Caka oglne okrelenie wielu rnych, cho powizanych ze sob poj analizy matematycznej.

przez "cak" rozumie si cak oznaczon lub cak nieoznaczon, cho istnieje wiele innych
caki. cise definicje mona znale w artykuach dotyczcych poszczeglnych caek.
W artykule rachunek rniczkowy i cakowy podana jest historia ewolucji znaczenia same
go sowa caka. Polskojzyczny termin zosta wprowadzony przez Jana niadeckiego jako tumac
zenie integral[1]
Spis treci [ukryj]
1 Intuicyjne okrelenie caki
2 Rodzaje caek
2.1 Caka oznaczona
2.2 Caka nieoznaczona
2.3 Pozostae
3 Wyznaczanie caki
4 Przykady zapisu
5 Symbol caki
6 Zobacz te
7 Przypisy
8 Linki zewntrzne
Intuicyjne okrelenie caki[edytuj | edytuj kod]
Caki mona sobie wyobrazi jako sumy nieskoczenie wielu nieskoczenie maych wartoci, takic
h jak np. warto funkcji pomnoona przez jej nieskoczenie ma rniczk: f(x) dx (co znajdu
dzwierciedlenie w podejciu Riemanna, zob. dalej). Jest to okrelenie niecise i niefor
malne, cho uywane w pocztkach rachunku cakowego przez G. W. Leibniza. Dzi ma ono znac
zenie jedynie pogldowe i historyczne, natomiast poszczeglne rodzaje caek s definiowa
ne cile.
Rodzaje caek[edytuj | edytuj kod]
Caka oznaczona[edytuj | edytuj kod]
Cak oznaczon na przedziale [a, b] z funkcji f, mona interpretowa jako rnic pl powierz
figur ograniczonych prostymi x = a, x = b, wykresem funkcji f oraz osi x: czci nad
osi oraz pod ni.
Information icon.svg Osobny artyku: Caka oznaczona.
Intuicyjnie caka oznaczona to pole powierzchni midzy wykresem funkcji f(x) w pewny
m przedziale [a,b], a osi odcitych, wzite ze znakiem plus dla dodatnich wartoci funk
cji i minus dla ujemnych. Pojcie caki oznaczonej, cho intuicyjnie proste, moe by sfor
malizowane na wiele sposobw. Jeli jaka funkcja jest cakowalna wedug dwch rnych definic
caki oznaczonej, wynik cakowania bdzie taki sam.
Znane s nastpujce caki oznaczone:
caka Riemanna, caka Darboux najprostsze (rwnowane ze sob) definicje caki oznaczonej (z
obacz rysunek obok), jednak nie obejmujce wielu wanych funkcji. Std powstao wiele uo
glnie tych caek na szersz klas funkcji:
caka niewaciwa (Riemanna) uoglnienie caki Riemanna na niektre funkcje okrelone na prz
ziaach nieskoczonych oraz na niektre funkcje nieograniczone na przedziaach skoczonych
bd nie.
caka Riemanna-Stieltjesa uoglnienie caki niewaciwej, gdy obszarem cakowania nie jest p
rzedzia, lecz zbir wartoci pewnej funkcji.
caka Russo-Vallois uoglnienie caki Riemanna-Stieltjesa.
caka Daniella-Stone'a.
caka Henstocka-Kurzweila (inne nazwy: caka Denjoy, caka Perrona, caka Denjoy-Perrona
).
caka Lebesgue'a najczciej stosowane uoglnienie caki Riemanna. Rozszerza klas cakowaln
h funkcji jednej zmiennej rzeczywistej. Pozwala take na cakowanie funkcji okrelonyc
h na innych przestrzeniach mierzalnych i w tym sensie wykracza poza tradycyjne r
ozumienie caki oznaczonej. Caka Lebesgue'a ma wasne uoglnienia i szczeglne przypadki:
caka Lebesgue'a-Stieltjesa odpowiednik caki Riemanna-Stieltjesa, gdzie funkcja jes
t cakowana tak jak w cace Lebesgue'a;
caka Haara caka Lebesgue'a dla funkcji mierzalnych wzgldem miary Haara, okrelonej na
?-ciele zbiorw borelowskich lokalnie zwartej grupy topologicznej.
caki w przestrzeniach funkcyjnych:
caka wzgldem miary wektorowej caka z funkcji skalarnej wzgldem miary wektorowej.
caki z funkcji o wartociach wektorowych (np. w przestrzeniach Banacha bd szerszej kl
asie przestrzeni):
caka Pettisa, caka Gelfanda;
caka Dunforda;
caka McShane'a;
caka Bochnera.
caka Bartle'a caka z funkcji o wartociach wektorowych wzgldem miar wektorowych.
Caka nieoznaczona[edytuj | edytuj kod]
Information icon.svg Osobny artyku: Funkcja pierwotna.
Przez cak nieoznaczon (albo funkcj pierwotn) rozumie si pojcie odwrotne do pochodnej fu
nkcji (zob. podstawowe twierdzenie rachunku cakowego). Cak oznaczon na przedziale [a
, b] mona te zdefiniowa (tzw. caka Newtona-Leibniza) jako rnic midzy wartociami caki
naczonej w punktach b oraz a. Std obliczenie caki nieoznaczonej jest czsto pierwszy
m krokiem przy obliczaniu caek oznaczonych.
Uoglnieniem caki nieoznaczonej jest caka rwnania rniczkowego bdca rozwizaniem rwnani
owego:
F^\prime (x)=f(x),
gdzie F(x) jest pierwotn, a f(x) oznacza cakowan funkcj.
Pozostae[edytuj | edytuj kod]
caka krzywoliniowa odpowiednik caki oznaczonej, gdzie obszarem cakowania jest pewna
krzywa.
caka powierzchniowa odpowiednik caki oznaczonej, gdzie obszarem cakowania jest pewn
a powierzchnia, np. pewne koo, albo poowa sfery. Caka krzywoliniowa i caka powierzch
niowa to szczeglne przypadki caki na hiperpowierzchni. W nowoczesnej teorii cakowan
ia, traktuje si je jako caki Lebesgue'a wzgldem pewnych niezmienniczych miar, okrelo
nych na ?-ciaach zwizanych z dan hiperpowierzchni.
caka podwjna potocznie: caka z caki (z parametrem). Analogicznie caka potrjna, i ogln
wielokrotna. Obecnie, caki n-krotne traktuje si jako caki Lebesgue'a wzgldem n-wymi
arowej miary Lebesgue'a.
caka stochastyczna specjalny rodzaj caki uywany w rachunku prawdopodobiestwa. Ma kil
ka wersji:
caka Paleya-Wienera (caka Paleya-Wienera-Zygmunda);
caka Ito najpowszechniej uywana caka stochastyczna;
caka Stratonowicza najczstsza alternatywa dla caki Ito, czasem wygodniejsza.
Niektre przypadki caek oznaczonych i nieoznaczonych dla pewnych szczeglnych funkcji
maj wasne nazwy:
caki eliptyczne;
caka abelowa;
caka Duhamela (pochodna splotu funkcji);
caka Fresnela;
caka Poissona;
caka wymiany;
caka J.
Wyznaczanie caki[edytuj | edytuj kod]
Operacja wyznaczania caki (cakowanie) nie jest atwa. Caki niektrych funkcji nie istni
ej, a niektrych innych funkcji nie daj si zapisa za pomoc standardowych funkcji matema
tycznych. Czsto cakowanie jest twrczym procesem nie opierajcym si na adnym cisym algor
mie. Co prawda, algorytm Rischa pozwala dla kadej funkcji elementarnej sprawdzi, c
zy jej caka jest funkcj elementarn i jeli tak, znale j. Ale ten algorytm jest bardzo d
i i skomplikowany, a dlatego rzadko stosowany; ponadto nie obejmuje on caek wyraon
ych przez funkcje specjalne.
Zwykle w praktycznych problemach cakuje si numerycznie lub prbuje si sprowadzi cak (m.i
n. za pomoc tzw. cakowania przez podstawienie, cakowania przez czci, przeksztace algebr
aicznych, lub trygonometrycznych) do znanych caek, ktrych szuka si w tablicach.
Przykady zapisu[edytuj | edytuj kod]
\int f(x) dx caka nieoznaczona
\int\limits_a^b f(x) dx caka oznaczona
\int\limits_{-\infty}^0 f(x) dx caka niewaciwa
\int\limits_E f(x) dx caka Lebesgue'a
\iint\limits_{S}f(x, y, z)\;dS caka powierzchniowa
\oint\limits_{S}f(x,y)\;dl caka krzywoliniowa po krzywej zamknitej