1

Piotr Szreniawski

Zapominanie a administracja

Sokrates nie by mionikiem pisma. Pismo osabia pami, uwalniajc umys od
koniecznoci wicze w niezapominaniu. Oczywicie poza sfer zapisywan nadal pozostaje
rozlega sfera mwiona, ale w wielu dziedzinach - w tym w administracji - pismo stao si
podstawowym sposobem przechowywania i przekazywania informacji, jak te dowodem,
wyznacznikiem norm czy nawet koniecznym elementem zaatwiania nawet drobnych spraw
1
.
W kulturach, gdzie pismo nie jest - czy te nie byo - szeroko stosowane, posaniec by
w stanie zapamita wiadomo zoon z kilkuset sw po jednokrotnym jej wysuchaniu, i
przekaza j w niezmienionej formie adresatowi. Pismo, bdc sposobem na uzewntrznienie
i zarazem utrwalenie sw, zmniejszyo znaczenie niektrych obszarw pamici jednostki.
Zamiast pamita tre danego przekazu, wystarczyo pamita gdzie jest dokument, w
ktrym ten przekaz zapisano.
Rozrost iloci przepisw, informacji, a nawet zwikszenie iloci ludzi, take wpyway
na zwikszanie si roli pisma i zmniejszanie roli pamici jednostkowej i przekazw ustnych.
Przekazywane drog ustn informacje coraz bardziej staway si czym drugorzdnym wobec
pisma. Plotki, bajki, rozmowy i wypowiedzi - dopiero przez ich zapisanie zyskuj status
czego wanego, lub te odwrotnie - te przekazy ustne, ktre uznano za wane - s
zapisywane
2
.
Rne sposoby utrwalania informacji nie wyeliminoway jednak niezbdnoci pamici
indywidualnej w yciu i pracy - w tym pracy w administracji. Pami tworzy jednostk, za
dowiadczenie - ktrego pami jest wanym elementem - jest wanym zasobem dobrego
urzdnika. Pami zbiorowa opiera si nie tylko na wspuczestniczeniu w danych
zdarzeniach, ale take na monoci korzystania z zapisw danych informacji. Umiejtno
sigania do rde informacji, czyli korzystania z materialnych zasobw pamici, w tym
sigania do norm prawnych utrwalonych w formie przepisw, jest niezbdna dla dziaa

1
Pojcie pisma jest tu wieloznaczne - okrelajc zarwno metod notacji mowy ale take dokument zawierajcy
wykorzystanie tej metody notacji. Pismo jest zarazem potnym symbolem, okrelajcym zarwno wadz
biurokratyczn jak te np. wyksztacenie.
2
Zauway jednak naley, e coraz wicej informacji, nawet nieistotnych, jest utrwalanych, np. poprzez
nagrywanie. O ile jeszcze niedawno jednym z podstawowych problemw twrcw komputerw byy braki
pamici (komputerw, nie twrcw), o tyle postp w dziedzinie wielkoci pamici komputerw umoliwi
zapisywanie informacji w ilociach jeszcze niedawno niewyobraalnych.
2

rozlegych organizacji, za kontrola tych organizacji polega czsto na sprawdzaniu czy jest
tak, jak pamitamy e miao by.
Zapominanie moe by w wielu wypadkach uyteczne
3
. Mimo, i zwykle czone jest
z niedoskonaociami i ograniczeniami, to dostrzeganie pozytywnych wymiarw zapominania
pojawia si zarwno w odniesieniu do pamici jednostek, jak i zbiorowoci
4
. Natok
drobnych, podobnych spraw, tak typowy w pracy administracji, stwarza konieczno
odsuwania od siebie wspomnie dotyczcych wszystkich przypadkw, a zachowywania w
pamici tylko typowego sposobu zaatwiania spraw danego rodzaju oraz informacji
dotyczcych przypadkw charakterystycznych.
Zarwno pamitanie danych faktw jak i ich zapominanie moe by kar i
przeklestwem. Tkwienie w pamici informacji o wasnych bdach i porakach
niejednokrotnie paraliuje i prowadzi do dziaa penych obaw i waha, a nawet do
wycofania si. Niejednokrotnie takie skutki s prawidowe i spoecznie oczekiwane, jednake
zwykle dotykaj bardziej jednostek szlachetnych i wraliwych, ni okrutnych i bezmylnych.
W wielu kulturach istniej rne formy odkupienia si i zmazywania win jednostek, czasem
przyjmujc nawet formy patologiczne.
Znany ze staroytnych i pniejszych dzie literackich motyw kwiatu zapomnienia
przypomina o tym, e pamitanie bywa uciliwe, za zapominanie moe by ulg, czy te
wrcz niezbdnym uwolnieniem od balastu uniemoliwiajcego normalne ycie. Przytoczeni
pamici o zbrodniach, krzywdach czy bdach ludzie dalecy s od wolnoci i niejednokrotnie
zmierzaj do zemsty czy samozniszczenia, zamiast do budowania wspaniaej przyszoci i
korzystania z ycia.
Niepami o zbrodniach zwycizcy jest jak zakochanie. Brak dostrzegania
okrelonych wad i zachwyt nad jednostk mog dawa spoeczestwu czy pojedynczemu
czowiekowi poczucie pewnoci siebie, ale take poczucie sprawiedliwoci. Jednake taki
brak obiektywizmu obecny jest take w nastawieniu opozycyjnym, czyli niejednokrotnie
zapominane s niedostatki kandydata chccego zaj miejsce nielubianego rzdzcego.
Wybaczanie moe by zwizane z puszczaniem okrelonych rzeczy w niepami,
zapominanie zwizane z pewnymi zjawiskami podobnymi do zapominania mog by
formalizowane, np. jako amnestia czy zatarcie skazania. Przeciwdziaa zapominaniu mog
natomiast takie elementy administracji, jak np. archiwa. Podpalenie biblioteki w Aleksandrii

3
M. Aug: Formy zapomnienia, universitas, Krakw 2009, s. 13.
4
A. Hankaa: Wybirczo ludzkiej pamici, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2001, s.
106.
3

kojarzone jest zarwno z utrwaleniem pamici o podpalaczu, jak te wie si z utrat wielu
zapisanych informacji. Zastosowanie pisma umoliwio powstanie administracji. W
zarzdzaniu miastami i imperiami konieczne byo oparcie si na okrelonych sposobach
utrwalania i gromadzenia danych. Pismo miao umoliwia przypominanie sobie informacji, a
miejsce zapominania w pewien sposb zaja utrata informacji zapisanych. Jednake nie tylko
zniszczenie dokumentw czy naley z zapominaniem w organizacji. Organizacja
zapominajca traci wiedz czy dowiadczenie gwnie przez utrat jednostek je
posiadajcych. Wymg uczenia si organizacji wynika nie tylko ze zmian otoczenia, ale take
z koniecznoci przeciwdziaania zapominaniu, zwizanemu m.in. z rotacj kadr czy z brakiem
przypominania okrelonych procedur, informacji czy celw. Niejednokrotnie procesy
formalnie okrelane uczeniem si s tylko pozornie zdobywaniem nowej wiedzy, a opieraj
si gwnie na przypominaniu. Nie oznacza to, e uczenie si jest niewane, ale e w
ksztaceniu ustawicznym naley uwzgldnia take przeciwdziaanie zapominaniu.
Zapominanie zwykle nie zachodzi, kiedy dane informacje s interesujce, jak te kiedy
dane procesy s powtarzane. wiczenie pamici usprawnia procesy przyswajania nowych
informacji m.in. poprzez kojarzenie ich z informacjami ju posiadanymi. Niejednokrotnie cae
treci czsto uywanych przepisw znane s na pami, cho zwykle wskazane jest
sprawdzanie, a nie tylko mechaniczne powielanie. Zauway naley przy okazji, e rwnie
zrozumienie jest jednym ze sposobw przeciwdziaania zapominaniu, cho z drugiej strony
zrozumienie moe by rdem zmieniania okrelonych rozwiza, np. w zwizku z
zaistnieniem koniecznoci dostosowania wykadni norm do potrzeb.
Kiedy cao przepisw niejednego kraju bya czytana na gos, w celu ich
przypomnienia. W niektrych krajach uczy si preambuy konstytucji na pami.
Przypominanie o podstawach, celach czy pocztkach ma suy nie tylko ich przypominaniu,
ale take ujednolicaniu postaw, wyjanianiu treci, jak i promocji okrelonych wartoci.
Czste uywanie i przypominanie danych norm moe zwiksza szanse ich przestrzegania. Z
drugiej strony desuetudo moe nawet sta si podstaw zmian systemu norm. Uchylanie norm
samo w sobie take wykazuje cechy podobne do zapominania.
Wielu filozofw posiada uszczliwiajce zudzenie cakowitej wiedzy o wszystkim,
prawdopodobne jest nawet, e wanie takie zaspokajajce poczucie wystarczajcego
zrozumienia spraw jest jednym z podstawowych elementw szczcia. Mio do mdroci
jest ogupiajca jak i wiele innych rodzajw mioci, cho nie sposb odmwi jej wymiaru
mistycznego, co czyni filozofi byciem tu i teraz. Z drugiej strony jako filozofia czsto
nauczana jest historia filozofii, a poczucie bycia wdrowcem tej samej drogi, ktr
4

przemierzao wielu poprzednikw pozwala nie tylko na granie znanej roli czy mwienie
poprzez cytowanie, ale take na kontynuowanie ju zaawansowanych rozwaa i budowanie
kolejnych piter gmachu niewykonalnego dla jednostki rozpoczynajcej prac od stanu
natury. Pami zatem jest narzdziem, budulcem i budowl, a niepami - cho ma funkcj
wyzwalajc twrczo - czsto prowadzi do odkry pozornych, a w rzeczywistoci tylko do
odnajdowania znanych ju twierdze czy informacji.
Powtarzanie okrelonego materiau wiedzy suy ma w wielu przypadkach
przeciwdziaaniu zapominania, czyli pamitaniu. Celowe skupienie si na niezapominaniu
moe wynika ze spostrzeenia, e wane rzeczy bywaj zapominane. Przypominanie moe
prowadzi do powstania okrelonych tradycji, a tradycja czasem prowadzi do zapomnienia
istoty rzeczy, i do skupienia si na pustych formach.
Stosowanie norm istotnych dla administracji wymaga m.in. pamitania o reguach
wykadni, czciej w sposb wynikajcy z wielokrotnego wykorzystywania tyche regu ni
tylko z werbalnej ich obecnoci w pamici. Intuicja i niewiadome wykorzystywanie zasobw
pamici dotyczcych podobnych przypadkw czyni zapominanie cech administrowania
wyszej prby. Nastpuje selekcja pamici, a take zmiana jej jakoci - pamitanie ju nie
dotyczy zalece i norm, tylko rzeczywistego czenia form i treci. Pamitanie staje si
elementem praktyki, czym bliszym yciu ni wiedza.
Z drugiej strony wiedza jest pojciem szerszym, ni pami, obejmuje przynajmniej
cz zrozumienia. Pani z sekretariatu, ktra wie wszystko, nie tylko pamita o wszystkim,
ale take rozumie zalenoci, ukady si i nieformalne powizania. Bycie blisko wadzy
nakazuje zapominanie o niewygodnych sprawach, chyba e chce si je wykorzysta. Jednake
o wielu sprawach nie wolno zapomina. Administracja, ktra nie pamita o terminach,
wymaganych podpisach czy np. o urodzinach i zainteresowaniach szefa, nie tylko bdzie
postrzegana jako roztrzepana, ale take bdzie nielubiana. Brak lubienia oczywicie nie musi
oznacza nielubienia, a moe by wyrazem podziwu dla profesjonalizmu i koncentrowania si
na zadaniach. Sukcesy kolejnych projektw wymagaj niekiedy odejcia od pamitania o
rzeczach nieistotnych na rzecz pamici o szczegach decydujcych o jakoci.
Wyrni mona zapominanie przez administracj, jak i zapominanie przez klientw
administracji - a oba przypadki zwizane s z administracj i zapominaniem. Profesjonalizm,
zwykle susznie czony z administracj, w wielu przypadkach dotyczy wanie mocy aparatu
administracyjnego w zakresie pamitania o obowizkach, szansach czy o jednostkach.
Przedsibiorca, ktry liczy na niepami aparatu skarbowego moe by tak oszustem, jak i
realist. Niejednokrotnie najlepszym kryterium oceny niepamici w danym przypadku jest
5

dobro pastwa. Administracja, ktra daje oszuka pastwo, jest zwykle z administracj,
chyba e to pastwo jest wrogie.
Wymiana kadr w administracji moe odbywa si zarwno w sposb ewolucyjny,
pozwalajcy na zachowanie pamici organizacyjnej, jak i w sposb oparty na zacieraniu
pamici dawnych okresw czy sposobw zachowania. Reformy administracji musz czy
proporcje pamici i zapominania. Dowiadczenia przeszoci pozwalaj na unikanie
naiwnoci, lecz podnoszenie jakoci administracji musi niekiedy czy si z odejciem od
niektrych przyzwyczaje.
Zaufanie pomidzy administracj i jej otoczeniem take opiera si na
dowiadczeniach. Pozytywne dowiadczenia buduj ufno i pozwalaj zakada, e partnerzy
nas nie zawiod. Pami o oszustwach, niekompetencji czy o zej woli nakazuje odchodzi od
mniej agodnych dziaa w stron pilnowania spraw i ukrywania okrelonych informacji.
Administracja pamitajca - w pozytywnym znaczeniu oraz administracja wymagajca od
klienta przypominania o sobie, to typy rnice si w kwestii pamici czy te korzystania z jej
zasobw. Konieczno pamitania o swoich interesach budzi zaradno, kiedy dbanie o
sprawy obywateli przez administracj pozwala im zajmowa si bardziej wzniosymi
rzeczami. Odpowiednie proporcje ingerowania w sprawy obywateli i pozostawiania im
swobody w zakresie wyznaczania ksztatu wasnego dobra cz si z uczciwoci i oglnie z
kondycj moraln i kulturow spoeczestwa.
Przez filozofi rozumie mona nauk w ogle, cho o ile filozofia moe by
postrzegana jako metoda, o tyle nauka bardziej czy si ze zdobywaniem wiedzy.
Ujednolicanie pamici prowadzi do ograniczania rozwoju nauki, ale z drugiej strony
zapominanie nauki o rzeczywistoci ogranicza jej uyteczno. Jeli by zada pytanie, czy
istnieje jedna nauka czy wiele nauk, zwykle usyszymy odpowied o wieloci nauk, cho
czsto dostrzegane s podobiestwa midzy naukami. W metarefleksji
naukowoadministracyjnej powtarzane jest pytanie o jedno lub wielo dziedzin badajcych
administracj. Dominacja prawa administracyjnego utrudnia uznanie jednoci nauki
administracji jako nauki obejmujcej cao refleksji naukowej nad administracj, chyba e
uznamy nauk prawa administracyjnego za cz nauki administracji. Wymiar spoeczny
uznania odrbnoci okrelonych nauk zdaje si decydowa o przyjtej konwencji
klasyfikacyjnej.
Zapominanie moe by przypadkowe lub celowe, a zarzdzanie zapominaniem mniej
lub bardziej moe by nastawione na przyspieszanie zjawisk tracenia posiadanej wiedzy lub
te opiera si na pozostawianiu zakresu zapominanych informacji procesom naturalnym,
6

zwizanym z ich nieuywaniem. Faszowanie historii jest prb wpywania na rzeczywisto.
Prawdopodobnie wikszo znanej z podrcznikw historii jest nie tyle retuszowana, co
zakamywana - cho kolejne pokolenia powtarzajcych dane wersje mog mie dobr wol i
nie zdawa sobie sprawy z charakteru wasnej roli. W wielu przypadkach jednak faszerstwa
historyczne nie doprowadzaj do zaginicia wszelkich dowodw, ale do ograniczenia wiedzy
na konkretne tematy do grupy historykw oraz do braku przekonania o prawdziwoci
niewygodnych wersji wydarze. Ten sam przekaz uznawany moe by za bezcenne rdo
wiedzy i za przykad udanej propagandy - np. dla wielu historykw dzieo autora znanego
jako Gall Anonim jest godnym zaufania opracowaniem pocztkw pastwa polskiego, kiedy
dla czci jest narzdziem stworzonym dla wykrelenia z pamici roli Wikingw w powstaniu
Polski
5
.
Zapominanie zwizane cznie z administracj i badaniami naukowymi nad ni moe
przybiera dwie szkodliwe postacie: zapominania przez naukowcw dorobku poprzednikw,
jak te zapominania przez administracj wiedzy przekazanej w trakcie edukacji. Tworzenie
uoglnie wymaga znajomoci wielu przypadkw, nie tylko charakterystycznych, ale take
typowych a nawet mniej ciekawych. Uznanie czego za wyjtek take wymaga pamici o
wielu sprawach pozornie nieistotnych, ale umoliwiajcych stworzenie caociowego
wyobraenia o rzeczywistoci. Rozwj refleksji naukowej nad administracj zwizany jest w
duej mierze z pamitaniem tego, co o administracji ju powiedziano, natomiast dbanie o
jako administracji i prawa administracyjnego wie si przynajmniej w pewnym stopniu z
oddziaywaniem na nie sfery nauki i z korzystaniem z jej poytecznego dorobku. Wiele
rozwiza jednak jest jakby zapomnianych w znaczeniu pomijania ich w fazie wcielania w
ycie. Z drugiej strony reguy i teorie nie mog krpowa umysu fachowego urzdnika,
bdc w posiadaniu podwiadomoci, za korzystanie z podpowiedzi naukowych w
trudniejszych przypadkach powinno by dostpn ewentualnoci.
Brak poczucia, e czego si nie pamita, nie wyklucza zapomnienia, a moe by tym
groniejszy, e nie zauwaa potrzeby refleksji. Podobnie jak pami jednostkowa u czowieka
siga zdarze, ktrym towarzyszy on jako kilkulatek lub pniej, tak pocztki wielu
procesw w administracji nie zawsze s pamitane. Na podstawie opowieci ze strony
starszych wiadkw dziecistwa czy te fotografii moliwe jest rekonstruowanie okrelonych
wydarze, i podobnie zapamitane przez jednostki historie czy zachowane dokumenty
pozwalaj tworzy wyobraenie o administracji danego czasu. Cigo administracji jest jej

5
Z. Skrok: Czy wikingowie stworzyli Polsk?, Iskry, Warszawa 2013, str. 31.
7

wielk si, a jej pami suy nie tylko jej samej, ale take wpywa na stan pastwa i na losy
jednostek. Zapominanie jest okrelon form cofania si w rozwoju, a zapobieganie utracie
pamici jest konieczne dla podtrzymywania pdu ludzkoci.
Istnienie nauki administracji, obejmujcej wykorzystanie wielu metod naukowych w
badaniach nad administracj, nie odbiera bogactwa wieloci nauk administracyjnych.
Sprzeczno pomidzy wieloci a jednoci jest tylko pozorna, a uyteczno administracji i
jej suebna rola nakazuj pogodzenie si z istnieniem wielu nauk administracyjnych,
wsptworzcych jedn nauk administracji. Badania szczegowe nie powinny prowadzi do
zapomnienia o ksztacie caoci, a obejmowanie myl caoci nie powinno ogranicza
poznawania szczegw. Przyszo nauki administracji/nauk administracyjnych zaley
jednak od woli i siy jednostek decydujcych o ksztacie organizacyjnym bada naukowych i
edukacji, za jej/ich istnienie i ksztat nie powinny by uznawane za co oczywistego, ale za
wynik oceny szeroko rozumianej uytecznoci poszczeglnych rozwiza.


Forgetting and administration

Summary

The development of administration was possible because of the invention of writing.
Forgetting in administration is usually counterproductive. Norms and procedures which are
often used are better remembered. Positive experience is the source of trust between
administration and its clients. Development of research of administration should be based on
remembering what was written before, and on observing present tendencies.