia proszkw i ziarna oraz rozmraania adunkw, np. wgla.
Moc urzdzenia promiennikowego zaley od liczby zastosowanych promienni-
kw i ich mocy jednostkowej.
2.5.8. PIECE ELEKTRONOWE
W urzdzeniach tych wykorzystuje si efekt nagrzewania anody bombardowa-
nej wizk elektronw emitowanych przez gorc katod w komorze prnio-
wej. Emitowane przez katod elektrony s rozpdzane w polu elektrycznym
i po odpowiednim uformowaniu za pomoc ukadw elektrycznych i magnety-
cznych w wizk, kierowane na wsad. Piece elektronowe s stosowane do
topienia i rafinacji metali trudno topliwych lub aktywnych chemicznie, takich
jak wolfram, molibden, tantal, uran, a take stali specjalnych najwyszej jako-
ci. Napicie przyspieszajce elektrony nie przekracza wartoci 40 kV. Moc
piecw elektronowych zawiera si w przedziale od kilku kilowatw do 3 MW.

2.6. INNE ODBIORNIKI ENERGII ELEKTRYCZNEJ
26.1. PROSTOWNIKI
W przemyle metali nieelaznych i w przemyle chemicznym istnieje koniecz-
no stosowania prdu staego do procesw elektrolizy czy termoelektrolizy. Spo-
tykane s rwnie dosy czsto przypadki zasilania prdem staym zespow na-
pdowych, za porednictwem prostownikw. Zespoy prostownikw o stosunko-
wo maych mocach nie powoduj powaniejszych problemw w pracy sieci. Je-
eli moce zespow prostowniczych s znaczne, mog one wpywa niekorzyst-
nie na prac sieci zasilajcej przez wprowadzanie wyszych harmonicznych.
107
Wystpowanie wyszych harmonicznych zaley w gwnej mierze od licz-
by faz ukadu prostownikowego, od kta komutacji, charakteru obcienia po
stronie prdu wyprostowanego i urzdze wygadzajcych. Rzd harmonicz-
nych w zalenoci od liczby faz ukadu prostownikowego wyraa zaleno
(2.14)

natomiast warto skuteczna prdu h-tej harmonicznej
(2.15)
Im wiksza jest liczba faz ukadu prostownikowego, tym mniejsze s wartoci
skuteczne wyszych harmonicznych wystpujcych w sieci prdu przemienne-
go. Wystpowanie wyszych harmonicznych prdu prowadzi do odksztacenia
krzywej napicia. Znieksztacenie krzywej napicia wywiera ujemny wpyw na
inne odbiorniki.
Obecnie czoowe miejsce wrd urzdze prostownikowych zajmuj pros-
towniki pprzewodnikowe. S to prostowniki krzemowe, germanowe i sele-
nowe. Charakteryzuj si one sprawnoci powyej 90% oraz wspczynni-
kiem mocy wikszym od 0,9.
2.6.2. URZDZENIA SPAWALNICZE
W spawalnictwie elektrycznym rozrnia si spawanie ukowe i zgrzewanie
oporowe.
Do spawania ukowego czciej stosuje si prd stay wytwarzany w prd-
nicy prdu staego napdzanej silnikiem prdu przemiennego. Spawarki prdu
staego mimo zmiennoci obcienia nie wywieraj wikszego wpywu na
prac sieci zasilajcej ze wzgldu na pewn bezwadno silnika i nie s
bardzo wraliwe na wahania napicia sieci. Spawarki transformatorowe na
prd przemienny s wraliwe na wahania napicia w sieci, ktre wpywaj
ujemnie na jako spawania. S one rwnie przyczyn znacznej zmiennoci
obcienia. Ponadto spawarki transformatorowe jednofazowe powoduj asy-
metri obcienia sieci.
Zgrzewarki oporowe s to urzdzenia transformatorowe, w ktrych uzwoje-
nie wtrne jest zwarte przez zgrzewane elementy. W czasie pracy powoduj
one wystpowanie duej liczby udarw prdowych wpywajcych niekorzyst-
nie na sie zasilajc. Zgrzewarki budowane s jako jednofazowe, co powo-
duje asymetri obcienia sieci. S bardzo wraliwe na wahania napicia.
Warunkiem otrzymania dobrego zgrzewu jest utrzymanie staego napicia
zasilajcego zgrzewark.
108
3. Sposoby ukadania przewodw i kabli
Obowizujce w kraju przepisy nie precyzuj w sposb jednoznaczny, w jaki
sposb w danych warunkach powinna by wykonana instalacja elektryczna.
Naley w kadym przypadku ustali prawidowy sposb wykonania instalacji,
dostosowujc si do aktualnych moliwoci materiaowych.
Wybierajc sposb uoenia przewodw i kabli naley wzi pod uwag
nastpujce okolicznoci:
1. Instalacje elektryczne na podporach izolacyjnych (izolatory, gaki lub rolki
porcelanowe oraz podkadki izolacyjne) s instalacjami historycznie naj
starszymi. Jest to najtaszy sposb wykonywania instalacji, prosty w obsu
dze, charakteryzujcy si atw wymian przewodw. Wad tych instalacji
jest maa odporno na uszkodzenia mechaniczne oraz konieczno zacho
wania odpowiednich odlegoci midzy przewodami, od cian, urzdze
itp. Stosowane s przewody goe lub jednoyowe izolowane. Ten sposb
ukadania przewodw ma zastosowanie w pomieszczeniach, w ktrych izo
lacja przewodw moe ulec zniszczeniu, np. w akumulatomiach lub w za
kadach przemysowych, tam gdzie zachodzi potrzeba wykonywania czs
tych zmian w instalacji lub gdzie zaley na atwym i szybkim wykonaniu
nowych odgazie.
2. Ukadanie przewodw wieloyowych moe by prowadzone nad tynkiem
(linki none, konstrukcje itp.), na tynku i pod tynkiem. Przewody wieloyo
we dziki swej zwartej konstrukcji nadaj si szczeglnie do wykonywania
instalacji na tynku. Starannie wykonana instalacja tymi przewodami na tynku
nie szpeci pomieszcze. Do prowadzenia przewodw w cigach wielokrot
nych mona stosowa korytka z aluminium lub ze stali ocynkowanej. Spo
sb ten jest ekonomicznie uzasadniony przy prowadzeniu w cigu wicej
ni 4 przewodw. Przewody ukadane w korytkach nie musz by mocowane
za pomoc uchwytw. Korytka metalowe umoliwiaj rwnie wielowars
twowe ukadanie przewodw. Pod tynkiem przewody s ukadane w rurach.
3. Ukadanie przewodw w rurach na tynku zapewnia estetyczny wygld in
stalacji, du odporno na uszkodzenia mechaniczne oraz moliwo wy
miany przewodw. Ten system instalacji jest kosztowny i wszdzie gdzie
jest to moliwe, naley budowa instalacje tasze, np. wtynkowe. Uka
danie przewodw w rurach pod tynkiem jest powszechnie stosowane w za
kadach przemysowych. Rury stalowe ukada si w pododze lub stropie
109
w betonowych czciach budowli w czasie zalewania betonu. Do rur wci-
ga si pniej przewody.
4. Ukadanie przewodw w tynku stosuje si przede wszystkim w budownic
twie mieszkaniowym i oglnym (szkoy, szpitale, kina, teatry, pomieszcze
nia biurowe itp.). Instalacje wtynkowe stosuje si rwnie w zakadach
przemysowych, lecz przewanie w obiektach nieprodukcyjnych.
5. Ukadanie przewodw podpodogowych umoliwia przyczanie urzdze
do gniazd wtyczkowych elektroenergetycznych, komputerowych i teleko
munikacyjnych znajdujcych si w pododze. Te systemy maj zastosowa
nie w bankach, budynkach administracyjnych, laboratoriach itp. Systemy
kanaowe, w ktrych ukada si przewody, mog by instalowane w wars
twie betonu (szlichcie) lub warstwie nonej stropu.
6. Przewody oporowe grzejne mog by ukadane:
na zaizolowanym cieplnie stropie pod wykoczeniow warstw podo
gi w celu realizacji ogrzewania podstawowego lub dogrzewania po
mieszcze,
na zewntrz w celu przeciwoblodzeniowym oraz do rozpuszczania nie
gu (schody, podjazdy do garay, chodniki, tarasy itp.),
w szklarniach do podgrzewania gleby,
w przemyle w celu grzania i zabezpieczania przed zamarzaniem rur
wodnych, zbiornikw, rozmraania chodni itp.,
wewntrz lub na zewntrz rur jako zabezpieczenie przed zamarzaniem
wody lub ciekw.
7. Instalacje wykonane przewodami szynowymi stosuje si do zasilania odbior
nikw elektrycznych, jeli przewidywane s czste zmiany ich ukadu. Stae
poczenia maszyn z sieci zasilajc za pomoc kabli lub przewodw
utrudniaj ich przestawienie. Przewody szynowe wykonuje si w postaci
czonych ze sob gotowych elementw. Od przewodw takich mona
prowadzi odgazienia za pomoc skrzynek bezpiecznikowych zainstalowa
nych bezporednio na przewodach. Przewody szynowe s wykorzystywane
rwnie w zakadach przemysowych do zasilania i jednoczesnego mocowa
nia opraw owietleniowych.
8. W budownictwie mieszkaniowym, w ktrym ciany wykonywane z cegy
zastpiono prefabrykowanymi elementami betonowymi i lekkimi ciankami
dziaowymi z reguy nietynkowanymi, tradycyjne metody wykonywania
instalacji elektrycznej (pod tynkiem lub w warstwie tynku) okazuj si
niemoliwe do realizacji. Technologie wznoszenia budynkw dopuszczaj
w zasadzie nastpujce sposoby wykonywania instalacji:
zatapianie rur i puszek w procesie produkcji prefabrykatu w fabryce
domw lub w procesie wznoszenia budynku o konstrukcji monolitycznej
na budowie, a nastpnie wciganie przewodw i instalowanie sprztu
w fazie robt wykoczeniowych budynku;
wykonanie instalacji na powierzchni cian za pomoc listew elektro
instalacyjnych z tworzyw sztucznych (przypodogowe, cienne i elemen-
110
ty do czenia listew); w tym systemie instalacji przewody ukadane s
w listwach, a osprzt instalacyjny umieszcza si bezporednio obok
listew;
-wykonanie pewnych fragmentw instalacji w postaci listwowej, pozostae w
postaci instalacji zatapianej. Z reguy tylko pionowe odcinki rur poczonych
z puszkami zatapia si w okrelonych miejscach w pytach ciennych,
natomiast wszystkie pozostae fragmenty, tzn. poziome cigi instalacji,
mieszcz si w listwach elektroinstalacyjnych. 9. W budownictwie
mieszkaniowym jednorodzinnym w zalenoci od technologii wykonania
budynku przewody mog by ukadane w rurach z PCV pod tynkiem, w
listwach elektroinstalacyjnych, w tynku lub na wierzchu (przewody
wieloyowe), a nawet niekiedy spotyka si fragmenty instalacji zatapianej.
10. Ukadanie kabli jest zagadnieniem obszernym, wykraczajcym poza zakres
skryptu. Omwimy tylko sprawy zwizane z ukadaniem kabli w budynkach
oraz na terenie zakadw przemysowych. Kable mog by ukadane w ziemi
bez osony lub w osonie, po wierzchu na cianach, stropach, w kanaach.
W ziemi kable ukada si w przygotowanym uprzednio wykopie na podsypce
z piasku i zasypuje piaskiem i ziemi, chronic je warstw cegy, rurami albo
specjalnymi osonami ceramicznymi lub betonowymi. Trasa kabli uoonych
w ziemi powinna by na caej dugoci i szerokoci oznakowana za pomoc
pasa folii z tworzywa sztucznego, uoonej co najmniej 25 cm nad kablem. W
budynkach kable zawieszamy na cianach, stropach, konstrukcjach itp. na
odpowiednich uchwytach wzgldnie pkach. Mog by rwnie ukadane w
specjalnie wykonanych w tym celu kanaach w pododze. Tras kabla naley
ustali, biorc pod uwag nastpujce okolicznoci:
liczba skrzyowa i zblie kabla na trasie z innymi urzdzeniami oraz
liczba przej przez ciany, stropy i inne przeszkody powinna by mo
liwie maa,
prowadzenie kabli przez pomieszczenia i strefy zagroone wybuchem
lub poarem naley ograniczy do kabli zasilajcych urzdzenia w tych
pomieszczeniach lub strefach,
odprowadzanie ciepa z kabla do otoczenia nie powinno by utrudnione,
naley unika zblienia kabli do rurocigw cieplnych i ukadania kabli
wzdu cian z przewodami kominowymi,
naley unika prowadzenia kabli w miejscach nasonecznionych,
kabel powinien by jak najmniej naraony na uszkodzenia mechaniczne
i szkodliwe wpywy chemiczne,
w przypadku uoenia kabli w ziemi, trasa powinna przechodzi wzdu
drg, ulic lub przez trawniki w pasach do tego przeznaczonych,
kable rezerwowe zaleca si prowadzi innymi trasami ni linie rezerwo
wane.
111
4. Monta elementw i urzdze
instalacji elektroenergetycznych
4.1. PRZEWODY I OSPRZT INSTALACYJNY
4.1.1. WYMAGANIA OGLNE
Przy montau instalacji naley zachowa nastpujc kolejno robt [23]:
trasowanie,
wykonanie otworw, wnk, podku,
osadzanie kokw stalowych i hakw,
osadzanie uchwytw,
osadzanie puszek i osprztu,
rozwijanie i prostowanie przewodw,
ukadanie i mocowanie przewodw,
wprowadzanie do osprztu i czenie przewodw.
Trasowanie naley wykonywa zgodnie z projektem technicznym instalacji,
uwzgldniajc konstrukcj budynku oraz zapewniajc bezkolizyjno z innymi
instalacjami i cigami technologicznymi. Trasy przewodw powinny przebie-
ga poziomo lub pionowo, a nie ukonie. czenie przewodw w instalacjach
elektroenergetycznych niezalenie od sposobu ich ukadania moe by:
mechaniczne,
lutowane,
spawane.
czenie mechaniczne wykonuje si za pomoc splatania y, spajania
poredniego lub za pomoc zaciskw. Splatanie y bezporednie (rys. 4.1)
mona stosowa tylko do czenia y przewodw miedzianych o przekrojach
nie wikszych ni 10 mm
2
[55]. Splatanie y porednie wykonuje si za po-
moc kapturkw czeniowych.
Spajanie y porednie, zwane zaprasowywaniem, jest bardzo rozpowszech-
nione i odbywa si za pomoc kleszczy lub pras hydraulicznych. czenie
dwch y odbywa si z wykorzystaniem zczek do zaprasowywania, a przy-
czanie do urzdze - kocwek do zaprasowywania. czenie za pomoc
112
zaciskw wykonuje si z wykorzystaniem zaciskw gwintowych, przy czym
wielodrutowe naley wczeniej ocynowa w miejscu czenia. czenie za

Rys, 4.1. czenie y przewodw bezporednie; a) przez splatanie rwnoczesne dwch czonych
y, b) przez oplatanie wzajemne; 1 - izolacja yy, 2 - ya
pomoc lutowania odbywa si przy uyciu specjalnych zczek do lutowania.
Spawanie, jako sposb czenia przewodw, stosuje si do czenia kocwek
szynowych z przewodami i kablami, elementami instalacji uziemiajcych,
yami w mufach kablowych itp.
4.1.2. INSTALACJE WYKONYWANE PRZEWODAMI
WIELOYOWYMI NA UCHWYTACH PO WIERZCHU
Trasowanie instalacji naley wykona zgodnie z zaleceniami podanymi
w rozdz. 4.1.1, przy czym dla instalacji w wykonaniu szczelnym dodatkowo
powinny by spenione nastpujce wymagania [23]:
- odstpy midzy uchwytami w cigach poziomych i pionowych powinny
wynosi nie wicej ni 50 cm,
- odlego od puszki rozganej do pierwszego uchwytu nie powinna wy
nosi wicej ni 10 cm,
- odlego od cznika lub gniazda do pierwszego uchwytu nie powinna wy
nosi wicej ni 8 cm.
Uchwyty naley mocowa, w zalenoci od rodzaju podoa, za pomoc
gwodzi, klejenia, wstrzeliwania kokw stalowych, kokw rozporowych lub
w inny trway sposb. Dla instalacji w wykonaniu szczelnym naley dodatko-
wo przestrzega nastpujcych wymaga:
- uchwyty powinny by wykonane z materiau izolacyjnego i takiej konstruk
cji, aby przewd by ukadany w odlegoci nie mniejszej ni 5 mm od
ciany,
- w pomieszczeniach wilgotnych nie naley stosowa gipsu do osadzania
klockw i kotew pod uchwyty i osprzt.
Osprzt instalacyjny naley mocowa za pomoc wkrtw, rub, nakrtek
ub w inny trway sposb, przy czym osprzt szczelny, wykonany z tworzywa
lub eliwa, naley przytwierdzi co najmniej dwoma rubami. Naley uywa
wkrtw do drewna z bem pkolistym, a nie stokowym.
113

Przejcia przez ciany i stropy naley wykonywa w postaci otworw wier-
conych, w ktrych osadza si przepusty (rys. 4.2) wykonane z rury metalowej
lub rury z tworzywa sztucznego [23]. Powok przewodu wieloyowego nale-
y obci w takim miejscu, aby po wprowadzeniu przewodu do osprztu czoo
powoki pokryo si z wewntrzn powierzchni puszki (rys. 4.3). Poczenia
y, przewodw naley wykonywa za pomoc odpowiedniego osprztu. yy
naley obci na dugo potrzebn do wykonania pocze z naddatkiem od
1 do 2 cm.

4.2. Przejcie przewodu
kabelkowego przez strop
Rys. 4.3. Prawidowy monta przewodu kabelkowego w puszce:
1 puszka bakelitowa ze zdjt pokryw, 2 uszczelka gumo-
wa, 3 - wkrtka dawikowa, 4 - piercienie stalowe kadmowane
Przewody wieloyowe w osprzcie i aparatach naley uszczelnia dawika-
mi. W instalacjach w wykonaniu szczelnym naley dodatkowo:
uszczelni dawiki kitem lub inn mas,
instalacj pomalowa lakierem ochronnym (asfaltowym), chlorokauczuko-
wym lub innym chronicym przed wilgoci i wyziewami chemicznymi,
w ktrych instalacja bdzie pracowa.
WIELOYOWYMI W KORYTKACH
Ten sposb wykonywania instalacji jest ekonomicznie uzasadniony przy prowa-
dzeniu w cigu wicej ni 4 przewodw. Korytka umoliwiaj wielowarstwowe
114

2 1
ukadanie przewodw. Korytka wykonuje si z aluminium lub ze stali ocynko-
wanej. Trasowanie cigu naley wykona zgodnie z dokumentacj techniczn.
Cigi korytek ukada si na podporach, mocuje przez podwieszenie (rys. 4.4)
bd te ukada si bezporednio na cianach lub sufitach. Najwiksza odleg-
o punktw podparcia korytek nie moe by wiksza ni 3 m. czenie
elementw korytek wykonuje si przez skrcenie rubami z nakrtkami i pod-
kadkami sprystymi. Cigi mocuje si do wspornikw za pomoc rub, wy-
korzystujc w tym celu perforacj korytek. Pokrywy korytek przykrca si ru-
bami w taki sposb, aby midzy korytkiem a pokryw powstaa szczelina wen-
tylacyjna o szerokoci rwnej szerokoci podkadki i nakrtki. Przewody wielo-

Rys. 4.4. Mocowanie korytek przez podwieszenie
yowe w cigach poziomych korytek ukada si obok siebie bez mocowania.
Przewody s wprowadzane i wyprowadzane z korytek przez otwory (perforacj)
w dnie korytek. W cigach pionowych przewody tworzce wizki mocuje si
za pomoc odcinkw typowego paskownika perforowanego i rub odpowied-
niej gruboci. Puszki odgane do wyprowadzenia poszczeglnych obwodw
naley mocowa bezporednio do korytka lub na typowych perforowanych
paskownikach, przymocowanych do dna korytka dwiema rubami M4.
41.4. INSTALACJE WYKONYWANE PRZEWODAMI
WIELOYOWYMI NA DRABINKACH
rasowanie naley wykona zgodnie z zaleceniami podanymi w rozdz. 4.1.1.
Miejsca zamocowania konstrukcji wsporczych dla drabinek naley wytrasowa
na cianach, stropach lub dwigarach zgodnie z dokumentacj.
Cig drabinek powstaje z poczenia ze sob drabinek o dugoci 6 lub
9m, przy czym dla cigw poziomych drabinki o szerokoci do 400 mm nie
115
powinny by dusze ni 9 m, dla szerokoci za drabinek do 600 mm - du-
goci odcinkw nie powinny przekracza 6 m. Dla cigw pionowych odcinki
nie powinny by dusze ni 6 m. Do czenia drabinek o rnych szeroko-
ciach su elementy redukcyjne. Zmiany kierunku cigw wykonuje si, uy-
wajc naronych elementw pionowych lub poziomych. Odgazienia od dra-
binek wykonuje si przy uyciu elementw odganych lub rozganych
Przewody na drabinkach naley ukada w jednej warstwie, z odstpami rw-
nymi dwm rednicom grubszego przewodu, mocujc je jednoczenie do per-
foracji drabinek.
WIELOYOWYMI W WIZKACH
Cigi wizkowe mona prowadzi na wspornikach, na drabinkach oraz podwie
sza na linkach nonych lub drutach stalowych ocynkowanych. Mocowani
wspornikw naley wykona zgodnie z wymaganiami podanymi w rozdz. 4.1.3
przy czym odlego midzy wspornikami nie powinna by wiksza ni
0,4 m [23].
Wizki przewodw mona ukada dwoma sposobami. Pierwszy polega
na ukadaniu pojedynczych przewodw, formowanie i spinanie wizki; drugi
za na przygotowywaniu wizki na ziemi, a nastpnie zawieszaniu jej w cao-
ci. Obydwa sposoby mona stosowa przy ukadaniu wizek na drabinkach
i wspornikach. Przy mocowaniu przewodw na linkach nonych stosuje si
tylko drugi sposb formowania wizki.
Linki none stalowe (o przekroju minimalnym 6 mm
2
) mocuje si za po-
rednictwem cigaczy do osadzonych w murze (betonie) hakw lub kotew.
cigacze umoliwiaj regulacj nacigu linki. Zawieszenie przewodw na
linkach nonych wykonuje si przy uyciu uchwytw z blachy aluminiowej
lub stalowej, ktrych grna cz obejmuje link, a dolna przewd. Puszki
odgane przymocowuje si do linki za pomoc uchwytw wykonanych ze
stalowej tamy perforowanej. Przy prowadzeniu kilku obwodw, przewody
i sprzt mocuje si w uchwytach zawieszonych poziomo na dwu linkach no-
nych. Odstpy miedzy uchwytami, liczba i przekrj linek nonych oraz liczba
punktw zamocowania linek zaley od liczby zawieszonych przewodw i od
ciaru caej instalacji zawieszonej na tych linkach.
Wizk przewodw naley uformowa tak, aby jej przekrj by zbliony
do koa. Przewody w wizce naley ukada rwnolegle bez skrce i skrzy-
owa. Po uformowaniu wizki naley powiza j prowizorycznie sznurkierm,
lub tam izolacyjn w odstpach nie wikszych ni 0,5 m; po uoeniu wizki
na uchwytach spina si j paskami aluminiowym 10x1 mm lub tam z
tworzywa sztucznego, w odstpach 0,4 m midzy uchwytami.
116
4.1.6. INSTALACJE WYKONYWANE PRZEWODAMI GOYMI
LUB JEDNOYOWYMI IZOLOWANYMI NA PODPORACH
IZOLACYJNYCH
Trasy przewodw oraz miejsca na czniki, gniazda wtyczkowe, oprawy itp.
wyznacza si w sposb podany w rozdz. 4.1.1, przy czym naley zachowa
ok. 80 cm odlegoci midzy gakami lub rolkami.
Gaki i rolki porcelanowe naley osadza na klockach drewnianych lub na
kokach stalowych wstrzelonych lub rcznie wbitych w mur. Izolatory naley
osadza na trzonach prostych lub hakowych, a trzony wkrca w drewno, mo-
cowa nakrtkami na konstrukcjach stalowych lub osadza w murze przy uy-
ciu zaprawy cementowej. Izolatory naley nasadza na trzony przed umocowa-
niem trzonw. Izolator naley nakrca na trzon, ktrego koniec owija si
wknem konopnym, nasyconym pokostem z mini.
Przewody mocuje si do gaek, rolek lub izolatorw mikkim drutem stalo-
wym ocynkowanym o rednicy 1,5-2 mm lub mocnym sznurkiem impregnowa-
nym. Przewody goe naley zabezpiecza osonami przed dotkniciem i uszko-
dzeniem mechanicznym. Przez ciany i stropy naley wykonywa przejcia
w rurach z materiau izolacyjnego za porednictwem izolatorw przepustowych
lub przez otwory z materiau izolacyjnego. W pomieszczeniach z wyziewami
rcymi naley goe przewody pomalowa dwukrotnie lakierem kwasoodpor-
nym. czenie przewodw naley wykonywa w pobliu gaek lub izolatorw,
stosujc do tego celu zaciski rubowe lub za pomoc lutowania.
4.1.7. INSTALACJE WYKONYWANE PRZEWODAMI JEDNOYOWYMI
W RURACH Z TWORZYWA UKADANYCH PO WIERZCHU, W
WYKONANIU ZWYKYM LUB SZCZELNYM
Kolejno robt montaowych jest podana w rozdz. 4.1.1. Uchwyty z elas-
tycznymi ramionami do rur mocuje si do podoa za pomoc kokw stalo-
wych wstrzeliwanych lub wbijanych w cian, kokw z tworzyw sztucznych,
za pomoc kleju lub, w przypadku prowadzenia kilku rur rwnolegle, osadza-
jc uchwyty w listwie zbiorczej. Osprzt instalacyjny mocuje si w podobny
sposb. Odstpy midzy uchwytami przy poziomym ukadaniu rur powinny
wynosi 50-80 cm, przy pionowym za od 80 do 100 cm.
czenie rur wykonuje si dwoma sposobami: jako czenie przelotowe -
za pomoc zczek dwukielichowych (rys. 4.5) lub jako czenie jednokieli-
chowe. czenie rur jednokielichowe polega na wsuniciu koca jednej rury
w kielichowe zakoczenie drugiej rury, co umoliwia wyeliminowanie z-
czek. W celu uformowania kielicha naley podgrza koniec rury w gorcej
wodzie, oleju, grzejnikiem elektrycznym lub lamp lutownicz. Dugo kieli-
cha przy poczeniu jednokielichowym jest podana w tabl. 4.1 [23].
117
Tablica 4.
Wymiary kielichw rur z tworzyw sztucznych
rednica znamionowa rury [mm] 18 21 22 28 37 47
Dugo kielicha [mm] 35 35 40 45 50 60
W przypadku instalacji w wykonaniu szczelnym naley dodatkowo koce
rur, przed wciniciem do zczek, pokry cienk warstw kleju. Ze wzgldu
na znaczn wydualno ciepln rur z tworzyw sztucznych naley pozostawi
w zczkach pewien luz (rys. 4.6) w przypadku pocze nieklejonych lub
stosowa kompensacj przez wmontowanie rury elastycznej (rys. 4.7).

Rys. 4.5. Poczenie uku z rurami za po-
rednictwem dwch zczek dwukielicho-
wych: 1 - uk, 2 zczka, 3 - uk
Rys. 4.6. Kompensacja wyduenia cigu
rur w zczce dwukielichowej: 1 zcz-
ka, Al - rezerwa na zmian dugoci rur

Rys. 4.7, Kompensacja wyduenia cigu rur za pomoc odcinka rury elastycznej: 1 uchwyt,
2 - zczka, 3 - uk z rury elastycznej
uki wykonuje si z rur elastycznych, ktre w temperaturze +20C mona
formowa w rkach, lub z rur twardych, podgrzewajc je uprzednio do tempe-
ratury ok. 130C. W tablicy 4.2 podano najmniejsze dopuszczalne promienie
ukw.
Tablica 4.2
Najmniejsze promienie ukw
rednica znamionowa rury [mm] 18 21 22 28 37 47
Promietf uku [mm] 190 190 250 250 350 450
W wykonaniu zwykym rury czy si z osprztem przez bezporednie
wkrcenie nagwintowanych kocw rur typu cikiego w wyloty puszek, przez
118

woenie koca rury zwykej w otwr puszki lub przez zastosowanie wciska-
nych na rury cznikw kielichowych. W przypadku osprztu w wykonaniu
szczelnym stosuje si dodatkowo klejenie. Przed zamocowaniem rur naley
rawdzi, czy nie s one zatkane. Przewody wciga si dopiero po uoeniu rur,
przy uyciu tamy stalowej (spryny, stalki") o gruboci ok. 0,5 mm i
szerokoci 4 mm, zakoczonej z jednej strony kulk, a z drugiej uszkiem.
W pomieszczeniach, w ktrych instalacja moe by naraona na uszkodzenia
mechaniczne, naley stosowa oson do wysokoci 1,5 m z rury stalowej lub
blachy w przypadku kilku rur uoonych rwnolegle.
JEDNOYOWYMI W RURACH STALOWYCH UKADANYCH
PO WIERZCHU LUB W PODODZE
Ten sposb ukadania przewodw stosuje si w warunkach, w ktrych prze-
wody mogyby ulec uszkodzeniom mechanicznym, w pomieszczeniach zwyk-
ych, przejciowo wilgotnych i nie ogrzewanych, niebezpiecznych pod wzgl-
dem poarowym i zagroonych wybuchem (po spenieniu dodatkowych wy-
maga). Nie naley ukada rur stalowych w pomieszczeniach wilgotnych oraz
z wyziewami rcymi.
Uchwyty mocujce rury naley osadza w odlegociach nie wikszych
ni 1 m, a na kocach rur w odlegociach okoo 10-15 cm od koca rury.
Uchwyty, wsporniki i puszki naley osadza przez kotwienie, mocowanie
wkrtami do zagipsowanych kokw, wbitych lub wstrzelonych kokw stalo-
wych lub przez spawanie uchwytw albo mocowanie ich obejmami do kon-
strukcji stalowych. Gicie rur naley wykonywa rcznie lub maszynowo,
zachowujc promienie krzywizny podane w tabl. 4.3 [23].
czenie prostych odcinkw rur o jednakowych rednicach odbywa si za
pomoc mufek lub zczek prostych, a rur o rnych rednicach za pomoc
mufek i wkrtek redukcyjnych.
Tablica 4.3
Najmniejsze promienie krzywizny rur stalowych
rednica znamionowa rury [mm] 11 13,5 16 21 29 36 42
Promie krzywizny [mm] 110 140 140 160 200 250 320
Rury naley ukada z lekkim nachyleniem w kierunku puszek. Przewody
naley wciga do rur po ich uoeniu. Zaleca si stosowanie do tego celu
nowszej techniki z wykorzystaniem spronego powietrza. W przypadku du-
ych przekrojw stosuje si wcigarki rczne.
119
4.1.9. INSTALACJE WTYNKOWE
Ten rodzaj instalacji jest stosowany przede wszystkim w budownictwie miesz-
kaniowym i oglnym (szkoy, szpitale, przychodnie, kina, teatry, biura itp).
Stosuje si je rwnie w budownictwie przemysowym w obiektach niepro-
dukcyjnych.
Do wykonania instalacji wtynkowych stosuje si przewody wtynkowe wie-
loyowe o izolacji polwinitowej typu DYt. Mona rwnie ukada w tynku
przewody paskie typu DYp, YDYp.
Puszki naley osadza na cianach tynkowanych przez ich zagipsowanie.
Na cianach drewnianych puszki naley mocowa za pomoc wkrtw do
drewna. Mona je rwnie przykleja do cian.
Sposb prowadzenia i mocowania przewodw zaley od rodzaju podoa
oraz od technologii robt budowlanych. W budownictwie tradycyjnym prze-
wody ukada si mocujc je do podoa za pomoc gwodzi, wbijanych w izo-
lacj midzy yami przewodu, lub za pomoc klamerek. Po stwardnieniu
gipsu naley koniecznie usun wszystkie wbite gwodzie. Przewody naley
prowadzi rwnolegle bd prostopadle do podg i sufitw. Do cian i sufitw
betonowych przewody naley przykleja.
Na podou z materiaw atwo palnych, np. na drewnie, mona ukada
przewody na warstwie zaprawy gruboci co najmniej 5 mm, oddzielajcej
przewd od ciany. Mona ukada bezporednio na podou z materiaw
atwo palnych przewody majce dwie warstwy izolacji, tzn. izolacj yy oraz
wspln powok izolacyjn, pod warunkiem, e zabezpieczenie obwodu wy-
nosi nie wicej ni 16 A. Na przewody narzuca si zapraw gipsow w odst-
pach okoo 50 cm, a nastpnie pokrywa si tynkiem.
Zmiana technologii budownictwa na wykorzystujc elementy prefabryko-
wane, nie wymagajce tynkw, zmienia sposb ukadania przewodw. Prowa-
dzi si je jednym z nastpujcych sposobw:
w bruzdach przygotowanych przy prefabrykacji elementw budowlanych,
w szczelinach midzy poszczeglnymi elementami budowlanymi,
w pustej przestrzeni blokw stropowych,
w szczelinach blokw stropowych,
pod listwami podogowymi (obwody gniazd wtyczkowych),
w listwach podogowych prefabrykowanych.
JEDNOYOWYMI W RURACH Z TWORZYWA -
ZATAPIANYCH W MONOLICIE
Wszystkie puszki i rury, ktre maj by zatapiane w masie betonowej, z kt-
rej jest wznoszony budynek, powinny by mocowane do deskowania lub do
120
prtw zbrojeniowych przed zalaniem mas betonow. Rury instalacyjne
do zatapiania powinny by wykonane z odpowiedniego tworzywa tak, aby
nie ulegy zniszczeniu w czasie zalewania. Rury naley wkada kocami
do puszek, a na trasie mocowa drutem do zbrojenia. Przewody naley
wciga do rur w sposb podany w rozdz. 4.1.7.
4 i 11. INSTALACJE WYKONYWANE PRZEWODAMI W LISTWACH
LUB KANAACH NACIENNYCH
po ustaleniu przebiegu instalacji naley przyci podstawy listew na odpowied-
nie dugoci. Po wykonaniu trasowania naley wywierci otwory w podstawach
listew i na cianach. Otwory powinny by wiercone w odlegoci nie wikszej
ni 30 mm na obu kocach listwy i maksimum co 600 mm wzdu podstaw.
Listwy przypodogowe i nacienne naley mocowa wkrtami z kokami
rozporowymi (rys. 4.8). Dopuszcza si klejenie podstawy listwy do podoa.
Po zamocowaniu podstaw, przycina si pokrywy listew na odpowiednie dugo-
ci, uwzgldniajc przebieg instalacji, odgazienia, poczenia z osprztem
instalacyjnym (gniazda, puszki odgane itp.). Po uoeniu przewodw we-
wntrz listwy zakada si pokrywy listew (rys. 4.9).

Rys. 4.8. Mocowanie podstawy listwy za pomoc wkrtw i kokw rozporowych; 1 po-
krywa listwy, 2 - podstawa listwy, 3 - wkrt z bem stokowym, 4 - wkrt z bem kulistym,
5 koek rozporowy

Rys. 4.9. Zatrzaskiwanie pokrywy na podstawie listwy naciennej
Listwy nacienne umoliwiaj doprowadzenie przewodw do gniazd moco-
wanych za pomoc puszek natynkowych (rys. 4.10) z zastosowaniem cznika
(Rys. 4.10a) lub nie (rys. 4.10b). W podobny sposb wykonuje si instalacj przy
uyciu kanaw instalacyjnych naciennych jedno- lub wieloprzegrodowych.
121

4.1.12. INSTALACJE WYKONYWANE PRZEWODAMI GRZEJNYMI
W skrypcie ograniczymy si do omwienia zagadnienia ukadania przewodw
grzejnych w celu ogrzewania lub dogrzewania pomieszcze, czyli tzw. ogrze-
wania podogowego. Na warstwie izolacyjnej (styropian, twarda wena mine-
ralna) o gruboci 2-5 cm, wylewa si cienk (1 cm) warstw betonu. Na niej
(po zastygniciu betonu) rozkada si rwnomiernie kabel na listwie lub siatce
montaowej i pokrywa si 3-7 cm warstw betonu (rys. 4.11). W miejscach,
w ktrych jest planowane pniejsze ustawienie mebli, wanien, brodzikw itp.,

Rys. 4.11. Ogrzewanie podogowe: 1 ciana, 2 - tama dylatacyjna, 3 - posadzka, 4 - wy-
lewka betonowa 3-7 cm, 5 wylewka betonowa ok. 2 cm, 6 - przewd grzejny, 7 - tama
montaowa, 8 styropian 2-5 cm, 9 izolacja przeciwwilgociowa, 10 strop (podoe)
nie naley ukada kabli grzejnych. Nie naley stosowa mniejszych odstpw
midzy zwojami przewodu ni podaje producent przewodw. W przypadku
przewidywania regulacji ogrzewania podogi przy uyciu termostatu, naley
122
Rys. 4.10. Monta puszek natynkowych do listew naciennych: a) z zastosowaniem cznika,
b) bez cznika;1 - puszka, 2 - listwa, 3 - cznik prosty, 4 - pocienienie
midzy dwiema gaziami grzejnymi (rys. 4.12) umieci w betonie
rurk o rednicy 5/8" do umieszczenia w niej czujnika podogowego lub
zamontowa

Rys. 4.12. Miejsce zainstalowania czujnika podogowego; 1 - przewd grzejny, 2 - koniec prze-
wodu, 3 - mufa czeniowa, 4 - termostat, 5 rurka z czujnikiem
na cianie pomieszczenia czujnik powietrzny. Przed zalaniem betonem naley
sprawdzi, czy przewd grzejny jest sprawny, tzn. czy nie ma przerwy. Ze
wzgldu na proces wizania betonu, ogrzewanie mona wczy dopiero po
ok. 28 dniach od zalewania. W przypadku podogi z desek, przewd ukada
si na warstwie izolacyjnej miedzy legarami. Mona ukada przewody grzej-
ne na istniejcej pododze nawet drewnianej. Na pododze rozprowadza si
warstw, uplastycznionej masy betonowej (2 cm), w ktrej ukada si przewd
grzejny.
4.1.13. INSTALACJE KANAOWE W PODOGACH
Przewody rozprowadzane s w dzielonych kanaach (rurkach) podogowych
z blach lub PVC. Stanowiska pracy s wyposaone w puszki podogowe (kase-
tony, rewizje), w ktrych montuje si dowolny zestaw gniazd. Puszki podo-
gowe wkomponowane s w sie kanaw (rurek) podogowych. Cao umiesz-
czona jest w szlichcie i pokryta dowoln wykadzin. Kanay mog by w
podogach:
- betonowych (warstwa konstrukcyjna lub szlichta),
- podwjnych (puszki z osprztem montowane w pycie grnej),
- pustakowych (puszki montowane w warstwie wierzchniej podogi).
123
Puszki podogowe rni si rodzajami pokryw (uchylne, lepe), funkcj!
(rewizyjne i na osprzt), liczb instalowanych gniazd (4-14).
Uzupenieniem kanaw podogowych s kanay napodogowe ukadane
wzdu cian.
4.1.14. INSTALACJE WYKONYWANE PRZEWODAMI SZYNOWYMI
Stosuje si je w halach fabrycznych w razie zmian zakresu i rodzaju produk-
cji, powodujcych konieczno przegrupowania, wymiany bd zainstalowania
nowych maszyn. Stae poczenie maszyn z sieci zasilajc za pomoc kabli
lub przewodw uoonych w rurach utrudnia przestawienie maszyny. Przewody
szynowe wykonane z czonych ze sob gotowych elementw, umoliwiaj
wykonanie od nich odgazie co 1 m bez potrzeby wyczania napicia.
Odlego midzy punktami podparcia (zawieszenia) przewodw szyno-
wych nie powinna przekracza 6 m. Cig szynowy mona uoy na podpo-
rach, wysignikach lub podwiesi na linkach lub prtach. Skrzynki bezpieczni-
kowe naley mocowa do dodatkowych podpr, aby zapobiec koysaniu si
przewodu szynowego podczas wymiany wkadki bezpiecznikowej. Monta
przewodw szynowych naley prowadzi wedug instrukcji producenta.
Do zasilania urzdze i odbiornikw ruchomych takich jak suwnice lub
elektrowcigi oraz w pomieszczeniach z du iloci czsto przestawianych
maszyn i narzdzi, wykorzystuje si przewody szynowe lizgowe,
4.1.15. INSTALACJE ELEKTRYCZNE W OBIEKTACH
ZAGROONYCH WYBUCHEM LUB POAREM
Instalacje w obiektach zagroonych wybuchem lub poarem powinny by
wykonywane zgodnie z zasadami podanymi w rozdz. 4.1.1-4.1.13 z jedno-
czesnym uwzgldnieniem zasad podanych w przepisach budowy, a dotycz-
cych tych instalacji. Ze wzgldu na specyfik tych spraw oraz obszern tema-
tyk nie bdziemy tych zagadnie omawia w skrypcie.
4.2. OPRAWY OWIETLENIOWE
1. Oprawy owietleniowe owietlenia podstawowego w pomieszczeniach in-
nych ni suche lub na zewntrz pomieszcze, umieszczone na wysokoci
mniejszej od 250 cm od powierzchni, po ktrej chodz ludzie i zasilane
napiciem znamionowym wyszym od 42 V prdu przemiennego lub 80 V
124
prdu staego, powinny mie konstrukcj lub osony uniemoliwiajce
bezporednie dotknicie rk rde wiata.
2. W suchych pomieszczeniach budynkw nieprzemysowych z podogami
przewodzcymi (klatki schodowe, piwnice, strychy itp.) dopuszcza si
umieszczanie arwek w oprawach porcelanowych typu cikiego wyposa
onych w klosz, pod warunkiem, e najniszy punkt oprawy nie bdzie
niej ni 1,8 m nad podog.
3. W azienkach dopuszcza si umieszczanie opraw wysignikowych, wyko
nanych z materiaw izolacyjnych, z kloszem wkrcanym pod warunkiem,
e oprawa znajduje si w strefie 2 lub 3. Oprawa w strefie 2 musi by wy
konana w II klasie ochronnoci.
4. Wprowadzenie do oprawy owietleniowej wicej ni jednej fazy jest do
zwolone tylko dla opraw owietleniowych wielofazowych zainstalowanych
w pomieszczeniach niemieszkalnych, przy czym oprawy owietleniowe
z wprowadzonymi przewodami o napiciu midzyprzewodowym o warto
ci wikszej od 250 V powinny by zaopatrzone w trwae napisy ostrzegaw
cze tak umieszczone, aby byy widoczne dla osb manipulujcych przy
tych oprawach.
5. Typ oprawy powinien by dostosowany do warunkw panujcych w miejs
cu jej zainstalowania (w pomieszczeniach z pyem oprawy pyoszczelne,
w pomieszczeniach niebezpiecznych pod wzgldem wybuchowym lub po
arowym oprawy przeciwwybuchowe itp.).
4.2.2. INSTALOWANIE OPRAW OWIETLENIOWYCH
1. Umocnienie oprawy powinno by trwae. Oprawa zwieszakowa powinna
by zawieszona na przeznaczonym do tego haczyku. Jeeli do przymoco
wania oprawy uyto rury, to rur naley jednoczenie wykorzysta do uo
enia w niej przewodw.
2. Przewody nie powinny by czone wewntrz rur lub wspornikw rurowych.
Odgazienia i poczenia przewodw powinny by dostpne do kontroli.
3. Przewody w miejscach ich wprowadzenia do oprawy nie powinny by na
raone na rozciganie lub tarcie.
4. Oprawy do owietlenia bezpieczestwa i ewakuacyjnego powinny by ozna
kowane tym pasem szerokoci 2 cm. Oprawy te musz by przyczone
na stae do obwodu zasilajcego (zabrania si stosowania gniazd wtyczko
wych w obwodach zasilajcych te oprawy).
5. Oprawy owietleniowe, umieszczone na zewntrz, naley mocowa w spo
sb utrudniajcy ich koysanie si pod wpywem wiatru.
6. Przy wprowadzaniu wielofazowych obwodw do opraw jednofazowych
przewody faz nie wykorzystywanych powinny by prowadzone przelotowo,
bez przecinania ich w oprawie.
7. W sieciach z przewodem neutralnym, przewd neutralny naley przyczy
do gwintu oprawki, a fazowy przez wycznik do rodkowego styku.
125
4.2.3. MOCOWANIE I PRZYCZANIE OPRAW
OWIETLENIOWYCH
Zawieszanie opraw moe odbywa si w rny sposb, zalenie od miejsca
instalowania oprawy i jej typu. Najprostszy sposb zawieszania oprawy na
haku osadzonym w suficie pokazany jest na rys. 4.13 [23]. Sposb ten jest
powszechnie stosowany w budownictwie mieszkalnym oraz w rnych obiek-
tach komunalno-bytowych. Oprawy zawiesza si take za porednictwem wy-
signikw wykonanych ze stalowych rur lub paskownikw, za porednictwem
acuchw, stalowych linek- Na acuchach i linkach zawiesza si zwykle
oprawy do rde fluorescencyjnych i rtciowych w halach fabrycznych. red-
nica linek lub wymiary acuszkw zale od ciaru i liczby opraw.
Rys. 4.13. Zawieszenie oprawy na haku przymocowanym do sufitu
Linki stalowe do zawieszania lamp w pomieszczeniach wilgotnych, bardzo
wilgotnych i o wyziewach rcych musza by ocynkowane. Linki na jednym
kocu powinny by zamocowane za pomoc cigacza umoliwiajcego regu-
lacj zwisu linki. Liczba punktw podparcia lub podwieszania linek zaley od
dugoci linek, liczby i ciaru opraw na niej zawieszonych. Dane te powinny
by zawarte w projekcie technicznym instalacji owietleniowej.
Oprawy przeznaczone do instalowania w przedpokojach, azienkach, kory-
tarzach oraz w niektrych pomieszczeniach wilgotnych s przystosowane do
mocowania ich wkrtami do cian lub sufitw (rys. 4.14). Dokrcanie wkr-
tw naley wykonywa bardzo ostronie, gdy porcelanowe czci oprawy
atwo pkaj przy zbyt silnym lub nierwnym docisku. Nie wolno przybija
gwodziami porcelanowych lub bakelitowych czci opraw, gdy powoduje to
zwykle uszkodzenie oprawy i uniemoliwia jej demonta.
Monta przemysowych opraw owietleniowych w instalacjach umieszczo-
nych w rurach stalowych wykonuje si, wkrcajc rur w gwintowany otwr
126

wlotowy oprawy. W instalacjach szczelnych koce rury stalowej pokrywa si
uszczelniajc substancj (np. mini), owija pakuami i wkrca w otwr
oprawa
W celu uatwienia montau i demontau opraw mocowanych na cianach lub
sufitach oraz w celu uniknicia demontau rur przy demontau opraw,
mona stosowa krciec zaopatrzony na obydwu kocach w gwint. Jeden ko-
niec krca wkrcamy w otwr wlotowy, a drugi w mufk nakrcon na ko-
niec rury lub w nagwintowany otwr puszki eliwnej.

Rys. 4.14, Mocowanie opraw w pomieszczeniach
wilgotnych za pomoc wkrtw; a) na suficie,
b) na cianie
Do zasilania opraw wiszcych, ktre mog waha si pod wpywem wiatru,
naley stosowa przewody o yach z linek (np. LY itp.), gdy yy jednodru-
lowe amayby si pod wpywem koysania. Przewody te powinny by wygite
w agodn ptle, zwisajc poniej otworw wlotowych oprawy, aby zapobiec
wciekaniu wody deszczowej po przewodach do oprawy. Oprawy wodoszczelne,
zasilane przewodami kabelkowymi, w pomieszczeniach wilgotnych lub narao-
nych na dziaanie chemiczne wody musz mie szczelne wprowadzenie prze-
wodw. Uszczelnienie wykonuje si za pomoc dawikw i uszczelek gumo-
wych. Przy montau szczelnych opraw fluorescencyjnych naley dokadnie
uszczelni wietlwki za pomoc piercieni gumowych i wkrtek dawikowych,
w ktre te oprawy s wyposaone. Przewody zasilajce oprawy naley obci
z rezerw dugoci (na wypadek uamania si). Przewody wychodzce z sufitu
oraz z oprawy powinny mie dugo okoo 10 cm. Naley je uoy w ptle
o ksztacie umoliwiajcym zakrycie ich rozet.
4.3. ROZDZIELNICE (STYCZNIKOWNIE)
4.3.1. POMIESZCZENIA ROZDZIELNIC (STYCZNIKOWNI)
Pomieszczenie rozdzielni powinno by wykonane z materiaw niepalnych.
Dopuszcza si wykonanie z materiaw palnych jedynie drzwi i okien. Przez
127

pomieszczenie rozdzielni nie powinny przebiega adne inne instalacje: co,
wodne, kanalizacyjne, gazowe, wentylacyjne. Pomieszczenie powinno by wy-i
posaone w owietlenie elektryczne zapewniajce spenienie wymaga przepi-
sw. Drzwi powinny otwiera si na zewntrz pomieszczenia rozdzielni.
Minimalne wymiary pomieszczenia rozdzielni musz wynosi:
dugo wiksza od dugoci rozdzielnicy co najmniej o 1000 mm
szeroko zapewniajca szeroko korytarza obsugi 1500 mm
wysoko co najmniej 2500 mm
Za przygotowanie pomieszczenia rozdzielni odpowiada wykonawca robt
budowlanych, ktry po wykonaniu robt objtych dokumentacj przekazuje te
pomieszczenia inwestorowi. W pomieszczeniach przeznaczonych na stacj
energetyki zawodowej odbir robt budowlanych powinien by przeprowadza-
ny przy udziale przedstawiciela waciwego terenowo zakadu (rejonu energe-
tycznego).
W czasie budowy wykonawca robt budowlanych powinien przygotowa
wnki pod kotwy (lub je zamontowa) oraz wnki pod konstrukcje i aparaty
tak, aby w czasie montau urzdze rozdzielczych nie zachodzia potrzeba
kucia otworw, wnk i kanaw.
Rozdzielnice owietlenia zewntrznego powinno si umieszcza poza po-
mieszczeniem rozdzielni w przypadku, gdy nie ma tam staego dyuru. W sta-
cjach supowych rozdzielnice naley umieszcza w skrzynce blaszanej na su-
pie, na wysokoci ok. 150 cm od ziemi. Urzdzenia rozdzielcze na placu
budowy powinny by zabezpieczone przed dostpem osb niepowoanych,
przy czym naley je tak rozmieszcza, aby odlego od urzdze zasilanych
nie bya wiksza ni 50 m. W przypadku ustawienia omawianych urzdze
w miejscach nie zadaszonych naley je dodatkowo osoni, np. daszkami, ce-
lem zabezpieczenia przed dziaaniem opadw atmosferycznych.
Przed przystpieniem do instalowania rozdzielnic lub stycznikowni naley
dokona ich ogldzin i wykona prace zabezpieczajce wraliwe czci przed
uszkodzeniem, a wic zdemontowa przyrzdy i szkieka lampek, zabezpieczy
aparatur przed zniszczeniem itp. Podczajc obwody zewntrzne, naley:
ruby czce przewody i szyny zaopatrzy w podkadki spryste,
przewody wielodrutowe zakoczy kocwkami spawanymi, lutowanymi
lub zaciskanymi, przy czym w przypadku przewodw miedzianych o prze
kroju y do 2,5 mm
2
mona zakoczy je oblutowanymi oczkami,
na kocwki naoy koszulki izolacyjne lub oznaczniki z materiau niepal
nego,
przewody i obwody oznaczy barwami lub numerami.
128
prowadzc przewody przez przepusty, naley:
- w przypadku przepustw eliwnych lub stalowych prowadzi wszystkie fa
zy i przewd neutralny nalece do jednego obwodu w jednym prze
pucie,
- przy prowadzeniu pojedynczych faz w oddzielnych przepustach naley
stosowa przepusty wykonane z rur ceramicznych, azbestowo-cementowych
lub polichlorku winylu.
4.3.3. MONTA ROZDZIELNIC
ROZDZIELNICE WNKOWE
S one wykonywane z dwch skrconych ze sob elementw. Jeden element to
ramka z drzwiczkami, drugi to tablica z aparatur. W pierwszej kolejnoci -
przed tynkowaniem osadza si w murze sam ramk bez drzwiczek. Ramka
ma kotwy, za pomoc ktrych mocuje si j w murze. Po wybiakowaniu wn-
ki i wcigniciu w rury przewodw naley przykrci tablic do konstrukcji
i zaoy drzwiczki osonowe, ktre powinny by wykonane z blachy stalowej
o gruboci co najmniej 1 mm lub z innego materiau niepalnego. Drzwiczki
tablic z licznikami powinny mie otwory dla dokonywania odczytw.
ROZDZIELNICE TABLICOWE
S to rozdzielnice instalowane we wnkach lub na powierzchni cian. Monta
rozdzielnic tablicowych we wnkach ju zosta omwiony. Tablice instalowa-
ne na powierzchni cian lub na supach powinny by obudowane. Dopuszcza
si osony wykonane z drewna, obite wewntrz blach stalow o gruboci co
najmniej 0,5 mm lub innym materiaem odpornym na dziaanie ognia. Tablice
instalowane przed licznikami powinny by zamknite oson przystosowan
do plombowania. Przewody linii zasilajcej naley w zasadzie doprowadza
od dou tablicy, a przewody obwodw odbiorczych od gry.
ROZDZIELNICE SZKIELETOWE
Instaluje si je na ramie fundamentowej lub bezporednio na podou. Ramy
fundamentowe wykonuje si ze stali profilowanej i przymocowuje do podoa.
Karna ta moe by jednoczenie obramowaniem kanau. Rozdzielnic przymo-
cowuje si do ramy za pomoc rub lub specjalnych uchwytw.
Instalujc rozdzielnic bezporednio na podou, naley przewidzie otwory
do zamocowania uchwytw. Uchwyty zalewa si betonem, po uprzednim usta-
wieniu rozdzielnicy i naoeniu uchwytw. Po stwardnieniu betonu (ok. 7 dni)
nakrtki uchwytw naley dokrci do oporu. Cikie rozdzielnice wielopolo-
we nie wymagaj mocowania do podoa, gdy ich duy ciar praktycznie
uniemoliwia przesunicie rozdzielnicy podczas eksploatacji.
129
Po ustawieniu rozdzielnicy naley:
podczy odgazienia od szyn zbiorczych oraz wykona ewentualne po
czenia wewntrzne midzy polami,
natuci wazelin bezkwasow rozkrcone poczenia rubowe,
wyposay pola rozdzielnicy w aparatur zdjt na czas transportu: mierni
ki, wkadki i gwki bezpiecznikowe, arwki sygnalizacyjne, szka lampek
sygnalizacyjnych i dwignie napdowe cznikw,
wyj przekadki zabezpieczajce (aretujce) z przekanikw na czas ich
transportu,
wykona poczenia zewntrzne z magistral uziemiajc i transformatora
mi oraz obrbk i przyczanie kabli energetycznych i sterowniczych.
ROZDZIELNICE SKRZYNKOWE
Ustawia si je najczciej na konstrukcjach nonych. Zestawy o mniejszej ma-
sie mona przymocowywa do uchwytw (kotew) osadzonych na cianach lub
filarach nonych. Nie mona umieszcza tych rozdzielnic w wskich kory-
tarzach i w miejscach zastawionych przez inne urzdzenia.
Rozdzielnice s dostarczane na budow w zestawach zmontowanych. Kon-
strukcje none rozdzielnic musz by dostosowane do miejsca ich instalowa-
nia. Mog mie one tylko kotwy do mocowania ich do muru, dodatkowe nogi
kotwione w pododze (cikie zestawy) lub obejmy do mocowania na supach.
Po otynkowaniu cian trasuje si na cianie miejsca osadzenia kotew, przy
czym grna krawd zestawu skrzynek nie powinna by wyej ni 1,8 m nad
podog. Jeli jest to niemoliwe, naley wykona specjalny pomost z podog
izolacyjn.
Po waciwym ustawieniu rozdzielnicy naley j tymczasowo zabezpieczy
przed upadkiem lub przesuniciem, stosujc podpory lub przywizujc rozdziel-
nic do ciany. Otwory na kotwy moczy si wod i wypenia rzadk zapraw
cementow. Po kilku dniach mona usun to zabezpieczenie rozdzielnicy.
Nastpnie, do rozdzielnicy przycza si obwody zewntrzne. Kable wpro-
wadza .si do rozdzielnic przez gowice kablowe typu MK, rury stalowe wkr-
ca si w otwory pokryw bocznych, przewody kabelkowe wprowadza si przez
dawiki metalowe lub bakelitowe, zamocowane w otworach pokryw bocznych.
Rozdzielnice blaszane lub eliwne i ich konstrukcje naley pokry odpo-
wiedni powok malarsk. Rozdzielnice naley zaopatrzy w jednoliniowy
schemat z podaniem napicia, wielkoci zabezpiecze oraz nazw poszczegl-
nych odpyww.
ROZDZIELNICE NA PLACU BUDOWY
S to na og urzdzenia typowe, ktrych monta ogranicza si do sprawdze-
nia i uzupenienia wyposaenia aparatury (wkadki i wstawki bezpiecznikowe,
przekaniki termiczne) oraz podczenia staych linii zasilajcych zgodnie
130
z dokumentacj techniczn. Szczegln uwag naley zwrci na prawidowe
przyczenie rozdzielnicy do zastosowanego na danym placu budowy systemu
ochrony od porae.
TABLICE STYCZNIKOWE
Tablice instalowane w pomieszczeniach oglnie dostpnych powinny mie
obudow osonit, wykonan z ksztatownikw lub blach profilowych. Tabli-
ce naley ustawia na przygotowanej ramie lub mocowa bezporednio do
podoa uchwytami lub rubami (na kotwach). Po ustawieniu tablic naley:
- zaoy i poczy szyny napi pomocniczych i szyny gwne,
- zamontowa mierniki, przekaniki i bezpieczniki,
- wykona poczenia wewntrz tablic i obwodw rozczonych na czas
transportu,
- dokrci ruby, zamalowa zatarcia oraz zamontowa tabliczki informacyjne,
- wykonywa poczenia obwodw zewntrznych, przestrzegajc zasad po
danych wczeniej.
4.4. BATERIE KONDENSATORW
4.4.1. MONTA JEDNOSTEK KONDENSATOROWYCH
DO KOMPENSACJI INDYWIDUALNEJ
Jednostek kondensatorowych nie naley ustawia bezporednio na pododze,
mona natomiast ustawia na konstrukcji na dwch lub trzech poziomach,
wszym bokiem w kierunku korytarza obsugi oraz tak, aby tabliczki znamio-
nowe byy widziane przez obsug. Naley zachowa najmniejsze odstpy po-
dane w dokumentacji baterii.
Pojedyncze kondensatory mona ustawia w polach rozdzielnic. Kondensa-
tory bez oson powinny by zabezpieczone przed przypadkowym dotkniciem
czci znajdujcych si pod napiciem. Kadzie kondensatorw naley uzie-
mi. Naley zawsze sprawdzi zgodno z dokumentacj w zakresie danych
znamionowych kondensatorw, ich stan zewntrzny (wybrzuszenia, wgicia)
oraz stan oporw rozadowczych.
4.4.2. MONTA KOMPLETNYCH BATERII KONDENSATORW
Baterie osonite mona instalowa w pomieszczeniach mchu elektrycznego
lub produkcyjnych o temperaturze otoczenia do +35C, wolnych od par i py-
w dziaajcych szkodliwie na urzdzenia baterii.
Baterie typu otwartego s przeznaczone do pomieszcze ruchu elektryczne-
go. W przypadku zainstalowania ich w pomieszczeniach produkcyjnych naley
ogrodzi je siatk.
131
Pomieszczenia baterii musz by wentylowane, osony szaf powinny mie
otwory wentylacyjne i drzwiczki do ogldzin poszczeglnych jednostek. Jeeli
pomieszczenie ma okna, to bateri naley tak usytuowa, aby nie bya narao-
na na bezporednie dziaanie promieni sonecznych. Bateri mona ustawi
bezporednio na posadzce i przykrci do podoa rubami (za pomoc ko-
tew). Przy zasilaniu kablowym baterii, powinny by przygotowane kanay
kablowe lub przepusty rurowe. Przy ustawieniu przyciennym naley przewi-
dzie odstp (min. 100 cm) umoliwiajcy jej swobodn obsug.

Rys. 4.15. Sposb wczenia regulatora wspczynnika mocy w przypadku kompensacji grupowej
Jednym z waniejszych czynnikw zapewniajcych prawidow kompensacj
mocy biernej jest waciwe podczenie regulatora wspczynnika mocy. Szcze
glnie dotyczy to miejsca wczenia cewki prdowej regulatora. Bez wzgldu
na typ regulatora, jego cewk prdow naley wczy tak, aby pyn przez
ni cakowity prd odbiornikw kompensowanych przez bateri, tj. na zasila
niu rozdzielnicy, w ktrej ma by przeprowadzona kompensacja (rys. 4.15). Nie
zalenie od typu regulatorw jest to na og faza L3(T). Cewka napiciowa po
winna by wczona midzy fazy L1(R) i L2(S). Wynika z tego, e bardzo
istotne jest ustalenie kolejnoci faz w baterii.
132
5. Dokumentacja techniczna
5.1. RODZAJE I PRZEZNACZENIE DOKUMENTACJI
Dla urzdzenia lub obiektu od pocztku jego budowy a do zakoczenia eksplo-
atacji powinna by prowadzona, wymieniona niej, dokumentacja techniczna:
1) dokumentacja projektowa ze zmianami wprowadzanymi w trakcie budowy,
2) dokumentacja fabryczna urzdze (fabryczne instrukcje obsugi, opisy
techniczne, schematy itp.),
3) w zalenoci od rodzaju urzdzenia lub obiektu: protokoy ustalajce ka
tegorie zagroenia wybuchem, zagroenia ludzi w pomieszczeniach lub
w przestrzeniach zewntrznych,
4) dokumentacja eksploatacyjna.
Dokumentacja techniczna suy do:
prawidowego montau urzdze oraz wykonania pocze,
prawidowego prowadzenia ruchu,
dokonywania biecej oceny stopnia wykorzystania urzdze i zuycia
przez nie energii elektrycznej,
dokonywania oceny stanu technicznego urzdze,
okrelania terminw i zakresw prac konserwacyjno-remontowych urzdze.
5.2. UCZESTNICY PROCESU BUDOWLANEGO
Uczestnikami procesu budowlanego s:
- inwestor,
- inspektor nadzoru inwestorskiego,
- projektant,
- kierownik budowy lub kierownik robt.
Inwestor zapewnia opracowanie dokumentacji projektowej oraz jej wykona-
nie i odbiera roboty budowlane przez osoby o odpowiednich kwalifikacjach
zawodowych. Inwestor ma prawo zobowiza projektanta dokumentacji do
135
sprawowania nadzoru autorskiego nad realizacj budowy oraz powoa inspek-
tora nadzoru inwestorskiego na budowie.
Organ wydajcy pozwolenie na budow moe naoy na inwestora obo-
wizek zapewnienia nadzoru autorskiego oraz powoania inspektora nadzoru
inwestorskiego.
Do zada projektanta naley:
1) opracowanie dokumentacji projektowo-kosztorysowej,
2) uzyskanie wymaganych opinii, uzgodnie i sprawdzenia rozwiza projek
towych w zakresie wynikajcym z przepisw,
3) zapewnienie sprawdzenia projektu, pod wzgldem zgodnoci z polskimi
normami i obowizujcymi przepisami, przez osob posiadajc uprawnie
nia budowlane lub przez rzeczoznawc budowlanego z danej specjalnoci,
4) wyjanienie wtpliwoci (jeeli wystpi) dotyczcych projektu i zastoso
wanych w nim rozwiza,
5) sprawowanie, na danie inwestora lub waciwego organu nadzoru budo
wlanego, nadzoru autorskiego w zakresie:
stwierdzenia zgodnoci wykonawstwa z projektem,
uzgadniania moliwoci wprowadzania rozwiza innych ni przewi
dziane w projekcie, zgoszonych przez kierownika budowy lub inspekto
ra nadzoru inwestorskiego.
Projektant w czasie trwania budowy ma prawo:
wstpu na teren budowy,
dokonywania zapisw, w dzienniku budowy, dotyczcych jej realizacji,
dania, przez wpisanie w dzienniku budowy, wstrzymania robt budowla
nych w przypadku stwierdzenia moliwoci powstania zagroenia bezpie
czestwa lub wykonywania robt niezgodnie z projektem i bez uzgodnienia
z projektantem.
5.3. CHARAKTERYSTYKA PROJEKTOWEJ
DOKUMENTACJI TECHNICZNEJ
W zalenoci od wielkoci i wanoci inwestycji dokumentacja taka moe by
wykonywana w wikszej lub mniejszej liczbie etapw. Wystpowa mog
nastpujce etapy opracowywania dokumentacji:
koncepcja projektowa (KP), wczeniej nazywana koncepcj programow
inwestycji,
projekt budowlany (PB),
projekt wstpny (PW),
projekt techniczny (PT) nazywany rwnie wykonawczym,
dokumentacja jednostadiowa.
136
5.3.1. KONCEPCJA PROJEKTOWA
Koncepcja projektowa jest pierwszym etapem opracowywania dokumentacji.
Suy ona inwestorowi gwnie do:
1) wystpienia do Urzdu Gminy z wnioskiem o:
wskazanie lokalizacji inwestycji oraz wydanie warunkw zabudowy
i zagospodarowania terenu, jeeli inwestor nie dysponuje dziak bu
dowlan;
- wydanie warunkw zabudowy i zagospodarowania terenu, jeeli
inwestor dysponuje dziak budowlan;
2) wystpienia do odpowiednich wadz o zapewnienie dostaw energii elek
trycznej, gazu, wody, odbioru ciekw, wstpne uzgodnienia drg i do
jazdw itp.;
3) uzgodnienia warunkw sanitamo-higienicznych, ochrony rodowiska, ochro
ny przeciwpoarowej itp.;
4) uruchomienia dziaa zwizanych z zapewnieniem finansowania inwestycji,
analizy wykonalnoci i ekonomicznej efektywnoci zamierzenia (tzw. bu-
siness plan"), ewentualne starania o kredyty bankowe, wyszukanie partnera
do realizacji inwestycji itp.;
5) podjcia ostatecznych decyzji o celowoci i zakresie inwestycji oraz uci
lenia jej programu w celu przekazania go jako wytycznych do opracowania
projektu budowlanego i/lub projektu wstpnego.
Przy inwestycjach dotyczcych sieci lub instalacji elektroenergetycznych
koncepcja projektowa powinna zawiera:
- inwentaryzacj istniejcego stanu sieci i urzdze elektroenergetycznych na
terenie projektowanej inwestycji, jeeli one wystpuj,
- wstpne zestawienie odbiornikw energii elektrycznej oraz bilans mocy
i energii potrzebnej dla projektowanego obiektu,
- koncepcj rozwizania instalacji siy i wiata wewntrz obiektu, owietle
nie terenu, instalacji odgromowej, uziemiajcej itp.,
- przewidywane sposoby zasilania projektowanego obiektu w energi elek
tryczn,
- wymagane pomieszczenia dla urzdze elektroenergetycznych, okrelenie
ich powierzchni, wysokoci, potrzeb w zakresie ogrzewania, wentylacji,
kanalizacji itp.,
plan projektowanych zewntrznych linii elektroenergetycznych nawizuj-
cy do sieci istniejcych oraz lokalizacj stacji transformatorowych lub
transformatorowo-rozdzielczych.
Jeeli inwestor chce dziaa ostronie i oszczdnie, to moe zleci opraco-
wanie koncepcji projektowej w dwch etapach:
etap I - studium programowo-przestrzenne lub koncepcja wstpna obej-
mujca minimum informacji niezbdnych do uzyskania decyzji
o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu,
137
5.3.2. PROJEKT BUDOWLANY
projekt budowlany przedstawiany jest m.in. waciwym wadzom lokalnym
celu uzyskania pozwolenia na budow. W dziedzinie elektroenergetyki po-
winien on zawiera:
- projekt zagospodarowania dziaki lub terenu, -
projekt architektoniczno-budowlany.
projekt zagospodarowania dziaki lub terenu zawiera ukad sieci elektry-
cznych linie, stacje zasilajce, instalacje i urzdzenia elektryczne oraz sieci
i urzdzenia telekomunikacyjne. Plan sieci naley pokaza na jednej wsplnej
mapie przedstawiajcej w caoci zagospodarowanie dziaki (terenu). Dopusz-
cza si przedstawienie projektw branowych na oddzielnych rysunkach, jeeli
wynika to z koniecznoci poprawienia czytelnoci rysunku. Skala map dziaek
budowlanych, na ktrych sporzdzane s plany nie powinna by mniejsza ni
1:500, a skala map obiektw budowlanych oraz terenw budownictwa prze-
mysowego nie mniejsza ni 1:1000. Dla rozlegych terenw z obiektami
budowlanymi o duym rozproszeniu lub rozmieszczonych liniowo dopuszczal-
na jest skala map 1:2000.
Projekt architektoniczno-budowlany zawiera:
1) rozwizania podstawowych elementw wyposaenia budowlano-instalacyj-
nego, wykazujce moliwo wykorzystywania obiektu zgodnie z jego
przeznaczeniem, dotyczce instalacji i urzdze elektrycznych, teletech
nicznych, odgromowych, sposobu powizania tych instalacji z sieciami
zewntrznymi, zaoe przyjtych do oblicze, wynikw oblicze i uzasad
nienia wyboru urzdze;
2) w stosunku do obiektu budowlanego liniowego, rozwizania instalacyjno-
-techniczne i techniczno-budowlane dostosowane do warunkw terenu wyst
pujcych wzdu jego trasy (bezpieczestwo otoczenia, strefy ochronne itp.);
3) charakterystyk energetyczn zawierajc - w przypadku instalacji elektry
cznych - gwnie:
- bilans mocy urzdze elektrycznych stanowicych stae wyposaenie
obiektu, z wyodrbnieniem mocy urzdze sucych do celw techno
logicznych zwizanych z przeznaczeniem obiektu,
- dane wykazujce, e przyjte w projekcie rozwizania speniaj wyma
gania zawarte w przepisach echniczno-budowlanych oraz polskich nor
mach, dotyczce oszczdzania energii;
4) charakterystyk ekologiczn instalacji i urzdze ze wzgldu na emisj haa-
su, wibracje, promieniowanie, zakcenia elektryczne itp., zawierajc opis
ich parametrw, zasigu rozprzestrzeniania si i wpywu na rodowisko przy-
rodnicze, obiekty ssiednie i zdrowie ludzi oraz uzasadnienie, e przyjte
rozwizania w tym wzgldzie s zgodne z przepisami i polskimi normami;
5) warunki ochrony przeciwpoarowej.
139
Cz rysunkowa projektu architektoniczno-budowlanego powinna przed-
stawia podstawowe urzdzenia, instalacje elektryczne, odgromowe i uziemia-
jce wraz ze sposobem powizania ich z sieciami zewntrznymi.
5.3.3. PROJEKT WSTPNY
Projekt budowlany nie wystarcza do ustalenia uzgodnie zwaszcza w zakos
sie ochrony przeciwpoarowej, warunkw sanitarno-higienicznych, bezpie-
czestwa pracy, ochrony rodowiska itp. Nie zawiera rwnie wielu elemen-
tw potrzebnych do podjcia ostatecznych decyzji, zorganizowania przetar-
gw, dokonania zamwie podstawowych urzdze itp. Tak rol spenia
projekt wstpny zawierajcy rozwizania projektowe, ktre uzyskay wymaga-
ne opinie i uzgodnienia oraz inne elementy potrzebne inwestorowi do przygo-
towania realizacji inwestycji.
Projekt wstpny powinien by opracowany w takim zakresie i na tyle
szczegowo, aby moliwe byo uzyskanie wymaganych opinii, uzgodnie, za-
twierdze i pozwole. Jednym z jego elementw jest projekt budowlany wy-
magany w celu uzyskania pozwolenia na budow. Projekt wstpny powinien
zawiera zwykle kilka wariantw rozwiza i analiz ekonomiczno-techniczn
kadego z nich. Projekt wstpny wraz z opiniami i uzgodnieniami, ktrych
uzyskanie jest obowizkiem projektanta, przekazywany jest inwestorowi.
Inwestor na jego podstawie dokonuje wyboru wariantu optymalnego. Projek-
tant jest zobowizany scharakteryzowa inwestorowi kady z rozpatrywanych
wariantw za pomoc wskanikw techniczno-ekonomicznych i cech uytko-
wych oraz wskaza wraz z uzasadnieniem, ktry wariant jego zdaniem jest
najlepszy.
PW okrela podstawowe cele, program i wymagania stawiane inwestycji,
koncepcje rozwiza technicznych, technologicznych i funkcjonalno-prze-
strzennych oraz metody, harmonogram i orientacyjny koszt realizacji inwesty-
cji. Wykazane powinny by w nim podstawowe urzdzenia i aparaty w celu
ich zamwienia u wytwrcy i ustalenia terminw dostaw.
5.3.4. PROJEKT TECHNICZNY
Projekt techniczny jest ostatnim stadium dokumentacji opracowywanym, dla
poszczeglnych zada lub obiektw, na podstawie projektu wstpnego. Okrela
on szczegy budowy obiektu i wykonania prefabrykatw, zawiera uzupenienia
zamwie aparatury i urzdze, opis prowadzenia robt budowlano--
montaowych oraz prac rozruchowych. Na podstawie PT nastpuje ucilenie,
kosztw budowy, a po zakoczeniu montau urzdze jest sporzdzana doku-
mentacja powykonawcza.
140
5.3.5. DOKUMENTACJA JEDNOSTADIOWA
Dokumentacja jednostadiowa (DJ) jest wykonywana w przypadku maych lub
nieskomplikowanych inwestycji, dla ktrych zbdne jest opracowywanie nie-
ktrych zada projektowych. Powinna ona zawiera jednak te elementy PW
i PT, ktre s niezbdne do podjcia przez inwestora odpowiednich decyzji,
uzyskania wymaganych uzgodnie i pozwole oraz poprawnej realizacji in-
westycji.
5.4. PODZIA PROJEKTOWEJ DOKUMENTACJI
BRANY ELEKTRYCZNEJ
W brany elektrycznej wyrnia si nastpujce obiekty, dla ktrych sporz-
dza si dokumentacj projektow w oddzielnych tomach lub czciach [56]:
- napowietrzne linie elektroenergetyczne,
- kablowe linie elektroenergetyczne i sterowniczo-sygnalizacyjne,
- stacje elektroenergetyczne,
- instalacje elektryczne siy i ukadw sterowniczo-napdowych,
- aparatura kontrolno-pomiarowa i regulacyjna,
- instalacje owietlenia wntrzowego i zewntrznego,
- instalacje odgromowe i uziemiajce,
- gospodarka elektroenergetyczna.
Kada dokumentacja projektowa zawiera take w oddzielnym tomie kosz-
torys oraz w poszczeglnych tomach zestawienie materiaw. Tomy i czci
dokumentacji s numerowane. Tomy s numerowane kolejnymi cyframi arab-
skimi, a czci tomu kolejnymi cyframi rzymskimi (np. 3/II oznacza tom
trzeci, cz druga).
5.5. DANE WYJCIOWE DO PROJEKTOWANIA
Inwestor lub zleceniodawca musi uzyska dane stanowice podstaw opraco-
wania dokumentacji.
Do opracowania KP potrzebne s:
program inwestycji,
zakres inwestycji i zaoone efekty gospodarcze,
wskazania lokalizacyjne (w miar moliwoci wariantowo),
studium wpywu inwestycji na rodowisko.
141
Do opracowania PW potrzebne s:
zatwierdzon przez inwestora KP,
uzgodnienia lokalizacyjne oraz opinie i dowody uzgodnie wymagane prze
pisami (jeeli opracowana bya KP i uzyskano wwczas decyzj lokaliza
cyjna, to jest ona wystarczajca),
warunki techniczne i realizacyjne dotyczce przyczenia obiektu do sieci
elektroenergetycznej,
jeeli projektowane urzdzenia maj si krzyowa z liniami kolejowymi
(np. linie elektroenergetyczne) lub zblia do obiektw PKP, to wstpn
zgod waciwej terenowo Okrgowej Dyrekcji PKP, uzyskan przez inwe
stora lub w jego imieniu przez sporzdzajcego PW,
w przypadku inwestycji na terenach szkd grniczych, informacje lub opi
nie Okrgowego Urzdu Grniczego o kategorii szkd grniczych,
jeeli jest ju ustalony wykonawca, to uzgodnienia dotyczce technologii
wykonania i organizacji placu budowy,
plan zagospodarowania terenu inwestycji wymagany do opracowania PW,
kopie map terenw ustalonych we wskazaniach lokalizacyjnych oraz tere
nw wynikajcych z warunkw przyczenia do sieci elektroenergetycznej,
opis i schematy procesw technologicznych, jeeli takie bd wystpoway,
wybrane elementy projektu konstrukcyjno-budowlanego (rzuty, przekroje)
do ustalenia przestrzennego rozmieszczenia urzdze elektrycznych,
rozmieszczenie odbiornikw energii elektrycznej z podaniem ich parame
trw niezbdnych do zaprojektowania ich zasilania,
dane dotyczce aparatury konrolno-pomiarowej i regulacyjnej,
kategorie zagroenia ludzi i zagroenia wybuchowego dla pomieszcze
i przestrzeni zewntrznych,
wymagania szczeglne dotyczce instalacji piorunochronnej,
charakterystyk rodowiska pod wzgldem korozyjnoci oraz wytyczne dla
ochrony przed korozj,
dane o warunkach gruntowo-wodnych na terenie inwestycji,
specjalne (nie objte norm) wymagania dotyczce owietlenia (jeeli wy
stpuj),
dane dotyczce rodowiska naturalnego,
zmianowo pracy obiektu,
perspektywiczne plany rozbudowy,
jeeli PW nie by poprzedzony KP, to take cel zamierzenia inwestycyjne
go, zakres inwestycji, podzia na etapy realizacji, rozgraniczenie zakresw
opracowa projektw branowych oraz informacje o inwestycjach towarzy
szcych w stopniu zapewniajcym spjno PW.
Do opracowania PT potrzebne s:
aktualny i zatwierdzony przez inwestora PW, w ktrym zostay dokonane,
wynikajce z PW, uzgodnienia oraz uwzgldnione zmiany wprowadzone
przez instytucje uzgadniajce,
142
- ucilenie danych z PW, jeeli wystpiy zmiany w czasie od zatwierdzenia
pW do rozpoczcia PT,
- jeeli w umowie o wykonanie PT nie ustalono formy kosztorysu, to posta-
nowienia w tej sprawie,
- okrelone, pisemne uzgodnienia z uczestnikami procesu inwestycyjnego
takie jak podzia dokumentacji, ustalenia kolejnoci przekazywania czci
opracowania itp.
Do opracowania DJ potrzebne s:
- uzgodnienia i zatwierdzenia jak dla PW,
- dane wyjciowe jak dla stadium wykonywania PT.
Analiza danych wyjciowych. Konsekwencje wykonania dokumentacji
w oparciu o bdne dane, nie zakwestionowane pisemnie, obciaj jednostk
projektujc. Naley wic sprawdzi dane wyjciowe szczeglnie pod katem:
- kompletnoci,
- waciwego wykorzystania terenu i/lub przestrzeni,
- skutkw zagroenia ekologicznego,
- oszczdnoci materiaw,
- oszczdnoci energii,
- niezawodnoci zasilania,
- pewnoci dziaania ukadw sterowania i automatyki,
- ewentualnych zawyonych da inwestora (np. pewnoci zasilania, rezer
wy mocy itp.),
- zgodnoci z obowizujcymi przepisami i normami,
- wyeliminowania urzdze drogich, jeeli mog by one zastpione taszy
mi o porwnywalnych parametrach itp.
Jeeli inwestor nie ma kompletu danych wyjciowych do projektowania,
projektant powinien sporzdzi propozycje uzupenienia zaoe i przesa je
do akceptacji inwestorowi lub zlecajcemu opracowanie dokumentacji.
5.6. UZGADNIANIE I ZATWIERDZANIE DOKUMENTACJI
56.1. UZGODNIENIA W TRAKCIE PROJEKTOWANIA
Instytucja projektujca jest zobowizana do dokonania nastpujcych uzgod-
nie:
- z projektantami innych bran,
- z waciwym terenowym zakadem energetycznym,
- pod wzgldem zgodnoci z wymaganiami ochrony przeciwpoarowej,
- pod wzgldem zgodnoci zastosowanych rozwiza z wymaganiami bez
pieczestwa i higieny pracy.
143
Uwagi wniesione w trakcie uzgodnie musz by uwzgldnione w pro-
jekcie.
Uzgodnienia z zakadem energetycznym obowizuj w przypadku budo-
wy nowego obiektu lub rozbudowy albo modernizacji obiektu istniejcego, je-
eli zmieniaj si warunki zasilania obiektu z zewntrznej sieci elektroenerge-
tycznej. Uzgodnienia dotycz zgodnoci rozwiza projektowych z Warun-
kami oglnymi i technicznymi przyczenia obiektu do wsplnej sieci elektro-
energetycznej". Zakres warunkw okrelanych przez zakad energetyczny
moe by rny.
Zgodno rozwiza projektowych z wymaganiami zakadu energetycznego
powinna by potwierdzona przez ostemplowanie i podpisanie przez osob
uzgadniajc. Uzgodnienie moe zawiera uwagi.
Uzgodnienia pod wzgldem ochrony przeciwpoarowej reguluj przepi-
sy [26]. Dokumentacja projektowa uzgadniana jest z komend wojewdzk
Pastwowej Stray Poarnej lub z rzeczoznawc do spraw przeciwpoaro-
wych. Zgodno rozwiza projektowych z wymaganiami ochrony przeciw-
poarowej musi by potwierdzona przez ostemplowanie i podpisanie wszyst-
kich egzemplarzy dokumentacji wymaganych do uzyskania pozwolenia na
budow (3 egz.)- Uzgodnienie moe zawiera uwagi.
Uzgodnienia pod wzgldem wymaga bhp musz by wykonywane dla
budowanych lub rozbudowywanych zakadw pracy albo ich czci [58]. Do-
kumentacj opiniuje osoba posiadajca uprawnienia do projektowania w bu-
downictwie i speniajca jeden z podanych warunkw:
1) jest zatrudniona w jednostce projektowania na stanowisku projektanta -
specjalisty w dziedzinie bezpieczestwa i higieny pracy oraz ma:
uprawnienia wydane przez jednostk upowanion przez Ministra Pracy
i Polityki Socjalnej lub
stopie specjalizacji zawodowej inyniera w dziedzinie ergonomii i ochro
ny pracy;
2) ma uprawnienia do opiniowania dokumentacji projektowej w zakresie bhp
wydane przez stowarzyszenie naukowo-techniczne.
Oceniajcy wystawia opini. Opinia moe zawiera uwagi w zakresie bhp.
Dokumentacja projektowa, w stosunku do ktrej opiniodawca ma zastrzeenia,
moe by uznana za odpowiedni w tym zakresie po uzyskaniu akceptacji
pastwowego inspektora pracy.
5.6.2. UZGODNIENIA KOCOWE
Uzgodnienia te dotycz kompletu dokumentacji zawierajcej rozwizania
wszystkich bran. Zakres uzgodnie, jednostki uzgadniajce oraz tryb uzgad-
niania zale od charakteru projektowanej inwestycji. Najczciej uzgodnie
dokonuje si:
144
- w zespole uzgodnie dokumentacji (ZUD) projektowej obiektw inynie-
ryjnych,
- w zakresie warunkw sanitarno-higienicznych w projektowanym obiekcie
(rzadko dotyczy brany elektrycznej),
- w zakresie oddziaywania inwestycji na rodowisko i ochrony rodowiska
(rzadko dotyczy brany elektrycznej),
- w innych, okrelonych przez jednostki uzgadniajce w trakcie projektowania
lub przez organ administracji pastwowej wydajcy pozwolenie na budow.
ZUD-y mieszcz si zwykle przy terenowych organach administracji pa-
stwowej (urzdach wojewdzkich, urzdach miasta itp.). Do uzgodnienia
przedstawia si, na jednej mapie, kompleksowy plan zagospodarowania dziaki
lub terenu opracowany w fazie wstpnego projektu budowlanego obejmu-
jcy budynki oraz wszystkie instalacje branowe.
5.6.3. ZATWIERDZANIE DOKUMENTACJI
Zatwierdzanie koncepcji projektowej, projektu wstpnego lub dokumentacji
jednostadiowej oraz wybr wariantu do realizacji naley do inwestora. Jed-
nostka opracowujca dokumentacj jest zobowizana do udziau w wyborze
tego wariantu i przedstawienia swego stanowiska.
5.7. RYSUNEK TECHNICZNY ELEKTRYCZNY
5.7.1. KLASYFIKACJA RYSUNKU TECHNICZNEGO
ELEKTRYCZNEGO
Schematy elektryczne dzieli si [33] na cztery podstawowe grupy (rys. 5.1).
Oprcz nich do rysunku technicznego elektrycznego zaliczane s take diagra-
my oraz wystpujce samodzielnie lub na schematach tablice oraz wykresy. Ry-
sunek przyporzdkowany do danej grupy ma oznaczenie kodowe skadajce si
z trzech cyfr. Pierwsza cyfra oznacza grup, druga i trzecia typ w danej gru-
pie. Z oznaczenia kodowego wynika nazwa klasyfikacyjna rysunku, np. rysunek
oznaczony kodem 401 jest rysunkiem nalecym do grupy czwartej, przed-
stawiajcym plan rozmieszczenia urzdze lub czci skadowych obiektu.
Rysunki grupy 1 (podstawowe) su do zaznajomienia si z elektryczny-
mi czciami skadowymi obiektu, do zrozumienia oglnych zasad ich dziaa-
nia i wzajemnych zalenoci. Schematy elektryczne podstawowe stanowi
Podstaw do wykonywania schematw innych grup. Do grupy tej zalicza si
schematy strukturalne (101) i schematy funkcjonalne (102).
145

Rys. 5.1. Schemat klasyfikacyjny technicznego rysunku elektrycznego
Schematy strukturalne (101). Na schematach tych (rys. 5.2) przedstawia si
podstawowe elementy skadowe obiektu oraz poczenia midzy nimi nie-
zbdne do zilustrowania zasady funkcjonowania obiektu. Nie jest konieczne
uwidocznienie wszystkich elementw i pocze. Na schematach tych mona
pomin elementy mao istotne dla zrozumienia zasady dziaania obiektu.
Schematy funkcjonalne (102). Celem sporzdzania tych schematw jest ob-
janienie procesw zachodzcych w poszczeglnych czciach funkcjonalnych
obiektu. Uywa si w nich symboli elementw niezbdnych do zrozumienia
dziaania czci funkcjonalnych obiektu elektrycznego oraz przedstawia po-
czenia midzy tymi elementami, ktre mog by rozmieszczone inaczej ni
w rzeczywistoci. Przy ilustrowaniu procesw zachodzcych w obiekcie, jego
elementy funkcjonalne s przedstawiane za pomoc symboli. W przypadku
braku odpowiedniego symbolu graficznego stosuje si prostokty lub kwa-
draty, ktre opisuje si kodem literowym (patrz tabl. 5.4) oznaczeniami alfa-
numerycznymi (patrz tabl. 5.3). Opisy zaleca si umieszcza wewntrz prosto-
ktw tub kwadratw.
146

Rys. 5,2. Schemat strukturalny - przykad [75]
Rysunki grupy 2 (wyjaniajce) sporzdza si w celu dokadnego pokazania
wszystkich elementw funkcjonalnych obiektu elektrycznego ze wszystkimi
poczeniami oraz punktami przycze. Nie pokazuj one rzeczywistego roz-
mieszczenia elementw, lecz takie, ktre najbardziej uwidacznia funkcj ele-
mentu w obiekcie. Rysunki tej grupy s podstaw do opracowania schematw
grup 3 i 4, rysunkw konstrukcyjnych, wykonywania obliczeii projektowych; s
wykorzystywane przy rozruchach, eksploatacji i naprawach urzdze. W prakty-
ce czsto s uzupeniane diagramami, tablicami, wykazami i wykresami.
147
00
Rys. 5.3. Schemat zasadniczy rozdzielnicy nn przykad [75]

Schematy zasadnicze (201). Na schematach tych (rys. 5.3) [74] powinny by
pokazane wszystkie elementy funkcjonalne obiektu oraz poczenia midzy
nimi. Symbole elementw funkcjonalnych rysowane s w postaci rozwinitej,
skupionej albo mieszanej. Symbole skupione stosuje si do wydzielonych
czci obiektu, ktrych schemat zasadniczy bdzie przedstawiony na oddziel-
nym rysunku lub stanowi kompletny wyrb fabryczny. Elementy przedstawio-
ne w postaci rozwinitej musz by opisane oznaczeniami alfanumerycznymi.
Elementy funkcjonalne obiektw numeruje si w kolejnoci ich wystpowania
na schemacie z lewej na prawo i/lub z gry w d. Schematy te opracowuje si
w celu umoliwienia zrozumienia szczegw dziaania obiektu lub jego ele-
mentw oraz przeledzenia przebiegu sygnau np. prdu lub napicia niezbd-
nego do zorientowania si w dziaaniu elementw ukadu.
Schematy zastpcze (202). Schematy zastpcze (rys. 5.4) [74] opracowuje
si na podstawie schematw zasadniczych lub strukturalnych, w ktrych poje-
dyncze elementy funkcjonalne lub grupy elementw funkcjonalnych zastpuje
si symbolem zastpczym. W ten sposb ukad zoony przedstawiony zostaje
za pomoc ukadu bardziej prostego, sucego do wyjanienia zasady jego
dziaania lub wikszej przejrzystoci wykonywanych oblicze itp.

Rys. 5.4. Uproszczony schemat: a) sieci, b) zastpczy do oblicze zwarciowych - przykad [75]
Rysunki grupy 3 (wykonawcze) zwane take montaowymi su do przed-
stawiania pocze elektrycznych midzy elementami obiektu, do opisania
przewodw, kabli, wyprowadze, doprowadze, kocwek, zcz, przepustw
itp. Schematy wykonawcze s wykorzystywane przy montau urzdze i wyko-
nywaniu pocze oraz w czasie eksploatacji przy wykonywaniu napraw. Na
schematach wykonawczych - w razie potrzeby - mog wystpowa take
symbole konturowe urzdze. Schematy te mog by uzupeniane tzw. tabli-
cami pocze lub - za zgod wykonawcy urzdze i robt montaowych -
zastpowane tablicami pocze.
149
Schematy pocze wewntrznych (301). Przedstawia si na nich (rys. 5.5)
[74] pooenie elementw urzdzenia (np. rozdzielnicy, szafy przekanikowej
itp.) oraz poczenia midzy nimi. Elementy urzdzenia przedstawia si za po-

Rys. 5.5. Schemat montaowy pocze wewntrznych - przykad [75]
150
moc symboli graficznych lub prostoktw, ktrych pooenie powinno by
zgodne z rzeczywistym ich rozmieszczeniem. Symbole te opisuje si oznacze-
niami alfanumerycznymi oraz uzupenia nazwami lub oznaczeniami typw.
Oznaczenia zaciskw przyczowych powinny by zgodne z oznaczeniami na
urzdzeniu wykonanymi przez producenta.
Schematy pocze zewntrznych (302). Pokazane s na nich poczenia
midzy czciami skadowymi obiektu (rys. 5.6) [74], zlokalizowanymi w r-

Rys. 5.6. Schemat montaowy pocze zewntrznych - przykad [75]
151
nych miejscach lub stanowicymi wyodrbnion cao. Schematy zawieraj
symbole elementw funkcjonalnych oraz poczenia zewntrzne. Zasady spo-
rzdzania tych schematw s takie same jak dla schematw pocze we-
wntrznych.
Schematy przycze (303). Przedstawia si na nich (rys. 5.7) [74] szczeg-
y przyczenia przewodw do aparatw i urzdze, gdy nie mona ich przed-
stawi na innych schematach.

Rys, 5.7. Schemat przycze - przykad
Rysunki grupy 4 su do przedstawiania usytuowania obiektw lul
ich czci skadowych, a w przypadku koniecznoci take pocze ecki
trycznych. i
'
Piany rozmieszczenia (401). Przedstawia si na nich usytuowanie obieli
tw elektrycznych lub ich czci na: planie architektonicznym - w przypadki
152

Objanienia
Sprzt p. pot.
1. Agregat niegowy 30 kg (81)
2. Ganica niegowa 6 kg (82)
3. Koc azbestowy z futeraem (83)
4. Szafka na sprzt p. pot (84)
5. Pojemnik blaszany z piaskiem 0,25 m
3
(85)
Sprzt BHP
11. Szafka na sprzt bhp (101)
12. Wieszak dla sprztu izolacyjnego (102)
13. Wieszak dla uziemie przenonych (103)
14. Wieszak dla tablic ostrzegawczych (104)
15. Pomost izolacyjny (105)
16. Instrukcja doranej pomocy (106)
17. Ramki do schematw (107)
18. Chodnik dielektryczny (108)
Uwagi:
1. Wymairy podano w cm
2. W nawiasach podano
pozycje zestawienia
materiaw
Podziaka 1. 100
Rys. 5.8. Plan rozmieszczenia urzdze, sprztu bhp i przeciwpoarowego w pomieszczeniu rozdzielni SN

np. pomieszczenia; obrysie w przypadku np. maszyny; planie geodezyjnym
w przypadku np. miejscowoci, dzielnicy miasta (niekoniecznie z zachowaniem
skali). W razie potrzeby, na planach tych, podaje si take poczenia midzy
urzdzeniami i/lub elementami, np. poczenie mostem szynowym dwch sekcji
rozdzielni (rys. 5.8).
Plany instalacji (402). Przedstawia si na nich usytuowanie czci skado-
wych instalacji elektrycznych w obiekcie budowlanym, a jeeli jest to konie-
czne, take poczenia elektryczne midzy nimi i ich trasy. Na planach, ele-
menty, urzdzenia i przewody przedstawia si za pomoc prostoktw, obry-
sw lub symboli graficznych. Plany te zaleca si wykonywa na rysunkach
budowlanych z zachowaniem skali, a w uzasadnionych przypadkach rw-
nie z podaniem podstawowych wymiarw. Na planach (402) zalecane jest
podanie kierunku pnoc".
Dla jednego obiektu mona wykona kilka rysunkw, z ktrych kady jest
planem innego rodzaju instalacji, np. instalacji owietleniowej, siowej, odgro-
mowej itp. Obok lub wewntrz symbolu graficznego (prostokta, obrysu)
urzdze, elementw i przewodw naley poda ich oznaczenie lub nazw.
Na planie naley poda dane okrelajce sposb wykonania instalacji oraz za-
stosowane materiay. Pomieszczenia i/lub czci budynku powinny by ozna-
czone, a w razie potrzeby rwnie odpowiednio nazwane. Przykady planw
instalacji owietleniowej i siowej podano na rys. 5.9 i 5.10.
Plany sieci, plany linii (403). Przedstawia si na nich usytuowanie czci
skadowych obiektu w terenie, a take poczenia elektryczne i ich trasy.
Czci skadowe obiektu przedstawia si w postaci symboli graficznych i/lub
prostoktw. Rysunek zaleca si wykonywa na mapie lub planie w skali
z podaniem podstawowych wymiarw. Przy wykonywaniu rysunku w postaci
uproszczonej dopuszcza si nie uwzgldnianie rzeczywistego rozmieszczenia
czci obiektu. Mona przedstawi na rysunku przekroje tras linii elektrycz-
nych, a take podawa ich dugoci. Na rysunku naley zaznaczy kierunek
pnoc". Przy przedstawianiu pocze elektrycznych o rnym przeznacze-
niu za pomoc linii rnej gruboci naley na rysunku poda odpowiednie
objanienia. Informacje o poczeniach mog by take podane w tablicy za-
mieszczonej na rysunku lub na oddzielnym arkuszu. Przykad planu sieci
podano na rys. 5.11.
Diagramy s to rysunki wyjaniajce wspzaleno midzy: czynnocia-
mi i czasem, czynnociami i wielkociami fizycznymi, stanem rnych ele-
mentw obiektu lub midzy elementami klasyfikowanymi.
Tablice (tabele) i wykazy zawieraj zapis informacji podany najczciej
wedug zasad wynikajcych z tradycji i zwyczajw okrelonych biur pro-
jektowych. Podstawowe wytyczne wykonywania tablic podane s w literatu-
rze [74}.
154
Uwagi:
1. W nawiasach podano pozycje zestawienia materiaw.
2. Przewody nie opisane YDYt 2*2,5 (29) i YDYt 3*2,5 (30).
3. Osprzt instalacyjny nie opisany typu wtynkowego:
- gniazda wtykowe typ 344 (15).
-czniki typ 326 (17),
- puszki rozgalne typ 404 (20).
4. Korytka prowadzi na wys. 3 m.
Zamocowanie wg katalogu EDE 02/80.
5. Przewody szynowe M04 mocowa do sufitu.
Zamocowanie wg katalogu EDE 02/80.
Rys. 5.9. Phn instalacji owietleniowej wykonany metod uproszczon

Uwagi:
1. W nawiasach podano poz, materiau
2. Lista kablowa rys ....
3. Przewody szynowe mocowa do supw na wys. 3 m
i w odlegoci 400 mm. Sposb mocowania wg kat. EDE 02/80.
4. Drabinki mocowa do cian wzgldnie supw
na wys. 3 m. Sposb mocowania wg kat. EDE 02/80.
Rys. S. 10. Plan instalacji siowej wykonany metod uproszczon

W53,W54,W57,W511,W512
zoone z elementw
systemu U" (102+121)
1. 2-Nr kabla wg listy kablowej (rys.....)
2. Sie rozdz. nr) wykonana kablami 2 kV YAKY 4 120 mm
2

3. Kable prowadzi w chodnikach 1 mod krawnika
na gibokoci 0,5 m, na dnie rowu uoy tam stalow
ocynkowan o wym. 30x5mm
4. Unie kablowe, skrzyowania i zblienia (rys. .....)
Podziaka 1:500

Ul
Ul
Rys. 5.11. Plan sieci kablowej w osiedlu mieszkaniowym

Przepust z rury stal. 0100 dug.
po Hm wyk. przewiertem
Stacja transfnvatowa
20(6)/0,4/0,231 kV Szkolna"
Przepust z rury stal. 0100
dug. po7m wyk. przewiertem
Uwagi:
5.7.2. OGLNE ZASADY WYKONYWANIA TECHNICZNEGO
RYSUNKU ELEKTRYCZNEGO
Zasady wykonywania rysunku dotycz symboli graficznych elementw, ozna-
cze literowo-cyfrowych (alfanumerycznych), formatw arkuszy rysunkowych,
opisu arkuszy, linii rysunkowych, pisma technicznego, klasyfikacji schematw
elektrycznych oraz sposobw przedstawiania graficznego tych schematw.
FORMATY ARKUSZY RYSUNKOWYCH
Rysunki naley wykonywa w formatach zasadniczych AO, AI, A2, A3, A4
lub pochodnych powstaych ze zwielokrotnienia krtszych bokw formatw
zasadniczych. Wybierajc format rysunku, naley wzi pod uwag:
stopie szczegowoci schematu zaleny od jego przeznaczenia,
zakres i zoono projektowanego obiektu,
moliwo nanoszenia zmian na dokumentacji,
moliwo i potrzeby wykonywania reprodukcji rysunku,
w przypadku wykorzystywania, do krelenia, techniki komputerowej
moliwoci techniczne urzdze.
Gdy jeden rysunek musi by wykonany na kilku arkuszach, formaty tych
arkuszy powinny by jednakowe. Arkusze powinny mie wwczas kolejn
numeracj. Linie przechodzce z arkusza na arkusz naley opisa wg zasady
podanej na rys. 5.12. Przy wikszych rysunkach do numeru arkusza dodaje si
z reguy oznaczenia strefy rysunku, do ktrej wchodzi linia.

Rys. 5.12. Oznaczenie linii w miejscach przerwania przy przechodzeniu ich z arkusza na arkusz.
a) linia o oznaczeniu D12 przechodzca na arkusz nr 3, b) linia o oznaczeniu D12 przechodzca
do strefy B2 arkusza nr 3, c) linia o oznaczeniu D12 przechodzca z arkusza nr 2
TABLICZKA RYSUNKOWA
Tabliczk naley umieszcza w prawym dolnym rogu pola rysunkowego, tak
aby jej boki pokryway si z lini obramowania rysunku, ktrego ona dotyczy.
Tabliczka powinna by umieszczona wzdu krtszego boku arkusza formatu
A4, a na pozostaych arkuszach wzdu duszego boku. Stosuje si trzy
typy tabliczek rysunkowych:
podstawow,
uproszczon,
zoeniow.
156
Biura projektowe stosuj tabliczki rysunkowe rnice si ukadem pl,
lecz tre tabliczek jest prawie zawsze taka sama. Przykady tabliczek podane
s na kilku zamieszczonych w skrypcie rysunkach.
LINIE RYSUNKOWE
Na jednym rysunku zaleca si stosowa nie wicej ni trzy gruboci linii: linia
cienka (s), l i ni a rednia (2s), linia gruba (3S-4S). Znormalizowane gruboci
linii podano w tabl. 5.1. Linie stosowane na rysunkach wykonywanych rcznie
j za pomoc urzdze graficznych powinny mie grubo od 0,5 do 1,4 mm
w zalenoci od przeznaczenia rysunku, jego wielkoci, przyjtych wymiarw
symboli graficznych itp. Na planach (rysunki grupy 4) linie uyte do rysowa-
nia symboli graficznych elementw i urzdze oraz pocze elektrycznych
powinny by grubsze od linii, za pomoc ktrych jest sporzdzony podkad
budowlany lub geodezyjny. Dla wyrnienia pewnych pocze (np. szyn
zbiorczych, obwodw zasilajcych itp.) stosuje si linie grube. Wybrane gru-
boci linii powinny by stosowane na wszystkich rysunkach stanowicych
dan dokumentacj.
Tablica 5.1
Zalecane gruboci linii [mm] w zalenoci od rodzaju i przyjtej grupy linii
Grupa linii Grupa linii
1 2 3
linia cienka
linia rednia
linia gruba
0,18 lub 0,25
0,50 1,00
0,25 lub 0,35
0,70 1,40
0,35 lub 0,50
1,00 2.00
Zalecane gruboci linii [mm] podano pogrubionym drukiem.
OPISY I TABLICE NA RYSUNKU
Dla zwikszenia czytelnoci schematu lub moliwoci umieszczenia na rysunku
wszystkich linii pocze elektrycznych stosuje si uproszczenia w rysowaniu
linii polegajce na zamianie poczenia wieloliniowego poczeniem jedno-
liniowym (rys. 5.13). Jeeli przewody s numerowane na obu kocach, to
zastpienie wielu l i ni i jedn, wymaga przeniesienia numeracji w sposb poda-
ny na rys. 5.13b. Przy zmianie kolejnoci linii w grupie (zastosowanej np. dla
zwikszenia przejrzystoci schematu) naley umieci oznaczenia identyfikacyj-
ne na kocach linii (rys. 5.13c). W miejscach odgazie linie odgaziane
naley opisa (rys. 5.13d). Linie wchodzce w skad linii grupowej nie powin-
ny mie odgazie na odcinku jednoliniowego ich przedstawienia. W przypad-
ku koniecznoci pokazania rozgazienia jednej z linii naley je jednoznacznie
przedstawi na rysunku (rys. 5.13g). Linia grupowa moe by grubsza ni linia
od niej odchodzca. Linie odchodzce od linii grupowej powinny by rysowa-
157
ne pod ktem prostym lub pod ktem 45 (rys. 5.l3e). W celu uniknicia
licznych skrzyowa linii dopuszcza si ich przerywanie. W miejscu przerwa-
nia linia powinna by opisana (rys. 5.13e i 5.13f)

Rys. 5.13. Uproszczenia w rysowaniu linii pocze i ich opisy; ) przedstawienie jednoliniowe
kilku (czterech linii), b) opis koricw przewodw w przedstawieniu wieloliniowym i jednolinio-
wym, c) opis koricw przewodw, gdy nie zachowuj one tej samej kolejnoci na obu kocach,
d) opis linii odchodzcych od linii grupowej, e) opisy linii przerywanej (linia A wychodzca do
strefy B5 arkusza, linia C wychodzca do strefy E2 arkusza), 0 opisy grupowej linii przerywanej,
g) rozgazienie jednej linii (nr 4) wchodzcej w skad linii grupowej (na odcinku jednoiniowego
przedstawienia wielu linii)
Na rysunkach naley podawa nastpujce rodzaje opisw:
oznaczenia literowe, cyfrowe lub Iiterowo-cyfrowe, np. numerw zaciskw
i obwodw, oznaczenia elementw, urzdze itp.,
- nazwy, np. grup funkcjonalnych, obwodw, sygnaw, pomieszcze itp.,
158
- informacje tekstowe, np. wymagania techniczne, objanienia itp.,
- tablice z tytuami okrelajcymi ich zawarto.
Opisy umieszcza si obok lub wewntrz symboli graficznych albo na wol-
nym polu rysunku z zastosowaniem linii odniesienia.
Do opisu rysunku powinno si uywa znormalizowanego pisma technicz-
nego. Na jednym rysunku nie powinno si uywa wicej ni trzech wysoko-
ci h pisma:
- pismo mae (h),
- pismo rednie (1,4h),
- pismo due (2h).
Informacje o charakterze oglnym lub szczeglnie wane powinny by na-
pisane pismem o wysokoci wikszej ni pozostae opisy. Pismo mae powin-
no by nie mniejsze ni 2,5 mm. Napisy w polu rysunkowym naley umiesz-
cza rwnolegle do linii wierszy w tabliczce rysunkowej. Opisy linii powinny
by usytuowane nad ich poziomymi odcinkami lub obok zakocze pozio-
mych odcinkw. Dopuszcza si opisy przy pionowych odcinkach, gdy linie
rysowane s tylko pionowo. Dopuszcza si take pionowe opisy symboli in-
nych ni linie, jeeli zwiksza to czytelno schematu. Napisy przy liniach
odniesienia powinny by umieszczone nad lub nad i pod pk (poziomym
odcinkiem linii) rys. 5.14. Linia odniesienia wskazujca element, krawd
lub lini oznaczajc powierzchni powinna by zakoczona strzak. Linia
odniesienia przecinajca zarys elementu (obiektu) i wskazujca powierzchni,
nie poprowadzona do adnej innej linii powinna by zakoczona kropk. Li-
nie odniesienia poprowadzone od pozostaych linii nie powinny by zako-
czone ani strzak ani kropk. Linie odniesienia nie powinny przecina si
wzajemnie, by rwnolege do linii kreskowania oraz w miar moliwoci
nie przecina linii wymiarowych i elementw rysunku, ktrych napis nie do-
tyczy.

Rys. 5.14. Zastosowanie linii odniesienia dla wskazania przekroju i typu przewodw (skone cienkie
linie pod ktem okoo 45 do linii oznaczajcej przewd)
Tablice w polu rysunkowym powinny by umieszczane z prawej strony lub
poniej rysunku elementu, ktrego dotycz.
W przypadku umieszczenia na jednym arkuszu rysunkw rnych typw,
naley w ich tabliczkach rysunkowych poda oznaczenia kodowe. Dopuszcza
159
si zamieszczanie fragmentw rysunkw innych rodzajw na rysunku danego
rodzaju (o danym kodzie).
W celu uatwienia odszukania elementw na duych rysunkach mona
dzieli rysunek na strefy, stosowa wsprzdne prostoktne itp.
Elementy i urzdzenia czeniowe na rysunkach naley rysowa w stanie bez-
napiciowym, bez dziaania siy zewntrznej na urzdzenie lub w stanie przyj-
tym za wyjciowy, podajc opis tego stanu, W przypadkach uzasadnionych
mona odstpi od tej zasady, podajc odpowiedni informacj na rysunku.
Powtarzajce si urzdzenia lub grupy funkcjonalne mona przedstawia
w postaci prostoktw, podajc w jednym prostokcie, wystpujcym na
schemacie lub na wolnym polu rysunku, schemat urzdzenia lub grupy funk-
cjonalnej. Zamiast rysowania prostoktw mona zamieci informacje w od-
powiednich miejscach rysunku.
Symbole elektryczne obiektw, podawane w normach, nie maj zaznaczo-
nych zaciskw (kocwek). Symbole zaciskw mog by uwidocznione, gdy
s one niezbdne do zrozumienia dziaania urzdzenia lub obiektu. Brak sym-
boli zaciskw w normie przy symbolu obiektu nie oznacza zakazu ich stoso-
wania. Symbole zaciskw czsto s potrzebne przy sporzdzaniu schematw
pocze zewntrznych i schematw przycze.
SKALE RYSUNKW
W rysunkach technicznych naley stosowa skale znormalizowane (tabl. 5.2).
Niektre elementy obiektu wymagaj z pewnych powodw powikszenia,
wic s przedstawiane na danym rysunku w innej skali i wwczas ich skal
naley wpisa nad tymi elementami.
Tablica 5.2
Znormalizowane skale rysunkw
Skale powikszajce 100:1
10:1
50:1
5:1
20:1
2:1
Skala naturalna 1:1
Skale zmniejszajce 1:2 1:20
1:200
1:2000
1:20000
(1:2,5)
(1:15)
(1:25)
(1:250)
(1:2500)
(1:25000)
1:5 1:50
1:500
1:5000
1:50000
1:10 1:100
1:1000
1:10000
1:100000
Skale podane w nawiasach nie s zalecane.
ZASADY OZNACZE LITEROWO-CYFROWYCH
Zasady oznacze literowo-cyfrowych przeznaczonych do identyfikacji elementu
urzdzenia wystpujcego w dokumentacji podane s w normach [31, 32].
160
Niej omwione zostan wybrane oznaczenia stosowane w opisywaniu doku-
mentacji urzdze lub instalacji elektroenergetycznych. S to oznaczenia mi-
dzynarodowe i maj suy gwnie do opisu schematw wykonawczych (mon-
taowych). W kraju, w opracowaniach technicznych, czsto stosowane s jesz-
cze stare oznaczenia.
Oznaczenie pene skada si z czterech czonw, ktre podano w tabl. 5.3.
Czony 1 i 2 mog by, w uzasadnionych przypadkach, zamieniane miejscami.
W oznaczeniach mog by stosowane skrty. Mona pomin czony 1,2,4
]ub/i oznaczenie funkcji w czonie 3, wykorzysta tylko cz czonu 1 lub/i
2, opuci znaki rozrniajce itp. Jeeli zastosowane skrty mog budzi
wtpliwoci, to naley je objani w dokumentacji. Oznaczenia skadajce si
z jednego czonu (w tabl. 5.3 - wymagane") musi zawiera oznaczenia lite-
rowe wedug kodu z tabl. 5.3 i tabl. 5.4 oraz liczb jedno- lub wielocyfrow.
Tablica 5.3

Zastosownie
6
w miar potrzeby wymagane w miar potrzeby
1)
Znaki rozrniajce: ukadu (=), miejsca (+), elementu (-), punktu przyczenia (:).
2)
A - cz
literowo-cyfrowa oznaczenia ukadu, miejsca i punktu przyczenia.
3)
B oznaczenie rodzaju
elementu za pomoc wielkiej litery wg tabl. 5.4.
4)
C - oznaczenie numeru elementu w postaci liczby
jedno- lub wielocyfrowej. 5
)
D oznaczenie funkcji elementu skadajce si z jednej lub kilku liter i
jednej lub kilku cyfr, przy czym pierwsz liter, okrelajc ogln funkcj elementu, wybiera si z
tabl. 5.4. W zalenoci od potrzeb mona stosowa oznaczenie identyfikacyjne zoone z jednego
lub kilku czonw, przy czym gdy skada si ono tylko z elementu oznaczonego w tej tablicy jako
wymagane, moe rwnie zawiera znaki identyfikacyjne elementu (-) lub punktu przyczenia (:).
Poszczeglne czony oznaczenia stosuje si w celu podania informacji
dotyczcych:
przynalenoci danego elementu do urzdzenia, instalacji lub czci instala
cji (czon pierwszy oznaczenia - oznaczenie ukadu"),
lokalizacji danego elementu zamieszczonej dla uatwienia odszukania go
(czon drugi oznaczenia oznaczenie miejsca"),
identyfikacji rodzaju, numeru i funkcji danego elementu (czon trzeci ozna
czenia podstawowe oznaczenie elementu"),
identyfikacji zaciskw lub kocwek danego elementu (czon czwarty
oznaczenia oznaczenie punktu przyczenia").
161
Tablica 5.4
Kod literowy obiektw, urzdze, elementw i Instalacji elektrycznych
Litera
kodu
Rodzaj elementu Przykady Inne spotykane
oznaczenia
1 2 3 4
A zespoy, podzespoy wzmacniacz, laser, pytka drukowana W
B przetworniki wielkoci
nieelektrycznych na elek-
tryczne i na odwrt
czujniki termoelektryczne, ogniwa fotoelek-
tryczne, przetworniki piezoelektryczne, mikro-
fony, goniki, gowice, selsyny, wskaniki te-
lemetryczne pooenia ilp.
E, M
C kondensatory kondensator K
D elementy binarne, urz-
dzenia pamiciowe lub
opniajce
ukady scalone cyfrowe, linie opniajce,
ukady jedno- i dwustanowe, pami magnety-
czna, aparaty zapisujce tamowe lub pytowe
L
E rne urzdzenia grzejne, owietleniowe, grzejne
oraz inne nie wymienione w tej tablicy
L, G
F urzdzenia zabezpiecza-
jce
bezpiecznik, ochronnik przepiciowy, odgrom-
nik, wyzwalacz
B,O
G generatory, urzdzenia
zasilajce
generator wirujcy i nie wirujcy, przetwornica
czstotliwoci, zasilacz, bateria akumulatorw
itp.
G, P, B, Z, E
H urzdzenia sygnaliza-
cyjne
sygnalizator optyczny, magnetyczny, akustycz-
ny, wskanik itp.
S, Wsk
I nie naley stosowa - -
J
rezerwa - -
K przekanik, stycznik przekanik, stycznik S, A, P
L cewki, induktory, dawiki cewka indukcyjna, dawik D, D, L, D
M silniki silnik S, M
N ukady analogowe wzmacniacze operacyjne, przyrzdy hybrydo-
we, analogowe, cyfrowe
W, Wzm
O rezerwa - -
P przyrzdy pomiarowe,
urzdzenia probiercze
miernik wskazujcy lub rejestrujcy, licznik,
zegar, rejestrator sygnaw
M, L, Z, C
Q czniki elektroenerge-
tyczne w obwodach
gwnych
wycznik, rozcznik, odcznik, zwiernik,
uziemnik
W, w, P, Uz,
Od, Zw
R rezystory rezystor stay lub regulacyjny, rozrusznik,
bocznik, termistor
P, B, R, RT
162
II

Tablica 5.4 cd,
1 2 3 4
s
czniki sterownicze,
przyrzdy telekomuni-
kacyjne
przycisk, cznik kracowy lub instalacyjny,
wybierak, tarcza numerowa
P, T, W, K
T transformatory
transformator, autotransformator, przekadnik
itp.
Tr, Atr, Pl, pp
U modulatory, przemienniki dyskryminator, demodulator, przemiennik
czstotliwoci, translacja
Tr
W drogi transmisyjne, falo-
wody, anteny
przewd poczeniowy, kabel, szyna zbiorcza,
falowd, dipol, antena
S, F
X kocwki, wtyki, gniazda wtyczka, gniazdo wtykowe, listwa zaciskowa,
gowica kablowa, zcze kablowe
A, B
Y urzdzenia mechaniczne
sterowane elektrycznie
hamulec, sprzgo, zawr pneumatyczny H,Z
Z urzdzenia teletransmi-
syjne, filtry, korektory,
ograniczniki
filiT kwarcowy, kompandor, ogranicznik itp. K
Przykady zastosowania omawianych oznacze i ich objanienia podano na
rys. 5.15^-5.17.
Znak rozrniajcy
Zesp rozdzielnic redniego napicia
Grupa A rozdzielnic
Rozdzielnica nr 2
Sekcja A
Pole nr 12
Znak rozrniajcy
Tablica przekanikowa
Nr 10
Znak rozrniajcy
Przekanik
Pierwszy
Zabezpieczeniowy
Znak rozrniajcy
Zacisk nr 5
Rys. 5.15. Objanienie przykadowego oznaczenia literowo-cyfrowego, = PA2A12+P10-K1F:5,
czteroczonowego (wg tabl. 5.3)
163

Znak rozrniajcy
Tablica nastawcza
Nr 15
Znak rozrniajcy
Listwa zaciskowa
Nr 5
Znak rozrniajcy
Zacisk nr 28
+ N 15 - X 5 28
Rys. 5.16. Objanienie przykadowego oznaczenia Iiterowo-cyfrowego, +N15-X5:28, skadajcego
si z czonw 2, 3, i 4 (wg tabl. 5.3)

Rys. 5.17. Objanienia przykadowych skrtowych oznacze
1
literowo-cyfrowych -K5, -R2
i -Q2R, skadajcych si z czonu 3 (wg tabl. 5.3): (-K5) - cewka przekanika nr 5, (-R2) - re-
zystor nr 2, (-Q2R) - wycznik nr 2 zbrojony rcznie
OZNACZENIA LITEROWO-CYFROWE OBIEKTW, URZDZE I ELEMENTW
INSTALACJI ELEKTRYCZNYCH
W oznaczeniach tych uywa si wielkich liter alfabetu aciskiego i cyfr arab-
skich (tabl. 5.5). Wyrnienia zaciskw umieszczonych na odbiorniku lub urz-
dzeniu oraz przewodw ochronnych, roboczych i innych dokonuje si przez ich
opisanie wg oznacze podanych w tabl. 5.5. Dla wyrnienia przewodu spo-
rd przewodw jednej fazy, przed oznaczeniem przewodu wg tabj. 5.5 mona
doda oznaczenie cyfrowe, np. dla wyrnienia przewodu fazowego LI popro-
wadzonego do odbiornika nr 5 mona go oznaczy 5L1.
Oprcz oznacze przewodw podanych w tabl. 5.5, uywanych dla okrelenia
przeznaczenia przewodu, stosuje si oznaczenia, ktrych celem jest okrelenie
budowy przewodu lub kabla i jego podstawowych parametrw. Sposb oznacze-
164

Tablica 5.5
Oznaczenia przewodw ochronnych 1 roboczych oraz zaciskw f kocwek urzdze
Oznaczenie
Rodzaj (przeznaczenie) przewodu, kocwki lub zacisku
obowizujce spotykane
przewody obwodw prdu przemiennego:

- przewd fazowy dowolnej fazy L

- f azy 1
L1
A;R
- fazy 2
L2
B;S
- fazy 3
L3
C;T
_ neutralny (zerowy, gwiazdowy) N 0;N
Przewody szczeglnego rodzaju;

- przewd uziemiajcy, uziemienie robocze E 0
- przewd ochronny uziemiony PE
- przewd ochronny nie uziemiony PU
- przewd ochronny i neutralny jednoczenie PEN
- przewd czcy masy (korpusy) urzdze MM
- przewd czcy punkty ekwipotencjalne CC
Przewody obwodw prdu staego:

- przewd czony z dodatnim biegunem rda L+ lub +
- przewd czony z ujemnym biegunem rda L- lub -
- przewd rodkowy (wyprowadzony ze rodka rda) M
Zaciski przyczowe urzdze prdu przemiennego:

- fazy 1 U A; X; x
- fazy 2 V B; Y; y
- fazy 3 W C; Z; z
- punktu neutralnego (zerowego)
N
0
- przewodu uziemiajcego (uziemienia)
E
- przewodu ochronnego uziemionego
PE
Kocwki transformatorw doczonych do:

- fazy 1 A A
- fazy 2 B
B
- fazy 3 C
C
- punktu neutralnego (zerowego, gwiazdowego) N 0
Kocwki uzwojenia pierwotnego transformatora trjfazowego:
- pocztki 1A1, 1B1, 1C1
koce 1A2, 1B2, 1C2
Kocwki uzwojenia wtrnego transformatora trjfazowego:

- pocztki 2A1; 2B1; 2C1
- koce 2A2; 2B2; 2C2

Kocwki przekad ni kw napiciowych:

- uzwojenie pierwotne M;N
- uzwojenie wtrne m; n
Kocwki przekadnikw prdowych;

- uzwojenie pierwotne K;L
- uzwojenie wtrne k;l
Kocwki rde prdu staego:

- kocwka, przez ktr prd wypywa ze rda +
- kocwka, przez ktr prd dopywa do rda -

165
nia przewodw na rysunkach podaje norma [35]. Wedug tej normy oznacze-
nie przewodu powinno zawiera:
symbol przewodu,
napicie znamionowe (tylko w przypadku gdy dany typ przewodu lub
kabla jest produkowany na rne napicia znamionowe,
liczb oraz przekrj [mm
2
] y roboczych, pomocniczych (np. nonych),
zerowych i ochronnych lub te liczb i rodzaj wizek oraz rednic ich y
roboczych [mm],
numer normy na dany typ przewodu.
Wybrane oznaczenia literowe stosowane przy tworzeniu symboli przewo-
dw i kabli podano w tabl. 5.6 i 5.7.
Tablica 5.6
Wybrane oznaczenia literowe stosowane przy tworzeniu symboli przewodw
Rodzaj
przewodw
Lite-
ra(y)
Znaczenie liter(y)
Przykady
symboli
1 2 3 4
Przewody do
ukadania na
stae
D L
L...g
A F Y
G
o
na pocztku symbolu ya miedziana jednodrutowa na
pocztku symbolu linka miedziana ya miedziana
wielodrutowa gitka na pocztku symbolu ya aluminiowa
na pocztku symbolu ya ze stali mikkiej po D lub L
izolacja (yy) polwinitowa, na pocztku symbolu powoka
(przewodu) polwinitowa po D lub L izolacja gumowa na
koricu symbolu - izolacja przewodu (lub yy ochronnej) w
kolorze zielono-tym
DY LY LYg
ADY, ALY
FDY
ALY, YDY
DG, LG
LYo
Przewody do
ukadania na
stale o spe-
cjalnym
przeznacze-
niu i budowie
t w
d
b
c
u ak
dz
na kocu symbolu - przewd do ukadania w tynku na
koricu symbolu - przewd na napicie 1 kV i wysze na
kocu po Y - przewd o zwikszonej gruboci izolacji po
lwi nitowej po G izolacja odporna na dziaanie
temperatury na koricu symbolu - oplot zewntrzny
cieploodporny (do IO5C) na koricu symbolu przewd
uzbrojony na koricu symbolu przewd akumulatorowy na
koricu symbolu przewd dzwonkowy
ADYt
LGgw
DYd
LGbc
DYc
ADGu
LGak
FDYdz
Przewody ka
belkowe i
paszczowe
Y P
K
a
0
P
1
N
na pocztku symbolu osona polwinitowa na pocztku
symbolu paszcz metalowy przed G - powoka oowiana
po G oplot odporny na wpywy chemiczne i atmosferyczne
na kocu symbolu przewd okrgy na koricu symbolu
przewd paski po a opancerzony tam stalow na koricu
symbolu - do instalacji rur jarzeniowych
YADY
PY
KGao
KGao
KGo
KGp
KGato
LYN
166
Tablica 5.6 cd.
1 2 3 4
Przewody do
odbiornikw
ruchomych i
przenonych
S O
M W
P D S
G
G
On
ek
na pocztku symbolu - sznur na pocztku symbolu -
przewd oponowy po O lub S przewd mieszkaniowy po
O warsztatowy po O przemysowy po O - dwigowy
po O - spawalniczy, po Y - do pojazdw samochodowych
po O grniczy po 0 do silnikw gbinowych przed G
opona z gumy trudno palnej na kocu symbolu - ekran
(oplot miedziany)
SMYp
OWY
OMY
OW OP
OD AOS
OG
OG
OnG
OnGek
Przewody
izolowane
napowietrzne
s XS
n
+ A
C A
w symbolu przewd elektroenergetyczny samonony (wie-
lodrutowy) w symbolu izolacja yy z polietylenu
usieciowanego (odpornego na soce) na kocu symbolu -
izolacja odporna na rozprzestrzenianie pomienia w symbolu
- przewd podwieszany na pocztku symbolu ya
aluminiowa po A - aluminium zagszczane po A (AA)
ya ze stopu aluminium
AsXS AsXS
AsXSn
ACXS+A
AC AC
AACXS
Tablica 5.7
Wybrane oznaczeni a l i t erowe stosowane przy t worzeni u symbol i kabl i
Lite-
ra(y)
Znaczenie liter(y) Przykady symboli
K kabel z yami miedzianymi, w przesyconej izolacji papierowej, w po-

woce oowianej KFt
Y po K yy w izolacji polwinilowej KY
Y przed K - kabel w powoce polwinitowej YKY
X po K yy w izolacji polietylenowej YKX
XS po K - izolacja z polietylenu usieciowanego YKXS
WO po K - kabel olejowy KWOA
A przed K - kabel z yami aluminiowymi AKFtA
Ft po K - kabel opancerzony tamami stalowymi AKFt , AknFt
Ftl po K - kabel opancerzony tamami stalowymi lakierowanymi AKFtl, AKnFtl
Fp po K kabel opancerzony paskimi drutami stalowymi KFpA
Fo po K kabel opancerzony okrgymi drutami stalowymi KFoA, KnFoA
A na kocu symbolu - zewntrzna osona wknista AKFtA
y na kocu symbolu - zewntrzna osona z polwinitu YAKYFtly
X
na pocztku symbolu - powoka wypeniajca z polietylenu xAKXSFiY
H na pocztku - kabel z yami ekranowanymi o polu elektrycznym pro-

mieniowym HAKFt, YHAK
U przed H kabel uszczelniony wzdunie XUHKXS
R przed U - kabel uszczelniony promieniowo XRUHKXS
N na pocztku symbolu - powoka yy z tworzywa nierozprzestrzenij-

cego pomienia NHKXS
n po K - kabel z siciwem nie ciekajcym KnFt
S po K - kabel sygnalizacyjny KSY
o na kocu symbolu - ya ochronna zielono-lta YAKYo
167
Podane zostan teraz przykady oznacze literowo-cyfrowych przewodw i
kabli, na rysunkach, najbardziej przydatne czytelnikom, dla ktrych skrypt
jest przeznaczony.
Liczb y w wizce, kablu, przewodzie kabelkowym, ich przekrj i napi-
cie znamionowe oznacza si nastpujco:
1) w przypadku wizki, skadajcej si z przewodw jednoyowych, liczb
y w wizce podaje si przed symbolem literowym, a za symbolem litero
wym napicie znamionowe i przekrj, np.:
a) 4 DY 10 450/750 V oznacza, e wizka skada si z czterech y
miedzianych, jednod rutowych (D) na napicie znamionowe 450/750 V,
o przekroju 10 mm
2
, kada ya w izolacji polwinitowej (Y);
b) 3 LY 50 300/500 V + LY 35 300/500 V - oznacza, e wizka skada si
z czterech y miedzianych, wiel od nitowych (L), na napicie 300/500 V,
w tym trzy o przekroju 50 mm
2
, a jedna o przekroju 35 mm
2
, kada ya
w izolacji polwinitowej (Y);
c) 3 YHKXS 95 8,7/15 kV - oznacza e wizka skada si z trzech kabli
miedzianych (K) na napicie znamionowe fazowe 8,7 kV, a przewo
dowe 15 kV, o polu promieniowym (H), o przekroju 95 mm
2
, z izola
cj z polietylenu usieciowanego (XS), w powoce zewntrznej z pol-
winitu (Y);
2) w przypadku przewodw wieloyowych, liczb y i ich przekroje podaje
si za symbolem literowym, np.:
a) YDYo 5x4 300/500 V ZN-92/MP-13-K12173 - oznacza przewd
zoony z piciu y jednod nitowych miedzianych (D) na napicie
fazowe 300 V, a przewodowe 500 V, o przekroju 4 mm
2
kada ya,
w izolacji z polwinitu (Y po D) i powoce polwinitowej (Y na poczt
ku), z y ochronn zielono-t (o), wykonany zgodnie z Zakado
w Norm ZN-92/MP-13-K12173;
b) AKnFtA 3x95 - kabel elektroenergetyczny z yami aluminiowymi
(AK), w powoce oowianej, w izolacji papierowej, przesyconej sici-
wem nie ciekajcym (n), opancerzony tamami stalowymi (Ft) z oso-
n wknist (na kocu A) - produkowany tylko na napicie znamio-
nowe 6/1O kV;
c) AKnFtlA 3x95 - jak w przykadzie b), lecz z tamami stalowymi la
kierowanymi (Ftl);
d) ACXS+AAC 3x50/50 ZN-FKO-219/1997 - przewd podwieszany (+),
zoony z trzech y fazowych z aluminium (A) zagszczonych (C),
168
o przekroju 50 mm
2
, w izolacji z polietylenu usieciowanego (XS), z ele
mentem nonym zagszczonym (C) o przekroju 50 mm
2
, ze stopu alu
minium (AA), wykonany zgodnie z Zakadow Norm ZN-FKO-219
(FKO - Fabryka Kabli Oarw) z roku 1997 - produkowane s tylko
na napicie znamionowe 0,6/1 kV;
e) ACXS+AACXS 3x50/2x25/50 ZN-FKO-219/1997 - przewd podwie
szany (+), zoony z piciu y fazowych z aluminium (A) zagszczo
nych (C), w izolacji z polietylenu usieciowanego (XS), w tym trzy o
przekroju 50 mm
2
i dwie dla zasilania owietlenia publicznego o
przekroju 25 mm
2
, z jedn y neutraln non zagszczan (C) ze
stopu aluminium (AA) o przekroju 50 mm
2
w izolacji z polietylenu usie
ciowanego (XS), wykonany zgodnie z norm jak w przykadzie d);
f) xAKXSFtY 5x16 ZN-96/MP-13-K3177 - kabel (K) z picioma yami
aluminiowymi (A), w izolacji z polietylenu usieciowanego (XS) i powo
ce wypeniajcej z polietylenu (x), opancerzony tamami stalowymi (Ft)
i powoce z polwinitu (Y), wykonany wg normy ZN-96/MP-13-K3177
produkowane s tylko na napicie znamionowe 0,6/1 kV.
Gdy przewd jest wykonany wg normy typu PN, w opisie przewodu czsto
pomija si podanie numeru tej normy (jak w opisach zaprezentowanych wyej),
gdy nie budzi to wtpliwoci co do budowy przewodu i jego przeznaczenia.
Jeeli przewody wykonane s wg normy branowej, zakadowej lub zagranicz-
nej, w opisie przewodu powinna by podana norma.
Znaczenie symboli, stosowanych przy opisie przewodw, w normach zagra-
nicznych jest inne, np. dla przewodw wykonanych wg norm niemieckich:
a) NYM-J 4x10 DIN VDE 57250/204 - (odpowiednik polskich przewodw
typu YDY) przewd wykonany wg norm niemieckich (N), w izolacji i po
woce z polwinitu (Y), zoony z czterech y miedzianych jednodrutowych
o przekroju 10 mm
2
, wykonany wg normy DIN VDE 57250/204 - s pro
dukowane tylko na napicie znamionowe 300/500 V;
b) NYM-O jak w przykadzie a) lecz bez yy ochronnej.
WYBRANE SYMBOLE GRAFICZNE
Wybrane symbole, z uwzgldnieniem przeznaczenia skryptu, podane zostay
w tabl. 5.8.
Symbole dotyczce sposobw prowadzenia linii (poz. 141 tablicy 5.14) nie
s podane zgodnie z ostatnimi wersjami norm. Zostay one podane, ze wzgldu
na ich du przydatno, wedug poprzednich wersji normy.
169
170
Wybrane symole graficzne stosowane w instalacjach elektrycznych
Tablica 5.8

171

172

173

174

175

176

177

178

179

180

181

5.8. STOPNIE OCHRONY URZDZE ELEKTRYCZNYCH
Urzdzenia elektryczne mog wywoywa zagroenia dla ludzi i otoczenia
(poraenia prdem, olepienia i oparzenia ukiem elektrycznym, poar, wy-
buch w atmosferze atwopalnej itp.). Szkodliwe dziaanie rodowiska na urz-
dzenie moe by spowodowane czynnikami atmosferycznymi, zapyleniem,
podwyszon temperatur, wystpowaniem wody itp. Obudowa urzdzenia,
take elektrycznego, powinna wic charakteryzowa si stopniem ochrony
odpowiednim do warunkw, w jakich bdzie ono pracowao. Zgodnie z norm
[39J stopie ochrony oznacza si za pomoc liter IP oraz umieszczonych za
nimi dwch cyfr arabskich. Jeeli charakterystyczna cyfra nie jest okrelana,
naley j zastpi liter X (XX - gdy obie liczby s opuszczone). Dodatkowe'
litery i/lub uzupeniajce s opuszczane bez zastpowania. Jeeli uywamy
wicej ni jednej litery uzupeniajcej, to naley zachowa ich kolejno alfa-
betyczn.
Pierwsza cyfra okrela stopie ochrony osb przed dostpem do czci
niebezpiecznych urzdzenia lub dostania si do wntrza urzdzenia obcych
cia staych. Stopnie ochrony okrelone pierwsz cyfr podano w tabl. 5.9.
Druga cyfra okrela stopie ochrony urzdzenia przed wnikaniem wody do
182
jego wntrza i szkodliwymi skutkami jej dziaania. Stopnie ochrony okrelone
drug cyfr podano w tabl. 5.10.
Tablica 5.9
Stopnie ochrony, okrelone pierwsz cyfr, przed dostpem osb do czci niebezpiecznych
i przedostawaniem si da staych do wntrza urzdzenia
Stopie ochrony Pierwsza
cyfra
osb urzdze
0 bez ochrony bez ochrony
1 ochrona przed dostpem do czci niebez-
piecznych wierzchem doni
ochrona przed obcymi ciaami staymi
o rednicy 50 mm i wikszej
piecznych palcem
o rednicy 12,5 mm i wikszej
piecznych narzdziem
o rednicy 2,5 mm i wikszej
piecznych drutem
o rednicy 1 mm i wikszej
piecznych drutem
ochrona przed pyem
piecznych drutem
ochrona pyoszczelna
Tablica 5.10
Stopnie ochrony przed wod oznaczone druga cyfr
Druga cyfra _ --------------------------------
S i h
0 bez ochrony
1 ochrona przed pionowo padajcymi kroplami wody
2
ochrona przed pionowo padajcymi kroplami wody przy wychyleniu do 15
3 ochrona przed natryskiwaniem wod
4 ochrona przed bryzgami wody
5
ochrona przed strug wody
6 ochrona przed siln strug wody
7
ochrona przed skutkami krtkotrwaego zanurzenia w wodzie
8 ochrona przed skutkami cigego zanurzenia w wodzie
Dokadniejsza charakterystyk bezpieczestwa osb obsugujcych urz-
dzenia wykonane zgodnie z okrelonym stopniem ochrony podaje norma [39].
Wedug normy [39] zapewnienie, dla danych warunkw uytkowania urzdze-
nia, stopni ochrony okrelonych drug cyfr uniemoliwia wnikanie do urz-
dzenia takiej iloci wody, ktra powodowaaby szkodliwe skutki.
183
Dodatkowe litery s uywane tylko:
jeeli rzeczywista ochrona przed dostpem do czci niebezpiecznych jest
wiksza ni to wynika z oznaczenia pierwsz charakterystyczn cyfr,
jeeli jest oznaczana tylko ochrona przed dostpem osb do czci niebez
piecznych (a nie jest oznaczana ochrona przed dostaniem si do wntrza
urzdzenia cia staych), to pierwsza charakterystyczna cyfra jest zastpo
wana przez X.
Wiksza ochrona, o ktrej mowa w pozycji pierwszej moe by zapewnio-
na np. za pomoc przeszkd, odpowiednich ksztatw otworw lub odstpw
wewntrz obudowy.
Stopnie ochrony przed dostpem do czci niebezpiecznych oznaczane do-
datkow liter podano w tabl. 5.11.
Tablica 5.11
Stopnie ochrony przed dostpem do czci niebezpiecznych oznaczone dodatkow liter
Stopie ochrony Dodatko-
wa litera
krtki opis okrelenie (wg normy [10])
A ochrona przed dost-
pem wierzchem doni
prbnik dostpu, kula o rednicy 50 mm powinna zachowa
odpowiedni odstp od czci niebezpiecznych
B ochrona przed do-
stpem palcem
palec probierczy przegubowy o rednicy 12 mm i dugoci
80 mm ma zachowa odpowiedni odstp od czci niebez-
piecznych
C ochrona przed do-
stpem narzdziem
prbnik dostpu o rednicy 2,5 mm i dugoci 100 mm ma
zachowa odpowiedni odstp od czci niebezpiecznych
D ochrona przed do-
stpem drutem
prbnik dostpu o rednicy 1 mm i dugoci 100 mm ma
zachowa odpowiedni odstp od czci niebezpiecznych
W normach przedmiotowych mog by przewidziane dodatkowe informa-
cje. Do podania tych informacji su litery uzupeniajce umieszczane za
drug charakterystyczn cyfr lub za dodatkow liter. Norma przedmiotowa
powinna podawa procedur, ktra powinna by zastosowana w czasie prb
d/a takiej klasyfikacji. Znaczenie liter uzupeniajcych podano w tabl. 5.12.
Tablica 5.12
Znaczenie liter uzupeniajcych stosowanych w kodzie IP
Litera Znaczenie
H aparat wysokiego napicia
M badania na szkodliwe dziaanie wnikajcej wody, gdy ruchome czci urzdzenia Cnp-
wirnik maszyny wirujcej) sa w ruchu
S badania na szkodliwe dziaanie wnikajcej wody, gdy ruchome czci urzdzenia s
nieruchome
W nadaje si do stosowania w okrelonych warunkach pogodowych przy zapewnieniu
dodatkowych rodkw ochrony lub zabiegw
184
W normach przedmiotowych mog by zastosowane inne litery ni podane
w tabl. 5,12, ale ich znaczenie powinno by wwczas objanione.
przykad oznaczenia kodem IP obudowy urzdzenia IP 23 CS. Obudowa
z takimi symbolami oznacza e:
- chroni osoby przed dostpem palcem do czci niebezpiecznych (2),
- chroni urzdzenie wewntrz obudowy przed wnikaniem obcych cia staych
o rednicy 12,5 mm i wikszej (2),
- chroni urzdzenie wewntrz obudowy przed szkodliwymi skutkami wody
natryskiwanej na obudow (3),
- badania przed szkodliwymi skutkami przedostajcej si wody przeprowa
dzono przy wszystkich czciach urzdzenia nieruchomych (S),
- chroni przed dostpem do czci niebezpiecznych osoby trzymajce (ope
rujce) narzdzie o rednicy 2,5 mm i wikszej i dugoci nie wikszej ni
100 mm (narzdzie moe wej do obudowy na ca dugo) (C).
Zasady doboru urzdze elektrycznych ze wzgldu na rodowisko [14J
podane zostay w tabl. 5.13.
Tablica 5.13
Wymagane cechy urzdze elektrycznych ze wzgldu na niektre wpywy rodowiska
Cechy rodowiska (okrelenie

i intensywno wpyww) Wymagane cechy urzdze
Obecno wody:

pomijalna IPX0
krople wody swobodnie spada-

jce lPX1
rozpylana woda IPX3
rozbryzgi wody IPX4
strumienie wody IPX5
zanurzenie IPX7
Obecno cia staych;

pomijalna IP0X
ciaa drobne (>= 2,5 mm) IP3X
ciaa bardzo drobne(>= I mm) IP4X
py IP5X jeeli przenikanie do urzdzenia pyu nie spo-

woduje zakce w pracy urzdze

IP6X jeeli nie przewiduje si przenikania pyu do

urzdze
Zdolno uytkownika:

przecitna normalna
dzieci stopie ochrony wikszy ni IP2X; niedostpno urz-

dze, ktrych powierzchnie zewntrzne maj temperatur

wysz ni 80C
osoby upoledzone
zalenie od stopnia upoledzenia
185
5.9. DOKUMENTACJA PROJEKTOWA INSTALACJI
ELEKTRYCZNYCH W PROJEKCIE WSTPNYM
5.9.1. UWAGI OGLNE
Omwione zostan teraz wymagania i zasady dotyczce formy i zawartoci
dokumentacji instalacji elektrycznych odbiornikw siowych, owietleniowych
i ochrony odgromowej. W zalenoci od zakresu zagadnie wystpujcych
w projekcie podane zasady naley stosowa wybirczo. Jeeli zaistnieje po-
trzeba omwienia zagadnie nie objtych opisem, to naley je zawrze we
waciwym miejscu wynikajcym z toku oblicze bd opisu.
5.9.2. DOKUMENTACJA PROJEKTU WSTPNEGO
Projekt wstpny instalacji elektrycznych powinien zawiera:
stron tytuow,
klauzul,
uwagi i decyzje czynnikw kontroli i zatwierdzania,
spis zawartoci,
omwienie danych wyjciowych do projektowania,
opis techniczny,
obliczenia techniczne,
wykaz podstawowych urzdze i aparatw,
analiz techniczno-ekonomiczn wariantw projektowych,
wytyczne realizacji inwestycji,
rysunki,
zbiorcze zestawienie kosztw.
Dokadniejsze informacje o zawartoci dokumentacji podano w nastpnych
rozdziaach.
5.9.3. DANE WYJCIOWE DO PROJEKTOWANIA
Podstawa prawna opracowania. Naley poda nazwy instytucji, midzy ktry-
mi zostaa zawarta umowa na opracowanie projektu wstpnego oraz symbol,
numer i dat zawarcia umowy. Jeli, poza umow, zawarto dodatkowe poro-
zumienia lub podpisano aneksy, to naley je take poda jako podstaw opra-
cowania.
Przedmiot i zakres opracowania. Okrela rodzaje projektowanych instala-
cji, ich przeznaczenie i obiekt, dla ktrego s przewidywane. Jeli w projekto-
wanym obiekcie wystpuj instalacje lub urzdzenia logicznie zwizane z pro-
186
jektowanymi, a nie objte omawianym opracowaniem, to naley poda t
informacj i uzasadni dlaczego tak jest.
Uzasadnienie celowoci inwestycji. Wystpuje tylko w PW, gdy instala-
cje elektryczne stanowi samodzielne lub wydzielone zadanie inwestycyjne
w obiekcie ju istniejcym. Okrela cel inwestycji oraz uzasadnienie technicz-
ne i ekonomiczne.
Podstawa merytoryczna do opracowania. Zawiera materiay bdce pod-
staw techniczn opracowania dokumentacji wraz z uzgodnieniami; protokoy
kwalifikacji obiektw, pomieszcze lub przestrzeni zewntrznych do odpo-
wiedniej kategorii zagroenia ludzi i wybuchowego. Podaje materiay rdo-
we i zaoenia, ktre przyjto za podstaw rozwiza technicznych oraz wa-
runki techniczne przyczenia.
Inwestycje wspzalene i towarzyszce. Okrela te inwestycje, ktre
musz by podjte, aby zapewni moliwo montau projektowanych instala-
cji i urzdze lub zapewni prawidowe ich dziaanie.
Projekty zwizane. Okrela projekty zwizane z instalacjami i urzdzenia-
mi bdcymi przedmiotem opracowania.
Zaczniki. Zawieraj odpisy, kserokopie lub wycigi z dokumentw sta-
nowicych zaoenia do opracowania projektu.
5.9.4. OPIS TECHNICZNY INSTALACJI PROJEKTU WSTPNEGO
Jeeli rozpatrywanych byo kilka wariantw rozwizania, to opis techniczny
powinien obejmowa wszystkie warianty. W opisie technicznym zawarte s
zwykle wymienione niej elementy.
Oglna charakterystyka obiektu. Omawia si w niej przede wszystkim te
cechy budowlane obiektu, ktre wpywaj na rodzaje instalacji elektrycznych
i sposb ich wykonania, np. rodzaj obiektu, lokalizacja, jego powierzchnia,
kubatura, liczba kondygnacji, rodzaj konstrukcji budowlanych, rodzaj atmosfery
w pomieszczeniach (zapylenie, wilgotno, zagroenie wybuchem) itp.
Charakterystyka procesu technologicznego i odbiornikw energii elek-
trycznej. Podaje si w niej rodzaj urzdze technologicznych i wystpujcych
w nich odbiornikw energii elektrycznej; wymagany stopie cigoci ich
zasilania; cechy procesu technologicznego, ktre maj wpyw na sposb roz-
wizania instalacji elektrycznych, np. sposb automatyzacji procesu technolo-
gicznego i zestawienie odbiornikw elektrycznych wykonane wedug okrelo-
nych zasad [74].
Zasilanie obiektu i rozdzia energii elektrycznej. Omawia si i uzasad-
nienia przyjty sposb zasilania obiektu i ukadu rozdziau energii elektrycz-
nej, szczeglnie w odniesieniu do procesu technologicznego i wymaganej
pewnoci zasilania odbiornikw.
187
Instalacja siy. Omawiane s tu rozwizania zasilania odbiornikw techno-
logicznych i innych siowych. Podane s: rodzaje i lokalizacja rozdzielnic si-
owych oraz ukad sieci zasilajcej rozdzielnice, sposoby prowadzenia
kabli i przewodw, typy i rodzaje aparatury sterowniczo-manewrowej. Zawarte
jest uzasadnienie spenienia wymaga dotyczcych rezerw w zasilaniu
odbiornikw.
Sterowanie, sygnalizacja, automatyka i blokady. Omawia si tu przewi-
dywany system sterowania odbiornikami biorcymi udzia w procesie techno-
logicznym i uzasadnia jego wybr, opisuje si sposb sterowania napdami
maszyn oraz sygnalizacji stanu ich pracy i systemu blokad, podaje si i uza-
sadnia wybr rodzaju i wartoci napi ukadw sterowania i sygnalizacji.
Owietlenie wntrz. Zawiera wykaz zastosowanych rodzajw owietlenia
(podstawowe, bezpieczestwa, ewakuacyjne itp.), systemw owietlenia (ogl-
ne, miejscowe, zoone), rodzajw rde wiata, opraw owietleniowych
i sposobw ich mocowania. Przytacza si wymagane norm wartoci nate
owietlania w pomieszczeniach produkcyjnych i pomocniczych, a w przypad-
ku odstpstw od wymogw normy podaje si odpowiednie uzasadnienie. Po-
dawany jest sposb sterowania owietleniem oraz konserwacji i czyszczenia
opraw owietleniowych.
Owietlenie zewntrzne. Zawiera charakterystyk komunikacyjn terenu
(drogi, parkingi itp.) i proponowany rodzaj owietlenia zewntrznego, w tym
rodzaj opraw i rde wiata, konstrukcje wsporcze, osprzt, sposb zasilania
i sterowania owietleniem, wymagane i zapewnione natenie owietlenia itp.
Kompensacja mocy biernej. Omawia si sposb kompensacji, rodzaj
urzdze, ich typ i moc, miejsce zainstalowania oraz sposb regulacji mocy
biernej.
Ochrona od porae prdem elektrycznym. Podaje si wraz z uzasadnie-
niem zastosowany system rodkw ochrony przeciwporaeniowej, sposoby
koordynacji izolacji instalacji elektroenergetycznych, odgromowej, teletech-
nicznej, gazowej, wodocigowej itp.
Ochrona odgromowa. Instalacje uziemiajce. Podaje si charakterystycz-
ne dane obiektu oraz uzasadnienie przyjtych rozwiza ochrony odgromowej.
Wykazuje si moliwo wykorzystania w tym celu uziomw fundamento-
wych i innych uziomw naturalnych oraz konieczno wykonania uziomw
sztucznych.
Ochrona przed elektrycznoci statyczn. Jeeli istnieje moliwo wy-
stpowania elektrycznoci statycznej, to naley omwi mechanizmy jej po-
wstawania oraz sposb zabezpieczenia przed jej skutkami.
Prefabrykaty urzdze. Podaje si, wraz z uzasadnieniem wyboru, dane
dotyczce rozdzielnic, szaf i pulpitw sterowniczych oraz zastosowanych roz-
wiza i podstawowej aparatury.
Kable i przewody oraz sposoby ich ukadania. Podaje si typy kabli
i przewodw w tym take dla instalacji odgromowych. Okrela i uzasadnia si
wybrane sposoby ich ukadania w poszczeglnych pomieszczeniach.
188
Osprzt. Podaje si i uzasadnia wybr podstawowej aparatury czeniowej
i sterowniczo sygnalizacyjnej oraz osprztu elektrycznego. Osprzt naley
omwi oddzielnie dla kadego rodzaju instalacji.
Ochrona przed korozj. Omawia si dziaanie rodowiska pod wzgldem
agresywnoci chemicznej i korozyjnoci na instalacje elektryczne (konstrukcje,
aparaty, kable, przewody itp.)- Okrela si przyjte sposoby ochrony przed
korozj.
Wstpne wytyczne dla innych bran. Naley omwi:
_ wymagania dla rozwiza budowlanych przeznaczonych dla pomieszcze
ruchu elektrycznego, stanowisk sterowania, kanaw, tuneli kablowych itp.;
poda podstawowe wymiary tych pomieszcze, obcienia mechaniczne,
wymagania wytrzymaoci ogniowej itp.;
- wymagania budowlane istotne dla instalacji odgromowych dotyczce po
cze prtw zbrojeniowych stp i aw fundamentowych, prowadzenia prze
wodw odprowadzajcych, mocowania zwodw itp.;
- wymagania dla instalacji ogrzewania, wentylacji i klimatyzacji, zastosowa
nia nadcinienia, neutralizacji ciekw z akumulatorni itp.;
- wymagania zwizane z ukadami sterowania rozwiza projektowych apa
ratury kontrolno-pomiarowej i regulacyjnej oraz automatyzacji procesw
technologicznych;
- inne wymagania, jeeli wystpuj.
5.9.5. OBLICZENIA TECHNICZNE
Na etapie projektu wstpnego zwykle brakuje kompletu szczegowych da-
nych do oblicze. Stosuje si wic metody uproszczone. Obliczenia powinny
by wykonane dla kadego rozpatrywanego wariantu instalacji.
Bilans mocy. Powinien zawiera wykaz mocy czynnej, pozornej i biernej
(przed i po kompensacji) zainstalowanej i zapotrzebowanej (szczytowej) dla
pracy normalnej i awaryjnej. Naley okreli moc biern podlegajc kom-
pensacji. Bilans powinien by sporzdzony dla caego obiektu, a w miar
moliwoci take dla poszczeglnych rozdzielnic.
Obliczenia parametrw decydujcych o doborze urzdze. Powinny za-
wiera obliczenia prdw obcieniowych, zwarciowych oraz innych wielkoci
decydujcych o doborze kabli, przewodw, szyn, izolatorw, cznikw itp.
Obliczenia nate owietlenia. Powinny by wykonane dla pomieszcze
oraz terenu.
Obliczenia zagroenia piorunowego. Naley okreli wskanik zagroenia
piorunowego wg [43]. W dokumentacji przekazanej zleceniodawcy naley
poda przyjte dane wyjciowe do oblicze oraz obliczone wskaniki zagroe-
nia piorunowego dla poszczeglnych obiektw. Obliczenia naley przechowy-
wa take w egzemplarzu archiwalnym.
189
Zagroenia od elektrycznoci statycznej. Dla obiektw, w ktrych wyst-
puje lub moe wystpowa zjawisko elektrycznoci statycznej, naley wyko-
na odpowiednie obliczenia.
5.9.6. LISTA KABLOWA
Lista kablowa powinna zawiera zestawienie elektroenergetycznych kabli
i przewodw oraz przewodw zastosowanych w obwodach sygnalizacyjno--
sterowniczych. Naley w niej umieci nastpujce informacje:
oznaczenie kabla literowe, cyfrowe lub literowo-cyfrowe,
napicie znamionowe kabla,
relacj linii (skd-dokd), miejsca przyczenia kabla na obu kocach,
typ kabla oraz liczb i przekrj y,
typy gowic na trasie linii, jeeli s stosowane,
sposb uoenia kabli,
tre i liczb oznacznikw kabla (na oznaczniku powinny by umieszczone
nastpujce informacje: typ kabla, napicie znamionowe, rok budowy linii
i nazwa uytkownika linii).
5.9.7. ZESTAWIENIE PODSTAWOWYCH MATERIAW I URZDZE
Powinno zawiera zestawienie podstawowych materiaw i urzdze z zazna-
czeniem, ktre z nich dostarcza wykonawca robt, a ktre inwestor. Naley
w nim poda nazw materiau lub urzdzenia, jego podstawowe dane techni-
czne oraz producenta lub dostawc. W przypadku materiaw wymagajcych
zamwienia naley poda to w zamwieniu i okreli przybliony czas realiza-
cji zamwienia.
5.9.8. ANALIZA TECHNICZNO-EKONOMICZNA
WARIANTW ROZWIZA
Naley dokona analizy rozpatrywanych wariantw rozwiza, podajc w niej
zalety i wady techniczne, eksploatacyjne i ekonomiczne kadego z nich. Uza-
sadni i wybra wariant najkorzystniejszy.
5.9.9. WYTYCZNE REALIZACJI INWESTYCJI
W projekcie wstpnym instalacji elektrycznych wytyczne realizacji inwesty-
cji (WRI) opracowuje si tylko w uzasadnionych przypadkach lub na zlece-
nie zamawiajcego dokumentacj. Powinny one okrela organizacj robt
190
oraz potrzebne rodki i urzdzenia techniczne niezbdne do ich realizacji.
Naley wic:
okreli cykl realizacji inwestycji,
poda tabel z harmonogramem wykonywania robt, okreli urzdzenia
i rodki transportu potrzebne do realizacji robt, omwi metody realizacji
zasadniczych robt elektrycznych (zasygnalizowa ewentualne trudnoci,
jakie mog wystpowa przy ich realizacji), okreli optymalne terminy,
dostarczenia na budow, materiaw i urzdze, poda miejsca ich
skadowania i sposoby zabezpieczenia przed uszkodzeniem wpywami
atmosferycznymi itp.,
omwi metody zapewnienia bezpieczestwa zarwno dla wszystkich pra
cownikw budowy, jak i osb postronnych mogcych znale si w rejonie
wykonywania robt.
W przypadku rozbudowy lub modernizacji inwestycji istniejcej WRI po-
winny zawiera harmonogram wycze energii elektrycznej oraz ogranicze
w produkcji. Jeeli WRI s opracowane jako oddzielny tom lub cz doku-
mentacji, to powinny zawiera take:
ogln charakterystyk inwestycji i przewidywanych robt,
ogln charakterystyk inwestycji wspzalenych i towarzyszcych,
zestawienie materiaw.
5.9.10. RYSUNKI
W projekcie wstpnym wg [56] naley umieci nastpujce rysunki:
- plany sytuacyjne z naniesionymi obiektami projektowanymi oraz zaznaczo
nymi strefami ochronnymi przewidywanej instalacji odgromowej,
- schemat funkcjonalny procesu technologicznego (tylko dla bardziej zoo
nych ukadw),
- schematy strukturalne zasilania obiektu i rozdziau energii elektrycznej dla
odbiornikw siowych i owietleniowych,
- schematy strukturalne rozdzielnic,
- schematy funkcjonalne dla bardziej zoonych ukadw sterowania i blo
kad,
- plany linii zasilajcych obiekt oraz poszczeglne rozdzielnice z zaznacze-
niem ich rozmieszczenia,
- plany rozmieszczenia tablic i pulpitw sterowniczych oraz linii sterowni-
czo-sygnalizacyjnych,
- plany rozmieszczenia opraw owietleniowych w pomieszczeniach i na ze
wntrz,
- zaoenia budowlano-instalacyjne dla pomieszcze ruchu elektrycznego,
kanaw, tuneli kablowych, przepustw kablowych itp.
191
5.9.11. ZESTAWIENIE KOSZTW
Zestawienie kosztw naley wykona zgodnie z obowizujcymi przepisami
oraz uzgodnieniami dokonanymi z inwestorem i wykonawc.
Przy sporzdzeniu kosztorysu obowizuj ceny umowne. Ze zoonych do
przetargu ofert inwestor wybiera najkorzystniejsz, biorc pod uwag cen
oraz inne, istotne dla niego, czynniki, np. terminowo i solidno wykona-
nia, fachowo itp. Do ogoszenia przetargu konieczne jest okrelenie rodzaju
i iloci robt. Rodzaj i ilo robt w kosztorysie okrela projektant natomiast
ceny i warto robt ustala wykonawca.
W przypadku inwestycji prywatnych, w tym take finansowanych, przez sp-
ki cywilno-prawne z reguy nikt nie ingeruje w zasady wyceny i finansowania
inwestycji. Inwestor prywatny moe, lecz nie musi, ogasza przetarg i stosowa
wytyczne kosztorysowania okrelone w przepisach (moe wic zleci wykonaw-
stwo robt wybranemu wykonawcy i zapaci mu dowoln kwot umown).
W przypadku pokrywania kosztw inwestycji ze rodkw spoecznych lub
z budetu pastwa konieczne jest ogaszanie przetargu i wybr oferty naj-
korzystniejszej.
5.10. DOKUMENTACJA PROJEKTOWA INSTALACJI
ELEKTRYCZNYCH W PROJEKCIE TECHNICZNYM
5.10.1. UWAGI OGLNE
Pierwsze stadia dokumentacji (KP i PW) su do okrelenia podstawowych
parametrw projektowanych obiektw, wybrania wariantu najkorzystniejszego,
dokonania uzgodnie i zatwierdzenia wybranych rozwiza. Dokumentacja ta
nie jest wystarczajco szczegowa dla wykonawcy i nie jest przesyana na
budow. Dlatego nie naley odsya wykonawcy do wczeniejszych etapw
dokumentacji. Obiekt budowany jest na podstawie projektu technicznego (PT)
lub dokumentacji jednostadiowej (DJ), jeeli inne wstpne stadia dokumentacji
nie byy wczeniej wykonane. W PT cz zagadnie jest powtrzona z PW
jednak z dalszym ich uszczegowieniem. W PT obowizuj uzgodnienia
dokonane w PW. Podane niej zasady sporzdzania dokumentacji PT obowi-
zuj, jeeli wczeniej by wykonany PW. Jeeli nie by wykonany PW, to
opracowywana jest dokumentacja jednostadiowa (DJ).
5.10.2. PODZIA PROJEKTU TECHNICZNEGO I
ZAWARTO TOMW
Podzia PT zaley od objtoci dokumentacji. W przypadkach typowych doko-
nuje si podziau na cztery tomy [56]:
192
Tom 1 Oglnotechniczny Tom
2 - Prefabrykaty urzdze Tom 3
Instalacje Tom 4 - Kosztorys
Wytyczne dotyczce zawartoci poszczeglnych tomw podane s w litera-
turze [56].
Przy bardzo maej objtoci dokumentacji projektant moe j umieci
w jednym tomie. W przypadku natomiast duych i bardzo duych inwestycji,
pT dzielony jest z reguy na poszczeglne zadania inwestycyjne lub obiekty,
a w ramach obiektu lub zadania na cztery tomy.
5.10.3. DANE WYJCIOWE DO PROJEKTOWANIA
S one opracowywane jak PW. Naley doczy dokument zatwierdzajcy
PW oraz ponowne uzgodnienia, ktrych wano skoczya si lub byy doko-
nane jako wstpne.
5.10.4. OPIS TECHNICZNY
Opis techniczny jest taki, jak w PW, lecz zawiera tylko wariant przyjty do
rozwizania. W opisie technicznym naley zawrze informacje, szczeglnie
montaowe, nie wynikajce z rysunkw, a niezbdne do prawidowego wyko-
nania robt oraz te, na ktre projektant chce zwrci szczegln uwag. Nie
omawia si typowych rozwiza wynikajcych z norm polskich lub brano-
wych. W opisie technicznym powinny by zawarte zagadnienia wymienione
w dalszych punktach tego rozdziau.
Oglna charakterystyka obiektu. Wykona tak jak w rozdz. 5.9.4. Po-
winna ponadto zawiera uzasadnienie potrzeb w zakresie rezerwowania dostaw
energii elektrycznej.
Ukad technologiczny i charakterystyka odbiornikw. Wykona jak
w rozdz. 5.9.4. Poda take wymagania odbiornikw w zakresie rezerwowego
zasilania. Dokona zestawienia odbiornikw.
Ukad zasilania obiektu i poszczeglnych instalacji. Poda ukad zasilania
obiektu z sieci zewntrznej oraz rozdziau energii wewntrz obiektu i zasilania
poszczeglnych rodzajw instalacji (owietleniowa, siowa itp.) z uwzgldnie-
niem pewnoci zasilania odbiornikw i specyfiki procesu technologicznego.
Sterowanie, sygnalizacja, automatyka i blokady. Omwi sposb ste-
rowania napdami oraz sygnalizacji stanu ich pracy i awarii z uwzgldnie-
niem blokad, uzalenie i innych wymaga funkcjonalnych oraz technologicz-
nych. Opisa dziaanie ukadw sterowania, stanowiska ukadw sterowania
i zastosowan w nich aparatur. Omwi rda i ukady zasilania instalacji
193
sterowniczo-sygnalizacyjnych. Uzasadni zastosowane rodzaje i wartoci na-
pi sterowania i sygnalizacji.
Owietlenie wntrz. Poda typy opraw, rde wiata i systemy owietle-
nia umoliwiajce racjonalne i oszczdne uytkowanie energii, sposb stero-
wania owietleniem, lokalizacji punktw sterowania itp. Zestawi uzyskane
natenia owietlenia w pomieszczeniach i jego rwnomierno. Poda projek-
towan lokalizacj rozdzielnic owietleniowych i sposb ich zasilania.
Owietlenie zewntrzne. Uwidoczni rozmieszczenie punktw wietlnych,
poda rodzaj rde wiata i sieci owietleniowej w zalenoci od kategorii
drg komunikacyjnych. Pokaza podzia sieci owietleniowej na obwody i r-
da zasilania oraz sposb sterowania nimi (rczne, przekaniki zmierzchowe
itp.). Poda lokalizacj punktw sterowania. Poda dane dotyczce elementw
konstrukcyjnych (supy, wsporniki, wnki, tabliczki bezpiecznikowe itp.) oraz
metody zabezpieczenia ich przed korozj.
Ochrona przed poraeniem prdem elektrycznym. Poda zastosowany
system ochrony, wynikajcy z niego sposb wykonania instalacji ochronnej.
Poda uwag o koniecznoci dokonania pomiaru skutecznoci ochrony po
wykonaniu instalacji. Poda kryteria oceny skutecznoci instalacji ochronnej.
Ochrona odgromowa. Instalacje uziemiajce. Poda zastosowany ro-
dzaj instalacji odgromowej w nawizaniu do charakterystycznych cech kon-
strukcyjnych obiektu. Naley omwi sposb uziemienia instalacji odgromo-
wej, wykonania instalacji uziemiajcej, zastosowane materiay oraz zasady
koordynacji instalacji odgromowej z innymi instalacjami elektrycznymi i nie-
elektrycznymi.
Ochrona przed elektrycznoci statyczn. Omwi jak w rozdz. 5.9.4
uzupeniajc, w przypadkach koniecznych, istotnymi informacjami dotyczcy-
mi prawidowego sposobu wykonania instalacji, a take wskazwkami doty-
czcymi prawidowej eksploatacji ograniczajcymi to zjawisko.
Prefabrykaty urzdze. Omwi urzdzenia prefabrykowane (rozdzielni-
ce, szafy itp.), podajc ich typy, dane znamionowe i zastosowan w nich apa-
ratur. Poda zasady ich montau, a dla urzdze cikich omwi warunki
ich transportu, podziau na zestawy transportowe, sposb dostawy na miejsce
zainstalowania itp.
Ochrona przed korozj. Wykona jak w rozdz. 5.9.3, lecz bardziej szczeg-
owo, zwracajc uwag na sposoby wykonania poszczeglnych zabezpiecze.
Wytyczne dla innych bran. Naley poda:
wymagania, jakie musz spenia budynki pomieszcze ruchu elektryczne
go, stanowisk sterowania, kanaw i tuneli kablowych,
wytyczne dotyczce ogrzewania pomieszcze ruchu elektrycznego, wenty
lacji, klimatyzacji, zastosowanie nadcinienia, neutralizacji ciekw (np.
z akumulatorni) itp.,
wytyczne koordynacji z innymi projektami elektrycznymi.
194
Zagadnienia dotyczce instalacji siy, kompensacji mocy biernej oraz
osprztu naley opracowa jak w PW (rozdz. 5.9.3)
5.10.5. OBLICZENIA TECHNICZNE
Bilans mocy. Wykona jak w rozdz. 5.9.4, lecz szczegowo dla kadej roz-
dzielnicy. Na podstawie bilansu dla rozdzielnic sporzdzi bilans dla caego
obiektu.
Dobr przekroju przewodw i kabli. Wyniki doboru typu, liczby y oraz
przekroju yl przewodw i kabli zasilajcych odbiorniki i rozdzielnice zesta-
wi w tabelach, ktrych ukad jest podany w literaturze [56).
Dobr cznikw i zabezpiecze. Dobrane typy cznikw i zabezpiecze
zestawi w tabelach, ktrych ukad jest podany w literaturze [74].
Obliczenia nate owietlenia. Naley poda przyjte zaoenia do obli-
cze oraz wyniki oblicze nate owietlenia dla pomieszcze i terenu. Wy-
niki oblicze zestawi w tabeli wg wzoru podanego w literaturze [74].
Skuteczno od porae prdem elektrycznym. Wykona obliczenia
niezbdne do stwierdzenia, czy zastosowane rodki ochrony s skuteczne.
Stwierdzi, czy zastosowane rodki ochrony s skuteczne.
5.10.6. ZESTAWIENIE MATERIAW
Zestawienie wykona jak w rozdz. 5.10.6, okrelajc szczegowo wszystkie
ich parametry techniczne.
5.10.7. WYTYCZNE REALIZACJI INWESTYCJI
Opracowa jak w rozdz. 5.9.8, podajc szczegy realizacji uzgodnione z in-
westorem i wykonawc robt.
5.10.8. RYSUNKI
Standardowo rysunki umieszcza si w rnych tomach dokumentacji wedug
podanych wytycznych:
Tom 1. Oglnotechniczny
1. Plany sytuacyjne.
2. Schematy strukturalne zasilania obiektu i rozdzielnic.
3. Schematy funkcjonalne technologii majcych wpyw na rozwizanie insta
lacji elektrycznych.
4. Schematy funkcjonalne blokad ukadu sterowania.
195
5. Schematy zasadnicze sterowania i sygnalizacji.
6. Schematy zasadnicze sterowania poszczeglnymi rodzajami owietlenia.
7. Schematy zasadnicze pomiaru energii elektrycznej.
Tom 2. Prefabrykaty urzdze
1. Schematy strukturalne rozdzielnic.
2. Rysunki montaowe urzdze prefabrykowanych.
3. Schematy lub tablice pocze wewntrznych.
4. Rysunki konstrukcyjne prefabrykatw wykonywanych wedug rozwiza
indywidualnych.
5. Wykaz tabliczek opisowych i ich treci.
Tom 3. Instalacje
1. Schematy pocze zewntrznych midzy elementami funkcjonalnymi
instalacji i urzdze.
2. Schematy przycze.
3. Plany instalacji siowej, sterowniczo-sygnalizacyjnej i owietleniowej.
4. Plany mocowania elementw instalacji projektowych wedug indywidual
nych rozwiza.
5. Plany owietlenia zewntrznego.
6. Plany instalacji odgromowych obiektw.
7. Rysunki dyspozycji budowlanych zawierajce: dyspozycje budowlane dla
pomieszcze ruchu elektrycznego; przepusty w fundamentach, cianach
i stropach dla przewodw i kabli; wymagania dodatkowe dla pomieszcze
ruchu elektrycznego i stanowisk obsugi urzdze; kanay, otwory i kon
strukcje do mocowania podstawowych urzdze oraz obcienia statyczne
stropw i kanaw powodowane przez urzdzenia elektryczne.
196
6. Ustalanie zapotrzebowania mocy i
energii elektrycznej
6.1. UWAGI OGLNE
Przy projektowaniu instalacji elektrycznych podstawowym zadaniem jest usta-
lenie zapotrzebowania mocy i energii. Ma to due znaczenie techniczne i go-
spodarcze, gdy wielkoci te stanowi podstaw doboru zasadniczych para-
metrw poszczeglnych urzdze, np. przekrojw przewodw. Mimo istnienia
szczegowych metod okrelenia spodziewanego zapotrzebowania mocy i ener-
gii elektrycznej, wyznaczone w stadium projektowania wartoci obcie cz-
sto odbiegaj od obcie rzeczywistych, ktre wystpuj po uruchomieniu
obiektw. W wielu przypadkach nie mona dokadnie ustali mocy przyczo-
nych odbiornikw oraz przebiegu ich pracy. Obcienia poszczeglnych ele-
mentw sieci zmieniaj si zarwno w zalenoci od charakteru odbiorw
(budynek mieszkalny, zakad przemysowy, owietlenie, grzejnictwo itp.),
jak i od pory roku i dnia. Na rysunku 6.1 przedstawiono dobowe wykresy
obcienia grupy odbiorw o przewadze odbiornikw owietleniowych w
zimie, w lecie oraz na wiosn i jesieni. Natomiast na rys. 6.2 pokazano
dobowy wykres obcienia sieci elektrycznej zakadu przemysowego.

Rys. 6.1. Dobowy wykres obcienia grupy odbiorw z przewag odbiorw owietleniowych
197

Rys. 6.2. Dobowy wykres obcienia sieci elektrycznej trzy zmianowego zakadu przemysowego
Najwiksze obcienie, jakie wystpi w okrelonym elemencie sieci lub
instalacji elektrycznej, nazywamy moc szczytow.
Poniewa w stadium projektowania nie mona dokadnie ustali przebiegu
obcienia przewidywanych odbiorw, w praktyce ograniczamy si do wyzna-
czania najwikszej redniej wartoci obcienia trwajcego w odpowiednio
krtkim czasie. Wybr waciwej wartoci czasu trwania tego obcienia jest
zwizany ze sta czasow przewodw. Przewody o niewielkim przekroju
maj stal czasow rzdu kilku minut, natomiast staa czasowa przewodw
o przekrojach od 50 do 185 mm
2
wynosi okoo 0,2 do 1,2 godziny. Ze
wzgl
du na konieczno posugiwania si prostym w stosowaniu rachunkiem przy
jmuje si zastpcz warto czasu trwania najwikszego redniego obcienia
rwn 15 lub 30 min. Rozbieno wynikw oblicze dla obu wartoci czasu
najwikszego obcienia redniego jest praktycznie niewielka.
Ponadto naley liczy si ze staym wzrostem w czasie zuycia energii
i najwikszego obcienia wskutek postpu mechanizacji wszelkich robt oraz
staego rozszerzania zakresu zastosowa energii elektrycznej.
Ustalenie zapotrzebowania mocy i energii elektrycznej polega na obliczeniu
spodziewanego obcienia zastpczego z uwzgldnieniem stopnia obcienia
i przebiegu zmiennoci obcienia poszczeglnych odbiornikw w czasie.
6.2. USTALANIE OBCIE INSTALACJI ELEKTRYCZNYCH
W BUDYNKACH MIESZKALNYCH
Obcienia instalacji elektrycznych w budynkach mieszkalnych mona ustali
na podstawie zasad opracowanych przez COBR Elektromonta" [9].
198
przy czym: P
1
moc odbiornika o najwikszym poborze zainstalowanego
w mieszkaniu,
P
2
moc zapotrzebowana przypadajca na jedn osob, M liczba
osb, dla ktrych zaprojektowano mieszkanie. Jako moc odbiornika o
najwikszym poborze P
1
naley przyjmowa:
- w przypadku mieszka w budynkach wyposaonych w instalacj gazow
moc pralki automatycznej
P
1
= 2-3,5 kW
- w przypadku mieszka w budynkach bez instalacji gazowej - moc kuchen
ki elektrycznej z piekarnikiem
P
1
= 7-10 kW
Moc przypadajca na jedn osob w mieszkaniu
P
2
= 1 kW
Przy obliczaniu obcie wewntrznych linii zasilajcych (wiz) w budyn-
kach mieszkalnych naley zsumowa wyznaczone w podany sposb moce
wszystkich mieszka zasilanych z danej wewntrznej linii zasilajcej, a otrzy-
man warto pomnoy przez wspczynnik jednoczesnoci odpowiedni dla
liczby mieszka zasilanych z tej wlz.
Wspczynnik jednoczesnoci uwzgldnia zarwno czciowe wykorzysta-
nie mocy odbiornikw, jak i korzystanie z odbiornikw w lokalach mieszkal-
nych w rnym czasie. Wartoci wspczynnika jednoczesnoci, w zalenoci
od liczby mieszka przyczonych do wewntrznej linii zasilajcej, oddzielnie
dla przypadku zasilania mieszka jednofazowego i trjfazowego zestawiono
w tabl. 6.1.
Przy projektowaniu Jinii zasilajcych pomieszczenia niemieszkalne, na-
ley kadorazowo przeprowadzi szczegow analiz przewidywanego ob-
cienia. Moc zapotrzebowan do celw owietleniowych okrela si z obli-
cze owietlenia, natomiast moc zapotrzebowan do innych celw ustala
zleceniodawca.
Wypadkowe obcienie odbiorw administracyjnych w budynkach miesz-
kalnych w praktyce okrela si nastpujco:
- obcienie odbiorw owietleniowych klatek schodowych przyjmuje si
rwne sumie mocy zainstalowanych rde wiata,
- obcienie odbiorw owietleniowych piwnic przyjmuje si rwne 0,6 su
my mocy zainstalowanych rde wiata,
199

Moc zapotrzebowan przez jedno mieszkanie mona okreli z wzoru
- obcienie dwigw w przypadku wikszej liczby ni jeden przyjmuje si
rwne 0,8 sumy mocy zainstalowanych silnikw,
obcienie innych odbiorw siowych ustala si w sposb szczegowy,
biorc pod uwag charakter tych odbiorw.
Tablica 6.1
Wartoci wspczynnika jednoczesnoki do wyznaczania szczytowych obcie wewntrznych
linii zasilajcych w budynkach wielorodzinnych, wg [7]
Zasilanie mieszka jednofazowe Zasilanie mieszka trjfazowe
Liczba mieszka zasilanych Wspczynnik Liczba mieszka zasilanych Wspczynnik
z jednej wiz lub jednego jednoczesnoci kj z jednej wiz lub jednego jednoczesnoci kj
zcza

zcza

1-3 1,00 1 1,00
4-6 0,80 2 0,90
7-9 0,65 3 0,80
10-12 0,50 4 0,70
13-15 0,45
5
0,60
16-18 0,40 6 0,55
19-21 0,38 7-8 0,50
22-24 0,36 9-10 0,45
25-27 0,35 11-12 0,43
28-33 0,34 13-14 0,41
34-39 0,33 15-16 0,40
40-45 0,32 17-18 0,39
46-50 0,31 19-20 0,38
51-60 0,30 21-25 0,36
61-80 0,29 26-30 0,35
81-100 0.28 31-35 0,34
101 i wicej 0,27 36-40 0,33

41-45 0,32

46-50 0,31

51-60 0,30
61-80
0,29

81-100 0,28

101 i wicej 0,27
Przy ustalaniu obcienia zcza budynku mieszkalnego naley zsumo-
wa obcienie wszystkich mieszka zasilanych z danego zcza, a otrzy-
man warto pomnoy przez wspczynnik jednoczesnoci odpowiadajcy
liczbie mieszka zasilanych z tego zcza. Do tak otrzymanego obcienia
naley doda obcienie przewidziane dla odbiornikw w pomieszczeniach
administracyjnych, handlowych i usugowych i innych zasilanych z tego same-
go zcza.
200
6.3. USTALANIE OBCIE SIECI OWIETLENIOWEJ
Moc zapotrzebowan do owietlenia ustala si na podstawie przeprowadzo-
nych oblicze owietlenia. Podstawowymi wielkociami wystpujcymi w ob-
liczeniach owietlenia s: strumie wietlny, wiato, natenie owietlenia
i luminancja. Strumie wietlny FI jest to moc promieniowania widzialnego
wyraona w lumenach [Im]. wiato / jest to stosunek strumienia wietl-
nego wypromieniowanego w danym kierunku do wartoci kta bryowego
obejmujcego ten kierunek
(6.1)
przy czym o> kt bryowy wyraony w steradianach [sr].
Natenie owietlenia danej powierzchni okrela zaleno
(6.2)
przy czym: S pole powierzchni owietlanej [m
2
],
$ strumie wietlny padajcy na powierzchni 5 [Im].
Luminancj powierzchni wieccej rda wiata w kierunku promienio-
wania okrela zaleno
przy czym S
z
pole powierzchni wieccej rda wiata [m
2
].
Najmniejsz warto redniego natenia owietlenia potrzebnego dla okre-
lonego rodzaju pomieszczenia, urzdzenia lub czynnoci ustala si na podsta-
wie normy PN-84/E-02033 Owietlenie wntrz wiatem elektrycznym. W za-
lenoci od rodzaju czynnoci lub pomieszczenia rednie natenie na pasz-
czynie roboczej nie powinno by mniejsze od wartoci podanych w tabl. 6.2.
Paszczyzna robocza jest to powierzchnia odniesieniowa wyznaczona pasz-
czyzn, na ktrej wykonywana jest praca. W pomieszczeniach, w ktrych pra-
ca wykonywana jest na stoach, obrabiarkach itp., za paszczyzn robocz
przyjmuje si poziom paszczyzn na wysokoci Hp = 0,85 m nad podog,
ograniczon cianami pomieszczenia. W przypadkacn odmiennego usytuowa-
nia stanowisk pracy za paszczyzn robocz przyjmuje si paszczyzn, na
ktrej wykonywana jest praca. W strefach komunikacyjnych za paszczyzn
robocz przyjmuje si powierzchni podogi lub schodw. Wedug normy PN-
84/E-02033 rwnomierno owietlenia na paszczynie roboczej, okrelana
jako stosunek natenia owietlenia najmniejszego do redniego na tej pa-
szczynie, powinna spenia relacje:
201
przy czym: S pole powierzchni owietlanej [m
2
],
FI strumie wietlny padajcy na powierzchni 5 [Im].
Luminancj powierzchni wieccej rda wiata w kierunku promienio-
wania okrela zaleno

(6.3)
Tablica 6.2
Najmniejsze dopuszczalne stopnie natenia owietlenia
E[Lx] Rodzaj czynnoci lub pomieszczenia
10 oglna orientacja w pomieszczeniach
20
50
100
orientacja w pomieszczeniach z rozpoznaniem cech redniej wielkoci, jak np. rysw
twarzy ludzkiej
oraz
- piwnice i strychy,
- ukadanie materiaw jednorodnych lub duych____________________________
krtkotrwae przebywanie poczone z wykonaniem prostych czynnoci np:
urzdzenia produkcyjne bez obsugi rcznej,
przygotowywanie pasz
oraz
korytarze i schody,
sale kinowe podczas przerw,
magazynowanie towarw rnych _______________________________
praca nieciga i czynnoci dorywcze przy bardzo ograniczonych wymaganiach wzro-
kowych, np:
urzdzenia technologiczne sporadycznie obsugiwane,
miejsca obsugi codziennej samochodw w garaach
oraz
pomieszczenia sanitarne,
hole wejciowe
200 praca przy ograniczonych wymaganiach wzrokowych, np:
mao dokadne prace lusarskie,
wyrb akumulatorw, kabli
oraz
jadalnie, bufety i wietlice,
sale gimnastyczne, aule, sale zaj ruchowych w szkoach,
portiernie
300 praca przy przecitnych wymaganiach wzrokowych, np:
rednio dokadne prace lusarskie,
amanie bel (rozwijanie), zgrzeblenie,
szpachlowanie, lakierowanie,
atwe prace biurowe z dorywczym pisaniem na maszynie
500 prace przy duych wymaganiach wzrokowych, np:
bardzo dokadne prace lusarskie,
rczne rytownictwo,
repasacja, szycie, drukowanie tkanin,
druk rczny i sortowanie papieru
750 dugotrwaa i wytona praca wzrokowa, np:
bardzo dokadne prace lusarskie,
szlifowanie szkie optycznych i krysztaw,
oczys7xzanie, cerowanie, wyskubywanie wzekw, naprawianie usterek w przemy
le wkienniczym,
prace krelarskie _________
1000 dugotrwaa i wyjtkowo wytona praca wzrokowa, np:
monta najmniejszych czci i elementw elektronicznych,
kontrola wyrobw wkienniczych ____________________
202
- w pomieszczeniach, w ktrych wykonywane s prace cige

(6.4)

w pomieszczeniach, w ktrych wykonywane s prace krtkotrwae oraz w
strefach komunikacyjnych
(6.5)

Wartoci rednie natenia owietlenia na ssiadujcych ze
sob paszczyznach roboczych o rnym przeznaczeniu (np. paszczyzna
robocza w stosunku do ssiednich stref komunikacyjnych) nie powinny
przekracza stosunku 5:1.
W zalenoci od wymaganej wartoci redniego natenia owietlenia nor-
ma PN-84/E-02033 zaleca stosowanie bd tylko owietlenia oglnego, bd
zoonego (oglne plus miejscowe), wedug tabl. 6.3.
Tablica 6,3
Rodzaje owietlenia
Wymagane rednie natenie owietlenia
[Lx]
Zalecany rodzaj owietlenia
poniej 200
200-750
powyej 750
oglne oglne lub
zoone zoone
Aby wybrane natenie owietlenia utrzymane byo bez wzgldu na zmniej-
szanie si skutecznoci wietlnej rde wiata i bez wzgldu na zakurzenie
opraw owietleniowych oraz cian i sufitw, przy wyznaczaniu pocztkowego
strumienia wietlnego naley wprowadzi do oblicze wspczynnik zapasu
wedug tabl. 6.4.
Tablica 6.4
Wspczynnik zapasu
Dostp do opraw Osadzanie si brudu
atwy utrudniony
silne
rednie
sabe
1,5
1,4
1.3
2,0
1,7
1,4
6.3.2. OGRANICZENIE OLNIENIA PRZYKREGO
Jeeli rdo wiata ma du luminancj i znajduje si w polu widzenia, to
powoduje olnienie. Dla uniknicia przykrego olnienia norma PN-84/E-02033
wprowadza ograniczenie luminancji rde wiata.
203
w pomieszczeniach, w ktrych wykonywane s prace krtkotrwae oraz w
strefach komunikacyjnych
etap II - koncepcja programowo przestrze na opracowywana po uzyska-
niu warunkw zabudowy i zagospodarowania terenu, obejmujca
pozostay zakres koncepcji projektowej i uwzgldniajca korekty,
jeeli wynikyby one z decyzji o warunkach zabudowy ustalonych
w etapie I.
Wniosek inwestora o ustalenie warunkw zabudowy i zagospodarowania
terenu, skadany w fazie opracowywania koncepcji projektowej, powinien
okrela:
granice terenu objtego wnioskiem,
funkcj inwestycji i wynikajcy z niej sposb zagospodarowania terenu
oraz charakterystyki zabudowy,
zapotrzebowanie na wod oraz noniki energetyczne,
iloci wytwarzanych ciekw i odpadw oraz przewidywany sposb ich
odprowadzenia i unieszkodliwienia,
potrzeby w zakresie infrastruktury technicznej,
charakterystyczne parametry techniczne inwestycji,
ocen oddziaywania inwestycji na rodowisko sporzdzon przez biegych
znajdujcych si na licie rzeczoznawcw Ministra Ochrony rodowiska,
Zasobw Naturalnych i Lenictwa, a w przypadku braku obowizku wyko
nania takiej oceny dane charakteryzujce wpyw inwestycji na rodowisko
lub jego wykorzystanie.
Decyzja o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu okrela:
rodzaj inwestycji,
warunki wynikajce z ustale lokalnego planu zagospodarowania prze
strzennego, jeeli dla danego terenu plan taki zosta opracowany,
warunki zabudowy i zagospodarowania terenu wynikajce z przepisw
szczeglnych,
warunki obsugi w zakresie infrastruktury technicznej,
wymagania dotyczce ochrony interesw osb trzecich,
linie rozgraniczajce teren inwestycji podane na mapie,
termin wanoci decyzji.
W przypadku inwestycji dotyczcych elektroenergetycznych linii, powysza
decyzja, okrela take:
przebieg linii w terenie, a w przypadku wymaga wydzielenia terenu dla
linii, granice tego terenu podane na mapie,
w razie potrzeby szczeglne warunki zwizane z istnieniem linii elektro
energetycznej.
Decyzj o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu wydaje Urzd
Gminy. Zgodnie z kodeksem postpowania administracyjnego, termin wydania
decyzji wynosi do dwch miesicy od daty zoenia wniosku.
138
Przy ustalaniu klas ograniczenia olnienia naley kierowa si poniszymi
zasadami.
dla pomieszcze, w ktrych wykonywane s dokadne lub specjalne prace,
np.: pomieszczenia przemysu precyzyjnego i biurowe, sale wykadowe,
izby lekcyjne, przychodnie lekarskie, naley przyjmowa klas I,
dla pomieszcze, w ktrych wykonywana jest zwyka praca, np.: poczekal
nie w biurach, prace przy maszynach do obrbki drewna, mae sklepy, izby
onierskie, naley przyjmowa klas II,
dla pomieszcze, w ktrych wykonywana jest prosta praca, np.: odlewnie,
walcownie, cegielnie, elektrownie, fabryki mebli, myny, chodnie, piekar
nie, magazyny, strefy komunikacyjne, naley przyjmowa klas III.
Dopuszczalne wartoci luminancji opraw owietleniowych lub nieosoni-
tych rde wiata w zalenoci od klasy ograniczenia olnienia i natenia
owietlenia nie powinny przekracza wartoci podanych w tabl. 6.5. Pooenie
paszczyzn C
o
i C
90
dugich opraw i rde wiata (o stosunku dugoci do
szerokoci wikszym ni 2) pokazano na rys. 6.3. Luminancja krtkich opraw
i rde wiata (o stosunku dugoci do szerokoci 2 lub mniej) nie powinna
przekracza wartoci okrelonych dla paszczyzny C
o
tak przyjtej, aby wyst-
poway w niej maksymalne wartoci luminancji w zakresie ktw 55-^85.
Kierunki ograniczenia luminancji opraw zale od proporcji midzy wymiara-
mi pomieszczenia i wysokoci zawieszenia opraw nad poziomem oka. Warto-
ci ktw, dla ktrych luminancja opraw nie powinna przekracza wartoci
dopuszczalnych, podano w tabl. 6.6. Ponadto wartoci kta ochrony opraw
z odbynikami nieprzewiecalnymi (kt jaki promie czcy opraw z okiem
tworzy z poziomem) oraz wysokoci ich zawieszenia nie powinny by mniej-
sze od wartoci podanych w tabl. 6.7.

204
Rys. 6.3. Pooenie paszczyzn C
0
i C
90
oraz katw
gamma

Tablica 6.5
Najwiksze dopuszczalne wartoci luminancji opraw owietleniowych oraz nieosonitych rde wiata [cd/m
2
]
Oprawy z bokami
jasnymi ciemnymi
kt y kt y
Paszczyzna
oprawy
Klasa
ograniczenia
olnienia
E
[lx]
85 75 65 55 85 75 65 55
I
500
750
1200
1100
1200
1100
1900
1500
3100
2000
2200
1600
2200
1600
3800
2300
6800
3400
II
500
750
1500
1200
1500
1200
2800
1900
5200
3100
3300
2200
3300
2200
7200
3800
16000
6800
C
0

III
500
750
2400
1900
2400
1900
7100
4300
20000
10000
9400
5300
9400
5300
38000
15000
45000
I
500
750
2200
1600
2200
1600
3800
2300
6800
3400
2200
1600
2200
1600
3800
2300
6800
3400
II
500
750
3300
2200
3300
2200
7200
3800
16000
6800
3300
2200
3300
2200
7200
3800
16000
6800

C
90

III
500
750
9400
5300
9400
5300
38000
15000
45000 9400
5300
9400
5300
38000
15000
45000
Tablica 6.6
Kierunki ograniczenia luminancji opraw

Tablica 6.7
Kt ochrony I wysoko zawieszenia opraw z odbynikami nieprzewiecalnymi

6.3.3. ZASADY ROZMIESZCZANIA OPRAW
Oprawy owietlenia oglnego powinny by tak rozmieszczone, aeby zapew-
niay uzyskanie wymaganej rwnomiernoci owietlenia na paszczynie ro-
boczej. Odstpy midzy oprawami powinny by jednakowe i niezbyt due.
Racjonalne ukady rozmieszczenia opraw owietleniowych punktowych i wy-
duonych przedstawiono na rys. 6.4. Warto odstpu s midzy oprawami
zaley od wysokoci zawieszenia opraw nad paszczyzn robocz Hm .
Stosunek odstpu midzy oprawami do wysokoci ich zawieszenia nad
paszczyzn robocz s/H
m
jest wielkoci charakterystyczn dla okrelonego
typu opraw i nazywa si wskanikiem rozmieszczenia opraw. W danych
katalogowych
206
opraw s podawane maksymalne wartoci wskanikw rozmieszczenia, przy
ktrych jest zachowany warunek Emin/Emax = 0,7. Oprawy powinny by tak
rozmieszczone, aeby warto wskanika rozmieszczenia s/H
m
bya moliwie
bliska wartoci maksymalnej, lecz jej nie przekraczaa.

Rys. 6.4. Ukady rozmieszczenia opraw; a) arwkowych, rtciowych i sodowych, b) wietlwko-
wych, c) wietlwkowych w cigych liniach
Odstp skrajnych opraw od cian naley przyjmowa rwny poowie odst-
pu midzy oprawami (s
0
= 0,5 s). W przypadku wikszych wymaga doty-
czcych rwnomiernoci owietlenia w pobliu cian, oprawy skrajne naley
umieszcza w odlegoci s
0
= 0,75 m od cian.
6.3.4. METODA SPRAWNOCI
Metod sprawnoci stosuje si do obliczania owietlenia oglnego pomiesz-
cze, w ktrych wiato odbite od cian i sufitu odgrywa znaczn rol. Polega
ona na obliczeniu strumienia wietlnego potrzebnego do uzyskania wymagane-
go natenia owietlenia ze wzoru
E^SK
(6.6)
przy czym: E^ wymagane rednie natenie owietlenia na paszczynie ro-
boczej [lx],
5 - pole paszczyzny roboczej [m
2
], K
wspczynnik zapasu, rj _ sprawno
owietlenia.
207

Warto wymaganego redniego natenia owietlenia w zalenoci od charak-
teru pomieszczenia dobiera si z normy PN-84/E-02033. Wartoci E
sr
dla
wybranych pomieszcze podano w tabl. 6.8.
Tablica 6.8
Najmniejsze dopuszczalne rednie natenie owietlenia i klasa ograniczenia olnienia dla wy-
branych pomieszcze
Rodzaj pomieszczenia, urzdzenia lub czynnoci Esr[lx] Klasa ograni-
czenia olnienia
1 2 3
PRZEMYS METALOWY Kucie i spawanie Prace
lusarskie i prace na obrabiarkach do metali: mao
dokadne - rednio dokadne (tolerancja obrbki >
0,1) - dokadna (tolerancja obrbki 0,1) - bardzo
dokadna (tolerancja obrbki < 0,1) Stanowiska
trasowania i kontroli Wytwarzanie narzdzi
rcznych i skrawajcych Monta: zgrubny -
rednio dokadny - precyzyjny
200
200
300
500
750
750
500
200
300
500
III
III
III II
II
I I
II I
I
PRODUKCJA SAMOCHODW Monta i obrbka
powierzchniowa karoserii, monta samochodw Lakierowanie i
polerowanie
300
500
II I
PRZEMYS ELEKTROTECHNICZNY
Wyrb akumulatorw, impregnacja uzwoje, wyrb kabli i
przewodw Monta telefonw, maych maszyn: Nawijanie
cewek cienkim drutem w emalii, wyrb lamp elektrycznych
Monta drobnego sprztu, radioodbiornikw i telefonw
Monta najmniejszych czci i elementw elektronicznych
Monta czci subminiaturowych, np. wyrb skrtek i elektrod
do lamp
200
300
500
750
1000
1500
III
II
I I I
I
ENERGETYKA Rozdzielnice i stacje: - korytarz
obsugi - korytarz nadzoru lub przejcia z tyu za
szafami stanowiska transformatorw,
kondensatorw Stanowiska sprarek i
wentylatorw Nastawnie i dyspozytornie ze sta
obsug: w caym pomieszczeniu na pulpitach
sterowniczych Nastawnie i dyspozytornie bez
obsugi: - w caym pomieszczeniu na pulpitach
sterowniczych
100
50
150
150
200
500
150
300
III
III
III
II II
II
II
208
Tablica 6.8 cd
]
2 3
POMIESZCZENIA POMOCNICZE

Schody zwyke i ruchome, korytarze:
- przy maym ruchu 50 III
- przy duym ruchu 100 III
Hole wejciowe, przedsionki, poczekalnie 100 III
Portiernie, biura przepustek 200 II
Umywalnie, toalety, szatnie, anie 100 II
Magazyny towarw rnych 50 III
Magazyny, w ktrych konieczne jest czytanie 100 III
Sortownie, pakowanie, wydawanie 300 II
Kuchnie i pomieszczenia pomocnicze:
w caym pomieszczeniu 100 11
- w miejscu pracy 300 -
Jadalnie, bufety, wietlice:
- w caym pomieszczeniu 200 II
- na bufetach, na miejscach wydawania posikw 300 -
Pralnie, suszarnie, prasowalnie 200 III
Pomieszczenia biurowe:
w caym pomieszczeniu 200 I
atwe prace biurowe, kartoteki 300 I
- staa praca na maszynach biurowych 500 I
- pomieszczenia komputerw 500 I
Krelarnie:
- deski krelarskie 750 _
- stoy pomocnicze 300 -
Pole paszczyzny roboczej oblicza si z wymiarw pomieszczenia
S = PQ (6.7)
przy czym P i Q dugo i szeroko pomieszczenia [m].
Wspczynnik zapasu dobiera si z tabl. 6.4, Warto
sprawnoci owietlenia zaley od:
rodzaju oprawy owietleniowej,
wymiarw pomieszczenia P i Q oraz wysokoci zawieszenia opraw nad
paszczyzn robocz H
m
okrelonych wskanikiem pomieszczenia
w =
PQ
(6.8)
- ekwiwalentnych wspczynnikw odbicia cian, sufitu i paszczyzny roboczej.
Ekwiwalentny wspczynnik odbicia cian oblicza si z zalenoci
(6.9)
209

Rodzaj materiau
P
Rodzaj materiau P
tapety i farby klejowe:

wyprawa gipsowa
75-89
biaa
67-80
wyprawa cementowo-wapienna
40-60
ko soniowa
66-70
beton
20-35
kremowa
56-72
cega czerwona nowa
15-20
somkowa
55-67
cega czerwona stara 2-5
zota
44-59
cega ta
20-30
brzowa
27-41
granit
10-15
jasnozielona
43-67
drewno surowe jasne
25-30
ciemnozielona
10-22
drewno surowe ciemne
15-25
jasnoniebieska
31-55
marmur biay
75-83
jasnoczerwona
32-55
podogowa klepka brzozowa
35
ciemnoczerwona 12-27
podogowa klepka dbowa
25
szara 15-57
szko przezroczyste
8
farba emulsyjna biaa
60-80 szko ornamentowe
7-25
Ekwiwalentny wspczynnik odbicia sufitu oblicza si z wzoru

210
rametry podogi, a zamiast parametrw grnych przy sufitowych pasw cian
parametry dolnych przypodogowych pasw cian o szerokoci H
p
(H
p
- odle-
go paszczyzny roboczej od podogi). W obliczeniach praktycznych najcz-
ciej przyjmuje si jedn z typowych wartoci, charakterystycznych dla spotyka-
nych pomieszcze i ich wyposaenia. Dla przecitnych pomieszcze przemyso-
wych przyjmuje si ekwiwalentny wspczynnik odbicia paszczyzny roboczej

Po obliczeniu wartoci wskanika pomieszczenia oraz ekwiwalentnych
wspczynnikw odbicia cian, sufitu i paszczyzny roboczej, warto spraw-
noci owietlenia odczytuje si z tablic zamieszczonych w katalogu opraw. Dla
wybranych typw opraw tablice wartoci sprawnoci podano w rozdz. 2.3.
Przykad 6.1
Dobra liczb opraw do owietlenia sali biurowej o wymiarach 6x9 m i wy-
sokoci 3,6 m. Sufit jasny, ciany do jasne, podoga i stoy do ciemne.
Jedn z duszych cian stanowi okna.
Rozwizanie
Wedug tabl. 6.8 natenie owietlenia powinno wynosi 300 lx. Przyjto, e
do owietlenia sali bd uyte oprawy dwuwietlwkowe typu OSOz240
zawieszone na rurkach zwieszakowych o dugoci 434 mm ze wietlwkami
o mocy 40 W. Strumie wietlny jednej wietlwki o biaej barwie wiata wy-
nosi 2800 Im. Wspczynnik mocy oprawy wynosi cos - 0,85. Powierzch-
nia sali
5 = 6 x 9 = 54m
2
Wysoko
zawieszenia opraw nad paszczyzn robocz
H
m
= H-H
s
-H
p
= 3, 6-0, 43-0, 85 = 2, 32 m
Wskanik pomieszczenia wg (6.8)
w = ------------- = 1,55
2,32(6+9)
Przyjto nastpujce wartoci wspczynnikw odbicia: P
suf

=
70%, P
K

=
-
70%, p
b
= 8%, p- 10%. Ekwiwalentny wspczynnik odbicia cian (6.9)
Wskanik wntrza przy sufitowego
(6.11) 211

Przyjmujemy 8 opraw rozmieszczonych jak na rys. 6.5. Odstp midzy]
oprawami wynosi s = 3 m. Std dla H
m
= 2,32 m, warto stosunku s/H
wynosi 1,29 i jest mniejsza od wartoci maksymalnej dopuszczalnej dla opra-
wy typu OSOz240 wynoszcej 1,56. Moc czynna pobierana przez oprawy
owietleniowe
P = 8*2*48 = 768 W
Prd obcienia obwodu owietleniowego
768
/ =
220*0,85
212

= 4,1 A
9m

Rys. 6.5. Rozmieszczenie opraw owietleniowych w pomieszczeniu (przykad 6.1)
6.3.5. METODA PUNKTOWA
Metod punktow obliczania owietlenia mona stosowa wszdzie tam, gdzie
nie wystpuj odbicia wiata lub mona je pomin. W metodzie tej korzysta
si z zalenoci
(6.13)
Podstawiajc zamiast r warto Hm/cos a
(rys. 6.6), otrzymujemy
(6.14)
gdzie: E
a
-
natenie owietlenia w punkcie A
okrelonym ktem a,
I
a
wiato rda wiata w kierunku a,
H
m
wysoko rda wiata nad paszczyzn
robocz [m],
r odlego rda wiata Z od punktu A
[m].
wiato / odczytuje si z wykresu lub tablicy
wiatoci wybranego typu oprawy owietleniowej.
Podane w katalogach wykresy i tablice wiatoci
opraw owietleniowych wykonane s przy zaoeniu,
e strumie wietlny rda wiata jest rwny
1000 Im.
213

Rys. 6.6. Szkic do wyznaczania nat-
enia owietlenia metod punktow

Instalacje Elektryczne Budowa Eksploatacja Projektowanie PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Instalacje Elektryczne Budowa Eksploatacja Projektowanie PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Stefan Niestpski

You might also like