Diagnoza Rozwoju Obrotu Bezgotowkowego PDF

Grudzie 2013 r.
Diagnoza stanu rozwoju obrotu

bezgotwkowego w Polsce
Departament Systemu Patniczego
Warszawa, 2013 r.
Grudzie 2013 r.
Diagnoza stanu rozwoju obrotu
bezgotwkowego w Polsce

Wstp 1
Charakterystyka obrotu gotwkowego i bezgotwkowego 3
1. Definicja obrotu bezgotwkowego i gotwkowego 3
2. Rodzaje patnoci bezgotwkowych i gotwkowych 5
3. Gotwkowe i bezgotwkowe instrumenty patnicze 6
4. Mierniki obrotu bezgotwkowego i gotwkowego 8
Diagnoza stanu obrotu bezgotwkowego i gotwkowego w Polsce 9
1. Regulacje prawne dotyczce obrotu bezgotwkowego i gotwkowego w Polsce 9
2. Infrastruktura polskiego systemu patniczego 16
3. Sposoby dokonywania patnoci w Polsce 35
4. Wykorzystywanie gotwki do dokonywania patnoci w Polsce 50
5. Rachunki bankowe 59
6. Wykorzystywanie bezgotwkowych instrumentw patniczych w Polsce 70
7. Koszty zwizane z obrotem bezgotwkowym 86
8. Przestpstwa i incydenty zwizane z obrotem gotwkowym i bezgotwkowym 87
Aspekty midzynarodowe obrotu bezgotwkowego 90
1. Dziaania organw Unii Europejskiej i Europejskiego Banku Centralnego w zakresie obrotu
bezgotwkowego 90
2. SEPA 95
3. Rozwj obrotu bezgotwkowego jako czynnik zmniejszajcy koszty przyjcia wsplnej waluty euro 97
Analiza SWOT obrotu bezgotwkowego 100
Wnioski 103
Spis wykresw 105
Spis tabel 107
Spis rysunkw 108

Spis treci
Wstp

1
Narodowy Bank Polski
Wstp
Niniejsze opracowanie stanowi prb zdiagnozowania obecnego stanu rozwoju obrotu bezgotwkowego w
Polsce
1
. Rozwj obrotu bezgotwkowego ley w zakresie zainteresowa Narodowego Banku Polskiego,
ktry od wielu lat prowadzi szereg dziaa majcych na celu walk z wykluczeniem finansowym i
upowszechnieniem patnoci bezgotwkowych.
Pomimo e w ostatnich latach obrt bezgotwkowy w naszym kraju rozwija si nadal, z pewnymi
wyjtkami, dynamicznie, a korzystanie z rachunkw bankowych oraz bezgotwkowych instrumentw
patniczych do regulowania codziennych patnoci staje si coraz powszechniejsze, to jednak dystans, jaki
dzieli nasz rynek od poziomu rozwoju obrotu bezgotwkowego w innych krajach Unii Europejskiej, jest
nadal znaczny
2
. Niezbdne s zatem dalsze dziaania podejmowane nie tylko przez banki komercyjne, ale
rwnie przez bank centralny, w celu bardziej dynamicznego rozwoju patnoci bezgotwkowych w
Polsce.
Niniejsze opracowanie powstao na podstawie czci analityczno-diagnostycznej projektu Programu
rozwoju obrotu bezgotwkowego w Polsce na lata 2011-2013. Z uwagi na nieprzyjcie tego dokumentu
przez Rad Ministrw, jako programu rzdowego, w 2011 i 2012 r. dyskutowano w gronie Koalicji na rzecz
Obrotu Bezgotwkowego i Mikropatnoci oraz Rady ds. Systemu Patniczego, bdcej organem
opiniodawczo-doradczym przy Zarzdzie NBP, nad zasadnoci i moliwoci prowadzenia dalszych prac
w zakresie programowania dalszego rozwoju obrotu bezgotwkowego w Polsce. Finalnie, w czerwcu
2012 r. przyjto, e powstanie nowy program rozwoju obrotu bezgotwkowego w Polsce, ale nie jako
program rzdowy, a jako program skierowany do podmiotw pozarzdowych, uzupeniony o
rekomendacje dla Rzdu. Rwnoczenie uznano, e warto zachowa dotychczasowy dorobek analityczny
zrealizowany w ramach poprzedniego programu poprzez wyodrbnienie z tamtego programu czci
analityczno-diagnostycznej, a nastpnie jej uaktualnienie i opublikowanie na stronie Koalicji i NBP.
Niniejszy dokument ma za zadanie spenienie tego celu.
Opracowanie to jest komplementarne do przygotowanego przez Grup Robocz ds. Programu Rozwoju
Bezgotwkowego, utworzon w ramach Koalicji na rzecz Obrotu Bezgotwkowego i Mikropatnoci,

1
W przypadku danych statystycznych w Diagnozie podawane s dane statystyczne za ostatni peny rok, tj. 2012 r.
2
Szerzej w: Porwnanie wybranych elementw polskiego systemu patniczego z systemami innych krajw Unii Europejskiej za 2011 rok,
NBP, DSP, Warszawa, grudzie 2012 r.
Wstp

2
nowego Programu Rozwoju Obrotu Bezgotwkowego w Polsce na lata 2014-2020, ale w caoci zostao
przygotowane przez Departament Systemu Patniczego NBP.
Opracowanie skada si z piciu rozdziaw, ktre zawieraj kolejno:
1. ogln charakterystyk obrotu bezgotwkowego i gotwkowego,
2. diagnoz tego obrotu w Polsce,
3. aspekty midzynarodowe obrotu bezgotwkowego,
4. analiz SWOT,
5. wnioski.

Charakterystyka obrotu gotwkowego i bezgotwkowego

3
Charakterystyka obrotu gotwkowego i
bezgotwkowego
1. Definicja obrotu bezgotwkowego i gotwkowego
Przedmiotem zarwno obrotu gotwkowego, jak i bezgotwkowego jest dokonywanie patnoci. Patnoci,
zwane rwnie rozliczeniami pieninymi, oznaczaj transfer wartoci pomidzy stronami patnoci i s
zwolnieniem z zobowizania strony zobowizanej (dunika, patnika) wobec drugiej strony patnoci
(wierzyciela, beneficjenta). Rozliczenia pienine mog by przeprowadzane midzy dunikiem a
wierzycielem w sposb bezporedni, np. poprzez zapacenie gotwk przez dunika do rk wierzyciela,
lub za porednictwem jednego lub wicej podmiotw, w szczeglnoci bankw lub innych dostawcw
usug patniczych. Cao dziaa zwizanych z przeprowadzeniem rozliczenia pieninego nazywa si
cyklem rozliczeniowym (patniczym). Patnoci mog by realizowane na rnych etapach cyklu
rozliczeniowego w formie gotwkowej lub bezgotwkowej (w drodze elektronicznej lub z wykorzystaniem
papierowych nonikw informacji), w zalenoci od tego, czy przedmiotem transferu na danym etapie
cyklu jest gotwka czy pienidz bezgotwkowy, tj. rodki pienine ewidencjonowane na rachunku
bankowym lub koncie wasnym banku bd w przypadku dokonywania patnoci instrumentem
pienidza elektronicznego rodki pienine zaewidencjonowane na tym instrumencie (pienidz
elektroniczny).
W niniejszym opracowaniu obrt bezgotwkowy jest definiowany jako rozliczenia pienine, w ktrych
na kadym etapie cyklu rozliczeniowego dokonywany jest transfer rodkw pieninych z i na rachunki
bankowe (lub konta wasne bankw bd inne rachunki patnicze), a wic zarwno po stronie dunika
(patnika), jak i po stronie wierzyciela (beneficjenta) oraz w rozrachunkach pomidzy bankami
rozliczenie przybiera wycznie form zapisw na rachunkach bankowych/patniczych rozliczajcych
si podmiotw (z wyjtkiem zapaty instrumentem pienidza elektronicznego, gdzie ma miejsce
transfer rodkw pieninych z instrumentu pienidza elektronicznego na urzdzenie go akceptujce).
Inaczej mwic, transakcje bezgotwkowe dotycz rozlicze pieninych, w ktrych obie strony rozliczenia
(dunik i wierzyciel) posiadaj rachunek bankowy/patniczy i na adnym etapie rozlicze nie dochodzi do
uycia gotwki. Charakter transakcji bezgotwkowej ma rwnie transakcja patnicza z wykorzystaniem
instrumentu pienidza elektronicznego.

Etapy bezgotwkowego rozliczenia pieninego (na przykadzie polecenia przelewu realizowanego
pomidzy klientami dwch rnych bankw) prezentuje Rysunek nr 1.


4
Rysunek 1. Etapy cyklu rozliczeniowego

rdo: opracowanie wasne, DSP
Jakiekolwiek uycie gotwki na ktrym z etapw przeprowadzania rozliczenia oznacza obrt
gotwkowy. Istnieje on od czasu wynalezienia pienidza gotwkowego i jest historycznie znacznie
starszym sposobem dokonywania patnoci ni obrt bezgotwkowy, ktry pojawi si praktycznie dopiero
wraz z pojawieniem si bankw i prowadzonych przez nie rachunkw bankowych.
Patnoci gotwk s najczciej zwizane z transakcjami bezporednimi o niskiej wartoci pomidzy
osobami fizycznymi lub midzy osob fizyczn a podmiotem gospodarczym. Klasyczna patno
gotwkowa jest natychmiastowym i finalnym transferem wartoci, poniewa instrumenty gotwkowe
(banknoty i monety) s z jednej strony instrumentem patniczym, ale z drugiej strony s wprost
pienidzem, podczas gdy bezgotwkowe instrumenty patnicze s tylko instrumentem patniczym
pozwalajcym na dostp do pienidza ulokowanego na rachunkach bankowych/patniczych. Ponadto,
gotwka otrzymana jako realizacja patnoci moe by natychmiast uyta do wykonania kolejnych
patnoci. Utrzymujcy si nacisk popytowy na gotwk w porwnaniu do alternatywnych instrumentw
patnoci moe odzwierciedla fakt, e patnoci gotwkowe maj relatywnie niewielk warto, ale jest ich
przewanie bardzo duo. Patnoci bezgotwkowe reprezentuj z kolei wysze wartoci, jest ich natomiast
zwykle znacznie mniej ni patnoci w gotwce.
Agent
rozrachunkowy
Po ? rednik
rozliczeniowy
Bank
p ? atnika
P ? atnik
? u ?
Beneficjent
(wierzyciel)
Bank
beneficjenta
systemy
midzybankowego
transferu funduszy
(rozliczenia
midzybankowe)
relacje

Agent
rozrachunkowy
Porednik
rozliczeniowy
(np. izba
rozliczeniowa)
Bank

Patnik
(dunik)
Beneficjen
t (wierzyciel)
Bank
beneficjent
a
rozrachunek

2a
2b
4a
4b
3
1 5
1 polecenie przelewu
2a zlecenie patnicze (zlecenie banku przelania rodkw na rachunek
innego banku)
2b zbir zlece patniczych wasnych klientw
3 zlecenie patnicze dokonania rozrachunku midzybankowego
skierowane przez porednika rozliczeniowego do banku centralnego
4a komunikat o realizacji zlecenia patniczego
4b zbir zlece patniczych klientw danego banku
5 informacje (np. wycig z rachunku)

5
Obrt gotwkowy i bezgotwkowy s uzupeniajcymi si elementami systemu patniczego, ktry
definiuje si jako grup instrumentw, zestaw procedur bankowych oraz systemw midzybankowego
transferu funduszy, ktre s wykorzystywane dla zapewnienia obiegu pienidza na danym obszarze
geograficznym, ktrym zazwyczaj jest jeden kraj. Bdce czciami krajowego systemu patniczego systemy
patnoci (najczciej systemy midzybankowego transferu funduszy) realizuj zwykle zarwno patnoci
bezgotwkowe, jak i gotwkowe (w postaci np. wpaty gotwki na rachunek bankowy odbiorcy).
2. Rodzaje patnoci bezgotwkowych i gotwkowych
Patnoci bezgotwkowe i gotwkowe mona podzieli wedug rnych kryteriw. Z punktu widzenia
dalszej treci Programu istotne bd nastpujce rodzaje patnoci:
1. podzia patnoci wedug rodzajw stron rozliczenia, co przedstawia Tabela nr 1.
Tabela 1. Rodzaje patnoci wedug stron rozliczenia oraz ich typowe przykady
Wyszczeglnienie
Wierzyciele
Konsumenci
(C lub P)
Przedsibiorstwa
(B)
Instytucje
publiczne (G)
Dunicy
Konsumenci
(C - Consumer lub
P Person/Peer)
P 2 P
(np. poyczki, darowizny,
zapata za usug)
C 2 B
(np. patnoci w sklepie,
patnoci masowe, spaty
kredytw, skadki
ubezpieczeniowe)
C 2 G
(np. patnoci
podatkowe, opaty w
urzdach administracji)
Przedsibiorstwa
(B - Business)
B 2 C
(np. wynagrodzenia)
B 2 B
(np. zapata za towary
i usugi, inne rozliczenia
midzy podmiotami
gospodarczymi)
B 2 G
(np. patnoci
podatkowe, patnoci
skadek ZUS)
Instytucje publiczne
(G - Government)
G 2 C
(np. emerytury, renty,
zasiki)
G 2 B
(np. zwroty podatkw,
zapata za towary
lub usugi, dotacje)
G 2 G
(np. patnoci
z budetu pastwa dla
jednostek
budetowych)

2. podzia patnoci wedug charakteru operacji z punktu widzenia banku:
a. patnoci klientowskie, jeeli zleceniodawc lub zleceniobiorc patnoci jest klient banku,
b. patnoci midzybankowe, jeeli patno dotyczy operacji wasnej pomidzy bankami,
3. podzia patnoci wedug bliskoci stron rozliczenia:

6
a. patnoci typu face-to-face, tj. patnoci bezporednie, realizowane najczciej w punktach
handlowo-usugowych,
b. patnoci zdalne (remote payments), tj. patnoci wykonywane bez koniecznoci
bezporedniego kontaktu stron rozliczenia, np. patnoci dokonywane za porednictwem
bankowoci elektronicznej,
4. podzia patnoci wedug czstotliwoci dokonywania tego samego rodzaju patnoci:
a. patnoci masowe, tj. cykliczne patnoci na rzecz podmiotw wiadczcych usugi
przeznaczone dla masowego odbiorcy (tj. masowych wierzycieli),
b. patnoci jednorazowe,
5. podzia patnoci wedug kwoty patnoci:
a. patnoci detaliczne lub niskokwotowe,
b. patnoci wysokokwotowe (najczciej patnoci midzy bankami wynikajce z transakcji na
rynku midzybankowym lub patnoci klientowskie o bardzo wysokich kwotach
3
),
6. podzia patnoci wedug umiejscowienia stron rozliczenia lub ich rachunkw:
a. patnoci krajowe patnoci dokonywane pomidzy osobami lub podmiotami w ramach
danego kraju,
b. patnoci transgraniczne patnoci dokonywane pomidzy osobami lub podmiotami
znajdujcymi si w rnych krajach, oznaczajce transfer rodkw pieninych poprzez
granice,
7. podzia patnoci bezgotwkowych wedug miejsca obsugi rachunkw bankowych stron
rozliczenia:
a. rozliczenia wewntrzbankowe - w przypadku gdy dunik i wierzyciel s klientami tego
samego banku,
b. rozliczenia midzybankowe - w przypadku posiadania przez dunika i wierzyciela
rachunkw w rnych bankach (rozliczenie midzybankowe oraz wynikajcy z niego
rozrachunek midzybankowy dokonywane s w systemach midzybankowego transferu
funduszy),
8. podzia patnoci gotwkowych wedug przedmiotu transferu na kolejnych etapach rozliczenia:
a. klasyczne patnoci gotwkowe, gdy patno odbywa si poprzez bezporednie (tj. z rki do
rki) lub porednie (w formie przekazu gotwkowego np. przez poczt bd inne instytucje
realizujce przekazy pienine) przekazanie gotwki od dunika do wierzyciela,
b. patnoci quasi gotwkowe (przez wpat gotwkow na rachunek bankowy), w przypadku
ktrych co prawda dunik wpaca gotwk w kasie poczty, banku lub u porednika
rozliczeniowego, ale odbiorca patnoci (beneficjent) otrzymuje wpacone rodki na swj
rachunek bankowy, a zatem rwnie wczeniejsze etapy rozliczenia (pomidzy poczt lub
porednikiem rozliczeniowym a bankiem oraz pomidzy bankami) maj charakter
bezgotwkowy,
3. Gotwkowe i bezgotwkowe instrumenty patnicze
Aktualnie dostpnych jest wiele instrumentw i usug patniczych zwizanych z obrotem
bezgotwkowym. Usugi patnicze wiadczone przez instytucje finansowe obejmuj udostpnienie

3
Za typowe wysokokwotowe patnoci klientowskie uznaje si patnoci klientw o kwocie powyej 1 mln z.

7
rachunkw bankowych i zwizanych z nimi instrumentw patniczych, przyjmowanie patnoci,
rozliczanie transakcji dokonywanych rnymi instrumentami patniczymi oraz rozrachunek zobowiza
wynikajcych z ww. transakcji w obrocie midzybankowym. Usugi patnicze wiadcz rwnie inne
podmioty w zakresie infrastruktury dostpnoci, pobierania opat, rozlicze i rozrachunkw patnoci
detalicznych.
Transakcje bezgotwkowe mog by wykonywane z wykorzystaniem instrumentw patniczych
uznaniowych i obcieniowych. Patno jest inicjowana instrukcj (albo patnika, albo beneficjenta
patnoci skierowan bezporednio do swojego usugodawcy) dokonania przekazania rodkw
pieninych z rachunku patnika w jego instytucji finansowej na rachunek beneficjenta patnoci w innej
lub tej samej instytucji finansowej.
Rodzaje podstawowych instrumentw patniczych w podziale wedug formy patnoci i momentu zapaty
prezentuje Tabela nr 2.
Tabela 2. Rodzaje podstawowych instrumentw patniczych
Wyszczeglnienie
Instrumenty papierowe
Instrumenty
kartowe
Instrumenty
elektroniczne
gotwkowe bezgotwkowe bezgotwkowe bezgotwkowe
Instrumenty typy pay before
Czek podrny Karta
przedpacona
Instrument
patnoci
mobilnych
Instrumenty
typu pay now
uznaniowe Banknoty, monety,
wpata gotwki,
przekaz pocztowy,
przekaz pieniny
Polecenie
przelewu, zlecenie
stae (standing
order)
Przelewy
elektroniczne
(home banking,
corporate
banking), direct
credit
obcieniowe Karta debetowa Polecenie zapaty
(direct debit),
GOBI
Instrumenty
typu pay later
uznaniowe
obcieniowe Czek gotwkowy Czek
rozrachunkowy
Karta kredytowa,
karta
obcieniowa
(typu charge)



8
4. Mierniki obrotu bezgotwkowego i gotwkowego
Obrt bezgotwkowy jako cao mierzy si przewanie w dwojaki sposb: albo poprzez mierzenie udziau
patnoci bezgotwkowych w oglnej liczbie dokonywanych patnoci, albo przez mierzenie udziau
pynnych rodkw pieninych w formie bezgotwkowej (tj. na rachunkach bankowych na kade danie)
w odpowiednim agregacie poday pienidza (np. w M1)
4
.
Istniej rwnie mierniki szczegowych obszarw zwizanych z obrotem bezgotwkowym, np. liczba
rachunkw bankowych, liczba lub warto polece przelewu czy liczba kart patniczych bd warto
patnoci nimi dokonywanych. Obok miernikw opartych o dane statystyczne, zbierane najczciej przez
bank centralny, ktre pokazuj dane pene dla caej populacji, jednak nie uwzgldniaj stopnia nasycenia
danej usugi lub produktu wrd spoeczestwa, s rwnie uywane mierniki oparte o badania
empiryczne, przeprowadzone najczciej na reprezentatywnej grupie ludnoci, ktre potrafi pokaza
wskaniki wzgldne, tj. udzia grup spoecznych w ramach caego spoeczestwa posiadajcych dany
produkt lub korzystajcych z danej usugi, np. stopie ubankowienia czy ukartowienia danego
spoeczestwa.
Ponadto mierniki dla danego kraju mona porwnywa z podobnymi miernikami okrelonymi dla innych
krajw, przy przeksztaceniu miernikw oglnych do stanu porwnywalnoci, np. liczby ludnoci w
danym kraju. Europejski Bank Centralny (EBC) w swoich publikacjach statystycznych posuguje si
miernikiem odnoszcym konkretny parametr (np. liczba patnoci czy liczba bankomatw) do 1
mieszkaca lub 1 mln mieszkacw w danym kraju i przez to umoliwia porwnanie poszczeglnych
krajw Unii Europejskiej w zakresie takich wskanikw
5
.

4
Agregaty pienidza s miar poday pienidza w walucie krajowej i s one uszeregowane od najbardziej pynnych do
najmniej pynnych. Agregat M1 jest to agregat pieniny uznawany za podstawow miar poday pienidza w wskim
znaczeniu. M1 zawiera w sobie gotwk, depozyty na danie, inne rachunki czekowe oraz czeki podrne, czyli pienidz
cakowicie pynny pod wzgldem transakcyjnym.
5
Od 2006 r. NBP dokonuje pomiaru wielkoci wybranych elementw polskiego systemu patniczego i porwnuje je z
elementami krajw UE, http://www.nbp.pl/SystemPlatniczy/Obrot_bezgotowkowy/Polska_a_kraje_UE.pdf

Diagnoza stanu obrotu bezgotwkowego i gotwkowego w Polsce

9
Diagnoza stanu obrotu bezgotwkowego i
gotwkowego w Polsce
1. Regulacje prawne dotyczce obrotu bezgotwkowego i gotwkowego w Polsce
Oglnymi przepisami dotyczcymi obrotu gotwkowego w Polsce s w szczeglnoci:
art. 32 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim, zgodnie z ktrym banknoty i
monety wydawane przez NBP s prawnymi rodkami patniczymi na obszarze RP,
ustawa o denominacji zotego z dnia 7 lipca 1994 r., ktra stanowia podstaw dla wprowadzenia
denominacji w Polsce w 1995 r.
Oglnymi regulacjami dotyczcymi obrotu bezgotwkowego w Polsce s w szczeglnoci:
ustawa o usugach patniczych z dnia 19 sierpnia 2011 r., w tym w szczeglnoci jej dzia III, w ktrym
okrelono prawa i obowizki w zakresie dostarczania usug patniczych i korzystania z nich,
rozdzia 4 ustawy Prawo bankowe z dnia 29 sierpnia 1997 r. o rozliczeniach pieninych za
porednictwem bankw.

W dalszej czci bardziej szczegowo omwione zostan te przepisy, ktre odnosz si do formy
dokonywania patnoci, czyli zezwalaj lub wskazuj na okrelony sposb wykonania zobowizania przez
patnika.
Regulacji ustawowych odnoszcych si wprost do sfery obrotu bezgotwkowego lub gotwkowego,
nakazujcych lub zezwalajcych na okrelony rodzaj zapaty wiadcze lub zobowiza, jest w polskim
prawie niewiele. Najwaniejsze z nich to:
art. 22 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie dziaalnoci gospodarczej
Ww. przepis ustanawia rwnowarto kwoty 15.000 euro jako prg, powyej ktrego przedsibiorcy maj
obowizek dokonywa i przyjmowa patnoci zwizane z prowadzon dziaalnoci gospodarcz poprzez
rachunek bankowy (do nowelizacji ustawy z 2004 r. kwota ta bya ustalona na duo niszym poziomie, tzn.
rwnowartoci 3.000 euro). Obowizujca regulacja zezwala wic przedsibiorcom na swobodne
dokonywanie transakcji gotwkowych do 5-krotnie wikszego limitu ni do 2004 r., co z punktu widzenia
pastwa oznaczao jednak zmniejszenie m.in. jawnoci obrotu gospodarczego i uatwienie dziaalnoci w
tzw. szarej strefie. Potencjalna zmiana powyszej regulacji w kierunku zmniejszenia ww. limitu zostanie
poprzedzona analiz wpywu dotychczasowej regulacji na poziom szarej strefy w Polsce oraz analiz
dostpnoci punktw umoliwiajcych wypat gotwki, a take analiz polityki cenowej bankw w
zakresie patnoci bezgotwkowych, stosowanej wobec podmiotw prowadzcych dziaalno
gospodarcz, w przedziale kwotowym objtym propozycj zmiany w ustawie o swobodzie dziaalnoci
gospodarczej.

10
art. 86 2 i 3 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy
Przepis ten wprowadza, jako podstawow zasad, wypat wynagrodzenia w formie pieninej do rk
pracownika. Inny sposb jest dopuszczalny, jeeli tak stanowi ukad zbiorowy pracy lub pracownik
uprzednio wyrazi na to zgod na pimie. Taka konstrukcja przepisu, by moe zasadna w momencie jego
powstawania, obecnie zupenie nie przystaje do rzeczywistoci. Dua cz wynagrodze (blisko 90%) jest
wypacana aktualnie przez pracodawcw przelewem na rachunki bankowe pracownikw, co jest metod
zarwno tasz, jak i wygodniejsz dla obu stron, a w szczeglnoci dla pracodawcy. Naley rwnie
podkreli, e kodeksowe prawo pracownika do otrzymywania wynagrodzenia w formie gotwkowej
moe by de facto w sposb nieformalny atwo omijane przez pracodawcw, czsto stawiajcych warunek
rozliczania bezgotwkowego jako jeden z wymogw wobec potencjalnego pracownika, ktry w wikszoci
przypadkw woli otworzy sobie rachunek bankowy ni pozosta bez pracy. Z punktu widzenia pastwa
powszechna wypata wynagrodzenia na rachunek bankowy powinna oznacza zmniejszenie kosztw
obiegu gotwkowego i zwikszenie przejrzystoci gospodarki finansowej podmiotw gospodarczych.
art. 47 ust. 4b, 4c, 4e i 5 ustawy z dnia 13 padziernika 1998 r. o systemie ubezpiecze spoecznych
W tym przypadku ustawa, w odrnieniu od Kodeksu Pracy, wprowadza zasad opacania skadek na
ubezpieczenia spoeczne w formie bezgotwkowej, w drodze obcienia rachunku bankowego patnika
czyli poprzez polecenie przelewu. Wyjtki od ww. zasady przewiduj ust. 4c i 4e ww. ustawy, zgodnie z
ktrymi wspomnianej zasady nie stosuje si do patnikw skadek bdcych osobami fizycznymi, jeli nie
prowadz pozarolniczej dziaalnoci gospodarczej w rozumieniu przepisw o dziaalnoci gospodarczej
lub innych przepisw szczeglnych, oraz do patnikw skadek bdcych mikroprzedsibiorcami w
rozumieniu ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie dziaalnoci gospodarczej (Dz. U. z 2007 r. Nr 155,
poz. 1095 z pn. zm.), ktrzy mog opaca nalenoci z tytuu skadek rwnie w formie przekazu
pocztowego lub w formie przekazu pieninego za porednictwem instytucji patniczej lub biura usug
patniczych w rozumieniu ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usugach patniczych. Ustawa okrela take,
i polecenia przelewu musz by skadane przez patnika na specjalnych formularzach lub z
wykorzystaniem odpowiednich komunikatw elektronicznych, zawierajcych wszystkie dane niezbdne
dla ZUS dla prawidowej identyfikacji patnoci. Ustawodawca zapewni jednak ZUS otrzymywanie zlece
patniczych wycznie w formie elektronicznej, tzn. poprzez system ELIXIR, wymieniony wprost w art. 4
pkt 13 omawianej ustawy.
art. 41 i 49 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu spoecznym rolnikw
Ww. przepisy wprowadzaj moliwo poboru skadek w drodze gotwkowej, rwnie z wykorzystaniem
inkasenta, ktrym moe by pracownik Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Spoecznego (KRUS). Wypata
wiadcze nastpuje zasadniczo w drodze gotwkowej przez dorczenie uprawnionemu nalenej kwoty za
porednictwem operatora pocztowego, natomiast inne formy wypaty Kasa moe stosowa wycznie za
zgod uprawnionego. Taka konstrukcja przepisw zupenie nie przystaje do rzeczywistoci i naraa Kas
na due koszty wasne transferu wiadcze i otrzymywania skadek, zwaszcza e wielu rolnikw posiada
rachunki bankowe m.in. dla rozliczania otrzymywanych dopat bezporednich i patnoci
rolnorodowiskowych czy rodkw pomocowych z programw UE.


11
art. 60, 61, 61a, 77b ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa
Jako zasad ustawa (art. 60) dopuszcza zapat podatku zarwno w formie gotwkowej, jak i
bezgotwkowej, wprowadzajc w tym wzgldzie istotne ograniczenie w art. 61. Zgodnie z ww. przepisem
zapata podatkw przez podatnikw prowadzcych dziaalno gospodarcz i obowizanych do
prowadzenia ksigi rachunkowej lub podatkowej ksigi przychodw i rozchodw nastpuje w formie
polecenia przelewu. Warto zauway, i zgodnie z art. 61a 1 Ordynacji podatkowej rada gminy, rada
powiatu oraz sejmik wojewdztwa mog, w drodze uchway, dopuci zapat podatkw stanowicych
dochody ich budetu kart patnicz. Patnoci podatkw nalenych samorzdom musz by dokonywane
w penej wysokoci, w zwizku z czym podatnik zobowizany jest pokry koszty zwizane z uyciem
instrumentu patniczego, jakim jest karta patnicza.
Analogicznie jak ustawa o ubezpieczeniach spoecznych, ordynacja podatkowa wprowadza specjalne
wymogi informacyjne dla patnikw podatkw (odpowiedni formularz wpaty gotwkowej lub przelewu)
oraz przesdza, e wpaty na rachunek bankowy organu podatkowego musz si odbywa wycznie w
systemie ELIXIR w KIR S.A. lub poprzez elektroniczny system rozrachunkw midzyoddziaowych
Narodowego Banku Polskiego.
Podobnie jak w przypadku ZUS, zapewnia to organom podatkowym otrzymywanie patnoci poza
wasnymi kasami wycznie w drodze elektronicznej, bez koniecznoci obrbki papierowych formularzy.
Ponadto w przypadku zwrotu nadpaty nastpuje ona na wskazany przez podatnika rachunek bankowy,
jeeli jest on obowizany do jego posiadania, a w przypadku braku takiego obowizku, zwrot moe
nastpi w gotwce. Podatnik moe zoy wniosek o zwrot nadpaty na rachunek bankowy. W przypadku
nadpaty, ktrej wysoko nie przekracza kosztw upomnienia w postpowaniu egzekucyjnym, jej zwrot
jest moliwy wycznie w kasie urzdu.
art. 130 ust. 2 oraz art. 132 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpiecze
Spoecznych
Przepisy te stanowi, i osobom uprawnionym wypaca si wiadczenia za porednictwem osb prawnych
wiadczcych usugi w zakresie dorczania wiadcze albo na wniosek tych osb na ich rachunek w banku
lub spdzielczej kasie oszczdnociowo-kredytowej. Zasadniczo wic podstawow form wypaty
wiadcze jest forma gotwkowa, ktra jednoczenie jest do kosztowna dla ZUS.
art. 94 ustawy z dnia 6 wrzenia 2001 r. o transporcie drogowym
Przepis ten stanowi, i kar pienin stanowic dochd budetu pastwa uiszcza si na waciwy
rachunek bankowy w terminie 14 dni od dnia, w ktrym decyzja o jej naoeniu staa si wykonalna.
Koszty zwizane z jej przekazaniem pokrywa podmiot ukarany.
W przypadku gdy podczas kontroli stwierdzone zostanie naruszenie obowizkw lub warunkw
przewozu drogowego przez zagraniczny podmiot, ktry ma siedzib w pastwie, z ktrym RP nie jest
zwizana umow lub porozumieniem o wsppracy we wzajemnym dochodzeniu nalenoci bd
moliwo egzekucji nalenoci nie wynika wprost z przepisw midzynarodowych oraz przepisw tego
pastwa, osoba przeprowadzajca kontrol pobiera kaucj w wysokoci odpowiadajcej przewidywanej

12
karze pieninej w formie gotwkowej, za pokwitowaniem na druku cisego zarachowania, lub przelewu
na wyodrbniony rachunek bankowy organu prowadzcego postpowanie administracyjne w sprawie o
naoenie kary, przy czym koszty przelewu ponosi zobowizany podmiot. Ponadto w przypadku poboru
kaucji przez inspektorw Inspekcji Transportu Drogowego moliwe jest jej przekazanie w formie
bezgotwkowej, za pomoc karty patniczej. Koszty zwizane z autoryzacj transakcji i przekazem
rodkw na rachunek bankowy ponosi bezzwrotnie zobowizany podmiot.
art. 58 ustawy z dnia 19 marca 2004 r. - Prawo celne
Przepis ten upowania ministra waciwego do spraw finansw publicznych do okrelenia w
rozporzdzeniu kwoty, powyej ktrej nalenoci uiszcza si w formie bezgotwkowej. Na mocy
powyszego upowanienia ustawowego Minister Finansw wyda Rozporzdzenie z dnia 21 kwietnia
2004 r. w sprawie kwoty, powyej ktrej nalenoci uiszcza si w formie bezgotwkowej (Dz.U. Nr 87, poz.
823), w ktrym ustanowi obowizek dokonywania patnoci w formie bezgotwkowej w przypadku, gdy
kwota nalenoci przywozowej przekracza rwnowarto 1000 euro. Nalenoci nieprzekraczajce tej
kwoty mog by uiszczane zarwno w formie gotwkowej, jak i bezgotwkowej.
art. 6 ust. 1 ustawa z dnia 21 kwietnia 2005 r. o opatach abonamentowych
Dokonywanie opat abonamentowych za uywanie odbiornikw radiofonicznych i telewizyjnych odbywa
si za porednictwem operatora publicznego, tj. Poczty Polskiej S.A. Uiszczanie tych opat jest moliwe za
pomoc spersonalizowanych formularzy polecenia przelewu/wpaty gotwki otrzymanych z Poczty
Polskiej S.A., w formie gotwkowej, drog korespondencyjn lub korzystajc z bankowoci elektronicznej.
W praktyce wikszo opat za abonament RTV jest dokonywana przy uyciu gotwki, cho jak wskazano
istnieje rwnie moliwo zapaty przelewem na wskazany rachunek bankowy. Z bada
przeprowadzonych przez Narodowy Bank Polski wynika, e Polacy w 2009 roku najczciej pacili za
abonament TV w nastpujcy sposb: gotwk na poczcie (61%), przelewem przez Internet (23%) i
gotwk w kasie banku, w ktrym posiada si konto osobiste (4%)
6
.
art. 19 ust. 15 ustawy z dnia 26 stycznia 2007 r. o patnociach w ramach systemw wsparcia bezporedniego
Zgodnie z przepisami na Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa spoczywa obowizek wypaty
dopat bezporednich i patnoci rolnorodowiskowych dla rolnikw. W 2012 r. wnioski o przyznanie
dopat bezporednich zoyo w Agencji ok. 1,36 miliona rolnikw, a spord nich ok. 115 tys. ubiega si
dodatkowo o przyznanie patnoci rolnorodowiskowych. W Polsce o patnoci bezporednie ubiega si
najwicej rolnikw ze wszystkich pastw czonkowskich UE, tote realizacja tych dopat przez ARiMR jest
najwiksz operacj finansow realizowan przez europejsk agencj patnicz. Na wypat dopat
bezporednich za 2012 r. przeznaczonych zostao ok. 14 miliardw zotych 90% tej kwoty pochodzi z
budetu UE, a pozostae 10% sfinansowane jest z budetu krajowego. Natomiast na patnoci
rolnorodowiskowe za rok 2012 zostao przeznaczonych ok. 1,5 mld z. Patnoci bezporednie i patnoci
rolnorodowiskowe za dany rok mog by realizowane do 30 czerwca kolejnego roku kalendarzowego.
Zgodnie z art. 19 ust 15 ustawy o patnociach w ramach systemw wsparcia bezporedniego, wypata

6
Wyniki z bada przeprowadzonych przez NBP w 2009 r. (zaprezentowanych na posiedzeniu Rady ds. Systemu Patniczego
we wrzeniu 2010 r.). Obliczenia nie uwzgldniaj czstoci patnoci rachunkw w danym roku.

13
patnoci bezporednich i patnoci rolnorodowiskowych dla beneficjentw moe si odbywa wycznie
w formie bezgotwkowej na ich rachunek bankowy.

Oprcz ww. przepisw rangi ustawowej istniej przepisy niszej rangi (rozporzdzenia), wskazujce, jako
sposb zapaty okrelonego wiadczenia, zarwno gotwk, jak i przelew na rachunek bankowy, przy
czym praktyka wskazuje, e dominujc form zapaty jest pierwsza z ww. opcji. Przykadem takiego
przepisu moe by 11 rozporzdzenia z dnia 17 lipca 2007 r. Rady Ministrw w sprawie zgoszenia
zamiaru koncentracji przedsibiorcw, ktry stanowi, e opat przedsibiorca wpaca w gotwce do
kasy lub na rachunek bankowy urzdu skarbowego waciwego ze wzgldu na swoj siedzib.
Mona tu take wspomnie o rnych interpretacjach tych samych spraw w rnych urzdach, kiedy w
jednym przypadku wymaga si od klienta pisemnego potwierdzenia dokonania zapaty przed wydaniem
zawiadczenia, a w drugim honorowany jest np. internetowy wydruk potwierdzajcy wykonanie
przelewu.
Reasumujc, przepisw odnoszcych si wprost do wymaganego przez ustawodawc sposobu
zrealizowania wiadczenia przez patnika jest w polskim prawie niewiele. W zasadzie tylko ustawa o
ubezpieczeniach spoecznych zapewnia Zakadowi Ubezpiecze Spoecznych otrzymywanie patnoci w
formie bezgotwkowej i dodatkowo poprzez specjalnie opracowany wzr komunikatu patniczego, co
niewtpliwie przyczynia si do znacznej redukcji kosztw po stronie ZUS w zakresie ewidencji
otrzymywanych skadek. Sytuacja organw skarbowych jest w tym przypadku odmienna, gdy pomimo
zagwarantowania wpat wikszoci podatkw w drodze polecenia przelewu, nadal niektre z nich mog
by opacane w gotwce, co pomimo opracowania specjalnego formularza wpat wymusza utrzymywanie
kas w urzdach skarbowych.
Podobnie wyglda sytuacja w zdecydowanej wikszoci samorzdw lokalnych, utrzymujcych kasy nie
tylko dla otrzymywania patnoci, ale i dla dystrybucji wasnych wiadcze socjalnych.
Bazujc na braku regulacji ustawowych, pojedyncze samorzdy z wasnej inicjatywy i we wsppracy z
bankami rozpoczynaj wydawanie zasikw poza przelewami na rachunek bankowy rwnie w formie
kart przedpaconych, co jednake w niektrych przypadkach napotyka na opr niektrych
wiadczeniobiorcw i powoduje ich skargi dotyczce tego rozwizania kierowane do Rzecznika Praw
Obywatelskich.
Warto rwnie wskaza na kwesti progw kwotowych dla transakcji bezgotwkowych dokonywanych
przez przedsibiorcw w zwizku z wykonywan przez nich dziaalnoci gospodarcz. W Polsce prg
kwotowy dla obowizku realizowania transakcji przez podmioty gospodarcze w drodze bezgotwkowej
wynosi 15.000 euro. Zosta on wprowadzony ustaw z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie dziaalnoci

14
gospodarczej
7
. Jest to najwysza, z obowizujcych dotychczas, kwota od ktrej podmioty gospodarcze
musz rozlicza si bezgotwkowo.
Po raz pierwszy ograniczenie dla transakcji gotwkowych wprowadzono dnia 17 maja 1993 r. Ustalone
zostao na kwot 3.000 ECU
8
. Z dniem 1 stycznia 1994 r.
9
, wprowadzono dwa progi: 3.000 ECU i 1.000 ECU.
1 stycznia 2001 r. oraz 18 marca 2001 r. (w zakresie dotyczcym moliwoci realizacji okrelonych
obowizkw za porednictwem rachunku w spdzielczej kasie oszczdnociowo-rozliczeniowej) ustaw z
dnia 19 listopada 1999 r. Prawo dziaalnoci gospodarczej
10
. utrzymano dwa progi, ktre wynosiy - 1.000
euro i 3.000 euro, nieco inaczej ksztatujc jedynie obowizek przeprowadzania transakcji bezgotwkowo.
Dwa progi w ww. wysokoci obowizyway do sierpnia 2004 r., kiedy wprowadzono obecny prg 15.000
euro. Argumentem za wprowadzeniem progu 15.000 euro byo dostosowanie do przepisw ustawy z dnia
16 listopada 2000 r. o przeciwdziaaniu praniu pienidzy oraz finansowaniu terroryzmu, ktra kwot
15.000 euro wie z obowizkiem rejestracji transakcji. Tej argumentacji nie podziela NBP, co wyraa w
oficjalnych stanowiskach (m.in. do projektu Programu rozwoju obrotu bezgotwkowego w Polsce na lata 2011-
2013 w padzierniku 2010 r. oraz ostatnio na Radzie ds. Systemu Patniczego w dniu 21 marca 2013 r.).
Pogld o braku korelacji obu unormowa podzielao rwnie Ministerstwo Finansw.
Dyskusja nad zasadnoci wysokoci obecnego progu 15.000 euro, podjta zostaa w toku prac nad
projektem Programu rozwoju obrotu bezgotwkowego w Polsce na lata 2011 2013
11
. Nie przeoya si jednak
na realne dziaania z uwagi na fakt, e Program nie zosta przyjty przez Rad Ministrw.
Do tematu progw kwotowych dla patnoci gotwkowych powrcono w 2012 r. przy pracach nad
projektem Programu redukcji opat kartowych w Polsce, z inicjatywy Zwizku Bankw Polskich, ktry wystpi
z propozycj obnienia progu kwotowego, do 3.000 euro. Ostatecznie jednak biorc pod uwag m.in. to, i
kwestia ta nie bya bezporednio zwizana z problematyk opat interchange, Rada ds. Systemu Patniczego,
na posiedzeniu w dniu 30 marca 2012 r., przyja Raport kocowy z prac Zespou w wersji nieuwzgldniajcej
podejmowania ww. dziaa regulacyjnych z propozycj, aby ww. problem obnienia progu kwotowego
zosta rozstrzygnity w drodze odrbnej dyskusji midzy Narodowym Bankiem Polskim a Ministerstwem
Gospodarki.
Stanowisko w sprawie obecnie obowizujcego limitu 15.000 euro zaja w dniu 28 listopada 2012 r.
Koalicja na Rzecz Obrotu Bezgotwkowego i Mikropatnoci, wskazujc, e powinno si podj dziaania
majce na celu zdecydowane obnienie obecnego progu patnoci dokonywanych w formie
bezgotwkowej.

7
Ustawa wesza w ycie z dniem 21 sierpnia 2004 r. (Dz. U. z 2010 r. Nr 220, poz. 1447, ze zm.).
8
ustaw z dnia 6 marca 1993 r. o zmianie niektrych ustaw regulujcych zasady opodatkowania oraz niektrych innych ustaw
(Dz. U. Nr 28, poz. 127) - ustawa ta dokonywaa zmiany ustawy z dnia 23 grudnia 1988 r. o dziaalnoci gospodarczej (Dz. U.
Nr 41, poz. 324).
9
ustaw z dnia 16 grudnia 1993 r. o zmianie niektrych ustaw regulujcych zasady opodatkowania i niektrych innych ustaw
(Dz. U. z 1993 r. Nr 134, poz. 646).
10
Dz. U. Nr 101, poz. 1178.
11
Wczeniej Program nosi nazw Program rozwoju obrotu bezgotwkowego w Polsce na lata 2010 2013. Nazwa ta, po posiedzeniu
Rady Ministrw w styczniu 2011 r., zostaa zmieniona na Program rozwoju obrotu bezgotwkowego w Polsce na lata 2011 2013.

15
Powysza problematyka bya take tematem posiedzenia Rady ds. Systemu Patniczego, ktre odbyo si w
dniu 21 marca 2013 r., gdzie zaprezentowano materia Analiza zasadnoci zmniejszenia progw kwotowych dla
transakcji gotwkowych dokonywanych pomidzy podmiotami prowadzcymi dziaalno gospodarcz.
Naley rwnie zauway, e wiele krajw Unii Europejskiej wprowadzio limity kwotowe dla transakcji
gotwkowych, co jednoczenie oznacza, e powyej tych limitw transakcje powinny by dokonywane w
formie bezgotwkowej.
Jako motywy dla wprowadzenia obowizku transakcji bezgotwkowych kraje UE wskazuj przede
wszystkim potrzeb przeciwdziaania praniu brudnych pienidzy i terroryzmowi, potrzeb ograniczenia
unikania opodatkowania (tzw. tax avoidance) oraz potrzeb ograniczenia ukrywania przychodw
pochodzcych z dziaalnoci gospodarczej (tzw. tax evasion).
Przykady ww. limitw krajw Unii Europejskiej, w ktrych obowizuj limity kwotowe, powyej ktrych
patnoci powinny by dokonywane w formie bezgotwkowej to:
Dania - patnoci powyej 10.000 DKK
12
(ok. 5.500 z), powinny by dokonywane elektronicznie
(dotyczy osb fizycznych i przedsibiorcw),
Belgia - 5.000 euro,
13

Bugaria - patnoci powyej 15.000 BGN (32.000 z) powinny by dokonywane w formie przelewu lub
wpaty na konto (dotyczy osb fizycznych i podmiotw gospodarczych),
Czechy - limit dla transakcji gotwkowych wynosi 350.000 koron (ok. 58,8 tys. z) (dotyczy osb
fizycznych i podmiotw gospodarczych z okrelonymi wyczeniami,
Hiszpania - patnoci powyej 2.500 euro, powinny by dokonywane w formie bezgotwkowej jeeli
co najmniej jedna strona transakcji prowadzi dziaalno gospodarcz. Limit dla osb fizycznych, nie
bdcych rezydentami wynosi 15.000 euro.
Portugalia patnoci powyej 1.000 EUR powinny by dokonywane w formie bezgotwkowej
(dotyczy podmiotw zobowizanych do odprowadzania podatku dochodowego od osb prawnych
oraz podatku dochodowego od osb fizycznych, ktre maj obowizek prowadzenia ksig
rachunkowych).
Wochy - limit dla transakcji gotwkowych wynosi 1.000 euro.
Biorc w szczeglnoci pod uwag, e:
1. zwikszenie rozlicze w formie bezgotwkowej jest korzystne dla gospodarki,
2. obowizujcy w Polsce limit dla transakcji w obrocie gotwkowym jest zbyt wysoki i nie suy
rozwojowi obrotu bezgotwkowego,

12
Ww. limit (10.000 DKK) charakteryzuje si tym, e moliwe s patnoci gotwkowe przekraczajce w limit, jednak w takim
przypadku patnik musi si liczy z tym, e moe by pocignity do odpowiedzialnoci podatkowej, jeli odbiorca nie wykae
przychodu przed organem podatkowym (odpowiedzialno solidarna). Poza ww. limitem w Danii istnieje ograniczenie w
zakresie wykonywania patnoci gotwkowych przewidziane przepisami normujcymi sprawy prania pienidzy. Przepisy te
nakazuj wykonywanie i otrzymywanie patnoci przez sprzedawcw dbr w kwocie powyej 100.000 DKK w formie
bezgotwkowej. W styczniu 2013 r. Dania przedstawia do opinii EBC projekt ustawy wprowadzajcej zmiany do ww.
unormowa, w ramach ktrych ma nastpi rozszerzenie katalogu podmiotw objtych tym obowizkiem na wszystkie
podmioty wykonujce dziaalno gospodarcz oraz obnienie limitu o poow, tj. do wysokoci 50.000 DKK (ok. 28.000 PLN).
13
od dnia 1 stycznia 2014 r. w Belgii planowane jest obnienie tego progu do 3.000 euro.

16
3. szereg krajw Unii Europejskiej w ostatnim czasie podjo decyzj o ograniczeniu limitw kwotowych
patnoci gotwkowych pomidzy firmami, m.in. ze wzgldw fiskalnych i chcc zmniejszy szar
stref,
4. obnienie obowizujcego obecnie progu kwotowego dla realizacji transakcji bezgotwkowych przez
przedsibiorcw:
a. stworzy grunt do zwikszenia wpyww rodkw do budetu pastwa, bdzie sprzyja bowiem
wikszej kontroli przepyww pieninych, co umoliwi zwikszenie wpyww z
opodatkowywanych dochodw lub obrotw,
b. ograniczy obieg gotwkowy, ktry w mniejszym stopniu podlega kontroli obowizkw
podatkowych,
c. zmniejszy koszty dla gospodarki, ktre wi si z obrotem gotwk,
powinno si rozway podjcie dziaa majcych na celu obnienie obecnego progu patnoci
dokonywanych w formie gotwkowej.
2. Infrastruktura polskiego systemu patniczego
Pod pojciem infrastruktury systemu patniczego rozumiane s, dla potrzeb Programu, instytucje
poredniczce w dokonywaniu rozlicze pieninych (wiadczce usugi patnicze), systemy patnoci,
agentw rozliczeniowych rozliczajcych transakcje realizowane elektronicznymi instrumentami
patniczymi, punkty handlowo-usugowe akceptujce transakcje wykonywane kartami patniczymi oraz
bankomaty.
2.1. Instytucje wiadczce usugi patnicze
Do instytucji wiadczcych usugi patnicze nale przede wszystkim banki, ktre, zgodnie z przepisami
ustawy Prawo bankowe, prowadz rachunki bankowe i wiadcz ww. usugi w najszerszym moliwym
zakresie, rwnie jako agenci rozliczeniowi na rynku kart patniczych.
Pozostae instytucje to:
Spdzielcze Kasy Oszczdnociowo-Kredytowe (SKOK-i), dziaajce na podstawie ustawy z dnia 5
listopada 2009 r. o spdzielczych kasach oszczdnociowo-kredytowych; z prowadzonych przez nie
rachunkw pieninych zarwno osoby fizyczne, jak i prawne, mog dokonywa rozlicze w drodze
bezgotwkowej, a niektre kasy oferuj rwnie swoim czonkom debetowe karty patnicze,
Poczta Polska S.A. wykonujca niektre usugi bankowe na podstawie ustawy z dnia 5 wrzenia
2008 r. o komercjalizacji pastwowego przedsibiorstwa uytecznoci publicznej Poczta Polska oraz
zgodnie ze statutem Spki. Spka ta posiada moliwo wykonywania niektrych czynnoci
bankowych, spord ktrych najwaniejsz i najpowszechniejsz jest przyjmowanie wpat na rachunki
bankowe. Poza tym popularn usug jest przekaz pocztowy, czyli przekazanie gotwki od
wpacajcego do odbiorcy. Ponadto Poczta Polska S.A. jest jednym z gwnych akcjonariuszy Banku
Pocztowego S.A., ktry dziaa na terenie caego kraju i wiadczy usugi finansowe w urzdach
pocztowych oraz w placwkach wasnych.
porednicy finansowi, ktrzy dziaali dotychczas na podstawie ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o
swobodzie dziaalnoci gospodarczej, za z dniem 24 padziernika 2011 r., czyli z dniem wejcia w

17
ycie ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usugach patniczych, zostali objci nowymi regulacjami.
Podmioty, ktre wykonuj usug przyjmowania wpat gotwkowych na rachunki bankowe,
najczciej na rachunki tzw. masowych wierzycieli, mog dziaa, zgodnie z ustaw, jako instytucje
patnicze na podstawie zezwolenia wydanego przez KNF lub jako biura usug patniczych, jeeli
miesiczna warto wykonanych transakcji nie przekracza 500 tys. euro. Dziaalno biur usug
patniczych prowadzona jest na podstawie wpisu do rejestru Komisji Nadzoru Finansowego.
Podmioty te maj obowizek zabezpieczenia rodkw uytkownikw poprzez polis lub gwarancj
bankow. Funkcjonuj samodzielnie, a take s wasnoci bankw, wykonujc usug przyjmowania
wpat gotwkowych na rachunki bankowe, najczciej na rachunki tzw. masowych wierzycieli.
Krajowa Izba Rozliczeniowa S.A. (KIR S.A.), ktra zostaa powoana w 1991 r. z inicjatywy 16
najwikszych bankw, w tym Narodowego Banku Polskiego oraz Zwizku Bankw Polskich. Swoje
usugi kieruje przede wszystkim do instytucji bankowych, finansowych, duych przedsibiorstw z
sektora telekomunikacyjnego i energetycznego, firm dziaajcych w obszarze e-commerce oraz
administracji pastwowej. Podstawowym przedmiotem dziaalnoci jest przeprowadzanie
midzybankowych rozlicze pieninych z wykorzystaniem systemw: ELIXIR (dla patnoci w
walucie krajowej), EuroELIXIR (dla patnoci krajowych i transgranicznych w euro) oraz od 2012 r.
Express ELIXIR (system patnoci natychmiastowych).
niebankowi agenci rozliczeniowi, ktrzy s istotnym elementem infrastruktury rynku kart patniczych
i dziaaj w oparciu o przepisy ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usugach patniczych. S to firmy
poredniczce w realizacji transakcji kartowych pomidzy akceptantem a wydawc karty. Ze wzgldu
na znaczenie tego rodzaju podmiotw dla sprawnego funkcjonowania systemu patniczego.
pozostae instytucje patnicze (poza podmiotami przyjmujcymi wpaty gotwkowe na rachunki
bankowe i agentami rozliczeniowymi)
14
,
instytucje realizujce przekazy pienine (np. Western Union, MoneyGram), wykonujce usugi
przekazania gotwki w rnych walutach, najczciej w obrocie midzynarodowym, ale wiadczce je
rwnie w zakresie przekazw krajowych, konkurujc w tym wzgldzie z Poczt Polsk.

2.2. Placwki instytucji wiadczcych usugi patnicze
W celu wyliczenia liczby placwek instytucji oferujcych usugi patnicze, przypadajcych na 1 milion
mieszkacw w 2012 r., uwzgldniono banki komercyjne, banki spdzielcze, spdzielcze kasy
oszczdnociowo-kredytowe oraz placwki pocztowe. W Polsce liczba takich placwek w stosunku do
innych krajw UE jest wysza ni rednia unijna i w 2012 r. wynosia 1.179 placwek na 1 mln
mieszkacw, co przedstawia Wykres nr 1.

14
W Rejestrze Usug Patniczych, poza SKOK-ami, jest zarejestrowanych 18 krajowych instytucji patniczych oraz 1.310 biura
usug patniczych (wedug stanu na dzie 25 listopada 2013 r.) https://erup.knf.gov.pl/View/

18
Wykres 1. Liczba placwek instytucji oferujcych usugi patnicze, przypadajcych na 1 milion
mieszkacw w 2012 r.

rdo: ECB Statistical Data Warehouse http://sdw.ecb.europa.eu/
W zakresie dostpnoci do placwek bankowych polski rynek jest bardzo nierwno podzielony.
Najwiksze nasycenie placwek widoczne jest w duych i rednich miastach, problemem jest natomiast
bardzo mae zagszczenie infrastruktury bankowej w obrbie maych miasteczek, gmin czy te wsi.
Wiksza dostpno placwek jest sposobem na to, aby zwikszy np. liczb kont osobistych oraz zakres
korzystania z bezgotwkowych form patnoci. Jak pokazuje dowiadczenie oraz potwierdzaj badania
15
,
odlego placwki bankowej od miejsca zamieszkania jest drugim, po solidnoci, najwaniejszym
argumentem, wybieranym przez 51% respondentw. Na blisko oddziau zwracaj uwag zwaszcza
osoby starsze, o podstawowym lub zasadniczym wyksztaceniu, uzyskujce najnisze dochody oraz
mieszkacy wsi. Natomiast z punktu widzenia bankw, rozwinita sie placwek jest wanym czynnikiem
pozyskiwania klientw. Banki coraz czciej decyduj si na tworzenie nowych placwek w oparciu o
franczyz, ktra moe by dobrym rozwizaniem szczeglnie w miejscowociach o niskim poziomie
ubankowienia. Poszerzaj rwnie dostp do swoich usug poprzez rne formy wsppracy, np. klienci
Banku Pocztowego S.A. mog korzysta z placwek Poczty Polskiej S.A.

15
Klienci bankw: liczy si solidno, artyku w oparciu o Raport Acxiom Polska i firmy doradztwa finansowego Open Finanse,
http://www.finanseosobiste.pl/artykuly/klienci-bankow-liczy-sie-solidnosc.html
1
5
4
5

1
3
0
5

1
1
7
9

8
8
1

8
2
7

7
6
6

7
4
8

6
5
5

6
1
9

5
8
1

5
6
4

5
4
1

5
3
1

5
2
3

5
0
4

4
6
7

4
6
6

3
4
4

3
4
0

3
2
7

3
2
3

3
1
1

2
7
4

2
5
5

1
9
8

1
8
2

1
5
0

rednia UE: 564
0
200
400
600
800
1000
1200
1400
1600
1800

19
Wykres 2. Liczba placwek bankowych w poszczeglnych wojewdztwach w 2008 i 2012 roku
2008 rok 2012 rok

Zawiera wszystkie rodzaje placwek bankw komercyjnych, spdzielczych, oddziay bankw zagranicznych, agencje
bankowe i placwki SKOK

rdo: VISA Europe
Wykres 3. Liczba placwek bankowych w przeliczeniu na 1 milion mieszkacw w poszczeglnych
wojewdztwach w 2008 i 2012 roku
2008 rok 2012 rok

Zawiera wszystkie rodzaje placwek bankw komercyjnych, spdzielczych, oddziay bankw zagranicznych, agencje
bankowe i placwki SKOK

rdo: VISA Europe


20
Ponadto w 2012 r. w Polsce dostpnych byo 21.533 punktw przyjmujcych opaty, prowadzonych przez
porednikw finansowych, w ktrych w caym 2012 r. dokonano 83,5 mln transakcji o wartoci 11,8 mld z.
Liczb instytucji, w ktrych Polacy mog dokonywa patnoci zarwno w formie gotwkowej, jak i
bezgotwkowej, oraz liczb ich placwek, przedstawia Tabela nr 3.
Tabela 3. Liczba bankw, SKOK-w, placwek Poczty Polskiej oraz porednikw finansowych
(na koniec lat 2007-2012)

Wyszczeglnienie

2007

2008

2009

2010

2011

2012

Placwki bankw, SKOK-w i
oddziaw instytucji kredytowych

14 566

15 853

16 052

16 214

15 901

15 652

Placwki Poczty Polskiej

8 485

8 411

8 378

8 365

8 383

8 243

Oddziay NBP

16

16

16

16

16

16
Ogem placwki bankw,
SKOK-w i oddziaw
instytucji kredytowych,
placwki Poczty Polskiej i
Oddziay NBP
23 067 24 280 24 446 24 595 24 300 23 911

Placwki podmiotw
poredniczcych w
przyjmowaniu wpat na
rachunki bankowe (instytucji
patniczych i biur usug
patniczych)
10 387 12 040 13 911 14 770 15 774 21 533
Ogem 33 454 36 320 38 357 39 365 40 074 45 444

rdo: Dane Narodowego Banku Polskiego

2.3. Systemy patnoci
Tworzce najwaniejsz cz infrastruktury polskiego systemu patniczego systemy patnoci, w ktrych
dokonuje si rozlicze lub rozrachunkw midzybankowych, s nowoczesne i porwnywalne z tymi, ktre
funkcjonuj w najlepiej rozwinitych krajach UE. Aktualnie w Polsce funkcjonuj dwa systemy dla
patnoci wysokokwotowych: system SORBNET2, ktrego wacicielem i operatorem jest Narodowy Bank
Polski, oraz TARGET2-NBP, prowadzony formalnie przez NBP, ale ktrego operatorem jako czci caego
systemu TARGET2 - s trzy banki centralne z Francji, Niemiec i Woch. Ponadto funkcjonuj cztery systemy

21
patnoci detalicznych, w tym trzy (ELIXIR, EuroELIXIR i Express ELIXIR), ktre obsuguje Krajowa Izba
Rozliczeniowa S.A., oraz jeden (BlueCash) prowadzony przez firm Blue Media S.A., a ponadto trzy
systemy patnoci rozliczajce transakcje kartami patniczymi.
System SORBNET2, ktry w dniu 10 czerwca 2013 r. zastpi poprzedni system SORBNET, jest tzw.
systemem RTGS (Real Time Gross Settlement System) i obsuguje rachunki biece bankw w zotych
prowadzone przez Departament Systemu Patniczego w NBP oraz rachunki bankowe w zotych dla dwch
porednikw rozliczeniowych, tj. Krajowej Izby Rozliczeniowej S.A. i Krajowego Depozytu Papierw
Wartociowych S.A. W systemie tym dokonywane s rozrachunki midzybankowe poprzez realizacj
zlece bankw i innych uczestnikw systemu, m.in. z tytuu operacji na rynku midzybankowym,
pieninym, papierw wartociowych i walutowym, wymiany zlece patniczych dokonywanej za
porednictwem KIR S.A., zakupu i sprzeday znakw pieninych w NBP oraz zlece klientowskich.
System TARGET2-NBP, uruchomiony operacyjnie w 2008 r., to system RTGS bdcy czci
paneuropejskiego systemu TARGET2 sucy do rozliczania wysokokwotowych patnoci w euro. Jego
podstaw jest jednolita wsplna platforma techniczna (Single Shared Platform - SSP), ktr zbudoway trzy
banki centralne: Francji, Niemiec oraz Woch. Pod wzgldem prawnym system TARGET2 skada si z 23
systemw RTGS bdcych odrbnymi systemami patnoci, dziaajcymi zgodnie z prawem
poszczeglnych krajw i prowadzonymi odpowiednio przez banki centralne 22 krajw i Europejski Bank
Centralny.
System ELIXIR, uruchomiony w 1994 r., jest systemem z rozrachunkiem netto, w ktrym zlecenia,
wystawiane przez Izb i przekazywane do NBP do zaksigowania na rachunkach bankw, s rezultatem
kompensaty wzajemnych nalenoci i zobowiza bankw, wynikajcych z indywidualnych zlece ich
klientw. Jest to system rozlicze midzybankowych, a cykl rozliczeniowy dziki trzem sesjom
rozrachunkowym w NBP jest krtki i zamyka si w cigu zaledwie jednego dnia roboczego. Przedmiotem
rozlicze w tym systemie s zlecenia uznaniowe i obcieniowe przekazywane przez oddziay bankw w
drodze teletransmisji (polecenia przelewu, wpaty gotwkowe na rachunki bankowe, czeki z ROR oraz
transakcje z tytuu polecenia zapaty).
System EuroELIXIR funkcjonuje w obrocie krajowym od dnia 7 marca 2005 r., natomiast w obrocie
transgranicznym od dnia 30 maja 2005 r. W ramach tego systemu wystpuj trzy odrbne kategorie zlece
patniczych: krajowe (bez limitu kwotowego) oraz transgraniczne, z wyrnieniem wysyanych i
otrzymywanych (zlecenia w standardzie SEPA bez limitu kwotowego, pozostae do wysokoci 50.000
euro). Realizacja rozlicze transgranicznych odbywa si poprzez system STEP2, tj. pierwsz pan-europejsk
izb rozliczeniow, i penienie przez NBP roli bezporedniego uczestnika systemu STEP2, lub przez
operacyjne powizania KIR S.A. z innymi izbami rozliczeniowymi zrzeszonymi w organizacji EACHA. W
systemie EuroELIXIR funkcjonuj cztery sesje rozliczeniowe dziennie.
System Express ELIXIR uruchomiony w czerwcu 2012 r. jest pierwszym w Polsce i drugim na wiecie, po
Wielkiej Brytanii, systemem rozlicze patnoci natychmiastowych umoliwiajcym bezporedni realizacj
przeleww krajowych w zotych w trybie natychmiastowym. System funkcjonuje przez 24 godziny na
dob, 7 dni w tygodniu. Na potrzeby systemu Express ELIXIR w systemie SORBNET2 zosta otwarty
rachunek powierniczy dla KIR S.A., na ktrym gromadzone s rodki bankw uczestnikw systemu
stanowice pokrycie finansowe patnoci wymienianych miedzy bankami w systemie Express ELIXIR.

22
System patnoci BlueCash uruchomiony w listopadzie 2012 r. system patnoci umoliwiajcy
bezporedni realizacj przeleww krajowych w zotych w trybie natychmiastowym. System funkcjonuje
przez 24 godziny na dob, 7 dni w tygodniu i umoliwia realizacj przeleww natychmiastowych zarwno
pomidzy bankami bdcymi uczestnikami systemu, jak rwnie niektrymi innymi bankami, w ktrych
operator systemu, Blue Media S.A., ma rachunki.
Systemy patnoci rozliczajce transakcje kartami patniczymi
Ponadto w Polsce funkcjonuj trzy odrbne systemy patnoci rozliczajce transakcje kartami patniczymi
wydanymi przez polskie banki, dokonane na rynku krajowym:
1. Krajowy System Rozlicze (KSR), bdcy wasnoci spki FirstData Polska S.A. (dawniej PolCard
S.A.),
2. Global Clearing Management System (GCMS), prowadzony przez organizacj MasterCard,
3. VISA Polish National Net Settlement System (VPNNSS), bdcy wasnoci organizacji VISA Inc.
Wszystkie trzy systemy patnoci dziaaj na bazie wielostronnej kompensaty nalenoci i zobowiza
uczestnikw i korzystaj z tego samego porednika rozliczeniowego, jakim jest jeden z bankw
komercyjnych, ktry z kolei rozlicza otrzymane z ww. systemw kwoty netto za porednictwem systemu
SORBNET2.

2.4. Agenci rozliczeniowi
Systemy prowadzone przez agentw rozliczeniowych
16
stanowi wany element infrastruktury systemu
patniczego. Do padziernika 2013 r. agenci rozliczeniowi funkcjonowali na podstawie przepisw ustawy z
dnia 12 wrzenia 2002 r. o elektronicznych instrumentach patniczych, za od padziernika 2013 r.
wycznie na podstawie ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usugach patniczych. Za porednictwem tych
systemw rozliczane s transakcje dokonywane w punktach handlowo-usugowych przy uyciu
elektronicznych instrumentw patniczych, np. kart patniczych, polece przelewu, patnoci mobilnych.
Rol agentw rozliczeniowych peni w Polsce w szczeglnoci nastpujce podmioty: Bank BPH S.A.,
Bank Handlowy w Warszawie S.A., Bank Polska Kasa Opieki S.A., Bank Polskiej Spdzielczoci S.A., Bank
Zachodni WBK S.A., BluePay S.A., CashBill S.A., Centrum Elektronicznych Usug Patniczych eService S.A.,
Credit Agricole Bank Polska S.A., Dotpay S.A., eCard S.A., Elavon Financial Services Limited Oddzia w
Polsce, First Data Polska S.A., Krajowa Izba Rozliczeniowa S.A., montrada GmbH Sp. z o.o. Oddzia w
Polsce , mPAY S.A., PayPro S.A., PayTel S.A., PayU S.A., Raiffeisen Bank Polska S.A., SIX Payment Services
(Europe) S.A. Oddzia w Polsce, SkyCash Poland S.A. oraz Sygma Banque Societe Anonyme (SA) Oddzia
w Polsce.

16
Do dnia 7 padziernika 2013 r., tj. do momentu wejcia w ycie ustawy z dnia 12 lipca 2013 r. o zmianie ustawy o usugach
patniczych oraz niektrych innych ustaw, systemy te byy nazywane, zgodnie z ustaw o elektronicznych instrumentach
patniczych, systemami autoryzacji i rozlicze.

23
2.5. Urzdzenia akceptujce elektroniczne instrumenty patnicze
Z danych uzyskanych od agentw rozliczeniowych wynika, i na koniec 2012 r. funkcjonowao na polskim
rynku 290 tys. terminali POS i w porwnaniu do 2011 r. byo ich o 23,1 tys. szt. wicej, co stanowio wzrost
o 8,7%. Na przestrzeni ostatnich dwch lat odnotowano wzrost o 17,5%. Liczb terminali POS dostpnych
na rynku polskim w latach 2004 2012 przedstawia Wykres nr 4.
Wykres 4. Liczba terminali POS w latach 2004 2012

rdo: Dane NBP od agentw rozliczeniowych

Wraz ze wzrostem liczby dostpnych na rynku terminali POS, a nawet niezalenie od tego wzrostu,
zwiksza si liczba transakcji kartowych dokonywanych w terminalach POS. I tak w roku 2012 w
terminalach POS przeprowadzono 1,2 mld transakcji z uyciem karty patniczej, czyli o 200 mln transakcji
wicej ni w roku poprzednim. Stanowio to wzrost na poziomie 20%. Wzrost odnotowano take w
wartoci transakcji dokonywanych w terminalach POS. W 2012 roku dokonano transakcji na czn kwot
111,4 mld z, czyli o 13,8 mld z wicej ni w poprzednim roku. Stanowio to wzrost na poziomie 14%.
Nadal jednak liczba terminali POS w Polsce na 1 mln mieszkacw w porwnaniu z innymi krajami UE jest
niewysoka, w 2012 r. liczba ta bya 2,5-krotnie nisza ni rednia w UE, co przedstawia wykres nr 5.

104
129
141
171
198
216
246
266
290
0
50
100
150
200
250
300
350
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
mln

24
Wykres 5. Liczba terminali POS na 1 milion mieszkacw w krajach UE w 2012 r.

Wedug stanu na koniec 2012 r. w Polsce byo zainstalowanych 915 imprinterw. W przecigu ostatniego
roku liczba imprinterw zmniejszya si o 6%. Udzia imprinterw wrd urzdze akceptujcych
elektroniczne instrumenty patnicze wynis zaledwie 0,2%. Przy stale rosncej liczbie terminali POS udzia
imprinterw w oglnej liczbie urzdze akceptujcych elektroniczne instrumenty patnicze wykazuje
tendencj spadkow. Jest to zjawisko pozytywne, gdy imprintery s systematycznie zastpowane przez
terminale POS reprezentujce nowsze rozwizania technologiczne. Liczb imprinterw dostpnych na
rynku polskim w latach 2004 2012 przedstawia Wykres nr 6.
Wykres 6. Liczba imprinterw w latach 2004 2012.

3
5

4
7
1

3
3

1
4
6

2
9

8
9
2

2
8

5
1
3

2
8

4
4
9

2
8

0
2
8

2
5

9
2
0

2
4

8
1
9

2
4

5
0
7

2
3

6
5
0

2
2

4
2
1

2
2

1
8
4

2
0

2
7
4

1
8

8
0
0

1
6

1
8
0

1
4

8
3
3

1
3

3
6
5

1
2

3
2
6

1
2

0
9
8

1
0

3
4
4

9

6
0
6

9

4
3
5

8

7
8
9

7

7
4
2

7

4
6
1

5

9
2
3

rednia UE: 19.309
rednia dla 26* krajw:
19.325
0
5 000
10 000
15 000
20 000
25 000
30 000
35 000
40 000
38 829
37 194
34 976
15 166
14 781
15 067
6 142
978 915
0
5 000
10 000
15 000
20 000
25 000
30 000
35 000
40 000
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

25
Na koniec 2012 r. oglna liczba urzdze akceptujcych elektroniczne instrumenty patnicze (terminali POS
i imprinterw) ksztatowaa si na poziomie 290 tys. szt. i w porwnaniu do roku 2011 r. odnotowano
wzrost o 8,6%. Na przestrzeni lat 2007 2012 w Polsce liczba urzdze akceptujcych elektroniczne
instrumenty patnicze wzrosa o 55,7%. Dane dotyczce liczby urzdze akceptujcych elektroniczne
instrumenty patnicze w Polsce w latach 2007 2012 przedstawiono w Tabeli nr 4.
Tabela 4. Liczba urzdze akceptujcych elektroniczne instrumenty patnicze w Polsce
w latach 2007 2012

Wyszczeglnienie 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Terminale POS 171 444 197 557 215 509 246 510 266 429 289 547
Imprintery 15 166 14 781 15 067 6 142 978 915
Ogem 186 610 212 338 230 576 252 652 267 407 290 462

Klient moe dokona patnoci przy uyciu karty patniczej w placwkach handlowo-usugowych, o ile te
s wyposaone w terminale POS bd imprintery. Dodatkowo moliwo pacenia kart oferuj take
sklepy internetowe. Najbardziej dynamicznie ronie liczba punktw oferujcych sprzeda w Internecie. Ta
forma sprzeday przyczynia si do upowszechnienia realizacji patnoci z wykorzystaniem karty patniczej.
Na koniec 2012 r. liczba punktw sprzeday w Internecie obsugiwanych przez agentw rozliczeniowych
wynosia 6.356. Na przestrzeni dwunastu miesicy 2012 r. liczba ta zwikszya si o 747, co stanowi wzrost
na poziomie 13%. Porwnujc do roku 2010, punktw sprzeday w Internecie jest ponad 3-krotnie wicej.
Liczb punktw sprzeday w Internecie w latach 2004 2012 przedstawia Wykres nr 7.
Wykres 7. Liczba punktw sprzeday w Internecie w latach 2004 - 2012.

1 105 1 142
1 069 1 026
1 098
1 311
1 875
5 609
6 356
0
1 000
2 000
3 000
4 000
5 000
6 000
7 000
8 000
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

26
Wzrosa take liczba i warto transakcji przeprowadzanych w Internecie. I tak, na przestrzeni roku 2012
rozliczono 7,2 mln transakcji na czn kwot 1,5 mld z. W stosunku do roku 2011 zarejestrowano wicej o
467 tys. transakcji, co stanowi wzrost na poziomie 7%. Analogicznie w wartoci transakcji odnotowano
wzrost na poziomie 9% (126 mln z).
Z danych uzyskanych od agentw rozliczeniowych wynika, i na koniec 2012 r. na rynku polskim cznie
funkcjonowao 237 tys. punktw handlowo-usugowych akceptujcych elektroniczne instrumenty
patnicze. W stosunku do 2011 r. liczba tych punktw zwikszya si o 32 tys. placwek. W przecigu 2012
roku liczba punktw handlowo-usugowych wyposaonych w terminale POS wzrosa o 16%, a na
przestrzeni ostatnich dwch lat o 27%. Liczb punktw handlowo-usugowych w latach 2004 2012
przedstawia Wykres nr 8.
Wykres 8. Liczba punktw handlowo-usugowych akceptujcych karty patnicze w latach 2004 2012

Powysze dane nie pokazuj nasycenia polskiego rynku urzdzeniami akceptujcymi karty patnicze.
Analiza dokonana przez NBP w 2011 r. przy okazji prac nad problematyk opaty interchange wskazaa, e
nasycenie to jest bardzo niskie, szacowane na ok. 19-38% rynku, co przedstawia Wykres nr 9. Pierwszy z
powyszych poziomw (19%) zosta potwierdzony w badaniu kosztw instrumentw patniczych po
stronie akceptantw z 2012 r.
17

17
J. Grka, Badanie akceptacji gotwki i kart patniczych wrd polskich przedsibiorcw, raport z projektu badawczego FROB,
dostpny na stronach internetowych FROB i NBP, Warszawa, grudzie 2012,
http://www.nbp.pl/home.aspx?f=/systemplatniczy/obrot_bezgotowkowy/obrot_bezgotowkowy.html.
118
133
135 134
152
174
187
205
237
0
40
80
120
160
200
240
280
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Tysice

27
Wykres 9. Stopie nasycenia rynku polskiego punktami akceptujcymi patnoci kartami
(szacunek z 2011r.)

rdo: szacunek NBP

Powyszy szacunek pokazuje, jak jest jeszcze wielu akceptantw, ktrzy mogliby rozpocz przyjmowanie
zapaty przy uyciu kart patniczych. Jednym z najwaniejszych ogranicze w tym zakresie byy
dotychczasowe wysokie stawki opat interchange w Polsce.
18

Wedug bada przeprowadzonych na zlecenie NBP w 2008 r., czynniki kosztowe odgryway dominujca
rol dla sprzedawcw podczas podejmowania przez nich decyzji o rozpoczciu akceptacji kart patniczych.
Czynniki kosztowe miay decydujce znaczenie dla kierownictwa sklepw wielkopowierzchniowych,
stanowic 57% wagi, w tym warto prowizji naliczanej od wartoci akceptowanych transakcji 14,9% oraz
koszty stae akceptowania danej metody patnoci 37,4%). Natomiast w przypadku dodatkowo
dobranych podmiotw czynniki kosztowe stanowiy 35,1% wagi, w tym wysoko prowizji od wartoci
transakcji 18% (by to najwaniejszy czynnik dla tej grupy podmiotw objtych badaniem), a koszty stae
akceptowania danej metody patnoci 17,1%. Wyniki tego badania, zaprezentowane na poniszym
wykresie, wskazuj na zasadnicze znaczenie poziomu opat akceptanta, ktrego gwnym skadnikiem jest
nienegocjowana opata interchange, jako czynnika decydujcego o tym, czy sprzedawca zdecyduje si na
akceptowanie kart patniczych czy nie.

18
Narodowy Bank Polski, Analiza funkcjonowania opaty interchange w transakcjach bezgotwkowych na rynku polskim,
http://www.nbp.pl/systemplatniczy/obrot_bezgotowkowy/interchange.pdf, Warszawa, stycze 2012.

28
Wykres 10. Waga czynnikw wpywajcych na decyzj o rozpoczciu akceptowania metod patnoci.

rdo: M. Polasik, K. Maciejewski, Innowacyjne usugi patnicze w Polsce i na wiecie, Materiay i Studia, Nr
241, Narodowy Bank Polski, Warszawa 2009, s. 124-125

Potwierdzenie powyszych wynikw i wnioskw mona znale take w badaniu J. Grki
19
, ktrego
wyniki wskazuj m.in., e:
istnieje dysproporcja midzy kosztami gotwki i kart patniczych po stronie przedsibiorcw w
Polsce,
koszty akceptacji kart patniczych s dla przedsibiorcw znacznie wysze ni gotwki,
elastyczno cenowa przedsibiorcw na wysoko opaty akceptanta wskazuje, e kada obnika
opaty interchange przyspieszyaby rozwj sieci akceptacji, a bardzo niskie poziomy opaty interchange
mogyby spowodowa dynamiczny rozwj sieci akceptacji kart patniczych w Polsce.

Narodowy Bank Polski przeprowadzi w 2011 r. kompleksow analiz rynku kart patniczych, w tym
wysokoci stawek opat interchange
20
. Porwnanie wysokoci stawek opat interchange w Polsce i
poszczeglnych krajach Unii Europejskiej wykazao, e opaty interchange w Polsce s najwysze lub
jednymi z najwyszych w Unii Europejskiej, co zaprezentowano na poniszych wykresach.

19
J. Grka, Badanie akceptacji gotwki i kart patniczych wrd polskich przedsibiorcw, raport z projektu badawczego FROB,
dostpny na stronach internetowych FROB i NBP, Warszawa, grudzie 2012,
http://www.nbp.pl/home.aspx?f=/systemplatniczy/obrot_bezgotowkowy/obrot_bezgotowkowy.html.
20
Analiza funkcjonowania opaty interchange w transakcjach bezgotwkowych na rynku polskim, NBP, Warszawa, stycze 2012 r.,
http://www.nbp.pl/systemplatniczy/obrot_bezgotowkowy/interchange.pdf
14,9%
18%
37,2%
17,1%
9,9%
11,6%
8,3%
10%
6,6%
6,9%
2,2%
6,6%
4,1%
6,1%
3,5%
6,1%
2,9% 5,7%
5,3%
5%
5,2% 4,5%
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
super-lub hipermarket
[N=30]
podmiot dodatkowo
dobrany [N=111]
Odsetek innych sklepw z Pastwa brany, ktre akceptuj t metod patnoci
Koszty pocze telekomunikacyjnych zalenych od liczby akceptowanych
transakcji
Kompatybilno nowej metody patnoci z posiadanym wczeniej systemem
atwo obsugi patnoci przez pracownika sklepu
Szybko rozliczenia patnoci
Automatyczne przekazanie rodkw po dokonaniu patnoci na rachunek bankowy
sklepu
Szybko akceptowania patnoci
Rozpowszechnianie danej metody wrd mieszkacw Polski
Bezpieczestwo transakcji
Koszty stae akceptowania danej metody patnoci
Wysoko prowizji naliczanej od wartoci akceptowanych transakcji
Inne

29
Wykres 11. Stawki opat interchange w ujciu procentowym dla transakcji typu EMV Chip w Polsce
i UE karty debetowe VISA wydawane dla klientw indywidualnych (2011 r.)

rdo: opracowanie NBP na podstawie Visa Europe (wrzesie 2011 r.)

Wykres 12. Stawki opat interchange w ujciu procentowym dla transakcji typu EMV Chip w Polsce i UE
karty kredytowe i obcieniowe VISA wydawane dla klientw indywidualnych (2011 r.)

rdo: opracowanie NBP na podstawie Visa Europe (wrzesie 2011 r.)
1,60%
1,58%
1,50%
1,42%
1,10%
1,05%
1,00%
1,00%
1,00%
1,00%
0,90%
0,90%
0,72%
0,70%
0,66%
0,63%
0,55%
0,41%
0,40%
0,37%
0,30%
0,25%
0,25%
0,21%
0,21%
0,21%
0,21%
0,19%
0,00% 0,20% 0,40% 0,60% 0,80% 1,00% 1,20% 1,40% 1,60% 1,80%
Polska
Niemcy
Cypr
Hiszpania
Sowenia
Grecja
Austria
Czechy
Estonia
Rumunia
Litwa
Portugalia
UE
Sowacja
Wochy
Francja
otwa
Irlandia
Bugaria
Wielka Brytania
Dania
Luksemburg
Holandia
Belgia
Wgry
Malta
Szwecja
Finlandia
1,58%
1,50%
1,50%
1,45%
1,10%
1,00%
1,00%
1,00%
1,00%
0,90%
0,88%
0,85%
0,85%
0,84%
0,77%
0,75%
0,70%
0,63%
0,55%
0,55%
0,55%
0,55%
0,55%
0,55%
0,55%
0,55%
0,55%
0,40%
0,00% 0,20% 0,40% 0,60% 0,80% 1,00% 1,20% 1,40% 1,60% 1,80%
Niemcy
Cypr
Portugalia
Polska
Sowenia
Austria
Czechy
Estonia
Rumunia
Litwa
Hiszpania
Grecja
otwa
UE
Wielka Brytania
Dania
Sowacja
Francja
Belgia
Finlandia
Wgry
Irlandia
Wochy
Luksemburg
Malta
Holandia
Szwecja
Bugaria

30
Wykres 13. Stawki opat interchange dla kart Debit MasterCard w Polsce i UE - klienci indywidualni (2011)

rdo: opracowanie NBP na podstawie MasterCard (wrzesie 2011 r.)

Wykres 14. Stawki opat interchange dla kart MasterCard Consumer w Polsce i UE
klienci indywidualni (2011 r.)

rdo: opracowanie NBP na podstawie MasterCard (wrzesie 2011 r.)
Analiza opat interchange opracowana w formie raportu staa si przyczynkiem do dyskusji z organizacjami
patniczymi i bankami-wydawcami kart nad ponownym przeanalizowaniem wysokoci opat interchange
obowizujcych na rynku polskim. W tym kontekcie Rada ds. Systemu Patniczego, organ opiniodawczo-
doradczy przy Zarzdzie NBP, powoaa w dniu 3 padziernika 2011 r. Zesp Roboczy ds. Opaty
Interchange (ZRIF), w skad ktrego weszli przedstawiciele wszystkich stron czterostronnego systemu
kartowego oraz instytucji rzdowych. Wynikiem kilkumiesicznych prac Zespou by Program redukcji opat
1,64%
1,16%
1,10%
1,05%
0,85%
0,77%
0,75%
0,60%
0,41%
0,37%
0,36%
0,23%
0,00% 0,20% 0,40% 0,60% 0,80% 1,00% 1,20% 1,40% 1,60% 1,80%
Polska
Wgry
Czechy
Estonia
Litwa
UE
Grecja
otwa
Irlandia
Wielka Brytania
Szwecja
Finlandia
1,50%
1,20%
1,16%
1,10%
0,89%
0,80%
0,80%
0,80%
0,80%
0,80%
0,80%
0,80%
0,80%
0,80%
0,73%
0,70%
0,67%
0,00% 0,20% 0,40% 0,60% 0,80% 1,00% 1,20% 1,40% 1,60%
Polska
Grecja
Wgry
Czechy
UE
Belgia
Estonia
Irlandia
Luksemburg
Malta
Holandia
Sowenia
Szwecja
Wielka Brytania
otwa
Wochy
Francja

31
kartowych w Polsce, ktry ostatecznie nie zosta jednak wdroony. Natomiast obie organizacje patnicze
podjy kilka decyzji skutkujcych obnikami stawek opat interchange w Polsce, tj.:
1 maja 2012 r. wprowadzenie w ycie przez MasterCard niszych stawek opat interchange dla
mikropatnoci (patnoci do 20 z)
31 maja 2012 r. podjcie przez MasterCard decyzji o obnikach stawek opat interchange od dnia 1
stycznia 2013 r. dla wybranych produktw (udzia tych produktw w caoci obrotw organizacji
MasterCard w Polsce jest wyszy ni 90%, cho pozostae produkty, najczciej na poziomie IF
wyszym ni 2%, odnotowuj w ostatnim czasie najwiksz dynamik wzrostu)
31 maja 2012 r. podjcie decyzji przez VISA o znaczcych obnikach opat interchange dla patnoci
publiczno-prawnych (na rzecz instytucji publicznych) od dnia 1 listopada 2012 r. (z 1,6% do 20 gr dla
patnoci kart debetow i z 1,45% do 30 gr dla patnoci kart kredytow)
12 wrzenia 2012 r. Komitet Decyzyjny VISA Polska, na wniosek organizacji Visa Europe, podj
decyzj o obnieniu, z dniem 1 stycznia 2013 r., stawek opat interchange dla patnoci dokonywanych
w punktach handlowo-usugowych. Obnika dotyczy wszystkich rodzajw kart Visa debetowych i
kredytowych wydawanych dla klientw indywidualnych.
Obniki opat interchange w 2013 r. na rynku polskim nie wpyny jednak na wyran zmian pozycji
Polski w zestawieniach z innymi krajami UE. Stawki opat interchange obowizujce w Polsce w roku 2013
nadal nale do jednych z najwyszych wrd krajw UE.
Wykres 15. Stawki opat interchange dla kart debetowych VISA klienci indywidualni (2013 r.)

rdo: opracowanie NBP na podstawie MasterCard
1,58%
1,50%
1,40%
1,25%
1,20%
1,14%
1,10%
1,00%
1,00%
1,00%
1,00%
0,90%
0,88%
0,72%
0,70%
0,69%
0,66%
0,44%
0,41%
0,40%
0,30%
0,26%
0,22%
0,22%
0,22%
0,22%
0,22%
0,22%
0,19%
0,00% 0,20% 0,40% 0,60% 0,80% 1,00% 1,20% 1,40% 1,60% 1,80%
Niemcy
Cypr
Hiszpania
Polska
Chorwacja
Grecja
Sowenia
Austria
Czechy
Estonia
Rumunia
Litwa
Portugalia
rednia UE
Sowacja
Wochy
Francja
Irlandia
Wielka Brytania
Bugaria
Dania
Luksemburg
Szwecja
Belgia
Holandia
otwa
Malta
Wgry
Finlandia

32
Wykres 16. Stawki opat interchange dla kart Debit MasterCard klienci indywidualni (2013 r.)

rdo: opracowanie NBP na podstawie MasterCard
W wyniku odmowy uczestniczenia przez MasterCard w samoregulacji wypracowanej przez Zesp
Roboczy ds. Opaty Interchange oraz niewystarczajcego poparcia ze strony wydawcw kart patniczych,
agentw rozliczeniowych i akceptantw dla samoregulacji, w lipcu 2012 r., zgodnie z harmonogramem
dziaa przewidzianym w Programie redukcji opat kartowych w Polsce, Narodowy Bank Polski przekaza
Ministrowi Finansw projekt nowelizacji ustawy o usugach patniczych zmierzajcy do obnienia opat
interchange w Polsce do wysokoci redniej w UE.
Projektowi, ktrego przepisy stanowiy odzwierciedlenie wynikw prac ww. Zespou, nie zosta nadany
dalszy bieg i nie sta si on przedmiotem dalszych dziaa legislacyjnych Ministerstwa Finansw. Zaczy
natomiast pojawia si projekty powstae z inicjatywy grup posw oraz senatorw, ktre w mniejszym lub
wikszym zakresie nawizyway do problemw zidentyfikowanych w trakcie prac Zespou Roboczego ds.
Opaty Interchange. Projekty zostay wniesione przez posw Polskiego Stronnictwa Ludowego, Prawa i
Sprawiedliwoci, Ruchu Palikota oraz Solidarnej Polski, za w dniu 13 grudnia 2012 r. do Sejmu zosta
wniesiony projekt z przedoenia Senatu. Projekty te skierowano w kwietniu 2013 r. do prac w ramach
sejmowej Komisji Finansw Publicznych, ktra w dniu 17 kwietnia 2013 r. powoaa specjaln podkomisj
nadzwyczajn do rozpatrzenia ww. projektw. Do zada tej podkomisji naleaa m.in. decyzja o tym, ktry
z ww. projektw wybra do dalszego procedowania. Ostatecznie podkomisja zdecydowaa o wyborze
projektu pochodzcego z przedoenia senackiego, wprowadzajc w nim jednak szereg zmian, m.in.
wycofanie si z kontrowersyjnych pomysw dozwolenia akceptantom pobierania od klientw opat z
tytuu posuenia si kart patnicz przy regulowaniu nalenoci i wprowadzenia moliwoci
ograniczenia stosowania zasady Honour All Cards, nakazujcej akceptowanie wszystkich kart patniczych
danej organizacji kartowej. Jednoczenie ustawa ta zakada jednostopniowe (zamiast wczeniej
proponowanego kilkuletniego okresu przejciowego na stopniowe obniki) zmniejszenie stawki opat
interchange do poziomu 0,5% zarwno dla kart debetowych, jak i kart kredytowych, z szeciomiesicznym
okresem na dostosowanie umw na rynku patnoci kartowych do wymogw ustawy. Ustawa w
powyszym ksztacie zostaa uchwalona przez Sejm w dniu 30 sierpnia 2013 r. i nastpnie przekazana do
1,33%
1,24%
1,10%
1,05%
1,00%
0,88%
0,77%
0,75%
0,75%
0,75%
0,70%
0,62%
0,60%
0,60%
0,56%
0,44%
0,40%
0,24%
0,00% 0,20% 0,40% 0,60% 0,80% 1,00% 1,20% 1,40%
Chorwacja
Polska
Rumunia
Czechy
Litwa
Wgry
rednia UE
Grecja
Sowacja
Sowenia
Bugaria
Wochy
Estonia
otwa
Wielka Brytania
Irlandia
Szwecja
Finlandia

33
Senatu do dalszej drogi legislacyjnej. W dniu 20 wrzenia 2013 r. Senat podj uchwa w sprawie ustawy o
zmianie ustawy o usugach patniczych. Ustawa ta zostaa przyjta przez Senat bez poprawek w stosunku
do ustawy przyjtej przez Sejm. Nowelizacja ustawy o usugach patniczych zostaa podpisana przez
Prezydenta RP w dniu 11 padziernika 2013 r. i wejdzie w ycie z dniem 1 stycznia 2014 r., z terminem 6
miesicy na dostosowanie si do wymogw ustawy.
2.6. Bankomaty
Jakkolwiek bankomaty su gwnie do wypaty gotwki, a nie do dokonywania patnoci, s one rwnie
wanym elementem infrastruktury systemu patniczego. Ich dostpno jest bowiem jednym z wanych
czynnikw sprzyjajcych otwarciu rachunku bankowego (a w efekcie dokonywaniu patnoci
bezgotwkowych), a ponadto coraz wicej z nich realizuje rwnie inne dodatkowe funkcje. Na przestrzeni
kolejnych lat liczba bankomatw w Polsce stopniowo ronie. Wedug danych NBP na koniec 2011 r.
dostpnych byo 17.500 bankomatw, natomiast na koniec 2012 r. byo ich 18.667, co oznacza wzrost w
cigu 2012 r. o 6,7%. Przedstawia to Wykres nr 17.
Wykres 17. Liczba bankomatw w Polsce w latach 2000-2012

rdo: Dane NBP
Natomiast w ujciu liczby bankomatw do liczby mieszkacw, w 2012 r. w Polsce na 1 mln mieszkacw
przypadao 484 bankomaty, co oznaczao, e byo ich prawie dwa razy mniej ni wynosia rednia dla
krajw Unii Europejskiej (864), co przedstawia Wykres nr 18. Naley jednak zaznaczy, i pomimo tak
niskiego wskanika dla Polski w porwnaniu do pozostaych krajw Unii Europejskiej dynamika wzrostu
liczby bankomatw na 1 mln mieszkacw jest zdecydowanie wysza w Polsce ni w krajach UE. W cigu
dziesiciolecia liczba bankomatw wzrosa o 289 szt. (wzrost o 171%), a w krajach UE o 190 szt. (wzrost o
28%).
5 266
6 476
7145 7 575
8 054
8 776
9 938
11 542
13 878
15 714
16 463
17 500
18 667
0
2 000
4 000
6 000
8 000
10 000
12 000
14 000
16 000
18 000
20 000
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

34

Wykres 18. Liczba bankomatw w Polsce na 1 mln mieszkacw w latach 2012

Podobnie jak w przypadku placwek bankowych, terytorialne rozmieszczenie bankomatw w Polsce
wskazuje na due zrnicowanie. Urzdzenia te przewanie s instalowane w wikszych miastach, za w
maych miejscowociach i obszarach wiejskich tego typu urzdze jest zdecydowanie mniej lub nie ma ich
wcale. Jest to widoczne nie tylko przy porwnaniu liczby bankomatw dziaajcych w duych miastach,
gdzie w niewielkiej odlegoci umieszczone s dwie lub trzy maszyny, ale rwnie w kontekcie podziau
kraju na wojewdztwa.
Wykres 19. Liczba bankomatw w poszczeglnych wojewdztwach na koniec 2012 r.

rdo: VISA Europe
1
5
6
6

1
4
1
7

1
2
1
9

1
0
4
6

1
0
0
8

9
9
1

8
9
5

8
7
0

8
3
4

8
3
3

8
0
4

7
7
2

7
3
7

6
6
7

6
2
4

6
1
8

5
1
6

5
1
5

4
8
4

4
8
4

4
8
2

4
6
4

4
5
2

4
4
3

4
0
8

3
9
1

3
5
9

rednia UE: 864
0
200
400
600
800
1000
1200
1400
1600
1800

35
W najwikszym pod tym wzgldem wojewdztwie (woj. mazowieckim) jest blisko 8 razy wicej
bankomatw ni w wojewdztwie najmniejszym pod tym ktem (woj. opolskim). Nieco mniej widoczne s
te rnice, jeeli wemie si pod uwag liczb ludnoci w danym wojewdztwie. W najwikszym z nich
(woj. mazowieckim) liczba bankomatw na 1 mln mieszkacw bya jedynie niecae dwa razy wiksza ni
w najmniejszym wojewdztwie pod tym wzgldem (woj. witokrzyskim), co przedstawia Wykres nr 19.
W Polsce bankomaty to w wikszoci maszyny do wydawania gotwki. Nadal jeszcze nieznaczna ich cz,
poza tradycyjn funkcjonalnoci, umoliwia rwnie dokonanie przelewu, opacenie rachunku,
doadowanie konta telefonicznego (w przypadku uytkownikw usug przedpaconych), dokonanie
zmiany PIN-u do karty, spat zaduenia na karcie kredytowej i sprawdzenie salda rachunku bankowego.
Ponadto istnieje rwnie moliwo dokonywania wypaty gotwki bez uycia karty w ramach np.
Halcash, IKO banku PKO BP SA, przekazw zagranicznych. Wykorzystanie dodatkowych funkcji
bankomatw przez polskie spoeczestwo nie cieszy si jednak duym zainteresowaniem.

3. Sposoby dokonywania patnoci w Polsce

W sferze patnoci detalicznych Polska jest krajem o przewadze obrotu gotwkowego nad
bezgotwkowymi formami rozlicze pieninych. Zarwno w Europie, jak i na wiecie gotwka nadal
odgrywa bardzo wan rol. Jak szacowano w 2006 r., 60% - 95% transakcji wci przeprowadzanych jest w
gotwce.
21
Wedug szacunkw Europejskiej Rady ds. Patnoci (EPC), 85% transakcji zrealizowanych w
2004 r. na obszarze Unii Europejskiej stanowiy transakcje gotwkowe, za VISA Europe ocenia, e ok. 80%
tych transakcji opiewao na kwot nisz ni 25 frankw szwajcarskich.
22

Szacunki Retail Banking Research z 2008 r. wskazyway z kolei na udzia patnoci gotwkowych w oglnej
liczbie patnoci detalicznych w Polsce w wysokoci 90%, podczas gdy rednia dla krajw Europy
Zachodniej wyniosa 70,5% (najwicej bo powyej 80% - w Grecji, Woszech, Portugalii i Hiszpanii, a
najmniej - poniej 60% - w Finlandii, Szwecji, Holandii i Belgii), za w krajach Europy rodkowo-
Wschodniej 92,6% (wyszy ni w Polsce udzia patnoci gotwkowych by jedynie w Rumunii i Bugarii,
za najniszy poniej 70% - by w Sowenii i Estonii).
Najnowsze i najdokadniejsze z dotychczas przeprowadzonych bada dotyczcych wielkoci obrotu
bezgotwkowego w Polsce okrelaj, e 82% patnoci detalicznych Polacy wykonuj gotwkowo, na karty
patnicze przypada ponad 16%, a na polecenie przelewu niecae 2%
23
.

21
G. Lepecq, Przyszo gotwki, Raport prezentowany na Konferencji Cash Processing w Paryu, czerwiec 2006 r., s. 2.
22
www.visaeurope.com
23
T. Koliski, Zwyczaje patnicze Polakw, Narodowy Bank Polski, Warszawa, grudzie 2012, s. 115. Wyniki badania byy
prezentowane m.in. na posiedzeniach Rady ds. Systemu Patniczego w dniach 20 kwietnia i 14 grudnia 2012 r., na Kongresie
Gospodarki Elektronicznej w 2012 r. oraz podczas posiedzenia plenarnego Koalicji na rzecz Obrotu Bezgotwkowego i
Mikropatnoci w 2012 r.

36
Wykres 20. Ilociowa struktura sposobw patnoci Polakw (w %)

rdo: T. Koliski, Zwyczaje patnicze Polakw, Narodowy Bank Polski, Warszawa, maj 2013, s. 123.
http://www.nbp.pl/systemplatniczy/zwyczaje_platnicze/zwyczaje_platnicze_Polakow.pdf
Wskazany obszar patnoci gotwkowych (81,8%) nie jest jednak obszarem jednolitym, co przedstawia
Wykres nr 21. Na powyszy obszar skadaj si bowiem cztery zupenie rne podobszary, uzalenione od
tego, czy dan patno gotwkow mona byo zapaci kart patnicz z punktu widzenia klienta (bo
posiada kart patnicz lub nie) i punktu handlowo-usugowego (bo akceptowa kart patnicz lub nie).
Okazuje si, e na 81,8% obszaru obiegu gotwkowego skada si m.in.:
podobszar, gdzie klient paci gotwk, bo nie posiada karty patniczej (32%),
podobszar, gdzie klient paci gotwk, cho mia kart patnicz, ale nie mg jej wykorzysta, bo
sklep lub punkt usugowy jej nie akceptowa (28%),
podobszar, gdzie akceptant przyjmowa patnoci kartowe, klient mia kart, ale jednak jej nie uy
(21%).
W tych trzech podobszarach wida trzy gwne bariery dla rozwoju obrotu bezgotwkowego w Polsce:
barier braku posiadania karty patniczej, barier akceptacji kart patniczych i barier psychologiczno-
mentalnociow
24
. Ograniczenie oddziaywania wszystkich tych trzech typw barier moe zatem mie
wpyw na radykalny wzrost obrotu bezgotwkowego w Polsce.

24
W trzecim podobszarze moe rwnie mie znaczenie bariera technologiczna (niech do korzystania z kart patniczych z
uwagi na trudnoci techniczne w ich uyciu).
81,8%
16,5%
1,6%
Gotwka Karty patnicze Przelew

37
Wykres 21. Szczegowa struktura sposobw patnoci Polakw w 2012 r.

rdo: T. Koliski, Zwyczaje patnicze Polakw, Narodowy Bank Polski, Warszawa, maj 2013, s. 163
W przypadku wartociowego ujcia patnoci detalicznych Polakw 64% patnoci jest wykonywana
gotwkowo, 31% kartami patniczymi, a 5% przelewem
25
.
Wykres 22. Wartociowa struktura sposobw patnoci Polakw (w %)


25
T. Koliski, Zwyczaje patnicze Polakw, Narodowy Bank Polski, Warszawa, grudzie 2012, s. 116.
19
28
13
21
16
2
patnoci gotwk w miejscach
nieakceptujcych kart, dokonane przez osoby
niekorzystajce z kart
patnoci gotwk w miejscach
nieakceptujcych kart, dokonane przez osoby
korzystajce z kart
patnoci gotwk w miejscach akceptujcych
karty, dokonane przez osoby niekorzystajce z
kart
patnoci gotwk w miejscach akceptujcych
karty, dokonane przez osoby korzystajce z
kart
patnoci kart patnicz
patnoci poleceniem przelewu
63,9%
30,6%
5,5%
Gotwka Karty patnicze Przelew

38
Posiadanie rachunku oszczdnociowo-rozliczeniowego istotnie wpywa na struktur dokonywania
przeleww przez Polakw. Osoby, ktre posiadaj rachunek oszczdnociowo-rozliczeniowy, 21%
transakcji wykonuj kartami, a 2% przelewem. Wartociowo udzia patnoci bezgotwkowych wrd osb
posiadajcych konto osobiste wynosi 43%
26
.
Przedsibiorstwa w Polsce ju w 2006 r. 96% swoich patnoci wykonyway w formie bezgotwkowej
27
. Pod
wzgldem wartoci patnoci procent patnoci bezgotwkowych by jeszcze wyszy, poniewa przelewem
wykonywane s patnoci o duej i bardzo duej wartoci, a gotwk na znacznie mniejsze kwoty.
Potwierdza to sytuacja z patnoci detalicznych osb fizycznych, w ktrych wartociowy udzia patnoci
bezgotwkowych jest dwukrotnie wikszy ni w ujciu ilociowym. Szacowa mona, e obecnie prawie
wszystkie patnoci pomidzy przedsibiorcami s wykonywane w sposb bezgotwkowy.
W przypadku patnoci bezgotwkowych nastpuje stopniowy rozwj prawie wszystkich instrumentw
obrotu bezgotwkowego, przy czym dynamika wzrostu jest rna w zalenoci od konkretnych form
rozlicze (polecenia przelewu, polecenia zapaty i kart patniczych).
Obserwowane w ostatnich latach zmiany w zakresie wykorzystywania bezgotwkowych form rozlicze
wskazuj na rosnce znaczenie kart patniczych. Udzia kart patniczych w liczbie wszystkich transakcji
bezgotwkowych wzrs z 7,2% w 1999 r. do 41% w 2012 r.
Analizujc bardziej szczegowo sposoby dokonywania w Polsce rnych rodzajw patnoci, mona
posuy si podziaem przedstawionym w tabeli nr 1 (Rozdzia 1.2). Poniej przedstawiono, w jaki sposb
realizowane s patnoci dokonywane przez konsumentw, przedsibiorstwa i instytucje publiczne.
3.1. Patnoci dokonywane przez konsumentw
W ramach rynku patnoci detalicznych moemy wyrni pi gwnych segmentw, ktre w zasadniczy
sposb rni si charakterystyk dokonywanych transakcji. S to:
1. patnoci dokonywane w punktach handlowo-usugowych (tzw. POS od ang. Point-Of-Sale),
bdce pierwsz gwn czci patnoci typu C2B,
2. patnoci za rachunki na rzecz masowych wierzycieli (ang. bill payments), bdce drug z gwnych
czci patnoci typu C2B,
3. patnoci wzajemne pomidzy osobami fizycznymi (P2P od ang. Person-To-Person oraz Peer-To-
Peer),
4. patnoci w handlu elektronicznym (ang. e-commerce payments), bdce trzeci czci patnoci
typu C2B,
5. patnoci na rzecz urzdw i instytucji publicznych (Consumer to Government).

26
T. Koliski, Zwyczaje patnicze Polakw, Narodowy Bank Polski, Warszawa, grudzie 2012, s. 115.
27
T. Koliski, Wsppraca przedsibiorstw z bankami w obszarze systemu patniczego w Polsce w 2006 roku - wyniki oglnopolskiego
badania ankietowego, Narodowy Bank Polski, Departament Systemu Patniczego, Warszawa 2007, s. 23-24. Wyniki badania
przedstawione byy na posiedzeniu Rady ds. Systemu Patniczego 20 czerwca 2007 r. ; T. Koliski, Wsppraca przedsibiorstw z
bankami w obszarze systemu patniczego w Polsce w 2006 roku - wyniki oglnopolskiego badania ankietowego, [w:] J. Bogdanienko, M.
Kuzel, I. Sobczak (red), Uwarunkowania budowania konkurencyjnoci przedsibiorstw w otoczeniu globalnym, Wydawnictwo Adam
Marszaek, Toru 2007, s. 192-204.

39
Przedstawione na wykresie (Wykres nr 23) szacunki dotyczce wykorzystania metod patnoci w ramach
pierwszych czterech z ww. segmentw rynku zostay oparte na wynikach projektu badawczego,
zrealizowanego w ramach konkursu Komitetu Bada Ekonomicznych Narodowego Banku Polskiego.
28
W
dalszej czci opracowania zaprezentowano szczegow analiz patnoci dokonywanych przez
konsumentw wraz z uwzgldnieniem patnoci C2G.
Wykres 23. Liczba transakcji i udzia transakcji bezgotwkowych dla gwnych segmentw rynku
detalicznych usug patniczych
Odsetek liczby zrealizowanych transakcji patniczych Liczba transakcji w miesicu per capita

rdo: M. Polasik, Innowacje patnicze stosowane w fizycznych punktach sprzeday szansa dla obrotu
bezgotwkowego w Polsce na podstawie: M. Polasik, J. Marzec, P. Fiszeder, J. Grka, Modelowanie
wykorzystania metod patnoci detalicznych na rynku polskim, op. cit.; Wyniki badania ankietowego na
reprezentatywnej prbie polskiego spoeczestwa w wieku 15 lat i wicej, zakoczonego w lutym 2011 r.;
N=2974

P 2 P (Person to Person)
Obszar patnoci pomidzy osobami fizycznymi nie by przez wiele lat dokadnie zbadany w Polsce.
Pomimo tego stwierdzi mona, e dalej wikszo patnoci pomidzy osobami fizycznymi dokonywana
jest w formie gotwkowej. Sytuacja jednak ulega zmianie na korzy patnoci bezgotwkowych.
Z badania pt. Zwyczaje patnicze Polakw przeprowadzonego przez Narodowy Bank Polski w 2012 r. wynika,
e Polacy innym osobom fizycznym w 84% przypadkw pac gotwk, a 16% patnoci realizowanych jest
przelewem.

28
M. Polasik, J. Marzec, P. Fiszeder, J. Grka, Modelowanie wykorzystania metod patnoci detalicznych na rynku polskim, Materiay i
Studia, Nr 265/2012, Narodowy Bank Polski, Warszawa 2012.
46,7%
96%
57,3%
89,1%
53,3%
4%
42,7%
10,9%
0% 20% 40% 60% 80% 100%
handel
elektroniczny
patnoci
wzajemne
patnoci
za rachunki
fizyczne punkty
sprzeday
Transakcje gotwkowe Transakcje bezgotwkowe
21,8
(76%)
5,3 (18%)
0,9 (3%)
0,7 (2%)
0 5 10 15 20

40
Wykres 24. Struktura ilociowa sposobw patnoci Polakw pomidzy sob

Pomidzy osobami fizycznymi zawierane s rwnie transakcje na aukcjach internetowych, o
ktrych mowa w dalszej czci tego rozdziau. Jednak z uwagi na fakt, e na aukcjach internetowych
dokonywane s rwnie transakcje pomidzy osobami fizycznymi a przedsibiorcami sprzedajcymi
poprzez Internet swoje towary lub usugi, nie mona wynikw bada odnie wycznie do transakcji typu
P2P.
C 2 B (Consumer to Business)
Za typowe rodzaje patnoci dokonywanych przez osoby fizyczne na rzecz podmiotw gospodarczych
uzna naley:
codzienne zakupy w maych sklepach,
wiksze zakupy dokonywane w supermarketach i hipermarketach,
zakupy usug,
patnoci za rachunki na rzecz masowych wierzycieli (telefon, czynsz, energia itp.),
zakupy w Internecie (sklepy, aukcje internetowe).
Patnoci dokonywane w punktach handlowo-usugowych
Wedug badania Narodowego Banku Polskiego Zwyczaje patnicze Polakw z 2012 r., poow patnoci
Polacy wykonuj w maych sklepach spoywczych, sklepach osiedlowych, kioskach, bazarach i
targowiskach. Ponadto 18% transakcji przypada na supermarkety i hipermarkety spoywcze, 12% na
84%
16%
Gotwka Przelew

41
pozostae sklepy, a 8% na wszelkiego typu usugi i rekreacj. 6% patnoci Polacy wykonywali na stacjach
benzynowych. Patnoci w sklepach internetowych objy 1% wszystkich badanych patnoci
29
.
Wykres 25. Struktura ilociowa sposobw patnoci wedug miejsc patnoci

Miejsca, w ktrych najczciej pac Polacy, to mae sklepy spoywcze i sklepy osiedlowe. W 95%
przypadkw Polacy pac tam gotwk, a reszt kartami patniczymi. W ujciu wartociowym udzia
gotwki wynosi 93%.
Wykres 26. Struktura ilociowa sposobw patnoci Polakw w maych sklepach spoywczych


29
T. Koliski, Zwyczaje patnicze Polakw, Narodowy Bank Polski, Warszawa, maj 2013, s. 165.

50%
18%
12%
8%
6%
4%
1%
May sklep spoywczy, osiedlowy, kiosk, bazar
Supermarket, hipermarket spoywczy
Pozostae sklepy
Usugi, rekreacja, parking
Stacja benzynowa
Patno innej osobie i inne
Zakupy w Internecie
5%
95%
Karta Gotwka

42
W supermarketach i hipermarketach spoywczych Polacy w 66% pac gotwk. Wartociowo udzia
patnoci kartami prawie zrwna si z udziaem gotwki.
Wykres 27. Struktura ilociowa sposobw patnoci Polakw w supermarketach i hipermarketach
spoywczych

Stacje benzynowe s miejscem, w ktrym Polacy w 47% przypadkw pac kartami. W ujciu
wartociowym udzia patnoci kartami wynosi ju 56%.

Wykres 28. Struktura ilociowa sposobw patnoci Polakw na stacjach benzynowych

64%
34%
Gotwka Karta
53% 47%
Gotwka Karta

43
Patnoci za rachunki na rzecz masowych wierzycieli
Patnoci za rachunki masowe typu: gaz, prd, wod, Internet, telefon lub telewizj stanowi najwaniejszy
element polskiego detalicznego systemu patniczego, poniewa obecnie jest ich wicej ni patnoci kartami
i stanowi one codzienny element ycia kadego gospodarstwa domowego, bez wzgldu na to, czy dana
osoba posiada konto osobiste i kart patnicz.
Szacunkowe wyliczenia okrelay liczb wykonanych wszelkiego typu patnoci masowych na okoo 1
miliard w 2006 roku. Ponad 75% tych patnoci bya wykonywana w sposb gotwkowy, 19%
bezgotwkowy i okoo 4,5% w inny sposb. Najczstszym miejscem opacania rachunkw bya poczta
(29,7%) oraz kasy znajdujce si w punktach obsugi klienta lub u inkasenta (27,9%). Znacznie rzadziej do
tego celu wykorzystywany by przelew (w oddziale banku 7,6%, przez Internet 7,5%). Inne sposoby to:
zapata gotwk w kasie obcego banku (7%), gotwk w banku, w ktrym klient posiada rachunek
bankowy (5.4%), u porednika/agenta w punkcie finansowym lub w hipermarketach i sklepach (5,3%),
zleceniem staym (2,2%), poleceniem zapaty (1,1%)
30
.
W 2009 roku udzia patnoci bezgotwkowych w strukturze patnoci masowych za 10
najpopularniejszych usug by szacowany na okoo 33%, z czego najczstszy sposb patnoci to przelew w
bankowoci internetowej (24%) i zlecenie stae (3%). Wrd gotwkowych sposobw patnoci dominowaa
wpata gotwki na poczcie (35%) oraz wpata gotwki w kasie punktu obsugi klienta u dostawcy usugi
(22%)
31
.
W 2006 r. respondenci wykonywali przecitnie 6 patnoci za rachunki miesicznie, natomiast w 2009 r.
prawie 7 patnoci za rachunki, uwzgldniajc transakcje za 10 najpopularniejszych usug.

30
T. Koliski, Gotwka wci dominuje, Gazeta Bankowa z dnia 23 kwietnia - 6 maja 2007 r., s. 16-18. Obliczenia wykonane
przez T. Koliskiego z NBP na podstawie badania przeprowadzonego w 2006 roku.
http://www.bankier.pl/wiadomosc/Gotowka-wciaz-dominuje-1574732.html
31
T. Koliski, Patnoci masowe w Polsce - wyniki oglnopolskiego badania reprezentatywnego przeprowadzonego w 2009 r. i ich
porwnanie z wynikami analogicznego badania przeprowadzonego w 2006 r., Narodowy Bank Polski, Warszawa czerwiec 2010, s. 51.
Wyniki badania byy zaprezentowane na posiedzeniu Rady ds. Systemu Patniczego w dniu 14.06.2010 r.
http://www.nbp.pl/systemplatniczy/obrot_bezgotowkowy/masowe.pdf

44
Wykres 29. Struktura patnoci masowych Polakw w 2009 r.

rdo: T. Koliski, Patnoci masowe w Polsce - wyniki oglnopolskiego badania reprezentatywnego
przeprowadzonego w 2009 r. i ich porwnanie z wynikami analogicznego badania przeprowadzonego w 2006 r.,
Narodowy Bank Polski, Departament Systemu Patniczego Warszawa czerwiec 2010, s. 51

Prognozuje si, e w 2015 roku Polacy bd wykonywa od 1.280 do 1.440 milionw patnoci masowych, z
czego na patnoci bezgotwkowe bdzie przypadao od 760 do 780 milionw
32
. Szacowa mona, e
popularyzacja przeleww w bankowoci internetowej w patnociach masowych przyniesie Polakom od 6
do 15 miliardw zotych oszczdnoci do 2020 roku w zalenoci od wariantu
33
.
Zakupy w Internecie (sklepy, aukcje internetowe)
Oglnie 28% Polakw kupowao w sklepach internetowych. Procent ten wzrasta do 34% wrd osb, ktre
posiadaj rachunek oszczdnociowo-rozliczeniowy. Niewiele osb, ktre nie posiadaj konta osobistego,
kupuje w sklepach internetowych
34
.
Za zakupy w Internecie w 74% przypadkw Polacy pacili bezgotwkowo, najczciej przelewem z
bankowoci internetowej (44%) lub e-przelewem za porednictwem agregatorw patnoci (17%). Gotwk
przy odbiorze pacio 26% Polakw, a kartami patniczymi 8%.

32
Ibidem, s. 51-53.
33
Ibidem, s. 54-57.
34
rdo: T. Koliski, Zwyczaje patnicze Polakw, Narodowy Bank Polski, Warszawa, grudzie 2012, s. 168-170.
34,7
22,2
2,9 4,3
2,5
24,4
2
3,1 2,9
0
5
10
15
20
25
30
35
40

45
Wykres 30. Struktura sposobw patnoci Polakw za zakupy w sklepach internetowych

Podobn struktur maj patnoci na aukcjach internetowych, generujcych wikszo obrotw polskiego
handlu elektronicznego. Dominujc metod patnoci byy przelewy bankowe (44%). Dodatkowo
przelewem wykonywano take 26% patnoci za porednictwem rnego typu agregatorw patnoci i
dedykowanych usug. Patnoci przelewem w zakupach za aukcje elektroniczne stanowi w Polsce bardzo
du alternatyw dla patnoci kartami. Patnoci gotwk przy odbiorze od listonosza, na poczcie lub w
sklepie stanowi obecnie tylko 20%.
Wykres 31. Struktura sposobw patnoci Polakw za zakupy na aukcjach internetowych

1%
1%
3%
4%
4%
17%
26%
44%
0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% 50%
nie wiem, nie pamitam
przelew, wpata w banku
PayPal
kart debetow, rwnie poprzez PayU, platnosci.pl, Dotpay,
przelewy24, eCard
kart kredytow, rwnie poprzez PayU, platnosci.pl, Dotpay,
przelewy24, eCard
porednio przelewem z bankowoci internet. z konta poprzez
PayU, platnosci.pl, Dotpay
gotwk przy odbiorze listonoszowi, na poczcie, w sklepie
bezporednim przelewem z bankowoci internetowej z konta
osobistego
3%
3%
3%
20%
26%
44%
0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% 50%
inaczej
kart debetow
PayPal
gotwk przy odbiorze (listonoszowi, na poczcie, w sklepie)
porednio przelewem z bankowoci internetowej poprzez pac z
Allegro, platnosci.pl
bezporednio przelewem z bankowoci internetowej

46
Popularno przeleww w bankowoci internetowej w Polsce wiadczy o bardzo silnej pozycji bankw w
patnociach oraz o duym do nich zaufaniu. Polacy skaniaj si do rozwiza prostych i zapewniajcych
wysoki poziom bezpieczestwa.
Wysoki udzia przeleww bankowych naley uzna za niewtpliwy sukces polskich bankw, ktrym udao
si skoni bardzo wielu internautw do dokonywania patnoci poprzez serwisy bankowoci internetowej.
C 2 G (Consumer to Government)
Dominujc form wnoszenia rnego rodzaju opat jest gotwka. Niemniej jednak coraz czciej (w
szczeglnoci w ramach zobowiza podatkowych) patnoci takie realizowane s w formie polecenia
przelewu z rachunku bankowego. Z bada przeprowadzonych przez NBP w 2009 roku wynika, e 77%
patnoci Polakw za podatek dochodowy od osb fizycznych (dopata) w rozliczeniu rocznym PIT za
ostatni rok bya regulowana w sposb gotwkowy, z czego 60% osb pacio gotwk w kasie urzdu, a
13% gotwk na poczcie
35
. Przelewem w bankowoci internetowej/elektronicznej pacio okoo 12%
Polakw, natomiast z przelewu w oddziale bankowym korzystao 9% Polakw.
W 2009 roku wikszo patnoci podatkw i opat lokalnych za ostatni rok bya wykonywana przez
Polakw gotwk w kasie urzdu (59%)
36
. Kolejne metody patnoci to: wpata gotwki na poczcie (15%),
przelew w bankowoci internetowej (11%), wpata gotwki w oddziale banku (7%) i przelew w oddziale
bankowym (7%). Na podstawie tych samych bada stwierdzono, e opaty za wydanie dowodu osobistego
w ogromnej wikszoci dokonywane s gotwk w kasie urzdu (86%)
37
. Kolejne metody patnoci take s
gotwkowe. Podobne wyniki uzyskano w przypadku patnoci za prawo jazdy, dowd rejestracji pojazdu i
tablic rejestracyjn pojazdu. Patno gotwk w kasie urzdu stanowia prawie 84%, gotwk na poczcie
blisko 5%, a przelewem w oddziale bankowym ponad 4% wszystkich patnoci z tego tytuu
38
. W ostatnim
czasie w jednostkach samorzdu terytorialnego do dokonywania opat s wykorzystywane rwnie tzw.
opatomaty, stanowice automatyczn alternatyw dla kas urzdu.
Patnoci konsumentw na rzecz samorzdw to jednak nie tylko patnoci o charakterze podatkowym, ale
rwnie wszelkiego rodzaju opaty za komunikacj miejsk, przedszkola, parkowanie itp., ktre w wielu
miastach s dokonywane w drodze bezgotwkowej, w tym m.in. z wykorzystaniem kart miejskich, kart
przedpaconych czy patnoci mobilnych.

35
T. Koliski, Raport z oglnopolskiego badania reprezentatywnego nt. ubankowienia Polakw, form otrzymywania dochodw i zasikw
oraz sposobw patnoci za podatki i opaty w 2009 roku, Narodowy Bank Polski, Departament Systemu Patniczego, Warszawa
wrzesie 2009, s. 41-44. Wyniki badania zaprezentowane na Radzie ds. Systemu Patniczego w dniu 21.09.2009.
36
Ibidem, s. 45.
37
Ibidem, s. 49.
38
Ibidem, s. 53.

47
3.2. Patnoci dokonywane przez przedsibiorstwa
B 2 C (Business to Consumer)
Najczciej realizowanymi patnociami przez przedsibiorstwa na rzecz konsumentw s wynagrodzenia
dla pracownikw.
W 2012 roku 82% Polakw otrzymywaa wynagrodzenie za prac sta lub czasow przelewem na
rachunek oszczdnociowo-rozliczeniowy, 10% uzyskiwaa wynagrodzenie gotwk do rki od
pracodawcy, a 2% pobieraa gotwk w kasie firmy lub instytucji pastwowej i samorzdowej
39
. Dochd z
wasnej dziaalnoci gospodarczej i rolniczej miao 6% Polakw. W rzeczywistoci wiele osb
prowadzcych wasn dziaalno gospodarcz lub rolnicz otrzymuje dochody w sposb bezgotwkowy.
Wrd osb, ktre maj konto osobiste, procent Polakw, ktrzy otrzymuj wynagrodzenie przelewem
ronie do 87%
Wykres 32. Sposoby otrzymywania wynagrodze w Polsce w 2012 r.


W 2009 roku Polacy najczciej otrzymywali wynagrodzenie za prac przelewem na konto osobiste (70%)
40
.
20% Polakw otrzymywao wynagrodzenie gotwk do rki lub w kasie firmy, a 10% badanych
prowadzio wasn dziaalno gospodarcz lub rolnicz. Na przestrzeni ostatnich paru lat niemal
dwukrotnie spada liczba wynagrodze wypacanych gotwkowo. Znajc wyniki bada, z punktu
widzenia rozwoju obrotu bezgotwkowego mona oceni sytuacj w Polsce w przypadku sposobw
wypaty wynagrodze jako co najmniej dobr.

39
T. Koliski, Zwyczaje patnicze Polakw, Narodowy Bank Polski, Warszawa, maj 2013, s. 236-237.
40
oraz sposobw patnoci za podatki i opaty w 2009 roku, Narodowy Bank Polski, Warszawa wrzesie 2009, s. 20-22.

48
B 2 B (Business to Business)
W 2006 r. Narodowy Bank Polski przeprowadzi badanie na grupie 752 celowo dobranych przedsibiorstw.
Wynika z niego, e okoo 91% transakcji inicjowanych jest w formie elektronicznej, przede wszystkim
poleceniem przelewu (88,8%). Pozostae elektroniczne instrumenty patnicze to karta patnicza (1,3%),
polecenie zapaty (0,7%) i GOBI (0,02%)
41
. Generalnie zatem przedsibiorstwa w Polsce w 2006 roku w
sposb bezgotwkowy wykonyway a 96% swoich patnoci. Gotwk wykorzystywano jedynie w 3,6%
patnoci, a czeki w zaledwie 0,4%, co ilustruje wykres nr. 33.
Pod wzgldem wartoci patnoci procent patnoci bezgotwkowych by jeszcze wyszy, poniewa
przelewem wykonywane s patnoci o duej i bardzo duej wartoci, a gotwk na znacznie mniejsze
kwoty. Potwierdza to sytuacja, jaka ma miejsce w patnociach detalicznych osb fizycznych, w ktrych
wartociowy udzia patnoci bezgotwkowych jest dwukrotnie wikszy ni w ujciu ilociowym.
Szacowa mona, e obecnie prawie wszystkie patnoci pomidzy przedsibiorcami s wykonywane w
sposb bezgotwkowy.
Wykres 33. Wykorzystanie instrumentw patniczych przez przedsibiorstwa w patnociach z klientami
lub kontrahentami (w %)

rdo: T. Koliski, Wsppraca przedsibiorstw z bankami w obszarze systemu patniczego w Polsce w 2006 roku -
wyniki oglnopolskiego badania ankietowego, Narodowy Bank Polski, Departament Systemu Patniczego,
Warszawa 2007, s. 23-24

41
T. Koliski, Wsppraca przedsibiorstw z bankami w obszarze systemu patniczego w Polsce w 2006 roku - wyniki oglnopolskiego
badania ankietowego, Narodowy Bank Polski, Departament Systemu Patniczego, Warszawa 2007, s. 23-24; T. Koliski,
Wsppraca przedsibiorstw z bankami w obszarze systemu patniczego w Polsce w 2006 roku - wyniki oglnopolskiego badania
ankietowego, [w:] J. Bogdanienko, M. Kuzel, I. Sobczak (red), Uwarunkowania budowania konkurencyjnoci przedsibiorstw w
otoczeniu globalnym, Wydawnictwo Adam Marszaek, Toru 2007, s. 192-204.
0,7
88,8
1,3
4,7
0,4
3,6
Polecenie zapaty
Elektroniczne polecenie przelewu
GOBI
Karta patnicza
Papierowe polecenie przelewu
Czeki
Gotwka
Inne

49
B 2 G (Business to Government)
Patnoci realizowane przez przedsibiorstwa na rzecz instytucji publicznych, np. podatki, skadki ZUS,
realizowane s gwnie w formie bezgotwkowej. Obowizek taki nakadaj na podmioty prowadzce
dziaalno gospodarcz odpowiednie przepisy prawa, ktre zostay omwione w rozdziale Regulacje
prawne dotyczce obrotu bezgotwkowego i gotwkowego w Polsce.
3.3. Patnoci dokonywane przez instytucje publiczne
G 2 C (Government to Consumer)
Instytucje publiczne dokonuj rnych patnoci na rzecz osb fizycznych. Przykadowymi patnociami s:
emerytury, renty, zasiki, zwroty podatkw. Dua cz z tych patnoci przekazywana jest w formie
gotwkowej.
Wedug informacji przekazanych przez Zakad Ubezpiecze Spoecznych, 39,45% wiadcze na rzecz
beneficjentw przekazywana bya w 2012 r. przez ZUS w formie gotwkowej. Liczba ta systematycznie
maleje. wiadczenia gotwkowe s najczciej przekazywane za porednictwem Poczty Polskiej. Pozostaa
cz (60,55%) jest przekazywana przez ZUS w formie bezgotwkowej na wskazany rachunek bankowy
odbiorcy.
W przypadku Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Spoecznego (KRUS) udzia wypat wiadcze w drodze
gotwkowej by w 2012 r. wikszy ni w ZUS (56%), za 44% wypat byo realizowanych w formie
bezgotwkowej.
Z bada przeprowadzonych w 2009 r. przez Narodowy Bank Polski wynika, e 59% Polakw otrzymywao
zwrot nadpaconego podatku dochodowego od osb fizycznych w rozliczeniu rocznym PIT za ostatni rok
przelewem na konto bankowe
42
. Gotwkowo od listonosza lub na poczcie zwrot podatku otrzymywao
35% Polakw, a gotwk w kasie urzdu 6%. Na podstawie tych samych bada szacuje si, e 91%
pracownikw instytucji pastwowych lub samorzdowych otrzymuje wynagrodzenia na rachunek
bankowy i jest to najbardziej ubankowiona grupa spoeczestwa
43
. Powoujc si na te same badania,
okazuje si, e 67% Polakw, ktrym przyznano zasiki, otrzymuje je przelewem na rachunek bankowy,
natomiast 21,6% otrzymuje je gotwk na poczcie. 11% Polakw odbiera zasiki gotwk w kasie urzdu, a
niecay 1% na karcie patniczej
44
.
Samorzdy lokalne wypacaj rnego rodzaju zasiki gwnie w formie gotwkowej, co zwizane jest z
faktem, e osoby otrzymujce zasiki w wikszoci nie posiadaj rachunku bankowego. Interesujcym
rozwizaniem s wprowadzone przez niektre jednostki samorzdw terytorialnych karty przedpacone,
na ktre wypacane s zasiki socjalne, wiadczenia pielgnacyjne, itp. Osoby uprawnione do
otrzymywania wiadcze staj si uytkownikami kart (Maestro lub Visa Electron), za pomoc ktrych

42
oraz sposobw patnoci za podatki i opaty w 2009 roku, Departament Systemu Patniczego, Narodowy Bank Polski, Warszawa
wrzesie 2009, s. 36 - 40.
43
Ibidem, s. 30.
44
Ibidem, s. 33-34.

50
mog wypaci gotwk w bankomacie lub dokona transakcji bezgotwkowej. Wprowadzenie nowej
formy wypaty wiadcze pozwala instytucjom publicznym na ograniczenie kosztw zwizanych z
wypat wiadcze w formie gotwkowej.
G 2 B (Government to Business)
Patnociami realizowanymi przez instytucje publiczne na rzecz podmiotw gospodarczych s: zwroty
podatkw, dotacje, zapata za towary i usugi itp. Wikszo z tego rodzaju patnoci realizowana jest w
formie bezgotwkowej, co wynika z odpowiednich regulacji prawnych. Dokonujc patnoci za towary lub
usugi, instytucje publiczne wykorzystuj, podobnie jak przedsibiorstwa, polecenia przelewu oraz rzadko
karty patnicze. W dalszym cigu cz patnoci za towary i usugi dokonywana jest w formie
gotwkowej.
G 2 G (Government to Government)
Patnoci pomidzy instytucjami publicznymi, np. patnoci z budetu pastwa dla jednostek
budetowych, realizowane s w caoci w sposb bezgotwkowy.

4. Wykorzystywanie gotwki do dokonywania patnoci w Polsce
4.1. Patnoci dokonywane przez instytucje publiczne
Wiodc rol w organizowaniu obrotu gotwkowego w Polsce odgrywa Narodowy Bank Polski, ktremu
przysuguje rwnie wyczne prawo emitowania znakw pieninych. Wzory i warto nominaln
banknotw oraz wzory i warto nominaln, stop, prb i mas monet oraz wielko emisji znakw
pieninych i terminy ich wprowadzenia do obiegu ustala Prezes NBP w drodze zarzdzenia. Moe on
wycofa z obiegu okrelone znaki pienine i wskaza banki zobowizane do ich wymiany. Prezes NBP
okrela rwnie szczegowe zasady i tryb wymiany uszkodzonych lub zuytych znakw pieninych oraz
zasady i tryb postpowania przy zatrzymywaniu znakw pieninych podejrzanych co do autentycznoci i
postpowania z faszywymi znakami pieninymi.
Znaki pienine emitowane przez NBP trafiaj do bankw, a za ich porednictwem do jednostek
gospodarczych oraz ludnoci i cyrkuluj, bdc uywanymi w wielu transakcjach.
Zasilanie bankw w znaki pienine koordynuje Departament Emisyjno-Skarbcowy NBP, a technicznie
operacje wykonuj oddziay okrgowe NBP.
Oddziay okrgowe NBP organizuj i realizuj zadania zwizane z:
przyjmowaniem, przechowywaniem i zabezpieczaniem krajowych i zagranicznych znakw
pieninych przesyanych przez Departament Emisyjno-Skarbowy NBP,
rozprowadzaniem ww. znakw na terenie okrgu zasilania w sposb zapewniajcy rwnomierne
zaopatrzenie poszczeglnych jednostek bankowych stosownie do zoonych zapotrzebowa,

51
odbieraniem i zagospodarowywaniem nadmiarw krajowych znakw pieninych otrzymanych od
jednostek okrgu zasilania,
odbieraniem zniszczonych krajowych znakw pieninych.
Oddziay okrgowe NBP obsuguj rwnie bezporednio jednostki budetu centralnego.
Banki krajowe mog we wasnym zakresie:
organizowa transporty i zasila si w krajowe i zagraniczne znaki pienine we waciwym oddziale
okrgowym NBP, jak rwnie odprowadza do tego oddziau nadmiary tych znakw,
dokonywa przemieszcze krajowych i zagranicznych znakw pieninych miedzy oddziaami
wasnego banku a za zgod zainteresowanych central midzy oddziaami ronych bankw
krajowych, przy zachowaniu odpowiednich rodkw ochrony.
Obsuga i obrbka znakw pieninych (cash processing) wie si z zespoem czynnoci obejmujcych
liczenie, sortowanie, pakowanie, magazynowanie, sporzdzanie raportw i zestawie z przeprowadzanych
operacji. Ze wzgldu na wysok praco- i kapitaochonno tych operacji oraz wysokie ryzyko zwizane
przede wszystkim z procesem transportowania gotwki, czynnoci te coraz czciej s powierzane przez
banki wyspecjalizowanym firmom outsourcingowym. Obsuga, obrbka i transport gotwki stawia przed
bankami i firmami outsourcingowymi wysokie wymogi, szczeglnie w zakresie polis ubezpieczeniowych,
certyfikowanych specjalistycznych powierzchni, nowoczesnego parku maszynowego, zintegrowanych
systemw bezpieczestwa, wykwalifikowanego personelu, specjalistycznej floty samochodowej i
dedykowanych obsudze gotwkowej systemw informatycznych.
Za najwaniejsze podmioty wsppracujce z bankami i firmami cash processingowymi w obszarze obrotu
gotwkowego uzna mona due sieci handlowe, urzdy miejskie, powiatowe i gminne, firmy
zarzdzajce bankomatami, stacje paliwowe, kasyna, kantory, wszystkie podmioty handlowe i usugowe.
To midzy nimi a bankami przepywaj najwiksze strumienie gotwki.
Podstawowa cz obrotw gotwkowych omija jednak kasy bankw, suc rozliczeniom ludnoci,
jednostek gospodarczych i wszystkich innych osb prawnych, prowadzcych jakkolwiek dziaalno
gospodarcz.
4.2. Podstawowe sposoby pozyskiwania gotwki i dokonywania ni patnoci
Emitowane przez Narodowy Bank Polski znaki pienine za porednictwem bankw trafiaj do jednostek
gospodarczych oraz ludnoci. rodki pienine w postaci gotwkowej pojawiaj si na rynku w formie
wypat wynagrodze, emerytur, rent, zasikw, czsto wypat kredytw konsumpcyjnych. Tylko cz tych
wypat przebiega bezgotwkowo. Osoby fizyczne dokonuj zakupw, pac za usugi czy opacaj podatki
przewanie w formie gotwkowej. Rwnie jednostki gospodarcze czsto uywaj gotwki we
wzajemnych rozliczeniach.
Za podstawow z punktu widzenia przepisw prawa - form wypaty wynagrodze, zgodnie z
brzmieniem odpowiedniego przepisu w Kodeksie Pracy, wci uwaa si wypat gotwki do rk

52
pracownika. Wynagrodzenie moe rwnie by przekazywane w inny sposb (przelewem bankowym,
przekazem pocztowym), jeeli pracownik wyrazi na to zgod na pimie lub stanowi tak ukad zbiorowy
pracy. Z jednej strony coraz powszechniejsze jest przekazywanie wynagrodze na rachunki bankowe, z
drugiej za pracodawca teoretycznie nie moe wymusza na pracowniku zaoenia konta (lub wskazania
ju posiadanego konta) dla przelewania wynagrodzenia.
Podobnie jest z wypat rnego rodzaju wiadcze, zapomg i zasikw spoecznych, ktre w wikszoci
s wypacane w gotwce, poniewa zdecydowana wikszo osb otrzymujca takie wiadczenia nie
posiada rachunku bankowego umoliwiajcego przelew tych rodkw bezporednio na wskazane konto.
Niektre instytucje zobligowane do wypaty wiadcze stosuj ju metod przekazywania pienidzy
osobom uprawnionym z uyciem karty socjalnej. Karta ta umoliwia dokonywanie patnoci w punktach
handlowych i usugowych oraz pobieranie gotwki z bankomatw, do czego jest najczciej
wykorzystywana.
Dostp osb fizycznych oraz podmiotw gospodarczych do zgromadzonych na ich rachunkach bankowych
rodkw pieninych i ich wypata w formie gotwkowej staj si coraz atwiejsze. Umoliwiaj im to
placwki bankowe, z ktrych przewaajca cz jest wyposaona w kasy prowadzce gotwkow obsug
klientw.
Inn popularn form pozyskiwania gotwki jest wypata z bankomatu rodkw z rachunku bankowego.
Posiadacze kart patniczych maj dostp do bankomatw, ktrych liczba z roku na rok dynamicznie ronie.
Z badania przeprowadzonego przez Narodowy Bank Polski w 2012 r. wynika, e 55% Polakw pobieraa
gotwk w ostatnim miesicu z bankomatw. Znacznie mniej osb dokonywaa tego na poczcie i od
listonosza (16%) oraz w kasie oddziau bankowego lub SKOK-u (15%). W zdecydowanej wikszoci
przypadkw Polacy pobierali lub otrzymywali gotwk z jednego rda w cigu miesica i najczciej by
to bankomat
45
.
Polacy posiadajcy konto osobiste najczciej podejmowali gotwk z bankomatw (71%) i z kas oddziaw
bankowych/SKOK. Natomiast wrd osb nieposiadajcych konta osobistego najpopularniejsze jest
wypacanie gotwki na poczcie lub otrzymywanie jej od listonosza (60%)
46
.

45
T. Koliski, Zwyczaje patnicze Polakw, Narodowy Bank Polski, Warszawa, grudzie 2012, s. 53-54.
46
Ibidem, s. 55-56.

53
Wykres 34. Sposoby pobierania lub otrzymywania gotwki przez Polakw w ostatnim miesicu (w %)

rdo: T. Koliski, Zwyczaje patnicze Polakw, Narodowy Bank Polski, Warszawa, maj 2013, s. 53-54

Intensywnie rozwija si usuga cash back, dziki ktrej klienci mog wypaca gotwk przy okazji pacenia
za zakupy kartami debetowymi w wyznaczonych punktach handlowo-usugowych, oznaczonych logo
VISA cash back lub Maestro cash back, na terenie caego kraju. Warunkiem wypaty jest jednoczesne
dokonanie patnoci bezgotwkowej - nie jest moliwa sama wypata gotwki. Maksymalna kwota wypaty
wynosi 200 z przy kadym dokonywanym zakupie, ale gotwk mona pobiera wielokrotnie w cigu
jednego dnia. Wypaty gotwki w punktach handlowych s znakomitym uzupenieniem dostpu klientw
do gotwki za pomoc bankomatw. Szacuje si, e punktw handlowych oferujcych usug Visa cash back
byo w caej Polsce w 2012 r. ok. 30 tys., a sama usuga bardzo szybko zyskuje na popularnoci.
Rozmieszczenie terytorialne punktw cash back w Polsce przedstawia Wykres nr 35.

1%
1%
3%
4%
7%
12%
15%
16%
55%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60%
inny
z kasy urzdu
nie pobieraem/am gotwki
z wasnej dziaalnoci gospodarczej
z kasy pracodawcy/ do rki
od rodziny/ znajomych
z kasy oddziau bankowego/SKOK-u
na poczcie/ od listonosza
z bankomatu

54
Wykres 35. Liczba punktw cash back w poszczeglnych wojewdztwach

rdo: VISA Europe.
Przystosowywanie kolejnych sklepowych terminali do oferowania usugi cash back moe stworzy rynek,
na ktrym klienci bankw bd mieli do dyspozycji wielokrotnie szersz sie dostpu do gotwki, ni ta,
ktr mog zapewni oddziay bankw i bankomaty. Jest to istotne zwaszcza dla mieszkacw mniejszych
miejscowoci, gdzie bankom nie zawsze opaca si instalowa bankomaty. Jest to rwnie wane dla
rozwoju obrotu bezgotwkowego, gdy usuga cash back jest zawsze powizana z transakcj
bezgotwkow.
4.3. Liczba patnoci gotwkowych w Polsce
Na podstawie szczegowych dzienniczkw patnoci prowadzonych przez Polakw oszacowa mona
liczb wszystkich patnoci detalicznych w Polsce na ponad 7.380 milionw rocznie, z czego ponad 6.044
milionw to patnoci gotwkowe
47
, a 1.216 milionw patnoci bezgotwkowych wykonano kartami
patniczymi.

47
T. Koliski, Zwyczaje patnicze Polakw, Narodowy Bank Polski, Warszawa, maj 2013, s. 250.
http://www.nbp.pl/systemplatniczy/zwyczaje_platnicze/zwyczaje_platnicze_Polakow.pdf; T. Koliski, Co wynika z bada
zwyczajw patniczych Polakw, prezentacja z VII Kongresu Gospodarki Elektronicznej, Warszawa 16 padziernika 2012 r., s. 20;
T. Koliski, Szczegowe wybrane wyniki z badania zwyczaje patnicze Polakw, Narodowy Bank Polski, prezentacja z posiedzenia
Rady ds. Systemu Patniczego z 14 grudnia 2012 r., s. 12.

55
4.4. Warto i udzia gotwki w agregatach poday pienidza w Polsce i porwnanie z innymi krajami
Unii Europejskiej
W sferze patnoci detalicznych Polska pozostaje nadal krajem o wysokim udziale obrotu gotwkowego.
wiadczy o tym m.in. taki miernik, jak udzia gotwki (czyli banknotw i monet w obiegu poza kasami
bankw) w agregacie poday pienidza M1.
Generalnie udzia gotwki (poza kasami bankw) w M1 w Polsce ulega zmniejszeniu (w 2001 r. wynis
32,3%, w 2012 r. byo to 21,1%), co jest pozytywn tendencj. Pomimo to, porwnujc Polsk do innych
krajw UE wedug danych za 2011 r., naley stwierdzi, e udzia gotwki w M1 dla Polski w 2012 r.
(21,8 %) by znacznie wyszy zarwno w stosunku do krajw ze strefy euro (17,0 %), jak i caej UE (18,6 %),
co ilustruje Wykres nr 36.
Wykres 36. Udzia gotwki w M1 w okresie 2001 2012

rdo: Obliczenia wasne na podstawie ECB Statistical Data Warehouse http://sdw.ecb.europa.eu/
Sytuacj Polski w zakresie udziau gotwki w M1, w porwnaniu do innych pastw UE spoza strefy euro,
naley oceni jako umiarkowanie dobr.
Porwnanie Polski z innymi krajami UE przedstawia Wykres nr 37.
32,3
30,9
30,3
28,9
25,9
24,9
23,0
26,0
23,1
20,6
21,8
21,1
10,5
12,5
14,6
15,9
15,3
15,8
16,4
17,9
16,9 17,0
17,6
17,0
17,1
19,5 19,4 19,3
17,5 17,1
18,0
19,7
18,5
18,1
19,2
18,6
0,00
5,00
10,00
15,00
20,00
25,00
30,00
35,00
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Polska
Strefa Euro
UE

56
Wykres 37. Udzia gotwki w M1 w krajach UE w 2012 r.

rdo: Obliczenia wasne na podstawie ECB Statistical Data Warehouse http://sdw.ecb.europa.eu/
4.5. Przesanki dokonywania patnoci w drodze gotwkowej
Trzema najczciej wymienianymi czynnikami przyczyniajcymi si do korzystania z gotwki s:
anonimowo, wygoda i koszty z punktu widzenia konsumenta.
Anonimowo jest jedn ze specyficznych cech gotwki, gdy w porwnaniu do innych instrumentw
patniczych, gotwka nie pozostawia ladw zawartej transakcji. Tak wic dla osb pragncych zachowa
prywatno, gotwka pozostanie najlepszym rodkiem dokonywania patnoci. Anonimowo korzystania
z gotwki zwiksza wpyw na poziom nierejestrowanej szarej strefy. Naley jednak pamita, e o ile
gotwka jest szeroko wykorzystywana w szarej strefie i sprzyja jej utrzymaniu, to nie ona bezporednio
j tworzy, ani nie przyczynia si wprost do jej powstawania.
Drug przesank dokonywania patnoci w drodze gotwkowej jest wygoda. Ten element odnosi si do
rnorodnych cech, ktre obejmuj powszechne uycie gotwki. Inn wyrniajc si cech wygody
korzystania z gotwki jest szybko dokonywania transakcji. Holenderskie Forum Krajowe ds. Systemw
Patniczych (The Dutch National Forum on Payments Systems)
48
okrelio na podstawie bada nastpujcy czas
transakcji: 19 sekund dla gotwki, 26 sekund dla karty debetowej, 14 sekund dla portmonetki elektronicznej
i 28 sekund dla karty kredytowej. Badanie przeprowadzone w Polsce w 2009 r. z uyciem nowej metody
chronometrau wideo dao nastpujce wyniki: 39,6 sekund gotwka, 59,1 sekund karta stykowa z uyciem
podpisu, 56,3 sekund karta stykowa z uyciem PIN, 40,19 sekund karta zblieniowa bez PIN w trybie

48
Forum Krajowe ds. Systemw patniczych, Badania na temat kosztw zwizanych z produktami patniczymi w terminalach POS,
marzec 2004 r.
3
6
,
9
3

3
5
,
3
6

3
5

2
8
,
7
7

2
2
,
3
9

2
1
,
1
4

1
6
,
9
5

1
6
,
6
5

6
,
4
1

5
,
2

4
,
8
6

rednia UE: 18,55
0
5
10
15
20
25
30
35
40
Bugaria Rumunia Wgry Litwa otwa Polska Strefa
Euro
Czechy Dania Szwecja Wielka
Brytania

57
online, 27,3 sekund karta zblieniowa bez PIN w trybie offline bez druku slipw, 38,9 sekund patno
mobilna NFC online, 68,2 sekund patno mobilna kanaem USSD (czasy obejmuj cao transakcji
zakupu z perspektywy klienta; wyniki badania M. Polasik i inni).
49
Powysze badanie wskazao wic, e
najszybszymi instrumentami patniczymi jest karta zblieniowa w trybie offline, a dopiero potem gotwka.

Wykres 38. Przecitny czas trwania transakcji zakupu w zalenoci od metody patnoci w sekundach
perspektywa klienta

rdo: M. Polasik, J. Grka, G. Wilczewski, J. Kunkowski, K. Przenajkowska and N. Tetkowska, Time
Efficiency of Point-Of-Sale Payment Methods: Empirical Results for Cash, Cards, and Mobile Payments, "Lecture
Notes in Business Information Processing" (LNBIP), Springer-Verlag, w druku; *Ze wzgldu na brak
wystarczajcej liczby obserwacji dla patnoci kart zblieniow w trybie offline bez wydruku potwierdze,
czas dla tej metody patnoci zosta oszacowany drog procedury symulacyjnej

Koszty zwizane z funkcjonowaniem gotwki s rne i sposb ich oceniania oraz postrzegania zaley w
duej mierze od tego, w jakim miejscu obiegu gotwkowego si znajduje osoba oceniajca. W przypadku
konsumentw gotwka, jako emitowana przez pastwo, postrzegana jest jako darmowa. Podobnie
darmowa wydaje si gotwka dla wikszoci detalistw, ktrzy nie obliczaj kosztw wewntrznego
obrotu gotwk w firmie.
50

49
M. Polasik, J. Grka, G. Wilczewski, J. Kunkowski, K. Przenajkowska, N. Tetkowska, Chronometric analysis of a payment process
for cash, cards and mobile devices, Proceeding of the 14th International Conference on Enterprises Information Systems, vol. 2, L.A.
Maciaszek, A. Cuzzocrea, J. Cordeiro (eds.), Wrocaw, 28 czerwca 1 lipca 2012, s. 220-229.
50
G. Lepecq, Przyszo, op.cit., s.11.
68,2
39
27,3
40,2
56,3
59,1
39,6
0 25 50 75
patno mobilna USSD
telefon NFC z PIN (online)
karta zblieniowa (offline*)
karta zblieniowa (online)
karta stykowa z PIN (online)
karta stykowa z podpisem
gotwka
sekundy

58
Inne przesanki dokonywania patnoci w drodze gotwkowej to:
nadal zbyt niski poziom ubankowienia polskiego spoeczestwa oraz mao efektywne korzystanie z
usug bankowych (kilkanacie niezalenych bada przeprowadzonych przez rne instytucje okrelaj
wskanik ubankowienia w Polsce w latach 2009-2012 na okoo 77%
51
),
nierwnomierne nasycenie infrastruktury bankowej (placwki i filie bankowe, bankomaty, terminale
POS) szczeglnie w obrbie maych miejscowoci.
Dodatkowym, a dla wielu osb bardzo istotnym, czynnikiem przyczyniajcym si do uywania gotwki
jest wiadomo jej fizycznego posiadania i moliwoci dostpu do niej w kadej chwili.
4.6. Koszty obrotu gotwkowego.
Wysokie koszty zarzdzania gotwk przynosz straty caej gospodarce, w tym rwnie sektorowi
bankowemu. Koszt gotwki jest istotnym aspektem dziaalnoci bankowej. Banki ponosz znaczne koszty,
poniewa znajduj si na obu kocach cyklu obiegu gotwki. Naley jednak zdawa sobie spraw, e
koszty obciajce bank centralny s inne od kosztw obciajcych banki komercyjne.
W skad kosztw banku centralnego zwizanych z gotwk wchodz m.in.:
koszty produkcji, sortowania, dystrybucji i niszczenia banknotw i monet,
koszty infrastruktury obrotu gotwkowego (skarbcw, sortowni itp.),
koszty zwizane z transportem i ochron,
koszty audytw kontrolnych.
Banki komercyjne odgrywaj wan rol w procesie dystrybucji gotwki, ktra jest rozprowadzana za
pomoc ich oddziaw i bankomatw. Koszty ponoszone przez banki komercyjne wynikaj gwnie z:
kosztw produkcji, sortowania, dystrybucji i niszczenia banknotw i monet,
koniecznoci utrzymywania odpowiednio zabezpieczonych kas i skarbcw oraz sieci bankomatw,
obsugi kasjerskiej (liczenia, sprawdzania autentycznoci i pakowania gotwki),
transportu znakw pieninych,
instalacji wrzutni, z ktrych korzystaj podmioty, m.in. sklepy, dokonujce wpat w formie
zamknitej.
Europejska Rada ds. Patnoci (European Payments Council, EPC) oceniaa w 2006 r. koszty gotwki w UE na
nie mniej ni 50 miliardw euro rocznie, tj. 0,4%-0,6% PKB
52
. Sektor bankowy ponosi 65% kosztw ogem,
tj. ponad 32 miliardy euro rocznie. Dane te s zgodne z wnioskami Holenderskiego Forum Krajowego ds.

51
T. Koliski, Porwnanie wynikw bada ubankowienia Polakw przeprowadzonych przez NBP w 2006 i 2009 r., Narodowy Bank
Polski Departament Systemu Patniczego, Warszawa grudzie 2009 r., 1-30 s., materia na posiedzenie Rady ds. Systemu
Patniczego w dniu 11 grudnia 2009 r. http://www.nbp.pl/systemplatniczy/obrot_bezgotowkowy/ubankowienie_polakow.pdf
T. Koliski, Zwyczaje patnicze Polakw, Narodowy Bank Polski, Warszawa, maj 2013, s. 39-47.
http://www.nbp.pl/systemplatniczy/obrot_bezgotowkowy/ubankowienie_polakow.pdf
52
Europejska Rada ds. Patnoci, Single Euro Cash Area (SECA) Framework, 8 March 2006, s. 7.

59
Systemw Patniczych, ktre szacuje, e cakowite koszty spoeczne wice si z realizacj patnoci
gotwkowych sigaj 0,47% PKB
53
.
Podobne wnioski do powyszych mona wycign na podstawie wynikw badania przeprowadzonego w
latach 2009-2012 przez Europejski Bank Centralny, w ktrym zbadano koszty patnoci dla 13 krajw z UE.
Koszty spoeczne detalicznych instrumentw patniczych wyniosy 45 miliardy euro, czyli 0,96% PKB dla
13 krajw, ktre wziy udzia w projekcie. Poow kosztw spoecznych patnoci ponosz banki i
podmioty infrastruktury patniczej, za 46% pokrywaj detalici. Pozosta cz ponosz banki centralne
(3%) i firmy transportujce gotwk (1%). Koszty spoeczne patnoci gotwkowych stanowi niemal
poow cznych kosztw spoecznych patnoci.
W przypadku Polski koszty gotwki szacowane byy kilka lat temu na okoo 1% PKB
54
, z czego wiksza ich
cz ponoszona jest przez bank centralny oraz banki komercyjne, poniewa to one znajduj si na obu
kocach cyklu obiegu gotwki. NBP nie uczestniczy w badaniu spoecznych kosztw instrumentw
patniczych przeprowadzonych pod auspicjami EBC, jednak planuje wykona takie badanie do 2015 r. Tym
niemniej, biorc szacunkowy koszt spoeczny obrotu gotwkowego w podobnym kraju jak Polska, ktry
wzi udzia w tym badaniu, tj. na Wgrzech
55
, mona prognozowa, e obecnie koszt spoeczny gotwki w
Polsce moe si ksztatowa na poziomie poniej 1% PKB, ale raczej nie mniej ni 0,8% PKB. Tak wic
obnienie ww. kosztw choby o niewielki procent przyniesie wymierne korzyci caemu sektorowi
bankowemu.
5. Rachunki bankowe
5.1. Liczba rachunkw bankowych w Polsce i porwnanie z innymi krajami Unii Europejskiej
Rynek produktw bankowych w Polsce, cho rozwija si dynamicznie, jest cigle duo sabszy ni w
wikszoci krajw UE. Wedug stanu na grudzie 2012 r. banki komercyjne prowadziy 38,2 mln
rachunkw biecych osb fizycznych, rolnikw i przedsibiorcw indywidualnych (bez rachunkw
przedsibiorstw oraz ksieczek oszczdnociowych). Oznacza to, e statystycznie na jedno gospodarstwo
domowe przypada 2,8 rachunku bankowego
56
. Liczb rachunkw bankowych w latach 2005-2012
przedstawia Wykres nr 39.

53
G. Lepecq, Przyszo, op. cit., s. 16.
54
The Impact of Electronic Payments on Economic Growth, Instytut Global Insight oraz Visa (za Koalicja na Rzecz Rozwoju Obrotu
Bezgotwkowego vide www.zbp.pl).
55
Koszty spoeczne dla samej gotwki wyniosy 0,8% PKB rocznie, za doliczajc popularne na Wgrzech gotwkowe przekazy
pienine -0,98% PKB (w: K. Przenajkowska, Porwnanie wynikw bada kosztw instrumentw patniczych przeprowadzonych na
wiecie, Narodowy Bank Polski, Departament Systemu Patniczego, Warszawa, marzec 2013 r., materia na posiedzenie Rady ds.
Systemu Patniczego).
56
Obliczenia wasne na podstawie danych z NBP-DSP w zakresie liczby rachunkw bankowych z grudnia 2012 r. i Gwnego
Urzdu Statystycznego w zakresie liczby gospodarstw domowych, ktra wynosia w marcu 2011 r. 13 572 tys. (wyniki spisu
ludnoci i mieszka 2011 r.).

60
Wykres 39. Liczba rachunkw bankowych w latach 2005 2012

rdo: Dane NBP

Biorc pod uwag fakt, e w wielu przypadkach jedna osoba posiada kilka rachunkw bankowych,
wskaniki te nie odzwierciedlaj jednak waciwego dostpu spoeczestwa do rachunkw bankowych.
W badaniu przeprowadzonym przez NBP w 2012 r. Zwyczaje patnicze Polakw okrelono procent Polakw
powyej 18 roku ycia posiadajcych wasny lub wsplny rachunek oszczdnociowo-kredytowy w banku
lub w SKOK na 77% (w podobnym badaniu przeprowadzonym w 2009 r. wskanik ten rwnie wynis
77%)
57
. Badanie to wykazao, e najwyszy odsetek posiadaczy tego podstawowego produktu bankowego
wystpuje wrd osb w wieku 35-44 lata (96%), z wyszym wyksztaceniem (99%), o miesicznym
dochodzie w gospodarstwie domowym powyej 2.400 z (92%). Zdecydowana wikszo posiadaczy kont
osobistych (90%) posiada tylko jedno konto.
Wskanikiem umoliwiajcym porwnanie z innymi krajami w tym zakresie jest liczba rachunkw
bankowych przypadajcych na 1 mieszkaca. W Polsce w 2012 r. wskanik ten wynosi 1,52 rachunku na
jednego mieszkaca, podczas gdy dla krajw EU rednio wskanik ten wynosi 1,54. Pozycj Polski na tle
innych krajw UE pokazuje Wykres nr 40.

57
T. Koliski, Porwnanie wynikw bada ubankowienia Polakw przeprowadzonych przez NBP w 2006 i 2009 r., Narodowy Bank
Polski, Departament Systemu Patniczego, Warszawa grudzie 2009, s. 5,
http://www.nbp.pl/systemplatniczy/obrot_bezgotowkowy/ubankowienie_polakow.pdf
22
23,9
26,8
31,8
32,7
35,1
37,5
38,2
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

61
Wykres 40. Liczba rachunkw bankowych na jednego mieszkaca w 2012 r.

Zaskakujco wysoka pozycja wynika ze zmiany metodologii Europejskiego Banku Centralnego w zakresie
statystyki systemw patniczych. Pojcie overnight deposits (rachunki bankowe) jest kategori do
szerok obejmujc nie tylko rachunki suce do dokonywania rozlicze i patnoci, ale rwnie
bezterminowe rachunki oszczdnociowe z moliwoci wypaty na danie bez utraty odsetek lub
poniesienia istotnych kosztw oraz rachunki walutowe. W 2012 r. dane przekazywane przez niektre kraje,
w tym Polsk, dotyczce rachunkw za lata 2007 2011 skorygowano w oparciu o aktualn metodologi
ECB w tym zakresie.
Po wprowadzeniu korekty pozycja Polski ulega znaczcej poprawie, przede wszystkim z uwagi na
uwzgldnienie w kategorii rachunki bankowe bezterminowych rachunkw oszczdnociowych, ktre s
do powszechnie oferowane przez banki w Polsce.
W badaniu dotyczcym wykluczenia finansowego opublikowanego przez Bank wiatowy w 2012 roku 30%
Polakw od 15 roku ycia nie posiadao konta osobistego. Wikszy poziom wykluczenia finansowego by
tylko w Bugarii (47%) i Rumunii (55%). W 13 krajach Unii Europejskiej rachunku bankowego nie posiadao
do 5% osb.

3
,
3
7

3
,
2

2
,
9
1

2
,
9
1

2
,
8
9

2
,
4
5

2
,
4
2

2
,
1
8

1
,
7

1
,
6
7

1
,
6
7

1
,
5
8

1
,
5
2

1
,
5

1
,
4
3

1
,
3
6

1
,
2

1
,
2

1
,
1
5

1
,
0
8

0
,
7
4

rednia UE: 1,03
rednia skorygowana
dla 21* krajw: 1,54
0
0,5
1
1,5
2
2,5
3
3,5
4

62
Wykres 41. Obywatele UE nieposiadajcy rachunku bankowego

rdo: European Commission, Access to payment accounts, http://ec.europa.eu/internal_market/finservices-
retail/docs/inclusion/20130506-factsheet-3_en.pdf
Najwaniejsz przyczyn nieposiadania konta osobistego jest brak potrzeby lub chci posiadania konta
przez respondentw.
Wykres 42. Przyczyny nieposiadania konta w Polsce oraz w krajach UE

rdo: European Commission, Special Eurobarometer on Retail Financial Services, February 2012
0% 0% 1% 1%
2%
3%
3% 3% 3% 3%
4%
5%
5%
6%
7%
10%
14%
15%
19% 19%
20%
22%
26%
27%
29%
30%
47%
55%
0
10
20
30
40
50
60
8% 8%
48%
56%
9% 7%
66%
5%
7%
84%
4%
6%
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
Nie potrzebujesz lub nie chcesz Korzystasz z konta innej osoby Jeste za mody, eby otworzy konto
Francja UE Polska Wgry

63
Wedug badania przeprowadzonego na 1000-osobowej reprezentatywnej grupie Polakw, 77% osb
posiada rachunek oszczdnociowo rozliczeniowy. Wrd osb posiadajcych konto osobiste w banku lub
SKOK 90% ma jeden rachunek, 8% dwa a 2% trzy lub wicej.
Wykres 43. Posiadanie konta osobistego/ROR przez Polakw w banku lub SKOK


Wykres 44. Liczba posiadanych kont osobistych/ROR w banku lub SKOK wrd osb posiadajcych
konto osobiste/ROR

Wykres 45 przedstawia wyniki ronych bada empirycznych dotyczcych posiadania kont osobistych
przez Polakw, przeprowadzonych w latach 2007-2012. Rnice w wynikach bada wynikaj z rnic w
zaoeniach poszczeglnych bada empirycznych. Generalnie wskanik ubankowienia w Polsce w
ostatnich kilku latach wynosi okoo 75-80%.
77%
23%
Posiada konto osobiste/ROR
Nie posiada konta osobistego/ROR
90%
8%
2%
1 2 3 i wicej

64
Wykres 45. Oryginalne wskaniki posiadania rachunkw oszczdnociowo-rozliczeniowych/ kont
osobistych/ ROR w Polsce w latach 2007-2012 wedug rnych bada empirycznych (w %)

Szczegowe opisy zaoe poszczeglnych bada zamieszczone s w rdle na stronach 41-46.

5.2. Przesanki posiadania i braku posiadania rachunkw bankowych
Rachunek bankowy jest najbardziej popularnym produktem finansowym, poniewa jest on punktem
wyjcia do korzystania z innych usug bankowych, tj.: polecenia przelewu, zlecenia staego i na zmienn
kwot, polecenia zapaty, kart patniczych czy te kredytw.
Przesanek przemawiajcych na korzy posiadania rachunku bankowego jest wiele i nale do nich m.in.:
redukcja kosztw,
Najtaszym sposobem dokonywania patnoci jest ich realizacja poprzez rachunek bankowy, ktry
umoliwia dostp do nowoczesnych instrumentw patniczych, takich jak przelewy internetowe
czy polecenia zapaty.
wygoda i oszczdno czasu,
Posiadanie rachunku bankowego umoliwia regulowanie wszelkich patnoci i zobowiza, w
przypadku posugiwania si Internetem z kadego miejsca i o kadej porze dnia, z jednoczesn
moliwoci zaplanowania patnoci na przyszo. Zalet posiadania rachunku jest moliwo
korzystania z rnorodnych linii kredytowych i dopuszczalnych sald debetowych na rachunkach,
co zwiksza wygod i pewno dokonania transakcji,

65
szybko dokonywania transakcji,
Przy wykorzystaniu bankowoci elektronicznej i systemu patnoci detalicznych (ELIXIR z trzema
sesjami dziennie) ten sam przelew moe by zrealizowany pomidzy bankami w cigu kilku
godzin, a wykorzystujc system patnoci Express ELIXIR w cigu kilku sekund,
bezpieczestwo dokonywania patnoci,
Posiadanie rachunku bankowego umoliwia korzystanie z bezgotwkowych instrumentw
patniczych oraz najnowszych kanaw rozlicze, co w konsekwencji eliminuje ryzyko utraty lub
kradziey gotwki bd przypadkowego nabycia sfaszowanych banknotw,
Niestety, wci znaczna cz polskiego spoeczestwa nie posiada rachunku bankowego, a tym samym
nie ma moliwoci opacania swoich zobowiza w formie bezgotwkowej lub, posiadajc rachunek
bankowy, wykorzystuje go w niewielkim zakresie. Jest to konsekwencj wielu przyczyn, do ktrych m.in.
nale
58
:
przyzwyczajenie spoeczestwa do dokonywania patnoci w formie gotwkowej oraz wydawanie
przez wielu wierzycieli papierowych drukw do opacania rachunkw w gotwce,
niskie dochody lub ich brak,
konkurencyjne opaty ze strony porednikw finansowych, ktrzy akceptuj gwnie gotwk,
niski poziom dostpu do Internetu, ze wzgldu na ograniczone moliwoci przyczenia i wysokie
koszty eksploatacji. Poza moliwoci korzystania z Internetu czstym napotykanym problemem jest
brak znajomoci obsugi komputera wrd osb starszych i osb z niszym wyksztaceniem,
niech do korzystania z bankowoci internetowej, ktra wynika z obawy przed naduyciami i
kradzieami dokonywanymi w sieci oraz wysokimi kosztami programw antywirusowych,
nierwnomierny dostp do placwek bankowych, co nadal dla duej czci spoeczestwa jest
argumentem uzasadniajcym nieposiadanie rachunku bankowego i niekorzystania z usug
bankowych.

W badaniach przeprowadzonych przez NBP w 2012 roku stwierdzono, e najczstsze powody
nieposiadania konta osobistego przez Polakw to: brak takiej potrzeby (54%), preferencja trzymania
pienidzy w gotwce (25%), przewiadczenie o zbyt niskim dochodzie, eby posiada konto (23%), brak
pienidzy i oszczdnoci (22%), brak regularnych dochodw i staej pracy (17%), brak zaufania do bankw i
bankowcw (14,5%) oraz zbyt wysokie opaty i prowizje za prowadzenie konta (12,3%).

5.3. Rachunki bankowe z dostpem przez Internet
Bankowo internetowa jest jednym z kanaw bankowoci elektronicznej do obsugi klienta, tj.
wczeniem klienta jako uytkownika do skomputeryzowanego systemu bankowego, ktry umoliwia

58
T. Koliski, Wybrane wyniki badania nt. korzystania Polakw z kont osobistych i kart patniczych oraz realizowania patnoci
masowych w Polsce poprzez transakcje gotwkowe i bezgotwkowe - badanie reprezentatywne przeprowadzone w kwietniu 2006 r.
na zlecenie NBP.

66
przeprowadzanie usug i transakcji bankowych z wykorzystaniem sieci Internet z dowolnego miejsca i w
dowolnym czasie.
Liczba Polakw korzystajcych z Internetu z roku na rok wyranie ronie. Jeszcze szybciej ronie odsetek
klientw e-bankowoci, czyli internautw, ktrzy korzystaj z produktw bankowych on-line.
Wedug danych zbieranych przez Zwizek Bankw Polskich, na koniec IV kwartau 2012 r. liczba klientw
indywidualnych majcych podpisan umow umoliwiajc korzystanie z bankowoci internetowej
wyniosa 20,8 mln, za liczba aktywnych klientw indywidualnych, tj. logujcych si co najmniej raz w
miesicu, wyniosa 11,4 mln
59
.
Najbardziej popularne produkty finansowe to oczywicie rachunki bankowe, ktre s punktem wyjcia do
korzystania z innych usug bankowych. Korzystanie z rachunkw bankowych przez Internet jest ju
moliwe nie tylko w bankach wirtualnych. Obecnie w peni funkcjonalny dostp do rachunku jest
powszechnie oferowany przez banki jako jedna z podstawowych usug bankowych.
Moliwo korzystania z usug bankowych przez telefon i Internet oraz nowoczesna oferta to czynniki
wybierane szczeglnie chtnie przez osoby mode, z wyszym wyksztaceniem, penice funkcje
kierownicze, pracujce w roli specjalistw lub jeszcze studiujce.
60

Dostp do rachunku bankowego przez Internet jest niezwykle wygodny, poniewa umoliwia klientowi
swobodny i o kadej porze wgld do jego rachunku za porednictwem komputera bd innego urzdzenia
elektronicznego. W zalenoci od banku i wykorzystywanego oprogramowania moe on pozwala jedynie
na bierny wgld w stan rachunku i ewentualne uzyskanie oglnych informacji na temat usug bankowych,
bd rwnie na aktywne dokonywanie operacji na rachunkach, takich jak: realizacja przeleww,
ustanawianie zlece staych, zakadanie lokat czy te uzyskanie kredytu.
61

Wiele nowoczesnych rachunkw bankowych z dostpem przez Internet oferuje znacznie wicej ni tylko
moliwo skorzystania z podstawowych usug bankowych. Obecnie, nie wychodzc z domu, mona
wykona wiele operacji, do niedawna dostpnych i moliwych do przeprowadzenia jedynie w
wyspecjalizowanych firmach. Przykadowo, korzystajc z wirtualnego rachunku bankowego, mona
ubezpieczy si od nieszczliwych wypadkw lub wykupi pakiet ubezpieczenia samochodu czy
mieszkania.
Rachunki internetowe maj du przewag nad tradycyjnymi. Przede wszystkim s duo wygodniejsze,
dziaaj przez 24 godziny na dob i 7 dni w tygodniu.
Wany jest take fakt dostpu do transakcji internetowych dla realizacji szybko rosncych zakupw
internetowych (e-handlu).

59
Raport NETB@NK. Bankowo internetowa i patnoci bezgotwkowe IV kwarta 2012 r., www.zbp.pl
60
Jak Polacy korzystaj , op. cit., s.3.
61
Banki w Internecie, K. Pietrzak, MSPStandard.pl IT dla maych i rednich firm, kwiecie 2008 r.,
http://mspstandard.pl/artykuly/57529_1.html

67
5.4. Koszty posiadania rachunku bankowego dla klienta
Zaoenie i prowadzenie rachunku bankowego w wikszoci przypadkw s usugami patnymi, a ich
koszt uzaleniony jest od wielu czynnikw. Naley do nich zaliczy m.in. struktur klientw danego banku
oraz prowadzon przez bank polityk w stosunku do swoich klientw. Banki bardzo czsto rnicuj
ofert, dostosowujc j do potrzeb okrelonych grup klientw, np. konta standardowe dla studentw,
juniorw lub seniorw, konta typu silver, gold lub konta typu prestige dla grup bardziej zamonych
klientw, zainteresowanych szersz gam produktw i usug bankowych (nazewnictwo kont stanowi
element oferty marketingowej poszczeglnych bankw).

Innym, ale rwnie istotnym, czynnikiem wpywajcym na koszt prowadzenia rachunku bankowego jest
zakres usug wiadczonych w ramach prowadzenia rachunku. W opacie tej mieci si zwykle pakiet
bezpatnych usug rozliczeniowych i w ofercie polskich bankw jest to najczciej usuga kierowana do
lepiej sytuowanych klientw. Generalnie w Polsce banki ustalaj konkretn cen danej usugi bankowej, dla
ktrej oprcz opaty za prowadzenie rachunku bankowego dodatkowo pobierane s opaty za
dokonywanie rozlicze pieninych.
Bogactwo oferty bankowej w zakresie rachunkw bankowych przekada si na due zrnicowanie opat
za prowadzenie rachunku. Miesiczna opata za prowadzenie standardowego, tj. z podstawowymi
funkcjami, rachunku bankowego dla klientw detalicznych w polskich bankach wahaa si w grudniu
2012 r. w przedziale od 0 z do 10 z i wyniosa rednio 4,89 z.
62
W przypadku rachunkw internetowych,
ich zaoenie i prowadzenie w wikszoci przypadkw jest darmowe, ewentualnie obcione znikomymi
opatami.
Porwnanie opat zwizanych z posiadaniem rachunku patniczego i dokonywaniem na nim transakcji
gotwkowych i bezgotwkowych w Polsce i w innych krajach UE, przeprowadzone w 2013 r. na zlecenie
Komisji Europejskiej wskazuje, e takie rednie miesiczne opaty w Polsce (ok. 4 euro) byy jednymi z
najniszych w krajach UE.
Miejsce Polski na tle innych pastw czonkowskich w zakresie opat oraz przejrzystoci i prostocie
informacji na temat opat prezentuj wykresy nr 46 i 47.

62
NBP-DSP, Porwnanie wysokoci prowizji i opat zwizanych z rozliczeniami pieninymi w zotych w polskim sektorze bankowym w
okresie czerwiec grudzie 2012 r., materia opracowywany cyklicznie (co p roku) od marca 2005 r. Celem tego opracowania
jest analiza zmian wysokoci prowizji i opat pobieranych przez wybran, reprezentatywn grup 20 bankw z tytuu
realizacji patnoci w zotych, najbardziej istotnych z punktu widzenia rozlicze pieninych
(http://www.nbp.pl/systemplatniczy/prowizje_i_oplaty/raport_2_2012.pdf)

68
Wykres 46. Porwnanie opat zwizanych z rachunkami patniczymi w pastwach czonkowskich UE

rdo: European Commission, Study on the impact of Directive 2007/64/EC on payment services in the internal
market and on the application of regulation (EC) No 924/2009 on cross-border payments in the community, str. 53
http://ec.europa.eu/internal_market/payments/docs/framework/130724_study-impact-psd_en.pdf

Wykres 47. Prostota i przejrzysto informacji o opatach zwizanych z rachunkami patniczymi w UE

rdo: European Commission, Presentation and comparison of payment account fees,
http://ec.europa.eu/internal_market/finservices-retail/docs/inclusion/20130506-factsheet-1_en.pdf
0
10
20
30
40
50
konto z najnizszymi opatami za realizacj transakcji konto z najwyzszymi opatami za realizacj transakcji
euro

69
5.5. Posiadanie rachunku bankowego a problem wykluczenia finansowego
Przez wykluczenie spoeczne rozumie si niepodejmowanie przez osoby, rodziny lub grupy ludnoci
zwyczajowej i spoecznie akceptowanej drogi yciowej lub wypadanie z niej. Dotyczy to w szczeglnoci
osb yjcych w niekorzystnych warunkach ekonomicznych (ubstwo materialne), dotknitych
niekorzystnymi procesami spoecznymi, co uniemoliwio im osignicie normalnej pozycji spoecznej,
odpowiedniego poziomu kwalifikacji, wejcia na rynek pracy, lub posiadajcych cechy utrudniajce im
korzystanie z powszechnych zasobw spoecznych ze wzgldu na niesprawno fizyczn, uzalenienie,
dugotrwa chorob albo inne cechy indywidualne.
Wykluczenie spoeczne przekada si m. in. na wykluczenie finansowe, ktre mona okreli jako
niezdolno jednostek, gospodarstw domowych lub grup spoecznych do korzystania z niezbdnych usug
finansowych w odpowiedniej postaci. Zjawisko to moe wynika z niewystarczajcej dostpnoci usug
finansowych, ich ceny, marketingu lub niedostatecznej edukacji finansowej. Inn przyczyn wykluczenia
moe by samowykluczenie bdce reakcj na negatywne dowiadczenia lub wyobraenia. Skutkiem
wykluczenia finansowego jest najczciej brak dostpu osb nim objtych do podstawowych produktw
bankowych: rachunku bankowego i produktw cile z nim zwizanych.
Ograniczony dostp osb niepenosprawnych do usug bankowych przejawia si w rny sposb i czsto
zaley od stopnia oraz rodzaju niepenosprawnoci. Obecnie wikszo bankw posiada w swojej ofercie
bankowo internetow i wikszo spaw zwizanych np. z obsug konta osobistego mona zrealizowa
za pomoc telefonu bd Internetu. Niemniej jednak, pomimo znacznego rozwoju bankowoci
internetowej, wiele czynnoci bankowych, np. zoenie wniosku o kredyt na zakup mieszkania, czy
zaoenie rachunku, wymaga nadal osobistego kontaktu klienta z bankiem. Dla osb niepenosprawnych
bezporednia wizyta w placwce bankowej moe si okaza barier nie do pokonania. Inne bariery, na
pozr niezauwaalne dla osb zdrowych, to: niedostosowanie wntrz sal bankowych dla osb o rnym
stopniu niepenosprawnoci, brak wydzielonych stanowisk zapewniajcych wygod, prywatno i
poufno oraz brak odpowiednio przeszkolonego personelu, ktry posiada wiedz na temat potrzeb osb
niepenosprawnych.
63

Poniewa dostp do usug finansowych sta si niezbdnym warunkiem uczestnictwa w yciu
gospodarczym i spoecznym, te i inne przyczyny powoduj, e osoby niepenosprawne staj si rwnie
osobami wykluczonymi z rynku usug bankowych. Niestety, w wikszoci krajw wiele osb napotyka na
trudnoci w dostpie czy korzystaniu z odpowiednich usug finansowych. Jak ju wczeniej wskazano,
wykluczenie finansowe jest silnie powizane z wykluczeniem spoecznym. Osobom biednym lub
cierpicym z powodu wykluczenia finansowego zwykle odmawia si dostpu do usug finansowych, co z
kolei zwiksza ryzyko wykluczenia spoecznego.
64
Osoby wykluczone nie mog regulowa swoich
zobowiza patniczych (czynsz, opaty za prd itp.) poprzez rachunek bankowy i s zmuszone do
korzystania z mniej wygodnych i droszych patnoci gotwkowych. Nie majc moliwoci zacignicia
kredytu w banku, uciekaj si do poyczek udzielanych na lichwiarski procent przez instytucje niebankowe

63
A. Kowalczyk, Konto w banku czy bank do kta?, magazyn Integracja nr 1/2007, http://www.niepelnosprawni.pl/ledge/x/17875
64
Wykluczenie finansowe zapewnienie odpowiedniego dostpu do podstawowych usug finansowych, Dyrekcja Generalna ds.
Zatrudnienia, Spraw Spoecznych i Rwnoci Szans,
http://ec.europa.eu/employment_social/spsi/docs/social_inclusion/2008/financial_exclusion_memo_pl.pdf

70
i rnego rodzaju porednikw finansowych, czsto dziaajcych nielegalnie. Osoby niemajce rachunku
bankowego maj te trudnoci ze znalezieniem pracy bd z otrzymaniem zasiku socjalnego, a ponadto s
w gorszej sytuacji w zakresie planowania swoich wydatkw.
6. Wykorzystywanie bezgotwkowych instrumentw patniczych w Polsce

6.1. Polecenie przelewu
Polecenie przelewu polega na wydaniu bankowi dyspozycji przelania okrelonej kwoty z
rachunku bankowego patnika na wskazany przez niego rachunek w dowolnym banku. Z polecenia
przelewu mog korzysta osoby fizyczne, osoby prawne, jak rwnie jednostki organizacyjne
nieposiadajce osobowoci prawnej, a posiadajce rachunek bankowy.
Dyspozycj dunika bank wykonuje w sposb przewidziany w umowie rachunku bankowego.
Warunkiem wykonania polecenia przelewu jest posiadanie przez zleceniodawc (dunika) odpowiedniego
pokrycia na rachunku bankowym, chyba e bank przyzna swojemu klientowi prawo do okrelonego
limitu debetowego. Szczeglnym rodzajem polecenia przelewu jest zlecenie stae lub o zmiennej kwocie,
ktre jest powszechnie stosowane do realizacji patnoci masowych.
W Polsce polecenie przelewu jest najpopularniejsz, wrd posiadaczy rachunkw bankowych,
form rozlicze bezgotwkowych. Ich liczba oraz warto transakcji systematycznie ronie. Wedug danych
NBP w 2012 r. liczba transakcji przy uyciu tego instrumentu wyniosa 1,7 mld i w porwnaniu do 2011 r.
liczba ta wzrosa o 6,9%. Liczba polece przelewu w 2012 r. stanowia 58,3 % liczby transakcji wszystkimi
instrumentami bezgotwkowymi (Tabela nr 5).
Tabela 5. Liczba polece przelewu (w mln) w Polsce w latach 2005 2012
Polecenie przelewu 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Liczba transakcji 750 869 993 1.113 1.312 1.465 1.620 1.732

Wskanikiem, ktry reprezentuje powszechno uycia polecenia przelewu w obrbie danej spoecznoci,
jest liczba zrealizowanych polece przelewu w przeliczeniu na jednego mieszkaca. Wskanik liczby
polece przelewu przeprowadzonych w przeliczeniu na jednego mieszkaca w Polsce w 2012 r. wynis
45,08.
Tabela 6. Liczba polece przelewu na 1 mieszkaca w latach 2001 2012

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Polska 13,38 13,26 16,23 19,03 19,69 22,66 26,1 29,28 34,46 38,13 42,18 45,08
Strefa EURO 39,87 41,3 43,94 45,57 47,25 49,93 45,93 46,59 47,89 49,36 50,77 51,85
UE 39,83 40,34 42,98 41,97 44,34 47,24 42,66 43,45 44,99 47,78 49,60 50,96

rdo: Opracowanie wasne na podstawie ECB Statistical Data Warehouse http://sdw.ecb.europa.eu

71
Porwnujc jego wielko do lat ubiegych (Tabela nr 6) widoczny jest stay wzrost z poziomu 26,1 w roku
2007, do poziomu 45,08 (w roku 2012). Pomimo stale utrzymujcej si dynamiki wzrostu omawianego
wskanika, Polska znajduje si znacznie poniej redniej jego wartoci obowizujcej dla Unii Europejskiej.
I tak, w 2012 r. rednia liczba polece przelewu na jednego mieszkaca w UE wynosia 50,96. W rankingu
krajw nalecych do UE Polska plasowaa si na 18 miejscu wrd wszystkich 27 krajw. Stay i
dynamiczny wzrost polecenia przelewu w Polsce pozwala, z roku na rok, redukowa rnic midzy
poziomem tego wskanika w Polsce a w UE, w 2012 r. wskanik ten dla Polski stanowi 88% redniej dla
Unii Europejskiej (dla porwnania w 2009 r. wynosi 75%). Niestety pozycja Polski w rankingu krajw UE
w okresie ostatnich lat nie ulega poprawie. Aktualn pozycj Polski na tle innych krajw UE pod wzgldem
wielkoci liczby polece przelewu na jednego mieszkaca wedug danych z 2012 r. pokazuje Wykres nr 48.
Wykres 48. Liczba polece przelewu na 1 mieszkaca w 2012 r.

Opaty za realizacj polecenia przelewu pobierane przez polskie banki konkuruj z wysokimi opatami i
prowizjami od operacji gotwkowych. Nisze opaty maj by zacht dla klientw do otwierania
rachunkw bankowych i realizowania wszelkiego rodzaju patnoci za pomoc taszych i wygodniejszych
dla obu stron form patnoci, jak jest m.in. polecenie przelewu.
Z danych NBP z grudnia 2012 r.
65
wynika, e rednia cena za realizacj przelewu skadanego w oddziale
wynosia 5,77 z, natomiast cena tej usugi bya nisza, gdy by on skadany za pomoc telefonu, i wynosia
rednio 2,85 z. Najtasz form patnoci oferowan klientom przez banki jest realizacja przelewu za
porednictwem Internetu, gdzie rednia cena wynosia 0,29 z.

65
NBP-DSP, Porwnanie wysokoci prowizji ., op. cit., s. 2
2
2
0
,
0

1
2
6
,
9

1
1
8
,
2

1
0
1
,
1

9
0
,
3

8
5
,
0

7
6
,
2

7
5
,
1

7
3
,
3

6
4
,
0

5
8
,
4

5
6
,
7

5
6
,
1

5
6
,
0

5
5
,
7

5
3
,
7

4
7
,
3

4
5
,
1

3
5
,
7

3
3
,
3

2
5
,
6
2
0
,
7

1
9
,
4

1
8
,
4

1
6
,
8

9
,
1

6
,
6

rednia UE: 51,0
0,0
50,0
100,0
150,0
200,0
250,0

72
6.2. Polecenie zapaty
Polecenie zapaty - wprowadzone w Polsce w 1998 roku - jest polskim odpowiednikiem istniejcego w
krajach UE produktu o nazwie direct debit. W poleceniu zapaty stron inicjujc transakcj jest odbiorca, a
wic odwrotnie ni przy poleceniu przelewu, gdzie dyspozycj patnicz wydaje bankowi patnik.
Cech odrniajc polecenie zapaty od polecenia przelewu, oprcz strony inicjujcej patno odbiorcy,
jest moliwo odwoania przez patnika zrealizowanej wczeniej patnoci i zwrotu zapaconej kwoty na
jego rachunek. W 2012 r. liczba transakcji polecenia zapaty w Polsce wyniosa 23,3 mln, co stanowi
zaledwie 0,8 % liczby wszystkich transakcji bezgotwkowych (Tabela nr 7).
Tabela 7. Liczba polece zapaty (w tys.) w Polsce w latach 2005 2012
Polecenie zapaty 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Liczba transakcji 11.873 15.446 19.292 21.306 22.522 22.593 23.283 23.252

rdo: Dane Narodowego banku Polskiego
Wskanik liczby polece zapaty zrealizowanych w przeliczeniu na jednego mieszkaca w Polsce w 2011 r.
wynis 0,60. Porwnujc jego wielko do lat ubiegych (Tabela nr 8) widoczny jest utrzymujcy si
niewielki wzrost z poziomu 0,51 w roku 2007, do poziomu 0,60 w roku 2012.
Tabela 8. Liczba polece zapaty na 1 mieszkaca w latach 2001 2012

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Polska 0,03 0,06 0,12 0,20 0,31 0,41 0,51 0,56 0,59 0,59 0,60 0,60
Strefa EURO 32,55 32,54 37,78 42,70 44,89 47,79 49,75 51,47 52,93 54,68 54,64 55,71
UE 32,56 32,96 37,57 36,07 37,39 39,82 39,22 40,70 42,22 43,87 44,22 45,12


Polska znajduje si znacznie poniej redniej wartoci obowizujcej dla Unii Europejskiej. W 2012 r.
rednia liczba polece zapaty na jednego mieszkaca w UE wynosia 45,12 (czyli zaledwie o 5 zlece mniej
ni rednio realizowana liczba polece przelewu). W rankingu krajw na lecych do UE, Polska plasowaa
si na 26 miejscu wrd wszystkich 27 krajw. Niestety pozycja Polski w rankingu krajw UE w okresie
ostatnich lat nie ulega poprawie i plasuje si na 24 25 miejscu. Aktualn pozycj Polski na tle innych
krajw UE pod wzgldem wielkoci liczby polece przelewu na jednego mieszkaca wedug danych z
2012 r. pokazuje Wykres nr 49.
Dane porwnawcze wskazuj, e wykorzystanie polecenia zapaty w Polsce jest nadal bardzo niskie i
wrd krajw europejskich Polska w tym zakresie niezmiennie zajmuje kocowe miejsca, wyprzedzajc
jedynie Bugari i Rumuni.

73
Wykres 49. Liczba polece zapaty na jednego mieszkaca w 2012 r.

Zalety polecenia zapaty, tj. bezpieczestwo, wygoda, terminowo i oszczdno, potwierdza fakt, e
produkt ten jest od lat powszechnie wykorzystywany w wielu krajach UE. Polecenie zapaty jest
podstawowym instrumentem do regulowania comiesicznych patnoci w takich krajach jak: Niemcy
(rednio 108 polece zapaty na jednego mieszkaca w roku 2012), Austria (rednio 106 polece zapaty)
oraz Holandia (rednio 82 polecenia zapaty), co stawia te kraje w czowce pod wzgldem jego
wykorzystywania.
Na przyczyny maej popularnoci polecenia zapaty w Polsce, a w zwizku z tym niski poziom
wykorzystywania tego instrumentu, ma wpyw kilka rnych czynnikw. Jednym z najwaniejszych jest
fakt, e wrd potencjalnych patnikw obawy budzi automatyczny sposb jej dziaania, niepozwalajcy na
biece ledzenie pobierania patnoci przez wierzycieli i uniemoliwiajcy patnikowi podejmowanie
kadorazowo decyzji o realizacji patnoci od rki, do czego obecnie patnicy s przyzwyczajeni, np. w
przypadku polecenia przelewu lub wpat gotwkowych.
Polecenie zapaty jest produktem wygodnym i bezpiecznym zarwno dla dunika, jak i dla wierzyciela.
Dodatkow zalet tego produktu w Polsce jest jego cena. Obecnie wikszo bankw oferuje swoim
klientom detalicznym realizacj tej usugi bezpatnie bd po minimalnej cenie. rednia cena za realizacj
1
0
7
,
6

1
0
6
,
0

8
1
,
7

5
4
,
2

5
4
,
0

5
2
,
8

3
7
,
8

3
1
,
2

2
9
,
1

2
5
,
8

2
3
,
8

2
3
,
8

2
0
,
2

1
5
,
0

1
4
,
6

1
4
,
6

1
3
,
4

9
,
9

8
,
2

6
,
5

4
,
4

3
,
4

2
,
1

1
,
5

1
,
0

0
,
6

0
,
3

rednia UE: 45,12
0,0
20,0
40,0
60,0
80,0
100,0
120,0

74
polecenia zapaty w grudniu 2012 r. wyniosa 0,44 z, co jest znacznie tasze od wpaty gotwkowej w kasie
banku (rednio ok. 13,45 z) lub polecenia przelewu skadanego w oddziale (5,77 z)
66
.
Instrumentem bardzo zblionym do polecenia zapaty jest GOBI (Gospodarcze Obcienie Bezporednie).
Utworzenie nowego sposobu rozlicze przez banki byo moliwe kilka lat temu dziki wymienionemu w
ustawie Prawo bankowe katalogu form rozlicze pieninych, ktry ma charakter otwarty.
Najwaniejsze, a zarazem bardzo istotne rnice w stosunku do polecenia zapaty to: brak moliwoci
odwoania zlecenia przez dunika oraz moliwo uywania tego instrumentu jedynie w obrocie
gospodarczym. Dla obsugi tego instrumentu KIR S.A. stworzya odrbny komunikat w systemie ELIXIR,
jednake wykorzystanie tej formy rozlicze przez banki jest jak na razie ladowe.
6.3. Karty patnicze
Ustawa z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usugach patniczych w art. 2 pkt 15a okrela kart patnicz jako kart
uprawniajc do wypaty gotwki lub umoliwiajc zoenie zlecenia patniczego za porednictwem
akceptanta lub agenta rozliczeniowego, akceptowan przez akceptanta w celu otrzymania przez niego
nalenych mu rodkw.
Najpopularniejsze kryterium podziau kart patniczych to sposb rozliczenia przeprowadzonych przez
posiadacza transakcji i wg niego moemy je podzieli na:
debetowe umoliwiaj dokonywanie transakcji wycznie do wysokoci dostpnych rodkw na
rachunku,
kredytowe umoliwiaj dokonywanie transakcji rwnie w ciar kredytu, ktry jest spacany
stosownie do warunkw uzgodnionych z bankiem,
obcieniowe - zwane take kartami typu charge, s kartami z odroczonym terminem patnoci. Od
kart kredytowych rni je m.in. to, e zobowizanie spaca si w caoci raz w miesicu.

Karty kredytowe i obcieniowe pojawiy si w Stanach Zjednoczonych przed II wojn wiatow, ich
rozwj nastpi w latach 60-tych i 70-tych XX wieku gwnie jako kart kredytowych. Przede wszystkim ze
wzgldu na wygod uytkownika, karty patnicze szybko rozpowszechniy si m.in. w krajach
europejskich, gwnie jako karty debetowe. W Polsce karty patnicze s od zmiany ustrojowej w 1989 r.
najbardziej dynamicznie rozwijajc si form rozlicze bezgotwkowych, a ostatnie lata przyniosy wzrost
zarwno cznej liczby kart w obiegu, jak rwnie liczby operacji dokonywanych przy ich uyciu.
Wedug stanu na koniec 2012 r. w obiegu w Polsce byo 33,3 mln kart patniczych i w porwnaniu do 2012r.
liczba ta wzrosa o 3,9% (Tabela nr 9 i Wykres nr 50). Tak jak w latach poprzednich, wrd kart patniczych
w Polsce dominuj karty debetowe. Na koniec 2012 r. karty debetowe, w liczbie 26,5 mln, stanowiy ju
79,8% ogu kart patniczych. Kart kredytowych i obcieniowych byo w 2012 r. odpowiednio 6,4 mln i 0,3
mln, co stanowio odpowiednio 19,4 % i 0,8 % ogu kart patniczych.

66
NBP-DSP, Wysoko prowizji i opat, op. cit.

75
Tabela 9. Liczba wydanych kart patniczych w Polsce w latach 2007 2012
Karty patnicze 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Liczba kart w Polsce 26.496.160 30.275.460 33.212.656 31.983.793 32.044.946 33.291.111


Wykres 50. Liczba kart patniczych w Polsce w latach 2000-2012

Struktura wydanych kart wedug poszczeglnych systemw kartowych na koniec czwartego kwartau
2012 r. pokazuje, e udziay poszczeglnych organizacji kartowych w rynku rozkadaj si w nastpujcy
sposb: 61% VISA, 37,5% MasterCard oraz 1,5% pozostae organizacje patnicze.
Liczba kart patniczych w przeliczeniu na jednego mieszkaca stanowi jeden z najbardziej istotnych
wskanikw charakteryzujcych poziom rozwoju obrotu bezgotwkowego w kraju. I tak w 2012 r. rednio
w krajach UE na jednego mieszkaca przypadao 1,46 karty patniczej (Tabela nr 10). W Polsce na jednego
mieszkaca w 2012 r. przypadao 0,86 karty patniczej. W porwnaniu z wczeniejszymi latami warto
wskanika wzrastaa z poziomu 0,38 w 2001 r. do poziomu 0,70 w 2007 r. i 0,87 w 2009 r. W latach 2010
2011 warto wskanika spada nieznacznie do poziomu 0,83. Dystans, jaki dzieli Polsk od innych krajw
UE, zmniejszy si z 0,9 w 2003 r. do 0,6 w 2012 r.

11,3
14,4
16,9
15,1
16,9
20,4
23,8
26,5
30,3
33,2
32,0 32,0
33,3
0
5
10
15
20
25
30
35
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
mln

76
Tabela 10. Liczba wydanych kart patniczych na jednego mieszkaca w latach 2001 2012.

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Polska 0,38 0,45 0,41 0,47 0,53 0,63 0,70 0,79 0,87 0,83 0,83 0,86
Strefa EURO 1,06 1,11 1,14 1,16 1,3 1,34 1,42 1,45 1,44 1,44 1,42 1,43
UE 1,18 1,25 1,31 1,22 1,33 1,37 1,41 1,46 1,45 1,45 1,45 1,46

W 2012 r. wielko wskanika wydanych kart patniczych w przeliczeniu na jednego mieszkaca postawia
Polsk na 26 miejscu w gronie 27 krajw UE (Wykres nr 51). Polska wyprzedzia w rankingu (podobnie jak
w roku 2011) jedynie Rumuni (0,64). Polska na tle regionu i caej UE odznacza si bardzo nisk liczb
wydanych kart. Jest to ponad cztery razy mniej kart na jednego mieszkaca ni w Luksemburgu (3,68),
blisko trzy razy mniej ni w Wielkiej Brytanii (2,4) i ponad dwa razy mniej ni w Szwecji (2,24) i Portugalii
(1,92). W naszym regionie w 2012 r. na poziomie zblionym do Polski (0,86) znajdoway si Wgry (0,9) i
Czechy (0,97). Natomiast znacznie wyszy poziom odnotowano w Estonii (1,33), na Litwie (1,22) i otwie
(1,17).
Wykres 51. Liczba wydanych kart patniczych na jednego mieszkaca w 2012 r.

3
,
6
8

2
,
4

2
,
2
4

1
,
9
2

1
,
8
8

1
,
8
7

1
,
8
2

1
,
6
3

1
,
6

1
,
4
9

1
,
4
8

1
,
4
6

1
,
4
5

1
,
3
3

1
,
3
3

1
,
3
2

1
,
2
6

1
,
2
2

1
,
1
8

1
,
1
7

1
,
1
3

1
,
1
2

1
,
0
2

0
,
9
7

0
,
9

0
,
8
6

0
,
6
4

rednia UE: 1,46
0
0,5
1
1,5
2
2,5
3
3,5
4

77
W ostatnich latach dynamicznie ronie liczba kart patniczych wyposaonych nie tylko w pasek
magnetyczny, ale i mikroprocesor. Liczba kart hybrydowych wyposaonych w mikroprocesor wzrosa od
koca 2009 r. do grudnia 2012 r. z poziomu 8 mln do 27,9 mln szt. Przedstawia to Wykres nr 52.
Wykres 52. Liczba kart patniczych w standardzie EMV w oglnej liczbie kart patniczych w Polsce
w latach 2000 2012

* Karty wyposaone w mikroprocesor oraz karty hybrydowe (karty wyposaone w mikroprocesor i
pasek magnetyczny)
Powysze dane statystyczne nie pokazuj nasycenia kartami patniczymi polskiego spoeczestwa. Cz
osb posiada bowiem nie tylko jedn kart patnicz, ale dwie, trzy i wicej, co znieksztaca obraz
faktycznego posiadania kart patniczych przez Polakw (Wykres nr 53).
Wykres 53. Liczba posiadanych kart patniczych przez osoby posiadajce karty patnicze

rdo: T. Koliski, Zwyczaje patnicze Polakw, Narodowy Bank Polski, Warszawa, maj 2013, s. 63, n=662
1,3
2,0
4,9
8,0 15,8 23,5 27,9
0%
3%
6%
8%
16%
24%
50%
73%
84%
0
5
10
15
20
25
30
35
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
mln szt.
karty EMV pozostae karty patnicze
74%
21%
3%
1 karta 2 karty 3 karty 4 karty i wicej

78
Ukartowienie, tj. udzia osb posiadajcych kart patnicz w oglnej liczbie dorosych Polakw, ksztatuje
si w wysokoci 66,2% (Wykres nr 54). Pokazuje to, e jeszcze bardzo dua grupa Polakw nie ma karty
patniczej, w tym rwnie dua cz posiadaczy kont.
Wykres 54. Posiadanie i korzystanie z kart patniczych przez dorosych Polakw

Istotny wzrost liczby tych kart zwikszy bezpieczestwo wykorzystywania kart patniczych w Polsce.
Rosnca obecno kart wyposaonych w mikroprocesor na rynku kart patniczych jest skutkiem
stopniowego dostosowywania kart do standardu EMV, co wynikao z wczeniej planowanego na koniec
2010 r. zakoczenia migracji polskich bankw na powyszy standard. Udzia tych kart w oglnej liczbie
kart patniczych wzrs tym samym do blisko 84%.
Kolejnymi wskanikami obrazujcymi czstotliwo wykorzystania kart patniczych jest:
a. liczba bezgotwkowych transakcji kartowych ogem,
b. liczba bezgotwkowych transakcji kartowych przypadajcych rednio na jednego mieszkaca,
oraz
c. liczba bezgotwkowych transakcji kartowych na jedn kart.
W porwnaniu z krajami Unii Europejskiej w Polsce nadal za pomoc kart patniczych dokonywanych jest
stosunkowo niewiele transakcji bezgotwkowych, ktre s rozumiane jako transakcje dokonane przy
uyciu karty patniczej, ale z pominiciem transakcji wypaty gotwki z bankomatu (ktre take
dokonywane s przy uyciu karty).
Liczba bezgotwkowych transakcji kartowych systematycznie rosa od 2000 r., osigajc w 2012 r. poziom
1,2 mld transakcji (Wykres nr 55).
63%
3%
11%
23%
ma i korzysta z karty ma ale nie korzysta z karty nie ma karty ale ma konto brak konta

79
Wykres 55. Liczba transakcji bezgotwkowych dokonanych kartami patniczymi w Polsce
w latach 2000 2012


W 2012 r. w Polsce liczba transakcji bezgotwkowych przeprowadzonych przy uyciu karty patniczej w
przeliczeniu na jednego mieszkaca wyniosa 31,55 (Tabela nr 11 i Wykres nr 56).

Tabela 11. Liczba transakcji bezgotwkowych dokonanych kart patnicz w przeliczeniu na jednego
mieszkaca w latach 2001 2012
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Polska 2,24 3,15 4,07 5,28 6,92 9,28 12,11 15,13 18,45 21,92 26,63 31,55
Strefa EURO 28,84 35,92 38,54 41,86 46,21 49,5 52,58 56,09 58,17 62,47 66,75 70,76
UE 37,26 44,68 48,7 45,98 50,11 54,19 55,36 59,52 63,11 68,10 73,83 78,98


54
90
120
156
198
264
354
462
577
704
844
1 026
1 216
0
200
400
600
800
1 000
1 200
1 400
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
mln


80
Wykres 56. Liczba transakcji bezgotwkowych dokonanych kartami patniczymi na 1 mieszkaca w
poszczeglnych krajach Unii Europejskiej w 2012 r.

Porwnanie wysokoci wskanika dla Polski do redniej dla UE (78,98) i strefy euro (70,76) wypada do
niekorzystnie dla Polski. Statystyczny mieszkaniec UE dokonuje rednio prawie trzy razy wicej transakcji
bezgotwkowych kartami patniczymi ni statystyczny Polak. Mimo tak wyranej dysproporcji midzy
Polsk a UE naley stwierdzi, e poziom liczby transakcji kartami w Polsce systematycznie wzrasta. Dla
porwnania, w 2001 r. przecitny Polak dokonywa przy uyciu karty patniczej rednio 2,3 transakcji, a w
2012 r. robi to prawie czternacie razy czciej i dokonywa 31,6 transakcji.
Nieco wyej w rankingu krajw UE mieci si Polska pod wzgldem liczby bezgotwkowych transakcji na
jedn kart. Polska ze wskanikiem 35,6 transakcji rocznie dokonywanych pojedyncz kart patnicz w
2012 r. plasuje si co prawda poniej redniej UE (51,1), ale w tym rankingu zajmuje 13. miejsce. W
porwnaniu z wczeniejszymi latami warto wskanika w latach 2004 2012 zwikszya si z poziomu
11,1 do poziomu 35,6, co stanowi wzrost o 221% (Tabela nr 12 i Wykres nr 57).

2
3
3
,
8

2
3
0
,
1

2
1
3
,
5

1
6
6
,
8

1
5
8
,
6

1
5
7
,
8

1
5
5
,
6

1
2
9
,
5

1
1
4
,
5

1
1
1
,
0

7
7
,
7

6
2
,
9

6
2
,
0

5
8
,
0

5
2
,
3

4
7
,
5

4
3
,
8

3
8
,
9

3
7
,
6

3
1
,
6

3
1
,
6

3
0
,
5

2
7
,
9

2
6
,
6

7
,
4

6
,
6

4
,
5

rednia UE: 78,98
0,0
50,0
100,0
150,0
200,0
250,0

81
Tabela 12. Liczba transakcji bezgotwkowych dokonanych pojedyncz kart patnicz w latach 2001 2012

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Polska 11,1 12,7 14,5 17,0 18,50 20,68 25,73 31,08 35,63
Strefa EURO 25,6 30,7 32,0 34,1 33,0 35,0 34,5 36,00 38,37 41,10 44,77 47,28
UE 29,9 33,6 35,0 35,2 35,0 37,2 36,6 38,12 41,20 44,23 48,49 51,10


Wykres 57. Liczba transakcji bezgotwkowych dokonanych kartami patniczymi na jedn kart patnicz
w krajach Unii Europejskiej w 2012 r.

Powysze dane wskazuj wyranie, i jakkolwiek w odniesieniu do liczby posiadanych kart patniczych
Polska zajmuje jedno z ostatnich miejsc przy porwnaniach z innymi krajami Unii Europejskiej, tj. 26.
miejsce na 27 pastw, o tyle we wskanikach wykorzystywania kart Polska zajmuje wysze miejsca, tj.
miejsce 20. w liczbie bezgotwkowych transakcji na 1 mieszkaca oraz 13. miejsce w liczbie takich
transakcji na 1 kart patnicz.
Wykazujc zalety i korzyci korzystania z kart patniczych, nie mona pomin kwestii czynnikw
ograniczajcych ich stosowanie. Podstaw posiadania i korzystania z karty jest nawizanie kontaktu klienta
z bankiem, w celu otwarcia rachunku bankowego. Naturalnym jest wic, e osoby nieposiadajce rachunku
bankowego nie mog korzysta z tego rodzaju produktw bankowych. W przypadku karty kredytowej
posiadanie rachunku bankowego nie jest wymagane, niemniej jednak i w tym przypadku nie mona
pomin kontaktu z bankiem, w celu podpisania umowy o kart kredytow.
1
4
7
,
0

1
4
0
,
6

1
1
2
,
4

9
9
,
0

9
5
,
9

8
2
,
3

6
5
,
0

5
9
,
5

5
6
,
2

5
4
,
2

4
4
,
6

3
6
,
0

3
5
,
6

3
2
,
5

3
2
,
0

3
1
,
8

2
9
,
9

2
8
,
9

2
8
,
2

2
4
,
9

2
1
,
8

2
1
,
6

2
1
,
1

1
1
,
4

9
,
9

4
,
3

3
,
8

rednia UE: 51,1
0
20
40
60
80
100
120
140
160

82
6.4. Inne innowacyjne instrumenty i usugi patnicze
W ostatnich latach w Polsce pojawio si wiele innowacyjnych instrumentw oraz usug patniczych, ktre
zostan poniej krtko opisane.
Karty zblieniowe (bezstykowe)
Rozwizaniem, ktre ma szans zastpi w duym stopniu gotwk w transakcjach niskokwotowych, s
karty zblieniowe. Technologia zblieniowa zostaa wykorzystana przez midzynarodowe organizacje
patnicze. W ramach systemu MasterCard funkcjonuje ona pod mark PayPass, a w ramach systemu VISA
pod mark payWave.
Karta zblieniowa jest wyposaona w mikroprocesor oraz anten radiow umieszczone wewntrz karty. W
celu dokonania patnoci klient zblia kart do specjalnego czytnika, bez koniecznoci podawania karty
sprzedawcy i umieszczania jej w czytniku kart mikroprocesorowych bd przecigania jej przez czytnik
kart z paskiem magnetycznym. Komunikacja pomidzy kart a czytnikiem odbywa si drog radiow.
Gwn zalet kart zblieniowych jest wprowadzona przez organizacje kartowe zasada, e transakcje
poniej okrelonej kwoty (w Polsce 50 z, w strefie euro 20 EUR) nie s potwierdzane PIN-em lub
podpisem, co znacznie skraca czas ich realizacji. Karty te, oprcz technologii zblieniowej, posiadaj
mikroprocesor w standardzie EMV oraz pasek magnetyczny. Funkcjonalno zblieniowa moe by atwo
dodana do jakiejkolwiek karty: kredytowej, debetowej lub pre-paid. Kartami z funkcj zblieniow mona
zapaci w kadym punkcie handlowo-usugowym akceptujcym karty patnicze MasterCard i Visa,
wykorzystujc stykowy mikroprocesor, pasek magnetyczny lub funkcj zblieniow w cigle rosncej sieci
akceptacji.
Patnoci przy uyciu karty zblieniowej zostay w Polsce uruchomione w grudniu 2007 r. jako efekt
wsppracy MasterCard, Banku Zachodniego WBK S.A. oraz firmy eService S.A. Pierwsz kart
zblieniow wydan przez Bank Zachodni WBK S.A. bya karta Maestro PayPass typu pre-paid
67

(przedpacona, ktr naley doadowa rodkami pieninymi). Karty te zyskuj na rynku polskim coraz
wiksz popularno. Na koniec 2012 r. w naszym kraju byo w obiegu 15,1 mln kart z funkcj zblieniow
oraz 105 tys. terminali obsugujcych takie karty.
Patnoci Mobilne
Patnoci z wykorzystaniem telefonw komrkowych znajduj si w Polsce wprawdzie we wstpnej fazie
rozwoju, ale i tak jest to rynek zaliczany do pionierskich i wiodcych w skali Europy i wiata. Patnoci tego
typu umoliwiaj dokonywanie zapaty za nabywane towary i usugi przy uyciu telefonw komrkowych
na zasadach podobnych jak korzystanie z kart patniczych. Patno mona zrealizowa w sklepach
internetowych, jak rwnie w tradycyjnych punktach sprzeday. W ramach patnoci mobilnych wyrnia
si patnoci mobilne zblieniowe oraz patnoci mobilne zdalne.
Patnoci mobilne zblieniowe s rozwizaniem bazujcym na technologii komunikacji krtkiego zasigu
(NFC, ang. Near Field Communication). W II proczu 2012 r. na rynku polskim usuga ta, przechodzc

67
Zalet karty typu pre-paid jest to, e jest ona kart na okaziciela, co pozwala, podobnie jak w przypadku gotwki, zachowa
anonimowo paccego.

83
pomylnie etap pilotay, zostaa uruchomiona w kilku bankach w ramach systemu MasterCard oraz dwch
sieci telefonii komrkowej (T-Mobile i Orange). Naley zauway, e obecnie dostpnych jest niewiele
modeli telefonw komrkowych obsugujcych t technologi. Aplikacja patnicza jest umieszczona
zazwyczaj na karcie SIM. W celu dokonania patnoci niskokwotowych naley uruchomi aplikacj
patnicz i zbliy telefon do specjalnego czytnika (czytnika kart zblieniowych). Usuga ta w ramach sieci
Orange nosi nazw Orange Cash, a w ramach T-Mobile funkcjonuje pod mark MyWallet.
Patnoci mobilne zdalne umoliwiaj dokonywanie transakcji bez wzgldu na miejsce przebywania
uytkownika. W Polsce jako pierwsza patnoci mobilne zdalne uruchomia spka mPay S.A. w 2007 r.,
naleca od 2006 r. do grupy kapitaowej ATM S.A. System ten bazuje na portmonetce elektronicznej,
wymagajcej wczeniejszego zasilenia rodkami pieninymi przez uytkownika, oraz mechanizmie USSD,
umoliwiajcym bezporedni komunikacj pomidzy telefonem komrkowym a poszczeglnymi
elementami sieci komrkowych. Uytkownicy mPay mog np. kupowa bilety na przejazdy komunikacj
publiczn w wybranych polskich miastach. W niektrych miejscowociach mona w ten sposb zapaci
rwnie za parking lub za towary w wybranych punktach handlowo-usugowych. Kolejnym systemem
patnoci mobilnych w Polsce jest system prowadzony przez SkyCash Poland S.A. System ten umoliwia
przy pomocy telefonu komrkowego, ktry posiada dostp do Internetu, m. in. doadowanie karty pre-
paid, opacenie biletw komunikacji miejskiej, patnoci za przejazd taxi, przelewy rodkw pieninych
pomidzy uytkownikami czy wypat gotwki z bankomatu. W 2011 r. na rynku polskim pojawia si
usuga MasterCardMobile, w ramach ktrej podmioty takie jak: uPaid, CallPay, Cardmobile nalecy do
spki mPay, InPost, mobiParking, SkyCash oferuj m.in. doadowania telefonw komrkowych na kart
pre-paid, patnoci za komunikacj miejsk czy parkowanie. Klient moe uruchomi usug poprzez
rejestracj swojej karty MasterCard u jednego z ww. usugodawcw. Do potwierdzenia transakcji jest
wymagany kod CVC, umieszczony na odwrocie zarejestrowanej karty patniczej. W II proczu 2012 r.
usuga ta zostaa wdroona w drugim wariancie polegajcym na oferowaniu usugi klientom przez bank.
W listopadzie 2012 r. patnoci mobilne zdalne w ramach inicjatywy MasterCardMobile uruchomi Polbank
EFG S.A., ktrego klienci (posiadacze kart kredytowych) mog korzysta z usugi za pomoc specjalnej
aplikacji na telefon, systemu IVR (ang. Interactive Voice Response) lub trybu tekstowego. Uwierzytelnienie
transakcji odbywa si przy wykorzystaniu kodu mPIN, ktry jest nadawany przez bank. Nad zdalnymi
patnociami mobilnymi pracuje rwnie organizacja Visa, ktrej oferta powinna by wkrtce wdraana.
Warte podkrelenia s take dziaania bankw polegajce na tworzeniu wasnych rozwiza patnoci
mobilnych. Jednym z nich jest usuga zdalnych patnoci mobilnych o nazwie IKO, oferowana od marca
2013 r. przez PKO Bank Polski S.A. System wykorzystuje do komunikacji Internet, co uniezalenia go od
operatora telefonii komrkowej. W pierwszym etapie funkcjonowania bdzie dziaa on w formie systemu
zamknitego, prowadzonego w ramach grupy kapitaowej PKO Banku Polskiego S.A. Operacje mog by
dokonywane pomidzy posiadaczami rachunkw bankowych PKO BP S.A. lub przez klientw tego banku
u akceptantw wyposaonych w terminale POS obsugiwane przez firm eService. Wypaty gotwki z
bankomatu z wykorzystaniem systemu IKO s dostpne w bankomatach PKO BP S.A. oraz Euronet.
Trwaj rwnie prace nad utworzeniem przez sze bankw lokalnego systemu patnoci mobilnych
bazujcego na IKO. Innym bankiem, ktry w 2013 r. wdroy wasny system patnoci mobilnych o nazwie
PeoPay, jest Bank Polska Kasa Opieki S.A. Przy wykorzystaniu tego rozwizania mona m.in. paci od
padziernika 2013 r. w sieci ponad 2 tys. sklepw Biedronka, w ktrych dotychczas akceptowana bya
wycznie gotwka. Z systemu patnoci mobilnych w sieci Biedronka o nazwie iKASA mog obecnie
korzysta klienci trzech bankw (Bank Pekao S.A., Getin Bank S.A. oraz Alior Bank S.A.).

84
3-D Secure
Kolejn innowacj w obszarze kart patniczych, zwikszajc od kilku lat bezpieczestwo patnoci kartami
w sklepach internetowych, jest usuga Verified by Visa (w Visa) oraz MasterCard Secure Code (w
MasterCard) wykorzystujca opracowany przez Visa i przyjty przez inne systemy protok 3D-Secure. Jest
to usuga majca zastosowanie w transakcjach internetowych. Polega ona na tym, e posiadacz karty w
trakcie autoryzacji transakcji jest przekierowywany na stron internetow swojego banku, gdzie
dodatkowo musi poda haso, zdefiniowane wczeniej i suce wycznie do zatwierdzania transakcji
internetowych, lub zatwierdza transakcj w taki sposb jak przy innych transakcjach dokonywanych w
serwisie bankowoci internetowej prowadzonym przez bank klienta (np. token, hasa jednorazowe
przesyane SMS-em, karty zdrapki z hasami, lista hase jednorazowych).
Duy potencja technologii 3D-Secure wynika z faktu, e uatwia ona dokonywanie patnoci
internetowych nie tylko przy pomocy kart kredytowych, ale take z uyciem wydanych ju paskich kart
debetowych, ktre do tej pory nie posiaday takiej funkcjonalnoci (karty debetowe to ok. 80% wszystkich
kart patniczych wydanych w Polsce). Dziki wprowadzeniu usugi 3D-Secure karty debetowe, jeszcze do
niedawna decyzj bankw zamknite na Internet, zyskay now funkcjonalno, tj. moliwo
wykonywania transakcji w Internecie. Dziaajcy w Polsce agenci rozliczeniowi zapewniajcy autoryzacj i
rozliczenie transakcji na platformie internetowej wdroyli ju protok 3D-Secure.
Patnoci drog elektroniczn poprzez ePUAP
ePUAP (Elektroniczna Platforma Usug Administracji Publicznej) umoliwia uytkownikowi dokonanie
opaty on-line przy pomocy dostpnych usug patnoci elektronicznych w wyniku czego wystawiane jest
Elektroniczne Potwierdzenie Opaty (EPO). W celu zapewnienia otwartoci rozwizania, stosowane s
standardowe mechanizmy komunikacji przez Web Servicey, z wykorzystaniem oglnego uniwersalnego
interfejsu. Jedn z cech platformy ePUAP jest moliwo wsppracy z systemami zewntrznymi. Proces
rozpoczyna si skierowaniem do ePUAP zlecenia opaty z systemu zlecajcego opat, co moe nastpi
poprzez usugi front-end ePUAP lub spoza ePUAP wywoanie podsystemu patnoci z systemw
zewntrznych lub podsystemw ePUAP odbywa si przez danie HTTPS POST i wymaga kontekstu
bezpieczestwa, dlatego te w przypadku braku aktywnej sesji uytkownik zostanie przeprowadzony
przez proces logowania. Zlecenie opaty musi zawiera informacje o kwocie, odbiorcy, jego numerze konta
bankowego oraz informacje do umieszczenia w tytule opaty. Po zakoczeniu edycji patnoci przez
uytkownika nastpuje przekierowanie do strony instytucji finansowej. W ramach opaty wystawiane jest
EPO jako powiadczenie wykonanej patnoci. Elektroniczne Powiadczenie Opaty to dokument XML o
ustalonej strukturze, w ktrym uprawniona strona (instytucja finansowa) powiadcza fakt przyjcia wpaty
okrelonej kwoty, na okrelony rachunek, z okrelonym tytuem. EPO moe rwnie zawiera rne
dodatkowe informacje o okolicznociach wpaty. Informacje zawarte w EPO powiadczone s podpisem
cyfrowym wystawcy (ePUAP).
Jedn z usug uruchomionych w ramach ePUAP jest pobieranie opaty skarbowej, ktra dotyczy
korzystania z usug publicznych. ePUAP umoliwia dokonanie opaty w formie mikropatnoci poprzez
zlecenie przelewu bd z wykorzystaniem karty patniczej.


85
Serwisy patnoci wirtualnych
Innowacyjnymi usugami patniczymi, przeznaczonymi do dokonywania transakcji internetowych, s
patnoci realizowane za porednictwem serwisw patnoci wirtualnych
68
. Obsuguj one gwnie
transakcje pomidzy osobami fizycznymi handlujcymi na internetowych aukcjach, ale take zakupy w
coraz liczniejszych sklepach internetowych. Dziaalno serwisw patnoci wirtualnych opiera si
zazwyczaj na oferowaniu specjalnych kont, ktre s w istocie portfelami elektronicznymi (niebdcymi
rachunkami bankowymi), za pomoc ktrych nastpuje transfer rodkw pomidzy nadawc i odbiorc
patnoci. Wikszo duych midzynarodowych serwisw tego typu umoliwia realizacj szybkich i
stosunkowo tanich patnoci transgranicznych, co spotyka si z rosncym zainteresowaniem ze strony
uytkownikw Internetu. Na wiecie najwaniejszymi serwisami patnoci wirtualnych s PayPal
69
i
MoneyBookers
70
(serwisy te dziaaj take w Polsce). Natomiast na polskim rynku du rol odgrywa
serwis np. PayU
71
, z Grupy Allegro
72
.
EBPP elektroniczna prezentacja i patno rachunkw
EBPP elektroniczna prezentacja i patno rachunkw (ang. Electronic Bill Presentment and Payment) jest
innowacyjn usug patnicz zwizan z obsug patnoci masowych, dziki ktrej mona wyeliminowa
z obiegu papierowe faktury i rachunki w kontaktach pomidzy dostawc masowych usug a ich odbiorc.
Dziaanie usug tego typu polega na tym, e dostawca usug dostarcza klientowi rachunek lub faktur w
postaci elektronicznej i umoliwia patno w ramach bankowoci elektronicznej lub poprzez stron
internetow wierzyciela. W odrnieniu od polecenia zapaty klient decyduje o tym, w ktrym momencie
zapaci za rachunek lub faktur. W Polsce, jako pierwsze, t usug wprowadziy dwa podmioty
Krajowa Izba Rozliczeniowa S.A. pod mark BILIX
73
oraz Blue Media S.A. jako eFaktura. Grono
dostawcw usug EBPP powikszyo si w ostatnich latach w Polsce m.in. o firmy BillBird oraz Comarch.
Przelewy natychmiastowe
Wanym innowacyjnym rozwizaniem na polskim rynku jest usuga przeleww natychmiastowych. Na
polskim rynku dziaaj dwa tego typu systemy. Pierwszym z nich jest Express ELIXIR, ktrego operatorem
jest KIR. S.A. Usuga ta, ktra zostaa zaoferowana pierwszym klientom w czerwcu 2012 r., umoliwia
dokonanie polecenia przelewu midzy rachunkami klientw prowadzonymi przez dwa rne banki w
cigu kilku sekund. KIR S.A. dla potrzeb obsugi systemu Express ELIXIR posiada w systemie SORBNET2
rachunek powierniczy dla, na ktrym gromadzone s rodki bankw uczestnikw systemu - stanowice
pokrycie finansowe patnoci wymienianych midzy bankami w systemie Express ELIXIR. Drugi z
systemw nosi nazw BlueCash. Operatorem systemu jest firma Blue Media. System zosta uruchomiony w
listopadzie 2012 r. i umoliwia przekazywanie rodkw pieninych pomidzy nadawc a odbiorc w
czasie rzeczywistym. Obsuguje przekazy pienine w formie polecenia przelewu oraz wpaty gotwkowej.

68
M. Polasik, K. Maciejewski Innowacyjne, op. cit., s. 65.
69
PayPal posiada w 2012 r. 94 mln aktywnych kont (220 mln wszystkich kont uytkownikw) w 190 krajach.
70
Firma Moneybookers posiadaa w 2012 r. ponad 25 mln zarejestrowanych klientw.
71
Spka PayU SA, naleca do Grupy Allegro, otrzymaa 15 czerwca 2007 roku zgod Prezesa Narodowego Banku Polskiego
na prowadzenie systemu autoryzacji i rozlicze w charakterze agenta rozliczeniowego.
72
J. Kunkowski, M. Polasik, Polski rynek patnoci internetowych - stan i uwarunkowania rozwoju, s. 78, [w:] Determinanty potencjau
rozwoju organizacji, pod red. A. Stabryy, K. Woniaka, Miles.pl, Encyklopedia Zarzdzania, Krakw 2012.
73
Obecnie usuga nosi nazw invoobill.

86
7. Koszty zwizane z obrotem bezgotwkowym
W grupie wybranych 22 bankw, poddanych przez NBP cyklicznej analizie wysokoci prowizji i opat
zwizanych z rozliczeniami pieninymi
74
, w odniesieniu do konkretnych analizowanych elementw,
zwizanych z rozliczeniami pieninymi w ramach rachunku bankowego, poszczeglne opaty
przedstawiaj si nastpujco
75
:
1. opata za prowadzenie rachunku rednia miesiczna opata za prowadzenie standardowego
rachunku bankowego dla klientw detalicznych w polskich bankach w grudniu 2012 r. wyniosa 4,89
z;
2. opata za uytkowanie karty rednia opata w grudniu 2012 r. wynosia 3,72 z;
3. opata za realizacj polecenia przelewu w oddziale rednia opata w grudniu 2012 r. wynosia 5,77 z;
4. opata za realizacj przelewu przez telefon rednia opata w grudniu 2012 r. wynosia 2,85 z;
5. opata za realizacj przelewu za porednictwem Internetu rednia opata wynosi 0,29 z;
6. opata za realizacj polecenia zapaty rednia opata za grudzie 2012 r. wyniosa 0,44 z;
7. opaty za realizacj wpaty gotwkowej na rachunek w innym banku cena tej usugi wyniosa min.
13,53 z, za maks. 0,74% kwoty wpaty;
8. opaty za wypat gotwki z uyciem karty debetowej:
a. we wasnych bankomatach 0,17 z,
b. w innych bankomatach w kraju min. 3,32 z i max 3,10% wypacanej kwoty,
c. w bankomatach za granic min. 8,07 z i max 3,06% wypacanej kwoty.

Wanych szacunkw w zakresie kosztw instrumentw patniczych dostarczyo badanie Europejskiego
Banku Centralnego przeprowadzone w latach 2009-2012 (por. podrozdzia 2.4.6). W jego ramach
oszacowano, e przecitnie najniszym kosztem spoecznym na transakcj cechowaa si patno gotwk
(0,42 EUR), za nastpne w kolejnoci byy patnoci kartami debetowymi (0,70 EUR). Dla polecenia zapaty
byo to 1,27 EUR, dla polecenia przelewu 1,92 EUR, za dla kart kredytowych 2,39 EUR. Najbardziej
kosztowne w tym ujciu byy czeki 3,55 EUR. Jednak w niektrych krajach gotwka nie osiga
najniszego jednostkowego kosztu spoecznego. W ponad jednej trzeciej krajw to karta debetowa jest w
tym rozumieniu najtaszym instrumentem patniczym.
Narodowy Bank Polski rwnie rozwaa wzicie udziau w ww. badaniu EBC i uczestniczy w pracach
przygotowawczych do tego badania, jednak z uwagi na brak moliwoci uzyskania niezbdnych danych,
stwierdzony po przeprowadzonym wiczeniu pilotaowym w 2009 r. zadecydowa o rezygnacji z udziau
w tym projekcie badawczym. W 2012 r. miao jednak miejsce kilka wanych wydarze w obszarze
analizowania kosztw instrumentw patniczych, ktre pozwalaj sdzi, e obecnie uzyskanie danych od
poszczeglnych podmiotw na rynku patnoci jest moliwe. W zwizku z tym NBP, wzorem innych
krajw, zamierza w latach 2013-2015 przeprowadzi badanie kosztw instrumentw patniczych.

74
Na dzie 31 grudnia 2012 r. suma bilansowa wszystkich bankw komercyjnych wynosia 1,27 bln z (dane NBP). Udzia 22
analizowanych bankw w grupie wszystkich bankw w zakresie sum bilansowych wynis 83,09%.
75
NBP-DSP, Porwnanie wysokoci prowizji ., op. cit.

87
8. Przestpstwa i incydenty zwizane z obrotem gotwkowym i bezgotwkowym
Zgodnie z obowizujcym prawem wszelkiego rodzaju zobowizania finansowe mona regulowa za
pomoc gotwki bd bezgotwkowo za pomoc papierowych lub elektronicznych nonikw informacji.
Stosowanie kadej z wymienionych form patnoci posiada niezaprzeczalne zalety, ale jest take obarczone
rnego rodzaju ryzykiem.
W przypadku gotwki jedn z zalet niewtpliwie jest anonimowo, ktra chroni dane osb
zaangaowanych w proces wymiany gotwki, ale jednoczenie jest te jej najwiksz wad, poniewa
skradzione banknoty czy monety mog od razu zosta uyte przez zodzieja. Innym problemem
zwizanym z gotwk jest jej autentyczno. Wprawdzie techniki zabezpieczania banknotw stale si
rozwijaj, ale to samo mona powiedzie o technikach ich podrabiania. Zgodnie z danymi NBP w roku
2012 ujawniono i wycofano z obiegu 10.410 sztuk falsyfikatw znakw pieninych, ktrych liczba, w
stosunku do 2011 r., wzrosa o 11,3% ( wzrost wartoci falsyfikatw w tym okresie wynis 8%).
76

Ujawnienie faszywych banknotw w obiegu oznacza, i zostay one wykryte w efekcie dokonywania nimi
transakcji gotwkowej. Faszywe banknoty s wwczas zatrzymywane bez prawa do zwrotu ich
rwnowartoci
77
, a wic dla podmiotu, ktry je przyj (banku, sklepu, klienta, itd.), zawsze stanowi to
strat.
Tradycyjnie ju banki ze wzgldu na specyfik swojej dziaalnoci, a przede wszystkim na gotwk, ktra
jest transportowana lub znajduje si w kasach placwek bankowych, s naraone na rnego rodzaju
przestpstwa gotwkowe. W 2010 r. miao miejsce 215 napadw na banki, a wic 5-krotnie wicej ni w
2009 r., jednake rednia kwota pojedynczego udanego napadu (w 2010 r. byo ich 160), wynoszca w
2010 r. 17.500 z, bya mniejsza o 6.500 z ni w 2009 r. W roku 2011 liczba napadw na placwki bankowe
wyniosa 170, za w 2012 r. zmniejszya si do 130, przy jednoczesnej poprawie wykrywalnoci sprawcw
78
.
W 2012 r. potwierdzia si tendencja przenoszenia napadw z najwikszych aglomeracji miejskich do
mniejszych miejscowoci.
Inn kwesti jest wzrost liczby atakw na bankomaty ich liczba wzrosa z 27 w 2011 r. do 42 w 2012 r.
Sprawcy skradli z nich 1.300.000 z, czyli kwot o ok. 30% wiksz ni w 2011 r.
Ryzyko zwizane z obrotem gotwkowym mona zminimalizowa, zakadajc rachunek bankowy, ktry
umoliwia korzystanie z bezgotwkowych instrumentw patniczych (polecenie przelewu, zlecenie stae,
polecenie zapaty) oraz najnowszych kanaw rozlicze, jakim m.in. jest Internet. Polecenie przelewu jest
instrumentem, ktrego konstrukcja sprawia, e bardzo trudno tu znale miejsce do naduy. W
przypadku polecenia zapaty, ktrego wystawc jest wierzyciel, w cigu ostatnich lat funkcjonowania tego
instrumentu nie zanotowano przypadkw naduy, co zdecydowanie czyni go najbezpieczniejszym
instrumentem patniczym wrd oferowanych przez banki.

76
W roku 2011 byy to 9353 sztuki falsyfikatw o cznej wartoci ok. 610 tys. z (wobec cznej wartoci ok. 660 tys. z w roku
2012) - na podstawie danych DES oraz Sprawozdania z dziaalnoci NBP w 2012 r.
77
Art. 35 Ustawy o NBP (Dz.U. 97.140.938 z pn. zm.); zarzdzenie Prezesa NBP w sprawie zatrzymywania faszywych
znakw pieninych (M.P. 89.32.255 z pn. zm.
78
Wedug danych KGP, w wyniku 92 skutecznych napadw banki utraciy 1,777 mln z, co oznacza redni strat ok. 19.300 z
na jeden udany napad, czyli o 5400 z mniej ni w 2011 r.

88
Zabezpieczenia bankowoci internetowej stosowane przez polskie banki s w wikszoci dobre i
gwarantuj bezpieczestwo na poziomie europejskim. Banki wdraaj coraz nowsze i bardziej bezpieczne
metody zabezpieczenia dostpu do rachunkw bankowych przez Internet, do ktrych m.in. nale:
logowanie do systemu przy pomocy identyfikatora oraz hasa, wykorzystywanie tokena elektronicznego
urzdzenia szyfrujcego oraz jednorazowych kodw sms do potwierdzania transakcji bankowych.
Jednoczenie wraz z rozwojem bankowych usug internetowych otworzyy si nowe pola dla przestpstw
zwizanych z obrotem bezgotwkowym. Przykadem s tu prby wamania si i kradziey rodkw z
bankowych rachunkw internetowych. Na og nie s one efektem zamania zabezpiecze banku
internetowego, ale wyudzenia od waciciela rachunku danych umoliwiajcych zalogowanie si.
79

Karta patnicza, jako instrument obrotu bezgotwkowego, rwnie naraona jest na naduycia, dlatego te
powoli i sukcesywnie wprowadzane s na polski rynek karty wyposaone w mikroprocesor. Bankom
zaley na bezpieczestwie kart, poniewa wiksz cz strat spowodowanych przez przestpczo
kartow musz pokrywa z wasnej kieszeni.
Skala oszustw z uyciem kart patniczych wydawanych przez polskie banki jest stosunkowo maa, a w
porwnaniu do innych krajw Unii Europejskiej udzia transakcji fraudowych dokonanych polskimi
kartami w cakowitych obrotach kartami jest na jednym z najniszych poziomw w obszarze SEPA, tj. na
najniszym poziomie w zakresie liczby operacji oraz trzecim najniszym miejscu pod wzgldem wartoci
operacji oszukaczych (Wykres nr 58). Jednake naley zwrci uwag na sygnay dochodzce ze
rodowiska bankowego o oszustwach dokonywanych sfaszowanymi kartami zagranicznymi, ktre s
przyczyn strat finansowych bankw.
80

79
Najpopularniejsza technika stosowana przez przestpcw nosi nazw phishingu. Typowy atak phishingowy przebiega w
nastpujcy sposb - waciciel konta otrzymuje faszywego e-mail z prob o zalogowanie si na stron, do ktrej link
doczony jest do wiadomoci. Zaczony link prowadzi do faszywej strony banku, na ktrej niewiadomy uytkownik
prbuje zalogowa si podajc swj login i haso. Jak mona si tego spodziewa, uytkownikowi nie udaj si zalogowa do
swojego konta, ale przestpcy ju zdobyli jego login i haso. Opisana powyej technika zdobycia danych jest jedn z
najprostszych i bardzo atwo moemy si przed ni obroni, a do tego skutkuje tylko w nielicznych przypadkach.
80
Najwiksze straty wedug danych z bankw za 2012r. odnotowano na skutek oszustw z uyciem kart patniczych na czna
kwot 24,2 mln z ( w stosunku do 2011 r. oznaczao to wzrost o 34%) , gwnie z tytuu przestpstw dokonywanych kartami
sfaszowanymi (straty w wysokoci ok. 11,6 mln z), ktre stanowiy w 2012 r. 48% wszystkich oszustw z uyciem kart
patniczych.

89
Wykres 58. Warto operacji oszukaczych kartami patniczymi w oglnej wartoci transakcji dokonanych
kartami patniczymi w poszczeglnych krajach obszaru SEPA ujcie procentowe

rdo: ECB, dane za 2011 r., http://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/other/cardfraudreport201307en.pdf
0,00
0,02
0,04
0,06
0,08
0,10
0,12
0,14
transakcje oszukacze kartami - dane od wydawcw kart transakcje oszukacze kartami - dane od agentw rozliczeniowych
%
Aspekty midzynarodowe obrotu bezgotwkowego

90
Aspekty midzynarodowe obrotu
bezgotwkowego
1. Dziaania organw Unii Europejskiej i Europejskiego Banku Centralnego w
zakresie obrotu bezgotwkowego
Na posiedzeniu Rady Europejskiej w Lizbonie w 2000 r. zostaa przyjta Strategia lizboska, ktra staa si
najwaniejszym programem spoeczno-gospodarczym Europy, a jej gwnym celem byo stworzenie, na
terytorium Europy, do koca 2010 r., najbardziej konkurencyjnej gospodarki na wiecie, m. in. poprzez
usunicie barier strukturalnych dla wzrostu gospodarczego i przyspieszenie jego tempa
81
. Uwzgldniajc te
potrzeby, w zakresie dotyczcym dokonywania patnoci w euro, w 2002 r. powsta projekt SEPA (Single
Euro Payments Area Jednolity Obszar Patnoci w Euro)
82
. Jego realizatorami miay by banki europejskie,
a zakada on stworzenie, do koca 2010 r., Jednolitego Obszaru Patnoci w Euro. W warunkach duej
mobilnoci mieszkacw Europy i wsppracy midzynarodowej midzy przedsibiorcami, eliminacja
krajowych rnic w standardach patnoci w euro umoliwia atwe i efektywne korzystanie z
bezgotwkowych instrumentw patniczych w euro na terenie krajw objtych projektem
83
. Projekt SEPA
zakada funkcjonowanie trzech wystandaryzowanych instrumentw patniczych: polecenia przelewu,
polecenia zapaty i kart patniczych. Na posiedzeniu w dniu 22 stycznia 2008 r. ECOFIN, bdca organem
pomocniczym Rady Unii Europejskiej, przyja wnioski, uzgodnione z FSC (Financial Services Committee),
dotyczce projektu SEPA. We wnioskach tych ECOFIN zachcaa sektor bankowy do rozwijania i
wprowadzania na rynek produktw SEPA, tak aby konsumenci przeszli z obecnie funkcjonujcych
instrumentw patniczych na produkty SEPA. Po okresie przejciowym rozpocztym 1 stycznia 2008 r.,
stare systemy miay zosta w peni zastpione do koca 2010 r.
Promowanie korzystania z bezgotwkowych instrumentw patniczych przez odpowiednie wadze
publiczne w Polsce byo take przedmiotem zalecenia Europejskiego Banku Centralnego. Zalecenie to
zostao zamieszczone w 2002 r. w raporcie dokonujcym oceny infrastruktury rozliczeniowej i
rozrachunkowej w Polsce oraz funkcji nadzorczych w tym zakresie.
Podstawowym warunkiem korzystania z bezgotwkowych instrumentw patniczych jest posiadanie
rachunku bankowego. Komisja Europejska w dokumencie White Paper. Financial Services Policy 2005-
2010
84
stwierdzia, i dostp do rachunku bankowego jest punktem kluczowym dla konsumentw w
kontekcie dostpu do usug i rynkw finansowych, zwaszcza w wietle korzystania z elektronicznych
instrumentw patniczych w ramach SEPA. Bariery zwizane ze wszystkimi rodzajami rachunkw
bankowych (w tym biecych i oszczdnociowych) powinny zosta zlikwidowane, a konkurencja midzy
dostawcami usug zwikszona. W podobnym duchu Komisja Europejska wypowiadaa si w dokumencie

81
Departament Analiz Ekonomicznych i Spoecznych, Urzd Komitetu Integracji Europejskiej, Strategia lizboska. Droga do
sukcesu zjednoczonej Europy.
82
Szczegy dotyczce projektu SEPA znajduj si w rozdziale 3.2 SEPA.
83
Europejski Bank Centralny, SEPA Vision, http://www.ecb.europa.eu/press/pr/date/2006/html/pr060504_1.en.html
84
http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2005:0629:FIN:PL:PDF

91
konsultacyjnym z 6 lutego 2009 r. Financial Inclusion: Ensuring Access to a Basic Bank Account.
Podstawowym celem dokumentu byo przeprowadzenie ankiety na temat rnych moliwych dziaa w
zakresie ograniczenia wykluczenia finansowego i zapewnienia w jak najszerszym zakresie dostpu
wszystkich obywateli UE do tzw. podstawowego rachunku bankowego. We wstpie do cytowanego
dokumentu Komisja stwierdzia m.in., e wykluczenie finansowe stanowi cz o wiele szerszego pojcia
wykluczenia spoecznego, dotykajcego niektrych grup spoecznych, nieposiadajcych lub majcych
bardzo ograniczony dostp do pewnych usug spoecznych takich jak zatrudnienie, edukacja czy opieka
zdrowotna. Wykluczeniem finansowym najbardziej zagroone s osoby bezrobotne, o niskich i
nieregularnych dochodach oraz te, ktre maj problemy ze zdobyciem pracy z przyczyn zdrowotnych.
Zgodnie z zaprezentowanymi wynikami bada, poziom wykluczenia finansowego jest najwyszy w
nowych pastwach czonkowskich, w tym w Polsce, co nie znaczy, e problem nie istnieje w caej UE. Jak
wynika z powyszego, problem wykluczenia finansowego i spoecznego w caej UE jest na tyle powany,
e zainteresowa rwnie Komisj Europejsk, ktra, co wynika z zaczonej ankiety, na wstpnym etapie
analizy omawianego zagadnienia dopuszczaa nawet opcj odpowiedniej regulacji w tym zakresie
85
.
W opinii czci Grupy Ekspertw ds. mobilnoci klientw w zakresie rachunkw bankowych, powoanej
przez Komisj Europejsk w 2006 r., zmiana rachunku bankowego przez klienta stanowia problem
utrudniajcy skorzystanie z konkurencyjnoci ofert bankowych. Raport wspomnianej Grupy z dnia 5
czerwca 2007 r.
86
opisywa bariery (administracyjne, dotyczce przejrzystoci opat, dotyczce opat za
zamknicie rachunku, koniecznoci zakupu przez konsumenta pakietu usug, a nie tylko jednej wybranej
usugi) zwizane ze zmian rachunku bankowego, a take formuowa zalecenia, ktrych celem byo
zminimalizowanie tych barier. W zwizku z powysz kwesti w dniu 11 czerwca 2008 r. Komisja
Europejska przedstawia projekt rozporzdzenia w sprawie przenoszenia rachunkw bankowych. Projekt
rozporzdzenia Komisji Europejskiej dotyczy rachunkw prowadzonych przez instytucje kredytowe
87
i
zakada, e nowa instytucja kredytowa, do ktrej zgosi si klient z yczeniem skorzystania z usugi
przeniesienia, ma obowizek tak usug zaoferowa. Przeniesienie oznaczao przeniesienie z jednej
instytucji kredytowej do innej wszystkich lub czci biecych patnoci otrzymywanych lub wysyanych z
rachunku niezalenie od faktu, czy rachunek prowadzony przez dawn instytucj kredytow zostanie
zamknity, czy te nie. Nowa instytucja kredytowa miaa obowizek otwarcia rachunku, wprowadzenia
w cigu 5 (w przypadku osb fizycznych) lub 10 dni (w przypadku mikroprzedsibiorcw) do swoich
systemw informatycznych danych klienta oraz powiadomienia jego wierzycieli i dunikw. Usuga ta
powinna by bezpatna. Komisja Europejska podkrelia jednake, e w sytuacji ustanowienia przez sektor
bankowy samoregulacji speniajcej oczekiwania w tym zakresie, odstpi ona od regulowania tej kwestii w
formie rozporzdzenia. European Banking Industry Committee w dniu 16 czerwca 2008 r. przedstawi
propozycj Wsplnych zasad w sprawie przenoszenia rachunkw bankowych (ang. Common Principles
for Bank Accounts Switching). Projekt samoregulacji dotyczy tylko rachunkw biecych osb fizycznych,
zakada odpatno za usug przeniesienia rachunku i przewidywa pomoc w powiadomieniu przez

85
http://ec.europa.eu/internal_market/consultations/docs/2009/fin_inclusion/consultation_en.pdf
86
European Commission, Internal Market and Services DG, Expert Group on customer mobility in relation to bank accounts. Report, 5
June 2007 r.
87
Zgodnie z art. 4 ust. 1 dyrektywy 2006/48/WE instytucja kredytowa oznacza: przedsibiorstwo, ktrego dziaalno polega
na przyjmowaniu depozytw lub innych funduszy podlegajcych zwrotowi od ludnoci oraz na przyznawaniu kredytw na
swj wasny rachunek.

92
klienta osb trzecich o zmianie rachunku. Zasady te zostay wdroone przez krajowe stowarzyszenia
bankowe do koca 2009 r.
88

W styczniu 2012 r. Komisja Europejska skierowaa do konsultacji pozalegislacyjny dokument Zielona
Ksiga - W kierunku zintegrowanego europejskiego rynku patnoci realizowanych przy pomocy kart
patniczych, przez Internet i za porednictwem urzdze przenonych. Dokument ten zawiera ocen
biecej sytuacji w zakresie patnoci kartowych, internetowych i mobilnych w Europie, wskazywa
obszary, ktre powinny zosta zsynchronizowane z wizj w peni zintegrowanego rynku patnoci.
Komisja Europejska sformuowaa 32 pytania, ktre stanowiy przedmiot konsultacji. Pytania te dotyczyy
m.in. poziomu wielostronnych opat interchange, autoryzacji transgranicznej, dostpu instytucji patniczych
oraz instytucji pienidza elektronicznego do systemw rozlicze i rozrachunku, jak rwnie
bezpieczestwa patnoci. Komisja Europejska w dniu 27 czerwca 2012 r. opublikowaa uzyskane opinie.
W dniu 8 maja 2013 r. Komisja Europejska wystpia z wnioskiem o uchwalenie Dyrektywy Parlamentu
Europejskiego i Rady w sprawie porwnywalnoci opat za prowadzenie rachunku patniczego, przenoszenia rachunku
patniczego oraz dostpu do podstawowego rachunku patniczego COM(2013) 266. Projekt dyrektywy zawarty w
ww. wniosku przewiduje m.in.:
naoenie na pastwa czonkowskie obowizku zapewnienia konsumentom dostpu do co najmniej
jednej strony internetowej porwnujcej opaty za prowadzenie rachunku patniczego,
naoenie przez pastwa czonkowskie na dostawcw usug patniczych oglnego obowizku
udostpnienia usugi przeniesienia rachunku kademu klientowi posiadajcemu rachunek u dostawcy
usug patniczych zlokalizowanego w Unii,
ustanowienie prawa dostpu do podstawowego rachunku patniczego dla konsumentw w kadym
pastwie czonkowskim oraz obowizek wyznaczenia przez pastwa czonkowskie co najmniej
jednego dostawcy usug patniczych oferujcego podstawowy rachunek patniczy,
okrelenie wykazu usug patniczych, jakie powinien obejmowa podstawowy rachunek patniczy,
obowizek wprowadzenia przez pastwa czonkowskie rodkw sucych zwikszeniu wiedzy na
temat podstawowych rachunkw patniczych.
Poza kwestiami dotyczcymi otwierania rachunkw bankowych, istotn kwesti stanowia take podstawa
prawna dokonywania patnoci bezgotwkowych na terenie Unii Europejskiej. Ramy prawne dla
funkcjonowania jednolitego rynku usug patniczych, uwzgldniajcego patnoci bezgotwkowe, okrela
dyrektywa 2007/64/WE z dnia 13 listopada 2007 r. w sprawie usug patniczych w ramach rynku
wewntrznego (ang. Payment Services Directive PSD)
89
. Dyrektywa ta powinna bya zosta wdroona do
krajowych systemw prawnych i zacz obowizywa w poszczeglnych pastwach czonkowskich
najpniej w dniu 1 listopada 2009 r., jednak w kilku krajach miay miejsce znaczne opnienia. W Polsce
ustawa o usugach patniczych z dnia 19 sierpnia 2011 r., implementujca PSD, wesza w ycie 24
padziernika 2011 r. Dyrektywa harmonizuje regulacje krajowe celem stworzenia jednolitego rynku usug
patniczych we Wsplnocie Europejskiej i stanowi jeden z filarw Jednolitego Obszaru Patnoci w Euro

88
Tak samoregulacj na gruncie polskim jest Rekomendacja ZBP dotyczca dobrych praktyk w zakresie przenoszenia
rachunkw oszczdnociowo-rozliczeniowych dla klientw indywidualnych na polskim rynku bankowym, przyjta przez
Zarzd ZBP w dniu 12 sierpnia 2009 r.
89
Dz. U. L 319 z 5.12.2007, str. 1.

93
(SEPA). Ponadto, wprowadzenie PSD ma na celu m.in. zwikszenie zaufania konsumentw do
nowoczesnych instrumentw patniczych.
Punkt 6 preambuy do dyrektywy stanowi miedzy innymi, i ramy prawne dla funkcjonowania wsplnego
rynku usug patniczych nie powinny mie zastosowania do usug, w przypadku ktrych transfer rodkw
pieninych od patnika do odbiorcy lub transfer takich rodkw dokonywany jest wycznie w
banknotach i monetach, ani te gdy transfer dokonywany jest na podstawie czeku papierowego, weksla
papierowego, weksla wasnego lub innego instrumentu, voucherw w postaci papierowej lub kart
wystawionych na dostawc usug patniczych bd inn stron w celu przekazania rodkw do dyspozycji
odbiorcy.
Usugi patnicze regulowane dyrektyw to
90
:
usugi umoliwiajce wpaty i wypaty gotwkowe na/z rachunku patniczego oraz wszelkie dziaania
niezbdne do prowadzenia rachunku patniczego,
wykonywanie transakcji patniczych (polecenia zapaty, transakcje patnicze przy uyciu karty
patniczej bd podobnego instrumentu, przelewy bankowe, w tym zlecenia stae), w tym transfer
rodkw na rachunek u dostawcy usug patniczych uytkownika lub u innego dostawcy usug
patniczych, oraz wykonywanie ww. transakcji patniczych, jeeli rodki maj pokrycie w linii
kredytowej przyznanej uytkownikowi usug patniczych,
zawieranie umw o akceptacj instrumentw patniczych,
usugi przekazw pieninych,
wykonywanie transakcji patniczych, w ramach ktrych zgoda patnika na wykonywanie transakcji
patniczej udzielana jest przy uyciu urzdzenia telekomunikacyjnego, cyfrowego lub
informatycznego, a patno przekazywana jest operatorowi systemu telekomunikacyjnego,
informatycznego lub operatorowi sieci, dziaajcemu jedynie jako porednik pomidzy
uytkownikiem usugi patniczej a dostawc towarw i usug.
Ponadto, PSD wprowadza jednolite zasady dotyczce wykonania usugi patniczej w szczeglnoci
poprzez:
okrelenie sposobu wyraania zgody na wykonanie transakcji patniczej i jej cofnicia,
okrelenie zasad dotyczcych odpowiedzialnoci za nieautoryzowane transakcje patnicze oraz za
nieuprawnione uycie instrumentu patnoci,
moliwo ubiegania si o refundacj wykonanych transakcji patniczych,
okrelenie momentu przyjcia transakcji patniczej do realizacji oraz maksymalny czas wykonania
transakcji patniczej (zasada d+1),
zasady dotyczce odwoania transakcji patniczej,
zakaz potrce z kwoty transakcji.

90
Ustawa o usugach patniczych z 19 sierpnia 2011 r., Dz. U. nr 199, poz. 1175, art. 3 ust. 1.

94
W dniu 24 lipca 2013 r. Komisja Europejska przyja i opublikowaa pakiet regulacji obejmujcy:
projekt dyrektywy w sprawie usug patniczych uchylajcej dyrektyw 2007/64/WE w sprawie usug
patniczych w ramach rynku wewntrznego (tzw. PSD2),
wniosek dotyczcy rozporzdzenia w sprawie opat interchange z tytuu transakcji patniczych
realizowanych przy uyciu kart.
Projekt dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie usug patniczych w ramach rynku
wewntrznego oraz zmieniajcej dyrektywy 2002/65/WE, 2006/48/WE i 2009/110/WE i uchylajcej
dyrektyw 2007/64/WE (tzw. PSD2)
Nowa dyrektywa PSD2 zastpi dyrektyw 2007/64/WE. Zmiany obejmuj m.in.:
rozszerzenie zakresu zastosowania przepisw dyrektywy, w tym wymogw informacyjnych wobec
uytkownikw usug patniczych w odniesieniu do transakcji patniczych wykonywanych przez
dostawcw usug, z ktrych tylko jeden znajduje si na terytorium UE, drugi za znajduje si poza
tym terytorium, jak rwnie do wszystkich walut (tzw. one-leg transactions),
uznaniu za usugi patnicze usug polegajcych na inicjowaniu transakcji patniczych oraz
dostarczaniu informacji o rachunkach patniczych, jeli usugi te bazuj na dostpie do rachunku
patniczego, ale s wiadczone przez dostawc, ktry nie prowadzi tego rachunku patniczego, jak
rwnie wprowadzenie zasad dostpu podmiotw trzecich bdcych dostawcami usug patniczych
do rachunkw patniczych prowadzonych przez innych dostawcw.
wyczenia wskazane w dyrektywie, m.in. usunicie wyczenia spod obowizku stosowania
przepisw dyrektywy w stosunku do niezalenych operatorw sieci bankomatowych, zawenie
zakresu wyczenia dotyczcego transakcji w ramach ograniczonych sieci dostawcw usug oraz
wyczenia majcego zastosowanie do transakcji wykonywanych za pomoc urzdze
telekomunikacyjnych, cyfrowych lub informatycznych,
zmian zakresu wymogw ochronnych w stosunku do rodkw pieninych otrzymanych przez
instytucje patnicze od uytkownikw usug patniczych,
utworzenie elektronicznych punktw dostpu w ramach EBA (European Banking Authority),
wprowadzenie zasady zakazu nakadania opaty surcharge na transakcje kartowe, ktre zostay ju
uregulowane przepisami rozporzdzenia w sprawie opat interchange z tytuu transakcji kartowych
(projekt tego rozporzdzenia omwiono poniej),
zmniejszenie ze 150 euro do 50 euro maksymalnej kwoty odpowiedzialnoci uytkownika z tytuu
nieautoryzowanych transakcji patniczych,
zmiana zasad zwrotu autoryzowanego polecenia zapaty,
Projekt rozporzdzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie opat interchange w odniesieniu do
transakcji patniczych realizowanych w oparciu o kart

Rozporzdzenie zmierza do wprowadzenia maksymalnych stawek opat interchange oraz ujednoliconych
regu wykonywania patnoci kartowych. Maksymalne stawki opaty interchange zaproponowane w
projekcie rozporzdzenia wynosz 0,2% wartoci transakcji w odniesieniu do kart debetowych oraz 0,3%
wartoci transakcji wykonanej kart kredytow. Dodatkowo, w rozporzdzeniu wprowadza si rne
terminy wejcia w ycie maksymalnych stawek opat interchange w zalenoci od tego, czy transakcja jest

95
krajowa (dwa lata od wejcia w ycie rozporzdzenia), czy transgraniczna (dwa miesice od dnia wejcia
rozporzdzenia w ycie). Z uwagi na to, e rozporzdzenie rwnoczenie umoliwia zagranicznym
agentom rozliczeniowym stosowanie stawek transgranicznych, jeli wiadcz oni usugi w innym kraju, ni
kraj ich siedziby, to na rynku patnoci krajowych - niemal od samego pocztku obowizywania
rozporzdzenia - pojawi si moliwo korzystania z transgranicznych stawek opat interchange w
przypadku wyboru usugi zagranicznego agenta rozliczeniowego. Ponadto, rozporzdzenie zakazuje
ograniczania tzw. co-badgingu, czyli umieszczania przez wydawcw na jednej karcie, urzdzeniu
telekomunikacyjnym, cyfrowym lub informatycznym, kilku instrumentw patniczych o rnych znakach
firmowych. Uszczegowieniu podlegaj zasady informowania akceptantw o kosztach przez nich
ponoszonych z tytuu obsugi patnoci kartowych. Proponuje si take ograniczenie moliwoci
stosowania zasady obowizku akceptacji wszystkich kart (honour all cards rule), co oznacza, e akceptanci
bd mieli moliwo nieprzyjmowania pewnych rodzajw kart, zalenie od wysokoci maksymalnej
opaty interchange uregulowanej w zwizku z patnociami dokonywanymi tymi kartami. Wycza si
rwnie moliwo wpywania za pomoc postanowie umownych lub rnego rodzaju wytycznych na
akceptantw w celu ograniczania promowania wybranego przez nich instrumentu patniczego. Nie mona
te ogranicza prawa akceptantw do informowania klientw o opatach interchange oraz innych opatach
akceptanta zwizanych z obsug instrumentu patniczego.
2. SEPA
SEPA, czyli Jednolity Obszar Patnoci w Euro, jest projektem, ktry mia na celu wprowadzenie trzech
gwnych, wystandaryzowanych na poziomie paneuropejskim, instrumentw patniczych (polecenie
przelewu SEPA ang. SEPA Credit Transfer, polecenie zapaty SEPA ang. SEPA Direct Debit oraz SEPA
patnoci kartowe ang. SEPA Cards). Jednolite standardy techniczne maj zapewni brak rozrniania
pomidzy krajowymi i transgranicznymi patnociami w euro. SEPA obejmuje 33 kraje Europy
91
i dotyczy
ponad 8.000 bankw, 17 25 mln korporacji oraz maych i rednich przedsibiorstw, a take od 320 do 504
mln obywateli.
92
Program SEPA jest skierowany gwnie do krajw strefy euro, jednake polski sektor
bankowy podj decyzj o przystosowaniu do SEPA, uwzgldniajc m. in. nastpujce argumenty:
ok. 2/3 zagranicznego obrotu handlowego polskich przedsibiorcw to obrt z krajami Unii
Europejskiej, przy czym walut transakcji jest coraz czciej euro,
wzrasta mobilno spoeczestwa polskiego, o czym wiadczy np. liczna emigracja zarobkowa do
innych krajw UE oraz liczba studentw podejmujcych studia za granic w ramach unijnych
systemw wymiany naukowej,
euro funkcjonuje rwnie w polskich transakcjach krajowych istnieje moliwo zapaty w euro w
punktach sprzeday,
SEPA jest programem rozwojowym i przyszociowym wspiera innowacje technologiczne oraz
promuje obrt bezgotwkowy, co jest zgodne z podejmowanymi inicjatywami na rzecz modernizacji
systemu patniczego
93
,

91
33 kraje tworz: 28 krajw Unii Europejskiej, Islandia, Liechtenstein, Monako, Norwegia i Szwajcaria.
92
SEPA goes alive, http://www.europeanpaymentscouncil.eu/documents/EPC021-8%20Speech%20SEPA%20Goes%20Llive.pdf
93
D. Duziak, W. Kaszubski, Jednolity Obszar Patnoci w Euro SEPA. Wpyw zmian na rynku patnoci na uytkownikw usug
patniczych, Zwizek Bankw Polskich.

96
Polska ma w przyszoci przystpi do strefy euro, wic standardy obowizujce w jej ramach stan
si krajowymi.
Na szczeblu ponadnarodowym prace zwizane z SEPA koordynuje European Payments Council
(Europejska Rada ds. Patnoci), ktra reprezentuje sektor bankowy, Europejski Bank Centralny i Komisj
Europejsk. W Polsce biece prace zwizane z SEPA koordynuje SEPA Forum Polska przy Zwizku
Bankw Polskich. W grudniu 2007 r. SEPA Forum Polska przyja Krajowy Plan Implementacji i Migracji
SEPA w Polsce. Natomiast na posiedzeniu 5 lutego 2010 r. Zarzd Zwizku Bankw Polskich podj
Uchwa w sprawie przyjcia rewizji Krajowego Planu Implementacji i Migracji SEPA. SEPA Forum Polska
to take miejsce, w ktrym wypracowywane s wsplne propozycje rodowiska bankowego w sprawach
midzybankowych i wsplnej polityki informacyjnej w tej kwestii. W skad SEPA Forum Polska wchodz
reprezentanci funkcjonujcych przy ZBP gremiw zajmujcych si problematyk patnoci, a take
przedstawiciele Narodowego Banku Polskiego (w roli obserwatora) i Krajowej Izby Rozliczeniowej SA.
Wice propozycje o charakterze strategicznym dla sektora bankowego, wypracowywane przez Forum,
zatwierdzane s przez Zarzd Zwizku Bankw Polskich. Narodowy Bank Polski wspiera wprowadzanie
standardw SEPA w polskim systemie patniczym i w tym celu stale ledzi prace rodowiska bankowego w
zakresie dotyczcym SEPA.
Instrumenty patnicze SEPA to:
1. SEPA Credit Transfer (polecenie przelewu SEPA). Rozrachunek tych patnoci odbywa si w systemie
STEP2, zgodnie ze schematem SEPA CT (ang. SEPA Credit Transfer Scheme) i po raz pierwszy mia
miejsce w dniu 28 stycznia 2008 r. Na paszczynie krajowej polecenia przelewu SEPA s rozliczane
przez system EuroELIXIR prowadzony przez Krajow Izb Rozliczeniow S.A. Uczestnikami
schematu SEPA CT, na koniec 2012 r., byo 4.513 bankw, w tym 33 z Polski
94
. Wikszo bankw
polskich, ktre przystpiy do schematu polecenia przelewu SEPA ma zdolno odbioru i wysyania
zlece. W grudniu 2012 r. w systemie EuroELIXIR miesiczny wolumen transakcji SEPA SCT wynis
ok. 312 tys. (komunikaty wysane) i ok. 860 tys. (komunikaty otrzymane), a obroty 8.772 mln euro
(komunikaty wysane i odebrane)
95
.
2. SEPA Direct Debit (polecenie zapaty SEPA). Podstaw prawn dla funkcjonowania tego instrumentu
patniczego stanowi dyrektywa 2007/64/WE, zaimplementowana w Polsce przez ustaw o usugach
patniczych z dnia 19 sierpnia 2011 r.
3. SEPA card payments (SEPA patnoci kartowe). Korzystanie z tego instrumentu patniczego zwizane
jest ze stosowaniem standardu EMV i zastpowaniem kart z paskiem magnetycznym kartami z
mikroprocesorem. Na koniec 2012 r. polskie banki wyday 27,9 mln. kart w standardzie EMV, co
stanowio a 83,9% wszystkich wydanych kart.
Migracja na instrumenty SEPA w skali europejskiej przebiegaa jednak zbyt wolno. W zwizku z tym 14
marca 2012 r. uchwalono Rozporzdzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) ustanawiajce wymogi
techniczne i handlowe dla polece przelewu i polece zapaty w euro oraz zmieniajce Rozporzdzenie
924/2009 (Rozporzdzenie SEPA end-date). Wyznaczyo ono daty kocowe w pastwach czonkowskich

94
W oparciu o dane Zwizku Bankw Polskich oraz http://www.sepapolska.pl/
95
Dane zebrane przez Sekretariat SEPA z 22 bankw.

97
dla migracji do polecenia przelewu SEPA oraz polecenia zapaty SEPA (dla pastw strefy euro 1 lutego
2014 r., dla pozostaych uczestnikw 31 padziernika 2016). Uregulowanie w ten sposb dat kocowych dla
migracji na instrumenty SEPA oznacza kres samoregulacyjnego charakteru programu.
96

3. Rozwj obrotu bezgotwkowego jako czynnik zmniejszajcy koszty przyjcia
wsplnej waluty euro
W przyszoci Polska najprawdopodobniej stanie si czonkiem strefy euro. Poniewa w Polsce wikszo
transakcji detalicznych dokonywana jest przy uyciu gotwki, w zwizku z przystpieniem do strefy euro
bd musiay by poniesione znaczne koszty zwizane z:
produkcj nowych monet i banknotw oraz wprowadzaniem ich do obiegu,
niszczeniem znakw pieninych w walucie narodowej,
transportem i przechowywaniem nowych banknotw i monet,
kampani informacyjno-edukacyjn w spoeczestwie.
Koszty te bd dotyczy take sektora bankowego.
Pokazuje to przykad krajw, w ktrych euro gotwkowe pojawio si w 2002 r., a w ktrych popularno
transakcji bezgotwkowych jest znacznie wiksza ni w Polsce. Podstawowe wielkoci obrazujce
popularno obrotu bezgotwkowego w Polsce odbiegaj znaczco od redniej unijnej, np. udzia
pienidza gotwkowego w caym agregacie M1 w Polsce w grudniu 2012 roku wynis 21,1%
97
, podczas
gdy w caej strefie euro 16,9%
98
.
W 12 pastwach, ktre wprowadziy euro jako pierwsze, koszty z tym zwizane byy do znaczce.
Oznacza to, e wejcie Polski do strefy euro moe by jeszcze w stosunku do redniej dla ww. krajw
bardziej kosztowne. wiadczy o tym sam fakt koniecznoci produkcji znacznie wikszej ni dla redniego
kraju strefy euro liczby nowych znakw pieninych, wystarczajcej na pokrycie zapotrzebowania na
dotychczasowe banknoty i monety w obiegu.
Wejciu do strefy euro powinny zatem towarzyszy szeroko zakrojone dziaania, zwizane z jak
najlepszym przygotowaniem naszego kraju i spoeczestwa do tej transformacji, m.in. poprzez podjcie
prby minimalizacji kosztw i ryzyk wynikajcych z tego przedsiwzicia. Jednym ze sposobw jest
popularyzacja w naszym kraju obrotu bezgotwkowego, prowadzca do zwikszenia liczby
prowadzonych rachunkw bankowych, a take transakcji dokonywanych bez uycia gotwki, co w
konsekwencji przyniosoby Polsce znaczce oszczdnoci na tej i tak kosztownej operacji, jak jest wymiana
waluty. Wzrost popularnoci rozlicze bezgotwkowych wpywa korzystnie na obnienie kosztw
operacyjnych wymiany walut, gdy banki mog zmniejszy liczb banknotw i monet euro oraz szybciej

96
Forum SEPA Polska, SEPA Migracja i Implementacja, www.sepapolska.pl.
97
Narodowy Bank Polski, Poda pienidza M3 i czynniki jego kreacji,
http://www.nbp.pl/statystyka/Pieniezna_i_bankowa/DWN/podaz_bilansowa.xls, 2013-04-15
98
European Central Bank Monetary Statistics: http://www.ecb.eu/stats/money/aggregates/aggr/html//index.en.html,

98
przystosowa mniejsz liczb urzdze sortujcych i liczcych gotwk w placwkach bankowych i
bankomatach. Zmniejszenie obrotu gotwkowego to rwnie zmniejszenie kosztw transportu i
zabezpieczenia nowej i wycofanej waluty.
Zastanawiajc si nad rnymi moliwociami obnienia kosztw wejcia do strefy euro, wydaje si, e
zamiana czci pienidza tradycyjnego (zwaszcza w bilonie) na pienidz elektroniczny mogaby by take
rdem korzyci, zarwno w skali mikro, jak i makro. Mwic o pienidzu elektronicznym, chodzi tu o
instrument zgodny z przepisami dyrektywy 2009/110/WE z dnia 16 wrzenia 2009 r. w sprawie
podejmowania i prowadzenia dziaalnoci przez instytucje pienidza elektronicznego oraz nadzoru
ostronociowego nad ich dziaalnoci oraz ustaw: Prawo bankowe, o elektronicznych instrumentach
patniczych i o usugach patniczych.
Korzyci z pienidza elektronicznego dla poszczeglnych jego uytkownikw mog by rne. Dla
konsumenta to moliwo realizacji transakcji o bardzo maej nominalnej wartoci w sposb wygodny, bez
wykorzystywania bilonu. Rwnie dla sprzedawcw, dostawcw usug, serwisw internetowych i
komrkowych ten instrument moe przynie wiele korzyci. Poniewa pienidz elektroniczny to zapis
cyfrowy, ktry musi by przesyany w postaci pakietw danych w sieciach staych i radiowych, na jego
upowszechnieniu mog rwnie skorzysta dostawcy medium transmisyjnego. Banki i instytucje pienidza
elektronicznego mog zarobi na pobieraniu prowizji i opat z emisji pienidza oraz na transakcjach
dokonywanych z jego uyciem. W skali makro najwiksze korzyci z wprowadzenia pienidza
elektronicznego to oszczdnoci dla wszystkich podmiotw zaangaowanych w obsug pienidza
gotwkowego (oczywicie przy zaoeniu, e omawiany produkt upowszechni si w sposb co najmniej
zauwaalny na rynku). Jego emisja byaby nieporwnywalnie tasza, pienidz elektroniczny nie ulega
zniszczeniu, a w zwizku z tym ograniczone zostayby koszty NBP zwizane z niszczeniem pienidza
tradycyjnego.
99

Tak wic mona stwierdzi, e rozwj i upowszechnienie obrotu bezgotwkowego, w tym powstanie
nowego produktu, jakim byby w Polsce pienidz elektroniczny w postaci elektronicznej portmonetki,
oznacza obnienie kosztw przyjcia euro przez Polsk w skali zalenej od faktycznego ograniczenia
banknotw i monet w obiegu. W tym miejscu naley rwnie odnie si do drugiej strony tego samego
zagadnienia, czyli obnienia tzw. dochodu z renty emisyjnej banku centralnego, zwizanego z emisj
gotwki. Gotwka w obiegu stanowi istotn pozycj w bilansie banku centralnego i jej radykalne
ograniczenie wizaoby si z kurczeniem si sumy bilansowej NBP z moliwymi negatywnymi
konsekwencjami tego zjawiska, w tym np. koniecznoci ograniczenia rezerw dewizowych.
Odnoszc si do tej potencjalnej niedogodnoci, naley z ca stanowczoci podkreli, e pomimo
najbardziej ambitnych planw rozwoju obrotu bezgotwkowego, banknoty i monety w adnym kraju na
wiecie nie zostay wyeliminowane z obiegu lub radykalnie ograniczone. Wstrzymanie wzrostu liczby
banknotw i monet w obiegu ju byoby korzystne, natomiast ogromnym sukcesem byoby obnienie
wskanika udziau gotwki w obiegu w poday pienidza nawet o 1-2 pkt procentowego, co z punktu
widzenia bilansu banku centralnego nie powinno mie istotnych negatywnych konsekwencji. Ww. tez

99
G. Radzikowski, Do euro przez pienidz elektroniczny, MPSStandard.pl, 4 kwietnia 2005 r.,
http://www.mspstandard.pl/artykuly/47148_0/Do.euro.przez.pieniadz.elektroniczny.html

99
potwierdzaj przykady wysoko rozwinitych krajw, ktrych wskaniki obrotu bezgotwkowego s duo
wysze ni w przypadku Polski, s jednym z liczcych si miernikw ich rozwoju gospodarczego i
jednoczenie nie powoduj negatywnych konsekwencji zwizanych z realizacj innych zada przez ich
banki centralne. Doda naley rwnie, e zmniejszenie kosztw zwizanych z obrotem gotwkowym oraz
popieranie bardziej efektywnych bezgotwkowych instrumentw patniczych jest zbiene z okrelonymi
m.in. w statucie ESBC (art. 3 i 22) celami bankw centralnych, polegajcymi na popieraniu sprawnego
funkcjonowania systemw patniczych oraz zapewnieniu efektywnych systemw patnoci oraz przyczynia
si do spenienia okrelonego przez rne banki centralne strategicznego celu zwikszania efektywnoci
banku centralnego.

Analiza SWOT obrotu bezgotwkowego

100
W analizie SWOT przyjto zaoenie, e mocne i sabe strony stanowi charakterystyk obecnego stanu
rozwoju systemu patniczego w Polsce, w ktrym wci utrzymuje si wysoki poziom patnoci
dokonywanych w gotwce, z kolei szanse i zagroenia rozwoju opisuj czynniki zewntrzne, majce
wpyw na upowszechnienie obrotu bezgotwkowego w przyszoci.
Mocne strony (zalety) su wskazaniu tych elementw, ktre w rzeczywistoci stanowi o przewadze
obrotu bezgotwkowego.
Sabe strony (wady) wskazuj na problemy i braki, ktre powinny zosta usunite lub ograniczone.
Szanse to zjawiska wystpujce w otoczeniu uczestnikw obrotu bezgotwkowego, ktre mog mie
pozytywny wpyw na rozwj obrotu bezgotwkowego.
Zagroenia to zjawiska wystpujce w otoczeniu uczestnikw obrotu bezgotwkowego, ktre mog
negatywnie wpywa na rozwj obrotu bezgotwkowego.
Analiz SWOT przedstawia Tabela nr 13.
Tabela 13. Analiza SWOT obrotu bezgotwkowego
Mocne strony (zalety) Sabe strony (wady)
1. Wysoki poziom krajowej infrastruktury patniczej w
odniesieniu do wysokokwotowych i detalicznych
systemw patnoci
2. Dynamiczny rozwj nowoczesnych produktw
bankowych o charakterze rozliczeniowym
3. Bogata oferta usug bankowych zapewniajca
bezpieczny i atwy dostp do rodkw pieninych
zgromadzonych na rachunkach bankowych
4. Coraz wiksza dostpno bankowoci internetowej
jako kanau umoliwiajcego zdalny kontakt klienta z
bankiem
5. Wysoki poziom informatyzacji bankw
6. Zadowalajcy poziom nasycenia rynku placwkami
instytucji oferujcych usugi patnicze
7. Potencja dla rozwoju rynku instrumentw patniczych
8. Dua dynamika wzrostu wydawanych kart patniczych
oraz liczby transakcji nimi dokonywanych
9. Wysoki poziom bezpieczestwa transakcji
bezgotwkowych
10. Ograniczenie strat zwizanych z przestpstwami
gotwkowymi
11. Wysoka dynamika wzrostu sieci terminali POS
1. Wysoki udzia pienidza gotwkowego w obiegu
2. Brak wiadomoci spoecznej odnonie wysokich
kosztw emisji i obsugi pienidza tradycyjnego, czyli
monet i banknotw
3. Niski poziom wykorzystywania instrumentw
bezgotwkowych w stosunku do innych krajw UE
4. Brak przepisw prawa ukierunkowanych na rozwj
obrotu bezgotwkowego
5. Brak przejrzystoci i jasnych regu stosowania
przepisw prawa w celu obnienia kosztw
dziaalnoci sektora publicznego
6. Niska wiadomo spoeczna na temat korzyci
wynikajcych z obrotu bezgotwkowego oraz zalet
korzystania z usug bankowych, w tym posiadania
rachunku bankowego
7. Brak zaufania spoecznego do Internetu jako kanau
kontaktu klienta z bankiem i miejsca realizacji
transakcji patniczych
8. Ograniczone zaufanie uytkownikw do korzystania z
bankomatw oraz do dokonywania patnoci kart
patnicz
9. Niedostateczna wiedza polskiego spoeczestwa
odnonie do moliwoci bezpiecznego korzystania z
bankowoci internetowej, a co za tym idzie niewielkie

101
umoliwiajcych dokonanie zapaty kart patnicz
12. Szybki dostp do nowoczesnej technologii poprzez
udzia w sektorze bankowym zagranicznego kapitau
13. Dua konkurencja wrd bankw na rynku produktw i
usug rozliczeniowych
14. atwa adaptacja osb modych do nowych produktw i
usug, w tym dotyczcych obrotu bezgotwkowego
15. Innowacyjno polskich podmiotw przygotowujcych
nowoczesne rozwizania technologiczne do
zastosowania w obszarze patnoci i rozlicze

wykorzystanie Internetu w patnociach
bezgotwkowych
10. Zbyt mae zaangaowanie si firm wiadczcych
usugi dla masowego odbiorcy w bezgotwkowe formy
rozlicze
11. Ograniczony dostp do usug bankowych dla osb
niepenosprawnych lub o niskich dochodach
12. Sabo rozwinita sie akceptujca elektroniczne
instrumenty patnicze na terenach
niezurbanizowanych
13. Wysokie koszty zwizane z obsug i akceptacj
transakcji kartami patniczymi
14. Nierwnomierne nasycenie rynku pod wzgldem
dostpnoci do infrastruktury bankowej
15. Utrzymujcy si znaczcy udzia transakcji
gotwkowych w oglnej liczbie transakcji
dokonywanych kartami patniczymi
16. Obowizujce przepisy ograniczajce rozwj
pienidza elektronicznego
17. Wysokie koszty produktw i usug rozliczeniowych dla
maych i rednich przedsibiorstw

Szanse rozwoju Zagroenia rozwoju
1. Obnienie kosztw przyjcia euro poprzez ograniczenie
iloci gotwki w obiegu
2. Ograniczenie skali wykluczenia finansowego
3. Usunicie barier regulacyjnych i wprowadzenie
niezbdnych zmian w obowizujcych przepisach
prawnych oddziaywujcych na zakres wykorzystywania
instrumentw bezgotwkowych
4. Zwikszenie jawnoci, przejrzystoci oraz
bezpieczestwa obrotu pieninego
5. Przyjcie rozlicze bezgotwkowych jako standardu w
wikszoci transakcji dokonywanych pomidzy
podmiotami sprzyja bdzie obnieniu kosztw wasnej
dziaalnoci
6. Zmniejszenie szarej strefy i procederu prania
brudnych pienidzy, a w konsekwencji wzrost
dochodw budetowych i moliwo generalnego
obniania podatkw
7. Promocja wykorzystywania przez jednostki sektora
finansw publicznych bezgotwkowych form rozlicze
w kontaktach z klientami
8. Wypracowanie wsplnych standardw funkcjonowania
kart miejskich oraz promocja patnoci
bezgotwkowych w urzdach
9. Dalsze wdraanie standardw SEPA
10. Wzrost zakresu wykorzystywania instrumentw SEPA
1. Brak zainteresowania i zaangaowania si podmiotw
w dziaania zmierzajce do zminimalizowania obrotu
gotwkowego
2. Brak spjnej polityki pastwa w obszarze
powikszania zakresu i skali obrotu bezgotwkowego
3. Niedostosowanie lub brak nowych przepisw
zmierzajcych do zwikszenia obrotu
bezgotwkowego, a tym samym zminimalizowania
kosztw obsugi gotwki w kadym z sektorw
gospodarki
4. Niewielki stopie oddziaywania dokumentw
strategicznych w obszarach majcych wpyw na
poziom wykorzystywania instrumentw
bezgotwkowych
5. Brak dostosowania si uczestnikw rynku pieninego
do nowych (innych ni gotwkowych) sposobw
regulowania jak i otrzymywania swoich nalenoci i
zobowiza
6. Wzrost nowych form przestpczoci i skutecznoci
atakw na sieci teleinformatyczne
7. Ryzyko likwidacji krajowych systemw patnoci w
zwizku z przeniesieniem rozlicze na poziom
europejski
8. Brak korelacji pomidzy rozbudow infrastruktury
patniczej a wzrostem liczby klientw korzystajcych z
usug bankowych

102
przez przedsibiorstwa przy dokonywaniu rozlicze
tasz drog elektroniczn przyczyni si do
sprawniejszego i taszego ich funkcjonowania
11. Cigy rozwj infrastruktury bankowej i patniczej
12. Wzrost liczby rachunkw oraz wolumenu transakcji
bezgotwkowych wpynie na obnienie cen usug
bankowych
13. Szersza dostpno do bankowoci internetowej dla
obywateli oraz wzrost zainteresowania tymi usugami
14. Zwikszenie zainteresowania obywateli oraz duych
wierzycieli bezgotwkowymi formami regulowania
staych patnoci
15. Korzystanie z rozlicze bezgotwkowych przez
przedsibiorstwa wpynie korzystnie na przejrzysto
ewidencji ksigowej, a to z kolei przyczyni si do
uproszczenia i przypieszenia weryfikacji i uzgodnienia
wszystkich patnoci
16. Wzrost zainteresowania i wykorzystywania przez mae i
rednie przedsibiorstwa bankowoci internetowej nie
tylko pozwoli na obnienie kosztw wasnej
dziaalnoci, ale wpynie korzystnie na zwikszenie
zaufania tych podmiotw do usug bankowych
wiadczonych za pomoc kanaw elektronicznych
17. Zwikszenie konkurencyjnoci na rynku
telekomunikacyjnym wpynie na upowszechnienie i
jednoczenie obnienie kosztw dostpu do Internetu
18. Rozwj elektronicznych form patnoci w jednostkach
finansw publicznych (rozwj ePUAP)

9. Rozwj obrotu bezgotwkowego i w jego efekcie
znaczce obnienie wartoci gotwki w obiegu
wpynoby na obnienie dochodw banku centralnego
z tytuu renty menniczej oraz zmniejszenie jego sumy
bilansowej

Wnioski

103
Wnioski
1. Udzia pienidza gotwkowego w poday pienidza (agregacie M1), wynoszcy na koniec 2012 r.
21,1%, jest blisko pi razy niszy od komponentu bezgotwkowego tej poday, ale w liczbie i
wartoci wszystkich transakcji detalicznych to jednak patnoci gotwkowe dominuj, stanowic
udzia odpowiednio w wysokoci 81,8% i 63,9%.
2. Co czwarty Polak nie posiada rachunku bankowego lub konta w SKOK, a ubankowienie w Polsce
(szacowane na 77% dorosych Polakw) jest jednym z najniszych w UE, co sprawia, e
ograniczenie wykluczenia finansowego nadal powinno by jednym z najwaniejszych zada dla
rozwoju obrotu bezgotwkowego.
3. Co trzeci Polak nie posiada karty patniczej, a osoby takie wykonuj blisko 40% wszystkich
patnoci gotwkowych w Polsce, co oznacza, e niski stopie ukartowienia polskiego
spoeczestwa, bdcy jednym z najniszych w UE, stanowi nadal podstawow barier dla
rozwoju obrotu bezgotwkowego, czego rozwizaniem powinno by dalsze upowszechnianie kart
patniczych i innych bezgotwkowych instrumentw patniczych.
4. Okoo jedn trzeci liczby transakcji gotwkowych stanowi patnoci wykonywane przez
posiadaczy kart patniczych w miejscach nieakceptujcych kart patniczych, co pokazuje, e jedn z
najwaniejszych barier rozwoju obrotu bezgotwkowego w Polsce jest stosunkowo niewielka sie
akceptacji kart patniczych (jedynie co pity punkt handlowo-usugowy akceptuje karty patnicze),
a gwnymi dziaaniami dla rozwoju tej sieci powinny by: zmniejszenie opat ponoszonych przez
akceptantw, przeamanie barier mentalnociowych handlowcw, integracja kas fiskalnych z
terminalami POS oraz dziaania na rzecz zwikszenia konkurencyjnoci na rynku kartowym.
5. Okoo jedn czwart liczby transakcji gotwkowych stanowi patnoci wykonywane przez
posiadaczy kart patniczych w miejscach akceptujcych kart patniczych, co wskazuje, e nastpn
wan barier rozwoju obrotu bezgotwkowego w Polsce jest niech do wykorzystania
posiadanego bezgotwkowego instrumentu patniczego przy paceniu, wynikajca z
przyzwyczaje do pacenia gotwk, zwaszcza zakupw o niskich kwotach, z barier
mentalnociowych lub technologicznych bd z nadal istniejcego w wielu sklepach
przyjmujcych karty patnicze nieakceptowania patnoci kartowych o niskich kwotach, np. do 20
z.
6. Nadal jedn ze saboci rynku patnoci detalicznych jest stosunkowo sabo, zwaszcza na tle
innych krajw UE, rozwinita infrastruktura istotna dla ubankowienia i wykonywania patnoci
bezgotwkowych, w tym akceptantw, urzdze akceptujcych elektroniczne instrumenty
patnicze i bankomatw, a ponadto jest ona nierwnomiernie rozpowszechniona pod wzgldem
geograficznym w Polsce, dodatkowo koncentrujc si w duych i rednich miastach, a w
mniejszym stopniu w maych miastach i na wsi.
7. Patnoci gotwkowe s dominujcym (w 84%) instrumentem patniczym wykorzystywanym w
patnociach pomidzy osobami fizycznymi, co wskazuje, e powinny by stworzone lub
rozwinite rwnie takie bezgotwkowe instrumenty patnicze (raczej inne ni karty patnicze),
ktre mogyby zastpi gotwk w takich patnociach.
8. W patnociach zwizanych z patnociami rachunkw na rzecz masowych wierzycieli dominuje
gotwka (w 67%), za w patnociach za zakupy w Internecie instrumenty bezgotwkowe (w 74%).
Wnioski

104
9. 82% Polakw otrzymuje wynagrodzenie za prac przelewem, podobnie 60% emerytw i rencistw
otrzymuje swoje wiadczenia przelewem (wg danych z ZUS), co wskazuje, jak nieadekwatne do
rzeczywistoci s obowizujce przepisy prawa preferujce gotwkow, bardziej kosztown form
pacenia tych wynagrodze i wiadcze.
10. Wysoki udzia (blisko 84%) kart wyposaonych w mikroprocesor, a wic zgodnych ze standardem
EMV, wraz z wysokim dostosowaniem do tego standardu terminali POS sprawia, e udzia
operacji oszukaczych polskimi kartami jest jednym z najniszych w UE.
11. Zaczy si rozwija liczne nowe schematy patnicze, ktrych rozwj i transformacja w systemy
patnoci moe sprzyja zwikszeniu stosunkowo niskiego poziomu konkurencyjnoci na rynku
patniczym,
12. Coraz liczniejsze w UE s inicjatywy i dziaania o charakterze regulacyjnym w zakresie patnoci,
nastawione z jednej strony na zmniejszenie udziau patnoci gotwkowych w gospodarce i tym
samym zmniejszenie szarej strefy, a z drugiej strony na ograniczenie istniejcych barier na rynku
usug patniczych.

Powysza diagnoza wskazuje, e gwnymi barierami dla upowszechnienia obrotu bezgotwkowego
wydaj si by:
1) stosunkowo niskie ubankowienie,
2) stosunkowo mae nasycenie posiadania kart patniczych oraz innych elektronicznych
instrumentw patniczych wrd osb fizycznych,
3) sabo rozwinita sie akceptacji kart patniczych wynikajca gwnie z wysokich kosztw
akceptacji,
4) bariery mentalnociowe oraz przyzwyczajenia patnicze konsumentw, czce si z obawami,
zwaszcza u osb starszych, przed wykorzystaniem bardziej nowoczesnych elektronicznych
instrumentw patniczych,
5) niski poziom konkurencji na rynku patniczym.

Zdaniem NBP, rozwj obrotu bezgotwkowego w Polsce nie bdzie moliwy bez usunicia lub znaczcego
ograniczenia powyszych barier.

Spis wykresw

105
Spis wykresw
Wykres 1. Liczba placwek instytucji oferujcych usugi patnicze, przypadajcych na 1 milion
mieszkacw w 2012 r. .......................................................................................................................... 18
Wykres 2. Liczba placwek bankowych w poszczeglnych wojewdztwach w 2008 i 2012 roku .................. 19
Wykres 3. Liczba placwek bankowych w przeliczeniu na 1 milion mieszkacw w poszczeglnych
wojewdztwach w 2008 i 2012 roku .................................................................................................... 19
Wykres 4. Liczba terminali POS w latach 2004 2012 ............................................................................................ 23
Wykres 5. Liczba terminali POS na 1 milion mieszkacw w krajach UE w 2012 r. .......................................... 24
Wykres 6. Liczba imprinterw w latach 2004 2012. ............................................................................................. 24
Wykres 7. Liczba punktw sprzeday w Internecie w latach 2004 - 2012. .......................................................... 25
Wykres 8. Liczba punktw handlowo-usugowych akceptujcych karty patnicze w latach 2004 2012 ...... 26
Wykres 9. Stopie nasycenia rynku polskiego punktami akceptujcymi patnoci kartami
(szacunek z 2011r.) ................................................................................................................................. 27
Wykres 10. Waga czynnikw wpywajcych na decyzj o rozpoczciu akceptowania metod patnoci. ..... 28
Wykres 11. Stawki opat interchange w ujciu procentowym dla transakcji typu EMV Chip w Polsce ........... 29
Wykres 12. Stawki opat interchange w ujciu procentowym dla transakcji typu EMV Chip w Polsce i UE
karty kredytowe i obcieniowe VISA wydawane dla klientw indywidualnych (2011 r.) ........ 29
Wykres 13. Stawki opat interchange dla kart Debit MasterCard w Polsce i UE
- klienci indywidualni (2011) ................................................................................................................ 30
Wykres 14. Stawki opat interchange dla kart MasterCard Consumer w Polsce i UE ........................................ 30
Wykres 15. Stawki opat interchange dla kart debetowych VISA klienci indywidualni (2013 r.) ................... 31
Wykres 16. Stawki opat interchange dla kart Debit MasterCard klienci indywidualni (2013 r.) ................... 32
Wykres 17. Liczba bankomatw w Polsce w latach 2000-2012 .............................................................................. 33
Wykres 18. Liczba bankomatw w Polsce na 1 mln mieszkacw w latach 2012 .............................................. 34
Wykres 19. Liczba bankomatw w poszczeglnych wojewdztwach na koniec 2012 r. ................................... 34
Wykres 20. Ilociowa struktura sposobw patnoci Polakw (w %) .................................................................. 36
Wykres 21. Szczegowa struktura sposobw patnoci Polakw w 2012 r. ...................................................... 37
Wykres 22. Wartociowa struktura sposobw patnoci Polakw (w %) ............................................................ 37
Wykres 23. Liczba transakcji i udzia transakcji bezgotwkowych dla gwnych segmentw rynku
detalicznych usug patniczych............................................................................................................. 39
Wykres 24. Struktura ilociowa sposobw patnoci Polakw pomidzy sob .................................................. 40
Wykres 25. Struktura ilociowa sposobw patnoci wedug miejsc patnoci ................................................... 41
Wykres 26. Struktura ilociowa sposobw patnoci Polakw w maych sklepach spoywczych .................. 41
Wykres 27. Struktura ilociowa sposobw patnoci Polakw w supermarketach i hipermarketach
spoywczych ........................................................................................................................................... 42
Wykres 28. Struktura ilociowa sposobw patnoci Polakw na stacjach benzynowych ................................ 42
Wykres 29. Struktura patnoci masowych Polakw w 2009 r. ............................................................................. 44
Wykres 30. Struktura sposobw patnoci Polakw za zakupy w sklepach internetowych ............................. 45
Wykres 31. Struktura sposobw patnoci Polakw za zakupy na aukcjach internetowych ............................ 45
Wykres 32. Sposoby otrzymywania wynagrodze w Polsce w 2012 r. ................................................................ 47
Wykres 33. Wykorzystanie instrumentw patniczych przez przedsibiorstwa w patnociach
z klientami lub kontrahentami (w %) .................................................................................................. 48
Spis wykresw

106
Wykres 34. Sposoby pobierania lub otrzymywania gotwki przez Polakw w ostatnim miesicu (w %) ..... 53
Wykres 35. Liczba punktw cash back w poszczeglnych wojewdztwach ........................................................ 54
Wykres 36. Udzia gotwki w M1 w okresie 2001 2012 ....................................................................................... 55
Wykres 37. Udzia gotwki w M1 w krajach UE w 2012 r. .................................................................................... 56
Wykres 38. Przecitny czas trwania transakcji zakupu w zalenoci od metody patnoci w sekundach ...... 57
Wykres 39. Liczba rachunkw bankowych w latach 2005 2012 ......................................................................... 60
Wykres 40. Liczba rachunkw bankowych na jednego mieszkaca w 2012 r..................................................... 61
Wykres 41. Obywatele UE nieposiadajcy rachunku bankowego ........................................................................ 62
Wykres 42. Przyczyny nieposiadania konta w Polsce oraz w krajach UE ........................................................... 62
Wykres 43. Posiadanie konta osobistego/ROR przez Polakw w banku lub SKOK .......................................... 63
Wykres 44. Liczba posiadanych kont osobistych/ROR w banku lub SKOK wrd osb posiadajcych ......... 63
Wykres 45. Oryginalne wskaniki posiadania rachunkw oszczdnociowo-rozliczeniowych/ kont
osobistych/ ROR w Polsce w latach 2007-2012 wedug rnych bada empirycznych (w %) ..... 64
Wykres 46. Porwnanie opat zwizanych z rachunkami patniczymi w pastwach czonkowskich UE ...... 68
Wykres 47. Prostota i przejrzysto informacji o opatach zwizanych z rachunkami patniczymi w UE .... 68
Wykres 48. Liczba polece przelewu na 1 mieszkaca w 2012 r. .......................................................................... 71
Wykres 49. Liczba polece zapaty na jednego mieszkaca w 2012 r. ................................................................. 73
Wykres 50. Liczba kart patniczych w Polsce w latach 2000-2012 ......................................................................... 75
Wykres 51. Liczba wydanych kart patniczych na jednego mieszkaca w 2012 r. ............................................. 76
Wykres 52. Liczba kart patniczych w standardzie EMV w oglnej liczbie kart patniczych w Polsce ........... 77
Wykres 53. Liczba posiadanych kart patniczych przez osoby posiadajce karty patnicze ............................. 77
Wykres 54. Posiadanie i korzystanie z kart patniczych przez dorosych Polakw .......................................... 78
Wykres 55. Liczba transakcji bezgotwkowych dokonanych kartami patniczymi w Polsce........................... 79
Wykres 56. Liczba transakcji bezgotwkowych dokonanych kartami patniczymi na 1 mieszkaca w
poszczeglnych krajach Unii Europejskiej w 2012 r. ......................................................................... 80
Wykres 57. Liczba transakcji bezgotwkowych dokonanych kartami patniczymi na jedn kart
patnicz w krajach Unii Europejskiej w 2012 r. ................................................................................ 81
Wykres 58. Warto operacji oszukaczych kartami patniczymi w oglnej wartoci transakcji
dokonanych kartami patniczymi w poszczeglnych krajach obszaru SEPA ................................ 89

Spis tabel

107
Spis tabel
Tabela 1. Rodzaje patnoci wedug stron rozliczenia oraz ich typowe przykady .............................................. 5
Tabela 2. Rodzaje podstawowych instrumentw patniczych ................................................................................ 7
Tabela 3. Liczba bankw, SKOK-w, placwek Poczty Polskiej oraz porednikw finansowych ................... 20
Tabela 4. Liczba urzdze akceptujcych elektroniczne instrumenty patnicze w Polsce ................................ 25
Tabela 5. Liczba polece przelewu (w mln) w Polsce w latach 2005 2012 ........................................................ 70
Tabela 6. Liczba polece przelewu na 1 mieszkaca w latach 2001 2012 .......................................................... 70
Tabela 7. Liczba polece zapaty (w tys.) w Polsce w latach 2005 2012............................................................. 72
Tabela 8. Liczba polece zapaty na 1 mieszkaca w latach 2001 2012 ............................................................. 72
Tabela 9. Liczba wydanych kart patniczych w Polsce w latach 2007 2012 ...................................................... 75
Tabela 10. Liczba wydanych kart patniczych na jednego mieszkaca w latach 2001 2012. .......................... 76
Tabela 11. Liczba transakcji bezgotwkowych dokonanych kart patnicz w przeliczeniu na jednego
mieszkaca w latach 2001 2012 .......................................................................................................... 79
Tabela 12. Liczba transakcji bezgotwkowych dokonanych pojedyncz kart patnicz
w latach 2001 2012 ............................................................................................................................... 81
Tabela 13. Analiza SWOT obrotu bezgotwkowego ............................................................................................ 100

Spis rysunkw

108
Spis rysunkw
Rysunek 1. Etapy cyklu rozliczeniowego ................................................................................................................... 4

www.nbp.pl

Diagnoza Rozwoju Obrotu Bezgotowkowego PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Diagnoza Rozwoju Obrotu Bezgotowkowego PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Grudzie 2013 r.

Diagnoza stanu rozwoju obrotu

You might also like