1

Pomiary eksploatacyjne do 1kV

Literatura:

1) PN-IEC 60364-6-61 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Sprawdzanie
odbiorcze
2) PN/E-04700 Urzdzenia i uk#ady elektryczne w obiektach elektroenergetycznych
wytyczne przeprowadzania po monta$owych bada' odbiorczych
3) Z. Konopacki; Z. Gry$ewski Prace pomiarowo-kontrolne przy urzdzeniach
elektroenergetycznych o napi*ciu znamionowym do 1kV, Wyd. COSiW W-Wa, 1994
4) Z. Ku,mierek, S. Groszek Badania i ocena ,rodkw ochrony przeciwpora$eniowej,
Wyd. P., 2000
5) Ustawa o normalizacji 03.04.1999, Dziennik Ustaw nr.55 pozycja 251 z 25.08.1994
6) Ustawa Prawo budowlane z 07.07.1994, Dziennik Ustaw nr.89 z 25.08.1994
7) Ustawa Prawo energetyczne z 10.04.1997, Dziennik Ustaw nr.54 pozycja 348 z 1997
8) Rozporzdzenie Ministra Gospodarki w sprawie wymaga' kwalifikacyjnych dla osb
zajmujcych si* eksploatacj urzdze', instalacji i sieci oraz trybu stwierdzania tych
kwalifikacji; rodzaju instalacji i urzdze', przy ktrych eksploatacji wymagane jest
posiadanie kwalifikacji; jednostek organizacyjnych, przy ktrych powo#uje si* komisje
kwalifikacyjne oraz wysoko,ci op#at pobieranych za sprawdzenie kwalifikacji, Dziennik
Ustaw nr.59 pozycja 377
9) Rozporzdzenie Ministra Spraw Wewn*trznych i Administracji z 04.03.1999 w sprawie
stosowania niektrych polskich norm, Dziennik Ustaw nr.22 pozycja 209 z 1999
10) Rozporzdzenie Ministra Gospodarki z 17.09.1999 w sprawie bezpiecze'stwa i higieny
pracy przy urzdzeniach i instalacjach energetycznych, Dziennik Ustaw nr.80 pozycja
912 z 1999
11) Rozporzdzenie Ministra Spraw Wewn*trznych i Administracji z 04.02.1999 w sprawie
og#oszenia jednolitego tekstu rozporzdzenia Ministra Gospodarki Przestrzennej i
Budownictwa w sprawie warunkw technicznych jaki powinny odpowiada/ budynki i
ich usytuowanie, Dziennik Ustaw nr.15 pozycja 140 z 1999
12) PN-IEC 60364-4-41 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Ochrona dla
zapewnienia bezpiecze'stwa. Ochrona przeciwpora$eniowa oraz pozosta#e arkusze
normy IEC 364
13) J. Koz#owski, I. Wasiak Ochrona przeciwpora$eniowa w sieciach elektroenerge-
tycznych, Wyd. P., 1997
14) S. Wojdat Przepisy eksploatacji urzdze' elektroenergetycznych, Wyd. COSiW SEP
W-Wa, 1993
15) R. Buehl, A. Majka, J. Saferna, S. Sakiel, J. Stru$yna Pora$enia i oparzenia prdem i
#ukiem elektrycznym. Etiologia i pomoc przed lekarska, WNT W-Wa, 1993
16) K. Markiewicz Instalacje elektryczne, WNT W-Wa, 1996












2
Ustawa o normalizacji

Rozdzia 5, artyku 19.1

Stosowanie polskich norm jest dobrowolne z zastrze$eniem ust*pu 2 i 3:

Ust*p 2: Ministrowie w sprawach nale$cych do zakresu ich dzia#ania i po uzyskaniu opinii
lub na wniosek Polskiego Komitety Normalizacyjnego mog w drodze rozporzdzenia wprowadzi/
obowizek stosowania polskiej normy, gdy dotyczy ona w szczeglno,ci:
- ochrony $ycia, zdrowia, mienia, bezpiecze'stwa pracy i u$ytkowania,
- ochrony ,rodowiska,
- wyrobw zamawianych przez organy pa'stwowe.

Ust*p 3: Stosowanie polskich norm jest rwnie$ obowizkowe, je$eli normy zostan
powo#ane w ustawach.

Ustawa Prawo budowlane, Dziennik Ustaw nr.89 z 25.08.1994

Artyku 62.1.2

Obiekty budowlane powinny by/ w czasie ich u$ytkowania poddawane przez w#a,ciciela lub
zarzdc* okresowej kontroli raz na 5 lat, polegajcej na sprawdzeniu stanu sprawno,ci technicznej i
warto,ci u$ytkowej ca#ego obiektu budowlanego, estetyki obiektu oraz jego otoczenia. Ochron
powinny by/ obj*te rwnie$ badania instalacji elektrycznej i piorunochronnej w zakresie stanu
sprawno,ci po#cze', osprz*tu, zabezpiecze' i ,rodkw ochrony od pora$e', oporno,ci izolacji
przewodw oraz uziemie' instalacji i aparatw.

Artyku 62.5, punkt 5

Kontrole stanu technicznego instalacji elektrycznej i piorunochronnej powinny przeprowadza/
osoby posiadajce kwalifikacje wymagane przy dokonywaniu dozoru lub us#ug w zakresie naprawy
i konserwacji odpowiednich urzdze' energetycznych okre,lonych w przepisach szczeglnych.

Artyku 12.6

Osoby wykonujce samodzielnie funkcje techniczne w budownictwie s odpowiedzialne za
wykonywanie tych funkcji zgodnie z:
- przepisami,
- obowizujcymi polskimi normami,
- zasadami wiedzy technicznej oraz z nale$yt staranno,ci w wykonywaniu pracy, jej
w#a,ciw organizacj*, bezpiecze'stwo i jako,/.

Napi*cia znormalizowane IEC w PN-IEC 60038, 1999

Niniejsza norma dotyczy:
- sieci przesy#owych rozdzielczych i odbiorczych prdu przemiennego o napi*ciu powy$ej
100V oraz urzdze' stosowanych w tych sieciach,
- sieci trakcyjnych prdu przemiennego i sta#ego,
- urzdze' prdu przemiennego o napi*ciu: sta#ym poni$ej 750V, przemiennym poni$ej
120V.


3
Nie dotyczy napi*/ stosowanych w obwodach i urzdzeniach:
- sygnalizacyjnych,
- informacyjnych,
- pomiarowych.

Sieci i urzdzenia prdu przemiennego o napi*ciu znamionowym 100 U
N
1000V i f
N
=50Hz:

Wyr$niamy sieci:
- 3-fazowe i 5-przewodowe,
- 3-fazowe i 4-przewodowe,
- 3-fazowe i 3-przewodowe.

230/400V; 400/690V; 1000V

W normalnych warunkach u$ytkowania zaleca si*, aby napi*cie w punkcie dostawy (z#cze
budynku) nie odbiega#o wi*cej ni$ 10% od napi*cia znamionowego sieci.
W instalacji niskiego napi*cia spadek napi*cia jest ograniczony do 4%. Napi*cie znamionowe
220/380V nale$y doprowadzi/ do zalecanej warto,ci 230/400V w okresie przej,ciowym do 2003
roku. Napi*cia trakcyjne prdu sta#ego: 750V, 1350V, 3000V. Napi*cie 1-fazowe prdu
przemiennego: 15kV, 25kV.

Sieci prdu przemiennego i urzdzenia o napi*ciu znamionowym wi*kszym od 1kV, ale
nieprzekraczajce 35kV: 3 6 10 (15) 20 35 kV rozdzielcze
Sieci 3-fazowe o napi*ciu znamionowym 35 U
N
220V: (45) 66 110 132 (150) 220 kV
przesy#owe

Zakresy napi*ciowe instalacji elektrycznej w obiektach budowlanych

Norma PN-91/E-05010 dotyczy podzia#u napi*/

Napi*cia mo$na podzieli/ na:
- napi*cia zakresu I,
- napi*cia zakresu II.

Warto,ci napi*/ zale$ od:
- uk#adu sieci,
- rodzaju prdu (sta#y, przemienny).

Dla prdu przemiennego podzia# jest nast*pujcy:

Sieci uziemione TN, TT Sieci izolowane IT
Zakres napi*cia
faza-ziemia faza-faza faza-faza
I U 50V U 50V U 50V
II 50 < U 600V 50 < U 1000V 50 < U 1000V






4
Dla prdu sta#ego podzia# jest nast*pujcy:

Sieci uziemione Sieci izolowane
Zakres napi*cia
biegun-ziemia biegun-biegun biegun-biegun
I U 120V U 120V U 120V
II 120 < U 900V 120 < U 1500V 120 < U 1500V

Napi*cia prdu przemiennego 50V oraz napi*cia prdu sta#ego 120V s napi*ciami
bezpiecznymi.

Klasy ochronno,ci urzdze' elektrycznych z punktu widzenia ochrony przed pora$eniem prdem
elektrycznych

Norma PN-92/E 05031

Klasa ochronno,ci urzdzenia nie okre,la stopnia bezpiecze'stwa urzdzenia, lecz jedynie
wskazuje ,rodki, dzi*ki ktrym bezpiecze'stwo jest zapewnione. Podstawowe okre,lenia:
1) izolacja podstawowa to izolacja cz*,ci czynnych do zapewnienia ochrony
podstawowej (przed dotykiem bezpo,rednim) przed pora$eniem prdem elektrycznym,
2) izolacja dodatkowa to izolacja stosowana dodatkowo oprcz izolacji podstawowej,
zapewniajca ochron* przed pora$eniem prdem elektrycznym w przypadku
uszkodzenia izolacji podstawowej,
3) izolacja podwjna jest to jednocze,nie izolacja podstawowa i dodatkowa,
4) izolacja wzmocniona jest to izolacja pojedyncza zastosowana do cz*,ci czynnych,
ktra zapewnia stopie' ochrony przed pora$eniem prdem elektrycznym, rwnowa$na
izolacji podwjnej.

Wyr$nia si* nast*pujce klasy ochronno,ci urzdze' elektrycznych:

1) klasa 0 s to urzdzenia, w ktrych ochrona przed pora$eniem prdem
elektrycznym polega na zastosowaniu tylko izolacji podstawowej. Charakteryzuje si*
brakiem zacisku ochronnego. Mog by/ one stosowane w ,rodowisku bez mas
uziemiajcych,
2) klasa I s to urzdzenia, w ktrych ochrona przed pora$eniem prdem
elektrycznym polega na zastosowaniu oprcz izolacji podstawowej dodatkowego
,rodka ochrony polegajcego na po#czeniu przewodzcych cz*,ci dost*pnych z
przewodem ochronnym. Urzdzenia te maj zacisk uziemiajcy do pod#czenia
przewodu ochronnego. Oznaczenie zacisku ochronnego:




3) klasa II s to urzdzenia, w ktrych ochrona przed pora$eniem prdem
elektrycznym polega nie tylko na zastosowaniu izolacji podstawowej, lecz rwnie$ na
zastosowaniu dodatkowych ,rodkw ochrony takich jak izolacja podwjna lub
wzmocniona. Urzdzenia tego typu oznaczane s symbolem:




Nie maj one zacisku ochronnego i nie s konieczne $adne inne ,rodki ochronny.
PE
5
Urzdzenia klasy I maj trzy przewody zasilajce:








Urzdzenia klasy II maj dwa przewody zasilajce:







4) klasa III s to urzdzenia, w ktrych ochrona przed pora$eniem prdem
elektrycznym polega na zasilaniu bardzo niskim napi*ciem bezpiecznym SELV
(Safety Extra Low Voltage) lub ochronnym PELV (Protection Extra Low Voltage).
Oznaczenie urzdze':






Stopnie ochrony zapewnione przez obudowy

Norma PN-92/E-08106

Stopnie ochrony oznaczane s kodem IP (International Protection):

IP24


Pierwsza cyfra kodu informuje o mo$liwo,ci przedostania si* obcych cia# do wn*trza
obudowy:
0 - bez ochrony,
1 - o ,rednicy 1 50mm,
2 - o ,rednicy 1 12,5mm,
3 - o ,rednicy 1 2,5mm,
4 - o ,rednicy 1 1mm,
5 - ograniczona ochrona przed py#em,
6 - py#oszczelne,
x - informuje, $e nie okre,la si* tego typu ochrony.

Druga cyfra znaczca okre,la, jaka jest szczelno,/ obudowy pod wzgl*dem wnikania wody.

0..6 lub x
0..8 lub x
PE
N
L
N L
6
1
2
Ochrona przed:
0 - bez ochrony
1 - wod kapic pionowo
2 - wod kapic pod ktem 15
3 - wod natryskiwan
4 - wod rozbryzgiwan
5 - wod lan strug
6 - wod lan siln strug
7 - przy zanurzeniu krtkotrwa#ym
8 - przy zanurzeniu cig#ym

Oznaczenia identyfikacyjne zaciskw urzdze' i zako'cze' przewodw oraz oglne zasady
systemu alfanumerycznego

Norma PN-90/E-01242

W systemie oznacze' za pomoc zapisu alfanumerycznego nale$y u$ywa/ liter i cyfr.
Powinny by/ u$ywane tylko du$e litery alfabetu #aci'skiego i cyfry arabskie. Dwa zako'czenia
pojedynczego elementu nale$y oznacza/ kolejnymi liczbami tak, aby liczba nieparzysta by#a
mniejsza ni$ parzysta.








Zaciski urzdze', ktre s przeznaczone do bezpo,redniego lub po,redniego przy#czenia
przewodw o okre,lonym przeznaczeniu powinny by/ oznaczane literami zgodnie tablic:

Zapis alfanumeryczny Rodzaj (przeznaczenie)
przewodw Oznaczenie zacisku Identyfikacja przewodw
Zasilanie prdem przemiennym
Faza 1 U L1
Faza 2 V L2
Faza 3 W L3
Przewd neutralny N N
Zasilanie prdem sta#ym
Biegun dodatni C L+
Biegun ujemny D L-
Przewd ,rodkowy M M
Przewd ochronny PE PE
Przewd ochronno - neutralny - PEN
Przewd uziemiajcy E E
Przewd uziemiajcy bez
zak#ceniowy
TE TE
Przewd #czcy z obudow MM MM
Przewd wyrwnawczy CC CC



7
Oznaczenia identyfikacyjne przewodw elektrycznych barwami lub cyframi

Norma PN-90/E-05023

Jako oznaczenia mog by/ u$yte nast*pujce barwy:

Czarna BK
Brzowa BN
Czerwona RD
Pomara'czowa OG
2#ta YE
Niebieska BU
Fioletowa VT
Szara GY
Bia#a WH
R$owa PK
Turkusowa TQ
Zielono$#ta GNYE
Zielona GN

Barwa jasnoniebieska jest przeznaczona dla przewodu neutralnego albo ,rodkowego.
Kombinacja dwubarwna zielono $#ta powinna by/ u$ywana tylko do oznaczania i identyfikacji
przewodu ochronnego (PE). Przewd PEN powinien by/ oznaczany barw zielono$#t a na
ko'cach barw jasnoniebiesk tak, aby jednocze,nie widoczne by#y wszystkie wymienione barwy.

Barwy wska4nikw ,wietlnych i przyciskw

Norma PN-89/E-05028

Barw* wska4nika lub przycisku nale$y dobiera/ w zale$no,ci od informacji, jaka ma by/
przekazywana za pomoc ,wiat#a operatorowi lub w zale$no,ci od operacji zainicjowanej przez
naci,ni*cie guzika przycisku:

1) barwa czerwona przycisk s#u$cy do zatrzymywania. Mo$e by/ opisany jako: WY.,
OFF lub STOP. Stan ten powinien powodowa/:
zatrzymanie urzdzenia,
wy#czenie obwodu spod napi*cia,
uruchomienie alarmu przeciwpo$arowego.
2) barwa zielona dopuszcza si* czarn, bia# i szar. Jest to przycisk s#u$cy do
uruchomienia. Mo$e by/ opisany jako: START, ZA., ON.
3) barwa $#ta interwencyjna
4) barwa niebieska dzia#anie specyficzne np.: reset










8
Symbole graficzne stosowane w schematach

Norma PN-92/E-01200

Arkusz /02

- prd sta#y

- prd przemienny

- przep#yw energi

- biegunowo,/

- przep#yw energii od szyn zbiorczych

- oddzia#ywanie cieplne

- oddzia#ywanie elektromagnetyczne

- nap*d silnikowy z silnikiem elektrycznym

- uziemienie

- uziemienie ochronne

- po#czenie z obudow

- ekwipotencjalno,/

- idealne 4rd#o prdu

- idealne 4rd#o napi*cia

- uszkodzenie





- przewd

- przewd 3-$y#owy lub 3

- po#czenie przewodw

- ko'cwka lub zacisk

- odga#*zienie lub

~

-


M
Arkusz /03

Przewody i sprz*t #czeniowy

9

- gniazdo wtykowe

- gniazdo wtykowe ze stykiem ochronnym

- wtyczka

- gniazdo z wtykiem





- uzwojenie po#czone w trjkt

- uzwojenie po#czone w gwiazd*

- transformator lub



- autotransformator



- przek#adnik prdowy



- uk#ad Graetza


- ogniwo prdu sta#ego






- funkcja stycznika

- funkcja wy#cznika

- funkcja od#cznika

- funkcja roz#cznika izolacyjnego

- funkcja wyzwalacza samoczynnego


- zestyk zwierny



Arkusz /06

Wytwarzanie i przetwarzanie energii elektrycznej

- +
Arkusz /07

Aparatura #czeniowa sterownicza i zabezpieczajca

lub
10


- zestyk rozwierny I
d
- prd r$nicowy

I - prd ziemnozwarciowy


- stycznik I
N
- prd w przewodzie neutralnym



- wy#cznik - iskiernik



- od#cznik




- bezpiecznik




- odgromnik






- linia podziemna



- linia napowietrzna

- przy#cze abonenckie


- puszka


- przewd neutralny


- przewd ochronny


- wypust ,wietlny
Arkusz /11

Schematy i plany instalacji elektrycznych: budowlane i topograficzne

11
Podzia# ,rodkw ochrony przeciwpora$eniowej

Norma PN-IEC 60364-4-41

Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Ochrona dla zapewnienia bezpiecze'stwa.
Ochrona przeciwpora$eniowa.

1. Rwnoczesna ochrona przed dotykiem bezpo,rednim i po,rednim
1.1 Ochrona polegajca na zastosowaniu bardzo niskiego napi*cia SELV (bez uziemienia)
1.2 Ochrona za pomoc ograniczenia energii roz#adowania
1.3 Obwody FELV (Functional Extra Low Voltage) bardzo niskie napi*cie funkcjonalne
2. Ochrona przed dotykiem bezpo,rednim (ochrona podstawowa)
2.1 Ochrona polegajca na izolowaniu cz*,ci czynnych
2.2 Ochrona przy u$yciu ogrodze' lub obudw
2.3 Ochrona przy u$yciu barier
2.4 Ochrona polegajca na umieszczeniu poza zasi*giem r*ki
2.5 Ochrona uzupe#niajca za pomoc urzdze' r$nicowoprdowych
3. Ochrona przed dotykiem po,rednim
3.1 Ochrona za pomoc samoczynnego wy#czenia zasilania
3.2 Ochrona polegajca na zastosowaniu urzdze' drugiej klasy ochronno,ci lub o izolacji
rwnowa$nej
3.3 Ochrona polegajca na izolowaniu stanowiska
3.4 Ochrona za pomoc nieuziemionych po#cze' wyrwnawczych miejscowych
3.5 Ochrona za pomoc separacji elektrycznej

Kolejno,/, w jakiej wymienione s ,rodki ochrony nie jest zwizana w jakikolwiek sposb ze
stopniem ich wa$no,ci. 5rodki ochrony mog dotyczy/ ca#ej instalacji, jej cz*,ci lub tylko jednego
urzdzenia. Je$eli zastosowanie jednego ,rodka ochrony nie spe#nia wymaganych warunkw nale$y
zastosowa/ inne ,rodki, ktre #cznie z tym ,rodkiem ochrony zapewni wymagany poziom
bezpiecze'stwa

Ochrona przez wy#czenie zasilania

Urzdzenie ochronne powinno samoczynnie wy#czy/ zasilanie chronionego obwodu w taki
sposb, aby w nast*pstwie zwarcia mi*dzy cz*,ci czynn i cz*,ci przewodzc dost*pn lub
przewodem ochronnym spodziewane napi*cie dotyku przekraczajce 50V~ lub 120V nie
spowodowa#o niebezpiecznych skutkw patofizjologicznych dla cz#owieka dotykajcego w chwili
zwarcia cz*,ci przewodzcych jednocze,nie dost*pnych.

Uziemienie cz*,ci przewodzce dost*pne powinny by/ po#czone przewodem ochronnym
zgodnie z wymaganiami okre,lonymi dla ka$dego uk#adu sieci. Cz*,ci przewodzce jednocze,nie
dost*pne powinny by/ przy#czone do tego samego uziemienia indywidualnie, grupowo lub
zespo#owo.

Po#czenia wyrwnawcze:
1) po#czenia wyrwnawcze g#wne w ka$dym obiekcie budowlanym po#czenia
wyrwnawcze g#wne powinny #czy/ ze sob nast*pujce cz*,ci przewodzce:
g#wny przewd ochronny,
g#wn szyn* lub zacisk uziemiajcy,
rury zasilajce instalacje wewn*trzne obiektw budowlanych np.: gazu,
wody,
metalowe elementy konstrukcyjne,
12
urzdzenia centralnego ogrzewania i systemw klimatyzacyjnych je$eli
wyst*puj.

Elementy przewodzce doprowadzone z zewntrz budynku powinny by/ po#czone w
budynku mo$liwie jak najbli$ej miejsca ich wprowadzenia. Po#czenia wyrwnawcze
dla przewodw telekomunikacyjnych powinny by/ wykonane w porozumieniu z
w#a,cicielem i s#u$bami eksploatacyjnymi tych przewodw.

2) po#czenia wyrwnawcze dodatkowe je$eli w instalacji lub jej cz*,ci nie mog by/
spe#nione warunki samoczynnego wy#czenia zasilania to powinny by/ wykonane
miejscowe po#czenia wyrwnawcze zwane po#czeniami wyrwnawczym
dodatkowymi. Po#czenia wyrwnawcze dodatkowe mog obejmowa/ ca# instalacj*,
cz*,/ instalacji, jedno urzdzenie albo okre,lone miejsce.

Ukad sieciowy TN

Wszystkie cz*,ci przewodzce dost*pne instalacji w tym uk#adzie powinny by/ przy#czone
do uziemionego punktu sieci zasilajcej za pomoc przewodw ochronnych uziemionych na
ka$dym transformatorze lub prdnicy lub w ich mo$liwie najbli$szym ssiedztwie. Uziemionym
punktem zasilania powinien by/ punkt neutralny. Je$eli punkt neutralny jest niedost*pny lub nie
istnieje to powinien by/ uziemiony przewd fazowy. Przewd fazowy w $adnym przypadku nie
mo$e by/ wykorzystywany jako przewd PEN. W przypadku zwarcia o pomijalnie ma#ej
impedancji mi*dzy przewodem fazowym i przewodem ochronnym lub cz*,ci przewodzc
dost*pn w jakimkolwiek miejscu instalacji charakterystyki urzdze' wy#czajcych i impedancje
obwodw powinny zapewni/ samoczynne wy#czenie zasilania w okre,lonym czasie. Zapewnione
to jest przy spe#nieniu warunku:

Z
S
I
a
7 U
0

Z
S
impedancja p*tli zwarcia obejmujcej 4rd#o zasilania, przewd czynny a$ do punktu
zwarcia i przewd ochronny mi*dzy punktem zwarcia a 4rd#em
I
a
prd powodujcy samoczynne zadzia#anie urzdzenia wy#czajcego w czasie zale$nym
od napi*cia znamionowego U
0

U
0
skuteczna warto,/ napi*cia znamionowego prdu przemiennego wzgl*dem ziemi

U
L
=50V U
L
=25V
L.p.
U
0
[V] t
W
[s] U
0
[V] t
W
[s]
1 120 0,8 120 0,35
2 230 0,4 230 0,2
3 277 0,4 277 0,2
4 400 0,2 400,480 0,05
5 >400 0,1 580 0,02
Zawarte w normie
PN-IEC 60364-4-481

Maksymalny czas wy#czenia t
W
7 5s mo$e stosowany w obwodach rozdzielczych.

W uk#adzie TN mog by/ stosowane nast*pujce urzdzenia ochronne:
- urzdzenia ochronne przet*$eniowe, je$eli spe#nienie warunkw ochrony jest dla tych
urzdze' niemo$liwe nale$y wykona/ po#czenia wyrwnawcze dodatkowe,
- urzdzenia ochronne r$nicowoprdowe z nast*pujcymi zastrze$eniami:

13
urzdzenia ochronne r$nicowoprdowe nie mog by/ stosowane w uk#adzie TNC
je$eli urzdzenie ochronne r$nicowoprdowe zastosowane jest w uk#adzie TNC-S to
przewd PEN nie mo$e by/ stosowany po stronie odbioru. Po#czenie przewodu
ochronnego z przewodem PEN powinno by/ wykonane po stronie zasilania
urzdzenia ochronnego r$nicowoprdowego.

v UK.AD TN-S




RCD (Residual Current Device) Urzdzenie r$nicowoprdowe







U V W N
RCD RCD
L N
L1


L2


L3

N

PE
Tak #czymy urzdzenie
I klasy ochronno,ci
Tak #czymy urzdzenie
II klasy ochronno,ci

U V W N
L N
L1


L2


L3

N

PE
14

v UK.AD TN-C



v UK.AD TN-C-S














U V W N
L N
L1


L2


L3

PEN


U V W N
RCD RCD
L N
L1


L2


L3

PE

N
Tak #czymy urzdzenie
I klasy ochronno,ci
Tak #czymy urzdzenie
II klasy ochronno,ci
PEN
15




Dla uk#adu TNC przekrj kabli: S 1 10mm
2

dla Cu
S 1 16mm
2

dla Al


Ukad sieciowy TT

Wszystkie cz*,ci przewodzce dost*pne chronione wsplne przez to samo urzdzenie
powinny by/ po#czone ze sob przewodami ochronnymi i przy#czone do tego samego uziomu.
Je$eli stosuje si* kilka urzdze' ochronnych po#czonych szeregowo wymaganie to odnosi si*
oddzielnie do wszystkich cz*,ci przewodzcych dost*pnych chronionych przez ka$de z tych
urzdze'. Punkt neutralny lub w razie jego braku jeden z przewodw fazowych powinien by/
uziemiony. W ka$dej prdnicy lub stacji transformatorowej powinien by/ spe#niony warunek:

R
a
I
a
7 50V

(w warunkach szczeglnego zagro$enia: R
a
I
a
7 25V), gdzie:

R
a
jest sum rezystancji uziomw i przewodu ochronnego cz*,ci przewodzcych
dost*pnych,
I
a
prd powodujcy samoczynne zadzia#anie urzdzenia ochronnego.

1. Je$eli urzdzeniem ochronnym jest urzdzenie ochronne r$nicowoprdowe I
a
jest
znamionowym prdem zadzia#ania I
a
= I
8N
.
2. Je$eli urzdzeniem ochronnym jest urzdzenie przet*$eniowe powinno ono by/:
urzdzeniem o zale$nej charakterystyce czasowo prdowej a prd I
a
powinien by/
prdem zapewniajcym samoczynne zadzia#anie w czasie nie d#u$szym ni$ 5
sekund.
lub urzdzeniem o dzia#aniu natychmiastowym a prd I
a
powinien by/ minimalnym
prdem zapewniajcym natychmiastowe wy#czenie.
Je$eli nie mo$na spe#ni/ warunku wy#czenia nale$y dokona/ po#czenia wyrwnawczego jak
w uk#adzie TN. W uk#adzie TT mog by/ stosowane nast*pujce urzdzenia ochronne:
- urzdzenie ochronne r$nicowoprdowe,
- urzdzenie ochronne przet*$eniowe.













TN-C-S
L1


L2


L3

PEN

L1 L2 L3 PE N
Z.9CZE
WLZ








TN-C







T
N
-
S

16




Ukad sieciowy IT

W uk#adach IT cz*,ci czynne powinny by/ odizolowane od ziemi lub po#czone z ziemi za
pomoc impedancji o du$ej warto,ci. Takie po#czenie powinno by/ wykonane albo w punkcie
neutralnym uk#adu albo w sztucznym punkcie neutralnym. Je$eli nie ma $adnego punktu
neutralnego do ziemi przez impedancj* mo$e by/ przy#czony jeden z przewodw fazowych. W
przypadku pierwszego doziemienia prd p#yncy do cz*,ci przewodzcych dost*pnych lub ziemi
jest ma#y i wy#czenie nie jest konieczne. 2aden przewd czynny instalacji nie powinien by/
bezpo,rednio po#czony. Z ziemi cz*,ci przewodzce dost*pne powinny by/ uziemione
indywidualnie, grupowo lub zbiorowo. Powinien by/ spe#niony nast*pujcy warunek:

R
a
I
d
7 50V


U V W N
RCD RCD
L N
L1


L2


L3

N

Tak #czymy urzdzenie
I klasy ochronno,ci
Tak #czymy urzdzenie
II klasy ochronno,ci

U V W N
L N
L1


L2


L3

N

17

gdzie:
- R
a
jest rezystancj uziemienia cz*,ci przewodzcych dost*pnych,
- I
d
jest prdem pierwszego doziemienia przy pomijalnej impedancji mi*dzy przewodem
fazowym i cz*,ci przewodzc dost*pn.
Warto,/ I
d
musi uwzgl*dnia/ prdy up#ywowe i ca#kowit impedancj* uziemienia instalacji
elektrycznej. Powinno by/ zastosowane urzdzenie do kontroli stanu izolacji celem wykrycia
pierwszego doziemienia. Urzdzenie to powinno wydawa/ sygna# d4wi*kowy lub optyczny dla
szybkiego usuni*cia doziemienia. Po wystpieniu pierwszego doziemienia warunki wy#czenia
zasilania w przypadku drugiego doziemienia zale$ od tego:
- czy wszystkie cz*,ci przewodzce dost*pne s po#czone ze sob przewodem ochronnym -
warunki ochrony s takie jak dla uk#adu TN,
- czy te$ s one uziemione grupowo lub indywidualnie - warunki ochrony s takie same jak
dla uk#adu TT.

Je$eli nie jest stosowany przewd neutralny, powinien by/ spe#niony nast*pujcy warunek:
a
s
I
U
Z
0
2
3
, a gdy stosowany jest przewd neutralny:
a
S
I
U
Z

2
0 '
, gdzie:
- U
0
napi*cie znamionowe prdu przemiennego mi*dzy faz a punktem neutralnym,
- Z
s
impedancja p*tli zwarcia obejmujca przewd fazowy i przewd ochronny obwodu,
- Z

s
impedancja p*tli zwarcia obejmujca przewd neutralny i przewd ochronny obwodu,
- I
a
prd powodujcy samoczynne zadzia#anie urzdzenia ochronnego w czasie okre,lonym
w tablicy lub w czasie nie d#u$szym ni$ 5 sekund, gdy taki czas jest dopuszczalny.

U
L
= 50V U
L
= 25V
Czas wy#czenia [s] Czas wy#czenia [s]
L.p.
Napi*cie
znamionowe
instalacji
U
0
/U [V]
Bez
przewodu
neutralnego
Z
przewodem
neutralnym
Napi*cie
znamionowe
instalacji
U
0
/U [V]
Bez
przewodu
neutralnego
Z
przewodem
neutralnym
1 120-240 0,8 5
120/240
120/210
140/240
0,4 1
2 230/400 0,4 0,8
230/400
277/480
0,2 0,5
3 400/690 0,2 0,4 400/690 0,06 0,2
4 580/1000 0,1 0,3 580/1000 0,02 0,08

W uk#adzie IT mog by/ stosowane nast*pujce urzdzenia kontrolne i ochronne:
- urzdzenie do sta#ej kontroli stanu izolacji,
- urzdzenie ochronne przet*$eniowe,
- urzdzenia ochronne r$nicowoprdowe.

Uk#ad IT stosowany jest tam gdzie wymagana jest du$a pewno,/ zasilania (szpitale,
grnictwo).

18



Pod#czenie urzdzenia r$nicowoprdowego w uk#adzie TN-C






U V W
RCD
L1


L2


L3






Urzdzenie
kontroli stanu
izolacji
Po#czenie przez
du$ impedancj* lub
iskiernik

U V W
L1


L2


L3






Urzdzenie
kontroli stanu
izolacji
Po#czenie przez
du$ impedancj* lub
iskiernik
L N
L1


L2


L3

PEN

RCD



lub
L N
RCD
19
Urzdzenia ochronne r$nicowoprdowe

Norma PN-IEC 755 Arkusz 1 i 2 z 1996 Wymagania oglne dotyczce urzdze' ochronnych
r$nicowoprdowych

Norma PN-IEC 1008-1+A z 1997 Wy#czniki r$nicowoprdowe bez wbudowanego
zabezpieczenia nadprdowego do u$ytku domowego i podobnego.

Oznaczenie: RCCB (Residual Current Circuit Breaker)

Norma PN-IEC 1009-1 z 1996 Wy#czniki r$nicowoprdowe z wbudowanym zabezpieczeniem
nadprdowym do u$ytku domowego i podobnego.

Oznaczenie RCBO (Residual Current Circuit Breaker with over current)

Podzia# urzdze' r$nicowoprdowych:
- RCD bez 4rd#a pomocniczego (o dzia#aniu niezale$nym od sieci),
- RCD ze 4rd#em pomocniczym (o dzia#aniu zale$nym od sieci).

RCD typ AC dzia#ajce przy prdach r$nicowoprdowych sinusoidalnych,
RCD typ A dzia#ajce przy prdach sinusoidalnych i sta#ych pulsujcych,
RCD typ B dzia#ajce przy prdach sinusoidalnych, sta#ych pulsujcych i sta#ych g#adkich.

Oznaczenia:
I
N
prd znamionowy: 6-10-16-20-25-32-40-50-63-80-123-160-200 A
U
N
napi*cie znamionowe: 100-110-120-200-220-230-240-380-400-415-440 V
I
8
- prd r$nicowy
I
8N
znamionowy prd r$nicowy zadzia#ania: 0,006-0,01-0,03-0,05-1-3-5-10-20 A
I
8N0
znamionowy prd r$nicowy niezadzia#ania: I
8N0
= 0,5 I
8N

6 I
8N
graniczna warto,/ prdu niezadzia#ania
RCD budowane s jako 2-, 3-, 4-biegunowe.
Wyr$niamy RCD o jednym znamionowym prdzie zadzia#ania oraz o wielu prdach r$nicowych
zadzia#ania.

T manipulator / przycisk cz#onu kontrolnego nie mo$e by/ barwy czerwonej i zielonej, zaleca si*
barw* jasn.

Prd r$nicowy po przyci,ni*ciu przycisku T nie mo$e przekracza/: 2,5 I
8N


Odporne na przepi*cia oznaczenie:


Selektywne oznaczenie:

Prd r$nicowy powodujcy wy#czenie powinien zawiera/ si* w przedziale:

0,5 I
8N
< I
8
7 I
8N







S
20
RCD spe#nia trzy podstawowe funkcje:

1) zapewnia wymagania jednoczesnej ochrony przed dotykiem bezpo,rednim i po,rednim
dla I
8N
7 0,03A,
2) ochron* przed dotykiem po,rednim,
3) ochron* przed po$arem dla I
8N
; 0,5A.

Aby zapewni/ wybirczo,/ dzia#ania RCD zainstalowanych szeregowo powinny one spe#nia/
jednocze,nie dwa nast*pujce warunki:

1) charakterystyka prdowo-czasowa RCD zainstalowanego po stronie zasilania powinna
znajdowa/ si* powy$ej charakterystyki prdowo-czasowej zadzia#ania RCD
zainstalowanego po stronie obci$enia,
2) znamionowy prd zadzia#ania RCD zainstalowanego po stronie zasilania powinien by/
wi*kszy rwny co najmniej trzykrotnej warto,ci od znamionowego prdu zadzia#ania
RCD zainstalowanego po stronie obci$enia.

Urzdzenia ochronne przet*$eniowe (nadmiarowoprdowe)

Podstawowe okre,lenia:
prd przete$*niowy jakikolwiek prd wi*kszy od prdu znamionowego,
prd przeci$eniowy prd przet*$eniowe powsta#y w nieuszkodzonym obwodzie
elektrycznym,
prd zwarciowy prd przet*$eniowe powsta#y w wyniku po#czenia o wzgl*dnie
niewielkiej impedancji punktu obwodw o r$nym potencjale w warunkach normalnej
pracy. Powstaje on w wyniku uszkodzenia obwodu elektrycznego lub b#*dnego w nim
po#czenia.

Podzia# urzdze' przet*$eniowych:

1) wy#czniki nadprdowe

Norma: PN-90/E-093002 Wy#czniki nadprdowe do instalacji domowych i podobnych.

budowane s jako 1-, 2-, 3-, 4- biegunowe
w zale$no,ci od prdu zadzia#ania bezzw#ocznego wyr$niamy charakterystyki:

Charakterystyka
Prd zadzia#ania
bezzw#ocznego
B (35)I
N

C (510)I
N

D (1020)I
N

L (3,65,25)I
N

U (5,2512)I
N

K (7,2510)I
N

G (410)I
N


zalecany prd znamionowy I
N


6-8-10-13-16-20-25-32-40-50-63-80-100-125 A


21
znamionowa zwarciowa zdolno,/ #czeniowa I
CN


1500-3000-4500-6000-10000-20000-25000 A

napi*cie znamionowe #czeniowe

220/380V - 230/400V - 240/415V

Dobr zabezpiecze' w zale$no,ci od charakterystyki:

B najlepsze zabezpieczenie dla przewodw, typowe zabezpieczenie mieszkaniowe
C odbiorniki pobierajce prd rozruchowy w momencie za#czenia do 5xI
N
(silniki,
transformatory)
D odbiorniki pobierajce du$y prd rozruchowy do 10xI
N
(du$e silniki i transformatory)

2) wy#czniki nadprdowe wkr*towe

Norma jak w punkcie 1.

napi*cie znamionowe #czeniowe: 220/380V
zalecany prd znamionowy I
N
: 6-10-16-20-25 A
charakterystyka B (stara L i K)

3) bezpieczniki topikowe

a) bezpieczniki topikowe instalacyjne

Norma: PN-87/E-93100 arkusz 5 Sprz*t elektroinstalacyjny. Instalacyjne bezpieczniki
topikowe gwintowane na znamionowe napi*cie do 1kV i prd znamionowy do 200A. Wk#adki
topikowe i charakterystyki czasowo prdowe

Oznaczenia stare:

Oznaczenie Opis Zastosowanie
BiWts Bezpieczniki o dzia#aniu szybkim
S#u$ do zabezpieczenia instalacji
elektroenergetycznych przed skutkami
zwar/ i przeci$e' oraz ochrony przed
pora$eniem prdem elektrycznym
BiWtz Bezpieczniki o dzia#aniu zw#ocznym
Przeznaczone s do zabezpieczania
obwodw elektrycznych, w ktrych
mog wystpi/ chwilowe przeci$enia
np.: rozruch silnikw elektrycznych
Btp
Bezpieczniki o dzia#aniu bardzo
szybkim do zabezpieczania diod i
tyrystorw
---

Oznaczenia nowe:

a stosowane g#wnie jako zabezpieczenie zwarciowe, nie maj zabezpieczenia nadmiarowego
g pe#nozakresowa zdolno,/ wy#czania, s#u$ one do zabezpieczenia nast*pujcych urzdze':


22
- L przewodw i kabli,
- M silnikw,
- R elementw elektroenergetycznych (diody, tyrystory),
- B urzdze' grniczych
- Tr transformatorw
- G(L) oglne przeznaczenie.

W budynkach mieszkalnych powinny by/ stosowane bezpieczniki gL. Podzia# bezpiecznikw
topikowych:

Rodzaj
bezpiecznika
Prd znamionowy Rodzaj gwintu
D01 2-4-6-10-16 A E14
D02 20-25-35-50-63 A E18
D I 2-4-6-10-16-20-25 A E16
D II 2-4-6-10-16-20-25 A E27
D III 35-50-63 A E33
D IV 80-100 A R1<
D V 125-160-200A R2

Znamionowa zdolno,/ wy#czania do 50kA

Gniazdo Wk#adka Gwint Kolor
2A r$owy
4A brzowy
6A zielony
10A czerwony
16A szary
20A niebieski
25A
25A
E27
$#ty
35A czarny
50A bia#y 63A
63A
E33
miedziany
80A srebrny
100A
100A
R1<
czerwony
125A $#ty
160A miedziany 200A
200A
R2
niebieski

Przewd fazowy L #czymy do stopki gniazda bezpiecznikowego, za, przewd neutralny N
#czymy do gwintu gniazda bezpiecznikowe. Dla zapewnienia selektywno,ci dzia#ania
zabezpiecze' bezpiecznik bli$ej zasilania powinien by/ wybierany, co drugi z szeregu, np.: je$eli
od strony odbioru 10A to od strony zasilania 20A.
23


b) bezpieczniki topikowe przemys#owe

Norma PN-93/E-06160


Oznaczenia wk#adek:
gG bezpiecznik zw#oczny
gF bezpiecznik o dzia#aniu szybkim

np.: WTN 1/gG-125A,400V, gdzie:
- WTN typ wk#adki
- 1 wielko,/ gabarytowa:
00C 1
00C I 2C
00 2
001 3
0 4
1C 4A
- gG kategoria u$ytkowania
- 125A prd znamionowy
- 400V napi*cie znamionowe

Znamionowa zdolno,/ wy#czenia do 120kA
Napi*cie znamionowe: 400-500-690-1000V
Prd znamionowy: 224-250-280-300-315-355-400-425-450-500-630-710-809-900A

Sprawdzanie instalacji elektrycznej

Norma PN-IEC 60364-6-61 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Sprawdzanie
odbiorcze

Ka$da instalacja podczas monta$u lub po jej wykonaniu a przed przekazaniem do eksploatacji
powinna by/ poddana:
- ogl*dzinom,
- prbom.


1
2
6 , 1
2
1

N
N
I
I

odbiory
zasilanie
24
W celu sprawdzenia czy zosta#y spe#nione wymagania niniejszej normy sprawdzajcemu
nale$y udost*pni/ dokumentacj* wraz ze schematami. W czasie sprawdzania nale$y zastosowa/
,rodki ostro$no,ci w celu zapewnienia:
- bezpiecze'stwa osb,
- unikni*cia uszkodze'.
Sprawdzenie powinno by/ dokonane przez osob* wykwalifikowana i powinno ko'czy/ si*
protoko#em. W ramach sprawdzenia nale$y wykona/ ogl*dziny i prby.

Ogl*dziny

Ogl*dziny nale$y wykona/ przed przystpieniem do prb po od#czeniu zasilania. Maj one
na celu potwierdzenie, $e zainstalowane na sta#e urzdzenia elektryczne:
- spe#niaj wymagania dotyczce bezpiecze'stwa podane w odpowiednich normach,
- zosta#y prawid#owo dobrane i zainstalowane zgodnie z wymaganiami niniejszej normy,
- nie maj widocznych uszkodze' wp#ywajcych na pogorszenie bezpiecze'stwa.

W zale$no,ci od potrzeb nale$y sprawdzi/, co najmniej:
- ochron* przed pora$eniem prdem elektrycznym #cznie z pomiarami odst*pu np.: w
przypadku stosowania ochrony z u$yciem przegrd, obudw, barier lub umieszczeniem
poza zasi*giem r*ki,
- obecno,/ przegrd ogniowych i innych ,rodkw zabezpieczajcych rozprzestrzenianiu si*
po$aru i ochrony przed skutkami dzia#ania ciep#a,
- dobr przewodw do obci$alno,ci prdowej i spadku napi*cia,
- dobr i nastawienie urzdze' zabezpieczajcych i sygnalizacyjnych,
- istnienie i prawid#owe umieszczenie odpowiednich urzdze' od#czajcych i #czcych,
- dobr urzdze' i ,rodkw ochrony w zale$no,ci od wp#yww zewn*trznych,
- oznaczenie przewodw neutralnych i ochronnych,
- umieszczenie schematw, tak$e informacyjnych lub podobnych informacji,
- oznaczenia obwodw bezpiecznikw, #cznikw i zaciskw, itp.,
- poprawno,/ po#cze' przewodw,
- dost*p do urzdze' umo$liwiajcych wygodn ich obs#ug*, identyfikacj* i konserwacj*.

Prby

W zale$no,ci od potrzeb nale$y przeprowadzi/ w miar* mo$liwo,ci w nast*pujcej kolejno,ci
ni$ej wymienione prby dotyczce:
1) cig#o,ci przewodw ochronnych w tym po#cze' wyrwnawczych g#wnych i
dodatkowych,
2) rezystancji izolacji instalacji elektrycznej,
3) ochrony przez separacj*,
4) rezystancji pod#g i ,cian,
5) samoczynnego wy#czenia zasilania,
6) sprawdzenia biegunowo,ci,
7) wytrzyma#o,ci elektrycznej,
8) dzia#ania,
9) skutkw dzia#ania cieplnego,
10) spadku napi*cia.




25
Ad. 1)

Cig#o,/ przewodw ochronnych w tym g#wnych i dodatkowych po#cze' wyrwnawczych
zaleca si* wykona/ z u$yciem 4rd#a prdu sta#ego lub przemiennego o napi*ciu od 4 do 24V w
stanie bez obci$eniowym i prdem, co najmniej 0,2A.

Ad. 2)

Rezystancj* izolacji nale$y zmierzy/:
a) mi*dzy kolejnymi parami przewodw czynnych,
b) miedzy ka$dym przewodem czynnym a ziemi,
W uk#adach TN-C przewd PEN traktuje si* jako cz*,/ uziemienia. W czasie pomiaru przewody
fazowe i neutralny mog by/ ze sob po#czone. Je$eli w obwd s w#czone urzdzenia
elektroniczne to nale$y wykona/ jeden pomiar mi*dzy przewodami fazowymi po#czonymi z
przewodem neutralnym a ziemi. Pomiary nale$y dokona/ prdem sta#ym dobierajc napi*cie
probiercze megaomomierza z tablicy przy obci$eniu prdem 1mA. Mierzc rezystancj* izolacji
wzgl*dem ziemi zacisk + omomierza #czymy do ziemi ze wzgl*du na elektrolityczne
przewodnictwo ziemi. Pomiar rezystancji izolacji dokonuje si* prdem sta#ym dla unikni*cia
wp#ywu pojemno,ci uk#adu.

Napi*cie znamionowe
obwodu [V]
Napi*cie probiercze prdu
sta#ego [V]
Rezystancja izolacji [M=]
SELV
PELV
250V 1 0,25
do 500V 500V 1 0,5
> 500V 1000V 1 1

Sposb post*powania:
1) wy#czy/ wy#czniki W1 i W2,
2) wy#czy/ zasilanie instalacji przez usuni*cie wk#adki bezpiecznikowej, zabezpieczy/
obwd przed przypadkowym za#czeniem,


L1


L2


L3

N

PE
M=
+ -


W1
W2
26
3) od#czy/ wszystkie odbiorniki zainstalowane na sta#e, a tak$e od#czy/ odbiorniki
elektroniczne (komputery, odbiorniki RTV i inne),
4) pomiary powinny by/ wykonane w warunkach zbli$onych do normalnych t.j.:
w temperaturze: 10-25C,
wilgotno,ci: 40-70%.
5) nale$y wykona/ nast*pujce pomiary:
a) dla uk#adu 3-fazowego:
L1-L2 L3-N
L2-L3 L1-PE
L3-L1 L2-PE
L1-N L3-PE
L2-N N-PE
b) dla uk#adu 1-fazowego:

L-N
L-PE
N-PE

Ad. 3)

Separacj* cz*,ci czynnych obwodu od cz*,ci czynnych innych obwodw i od ziemi nale$y
sprawdzi/ mierzc rezystancj* izolacji. Zmierzone warto,ci rezystancji w miar* mo$liwo,ci z
przy#czonymi urzdzeniami powinny by/ zgodne z warto,ciami podanymi w tablicy.

Ad. 4)

Nale$y wykona/, co najmniej trzy pomiary w tym samym pomieszczeniu. W tym jeden
pomiar w odleg#o,ci 1m od dost*pnych cz*,ci przewodzcych obcych wyst*pujcych w tym
pomieszczeniu. Pozosta#e dwa pomiary powinny by/ wykonane przy wi*kszych odleg#o,ciach. Jako
4rd#o zasilania prdu sta#ego stosuje si* mega omomierz lub prbnik izolacji z zasilaniem
bateryjnym, wytwarzajce w stanie bez obci$enia napi*cie o warto,ci:
a) 500V przy napi*ciu znamionowym izolacji nieprzekraczajcym 500V,
b) 1000V przy napi*ciu znamionowym instalacji wi*kszym od 500V.
Pomierzona rezystancja izolacji pod#g i ,cian w ka$dym punkcie pomiarowym nie powinna by/
mniejsza ni$:
a) R
i
1 50k=,
b) R
i
1 100k=.

Rezystancj* nale$y zmierzy/ mi*dzy elektrod probiercz i przewodem ochronnym izolacji w
nast*pujcym uk#adzie:

M=
-
+

750N
4



3
2
1
27
- 1 zwil$ona szmata bawe#niana o wymiarach 280x280mm,
- 2 metalowa elektroda pomiarowa o wymiarach 250x250mm,
- 3 p#yta izolacyjna dociskowa 280x280mm,
- 4 obci$enie dociskajce elektrod*.

Na mierzon pod#og* nak#adamy zwil$on tkanin* bawe#nian, z ktrej usuni*to nadmiar
wody. W czasie pomiaru nale$y przy#o$y/ si#* 750N w przypadku pod#ogi i 250N w przypadku
,ciany.

Ad. 5)

Skuteczno,/ ,rodkw ochrony przed dotykiem po,rednim przez samoczynne wy#czenie
zasilania nale$y sprawdzi/ w nast*pujcy sposb:
a) uk#ad sieciowy TN
1) przeprowadzajc pomiar impedancji p*tli zwarcia jedn z metod:

- spadku napi*cia



Napi*cie sprawdzone obwodu nale$y zmierzy/ przy w#czonym i wy#czonym obci$eniu R.
Impedancj* p*tli zwarcia obliczamy ze wzoru:

R
I
U U
Z
2 1
-
= ,

gdzie:
- U
1
napi*cie zmierzone przy wy#czonej rezystancji obci$enia,
- U
1
napi*cie zmierzone przy w#czonej rezystancji obci$enia,
- I
R
prd p#yncy przez rezystancj* obci$enia.

Zaleca si*, aby r$nica mi*dzy U
1
a U
2
by#a znaczca.

L1


L2


L3

N














PE
V
A
R
28
- pomiar impedancji p*tli zwarcia z zastosowaniem oddzielnego zasilania


Impedancja p*tli zwarcia:
I
U
Z = .
2) sprawdzajc charakterystyki wsp#dzia#ajcego urzdzenia ochronnego
tj. ogl*dzin nastawienia prdw powodujcych zadzia#anie wy#cznikw i prdu
znamionowego bezpiecznika oraz wykonanie prb urzdze' r$nicowoprdowych

Sprawdzenie dzia#ania urzdzenia r$nicowoprdowego





L1


L2


L3

N














PE
V
A
~
L1


L2


L3

N














PE
V
A
R
p

RCD
M
W
29
Rezystancj* R
p
ustawiamy na maksimum. Po zamkni*ciu wy#cznika W zmniejszamy
rezystancj* R
p
a$ do wy#czenia RCD. Warto,/ prdu I
8
, przy ktrej zadzia#a RCD nie powinna by/
wi*ksza ni$ warto,/ I
8N
: I
8
< I
8N
. Metoda ta mo$e by/ stosowana w uk#adach TN-S, TT, IT. W
uk#adzie IT w celu uzyskania zadzia#ania RCD podczas przeprowadzania prby mo$e by/
konieczne bezpo,rednie po#czenie z ziemi jednego punktu sieci.


Obci$enie musi by/ od#czone W otwarty. R
p
w#czone na maksimum. Warto,/ prdu
zwi*ksza si* zmniejszajc rezystancj* R
p
. Prd I
8
< I
8N
.

b) uk#ad sieciowy TT
1) przeprowadzajc pomiar rezystancji uziomu i przewodu ochronnego cz*,ci
przewodzcych dost*pnych. Pomiar rezystancji uziomu mo$e by/ przyk#adowo
wykonany nast*pujc metod:


T2 sonda pomiarowa; T, T1 uziomy




6m 6m
d
d
T2
T T1
x y
R
r

~
V
A
RCD
A
N L
R
p
W
30
Prd pomiarowy o sta#ej warto,ci przep#ywa mi*dzy uziomy T i T1. Uziom pomocniczy T1
umieszczamy w takiej odleg#o,ci od T $eby uziomy nie oddzia#ywa#y na siebie. Drugi uziom
pomocniczy T2, ktrym mo$e by/ metalowy pr*t umieszczony w ziemi jest umieszczony w
po#owie odleg#o,ci mi*dzy T i T1. Mierzony jest spadek napi*cia mi*dzy T i T2. Rezystancj*
uziomu obliczamy ze wzoru:
I
U
R = .
Aby sprawdzi/, $e rezystancja uziomu jest warto,ci prawid#ow nale$y wykona/ dwa dodatkowe
pomiary. Z przesuni*tym drugim uziomem pomocniczym T2 raz o 6 metrw dalej od uziomu T a
drugi raz odpowiednio w kierunku uziomu T. Je$eli wyniki trzech pomiarw s w przybli$eniu
zgodne to ,redni z tych trzech pomiarw przyjmuje si* jako rezystancj* uziomu. Je$eli nie ma
takiej zgodno,ci prb* nale$y powtrzy/ zwi*kszajc odleg#o,/ mi*dzy T a T1. Je$eli prba jest
przeprowadzana prdem o cz*stotliwo,ci sieciowej to rezystancja woltomierza powinna by/
przynajmniej R
V
1 200 =/V. >rd#o prdu u$ywane do prby powinno by/ izolowane od sieci
energetycznej (np.: transformator dwu uzwojeniowy).

2) weryfikujc charakterystyki skojarzone urzdzenia ochronnego, ktre nale$y
wykona/:
a) dla RCD przeprowadzajc ogl*dziny i wykonujc prb*,
b) dla urzdze' zabezpiecze' nadprdowych przeprowadzajc ogl*dziny
(nastawy prdw wy#cznikw i prdw znamionowych bezpiecznikw),
c) dla przewodw ochronnych sprawdzajc ich cig#o,/.

c) uk#ad sieciowy IT

Nale$y przeprowadzi/ obliczenia lub pomiar prdu pierwszego doziemienia. Je$eli przy
drugim doziemieniu powstan warunki podobne do warunkw uk#adu TT to sprawdzenie nale$y
wykona/ zgodnie z punktem b, je$eli powstan warunki podobne do warunkw uk#adu TN to
sprawdzenie nale$y wykona/ zgodnie z punktem a.

Pomiar rezystancji przewodw ochronnych

Sprawdzenie polega na pomiarze rezystancji mi*dzy ka$d cz*,ci przewodzc dost*pn a
najbli$szym punktem g#wnego przewodu wyrwnawczego. Zaleca si*, aby pomiary by#y
wykonywane przy zasilaniu 4rd#em, w stanie bez obci$eniowym, na napi*cie od 4 do 24V prdu
sta#ego lub przemiennego przy prdzie 0,2A. Zmierzona rezystancja powinna spe#nia/ warunek
okre,lony wzorem:

t
c
I
U
R ,
gdzie:
- U
C
napi*cie dotykowe spodziewane, ktrego warto,/ w zale$no,ci od czasu wy#czenia
podano w tablicy.
- I
t
prd powodujcy samoczynne zadzia#anie urzdzenia ochronnego w odpowiednim
czasie (zale$nym od uk#adu i napi*cia sieci).






31
Czas wy#czenia [s]
Napi*cie dotykowe
spodziewane U
C
[V]
0,1 350
0,2 210
0,4 105
0,8 68
5 50

Ad. 6)

Je$eli przepisy zabraniaj instalowania w przewodzie neutralnym #cznikw to nale$y
skontrolowa/ biegunowo,/ w celu stwierdzenia czy wszystkie #czniki s w#czone jedynie w
przewody fazowe.

Ad. 7)

Prb* wykonuje si* na urzdzeniach w miejscu ich zainstalowania. Metoda jest opracowana.

Ad. 8)

Zespo#y takie jak rozdzielnice sterownicze, nap*dy, urzdzenia sterownicze, blokady,
urzdzenia ochronne powinny by/ poddane prbie dzia#ania w celu stwierdzenia czy s one
w#a,ciwie zmontowane, nastawione i zainstalowane zgodnie z odpowiednimi wymaganiami
niniejszej normy.

Ad. 9 i 10)

W opracowaniu.

Sprawdzanie i prby okresowe

Okresowe sprawdzania i prby instalacji elektrycznych przeprowadza si* w celu okre,lenia
czy ca#e instalacje lub ich cz*,ci nie pogorszy#y si* w takim stopniu, $e dalsze ich wykorzystywanie
jest niebezpieczne i nie spe#niaj one wymaga' przepisw dotyczcych instalacji. Podstawowe
informacje dotyczce sprawdzenia odbiorczego s w zasadzie wa$ne rwnie$ do okresowego
sprawdzania i prb. Okresowe sprawdzania i prby powinny obejmowa/, co najmniej:
- ogl*dziny dotyczce ochrony przed dotykiem bezpo,rednim i ochrony
przeciwpora$eniowej,
- pomiary rezystancji izolacji
- badania ci!go$ci przewodw ochronnych,
- badania ochrony przed dotykiem po,rednim,
- prby dzia#ania RCD.

Z ka$dych okresowych bada' nale$y sporzdzi/ protok#, ktry powinien zawiera/ oprcz
wszelkich informacji dotyczcych ogl*dzin i wykonanych bada', rwnie$ zestawienie istotnych
wynikw a ponadto wyst*pujce odchylenia od norm i przepisw wymieniajc odpowiednie cz*,ci
instalacji, ktrych to dotyczy.





32
Sprawdzenie skuteczno,ci ochrony przeciwpora$eniowej przy zastosowaniu RCD

Nale$y pomierzy/ nast*pujce wielko,ci:
- napi*cie dotyku i porwna/ z napi*ciem dopuszczalnym: U
L
=50V (dla warunkw
normalnych), U
L
=25V (dla warunkw szczeglnych),
- czas wy#czenia RCD. Czas wy#cze' mierzy si* dla:
o RCD oglnego typu przy I
8N
,
o RCD selektywnych przy 2 I
8N

i porwnuje si* z czasami dopuszczalnymi podanymi dla danych uk#adw sieciowych,
- pomiar rezystancji uziemienia lub rezystancji p*tli zwarcia i porwnuje si* z warto,ci
dopuszczaln:
o dla oglnych:
N
L
A
I
U
R
D
= , np.: W = = 1660
10
50
mA
V
R
A
,
o dla selektywnych:
N
L
A
I
U
R
D

=
2
,
- prd powodujcy wy#czenie RCD: 0,5 I
8N
< I
8
7 I
8N
,

Je$eli urzdzeniem ochronnym jest urzdzenie nadprdowe sprawdzamy:
- warunek wy#czenia zasilania:
Uk#ad TN:
V V U
I
U
Z
U I Z
a
S
a S
230 lub 220 ~
0
0
0

- badanie stanu izolacji
Ka$de urzdzenie elektryczne musi mie/ izolacj*:
dla zapewnienia prawid#owej pracy,
dla zapewnienia bezpiecze'stwa obs#ugi.
Dobra izolacja charakteryzuje si* odpowiedni warto,ci rezystancji izolacji podanej w M=, G=
lub T=. Podawana cz*sto rezystancja izolacji w postaci warto,ci jednostkowej R
i
=1000=/V
stanowi odwrotno,/ najwi*kszego dopuszczalnego prdu up#ywu I
u
=1mA. Rezystancja izolacji
zale$y od:
1) wilgotno,ci,
2) temperatury,
3) napi*cia przy jakim przeprowadzono pomiar,
4) czasu przy#o$onego napi*cia.
Rezystancja izolacji zale$y tak$e od kierunku prdu, szczeglnie przy ma#ych warto,ciach napi*cia
pomiarowego. Jest ona mierzona napi*ciem sta#ym.

I
s
I
p

I
u
=I
s
+I
p

przy u 7 1kV ? I
p
; 0,
przy u > 1kV ? I
p
@ 0.
wynika to ze stanu izolacji

33
Do pomiaru rezystancji przy napi*ciu probierczym powy$ej 1kV nale$y u$ywa/ miernika do
pomiaru rezystancji skro,nej z pomini*ciem prdu powierzchniowego. Pomiar powinien odbywa/
si* dla dwch warto,ci czasowych tj. po 15 i 60 sekundach.


Wsp#czynnik absorpcji (zmiany rezystancji izolacji):

3 , 1
15
60
> =
R
R
k
abs

Dla urzdze' o napi*ciu probierczym mniejszym lub rwnym od 1kV wykonujemy jeden pomiar
po czasie 60s. Je$eli rezystancja izolacji zmniejszy si* o 50% w stosunku do pocztkowej warto,ci
nale$y j wysuszy/ poniewa$ urzdzenie staje si* niebezpieczne.



T [C]
R
i
[M=]
t [s]
R
i
[M=]
wilgotna
sucha
15 60
R
60S


R
60W


R
15S


R
15W


34


Pomiary eksploatacyjne kabli

1) Pomiar napi*/ i obci$e'. Wykonuje si* go podczas normalnej pracy:
a. napi*cia nale$y pomierzy/ woltomierzem dostosowanym do wysoko,ci napi*cia i
rodzaju prdu,
b. pomiar obci$e' wykonuje si* amperomierzem c*gowym lub innym dobranym do
rodzaju prdu
Wyniki pomiarw nale$y uzna/ za pozytywne, je$eli nie przekraczaj dopuszczalnych
warto,ci okre,lonych w instrukcji eksploatacji.

2) sprawdzenie cig#o,ci $y# kabli
a. megaomomierzem



Je$eli nie ma przerwy w $y#ach wskazanie megaomomierza jest bliskie zeru.

b. sprawdzenie 4rd#em prdu sta#ego lub przemiennego do napi*cia 24V




U [V]
R
i
[M=]
U
przebicia

M=
-
+
35
c. pomiar rezystancji dwch $y# po#czonych ze sob mostkiem Thompsona




s
l
R r =
3) pomiar rezystancji izolacji

Kolejno,/ post*powania:
- wy#czy/ lini* spod napi*cia,
- roz#adowa/ lini*,
- pomierzy/ rezystancj* izolacji,
- roz#adowa/ kabel po pomiarze.

Rezystancj* izolacji mierzymy:
a) mi*dzy ka$d $y# kabla a pozosta#ymi $y#ami kabla po#czonymi ze sob i z pow#ok
metalow lub $y# ochronna kabla do ziemi a ziemi










b) dla kabli ekranowanych pomiary wykonuje si* mi*dzy ka$d $y# a ekranem. Dla kabli o
napi*ciu znamionowym do 250V mierzy si* rezystancj* izolacji megaomomierzem o
napi*ciu probierczym U
p
=1kV. Dla kabli o napi*ciu znamionowym powy$ej 250V mierzy
si* rezystancj* izolacji przy napi*ciu probierczym U
p
=2,5kV. Pomierzona rezystancja kabla
przeliczona na temperatur* 20C w linii o d#ugo,ci 1km nie powinna by/ mniejsza ni$:
o 75 M= w przypadku kabla o izolacji gumowej,
o 20 M= dla kabla o izolacji papierowej,
o 20 M= dla kabla o izolacji polwinitowej,
o 100 M= dla kabla o izolacji polietylenowej.
Pomierzon rezystancj* izolacji kabla nale$y przeliczy/ na 1km d#ugo,ci kabla i porwna/ z
warto,ciami dopuszczalnymi (powy$ej).

Pomiary powinny by/ wykonane w odpowiednich warunkach: w temperaturze 10 25 C i
przy wilgotno,/ 40 70 %. Je$eli rezystancja izolacji by#a pomierzona w temperaturze innej ni$
20C nale$y warto,/ rezystancji pomno$y/ przez wsp#czynnik korekcji zale$ny od temperatury:

20 20
k R R
p
=


MT
M=
-
+
36
Temperatura
[C]
10 12 16 20 24 26
Izolacja
papierowa
0,37 0,42 0,61 1,0 1,57 2,07
Izolacja
gumowa
0,62 0,68 0,83 1,0 1,18 1,26
Izolacja
polwinitowa
1,12 1,095 1,065 1,0 0,62 0,45

Dla kabli z izolacj polietylenow ze wzgl*du na bardzo du$ warto,/ rezystancji izolacji nie
stosuje si* wsp#czynnika przeliczeniowego k
20
. Pomiary dokonujemy prdem sta#ym, aby
wyeliminowa/ wp#yw pojemno,ci na wynik pomiaru. Zacisk + megaomomierza ze wzgl*du na
elektrolityczny charakter przewodno,ci ziemi #czymy do ziemi. Wymagana dok#adno,/ pomiaru
20%.

Pomiary eksploatacyjne urzdze' nap*dowych

Norma PN-E-04700 Wytyczne przeprowadzania pomonta$owych bada' odbiorczych

Przez elektryczne urzdzenia nap*dowe nale$y rozumie/:
- silniki elektryczne prdu przemiennego,
- silniki elektryczne prdu sta#ego
wraz z uk#adami s#u$cymi do ich zasilania, regulacji sterowania, sygnalizacji zabezpiecze' i
pomiarw.

Podzia# urzdze' nap*dowych:
- I dla urzdze' o mocy P
N
> 250kW; U
N
> 1kV bez wzgl*du na moc,
- II dla urzdze' o mocy 50kW 7 P
N
< 250kW,
- III dla urzdze' o mocy 5,5kW 7 P
N
< 50kW,
- IV dla urzdze' o mocy P
N
< 5,5kW.

Pomiary eksploatacyjne

1) pomiar rezystancji uzwoje'

Warto,/ rezystancji uzwoje' silnikw oraz wsp#pracujcych z nimi maszyn elektrycznych
musz by/ zgodne z danymi wytwrcy lub wynikami poprzednich pomiarw eksploatacyjnych w
granicach dok#adno,ci pomiarw. Rezystancj* uzwoje' nale$y pomierzy/ oddzielnie dla ka$dego
uzwojenia. Pomiar dokonuje si* metod techniczn miernikami o klasie dok#adno,ci, co najmniej
0,5 lub mostkiem Thompsona. Negatywny wynik pomiarw mo$e ,wiadczy/ o zwarciach
mi*dzyzwojowych lub z#ym stanie z#cz w badanym uzwojeniu.

2) pomiar rezystancji izolacji
a. silniki asynchroniczne

Rezystancja izolacji uzwoje' stojana nie powinna by/ mniejsza ni$ 5M=. Pomiar nale$y
wykona/ miernikiem rezystancji o napi*ciu:
- U
p
=1kV, je$eli U
N
> 500V,
- U
p
=0,5kV, je$eli U
N
7 500V.



37
W przypadku niespe#nienia wymaga' w skutek zawilgocenia izolacji silnik nale$y wysuszy/ (na
biegu ja#owym) a nast*pnie ponownie sprawdzi/ czy spe#nione s wymagania. Pomiary wykonuje
si* po od#czeniu od nich urzdze' pomocniczych i przewodw zasilajcych, oddzielnie do
ka$dego uzwojenia a dla uzwoje' fazowych oddzielnie dla ka$dej fazy przy pozosta#ych fazach
po#czonych z korpusem i uziemionych.


pomiary
PE W
PE V
PE U
3
1
1
1

-
-
-


Je$eli punkt neutralny jest po#czony na sta#e pomiar mo$na wykona/ dla trzech faz razem:



b. maszyny prdu sta#ego

Rezystancja izolacji uzwoje' zmierzona w temperaturze 75C nie powinna by/ mniejsza ni$
1k=/V. Pomiar nale$y wykona/ miernikiem o napi*ciu probierczym 1kV. Pomiary nale$y wykona/
w temperaturze z przedzia#u 10 85C. Nale$y przeliczy/ rezystancj* izolacji na temperatur* 75C
wed#ug nast*pujcej zasady: obni$enie bd4 podwy$szenie temperatury o 10C powoduje 1,5
zwi*kszenie bd4 zmniejszenie rezystancji izolacji. Dla urzdze' pomocniczych i przewodw
zasilajcych mierzy si* warto,/ rezystancji w nast*pujcych uk#adach:
1) mi*dzy poszczeglnymi fazami








L1-L2; L2-L3; L3-L1; L1-N; L2-N; L3-N

U2 V2 W2
U1 V1 W1
M=
-
+
U2 V2 W2
U1 V1 W1
M=
-
+
M=
L1
L2
L3
PE
N
38
2) w stosunku do ziemi dla wszystkich faz po#czonych razem










nale$y pomierzy/ temperatur* w jakiej wykonywane s pomiary.

Sposb wykonania pomiaru

Pomiar rezystancji izolacji uzwoje' maszyn oraz urzdze' pomocniczych wykonuje si*
megaomomierzem o napi*ciu probierczym:
a) U
p
=500V dla uzwoje' o napi*ciu znamionowym do 500V,
b) U
p
=1kV dla uzwoje' o napi*ciu znamionowym 500 < U
N
7 1kV,
c) U
p
=2,5kV dla uzwoje' o napi*ciu znamionowym U
N
> 1kV.

Napi*cie probiercze nie powinno by/ wi*ksze ni$ U
p
7 1,5 U
N
.

Ocena wynikw pomiarw

Pomierzone warto,ci rezystancji izolacji nale$y przeliczy/ na temperatur* 20C mno$c
pomierzon warto,/ rezystancji przez wsp#czynnik k
20
.

20 20
k R R
p
=

Temperatura
[C]
11 14 17 20 23 26
k
20
0,73 0,81 0,9 1 1,1 1,21

1) Wyniki pomiarw nale$y uzna/ za pozytywne, je$eli:
a. rezystancja izolacji uzwojenia w temperaturze 20C jest nie mniejsza od 1M=/1kV
dla urzdze' I grupy,
b. rezystancja izolacji uzwoje' wirnika silnika synchronicznego w temperaturze 20C
jest nie mniejsza od 0,5M=,
c. wsp#czynnik absorpcji jest wi*kszy od 1,3
3 , 1 >
abs
k
2) Rezystancja izolacji uzwoje' silnikw II, III i IV grupy oraz wsp#pracujcych z nimi
maszyn elektrycznych zmierzona w temperaturze 20C jest nie mniejsza od 1k=/V.
3) Rezystancja izolacji innych elementw urzdze' jest zgodna z danymi wytwrcy a przy
ich braku jest wi*ksza lub rwna od 1k=/V.






M=
L1
L2
L3
N

PE
- +
39
Pomiary eksploatacyjne urzdze' o,wietlenia elektrycznego

1) Pomiar rezystancji izolacji rezystancj* izolacji mierzymy megaomomierzem o napi*ciu
probierczym 500V,
2) Badanie nat*$enia o,wietlenia mierzymy luksomierzem w poszczeglnych punktach
pomieszczenia na wysoko,ci punku pracy (luksomierz mo$e by/ przemieszczany na
wzku),
3) Badanie ,redniego nat*$enia o,wietlenia dane pomieszczenie dzielimy na n rwnych pl
(prostoktw lub kwadratw) i mierzymy nat*$enie o,wietlenia w ,rodkach
wyznaczonych pl (bok kwadratu 1m)
n
E
E
n
i
i
!r

=
=
1


Wyniki pomiarw nat*$enia o,wietlenia przyjmuje si* za zadowalajce, je$eli nat*$enie
o,wietlenia jest zgodne z norm PN-84/E-02033 O,wietlenie wn*trz ,wiat#em elektrycznym.
Dopuszcza si* obni$enie ,redniego nat*$enia o,wietlenia o 10% warto,ci nat*$enia
zainstalowanych 4rde# ,wiat#a przyj*tych do eksploatacji z uwzgl*dnieniem czasu pracy
urzdzenia oraz stopie' i szybko,/ osadzania si* zanieczyszcze'. P#aszczyzn* robocz przyjmuje
si* na wysoko,ci 0,85m od pod#ogi. Praca przy przeci*tnych wymaganiach wzrokowych wymaga
nat*$enia 300 lx. Rodzaj o,wietlenia nale$y dobra/ w zale$no,ci od wymaganego ,redniego
nat*$enia o,wietlenia. Skalowanie luksomierza powinno by/ sprawdzane, co najmniej raz na dwa
lata.

Pomiar rezystancji izolacji obwodw o,wietleniowych

1) Wy#czy/ o,wietlenie sprawdzanego obwodu
2) Wy#czy/ zabezpieczenie badanego obwodu
3) Usun/ 4rd#a ,wiat#a z opraw lub od#czy/ oprawy od zaciskw ,wiecznikowych
4) Pomierzy/ rezystancj* izolacji obwodu o,wietleniowego

Czasokresy wykonywania pomiarw i bada'

W zale$no,ci od warunkw ,rodowiskowych, w jakich eksploatowane s urzdzenia
elektryczne nale$y stosowa/ r$ne okresy bada' i przegldw. Wynikaj one z:
1) z prawa budowlanego,
2) z prawa energetycznego,
3) przepisw o ochronie przeciwpora$eniowej,
4) przepisw o ochronie przeciwpo$arowej.
Wszystkie instalacji i urzdzenia elektryczne mo$na podzieli/ na nast*pujce grupy w zale$no,ci od
zakresu i cz*sto,ci bada':
- gr.1 instalacje i urzdzenia badane w pe#nym okresie co 1 rok
- gr.2 instalacje i urzdzenia badane pod wzgl*dem bezpiecze'stwa pora$eniowego co 1
rok, rezystancji i izolacji co 5 lat,
- gr.3 instalacje i urzdzenia badane pod wzgl*dem bezpiecze'stwa pora$eniowego co 5 lat,
rezystancji i izolacji co 1 rok,
- gr.4 instalacje i urzdzenia badane w pe#nym okresie co 5 lat.




40
Prace pomiarowo-kontrolne powinny by/ zako'czy/ si* wystawieniem protoko#u z wykonanych
pomiarw zako'czony opini co do skuteczno,ci zastosowanej ochrony. Protok# powinien
zawiera/:
- zleceniodawc* wykonanych pomiarw,
- nazw* badanego urzdzenia (jego dane znamionowe),
- miejsce pracy urzdzenia (warunki ,rodowiskowe),
- rodzaj wykonanych pomiarw,
- nazwisko i imi* osoby wykonujcej pomiary oraz numer uprawnie',
- dat* wykonania pomiarw,
- wykaz przyrzdw oraz ich numery,
- szkice rozmieszczenia podanych urzdze', uziomw i obwodw w celu ich identyfikacji,
- liczbowe wyniki pomiarw,
- uwagi dotyczce skuteczno,ci ochrony,
- wnioski.
Protoko#y z wszystkich kontroli i bada' powinny by/ za#cznikiem do wpisu w ksi$ce obiektu
budowlanego.

Metody pomiaru rezystancji uziemienia i rezystywno,ci gruntu

Rezystywno!$ uziomw mierzy si& pr)dem przemiennym a rezystywno!$ izolacji pr)dem staym

Pomiar rezystancji uziemienia mo$na wykona/ dwiema metodami:
1) metod techniczn,
2) metod kompensacyjn.

Wymagania stawiane tym metod s nast*pujce:
- b#d pomiaru nie powinien przekracza/ 5%,
- metoda powinna umo$liwia/ pomiar ma#ych rezystancji,
- powinien by/ bezpo,redni odczyt pomiaru,
- wp#yw sond pomiarowych jak najmniejszy na wynik pomiaru,
- mo$liwo,/ eliminacji prdw b#dzcych w ziemi,
- proste w obs#udze.

Ad. 1) Metoda techniczna (stosuje si* uk#ad do pomiaru ma#ych rezystancji)

Prd pomiarowy 530A, R
V
du$a, R
X
=U/I

20m
20m
S
N
S
P

V
A
R
X

220V


220V
41
W odleg#o,ci 20m od uziomu prd nie ma wp#ywu na rozk#ad potencja#u w ziemi. W tym
miejscu wbijamy sond* napi*ciow jest to punkt odniesienia ziemi. Sond* prdow wbijamy w
odleg#o,ci 40m od uziomu.

Ad. 2) Metoda kompensacyjna zwana metod Behrendta




IMU induktorowy miernik napi*cia


20m
20m
S
N
S
P

R
X

R
d
R
x
R
s
R
p

R
k

Galwanometr
prze#cznik zakresu K=0.1 1 10
IMU
potencjometr A
n
=50dz
20m
20m
S
N
S
P

R
X

G
~
R
K

R
X

R
d

U
X

U
K

f=64 Hz
n=160 obr/min
42
Przed wykonaniem pomiaru sprawdza si* czy miernik jest dobry. Zwor* przek#adamy na
zaciski R
s
-R
p.
Kr*cimy induktorem z pr*dko,ci 160 obr/min (3 obr/s) i potencjometrem szukamy
stanu rwnowagi. Je$eli stan rwnowagi jest dla a=300,9dz to uwa$amy, $e miernik jest sprawny
i mo$na wykona/ pomiary.
p p x
R k R =
max
,
gdzie: R
p
rezystancja pomierzona.

k
p
dla gruntu
Rodzaj uziomu
(zakopany na
g#*boko,ci)
suchy wilgotny mokry
0,61m 1,4 2,2 3
7 5m 1,2 1,6 2
> 5m 1,1 1,2 1,3

Pomiary powinny by/ wykonywane w miesicach najbardziej suchych, tj. wrzesie', pa4dziernik.

Pomiary rezystywno,ci gruntu

Rezystywno,/ gruntu okre,la rezystancj* 1m
3
gruntu mi*dzy przeciwleg#ymi ,cianami
wyra$ona w =m. Na rezystancj* ma wp#yw:
- rodzaj gleby,
- wilgotno,/,
- temperatura.
W literaturze podawane s warto,ci rezystywno,ci gruntu, ktre s przyjmowane do oblicze':

L.p. Rodzaj gruntu
Warto,/ ,rednia
rezystywno,ci
[=m]
1 Grunty ilaste, lepkie, ,rednie, r$nego pochodzenia geologicznego 75
2 Ziemie czarne utworzone z glin oraz czarnoziemy utworzone z lessw 90
3 I#y i gliny ci*$kie pochodzenia polodowcowego 140
4 Torfy i piaski akumulacji rzecznej 175
5 Gleby utworzone z piaskw lu4nych, s#abo gliniastych i gliniastych 225
6 Piaski i $wiry suche 3500

Pomiar rezystywno,ci gruntu jest konieczny w przypadku:
1) okre,lenia rezystancji uziemienia w fazie projektowania,
2) sprawdzenia czy przyj*ta rezystywno,/ odpowiada przyj*tej do oblicze'.

Metody pomiaru rezystywno,ci

1) laboratoryjne na prbkach
2) polowe wykonywane w warunkach rzeczywistych

a) Metoda uziomw prbnych
b) Metoda czterouziomowa


43
Obie metody mog by/ wykonywane:
- metod techniczn,
- metod kompensacyjn.

W,rd metod technicznych wyr$nia si*:
- uk#ad Wennera jednakowa odleg#o,/ sond,
- uk#ad Schlumbergera r$ne odleg#o,ci sond.

Najcz*,ciej stosuje si* uk#ad Wennera:


Rezystywno,/ gruntu oblicza si* ze wzoru:
[ ] m
a
a l
I
U
W
-
=
2
) (
2 2
p
r
Metoda kompensacyjna:


Rezystywno,/ gruntu oblicza si* ze wzoru:
Ra = p r 2




S
N1
S
P2
S
N2

a a a
R
p
R
s
R
x
R
d

a=20m
S
P1

S
N1
S
P2

V
A
220V

220V
S
N2

a a a
l=3a
S
P1

44
Uziemienia i przewody ochronne

Norma PN-IEC-60364-5-54

Uziemienia mo$na podzieli/ na:
1) robocze punktu neutralnego transformatora,
2) odgromowe odprowadzanie udarowych prdw wy#adowa' atmosferycznych do ziemi,
3) bezpiecze'stwa ochrona przeciwpora$eniowa,
4) funkcjonalne dla prawid#owego dzia#ania urzdze'.

Rodzaj i g#*boko,/ uziomu powinna by/ taka, aby wysychanie i zamarzanie gruntu nie
powodowa#o zwi*kszenia rezystancji uziemienia powy$ej warto,ci wymaganej. Uziemienie
powinno spe#nia/ wymagania bezpiecze'stwa i funkcjonalne dotyczce instalacji elektrycznej.
Mog by/ one wykonywane jako wsplne lub oddzielne w zale$no,ci od przeznaczenia izolacji.
Dobr i monta$ wyposa$enia instalacji uziemiajcych powinien by/ taki, aby:
- warto,/ rezystancji uziemie' odpowiada#a trwale warto,ciom wynikajcym z wymaga'
bezpiecze'stwa i funkcjonalnych,
- prdy zwarciowe i up#ywowe nie powodowa#y zagro$enia wynikajcego zw#aszcza z
oddzia#ywania cieplnego i dynamicznego,
- zabezpieczenia przed uszkodzeniami mechanicznymi w danych warunkach ,rodowiskowych
mia#y wystarczajc wytrzyma#o,/ lub dodatkow ochron*,
- na skutek korozji elektrolitycznej istnieje mo$liwo,/ powstania uszkodze' innych cz*,ci
metalowych, nale$y wi*c przewidzie/ ,rodki zabezpieczajce.

Uziomy

Jako uziomy mog by/ stosowane:
- pr*ty lub rury metalowe w ziemi,
- ta,my lub druty metalowe w ziemi,
- p#yty metalowe w ziemi,
- elementy metalowe umieszczone w fundamentach,
- zbrojenia metalowe betonu,
- systemy metalowych rur wodocigowych pod warunkiem uzyskania zgody jednostki
eksploatujcej wodocigi a tak$e zapewnienia uzgodnienia z u$ytkownikiem instalacji
elektrycznej ka$dej planowanej zmiany
- systemy innych rur metalowych jak np.:
o gazw
o cieczy palnych
o ogrzewania nie powinny by/ stosowane jako uziomy przeznaczone do celw
ochronnych. Wymaganie to nie wyklucza wykonywania po#cze' wyrwnawczych z
innymi instalacjami i elementami,
- o#owiane i metalowe os#ony kabli nie nara$one na uszkodzenia w skutek nadmiernej korozji
pod warunkiem uzyskania zgody jednostki eksploatujcej kable a tak$e zapewnienie
zawiadomienia u$ytkownika instalacji elektrycznej o ka$dej planowanej zmianie kabli, ktra
mog#aby wp#ywa/ na przydatno,/ kabli jako uziomu.

Przewody uziemiajce

Powinny spe#nia/ takie same wymagania jak dla przewodw ochronnych a je$eli zakopane s
w ziemi powinny mie/ przekrj mniejszy ni$:

45

Zabezpieczone przed
uszkodzeniami mechanicznymi
Niezabezpieczone przed
uszkodzeniami mechanicznymi
Zabezpieczone przed korozj jak przewody ochronne
16 mm
2
Cu
16mm
2
Fe
Niezabezpieczone przed
korozj
25mm
2
Cu 50mm
2
Fe

Po#czenie przewodu uziemiajcego z przewodem ochronnym powinno by/ wykonane w sposb
pewny o trwa#y pod wzgl*dem mechanicznym i elektrycznym.

G#wne szyny uziemiajce lub g#wne zaciski uziemiajce

Du$y obiekt szyny
Ma#y obiekt zaciski

W sk#ad ka$dej instalacji elektrycznej powinna wchodzi/ g#wna szyna lub zacisk
uziemiajcy, do ktrych nale$y przy#czy/:
1) przewody uziemiajce,
2) przewody ochronne,
3) po#czenia wyrwnawcze,
4) przewody uziemie' funkcjonalnych je$eli s wymagane.
W dost*pnym miejscu przy g#wnej szynie lub zacisku uziemiajcym powinny by/ przewidziane
po#czenie umo$liwiajce od#czenie przewodu uziemiajcego w celu wykonania pomiaru
rezystancji uziemie'.

Przewody ochronne

Jako przewody ochronne mog by/ stosowane:
1) $y#y w przewodach wielo$y#owych,
2) izolowane lub go#e przewody prowadzone we wsplnej os#onie z przewodami czynnymi,
3) u#o$one na sta#e przewody go#e lub izolowane,
4) metalowe os#ony, jak np.: pow#oki, ekrany i pancerze niektrych przewodw,
5) metalowe rury lub inne metalowe os#ony przewodw,
6) odpowiednie cz*,ci przewodzce obce,
7) wchodzce w sk#ad izolacji wykonane fabrycznie metalowe obudowy i konstrukcje
wsporcze lub metalowe obudowy przewodw szynowych je$eli spe#nione s jednocze,nie
trzy wymagania:
a. zapewniona jest cig#o,/ elektryczna i zabezpieczenie przed uszkodzeniami
mechanicznymi, chemicznymi i elektrochemicznymi,
b. zapewniona jest odpowiednia konduktancja,
c. mo$liwo,/ po#czenia z innymi przewodami ochronnymi,
8) metalowe os#ony przewodw pod warunkiem spe#nienia jednocze,nie wymaga' a i b z
punktu 7, inne rury stanowice wyposa$enie elektryczne nie powinny by/ stosowane jako
przewody ochronne,
9) cz*,ci przewodzce obce je$eli spe#nione s jednocze,nie nast*pujce warunki:
a. zapewniona jest cig#o,/ elektryczna jak w punkcie 7a i konduktancja jak w punkcie
7b,
b. je$eli zastosowane elementy kompensujce zabezpieczone s przed usuni*ciem,
c. przewidziane s do takiego zastosowania lub zosta#y odpowiednio przystosowane.



46
Minimalne przekroje przewodw ochronnych powinny by/:
1) obliczone ze wzoru:
[ ]
2
2
mm
k
t I
s = ,
gdzie:
- I skuteczna warto,/ prdu zwarciowego przy zwarciu o pomijalnej impedancji p#yncego
przez zabezpieczenie [A]
- t czas zadzia#ania urzdzenia zabezpieczajcego [s]
- k wsp#czynnik, ktrego warto,/ zale$y od:
o materia#u $y#y,
o izolacji i innych elementw przewodu ochronnego,
o oraz od temperatury pocztkowej i ko'cowej.
2) dobrane z tablicy:

Przekrj przewodu fazowego instalacji
[mm
2
]
Minimalny przekrj odpowiadajcy
przewodom ochronnym
s 7 16 s
16 < s 7 35 16
s > 35 s/2

Przekroje przewodw ochronnych podawane s dla tego samego materia#u, co przewody fazowe.
Przekrj ka$dego przewodu ochronnego nieb*dcego cz*,ci wspln uk#adu przewodw lub jego
os#on nie powinien by/ w $adnym przypadku mniejszy ni$:
- 2,5 mm
2
w przypadku stosowania ochrony przed uszkodzeniem mechanicznym,
- 4 mm
2
w przypadku braku ochrony przed uszkodzeniem mechanicznym.

Zapewnienie cig#o,ci przewodw ochronnych

1) Przewody ochronne powinny by/ odpowiednio zabezpieczone przed uszkodzeniami
mechanicznymi, chemicznymi i si#ami elektrodynamicznymi
2) Po#czenia przewodw ochronnych powinny by/ dost*pne w celu przeprowadzenia
pomiarw i bada'
3) W przewodach ochronnych nie nale$y umieszcza/ $adnej aparatury #czeniowej
4) W przewodach ochronnych nie nale$y instalowa/ cewek urzdze' kontrolnych

Przewody ochronno-neutralne PEN

Cz*,ci przewodzce obce nie powinny by/ wykorzystywane jako przewody PEN. W
uk#adach TN w instalacjach u#o$onych na sta#e ten sam przewd mo$e pe#ni/ jednocze,nie funkcj*
przewodu ochronnego i neutralnego pod warunkiem, $e przekrj tego przewodu jest niemniejszy
ni$: s 1 10mm
2
dla Cu i s 1 16mm
2
dla Al oraz, $e dane cz*,ci instalacji nie s zabezpieczone za
pomoc RCD. W przewodach wsp#osiowych minimalny przekrj $y#y PEN mo$e wynosi/ 4mm
2
z
tym, $e wszystkie po#czenia i przy#czenia tej $y#y powinny by/ dublowane tj. $y#a w miejscu
#czenia powinna mie/ dwa niezale$ne od siebie po#czenia lub przy#czenia. Je$eli w okre,lonym
punkcie instalacji przewiduje si* rozdzielenie przewodu neutralnego od ochronnego nie dopuszcza
si* #czenia tych przewodw w $adnym nast*pnym punkcie. W punkcie rozdzielenia nale$y
przewidzie/ oddzielne zaciski lub szyny przewodw neutralnych i ochronnych. Przewd PEN
powinien by/ przy#czony do zacisku lub szyny spe#niajcej funkcj* przewodu ochronnego.



47


Przewody po#cze' wyrwnawczych

1) Przewody po#cze' wyrwnawczych g#wnych powinny mie/ przekroje niemniejsze ni$
po#owa najwi*kszego przekroju przewodu ochronnego w danej instalacji i niemniejszy ni$
6mm
2
: 6mm
2
7 s 7 25mm
2

dla Cu a w przypadku innego metalu od przekroju
zapewniajcego, co najmniej tak sam obci$alno,/ prdow
2) Przewody po#cze' wyrwnawczych dodatkowych:
a. #czce ze sob cz*,ci przewodzce dost*pne powinny mie/ przekrj niemniejszy
ni$ po#owa przekroju przewodu ochronnego przy#czonego do tych cz*,ci
przewodzcych dost*pnych,
b. #czce cz*,ci przewodzce dost*pne z cz*,ciami przewodzcymi obcymi powinny
mie/ przekrj niemniejszy ni$ po#owa przekroju odpowiedniego przewodu
ochronnego
Jako po#czenia wyrwnawcze dodatkowe mog by/ wykorzystane cz*,ci przewodzce obce o
trwa#ym charakterze takie, jak stalowe konstrukcje budowlane lub przewody dodatkowe. Rurocigi
wykorzystywane s do uziemie' jako przewody ochronne, wwczas wodomierz powinien by/
zmostkowany. Przekrj przewodu mostkujcego powinien by/ odpowiedni w zale$no,ci od tego
czy pe#ni on funkcj* przewodu ochronnego, wyrwnawczego czy te$ uziemienia funkcjonalnego.

Ochrona odgromowa obiektw budowlanych

Norma PN-86/E-05003

Rodzaje ochrony odgromowej:
a) podstawowa,
b) obostrzona,
c) w wykonaniu specjalnym.

Ad. a)

Jest to zesp# ,rodkw do ochrony budynkw, w ktrych wy#adowania piorunowe mog
powodowa/ ograniczone skutki.

Ad. b)

Jest to zesp# ,rodkw do ochrony budynkw, w ktrych skutki wy#adowa' piorunowych
mog si* #atwo rozprzestrzenia/.

Ad. c)

Jest to zesp# ,rodkw do ochrony obiektw budowlanych nieb*dcych budynkami.





PEN PE
N
48
Cz*,ci sk#adowe urzdzenia piorunochronnego



1) zwd cz*,/ urzdzenia piorunochronnego przeznaczona do bezpo,redniego
przyjmowania wy#adowa' atmosferycznych
2) przewd doprowadzajcy #czy zwd z przewodem uziemiajcym za pomoc zacisku
probierczego
3) zacisk probierczy jest to roz#czalne po#czenie ,rubowe przewodu odprowadzajcego z
przewodem uziemiajcym w celu umo$liwienia pomiaru rezystancji uziomu lub
sprawno,ci cig#o,ci galwanicznej cz*,ci nadziemnej,
4) przewd uziemiajcy #czy przewd odprowadzajcy z uziomem
5) uziemienie:

Uziom jest to przedmiot metalowy lub zesp# przedmiotw metalowych umieszczony w
ziemi zapewniajcy elektryczne z nim po#czenie. Uziomy mog by/:
a) naturalne,
b) sztuczne,
c) fundamentalne.
Uziomy sztuczne mog by/:
a) pionowe,
b) poziome,
c) otokowe.
Najcz*,ciej cz*,ci sk#adowe urzdzenia piorunochronnego wykonane s ze stali ocynkowanej
w postaci drutu o ,rednicy minimum 6mm lub ta,my o wymiarach 20x3mm.
Rozr$nia si* nast*pujce rodzaje bada':
a) badania cz*,ciowe (w czasie budowy obiektu),
b) badania odbiorcze,
c) badania okresowe,
Zale$nie od rodzaju i przeznaczenia urzdzenia piorunochronnego badania powinny obejmowa/
jedn lub wi*cej nast*pujcych czynno,ci:
1) ogl*dziny cz*,ci nadziemnej,
2) sprawdzenie cig#o,ci po#cze' cz*,ci nadziemnej,
3) pomiar rezystancji uziemienia,
4) sprawdzenie stanu uziomu po ich odkopaniu.




R
x

1
2
3
4
5
49
Ad.1)

Polegaj na sprawdzeniu zgodno,ci z wymaganiami normy rozmieszczenia poszczeglnych
elementw urzdzenia piorunochronnego oraz na sprawdzeniu wymiarw i rodzaju po#cze'.

Ad.2)

Sprawdzenie cig#o,ci po#cze' nale$y wykona/ za pomoc omomierza lub mostka do pomiaru
rezystancji przy#czonego z jednej strony do zwodu z drugiej do przewodu uziemiajcego na
wybranych losowo ga#*ziach urzdzenia piorunochronnego.

Ad.3)

Pomiar rezystancji uziemienia nale$y wykona/ mostkiem do pomiaru rezystancji uziemie' lub
metod techniczn. Wymagane warto,ci rezystancji uziemienia:

Rodzaj gruntu
Rodzaj uziomu
podmok#y, bagienny,
prchniczy, torfiasty,
gliniasty
po,rednie kamieniste i skaliste
Poziomy, pionowy,
mieszany, stopy
fundamentalne
10 20 40
Otokowe (dooko#a
budynku) i #awy
fundamentalne
15
30
(najcz*,ciej
stosowany)
50

Ad.4)

Sprawdzenie stanu uziomu polega na losowym wybraniu, co najmniej 10% po#cze' przewodu
uziemiajcego z uziomem, odkopaniu go i sprawdzenia stopnia skorodowania. Je$eli stopie'
skorodowania przekracza 40% przekroju nale$y wykona/ nowy uziom lub przewd uziemiajcy.
Badania okresowe nale$y wykona/ nie rzadziej, ni$ co 6 lat.

Budynki:
- o powierzchni zabudowy powy$ej 500m
2
,
- przewidziane do przebywania du$ej liczby ludzi na ma#ych powierzchniach,
- o szczeglnej warto,ci zabytkowej lub u$ytkowej
powinny mie/:
- metryki urzdzenia piorunochronnego,
- protoko#y badania urzdzenia piorunochronnego.

Zasady doboru urzdze' przed prdem przet*$eniowym

Norma PN-IEC-60364-4-43 oraz PN-IEC-60364-4-473

Wyr$nia si* trzy rodzaje urzdze' zabezpieczajcych:
1) jednoczesna ochrona przed prdem zwarciowym i przeci$eniowym:
- bezpiecznik topikowy z pe#nozakresow charakterystyka (gL),
- wy#cznik nadprdowym z wyzwalaczem termicznym i elektromagnetycznym,

50
2) chronice tylko przed prdem przeci$eniowym:
- zabezpieczenia bimetalowe,
- wyzwalacze termiczne,
3) chronice tylko przed prdem zwarciowym
- bezpiecznik dobezpieczeniowy z niepe#nozakresow charakterystyk (aM),
- wyzwalacz elektromagnetyczny,

Zarwno zabezpieczenia przeci$eniowe jak i zwarciowe stosowane s do ochrony przewodw i
urzdze' elektrycznych przed skutkami zwar/ i przeci$e'. Powinny by/ zastosowane w miejscach,
w ktrych nast*puje zmiana:
a) przekroju przewodu na mniejszy,
b) rodzaju przewodu na przewd o mniejszej obci$alno,ci prdowej,
c) sposobu u#o$enia przewodu pogarszajcego warunki ch#odzenia.
Do ochrony przed skutkami zwar/ najlepszy jest bezpiecznik, poniewa$:
a) ma bardzo du$ wytrzyma#o,/ zwarciow,
b) ogranicza prd zwarciowy.
Do ochrony instalacji przed przeci$eniem najlepsze s wy#czniki nadprdowe, poniewa$ najlepiej
chroni przewody.

Ochrona przed prdem przet*$eniowym

Nale$y tak dobra/ zabezpieczenie, aby wy#czenie zasilania nastpi#o zanim powstanie
niebezpiecze'stwo uszkodzenia:
- izolacji
- po#cze'
- zacisku
na skutek nadmiernego wzrostu temperatury.

Zabezpieczenie przeci$eniowe powinno spe#nia/ nast*pujce warunki:

z
z N B
I I
I I I


45 , 1
2

gdzie:
- I
B
pr obliczeniowy w obwodzie elektrycznym,
- I
N
prd znamionowy urzdzenia zabezpieczajcego,
- I
Z
obci$alno,/ prdowa d#ugotrwa#a przewodu,
- I
2
prd zadzia#ania urzdzenia zabezpieczajcego odczytany z charakterystyki czasowej
bezpiecznika topikowego dla 14 godzin jako maksymalny prd zadzia#ania lub podawany
dla tych samych czasw przez producenta

Zabezpiecze' przed prdem przeci$eniowym nie stosuje si*, gdy:
a) przewody chronione s przez inne urzdzenie usytuowane od strony zasilania,
b) w przewodach nie mo$e wystpi/ prd przeci$eniowy a przewody s skutecznie chronione
przed zwarciem,
c) spe#nione s jednocze,nie trzy warunki:
o d#ugo,/ odcinka nie przekracza 3 m
o mo$liwo,/ wystpienia przeci$e' i zwar/ ograniczona jest do minimum,
o nie ma w pobli$u materia#w #atwopalnych.



51
Ochrona przed prdem zwarciowym

Zabezpieczenie zwarciowe powinno by/ tak dobrane, aby wy#czenie zasilania (przerwanie
prdu zwarciowego) nastpi#o zanim powstanie niebezpiecze'stwo uszkodze' cieplnych lub
mechanicznych przewodw lub ich po#cze'. Spodziewan warto,/ prdu zwarciowego nale$y
pomierzy/ lub obliczy/. Urzdzenie zabezpieczajce powinno mie/ zdolno,/ przenoszenia prdu
zwarciowego wi*ksz ni$ spodziewany prd zwarciowy. Dopuszcza si*, aby ta zdolno,/ by#a
mniejsza wtedy, gdy:
a) od strony zasilania jest inne urzdzenie zabezpieczajce o wystarczajcej zdolno,ci
przerwania prdu zwarciowego
b) przewody i urzdzenia znajdujce si* poza tym zabezpieczeniem wytrzymuj
przep#yw spodziewanego prdu zwarciowego bez uszkodze'.
Dla prdw zwarciowych o czasie trwania nieprzekraczajcym 5s (t
z
7 5s) czas potrzebny do
podwy$szenia temperatury przewodw od temperatury granicznej dopuszczalnej d#ugotrwale do
temperatury granicznej dopuszczalnej przy zwarciach mo$na obliczy/ ze wzoru:
2
2

=
I
s
k t
gdzie:
- t czas zwarcia [s]
- s przekrj przewodu [mm
2
]
- I warto,/ skuteczna prdu [A]
- k wsp#czynnik charakterystyczny dla danego typu przewodu rwny:
o 135 dla przewodw miedzianych z izolacj gumow,
o 115 dla przewodw miedzianych z izolacj polwinitow,
o 87 dla przewodw aluminiowych z izolacj gumow,
o 74 dla przewodw aluminiowych z izolacj polwinitow,

Dla czasw powy$ej 0,1s, dla ktrych znaczc rol* odgrywa sk#adowa nieokresowa oraz dla
urzdze' ograniczajcych warto,/ prdu iloczyn k
2
s
2
dla przewodu chronionego powinien by/
wi*kszy od warto,ci ca#ki Joule I
2
t, ktr wed#ug producenta przenosi urzdzenie zabezpieczajce:

t I s k
2 2 2
>

Zabezpieczenia zwarciowe nie musz by/ stosowane, gdy:
- przewody #czce generatory, transformatory, baterie itp s urzdzeniami rozdzielczymi
majcymi zabezpieczenia,
- nie zamierzone wy#czenie obwodw mo$e spowodowa/ zagro$enie np.: obwody wzbudnic,
elektromagnesy d4wignic itp.,
- w obwodach pomiarowych przy spe#nieniu wymaga':
o ograniczona jest do minimum mo$liwo,/ powstania zwar/,
o w pobli$u nie ma materia#w #atwopalnych.

Zabezpieczenia przewodu neutralnego

1) Uk#ad TN i TT

a. Je$eli przekrj przewodu neutralnego jest, co najmniej rwny lub rwnowa$ny
przekrojowi przewodw fazowych nie wymaga si* stosowania w tym przewodzie
zabezpiecze' przed prdem przet*$eniowym i wyposa$ania go w urzdzenie
przerywajce przep#yw prdu.

52
b. Je$eli przekrj przewodu neutralnego jest mniejszy ni$ przekrj przewodu fazowego
wymagane jest zastosowanie w tym obwodzie zabezpieczenia przed prdem
przet*$eniowym, odpowiedniego do jego przekroju. W przewodzie neutralnym
mo$na nie stosowa/ zabezpiecze' przed prdem przet*$eniowym, je$eli spe#nione s
jednocze,nie dwa warunki:

1. przewd neutralny zabezpieczone jest przed prdem zwarciowym
przez urzdzenie zabezpieczajce usytuowane w przewodach
fazowych
2. najwi*ksza warto,/ prdu w przewodzie neutralnym przewidywana w
normalnych warunkach pracy jest wyra4nie mniejsza ni$ obci$alno,/
prdowa d#ugotrwa#a okre,lona dla tego przewodu.
2) Uk#ad IT

W uk#adzie IT nie zaleca si* stosowania przewodu neutralnego a je$eli jest, to w ka$dym
obwodzie powinno by/ urzdzenie zabezpieczajce przewd neutralny przed prdem
przet*$*niowym przerywajce przep#yw prdu we wszystkich przewodach danego obwodu #cznie
z przewodem neutralnym. Zabezpieczenia mo$na niestosowa/ o ile:
a) przewd neutralny jest skutecznie zabezpieczony od strony zasilania przed prdem
zwarciowym lub
b) je$eli dany obwd jest zabezpieczony RCD, ktrego prd zadzia#ania przekracza 0,15
warto,ci obci$alno,ci prdowej d#ugotrwa#ej przewodu neutralnego znajdujcego si* w
danym obwodzie. Zabezpieczenie to powinno przerwa/ prd we wszystkich przewodach
roboczych w tym tak$e w przewodzie neutralnym.

3) Je$eli przewiduje si* za#czanie i roz#czanie przewodu neutralnego to roz#czenie
przewodu neutralnego powinno odbywa/ si* wcze,niej ni$ przewodw fazowych, za,
za#czenie przewodu neutralnego powinno odbywa/ si* w tym samym czasie lub
wcze,niej ni$ przewodw fazowych.

Aparatura #czeniowa i sterownicza

Norma PN-IEC 60364-53

1) Styki ruchome wszystkich biegunw urzdze' wielobiegunowych powinny by/ sprz*$one
mechanicznie tak, aby rozwiera#y i zwiera#y si* jednocze,nie z wyjtkiem stykw
przeznaczonych do #czenia przewodu neutralnego, ktre mog zwiera/ si* wcze,niej a
rozwiera/ p4niej ni$ inne styki
2) RCD powinny zapewnia/ od#czenie wszystkich przewodw roboczych w
zabezpieczonym obwodzie
3) Przez obwd magnetyczny RCD nie powinien przechodzi/ przewd ochronny
4) Zastosowanie RCD w#czonego w obwody niemajce przewodu ochronnego nie mo$e by/
uznane jako wystarczajcy ,rodek ochrony przed dotykiem po,rednim, nawet w
przypadku, gdy I
8N
7 30mA (uk#ad TN-C)
5) W uk#adzie TN cz*,ci przewodzce dost*pne mog by/ przy#czone do uziomu o
rezystancji odpowiedniej dla prdu wyzwalajcego RCD. Tak chroniony obwd powinien
by/ traktowany jako uk#ad TT (z TN-C)
6) Gniazda bezpiecznikw wkr*towych powinny by/ tak przy#czone, aby ich styk dolny
znajdowa# si* po stronie zasilania gniazda
7) RCD powinno by/ zdolne do wytrzymania bez uszkodzenia oddzia#ywania cieplne i
napi*cia mechaniczne, ktre mog wystpi/ w miejscu zainstalowania w przypadku
zwarcia po stronie odbioru
53
8) RCD nie powinno rwnie$ ulec uszkodzeniu w przypadku zwar/ nawet wtedy, gdy w
wyniku asymetrii prdw lub przep#ywu prdu do ziemi urzdzenie otwiera si*
samoczynnie

Zasady doboru WLZ (Wewn*trzna Linia Zasilajca)

WLZ nale$y dobiera/ do wzrostu obci$e' w okresie oko#o 25 lat. Zak#ada si*, $e po tym
okresie powinna nastpi/ modernizacja lub remont instalacji elektrycznej (wymiana przewodw).
Moc potrzebna do u$ytkowania mieszkania zale$y jednocze,nie od dwch czynnikw:
a) sposobu zaspokajania podstawowych potrzeb energetycznych mieszkania (zgazyfikowane
czy niezgazyfikowane),
b) liczby osb, na ktre zosta#o mieszkanie zaprojektowane i zbudowane

Moc potrzebn dla jednego mieszkania mo$na okre,li/ jako:
2 1
P M P P + =
gdzie:
- P oglne zapotrzebowanie mocy przez mieszkanie,
- P
1
moc w kW najwi*kszego odbiornika w mieszkaniu,
- P
2
zapotrzebowanie mocy na jedn osob*,
- M liczba osb, na ktre zosta#o mieszkanie zaprojektowane.

P
1
dla mieszka' niezgazyfikowanych jest rwna mocy kuchenki elektrycznej z
piekarnikiem (710kW). W mieszkaniach zgazyfikowanych jest rwna mocy pralki elektrycznej
(~2kW).
Moc przypadajc na jedn osob* przyjmuje si* na 1kW. Mieszkania zgazyfikowane powinny
by/ zasilane 1-fazowo, za, mieszkania niezgazyfikowane 3-fazowo. Nale$y przyjmowa/
wsp#czynnik jednoczesno,ci do mieszka' zasilanych 1- lub 3- fazowo:

Liczba mieszka' Zasilanie 1-fazowe Liczba mieszka' Zasilanie 3-fazowe
1-3 1 1 1
4-6 0,8 2 0,9
7-9 0,65 3 0,8
10-12 0,5 4 0,7
>100 0,27 >100 0,27

=
=
n
i
i j wlz
P k P
1

Minimalny przekrj WLZ:
- 2,5 mm
2
przy zasilaniu nie wi*cej ni$ dwch instalacji odbiorczych,
- 4 mm
2
przy zasilaniu trzech i wi*cej instalacji odbiorczych.
Odga#*zienia do najbli$szego zabezpieczenia powinny mie/ przekrj niemniejszy ni$ 2,5mm
2
.
Odga#*zienia 1-fazowe powinny by/ dobrane $eby nie powodowa#y asymetrii napi*/.

Obci$alno,/ prdowa d#ugotrwa#a przewodu

Norma PN-IEC 60364-5-523

Wymagania normy maj na celu zapewnienie odpowiedniej trwa#o,ci $y# i izolacji
poddawanych dzia#aniu cieplnemu p#yncego d#ugotrwale prdu w warunkach normalnej
eksploatacji. Na dobr przekroju $y# maj rwnie$ wp#yw:

54
- wymagania ochrony przeciwpora$eniowej,
- ochrony przed skutkami dzia#ania cieplnego,
- ochrony przed prdem przet*$eniowym,
- wymagania dotyczce spadku napi*cia
- wymagania dotyczce temperatur granicznych zaciskw urzdze', do ktrych s
przy#czone $y#y.

Prd d#ugotrwa#y w dowolnej $yle przewodu w warunkach normalnej eksploatacji powinien
mie/ tak warto,/, aby nie zosta#a przekroczona temperatura graniczna:
1) dla polichlorku winylu (PVC) 70 C
2) dla polietylenu usieciowanego (XLPE) 90 C
3) dla gumy etylenowo propylenowej (EPR) 90 C
Przyjmuje si* nast*pujc temperatur* otoczenia: w powietrzu 30C
w gruncie 20C.
Obci$alno,/ prdowa d#ugotrwa#a kabli u#o$onych w ziemi odnosi si* do rezystywno,ci
cieplnej gruntu rwnej 2,5 Km/W.

Sposoby wykonania instalacji:
- A1 przewody jedno$y#owe w rurze instalacyjnej w ,cianie,
- A2 przewody wielo$y#owe w rurze instalacyjnej w ,cianie,
- B1 przewody jedno$y#owe w rurze instalacyjnej na ,cianie drewnianej,
- B2 przewody wielo$y#owe w rurze instalacyjnej na ,cianie drewnianej,
- C przewd jedno$y#owy lub wielo$y#owy zamocowany w odleg#o,ci mniejszej ni$ 0,3
,rednicy tego przewodu na ,cianie drewnianej,
- D kabel wielo$y#owy w os#onie w ziemi na g#*boko,ci 0,7m
- E, F, G przewd jedno- lub wielo$y#owy w powietrzu.

Przy wyznaczaniu obci$alno,ci nie uwzgl*dnia si* $y# s#u$cych jedynie do ochrony (PE).
2y#y PEN powinny by/ uwzgl*dnione tak samo jak $y#y neutralne. W obwodzie bierze si* pod
uwag* jedynie liczb* $y# obci$onych prdem. Je$eli mo$na przyj/, $e rozp#yw prdw w $y#ach
obwodw wielo$y#owych jest symetryczny nie wymaga si* uwzgl*dnienia $y#y neutralnej.
Zale$no,/ mi*dzy obci$alno,ci d#ugotrwa# prdow a przekrojem $y#y jest nast*pujca:
n m
s B s A I - =
gdzie:
- I obci$alno,/ d#ugotrwa#a prdowa [A],
- s przekrj znamionowy $y#y [mm
2
],
- A, B wsp#czynniki,
- n, m wsp#czynniki zale$ne od przewodu i sposobu wykonania instalacji.

Rwnoczesna ochrona przed dotykiem bezpo,rednim i po,rednim

I. Ochrona polegajca na zastosowaniu bardzo niskiego napi*cia SELV (bez uziemie') i
PELV (z uziemieniem). Ochron* przed pora$eniem prdem elektrycznym uwa$a si* za
zapewnion, je$eli:
1) napi*cie nie przekracza grnej granicy zakresu I tj.: 50V~, 120V-,
2) 4rd#em zasilania tych obwodw jest:
o transformator bezpiecze'stwa lub
o 4rd#o prdu zapewniajce stopie' bezpiecze'stwa rwnowa$ny transformatorowi
bezpiecze'stwa np.: przetwornica dwumaszynowa z uzwojeniem zapewniajcymi
rwnowa$n izolacj*,
o 4rd#o elektrochemiczne np..: bateria akumulatorw,
55
o niektre urzdzenia elektroniczne spe#niajce wymagania odpowiednich norm, w
ktrych zastosowano takie ,rodki $eby na ich wyj,ciu nie pojawi#o si* napi*cie
wy$sze od napi*cia zakresu I w przypadku uszkodzenia wewn*trznego,
3) s spe#nione warunki dodatkowe:
o cz*,ci czynne obwodw SELV i PELV powinny by/ elektrycznie oddzielone od
obwodw wy$szego napi*cia nie gorzej ni$ mi*dzy obwodem pierwotnym i
wtrnym transformatora bezpiecze'stwa
o przewody obwodw SELV i PELV powinny by/ prowadzone oddzielnie od
wszystkich innych obwodw, je$eli nie jest to mo$liwe nale$y spe#ni/ warunki
dodatkowe:
gniazda i wtyczki nie powinny pasowa/ do innych napi*/,
gniazda wtyczkowe nie powinny mie/ styku ochronnego.

Wymagania dodatkowe dla SELV:
o cz*,ci czynne i przewodzce dost*pne obwodw SELV nie powinny by/ po#czone
z uziemieniem ani z cz*,ciami czynnymi i przewodami ochronnymi wchodzcymi w
sk#ad innych obwodw.


II. Ochrona za pomoc ograniczenia energii roz#adowania (w opracowaniu)
III. Obwody FELV

S to takie obwody, w ktrych ze wzgl*dw funkcjonalnych stosuje si* napi*cia
nieprzekraczajce warto,ci napi*/ zakresu I, ale nie s spe#nione wszystkie wymagania obwodw
SELV i PELV.



1L1


1L2
2L1


2L2
Transformator
ochronny
III klasa
ochronno,ci
1L1


1L2
N
PE
2L


2N
Transformator
ochronny
SELV PELV
2L1


2N2





PE
1L1


1L2

Transformator
obni$ajcy
napi*cie
FELV
I klasa
ochronno,ci
56
Ochrona przed dotykiem bezpo,rednim (podstawowa)

1) Ochrona przez zastosowanie izolowania cz*,ci czynny.

Cz*,ci czynne powinny by/ ca#kowicie pokryte izolacj, ktra mo$e by/ usuni*ta tylko
przez jej zniszczenie. W urzdzeniach produkowanych fabrycznie izolacja powinna
spe#nia/ postanowienia odpowiednich norm dotyczcych tych urzdze'. W innych
urzdzeniach ochron* nale$y zapewni/ przez zastosowanie izolacji, ktra b*dzie mog#a
d#ugotrwale wytrzymywa/:
o obci$enia mechaniczne,
o wp#ywy chemiczne,
o wp#ywy elektryczne,
o wp#ywy termiczne.

2) Ochrona przy u$yciu ogrodzenia (przegrody lub obudowy, os#ony).

Cz*,ci czynne powinny by/ umieszczone wewntrz obudw lub ogrodze' zapewniajcych
stopie' ochrony, co najmniej IP2X, z wyjtkiem przypadku, gdy ni$szy stopie' ochrony
wyst*puje podczas wymiany np.: $arwek, gniazd wtyczkowych, bezpiecznikw lub, gdy
ni$szy stopie' ochrony jest niezb*dny do w#a,ciwego funkcjonowania urzdzenia, lecz w
tym przypadku nale$y:
o przedsi*wzi/ odpowiednie ,rodki ostro$no,ci w celu zapobie$enia przypadkowemu
dotkni*ciu cz*,ci czynnych przez ludzi i zwierz*ta domowe,
o ostrze$enie ludzi przed ,wiadomym dotkni*ciem cz*,ci czynnych.

3) Ochrona przy u$ycie barier (przeszkd).

Bariery powinny uniemo$liwia/:
o niezamierzone zbli$enie cia#a do cz*,ci czynnych,
o niezamierzone dotkni*cie cz*,ci czynnych w trakcie obs#ugi urzdze'.
Bariery powinny by/ usuwane bez u$ycia narz*dzi oraz powinny by/ zabezpieczone,
przed niezamierzonym usuni*ciem.

4) Ochrona przez umieszczenie poza zasi*giem r*ki. Cz*,ci jednocze,nie dost*pne o r$nych
potencja#ach nie powinny znajdowa/ si* w zasi*gu r*ki. Ochrona przez umieszczenie poza
zasi*giem r*ki ma na celu zapobie$enie niezamierzonemu dotkni*ciu cz*,ci czynnych.
Dwie cz*,ci uwa$a si* za jednocze,nie dost*pne, je$eli znajduj si* w odleg#o,ci od siebie
niewi*kszej ni$ 2,5m kierunku pionowym zasi*g r*ki wynosi 2,5m od powierzchni
stanowiska. D#ugo,/ zasi*gu r*ki odnosi si* do bezpo,redniego dotkni*cia r*k go# bez
uwzgl*dniania ,rodkw pomocniczych np.: sto#ek, drabina, itp.

5) Uzupe#nienie ochrony przed dotykiem bezpo,rednim przy u$yciu RCD. Stosowanie RCD
o prdzie wyzwalajcym nieprzekraczajcym 30mA uwa$a si* za uzupe#nienie ochrony w
przypadku nieskuteczno,ci dzia#ania innych ,rodkw ochrony przed dotykiem
bezpo,rednim lub w przypadku nieostro$no,ci u$ytkownika. Urzdzenia te nie mog by/
jedynym ,rodkiem ochrony a jedynie dodatkowym ,rodkiem ochrony do wymienionych w
punktach 1-4.

Ochrona przed dotykiem po,rednim

1) Ochrona przez wy#czenie zasilania
2) Ochrona przez zastosowanie urzdze' o II klasie ochronno,ci lub izolacji rwnowa$nej.
57
5rodek ten ma na celu zapobie$enie pojawienia si* niebezpiecznego napi*cia na cz*,ciach
przewodzcych dost*pnych w przypadku uszkodzenia izolacji podstawowej. Ochron* t nale$y
zapewni/ przez zastosowanie:
1) urzdze' majcych izolacj* podwjn lub wzmocnion,
2) zespo#u urzdze' elektrycznych wykonywanych fabrycznie w pe#ni izolowanych.
Urzdzenia te s oznaczane symbolem:

Urzdzenia te zasilane s tylko przewodem L i N.

Ochrona przez izolowanie stanowiska

5rodek ten ma na celu zapobie$eniu rwnoczesnemu dotkni*ciu cz*,ci, ktre mog mie/
r$ny potencja# w wyniku uszkodzenia izolacji podstawowej cz*,ci czynnych. Cz*,ci przewodzce
dost*pne powinny by/ tak rozmieszczone, aby w normalnych warunkach cz#owiek nie mg#
dotkn/ jednocze,nie:
1) dwch cz*,ci przewodzcych dost*pnych,
2) jednej cz*,ci przewodzcej dost*pnej i jakiejkolwiek cz*,ci przewodzcej obcej je$eli
cz*,ci te mog si* znale4/ pod r$nymi potencja#ami w przypadku uszkodzenia izolacji
podstawowej cz*,ci czynnych.
Na izolowanym stanowisku nie mo$na umieszcza/ przewodu ochronnego. Wymg jednoczesnego
dotkni*cia cz*,ci przewodzcych jest spe#niony, gdy stanowisko ma pod#ogi i ,ciany izolacyjne
oraz zastosowany jest jeden lub wi*cej nast*pujcych ,rodkw:
1) wystarczajce jest oddalenie cz*,ci przewodzcych dost*pnych od cz*,ci przewodzcych
obcych je$eli odleg#o,/ mi*dzy nimi jest nie mniejsza ni$ 2m. Odleg#o,/ ta mo$e by/
zmniejszona do 1,25m poza stref zasi*gu r*ki.
2) umieszczenie skutecznych barier mi*dzy cz*,ciami przewodzcymi czynnymi a cz*,ciami
przewodzcymi obcymi powinny by/ wykonane z materia#w izolacyjnych
3) izolowanie cz*,ci przewodzcych obcych izolacja powinna mie/ dost*pn wytrzyma#o,/
mechaniczn i wytrzyma/ prb* napi*ciem co najmniej 2kV. Prd up#ywu w normalnych
warunkach nie powinien przekracza/ 1mA. Rezystancja izolacji pod#g, ,cian nie powinna
by/ mniejsza ni$:
o 50k= przy U
N
izolacji 7 500V,
o 100 k= przy U
N
izolacji > 500V.
Izolacja pod#ogi i ,cian nie powinna podlega/ dzia#aniu wilgoci. Nale$y przewidzie/
,rodki ostro$no,ci zapobiegajce przenoszeniu potencja#u z zewntrz na stanowisko przez
cz*,ci przewodzce obce.

Ochrona przez zastosowanie nieuziemionych po#cze' wyrwnawczych

Przewody po#cze' wyrwnawczych miejscowych powinny #czy/ mi*dzy sob wszystkie
cz*,ci przewodzce jednocze,nie dost*pne i cz*,ci przewodzce obce. System po#cze'
wyrwnawczych miejscowych nie powinien mie/ po#czenia elektrycznego z ziemi przez cz*,ci
przewodzce dost*pne lub cz*,ci przewodzce obce. Nale$y przewidzie/ ,rodki ostro$no,ci
zapobiegajce nara$eniu na niebezpieczn r$nic* potencja#w osb wchodzcych do przestrzeni z
po#czeniami wyrwnawczymi miejscowymi. Szczeglnie w tym przypadku, gdy przewodzca
pod#oga izolowana od ziemi jest po#czona z nieuziemionym systemem po#cze' wyrwnawczych.





58
Ochrona przez zastosowanie separacji elektrycznej

Separacja elektryczna pojedynczego obwodu ma na celu zabezpieczenie przed prdem
wra$eniowym przy dotyku do cz*,ci przewodzcych dost*pnych, ktre mog znale4/ si* pod
napi*ciem w wyniku uszkodzenia izolacji funkcjonalnej obwodu. Ochrona przez separacj* dla:
1) pojedynczego urzdzenia cz*,ci przewodzce dost*pne obwodu odseparowanego nie
powinny by/ przy#czone do przewodu ochronnego oraz do cz*,ci przewodzcych
dost*pnych innych obwodw,
2) zasilanie wi*cej ni$ jednego urzdzenia zaleca si* aby w obwodzie separowanym
iloczyn napi*cia znamionowego i #cznej d#ugo,ci oprzewodowania w metrach nie
przekracza# 100000 i aby #czna d#ugo,/ oprzewodowania nie przekracza#a 500m. Obwd
powinien by/ zasilany ze 4rd#a separacyjnego tzn.:
a. transformatora separacyjnego,
b. 4rd#a rwnowa$nego np.: przetwornica.
Napi*cie obwodu separowanego nie powinno przekracza/ 500V. Cz*,ci czynne obwodu
separowanego nie powinny by/ po#czone w $adnym punkcie z innym obwodem lub
ziemi. Zaleca si* stosowanie oddzielnego oprzewodowania obwodw separowanych.
Je$eli jest to niemo$liwe przewody prowadzone wsplnie nie mog by/ prowadzone w
p#aszczu metalowym a izolacja przewodw musi wytrzymywa/ najwi*ksze napi*cie, jakie
mo$e wystpi/ w tym obwodzie oraz ka$dy obwd musi by/ zabezpieczony przed prdem
przet*$eniowym. Cz*,/ przewodzce dost*pne obwodu separowanego powinny by/
po#czone mi*dzy sob przez izolowane nieuziemione przewody wyrwnawcze.
Przewody tego obwodu nie powinny by/ po#czone z przewodami ochronnymi lub
cz*,ciami przewodzcymi dost*pnymi innych obwodw ani cz*,ciami przewodzcymi
obcymi. Wszystkie gniazda wtyczkowe powinny mie/ styki ochronne przy#czone do
systemu po#cze' wyrwnawczych.

Ochrona przeciwpora$eniowa w warunkach szczeglnego zagro$enia

Norma PN-IEC-60364-7-701 (norma arkuszowa) Pomieszczenia wyposa$one w wann* lub basen
natryskowy

W pomieszczeniach tych zwi*kszone jest niebezpiecze'stwo pora$enia prdem elektrycznym
z powodu zawilgocenia cia#a. W pomieszczeniach tych wyr$nia si* cztery strefy:
1) strefa 0 wn*trze wanny,
2) strefa 1 przebiega wzd#u$ zewn*trznej kraw*dzi wanny,
3) strefa 2 60 cm od strefy 1,
4) strefa 3 2,4m od strefy 2.

Wymagania

1) W strefie 0 mo$na stosowa/ tylko napi*cie bezpieczne 12V. >rd#o zasilania tego napi*cia
powinno by/ poza t stref.
2) Sprz*t powinien mie/ stopie' ochrony nie mniejszy ni$:
o w strefie 0 IPX7,
o w strefie 1 IPX5,
o w strefie 2 IPX4,
o w strefie 3 IPX1.
3) W strefie 1, 0, 2 nie wolno instalowa/:
o puszek,
o rozga#*4nikw,
o odga#*4nikw,
59
o urzdze' rozdzielczych,
o sprz*tu #czeniowego.
4) W strefie 3 mo$na instalowa/ gniazda wtyczkowe, je$eli s one:
o zasilane indywidualnie z transformatora separacyjnego,
o zasilane napi*ciem bezpiecznym,
o zabezpieczone RCD o prdzie wyzwalajcym I
8
7 30mA.
5) W strefie 0 mo$na instalowa/ jedynie odbiorniki przeznaczone specjalnie do u$ywania w
wannie lub brodziku.
6) W strefie 1 mo$na instalowa/ jedynie podgrzewacze wody.
7) W strefie 2 mo$na instalowa/ jedynie oprawy o,wietleniowe drugie klasy ochronno,ci
oraz podgrzewacze wody.

Arkusz 702 Baseny p#ywackie

1) Wyr$nia si* trzy strefy:
o strefa 0 wn*trze basenu,
o strefa 1 2m od zewn*trznej powierzchni basenu,
o strefa 2 1,5m od strefy 1.
2) W strefach 0, 1, 2 nale$y wykona/ lokalne po#czenia wyrwnawcze.
3) W strefie 0 mo$na stosowa/ jedynie napi*cia bezpieczne 12V. >rd#o zasilania tego
napi*cia poza stref.
4) Wyposa$enie elektryczne powinno mie/ stopie' ochrony, co najmniej:
o strefa 0 IPX8,
o strefa 1 IPX4,
o strefa 2 IPX2 (pomieszczenie),
o strefa 2 IPX4 (basen otwarty).
5) W strefach 0 i 1 nie nale$y instalowa/ patrz punkt 3 arkusza 701.
6) W strefie 2 dopuszcza si* instalowanie gniazd wtyczkowych, je$eli patrz punkt 4
arkusza 701.
7) W strefie 0 mog by/ instalowane jedynie urzdzenia i oprawy o,wietleniowe zasilane
napi*ciem bezpiecznym nieprzekraczajcym 12V.
8) W strefie 1 urzdzenia powinny by/ zasilane napi*ciem bezpiecznym lub w przypadku
zainstalowania na sta#e urzdzeniami drugiej klasy ochronno,ci.
9) W strefie 2 mog by/ stosowane urzdzenia:
o drugiej klasy ochronno,ci,
o pierwszej klasy ochronno,ci je$eli s zabezpieczone RCD o prdzie wyzwalajcym
I
8
7 30mA lub zasilane z transformatora separacyjnego.

Arkusz 703 Pomieszczenia wyposa$one w urzdzenia do sauny

1) Niedopuszczalne jest stosowanie przed dotykiem bezpo,rednim:
o barier,
o przez umieszczenie cz*,ci czynnych poza zasi*giem r*ki.
2) Niedopuszczalne jest stosowanie ochrony przed dotykiem po,rednim przez:
o izolowanie stanowiska,
o nieuziemione po#czenia wyrwnawcze.
3) Urzdzenia elektryczne powinny mie/ stopie' ochrony nie mniejszy jak IP24
4) Okre,la si* cztery strefy:
o Strefa 1 nale$y instalowa/ tylko urzdzenia s#u$ce do ogrzewania sauny,
o Strefa 2 nie ma specjalnych wymaga', co do odporno,ci cieplnej urzdze',
o Strefa 3 w ktrej urzdzenia powinny mie/ wytrzyma#o,/ ciepln co najmniej
125C a izolacja przewodw co najmniej 170C
60
o Strefa 4 nale$y instalowa/ tylko urzdzenia sterujce ogrzewaczami sauny o
wytrzyma#o,ci cieplnej jak w strefie 3

Arkusz 704 Instalacje placw budw i robt rozbirkowych

1) Napi*cie bezpieczne ograniczone jest do 25V~ i 60V-
2) Gniazda wtyczkowe patrz punkt 4 arkusza 701
3) Stopie' ochrony co najmniej IP44
4) Odbiorniki energii elektrycznej powinny by/ zasilane z zestaww rozdzielczych
wyposa$onych w:
o urzdzenia zabezpieczajce przed prdem przet*$eniowym,
o ,rodki ochrony przed dotykiem po,redni,
o gniazda wtyczkowe.

Arkusz 705 Instalacje elektryczne w gospodarstwach rolniczych i ogrodniczych

1) Napi*cie dotykowe bezpieczne nie powinno przekracza/ 25V.
2) Obwody zasilania gniazd wtyczkowych nale$y zabezpieczy/ RCD o prdzie
znamionowym zadzia#ania I
8N
7 30mA.
3) Zaleca si* stosowanie po#cze' wyrwnawczych uziemionych
4) Dla ochrony przeciwpo$arowej zaleca si* stosowanie RCD o znamionowym nat*$*niu
prdu zadzia#ania I
8N
7 0,5A.
5) Urzdzenia elektryczne powinny mie/ stopie' ochrony nie mniejszy ni$ IP35.

Arkusz 707 Wymagania dotyczce uziemie' instalacji urzdze' przetwarzania danych

Urzdzenia przetwarzania danych wyposa$one s w filtry przeciwko zak#ceniom
radioelektrycznymi, ktre mog wywo#a/ znaczne prdy up#ywowe do ziemi. W takich
przypadkach przerwanie cig#o,ci uziemiajcego przewodu ochronnego mo$e spowodowa/
pojawieniem si* napi*cia dotykowego o niebezpiecznej warto,ci. Dla zapewnienia cig#o,ci
przewodu ochronnego nale$y stosowa/ uk#ady ochronne o wysokiej niezawodno,ci przez
zastosowanie wytrzyma#ych mechanicznie przewodw lub dwch przewodw rwnoleg#ych wraz z
trwa#ymi po#czeniami lub wzmocnionymi zaciskami. Przewody ochronne powinny spe#nia/
nast*pujce wymagania:
a) Przekrj pojedynczego przewodu ochronnego nie powinien by/ mniejszy ni$ 10mm
2

(s 1 10mm
2
). W przypadku stosowania dwch rwnoleg#ych przewodw ochronnych ka$dy
z nich powinien mie/ przekrj nie mniejszy ni$ 4 mm
2
i przy#czony za pomoc
oddzielnych zaciskw,
b) je$eli $y#a przewodu ochronnego prowadzona jest w jednym przewodzie wielo$y#owym z
$y#ami przewodw zasilajcych suma przekroju wszystkich $y# nie powinna by/ mniejsza
ni$ 10mm
2
(z tego powodu przewody zasilajce powinny mie/ przekrj niemniejszy ni$
4mm
2
3x4mm
2
),
c) je$eli przewd ochronny po#czony jest rwnolegle ze sztywn lub elastyczn metalow
rur, ktra jest prowadzona nale$y zastosowa/ przewd o przekroju niemniejszym ni$
2,5mm
2
,
d) sztywne i elastyczne metalowe rury, metalowe pod#o$a i os#ony, metalowe ekrany i
pancerze kabli wykorzystywane jako przewody ochronne powinny spe#nia/ wymagania dla
tego typu przewodw.




61
Arkusz 708 Wymagania dotyczce specjalnych instalacji lub lokalizacji (campingi i pojazdy
wypoczynkowe)

1) Nie nale$y stosowa/:
o ochrony za pomoc barier,
o umieszczenia poza zasi*giem r*ki
o izolowania stanowiska.
2) Przewody u#o$one w ziemi powinny by/ zabezpieczone przed uszkodzeniami
mechanicznymi a ich trasa powinna przebiega/ poza stanowiskiem postojowym oraz poza
jakkolwiek powierzchni przeznaczon dla namiotw i zakotwienia linek mocujcych.
Przewody napowietrzne powinny by/ zawieszone na wysoko,ci, co najmniej 6m nad
powierzchni, na ktrej odbywa si* ruch pojazdw.
3) Gniazda wtyczkowe powinny by/ zainstalowane na wysoko,ci od 0,81,5m od ziemi do
najni$szej cz*,ci gniazda wtyczkowego. Prd znamionowy gniazd I
N
716A. Gniazda
wtyczkowe powinny by/ zabezpieczone RCD o I
8N
730mA. Jedno RCD powinno
zabezpiecza/ nie wi*cej ni$ 6 gniazd wtyczkowych.
4) Sprz*t #czcy z#cze zasilajce z pojazdem wypoczynkowym powinno stanowi/:
o wtyczka ze stykiem ochronnym,
o gniazdo wtyczkowe ze stykiem ochronnym.
o przewd gi*tki o d#ugo,ci 25m i przekroju zale$nym od prdu znamionowego:
I
N
7 16A 2,5mm
2
,
I
N
7 25A 4mm
2
,
I
N
7 32A 6mm
2
,
I
N
7 63A 16mm
2
,
I
N
7 100A 35mm
2
.

Wykonanie instalacji elektrycznej

Obwieszczenie Ministra Spraw Wewn*trznych i Administracji z 4 lutego 1999 r. w sprawie
jednolitego tekstu rozporzdzenia Ministra Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa w sprawie
warunkw technicznych, jakimi powinny odpowiada/ budynki i ich usytuowanie. Dziennik
Ustaw Nr. 15 poz. 140 z 25.02.99

Instalacje i urzdzenia elektryczne powinny zapewnia/:
1) cig# dostaw* energii elektrycznej o odpowiednich parametrach technicznych stosowanie
do potrzeb u$ytkowych,
2) bezpiecze'stwo u$ytkowania a przede wszystkim ochron* przed pora$eniem prdem
elektrycznym, przepi*ciami #czeniowymi i atmosferycznymi, powstaniem po$aru,
wybuchem i innymi szkodami,
3) ochron* ,rodowiska przed ska$eniem, emitowaniem niedopuszczalnego poziomu drga',
ha#asu oraz oddzia#ywaniem pola elektromagnetycznego,
4) spe#nienie wymaga' przepisw dotyczcych projektowania i budowy instalacji i urzdze'
elektrycznych oraz polskich norm

Budynek, w ktrym zanik napi*cia elektrycznej sieci zasilajcej mo$e spowodowa/ zagro$enie
$ycia zwierzt lub ludzi, powa$ne zagro$enie ,rodowiska a tak$e znaczne straty materialne nale$y
zasila/, co najmniej z dwch niezale$nych samoczynnie za#czajcych si* 4rde# energii
elektrycznej oraz wyposa$y/ w samoczynnie za#czajce si* o,wietlenie awaryjne (bezpiecze'stwa
i ewakuacyjne). W budynku wysoko,ciowym jednym ze 4rde# zasilania powinien by/ agregat
prdotwrczy. O,wietlenie awaryjne nale$y stosowa/ w:
62
1) pomieszczeniach produkcyjnych i magazynowych oraz przeznaczonych na pobyt ludzi, w
ktrych poruszanie si* ludzi w ciemno,ciach mo$e spowodowa/ wybuch i po$ar lub inne
zagro$enie dla $ycia lub zdrowia a tak$e majcych powierzchni* u$ytkow ponad 2000m
2
,
2) w budynkach u$yteczno,ci publicznej:
a. wysokich i wysoko,ciowych,
b. kinach, teatrach, filharmoniach, muzeach,
c. szpitalach,
3) cz*,ciach budynkw u$yteczno,ci publicznej obejmujcych:
a. sale sportowe, widowiskowe z widowniami na ponad 300 osb,
b. sale wystawowe, lokale rozrywkowe, sale konsumpcyjne o powierzchni ponad
500m
2
,
c. sale zebra' i audytoria o 300 lub wi*cej miejscach,
d. pomieszczenia handlowe o powierzchni ponad 2000m
2
,
e. bankowe sale operacyjne o powierzchni ponad 300m
2
oraz skarbce,
f. hale pasa$erskie dworcw o powierzchni ponad 1000m
2
,
4) w budynkach zamieszkania zbiorowego przeznaczonych dla wi*cej ni$ 200 osb,
5) w pomieszczeniach przeznaczonych na sta#y pobyt ludzi oraz na drogach komunikacji
wewn*trznej o,wietlonych wy#cznie ,wiat#em sztucznym,
6) w gara$ach o,wietlonych wy#cznie ,wiat#em sztucznym o powierzchni powy$ej 1000m
2
,
7) innych budynkach i pomieszczeniach nie wymienionych w punktach 16, w ktrych
nawet krtkotrwa#e wy#czenie o,wietlenia podstawowego mo$e spowodowa/ nast*pstwa
wymienione w punkcie 1.

W pomieszczeniu, ktre jest u$ytkowane przy zgaszonym o,wietleniu podstawowym nale$y
stosowa/ o,wietlenie przeszkodowe zasilane napi*ciem bezpiecznym, s#u$ce uwidocznieniu
przeszkd wynikajcych z uk#adu budynku, drogi komunikacyjnej lub sposobw jego u$ytkowania
a tak$e pod,wietlane znaki wskazujce kierunek ewakuacji. O,wietlenie bezpiecze'stwa,
ewakuacyjne i przeszkodowe nale$y wykona/ zgodnie z polskimi normami. W instalacjach
elektrycznych nale$y stosowa/:
1) z#cza instalacji elektrycznej budynku umo$liwiajce od#czenie od sieci zasilajcej,
usytuowane w miejscu dost*pnym dla dozoru i obs#ugi oraz zabezpieczone przed
uszkodzeniami, wp#ywami atmosferycznymi a tak$e ingerencj osb niepowo#anych,
2) oddzielny przewd ochronny i neutralny,
3) wy#czniki RCD,
4) wy#czniki nadmiarowe w obwodach odbiorczych,
5) po#czenia wyrwnawcze g#wne i miejscowe #czce przewody ochronne z cz*,ciami
przewodzcymi innych instalacji i konstrukcji budynku,
6) zasad* prowadzenia tras przewodw elektrycznych w liniach prostych rwnoleg#ych do
kraw*dzi ,cian i stropw,
7) $y#y przewodw elektrycznych o przekroju do 10mm
2
wykonane wy#cznie z miedzi,
8) urzdzenia ochrony przeciwprzepi*ciowej.

Jako uziomy instalacji elektrycznej nale$y wykorzystywa/ przede wszystkim metalowe konstrukcje
budynkw, zbrojenia fundamentowe i ,cian oraz przewodzcych prd instalacji wodocigw i
centralnego ogrzewania pod warunkiem uzyskania zgody jednostki eksploatujcej. Instalacja
odbiorcza w budynku i w samodzielnym lokalu powinna by/ wyposa$ona w urzdzenia do pomiaru
zu$ycia energii elektrycznej usytuowane w miejscu #atwo dost*pnym, zabezpieczone przed
uszkodzeniami i ingerencj osb niepowo#anych. W budynku wielorodzinnym liczniki pomiaru
zu$ycia energii elektrycznej nale$y umieszcza/ poza lokalami mieszkalnymi w zamykanych
szafkach. Prowadzenie instalacji i rozmieszczenie urzdze' elektrycznych w budynkach powinno
zapewnia/ bezkolizyjno,/ z innymi instalacjami w zakresie odleg#o,ci i wzajemnego usytuowania.
Odleg#o,/ mi*dzy przewodami instalacji gazowej a innymi przewodami powinna umo$liwia/
63
wykonywanie pra/ konserwacyjnych. Poziome odcinki instalacji gazowej powinny by/ usytuowane
w odleg#o,ci co najmniej 0,1m powy$ej innych przewodw instalacyjnych. Natomiast, je$eli
g*sto,/ gazu jest wi*ksza od g*sto,ci powietrza poni$ej przewodw elektrycznych i urzdze'
iskrzcych. Przewody instalacji gazowej krzy$ujce si* z innymi przewodami instalacyjnymi
powinny by/ od nich oddalone co najmniej o 20mm. Gazomierze do przep#ywu gazu l$ejszego od
powietrza nale$y umieszcza/ powy$ej licznika zu$ycia energii elektrycznej a gazu ci*$szego od
powietrza poni$ej licznika zu$ycia energii elektrycznej. G#wne pionowe cigi instalacji
elektrycznej w budynkach wielorodzinnych zamieszkania zbiorowego i u$yteczno,ci publicznej
nale$y prowadzi/ poza mieszkaniami i pomieszczeniami u$ytkowymi w wydzielonych kana#ach lub
szynach instalacyjnych odpowiadajcych wymaganiom polskich norm. Przewodu i kable
elektryczne nale$y prowadzi/ w sposb umo$liwiajcy ich wymian* bez potrzeby naruszenia
konstrukcji budynku. Dopuszcza si* prowadzenie przewodw elektrycznych wtynkowych pod
warunkiem pokrycia ich warstw tynku o grubo,ci co najmniej 5mm. Obwody instalacji
elektrycznej w budynku wielorodzinnym nale$y prowadzi/ w obr*bie ka$dego mieszkania lub
lokalu u$ytkowego. W instalacji elektrycznej w mieszkaniu nale$y stosowa/ wyodr*bnione
obwody:
1) o,wietlenia grnego (sufitowego),
2) gniazd wtykowych oglnego przeznaczenia,
3) gniazd wtykowych do pralki,
4) gniazd wtykowych do urzdze' odbiorczych w kuchni,
5) obwody do odbiornikw zainstalowanych na sta#e.
Pomieszczenia w mieszkaniu nale$y wyposa$y/ w wypusty o,wietleniowe grne (sufitowe) oraz
niezb*dn liczb* gniazd wtyczkowych. Instalacja o,wietleniowa w pokojach powinna umo$liwia/
za#czanie za pomoc wy#cznikw wieloobwodowych. W budynkach wielorodzinnych o,wietlenie
i odbiorniki w pomieszczeniach komunikacji oglnej oraz technicznych i gospodarczych powinny
by/ zasilane z tablic administracyjnych. Mieszkania w budynku wielorodzinnym i odr*bne
mieszkania w obr*bie zamieszkania wielorodzinnego nale$y wyposa$y/ w instalacj* wej,ciowej
sygnalizacji d4wi*kowej a w razie przeznaczenia ich dla osb niepe#nosprawnych rwnie$ w
odpowiedni sygnalizacj* alarmowo-przyzywow. Budynek wielorodzinny zamieszkania
zbiorowego i u$yteczno,ci publicznej powinien by/ przystosowany do wyposa$enia w instalacj*
telekomunikacyjn oraz instalacje zbiorczych anten RTV odpowiadajce przepisom szczeglnym i
polskim normom a stosownie do przeznaczenia budynku rwnie$ w instalacj* sygnalizacji
dzwonkowej lub domofonowej. W budynku wymagajcym przystosowania do wyposa$enia w
instalacje telekomunikacyjne i RTV g#wne cigi tych instalacji powinny by/ prowadzone poza
lokalami mieszkalnymi oraz pomieszczeniami u$ytkowymi, ktrych sposb u$ytkowania mo$e
spowodowa/ przerwy lub zak#cenia przekazywanego sygna#u. Miejsce lub pomieszczenia
przeznaczone na urzdzenia techniczne zwizane z instalacj telekomunikacyjn lub RTV powinno
by/ #atwo dost*pne i zabezpieczone przed ingerencj osb nieuprawnionych.

Oznaczenia przewodw i kabli

Norma: PN-87/E-90056 Przewody elektroenergetyczne oglnego przeznaczenia do uk#adania na
sta#e. Przewody o izolacji i pod#odze polwinitowej okrg#ej.

Przewody:

D $y#a miedziana jednodrutowa
A $y#a aluminiowa jednodrutowa
L $y#a miedziana wielodrutowa
Y na pocztku symbolu pow#oka polwinitowa
Y na ko'cu symbolu izolacja polwinitowa
O przewd oponowy
64
W przewd warsztatowy
S przewd sygnalizacyjny
G przewd grniczy
St przewd sterowniczy
G izolacja gumowa
g przewd gi*tki
d izolacja wzmocniona (o powi*kszonej grubo,ci)
p przewd p#aski
u przewd uzbrojony
g os#ona gumowa
b izolacja ciep#oodporna
t przewd tynkowy
s przewd samono,ny
$o przewd z $y# ochronn (barwy zielono$#tej)

Przyk#ady:
1) YDY przewd o $yle miedzianej jednodrutowej (D) w izolacji z polwinitu (Y ko'cowe)
i pow#oce polwinitowej (Y pocztkowe),
2) YDY$o jak w pkt. 1, lecz z $y# ochronn zielono$#t,
3) YDYp jak w pkt.1, p#aski,
4) LY przewd jedno$y#owy o $yle miedzianej wielodrutowej (L) i izolacji z polwinitu (Y)
5) LgY przewd jedno$y#owy o $yle miedzianej gi*tkiej (g) izolacji polwinitowej (Y)

Kable:

K kabel elektroenergetyczny
Y pow#oka polwinitowa czerwona
X pow#oka polietylenowa czarna
Xn pow#oka polietylenowa nierozprzestrzeniajca t#umienia czerwona
R uszczelnienie promieniowe polega na zastosowaniu pod polietylenow pow#ok kabla
wzd#u$nie u#o$onej ta,my aluminiowej pokrytej jednostronnie warstw kopolimeru
U uszczelnienie wzd#u$ne polega na zastosowaniu w wolnych przestrzeniach pomi*dzy drutami
$y#y roboczej specjalnego proszku p*czniejcego pod wp#ywem wody oko#o 10krotnie a tym
samym blokujcy jej dalsz penetracj* w g#b kabla
XS izolacja z polietylenu usieciowionego
A $y#a robocza aluminiowa
Ftl pancerz z ta,m stalowych lakierowanych
A os#ona w#knista
n izolacja papierowa nasycona syciwem nie,ciekajcym

Przyk#ady:
1) YKY kabel elektroenergetyczny miedziany (K) o izolacji polwinitowej (Y ko'cowe) i
pow#oce polwinitowej (Y pocztkowe)
2) YAKY kabel elektroenergetyczny z $y#ami aluminiowymi
3) YKYFtly jak w pkt. 1, opancerzony ta,mami stalowymi lakierowanymi (Ftl) z
wt#oczon na pancerz polwinitow os#on ochronn (y)






65

Sprz*t ochronny

Sprz*t ochronny dzieli si* na nast*pujce rodzaje:
1) sprz*t izolacyjny stanowi:
o dr$ki izolacyjne i manipulacyjne,
o dr$ki izolacyjne do zak#adania uziemiaczy,
o dr$ki izolacyjne pomiarowe,
o kleszcze i uchwyty izolacyjne do bezpiecznikw,
o wska4niki napi*cia,
o r*kawice dielektryczne,
o p#buty dielektryczne,
o kalosze dielektryczne,
o pomosty izolacyjne,
o dywaniki i chodniki gumowe,
o he#my ochronne izolacyjne,
o narz*dzia izolowane,
2) sprz*t chronicy przed pojawieniem si* napi*cia:
o przeno,ne uziemiacie ochronne,
o zarzutki,
3) sprz*t zabezpieczajcy przed dzia#aniem #uku elektrycznego, produktw spalania lub
przed obra$eniami mechanicznymi:
o okulary ochronne przeciwodpryskowe,
o r*kawice ochronne,
o maski przeciwgazowe,
o pasy bezpiecze'stwa,
o drabiny i podno,niki,
o s#upo#azy
4) sprz*t pomocniczy:
o przeno,ne ogrodzenia i p#yty izolacyjne,
o barierki i linki,
o nak#adki izolacyjne,
o tablice ostrzegawcze,
o siatki ochronne.

Izolacyjny sprz*t ochronny dzieli si* na:
a) sprz*t zasadniczy za pomoc ktrego mo$na w sposb bezpieczny dotyka/ cz*,ci urzdze'
znajdujcych si* pod napi*ciem,
b) sprz*t dodatkowy, ktry u$yty sam nie stanowi pe#nego zabezpieczenia, ale u$yty #cznie ze
sprz*tem zasadniczym zwi*ksza pewno,/ bezpiecze'stwa pracy.

Przy napi*ciu do 1kV sprz*t zasadniczy stanowi:
- dr$ki,
- kleszcze,
- uchwyty izolacyjne,
- wska4niki napi*cia,
- r*kawice dielektryczne,
- narz*dzia izolowane
za, sprz*t dodatkowy stanowi:
- kalosze izolacyjne,
- dywaniki i chodniki gumowe,
- pomosty izolacyjne.
66

Izolacyjny sprz*t ochronny nale$y poddawa/ okresowo prbom wytrzyma#o,ci elektrycznej.
Sprz*t, ktrego termin wa$no,ci prby okresowej zosta# przekroczony nie nadaje si* do dalszego
zastosowania i nale$y go natychmiast wycofa/ z u$ycia. Prby wytrzyma#o,ci elektrycznej nale$y
wykona/ w terminach ustalonych w normach przedmiotowych sprz*tu ochronnego.

Terminy bada' okresowych:
1) co 6 miesi*cy:
o r*kawice dielektryczne,
o p#buty dielektryczne,
o kalosze dielektryczne,
o wska4niki napi*cia,
o dr$ki izolacyjne pomiarowe,
2) co 2 lata:
o dr$ki izolacyjne (za wyjtkiem dr$kw pomiarowych),
o kleszcze izolacyjne,
o uchwyty izolacyjne,
o dywaniki,
o chodniki gumowe,
3) co 3 lata:
o pomosty izolacyjne.

Przed ka$dym u$yciem sprz*tu ochronnego nale$y sprawdzi/:
1) napi*cie do jakiego sprz*t jest przeznaczony,
2) stan sprz*tu przez szczeg#owe ogl*dziny,
3) termin wa$no,ci prby okresowej,
4) dzia#anie wska4nika napi*cia.

W przypadku ujemnego wyniku sprawdzenia nie wolno go stosowa/. Na sprz*cie ochronnym
nale$y w sposb trwa#y zaznaczy/:
- numer ewidencyjny,
- napi*cie robocze w kV,
- termin wa$no,ci prby okresowej.

Organizacja bezpiecznej pracy przy urzdzeniach elektrycznych

Prace przy urzdzeniach elektroenergetycznych mog by/ wykonywane:
a) bez polecenia,
b) na polecenie ustne,
c) na polecenie pisemne.

Ad. a)

Bez polecenia mog by/ wykonane:
1) czynno,ci zwizane z ratowaniem $ycia lub zdrowia ludzkiego,
2) czynno,ci zwizane z ratowaniem urzdze' przed zniszczeniem,
3) czynno,ci eksploatacyjne oraz zwizane z unikni*ciem i likwidacj przerw w dostawie
energii elektrycznej okre,lone w szczeg#owych instrukcjach stanowiskowych i w
instrukcjach eksploatacji.



67

Wykonywane:
- w warunkach nie powodujcych szczeglnego zagro$enia dla $ycia i zdrowia ludzkiego,
- w warunkach szczeglnego zagro$enia dla $ycia i zdrowia ludzkiego je$eli do wykonywania
czynno,ci w tych warunkach nie jest wymagane polecenie pisemne.

Prace wykonywane bez polecenie nie wymagaj uzyskania zgody na ich rozpocz*cie od osb
sprawujcych dozr nad eksploatacj urzdze' elektroenergetycznych.

Ad. b)

Na polecenie ustne mog by/ wykonywane wszystkie prace z wyjtkiem prac, dla ktrych
wymagane jest polecenie pisemne. Za polecenie ustne przyjmuje si* polecenie wykonane
bezpo,rednio, telefonicznie lub w inny sposb przez osob* sprawujc kierownictwo lub dozr nad
eksploatacj podleg#ych sobie urzdze' elektroenergetycznych.

Ad. c)

Polecenie pisemne na prac* nale$y wystawia/ dla prac wykonywanych w warunkach
szczeglnego zagro$enia dla zdrowia i $ycia ludzkiego takich jak:
1) prac wewntrz filtrw,
2) wymagajcych wyj*cia wirnika generatora oraz naprawy i wywa$enia wirnika,
3) przy zastosowaniu spawania oraz inne prace wymagajce pos#ugiwania si* otwartym
4rd#em ognia, wykonywanych w pomieszczeniach zagro$onych niebezpiecze'stwem
po$aru lub zagro$one wybuchem,
4) konserwacyjne lub remonotowe przy urzdzeniach elektroenergetycznych znajdujcych
si* ca#kowicie lub cz*,ciowo pod napi*ciem z wyjtkiem prac polegajcych na wymianie
w obwodach do napi*cia 1 kV :
o bezpiecznikw,
o $arwek (,wietlwek) o nieuszkodzonej obudowie i oprawach,
je$eli czynno,ci te nie wi$ si* z wchodzeniem na s#upy lub inne konstrukcje wsporcze (nie
dotyczy to czynno,ci wykonywanych z drabin samojezdnych lub drabin drewnianych dostawczych)
bd4 nie nale$ do prac wykonywanych w pobli$u nieos#oni*tych urzdze' elektroenergetycznych
znajdujcych si* pod napi*ciem.

Polecenia na wykonanie pracy mog wydawa/:
- pisemne osoby kierownictwa lub dozoru upowa$nione imiennie przez kierownika zak#adu
do wykonywania polece' pisemnych w odniesieniu do urzdze' okre,lonych przez
kierownika przy upowa$nieniu. Zarwno osoba kierownictwa jak i osoba dozoru musi
posiada/ aktualne za,wiadczenie kwalifikacyjne dozoru D,
- ustne osoby kierownictwa lub dozoru w odniesieniu do urzdze' elektroenergetycznych,
nad ktrymi sprawuj dozr w czasie eksploatacji i posiadaj aktualne za,wiadczenie
kwalifikacyjne dozoru .
W ka$dym zak#adzie pracy powinien si* znajdowa/ aktualny wykaz osb upowa$nionych przez
kierownika zak#adu do wykonywania polece' pisemnych ze ,cis#ym okre,leniem kompetencji co do
zakresu tych polece'.

Gospodarka elektroenergetyczna racjonalne u$ytkowanie energii

Systemem elektroenergetycznym nazywamy zesp# wsp#pracujcych z sob elektrowni,
linii przesy#owych i rozdzielczych, stacji elektroenergetycznych oraz urzdze' odbiorczych energii
elektrycznej. W Polsce przemys# w coraz wi*kszym stopniu korzysta z energii elektrycznej
68
wytwarzanej w energetyce zawodowej, wytwarzanej g#wnie przez elektrownie cieplne opalane
w*glem kamiennym i brunatnym. Z innych paliw (gaz ziemny, koksowniczy olej opa#owy)
wytwarza si* oko#o 2 3% energii. Udzia# elektrowni wodnych nie przekracza kilku procent. Nie
mamy energii wytwarzanej w elektrowni jdrowej. Udzia# energii elektrycznej wytwarzanej w
zak#adach przemys#owych stale maleje.

Straty energii mo$na podzieli/ na:
1) straty wynikajce z marnotrawstwa,
2) straty wynikajce ze z#ej konserwacji,
3) straty zwizane z eksploatacj.

Ad. 1)

Przyk#adem tych strat jest zb*dne u$ytkowanie o,wietlenia, grzejnikw i nap*dw. Mo$na
wp#ywa/ na ich wielko,/ przez dzia#ania organizacyjne oraz kontrole.

Ad. 2)

Straty te mog powsta/ w samych urzdzeniach elektrycznych jak i czerpicych energi* z
sieci elektrycznej np.: straty w sieci rozdzielczej w skutek os#abionej izolacji; tarcie w ruchomych
elementach wywo#ane niew#a,ciwym smarowaniem itp. Zmniejszenie tych strat jest mo$liwe przez
prowadzenie prawid#owej konserwacji (pomiary rezystancji izolacji, czasu wybiegu maszyn itp.)

Ad. 3)

Straty te mo$na podzieli/ na:
a) straty w przewodach (straty obci$eniowe) straty te s zwizane g#wnie z przep#ywem
prdu przez rezystancj* P = I
2
R,
b) straty w transformatorach straty mocy w transformatorze dzieli si* na dwie grupy:
o straty w rdzeniu ja#owe,
o straty w przewodach uzwojenia.

2eby ograniczy/ te straty nale$y maksymalnie ograniczy/ prac* maszyn na biegu ja#owym.

Kompensacja mocy biernej

Moc bierna obci$a prdowo elementy uk#adu elektrycznego a wi*c ogranicza przepustowo,/
urzdze' lub wywo#uje spadki napi*ci i powoduje strat mocy czynnej. Te ujemne skutki dla
systemu elektroenergetycznego s tym wi*ksze im mniejszy jest wsp#czynnik mocy (cosj). Straty
mocy biernej wyst*puj g#wnie w obwodach z $elazem. Silniki asynchroniczne s g#wn
przyczyn poboru mocy biernej (oko#o 70 % zapotrzebowania). Nale$y d$y/ do ograniczenia
pracy ja#owej silnikw i transformatorw oraz w#a,ciwego doboru silnika do obci$enia.
Wymagana przez energetyk* warto,/ cosj = 0,93 (wwczas mo$na stosowa/ mniejsze kable,
mniejsze s rwnie$ straty).

Kompensacj* mocy biernej mo$na realizowa/ przez:

1) kompensacj* centraln polega ona na przy#czeniu kondensatorw do szyn zbiorczych
g#wnej stacji zasilajcej,
2) kompensacj* grupow kondensatory przy#czone s do rozdzielni oddzia#owych,
3) kompensacj* indywidualn kondensatory przy#czone s bezpo,rednio do zaciskw
odbiornika.
69

Racjonalne o,wietlenie wn*trz polega na:
1) stosowaniu 4rde# ,wiat#a o wysokiej sprawno,ci,
2) systematycznym czyszczeniu opraw,
3) dzieleniu o,wietlenia na strefy,
4) powszechnym stosowanie o,wietlenia mieszanego (oglne + miejscowe),
5) stosowanie opraw o wysokiej sprawno,ci,
6) wy#czanie zb*dnego o,wietlenia,
7) stosowanie energooszcz*dnych 4rde# ,wiat#a.

Ochrona przepi*ciowa

>rd#a zagro$e':
1) wy#adowania atmosferyczne,
2) stany nieustalone w systemie elektroenergetycznym,
3) wy#adowania elektrostatyczne.

Ad. 1)

Przepi*cia atmosferyczne mog by/ wywo#ane przez:
1) bezpo,rednie uderzenie pioruna,
2) uderzenie w bliskim ssiedztwie przepi*cia indukowane przez impulsowe pole
elektromagnetyczne wywo#ane przez prd piorunowy oraz przez cz*,/ prdu piorunowego
dop#ywajcego do podziemnych kabli lub uziemie' budynkw,
3) wy#adowanie w chmurach lub mi*dzy chmurami,
4) wy#adowania poprzedzajce wy#adowania doziemne,
5) odleg#e wy#adowania doziemne.

Ad. 2)

Stany nieustalone w sieciach energetycznych s 4rd#em przepi*/ wewn*trznych. Powstaj
one podczas nag#ych zmian napi*cia zasilajcego lub konfiguracji uk#adu po#cze' poszczeglnych
elementw w systemie elektroenergetyczny. Mog to by/:
1) przepi*cia #czeniowe,
2) przepi*cia dorywcze wywo#ane nag#ymi zmianami obci$enia i zjawiskami rezonansu,
3) przepi*cia zwarciowe zwarcia doziemne,
4) przepi*cia powsta#e po zadzia#aniu uk#adw ochrony przepi*ciowej.

Ad. 3)

Wy#adowania elektrostatyczne s to przepi*cia powstajce podczas wy#adowa' wywo#anych
przez gromadzcych #adunki statyczne ludzi i urzdze'. Proces roz#adowania zale$y od charakteru
przedmiotu, do ktrego ono nast*puje oraz jego usytuowania w ,rodowisku. Roz#adowanie mo$e
przebiega/ bardzo gwa#townie i najcz*,ciej przybiera form* przeskoku iskrowego.

Strefy zagro$enia przepi*ciowego

Oznaczone od 0 do 4. Najbardziej zagro$one obszary s w strefie 0, najmniejsze za, w strefie 4.

W ka$dej z wyodr*bnionych stref nale$y okre,li/ dopuszczalne warto,ci parametrw
charakteryzujcych te strefy:
- impulsowe pole elektromagnetyczne,
70
- przepi*cia i przet*$enia dochodzce do urzdzenia pracujcego w danej strefie.
1) Strefa 0A zagro$one s urzdzenia i systemy pracujce na wolnym powietrzu
nieekranowane przed polem elektromagnetycznym i niezabezpieczone przed udarami
napi*ciowymi i prdowymi. Urzdzenia pracujce w tej strefie nara$one s na
bezpo,rednie dzia#anie impulsu pola elektromagnetycznego oraz prdu piorunowego o
nieograniczonej amplitudzie.
2) Strefa 0B s to urzdzenia zainstalowane w nieekranowanych obiektach pozbawione
w#asnych ekranw elektromagnetycznych oraz niezabezpieczone przed udarami
napi*ciowymi i prdowymi. Urzdzenia nara$one s tak jak w strefie 0A.
3) Strefa 1 urzdzenia pracujce w tej strefie chronione s przed bezpo,rednim dzia#aniem
impulsowego pola elektromagnetycznego przez pojedynczy ekran, ktry tworz
najcz*,ciej po#czone ze sob przewodzce elementy konstrukcji budynku.

Kategorie przepi*/

Norma PN-IEC-60364-4-443

Rozr$nia si* cztery kategorie przepi*/:
1) kategoria IV dla sieci 220/380V przepi*cia powinny by/ ograniczone do 6kV dotyczy
ona urzdze' znajdujcych si* na pocztku instalacji,
2) kategoria III ograniczenie przepi*/ do 4kV dotyczy urzdze' nienara$onych
bezpo,rednio na przepi*cia atmosferyczne,
3) kategoria II ograniczenie przepi*/ do 2,5kV urzdzenia nara$one na przepi*cia
#czeniowe oraz atmosferyczne redukowane,
4) kategoria I ograniczenie przepi*/ do 1,5kV dotyczy ona urzdze', w ktrych poziom
przepi*/ jest kontrolowany przez ochronniki.

W ka$dej strefie napi*cie znamionowe udarowe wytrzymywane przez zainstalowane urzdzenia
powinno by/ wy$sze od warto,ci udarowego napi*cia dopuszczalnego dla danej strefy. W celu
zapewnienia poprawnej pracy urzdze' elektrycznych i elektronicznych nale$y zapewni/
ograniczenie przepi*/ w instalacjach zasilajcych do warto,ci dopuszczalnej w kategorii I.

Ochrona przeciwprzepi*ciowa w instalacji elektrycznej

Zapewnienie bezawaryjnej pracy urzdze' elektrycznych i elektronicznych wymaga
zainstalowania w instalacji elektrycznej odgromnikw i ochronnikw przeciwprzepi*ciowych
ograniczajcych przepi*cia do warto,ci wytrzymywanych przez urzdzenia.

Elementy zabezpieczajce przed przepi*ciami

1) Ochronniki przepi*ciowe z wy#adowaniem iskrowym:
o iskierniki powietrzne,
o ochronniki gazowe,
o ochronniki z wy#adowaniem ,lizgowym.
Wykorzystywane jest zjawisko przewodzenia przez zjonizowany gaz. Przy#o$enie do elektrod
napi*cia o amplitudzie rwnej lub wi*kszej od napi*cia przebicia powoduje zjonizowanie gazu
mi*dzyelektrodowego, ktry tracc w#a,ciwo,ci jonizacyjne bocznikuje niepo$dane przepi*cia.
W przypadku odgromnikw gazowych u$ywanych najcz*,ciej do ochrony uk#adw
telekomunikacyjnych, sterowania i zasilajcych stosuje si* ,rednie ci,nienie gazu rz*du 1
atmosfery.


71
2) Elementy p#przewodnikowe

Ochronne elementy p#przewodnikowe charakteryzuje nieliniowa charakterystyka prdowo
napi*ciowa. S to elementy o du$ej impedancji, ktrej istnienie nie powoduje zak#ce' w
chronionym systemie. Powy$ej napi*cia ograniczenia elementy przechodz w stan przewodzenia,
ich impedancja gwa#townie maleje. Zaczyna przez nie p#yn/ prd udarowy, ktrego warto,/ na
jednostk* obj*to,ci jest mniejsza w porwnaniu z ochronnikiem gazowym. Podstawowymi
elementami p#przewodnikowymi s warystory i diody zabezpieczajce.


Dzia#anie prdu na organizm ludzki

1) Rezystancja cia#a ludzkiego

Cz#owiek jest przewodnikiem elektro-biologicznym zbir elektrolitw, zasad i soli. Jest to, zatem
przewodnictwo o charakterze jonowym. Przyjmuje si*, $e rezystancja cz#owieka wynosi w
przybli$eniu 1000=. Przep#yw prdu przez cz#owieka mo$e wywo#a/:
- ra$enie elektryczne : nie wywo#uje ujemnych skutkw,
- pora$enie elektryczne : wywo#uje zmiany fizyczne, chemiczne lub biologiczne.

Stopie' pora$enia elektrycznego zale$y od:
1. warto,ci prdu,
2. czasu przep#ywu prdu,
3. rodzaju prdu,
4. drogi przep#ywu,
5. stanu psychicznego,
6. stanu fizycznego.

Ad. 1)

Czynnikiem ra$cym jest prd a nie napi*cie. Efekty dzia#ania prdu elektrycznego o
cz*stotliwo,ci 50Hz na organizm doros#ej osoby o dobrym stanie zdrowia przez czas nieokre,lony
przedstawiaj si* nast*pujco:
o 0,5mA brak reakcji organizmu,
o 1mA prg odczuwania,
o 13mA odczuwanie bezbolesne,
L1


L2


L3

N

miejscowa szyna
ekwipotencjalizacyjna
I stopie' ochrony II stopie' ochrony
72
o 310mA odczuwanie bolesne
o 10mA pocztek skurczu mi*,ni,
o 30mA pocztek parali$u drg oddechowych,
o 75mA pocztek migotania komr serca,
o 220mA migotanie komr serca w 99,5%,
o 4A parali$ i zatrzymanie pracy serca,
o >5A zw*glenie tkanek organizmu.
Przy przep#ywie prdu 30mA nie ma szkodliwych efektw dla cz#owieka. Std te$ wszystkie
urzdzenia r$nicowoprdowe stanowice ochron* przed pora$eniem prdem elektrycznym maj
prdy zadzia#ania poni$ej 30mA.

Ad. 2)

Czas przep#ywu z punktu widzenia fizjologicznego dzielimy na:
a) krtki t
r
< 1s,
b) d#ugi t
r
> 1s.

Ad. 3)

Mamy do czynienia z prdem sta#ym i przemiennym.

Ad. 4)

Droga przep#ywu przez cia#o cz#owieka ma istotny wp#yw na skutki ra$e', przy czym
najwi*ksze znaczenie ma to, jaka cz*,/ prdu przep#ywa przez serce i przez uk#ad oddechowy.

Ad. 5)

Stan podniecenia badanego wzmaga wydzielanie potu zmniejszajc rezystancj* cia#a
ludzkiego. Roztargnienie, zdenerwowanie i wp#yw alkoholu zmniejszaj zdolno,/ reagowania i
zwi*kszaj mo$liwo,/ wypadku.

Ad. 6)

Zdrowy organizm jest odporniejszy. Chore serce, pocenie si*, os#abienie, wyczerpanie
chorob zmniejsza wytrzyma#o,/ organizmu.

Skutki dzia#ania prdu elektrycznego na organizm ludzki

1) Na uk#ad kr$enia
2) Na uk#ad oddychania
3) Na uk#ad nerwowy
4) Na uk#ad cieplny

Ad. 1)

Kr$enie krwi jest warunkiem koniecznym do $ycia. Poprzez skurcze i rozkurcze serca
~70/min. Czas skurczu i rozkurczu jest rwny 0.8s, z czego skurcz trwa 0.3s a rozkurcz 0.5s.
Przep#yw prdu przez serce powoduje:
- os#abienie pracy serca,
- zanik pracy serca,
- migotanie komr serca.
73
Je$eli krew nie dochodzi do mzgu w przecigu 34 min dochodzi do uwidu mzgu.

Ad. 2)

Bez tlenu nie ma $ycia. Skurczami i rozkurczami serca reguluje centralny o,rodek
kierowniczy znajdujcy si* mi*dzy mzgiem a kr*gos#upem.

Ad. 3)

Zale$y od warto,ci prdu i czasu przep#ywu. Objawia si*:
1) utrat przytomno,ci,
2) zaburzeniami czucia,
3) zaburzeniami psychicznymi nerwice l*kowe, niepokj wewn*trzny, podniecenie,
bezsenno,/.

Ad. 4)

P#yncy prd wydziela ciep#o powodujc pora$enia I, II, III stopnia.
o Przep#yw prdu przez uk#ad kostny powoduje powstanie pere#ek kostnych w
przegubach, co jest bardzo bolesne przy zgi*ciach
o Blizny po ranach nie chc si* goi/
o Dzia#anie dynamiczne prdu na mi*,nie powoduje ich zerwanie
o Mo$e nastpi/ parowanie szpiku kostnego

Pierwsza pomoc przy pora$eniach prdem elektrycznym

Zasada uwalniania pora$onego:

1) Przerwanie obwodu elektrycznego od strony zasilania przez:
a. Otwarcie wy#cznika,
b. Usuni*cie wk#adek bezpiecznikowych,
c. Przeci*cie przewodw zasilajcych no$ycami izolowanymi,
d. Zwarcie przewodw zarzutk w liniach napowietrznych.
2) Przez odcigni*cie pora$onego. Nale$y u$ywa/ sprz*ty elektroizolacyjnego jak chodniki,
pomosty, suche drewno, tworzywa sztuczne.
3) Przez izolowanie pora$onego od pod#o$a podstawiamy pod nogi materia# izolacyjny. Przy
skurczu mi*,ni d#oni r*kawicami izolacyjnymi odginamy palce pora$onego podk#adajc
materia# izolacyjny.

Osoba ratujca musi mie/ na wzgl*dzie w#asne bezpiecze'stwo. Osoba nie udzielajca
pomocy poszkodowanemu podlega karze.

Zasada udzielania pomocy przed lekarskiej

2ycie ludzkie zale$y od szybko,ci udzielenia pomocy przed lekarskiej. Statystycznie raz w $yciu
cz#owiek jest ratujcym drugiego cz#owieka. Decyzja nale$y podejmowa/:
- natychmiastowo,
- zdecydowanie,
- trafnie.
Bezpo,rednio po uwolnieniu nale$y udzieli/ poszkodowanemu pomocy przed lekarskiej. Nale$y
dzia#a/: szybko, sprawnie i spokojnie. W miar* up#ywu czasu prawdopodobie'stwo uratowania
poszkodowanego maleje.
74
o Po 1 min prawdopodobie'stwo uratowania wynosi 98%
o Po 3 min 72%
o Po 5 min 25%
o Po 8 min 5%

Czynno,ci po uwolnieniu

Po#o$y/ pora$onego wygodnie na boku. Je$eli krwawi zatrzyma/ krwotok. Sprawdzi/ czy nie
ma cia# obcych w jamie ustnej (sztucznej szcz*ki, cukierka itp.). Polu4ni/ ubranie w pobli$u klatki
piersiowej, szyi i brzucha Dalszy zakres i sposb udzielania pomocy zale$y od stanu pora$onego.
W tym celu nale$y przeprowadzi/ rozpoznanie stanu pora$onego:
1. Pora$ony jest przytomny
2. Pora$ony jest nie przytomny, lecz oddycha
3. Pora$ony jest nie przytomny, nie oddycha, kr$enie trwa
4. Pora$ony jest nie przytomny, nie oddycha , nie ma kr$enia

Ad. 1)

Pora$onemu zadajemy proste pytanie je,li jest przytomny to powinien na nie odpowiedzie/.
Dreszcze s normalnym objawem. Nale$y przykry/ pora$onego k#adc na boku, dajc do picia
herbat* lub kaw*. Przypadek jest nie gro4ny, czekamy na przybycie pogotowia.

Ad. 2)

Nale$y przywrci/ nieprzytomnego do przytomno,ci:
a. podk#adamy pod nos i usta butelk* z amoniakiem lub wat* nasczon amoniakiem,
b. metoda mechaniczna: polega na uderzeniu r*k w twarz, z jednej i drugiej
strony spoliczkowanie
2ycie nie jest zagro$one, nie podawa/ nic do picia, czekamy na przybycie pogotowia.

Ad. 3)

2ycie jest w niebezpiecze'stwie. Do organizmu nie dochodzi tlen. Przyk#adamy do nosa lub
ust usterko lub metalowy przedmiot i patrzymy czy pokrywa si* on par wodn. Nale$y
obserwowa/ klatk* piersiow i brzuch czy si* rusza. Je$eli pora$ony nie oddycha nale$y
zastosowa/ sztuczne oddychanie dla doprowadzenia tlenu do organizmu.

Ad. 4)

2ycie bezpo,rednio zagro$one. Brak kr$enia w przecigu 34 minut powoduje uwid
mzgu. Sprawdzamy t*tno na g#wnej t*tnicy szyjnej. Brak t*tna oznacza przypadek 4. >renice
oczu powi*kszaj si* prawie dwukrotnie, na twarzy pojawia si* sinica. Do organizmu nie dochodzi
tlen z braku kr$enia. Trzeba zastosowa/ sztuczne oddychanie i po,redni masarz serca. W
przypadku, gdy jest jeden ratownik na 15 uciskw (80x/min) wykonuje si* 2 wdechy, gdy jest
dwch ratownikw 5 uciskw (80x/min) na 1 wdech (12x/min).






SEPY 2003