Maciej Wojtkiewicz

Ul. Kbowska 10 Nowa Wie Lborska 84-351, e-mail:

wojtkiewiczmaciej@gmail.com
Opiekun: mgr Ireneusz Makowski
Liceum Oglnoksztacce nr 1 w Lborku; 84-300 Lbork; Dygasiskiego 14
e-mail sekretariat@lo1.lebork.pl tel. (59) 862 12 93
| =
1
2
| +|
, =
1

=1

2 2 2
= cos +sin |
*W drugiej poowie XIX wieku powszechna bya opinia, e
fizyka to nauka bez przyszoci bo opisujca znany ludziom
wiat w sposb kompletny.
*Okazao si jednak, e rozwizanie problemu katastrofy w
nadfiolecie (Planck, 1900) czy wyjanienie efektu
fotoelektrycznego (Einstein, 1905) naprowadzio fizykw na
zesp cakowicie nowych i czasem nieintuicyjnych praw
rzdzcych wiatem mechanik kwantow.
*Formalizm matematyczny mechaniki kwantowej by rozwijany
przez min. Schrdingera i Diraca (nagroda Nobla 1933).
*W 1935 roku Einstein, Podolsky i Rosen opublikowali prac, w
ktrej zadali pytanie o poprawno mechaniki kwantowej.
*Paradoks EPR w uproszczeniu: wynik pomiaru na jednej ze
spltanych czstek natychmiast okrela rwnie wynik
pomiaru na czstce drugiej, dowolnie oddalonej.
*Spooky action at distance upiorne, bo szybsze ni wiato
odziaywanie na odlego.
*Czy istniej niedostpne nam ukryte zmienne, ktre
determinuj wynik?
*A moe wiat nie jest taki, jak podpowiada nam intuicja
(brak typowych dla fizyki klasycznej lokalnoci i realizmu)?
*Stan obiektu mikroskopowego (atomu, fotonu itp.) mona
opisa za pomoc wektora nalecego do przypisanej do tego
obiektu zespolonej przestrzeni wektorw.
|
*Przez stan moemy rozumie np. pooenie czstki, poziom
energetyczny atomu, rzut spinu czy polaryzacj fotonu.
*Iloczyn skalarny wektorw | i | oznacza przejcie czstki
ze stanu do stanu .


*Z czysto matematycznego punktu widzenia amplituda
prawdopodobiestwa jest liczb zespolon.
*Iloczyn skalarny w zespolonych przestrzeniach liniowych dla
wektorw: |

oraz |

, gdzie wymiar
przestrzeni,

sprzenie, definiujemy wzorem:

=

*Iloczyn skalarny dwch wektorw stanu jest rwny tzw. delcie
Kroneckera.
=

*Dla | = |,

= 1, dla | = |

= 0.
*Kwadrat moduu amplitudy prawdopodobiestwa to
prawdopodobiestwo przejcia czstki z jednego stanu do
drugiego.
=
2



*Gdy rozwaamy wizk wiata atwo jest mwi o jej
polaryzacji - czyli kcie nachylenia paszczyzny, na ktrej
oscyluje pole elektryczne.




*W przypadku pojedynczego fotonu przyjmujemy, e jest on
mieszanin probabilistyczn rnych polaryzacji.
= cos +sin |
* | dana polaryzacja fotonu
* | wektor oznaczajcy polaryzacj poziom (0)
* | wektor oznaczajcy polaryzacj pionow (90)
*Wizka wiata moe mie polaryzacj 45:
= cos 45 + sin45 | =
1
2
| +
1
2
|
*Jak zachowa si taki foton w stanie | = 45 gdy natrafi na
polaryzator ustawiony tak, by przepuszcza fotony
spolaryzowane pionowo? Przejdzie z prawdopodobiestwem :
=
2
= sin
2
=
1
2
2
=
1
2

*Foton spolaryzowany poziomo z pewnoci nie przejdzie przez
polaryzator przepuszczajcy fotony spolaryzowane pionowo:
=
2
=

2
= 0

*Mechanika kwantowa dopuszcza istnienie stanu, w ktrym para
czstek ma dobrze zdefiniowane waciwoci, ale poszczeglne
czstki z tej pary ju nie.
*Przykad stanu spltanego:
| =
1
2
| +|
*| - iloczyn tensorowy dwch wektorw | (pierwszy foton jest
w stanie |, drugi rwnie w stanie |)
*Stan taki jest fizycznie poprawny, bo kwadraty modw
amplitud prawdopodobiestwa sumuj si do jednoci.
*Nie mona go rozbi na stany poszczeglnych fotonw
(pojawia si sprzeczny ukad rwna trygonometrycznych).

*Sprawdzenie, czy zachowana jest lokalno, wolna wola i realizm
zaczynamy od zbudowania modelu speniajcego nasze zaoenia:
*Mamy rdo emitujce par czstek w przeciwnych kierunkach. Po
dwch stronach rda umieszczamy detektory A i B mogce dowolnie
wybran obserwabl (wielko fizyczn), odpowiednio A lub A oraz B
lub B. Pary obserwabli nie komutuj ze sob.
*Wynik pomiaru dla i-tej emisji dla detektora A oznaczmy jako

= 1, gdzie to wybrana obserwabla. Zachowana jest lokalno

wynik zaley jedynie od wybranej w urzdzeniu pomiarowym
obserwabli.
*Funkcja korelacji to rednia warto iloczynw wynikw z dwch
urzdze w cigu emisji: , =
1

=1
.
*Wyraenie = , +

, + ,

) spenia
nierwno 2 (CHSH, 1969).
*Wyraenie jest wyrazem realizmu w naszym modelu mimo, i w
jednym eksperymencie nie moemy zmierzy wszystkich obserwabli, to
zakadamy, e one istniej.
*rdo emitujce spltane pary fotonw, polaryzatory i
detektor pojedynczych fotonw.
*W ukadzie dowiadczalnym moemy sprawdza, ile nastpio
koincydencji zlicze fotonw w obu licznikach.
*Stan fotonw wychodzcych z krysztau BBO:
| =
1
2
|
1
|
2
+|
1
|
2

*Korzystajc z formalizmu mechaniki kwantowej obliczymy
prawdopodobiestwa koincydencji przy danych ustawieniach
polaryzatorw przed detektorami.

1
= ++ 0; 22,5
= 22,5|
2
0 = |
1
1
2
|
1
|
2
+ |
1
|
2
2
=
1
2
22,5|
2

2
+0
2
=
1
2
cos 22,5
2
0,42678
*Obliczajc prawdopodobiestwa dla rnych polaryzacji
uzyskujemy ekwiwalent pomiarw rnych obserwabli.
Ustawienie
polaryzatora 1.
Ustawienie
polaryzatora 2.
Przyblione prawdopodobiestwo
koincydencji
0 22,5 0,42678
0 112,5 0,07322
90 22,5 0,07322
90 112,5 0,42678
45 22,5 0,42678
45 112,5 0,07322
135 22,5 0,07322
135 112,5 0,42678
0 67,5 0,07322
0 157,5 0,42678
90 67,5 0,42678
90 157,5 0,07322
45 67,5 0,42678
45 157,5 0,07322
135 67,5 0,07322
135 157,5 0,42678
*Dla danego ustawienia polaryzatorw 1. i 2. (odpowiednio kty
oraz ) funkcj korelacji definiujemy wzorem:
, =
, ,

, +

, + ,

, +

*Jest on tosamy z wzorem
, = ++ ,
=1
=,

=,

,
a zatem z klasyczn redni wartoci iloczynu wynikw
pomiaru.
*Obliczajc wartoci funkcji korelacji dla wszystkich czwrek z
tabeli otrzymujemy:
0; 22,5 = 0,70712
45; 22,5 = 0,70712
0; 67,5 = 0,70712
45; 67,5 = 0,70712
*Sprawdzamy warto wyraenia :
= | 0; 22,5 + 45; 22,5 0; 67,5 + 45; 67,5 |
= |0,70712 +0,70712 0,70712 +0,70712|
= 2,82848
*Klasyczna nierwno 2 zostaa zaamana, zatem moemy uwaa, e
nasz ukad dowiadczalny nie spenia zaoe wolnej woli obserwatorw,
realizmu i lokalnoci lub tylko wybranych z nich, oraz e nie istniej
ukryte zmienne determinujce wynik przed pomiarem (Bell, 1964).


*amanie nierwnoci Bella przeprowadzilimy bez koniecznoci
wprowadzania fazy

, a zatem jest to nieskomplikowana i

niewykorzystujca adnych dodatkowych interakcji obserwatora z
ukadem metoda.
*Suma prawdopodobiestw z tabeli

= 4
16
=1
- by moe to pierwsza
przesanka za brakiem zachowania realizmu w ukadzie kwantowym?
*amanie nierwnoci Bella zachodzi jedynie dla wybranych ustawie
polaryzatorw czy to przejaw wolnej woli (obserwator moe wybra
wanie takie ustawienia i nikt mu tego nie zabroni), czy wrcz
przeciwnie jej braku (obserwator by zama nierwno musi
wybra konkretne ustawienia)?
*Zadanie na przyszo: znale system matematyczny uwzgldniajcy
zaoenia wolnej woli, realizmu i lokalnoci, ktry pozwoli na
precyzyjn eliminacj zaoe niespenianych przez ukad kwantowy
oraz w ktrym amanie nierwnoci nie bdzie zaleao od ustawie
przyrzdw wybranych przez obserwatora...
*Einstein A., Podolsky B., Rosen N., Can Quantum Mechanical
Description of Physical Reality Be Considered Complete,
Institute for Advanced Study, Princeton, NewJersey, 1935
*Feynman Richard, Feynmana wykady z fizyki, tom III,
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011.
*Laskowski Wiesaw, Twierdzenie Bella dla stanw czystych
wielu kubitw, Uniwersytet Gdaski, Gdask 2002.
*Scarani Valerio, Six Quantum Pieces, World Scientific,
Singapore 2010.
*Szczygielski Krzysztof, amanie nierwnoci Bella (CHSH)
dla polaryzacyjnie spltanych par fotonw, Uniwersytet
Gdaski, Gdask 2011.