Zastosowanie cech morfometrycznych do analizy zrnicowania wybranych typw

powierzchni na obszarach modoglacjalnych

Adam Dbrowski* !arosaw !asiewicz
Streszczenie: "rzedstawiona praca ma na cel# przetestowanie moliwo$ci
zastosowania #proszczonej klasyfikacji form teren# przy momocy pryncypiw
widzenia maszynowego %geomorfonw & !asiewicz 'tepinski ()*+, do analizy typw
powierzchni obszarw modoglacjalnych- Analiza obejm#je wytypowanie +* obszarw
testowych wa$ciwych dla . gwnych typw powierzchni %dna dolin rwniny
sandrowe rynny lodowcowe moreny paskie faliste o maym i d#ym rytmie
wzgrza morenowe strefy kraw/dziowe, a nast/pnie analiz/ statystyczn majc na
cel# sprawdzenie czy rne typy powierzchni mona rozpozna0 na podstawie
inwentarza form- Analiza wykazaa ograniczone moliwo$ci interpretacyjne metody
pozwolia jednak zidentyfikowa0 gwne przyczyny ogranicze1 i zarysowa0 gwne
kier#nki badawcze jakie naley podj0 aby #s#n0 te ograniczenia w przyszo$ci
Wstp
Dzi/ki dynamicznem# rozwojowi technologii informacyjnych dyspon#jemy coraz
lepszymi 2rdami danych niezb/dnymi do peniejszego zroz#mienia otaczajcego
nas $wiata- 3 geomorfologii przeomowym momentem zmieniajcym sposb
patrzenia na badania powierzchni Ziemi byo pojawienie si/ cyfrowego model#
wysoko$ciowego %4iller 5aflamme *67. 8' 4ap 'er9ice *6:+, & reprezentacji
powierzchni Ziemi zapisanej w postaci macierzy wysoko$ci- 'k#tkiem tej rewol#cji
byo pojawienie si/ nowych metod przetwarzania i analizowania #ksztatowania
powierzchni Ziemi opartych przede wszystkim na analizie parametrw teren#
pozyskanych w wynik# matematycznych przeksztace1 cyfrowego model#
wysoko$ciowego %;9ans *6<( =rocho *6<+,- 3ykorzyst#jc komp#tery do
a#tomatyzacji bada1 przyspieszono prace zwizane z kameraln analiz danych
kartograficznych %>ynda *6<:, przede wszystkim w zakresie obliczania cech
mierzalnych pozyskiwanych w przeszo$ci w wynik# analizy map topograficznych-
Dotychczasowe metody s#ce klasyfikacji form oparte byy na okre$lani#
wa$ciwo$ci morfometrycznych przy pomocy pochodnych teren# wynikajcych wprost
z pryncypiw geometrii rniczkowej %;9ans *6<( 'hary ())(,- 3 tym model#
rz/dna teren# z traktowana jest jako realizacja pewnej f#nkcji z?f%@y, gdzie @ i y to
wsprz/dne p#nkt# w dowolnym #kadzie odniesienia %Aengl ;9ans ())6,-
"oniewa powierzchnia teren# w praktyce nie moe by0 odwzorowana jedn f#nkcj
parametryczn z ktrej mona by obliczy0 pochodne stos#je si/ lokalne przyblienia
do wielomian# kwadratowego w r#chomym oknie dla ktrych nast/pnie oblicza si/
pochodne z #stalonych wzorw %"ike *6..,- B ile to podej$cie dobrze odwzorow#je
lokaln geometri/ powierzchni nie zawsze jest zgodne ze sposobem postrzegania
teren# przez czowieka- Z tego powod# !asiewicz i 'tepinski %()** ()*+,
zaproponowali now metod/ klasyfikowania form teren# opart o pryncypia widzenia
maszynowego- 3 przeciwie1stwie do klasyfikacji opartej na geometrii rniczkowej
%Dikka# *6.6, podstaw rozpoznawania form nie s obliczenia pochodnych ale
bezpo$rednie dopasowanie reprezentacji dowolnego p#nkt# powierzchni do jednego
z *) wzorcw reprezent#jcych elementarne formy teren# %Cyc- *,
4odoglacjalna strefa nizin sprawia wiele problemw w analizie morfometrycznej przy
pomocy pochodnych wyliczanych w ramach pryncypiw geometrii rniczkowej
%Dawniczk *667 ())+E Dmowska ())<,- Feomorfologia obszarw modoglacjalnych
to przede wszystkim klasyfikacja genetyczna typw powierzchni %"rice i in- *6<+,-
3spczesna mapa geomorfologiczna obejm#je zestaw form b/dcy mieszanin
terminw zarwno genetycznych %morena denna falista pagrki morenowe, i
niegenetycznych jak na przykad stoki i zaomy %zob- =rygowski *6:*,- =lasyczna
geomorfometria zgodna z do$0 radykaln i cz/sto krytykowan s#gesti GonnellyHego
%*6:. fideI 4ark *6<7, pos#g#je si/ przede wszystkim #proszczonym zestawem
form wa$ciwym dla klasyfikacji obszarw #ksztatowanych w normalnym %rzecznym,
cykl# morfogenetycznym- Ze wzgl/d# na niedojrzao$0 rze2by modoglacjalnej bardzo
tr#dno opis#je si/ je przy pomocy form wa$ciwych dla powierzchni o innej genezie -
Z tego powod# klasyfikacja teren# na tych obszarach nawiz#je raczej do genezy
danej powierzchni %morena sandr rynna s#bglacjalna, anieli jedynie do
geometrycznej klasyfikacji ksztat# %Cyc- (,- 3obec powyszego dalszy rozwj
a#tomatycznych metod wymaga rozwoj# narz/dzi pozwalajcych na przej$cie od
klasyfikacji elementarnych form teren# %stoki niecki ostrogi grzbiety itp-, do
a#tomatycznych klasyfikacji typw powierzchni roz#mianych genetycznie jak morena
falista o maym rytmie rynny glacjalne pola dr#mlinowe rwniny sandrowe itp-
%Cyc- (,- Dotychczasowe prace w tym zakresie w oparci# o klasyczne pryncypia
geomorfometrii nie s zach/cajce- Jrown i in- %*66., wykazali e genetyczna
nadzorowana klasyfikacja typw powierzchni modoglacjalnych w oparci# o pochodne
teren# nie daje zadowalajcych rez#ltatw-
Kiniejszy artyk# ma na cel# przeanalizowa0 moliwo$ci wykorzystania pryncypiw
widzenia maszynowego realizowanych w postaci algorytm# geomorfonw %'tepinski
!asiewicz ()*+, do bada1 nad zrnicowaniem morfometrii powierzchni
modoglacjalnej na obszarze Ki# "olskiego- Jadania zostan zrealizowane w postaci
statystycznej analizy zespow elementarnych form teren# na wybranych obszarach
testowych o rnej genezie- "ozwoli to okre$li0 czy nowa metoda rozpoznawania
form teren# moe mie0 szersze zastosowanie dla klasyfikacji typw powierzchni
obszarw modoglacjanych-
Obszary testowe i rda cyfrowych modeli wysokociowych
"race zostay zrealizowane w postaci analiz +* obszarw testowych reprezent#jcych
osiem pop#larnych typw powierzchni modoglacjalnych- !ako strefa modoglacjalna
zostaa zdefiniowany obszar na pnoc od maksymalnego zasi/g# ostatniego
zlodowacenia- Kie #wzgl/dniono t# powierzchni #ksztatowanych w trakcie ostatniego
zlodowacenia ale znajd#jcych si/ poza zasi/giem fazy leszczy1skiej- Bbszary
zostay wybrane na podstawie analizy istniejcych map geomorfologicznych oraz
wiedzy a#torw pracy- Dr#gim kryteri#m bya dost/pno$0 istniejcych cyfrowych
modeli wysoko$ciowych- Do bada1 wybrano j# istniejce modele wysoko$ciowe o
rozdzielczo$ci 7 m na komrk/ ktre zostay pozyskane na podstawie r/cznej
dygitalizacji poziomic map topograficznych *I*)))) w #kadzie L*6:7M
zarejestrowanych w #kadzie L*66(M opracowane w Zakadzie Feologii i
"aleogeografii Gzwartorz/d# w ramach rnych projektw badawczych- 3ybr wyej
wymienionego zbior# by motywowany post#latem No#nga %*6<(, e do
rozpoznawania form teren# naley wybiera0 modele o rozdzielczo$ci (O() m gdzie 7
metrw doskonale mie$ci si/ w tym przedziale- 3skazane archiw#m modeli jest
obecnie jednym z obszerniejszych zbiorw o tej dokadno$ci w "olsce- Bbecnie w
dyspozycji a#torw s modele obejm#jce okoo <P powierzchni "olski %ponad +()
ark#szy map *I*)))),-
Ka potrzeby pracy wybrano nast/p#jce %Cyc- +, modoglacjalne strefy krajobrazowe
kartowane na mapach geomorfologicznych Ki# %=rygowski *6:*,I
1. dna d#ych dolin rzecznychE %DD,
2. rwniny sandrowe %C',E
3. rynny glacjalne %CF,E
4. wysoczyzny morenowe paskie i o maym rytmie %4",E
5. wysoczyzny morenowa faliste %4Q,E
6. wysoczyzny morenowa faliste o d#zym rytmieRpagrki morenowe %4C,E
7. strefy kaw/dziowe wysoczyzn %=C,E
8. wzgrza morenowe %34,E
Bbszary testowe pochodz z nast/p#jcych regionwI morena czoowa fazy
gardnie1skiejI 4CS7 34S* i wysoczyzny s#pskiejI4"S+ %Cotnicki *667,E 3ysoczyzny
Ghemi1skiejI4CS( 4CS: CFS* C'S* %Falon *6<( 3ysota ())(,E 'andr# Jorw
T#cholskichI C'S+ C'SU CFS+ CFSU 4CS<=CS( %Falon *6<(, Doliny Dolnej 3isyI
DDS( %4ojski *6.(,E Cwniny Forzowskiej %4y$la1skiej & Jartkowski *6:.,I 4QS*
4QS( 4QS+ C'S( =CS* =CS( 4CS+ CFS( oraz Doliny Koteci %DDS+ DDSU,E
%=ozarski *6:( *667 Falon *6<(,E Dziewiczej FryI 34S( 34S+ %=ozarski *6.*E
;wertowski Czeszewski ()):E =asprzak i in- ()**, Cwniny 3rzesi1skiejI 4"S*
4"S( i otaczajcych wyniesie1 morenowychI 4CSU %Cotnicki *6:+ =rygowski *6<(,
oraz Doliny 3arty na odcink# pradoliny warszawskoOberli1skiej DDS* %=ozarski *6.7
*667,-
Dla kadego typ# powierzchni na podstawie analizy archiwalnych map
geomorfologicznych i cyfrowych modeli wysoko$ciowych wybrano minim#m +
regiony tak aby #zyska0 zbir danych pozwalajcy na statystyczn klasyfikacj/
wybranych obszarw- Gay proces przetwarzania danych w tym #wzgl/dniajcy
rwnie wyliczenie histogramw form teren# dla kadego obszar# zosta #trwalony w
postaci skryptw w j/zyk# "ython i C %C De9elopment Team ()*+, co pozwoli w
przyszo$ci rozszerzy0 wykonan prac/ dla innych regionw jeeli dost/pno$0
danych #legnie zwi/kszeni#-
Metody badawcze
Feomorfon to klasa form powierzchni teren# gdzie kady p#nkt tej powierzchni jest
charakteryzowany jako .Oelementowy t#plet ktrego elementy reprezent#j jeden z
. kier#nkw kardynalnych- Dla kadego kier#nk# przy pomocy symbol# oznaczana
jest pozycja p#nkt# powierzchni zamykajcego lini/ horyzont# w okre$lonej wielko$ci
promieni# przesz#kiwania- 4oliwe pozycje to wyej %V, niej %O, l#b na tej samej
wysoko$ci %o,- 3arto$ci te s zakodowane w systemie liczbowym o podstawie + a
nast/pnie minimalizowany aby #s#n0 rnice zwizane z rotacj l#b symetrycznym
odbiciem wzorc# tworzc ostatecznie lokalny wzorzec trjkowyOO %local ternary
pattern O 5T" %5iao ()*),- Wstnieje sko1czona liczba U6. wzorcw ktre zostay
pogr#powane do *) klas teren# %Cyc- *,-
Algorytm obliczania geomorfonw posiada + parametry swobodne wpywajce na
ostateczn klasyfikacj/ p#nkt# powierzchni %Cyc- U,- ' toI promie1 %5,
przesz#kiwania %search radi#s, okre$lajcy do jakiej odlego$ci posz#kiwany jest
zasi/g formyE promie1 %', pomijania %skip radi#s, wskaz#jcy jaki obszar %z reg#y
bardzo may, w otoczeni# p#nkt# jest pomijany w cel# zminimalizowania wpyw#
lokalnych nierwno$ci oraz w wska2nik %f, pasko$ci %flatness inde@, czyli nachylenie
teren# poniej ktrego rnica wysoko$ci jest pomijana- 3 cel# okre$lenia wpyw#
tych parametrw na wynik analizy dla kadego obszar# wykonano szereg analiz z
rnymi warto$ciami parametr# a nast/pnie na podstawie oceny wiz#alnej wynikw
wybrano te ktre #znano za najlepiej oddajce zrnicowanie poszczeglnych typw
krajobrazowych %Cyc- 7:,-
Dla kadego obszar# wykonano klasyfikacj/ form teren# stos#jc + zestawy
parametrwI 5?< %+7m, '?)E 5?*7 %<) m, '?* %7m, i 5?U) %())m, '?( %*)m,-
Dla wszystkich obszarw wybrano f?* stopie1- Tak przygotowane obszary testowe
zostay nast/pnie zamienione w nominalne histogramy cech ktre pos#yy do
zbadania wzajemnego stopnia podobie1stwa pomi/dzy wszystkimi obszarami
testowymi %Cyc- 7,-
Kominalne histogramy prawdopodobie1stwa form teren# s #kadem statystycznie
bardzo niestabilnym gdzie #dzia poszczeglnych kategorii w prbach nalecych do
tej samego typ# powierzchni moe si/ znaczco rni0 %Cyc- 7 :,- "rzy ocenie
podobie1stwa typw powierzchni od bezwzgl/dnego #dzia# poszczeglnej formy
teren# wi/ksze znaczenie ma jej wzgl/dna ranga a wi/c pozycja wzgl/dem innych
klas- Dodatkowo dominacja tylko dwch form teren#I obszarw paskich i stokw
powod#je e klasyczne metryki odlego$ci nie b/d dziaa0 prawidowo- "rzy brak#
standaryzacji b/d zdominowane przez zrnicowanie #dzia# dwch najwi/kszych
klas natomiast po zastosowani# standaryzacji domin#jcym czynnikiem b/d
niewielkie fl#kt#acje #dzia# pozostaych form teren# ktre s bez znaczenia dla
interpretacji typ# powierzchni teren#-
"rzeprowadzona wst/pna analiza gr#powania przy pomocy metryki e#kildesowej nie
daa interpretowalnych wynikw dlatego jako miary odlego$ci #yto
znormalizowanej wspczynnika korelacji Ta# =endalla %*6U., wyraonej wzoremI
=
p
z
p
nz
n( n1) / 2
gdzieI
n & liczba klasE p
z
& liczba par zgodnychE p
nz
& liczba par niezgodnych
4iara Ta# =endalla podobnie jak wspczynnik korelacji Cho 'pearmana %=endall
*6U., jest miar monotonicznej zaleno$ci dwch rozkadw %list, interpretowan w
kategoriach prawdopodobie1stwa i nie wymaga adnych zaoe1 odno$nie ich
rozkad#- Ze wzgl/d# na porwnanie rang jest odporna na warto$ci odstajce i tym
samym lepiej nadaje si/ do niestabilnych #kadw jakim s nominalne histogramy
cech anieli metryki odlego$ci 4inkowskiego %Gha ())<,- Dzi/ki tem# e miara
podobie1stwa X jest znormalizowana w przedziale YO**Z gdzie ) i mniejsze warto$ci
oznaczaj brak jakiegokolwiek podobie1stwa a * cakowite podobie1stwo zostaa
zamieniona na odlego$0 d przy pomocy prostego przeksztaceniaI d?I * jeeli X[)E
*OX w pozostaych przypadkach-
3ynikiem zastosowania miary odlego$ci s macierze podobie1stwa okre$lajce
wzajemne podobie1stwo wszystkich obszarw testowych- 4acierze zostay
przedstawione %Cyc- .6, w postaci tzw- map ciepa %heat maps, gdzie kada
komrka odpowiada warto$ci odlego$ci pomi/dzy poszczeglnymi obszarami-
4acierze zostay #porzdkowane wed#g stopnia podobie1stwa tak aby ssiad#jce
ze sob komrki naleay do tej samej gr#py- Fr#powanie przeprowadzono na
postawie kilk# metod ale jedynie metoda pojedynczych pocze1 gdzie war#nkiem
poczenia jest maksymalne podobie1stwo do jednego element# w gr#pie oraz
hierarchicznego gr#powania 3arda %3ardHs linkage, ktre minimaliz#je wariancj/ w
obr/bie kadej gr#py day zadowalajce rez#ltaty %Cyc- <,- 3 ob# przypadkach
jedynie + obszary zostay zaklasyfikowane niezgodnie z ich przynaleno$ciI
odpowiednio =CS( %strefa kraw/dziowa, i 4CS7 %morena denna falista, zostay
zaliczone do rwnin sandrowych w ob# metodach gr#powania oraz C'S+ %rwnina
sandrowa, do kraw/dzi i wzgrz morenowych w przypadk# gr#powania metod
pojedynczych pocze1 oraz C'S* do powierzchni morenowych w gr#powani# metod
3arda- Do ostatecznej klasyfikacji zostaa jednak wybrana metoda pojedynczych
pocze1 ze wzgl/d# na czytelniejsze porzdkowanie macierzy odlego$ci dla
wszystkich + metod liczenia map morfometrycznych-
"rzedstawione i #porzdkowane w ten sposb macierze pozwalaj nie tylko na
pogr#powanie obszarw ale rwnie porwna0 podobie1stwa zarwno pomi/dzy
gr#pami jak i poszczeglnymi obszarami %Cyc- .6,-
Bstatnim etapem pracy byo porwnanie wynikw analizy statystycznej z wynikami
analizy r/cznej wykonanej na podstawie wiedzy a#torw i analizy map
geomorfologicznych %=rygowski *6:*,- "oniewa wst/pna przynaleno$0 kadej
prby do okre$lonego typ# powierzchni bya j# wcze$niej okre$lona #moliwio to
ocen/ jako$ci metod a#tomatycznych i pozwolio na sform#owanie wst/pnych
wnioskw co do charakter# dalszych prac nad rozwojem a#tomatycznego podej$cia
do klasyfikacji form teren#-
Analiza macierzy podobie1stwa przedstawionych w postaci Lmap ciepaM %heat maps,
wykazaa e w zaleno$ci od parametrw #ytych do wykonania map
geomorfometrycznych wyniki znaczco rni si/ mi/dzy sob %Cyc- .6, -
Kajwi/ksz zgodno$0 z klasyfikacj opart na wiedzy geomorfologicznej wykazay
mapy otrzymane dla najniszych parametrw przesz#kiwania %promie1
przesz#kiwania < komrek & +7 metrw,- "omimo e obszary wykaz#j bardzo d#e
wzajemne podobie1stwo %Cyc- ., dla tych warto$ci #dao si/ wyrni0 U typy
powierzchniI
*, "owierzchnie paskieI obejm#je dna d#ych dolin rzecznych oraz wysoczyzny
morenowe paskie- Gharakteryz#je si/ dominacj obszarw paskich a wi/c takich
gdzie w promieni# +7 metrw nie stwierdzono nachylenia powierzchni
przekraczajcej * stopie1- 'yt#acja geomorfologiczna powierzchni paskich jest
oceniana na podstawie regionalnej pozycji wzgl/dem otoczenia %dolinyI obnioneE
wysoczyznyI obnione, Bbecny stan zaawansowania metod widzenia maszynowego
nie pozwala jednoznacznie oznacza0 pozycji poszczeglnych form teren# w skali
wi/kszej ni okoo :) komrek %t# +)) metrw, ze wzgl/d# na ograniczenia
technologiczne i zastosowane algorytmy- !est to jeden z problemw ktry wymaga
dalszych prac-
(, Wysoczyzny: obejm#je wysoczyzny morenowe faliste o $rednim i d#ym rytmie i
pagrki morenowe- Gharakteryz#je si/ dominacj form stokowychI stokw paskich
oraz wyra2nych stref podna stokw %footslope, i grnych zaomw %sho#lders, a
wi/c form kontrolowanych przez krzywizn/ profilow natomiast brakiem form
kontrolowanych przez krzywizn/ styczn %tangencjaln,- Zaznacza si/ d#y #dzia
powierzchni paskich- "oniewa lokalne drobne obnienia i wyniesienia stanowice o
charakterze falistym powierzchni dennoOmorenowych s zbyt mae aby przy tej
rozdzielczo$ci modeli wysoko$ciowych dao si/ obserwowa0 inne str#kt#ry stokowe
takie jak niecki %hollows, i ostrogi %sp#rs,- Tr#dno$ci z rozdzieleniem wysoczyzn
morenowych o $rednim i d#ym rytmie oraz pagrkw ma rwnie przyczyny
obiektywne gdy jest w istocie rozrnieniem ilo$ciowym i #mownym opartym na
kryteriach skali rytm# wyniesie1 i obnie1 %=rygowski *6:*,
+, WyniesieniaI ten typ powierzchni obejm#je obszary o relatywnie %w skali nizin,
d#ej wysoko$ci wzgl/dnejI kraw/dzie wysoczyzn i wzgrza morenowe-
Gharakteryz#je si/ dominacj form stokowych %stokw paskich niecek i ostrg, oraz
grzbietw %ridges, i ciekw %channels, czyli form kontrolowanych przez krzywizn/
tangencjaln- Jardzo may #dzia natomiast stanowi formy kontrolowane przez
krzywizn/ profilow %podna i grne zaomy stokw,- Bbszarw paskich jest bardzo
mao- Jrak rozrnienia pomi/dzy wzgrzami i strefami stokw wysoczyzn
morenowych wynika z podobnego charakter# tych formI ze wzgl/d# na znaczce
wyniesienie s one porozcinane przez procesy erozyjnoOden#dacyjne- "odobny
inwentarz form wynika z fakt# e nat#ra stok# wysoczyzny jest podobna jak stok#
wzgrza z t rnic e jest asymetryczna- Cozrnienie kraw/dzi wysoczyzn od
wzgrz podobnie jak w przypadk# dolin i wysoczyzn paskich wymaga okre$lenia
pozycji wzgl/dem globalnego trend# powierzchni w znacznie wi/kszej skali ni ta
wykorzystywana do rozpoznawania form elementarnych-
U, wniny sandrowe i rynny s!b"lac#alneI ten typ powierzchni jest tr#dny do
scharakteryzowania jednym zestawem cech- Bbejm#je powierzchnie powstae w
wynik# dziaania wd glacjalnych %rynny glacjalne, i proglacjalnych %powierzchnie
sandrowe,- Kie mona jednoznacznie wyrni0 zestaw# form charakteryz#jcych ten
typ powierzchni a jedynie okre$li0 e kady z typw jest jednakowo prawdopodobny-
3 przypadk# analiz wykonanych dla promieni przesz#kiwania o warto$ci *7 i U)
komrek otrzymane wyniki s znaczco gorsze w porwnani# z omwionymi
wynikami dla promienia <- Dla parametrw po$rednich %5 *7 komrek i s * komrka,
wyrniono jedynie + typy powierzchniI obszary paskie wysoczyzny morenowe oraz
pozostae obejm#jce powierzchnie wzgrz morenowych rynien glacjalnych stref
kraw/dziowych i rwnin sandrowych czyli zespo# powierzchni dla ktrych tr#dno
znale20 wsplny mianownik- 3 klasyfikacji + obszary zostay zaklasyfikowane
nieprawidowo %DDSU C'S* i 4CS7,-
Katomiast dla warto$ci maksymalnych %5 U) komrek i s ( komrki, podobnie mona
wyrni0 te same trzy typy powierzchni %Cyc- 6, co w przypadk# parametrw
po$rednich jednake b/dne zakwalifikowano a : obszarw co oznacza e dla
dalszej interpretacji ta $cieka klasyfikacyjna ma najmniejsze znaczenie- Dodatkowo
warto$0 klasyfikacji dla $rednich i d#ych parametrw generowania map
morfometrycznych jest obniona przez wewn/trzn spjno$0 warto$ci podobie1stwa-
$ysk!s#a i wnioski
"rzeprowadzone st#di#m miao na cel# sprawdzenie przydatno$ci zespow
#proszczonych elementarnych form geomorfometrycznych jako narz/dzia
pozwalajcego rozrnia0 rne typy genetyczne powierzchni na obszarach
modoglacjalnych- Btrzymane wyniki wskaz#j e istniej widoczne zwizki pomi/dzy
zespoami form a typami powierzchni niemniej jednak sk#teczno$0 tego narz/dzia
jest nie wystarczajca aby stosowa0 go do rozpoznawania genezy rnych jednostek
krajobrazowych- Zdaniem a#torw stoj za tym nast/p#jce przyczynyI
*, Feomorfony s nowym narz/dziem w geomorfometrii i jako takie wymagaj
szerokich st#diw dla rnych typw genetycznych aby okre$li0 ich
przydatno$0 w bardziej zaawansowanych systemach klasyfikacyjnych ni
system rzeczny- Dodatkowo prby a#tomatycznego rozpoznawania typw
krajobrazowych poprzez analiz/ zespow form jest zagadnieniem sabo
rozpoznanym w literat#rze- Ze wzgl/d# na rosnce zapotrzebowanie na
narz/dzia a#tomatycznej klasyfikacji zwizane z gwatownym przyrostem
danych %F#th ()*+, jest to problem wymagajcy pilnych prac-
(, "roponowany zestaw *) form nawiz#je do istniejcych klasyfikacji opartych o
geometri/ rniczkow %3ood *66: Dikka# *6.6,- Te systemy klasyfikacyjne
zostay przede wszystkim opracowane do analizy stokw #ksztatowanych w
normalnym %fl#wialnym erozyjnym, cykl# morfologicznym- Bbszary
modoglacjalne Ki# charakteryz#j si/ niedojrza powierzchni i maj wasny
inwentarz form a formy charakterystyczne dla cykl# normalnego wyst/p#j w
strefie modoglacjalnej w mniejszo$ci-
+, =lasyfikacje geomorfologiczne strefy modoglacjalnej Ki# w znacznym stopni#
wspomagane s dodatkowymi informacjamiI informacj na temat litologii i
stratygrafii osadw b#d#jcych dan form/ pooeniem wzgl/dem innych
form %topologia form, czy wreszcie pooeniem geograficznym- Wnformacje te
nie zostay wykorzystane w niniejszym st#di#m ze wzgl/d# na jego gwny cel
jakim bya ocena zespo# form morfometrycznych do identyfikacji typ#
powierzchni-
=ady z czterech rozpoznanych typw powierzchni posiada spjny zestaw form
elementarnych- B ile powysze typy powierzchni s rozrnialne mi/dzy sob o tyle
ich wewn/trzne zrnicowanie nie pozwala na bardziej szczegowe klasyfikacje-
4ajc na #wadze d#goterminowy cel jakim jest zastosowanie system#
geomorfonw do a#tomatycznego rozpoznawania form teren# dalsze prace powinny
koncentrowa0 si/ nad kilkoma zagadnieniami- "rzede wszystkim naley rozb#dowa0
proces klasyfikacyjny z jednopoziomowego na wielopoziomowy obejm#jcy co
najmniej trzy poziomyI lokalny %w zakresie do *) komrek, regionalny %w zakresie
kilk#dziesi/ci# komrek, i globalny %w zakresie skali analizowanej mapy,- !est to
sposb ktry w dalszym stopni# #podobni system analizy do sposob# postrzegania
czowieka- Dr#gim zagadnieniem ktry wymaga dalszej pracy jest optymalizacja
algorytmw przetwarzania tak aby wspomniany w poprzednim p#nkcie cel mona
byo #zyska0 na bazie mocy obliczeniowej oglnodost/pnych komp#terw- Kaley
rwnie w d#gookresowej perspektywie podj0 prace nad klasyfikacj form teren#
na obszarach modoglacjalnych w taki sposb aby nawizyway one do istniejcego
dorobk# bada1 geomorfologicznych tej strefy- Bdej$cie od klasyfikacji geometrycznej
w kier#nk# bardziej zaawansowanych metod widzenia maszynowego pozwoli na
nowe spojrzenie na t/ dojrza j# cho0 niedocenian dziedzin/ wiedzy-
%iblio"rafia:
Jartkowski T- *67<I Cozwj polodowcowej sieci hydrograficznej w 3ielkopolsce
$rodkowej 3I Feografia Zeszyty Ka#kowe 8A4 "ozna1-
Jartkowski T- *6:+- B formach rozci/cia marginalnego i niektrych formach strefy
marginalnej na Kizinie 3ielkopolskiej Jadania Qizjograficzne nad "olsk Zachodni
** <OU7-
Dika# C- *6.6- Application of a digital relief model to landform analysis in
geomorphology- WnI Caper !- ed-I Three Dimensional Application in Feographic
Wnformation 'ystems- Taylor \ Qrancis 5ondon 7*O<<-
Dmowska A- ())<- Zrnicowanie regionalnych charakterystyk morfometrycznych
rze2by w strefie "ojezierzy "o#dniowobatyckich i 3schodniobatyckich praca
magisterska w zakadzie geoekologii istyt#t geoekologii i geoinformacji *7* pp-
;9ans W- '- *6<(- Feneral geomorphometry deri9ati9es of altit#de and descripti9e
statistics- WnI Ghorley C- !- ed-I 'patial Analysis in Feomorphology 4eth#en 5ondon
*<O6)-
;wertowski 4- Czeszewski 4- ()):- 8sing D;4 to recognize possible minor stays of
]ist#lian %3eichselian, iceOsheet margin in the 3ielkopolska 5owland- ^#aestiones
Feographicae (7A s- <O(*-
Falon C- *6<(- Feomorfologia "olskiI Ki "olski "3K
F#th "- ()*+- The Figa Ce9ol#tion in FeomorphometryI Figabytes of CA4
FigabyteO'ized Data 'ets and Figabit Wnternet Access- WnI Feomorphometry ()*+-
Kanjing Ghina
Aengl T- \ ;9ans W- '- ())6- 4athematical and digital models of the land s#rface-
De9elopments in 'oil 'cience ++ +*O:+-
!asiewicz !- 'tepinski T- Q- ()*+- FeomorphonsOOOa pattern recognition approach to
classification and mapping of landforms- Feomorphology *.( *U<O*7:-
=asprzak 5- ;wertowski 4- 'z#man W- ()**- 3ielkopolska epoka lodowa- Bsady i
formy glacjalne w wybranych stanowiskach 3ielkopolski- 5andform Analysis *:I
*77O*.:
=endall 4- F- *.U.- Cank Gorrelation 4ethods- Gharles Friffin \ Gompany B@ford
=ozarski '- *6:(- Cecesja ostatniego ladolod# z ponocnej czesci 3ysoczyzny
Fnieznienskiej a ksztaltowanie sie "radoliny KoteciO3arty "oznan "3K-
=ozarski '- *6.*- 'tratygrafia i chronologia ]ist#lian# Kiziny 3ielkopolskiej-
3arszawaO"oznan
=ozarski 'tefan *667- Deglacjacja ponocnoOzachodniej "olskiI war#nki srodowiska i
transformacja geosystem# %()=AO*)=A J", "oznan Dok#mentacja Feograficzna
WF"A4-
=rcho !- *6<+- 4orphometric analysis of relief on the basis of geometric aspect of
field theory- Acta Feographica 8ni9ersitatis Gomenianae FeographicoO"hysica * %*,
<&(++-
=rygowski J- *6:*- Feografia fizyczna Kiziny 3ielkopolskiej- Feomorfologia W-
Dawniczak C- ())+ & "rba zastosowania kartograficznej metody bada1 do okre$lenia
morfometrycznych cech rze2by teren#- "olski "rzegld =artograficzny +7 *- *6*O*6.-
Dawniczak C- ())7- 4orfometryczne cechy rze2by a jej geneza na wybranych
zespoach form "olski "nocnoOZachodniej- Y3ZI =ijowski A- i inni %red,I _rodowisko
przyrodnicze Ziemi 5#b#skiej Wnstyt#t Feografii Qizycznej i =sztatowania _rodowiska
"rzyrodniczego 8A4 "ozna1 s- (**O(*.-
4ark D- 4- *6<7- Feomorphometric parametersI a re9iew and e9al#ation-
Feografiska Annaler- 'eries A- "hysical Feography *:7O*<<-
4iller G-5- 5aflamme C-A- *67.- The digital terrain model ` theory and application-
"hotogrammetric ;ngineering (U %+, U++&UU(-
4ojski !- ;- *6.(- Feologiczne war#nki powstania i rozwoj# Doliny Dolnej 3isly-
Dolina Dolnej 3isly 3I A#g#stowski J- Dolina Dolnej 3isy Bssoline#m *6O:)-
"ike C-!- *6..- The geometric signat#reI a#antifying landslideOterrain types from
Digital ;le9ation 4odels- 4athematical Feology () U6*&7**-
"rice C- !- *6<+- Flacial and fl#9ioglacial landforms Y3ZI- =- 4- Glayton %red-,-
Feomorphology te@ts 9ol- 7- ;dinb#rgh Bli9er and Joyd- (U( pp-
Cotnicki =- *6:+ & Zagadnienie zasi/g# stadiaw leszczy1skiego i pozna1skiego w
po#dniowoO zachodniej cz/$ci 3ysoczyzny Fnie2nie1skiej- Jad- Qizjogr- nad "olsk
Zach- **I *++&*.6-
Cotnicki =- *667 The coastal zone & present past and f#t#re !- Goast- Ces- 'pec-
iss- (( +&*U-
'tepinski T- !asiewicz !- ()** Feomorphons O a new approach to classification of
landform in I ;dsI Aengl T- ;9ans W-'- 3ilson !-"- and Fo#ld 4- "roceedings to
Feomorphometry ()** Cedlands *)6&**(-
3ood !- *66:- The geomorphological characterisation of digital ele9ation models-
"h-D- Thesis- Department of Feography 8ni9ersity of 5eicester 5eicester 8= *.7
pp-
No#ng A- *6<(- 'lopes- Bli9er and Joyd ;dinb#rgh (.. pp-
>ynda '- *6<: & 4etoda wyznaczania morfometrycznych typw rze2by na
przykadzie obszarw w granicach byego wojewdztwa zielonogrskiego- Y3IZ
Jadania fizjograficzne nad "olsk Zachodni- 'er-A T-(6- 'tr-*<6O*6+-
Cyc- * & 3zorcowe formy elementarne stosowane w klasyfikacji geomorfometrycznej
%wg !asiewicz 'tepinski ()*+,I Q5 & obszar paski %flat,E "= & lokalny szczyt %peak,E
CW & grzbiet %ridge,E 'A & grny zaom stok# %sho#lder,E '" & ostroga %sp#r,E '5 stok
plaski %slope,E A5 & niecka %hollow,E Q' & dolny zaom stok# %footslope,E ]5 & dolina
%9alley, "T & lokalne zag/bienie %pit,E J, liczna LVM i LOM we wzorc# dla kadej formy-
=olorystyka #yta w ww rycinie stosowana w innych rycinach niniejszej pracy
Cyc- ( & zwizek pomi/dzy cyfrowym modelem wysoko$ciowym cieniwanym reliefem
a formami geomorfometrycznymi- 5egenda dla form na Cyc-*E A, wysoczyzna
morenowa falistaE J, kraw/d2 wysoczyzny
Cyc + & obszary testowe #yte w pracy obja$nienia w tek$cie
Cyc- U & 4etodyka wyzaczania wzorcw z #yciem pryncypiw widzenia
maszynowegoI A, sposb rozpoznawania pozycji p#nkt# cyfrowego model#
wysoko$ciowego wzgl/dem poszczeglnych kier#nkwE JG, 3pyw promienia
przesz#kiwania %5, na rozpoznanie formyI J, may promie1E G, d#y promie1-
'zczegy patrzI !asiewicz 'tepinski %()*+,
Cyc- 7 & "rzykadowe fragmenty o$mi# analizowanych typw powierzchni
modoglacjalnych- 5okalizacja Cyc- +E legenda Cyc- *
Cyc- : & histogramy wszystkich +* powierzchni testowych w postaci diagramw
s#pkowych- 5okalizacja Cyc- +E legenda Cyc- *
Cyc- < & "orwanie gr#powania metod pojedycznych pocze1 %single linkage, i
metod 3arda- Gzerwone kka oznaczaj obszary zaklasyfikowane do niewa$ciwych
gr#p- 5okalizacja Cyc- +E legenda Cyc- *
Cyc- . & 4apa ciepa %heatmap, il#str#jca odlego$0 =endalla %znormalizowan do
Y)*Z, dla map geomorfonw wyznaczonych dla 5?< i '?)- 5okalizacja obszarw Cyc-
+- Bbszary zostay #porzdkowane metod single linkage czerwone kka oznaczaj
obszary zaklasyfikowane do niewa$ciwych gr#p
Cyc- 6 & 4apy ciepa %heatmap, il#str#jce odlego$0 =endalla %znormalizowan do
Y)*Z, dla map geomorfonw wyznaczonych odpowiednio dla 5?*7 i '?* oraz 5?U) i
'?(- 5okalizacja obszarw Cyc- +- Bbszary zostay #porzdkowane metod single
linkage czerwone kka oznaczaj obszary zaklasyfikowane do niewa$ciwych gr#p