ul.

Lublaska 34, 31-476 Krakw

tel.: (012) 418 07 23, faks: (012) 411 45 17
http://www.ec-systems.pl
NIP: 945-20-26-675 REGON: 356908287
Kapita zakadowy: 134 000 PLN
KRS nr 0000228622 XI Wydzia Sdu Rejonowego w Krakowie

2012 EC Systems sp. z o.o. Strona 1 z 17

Whitepaper:
Badania nieniszczce
Diagnostyka w nowoczesnym wydaniu


2012 EC Systems sp. z o.o. Strona 2 z 17
1. Wstp
1.1. Troch teorii
Badania nieniszczce (ang. Non-Destructive Testing NDT) s to badania, ktre umoliwiaj uzyskanie
informacji o stanie, wasnociach i ewentualnych wadach badanej struktury czy materiau bez
ingerowania w cechy uytkowe tego obiektu. W przeciwiestwie do tak zwanych bada niszczcych,
badania NDT oceniaj stan obiektu bez fizycznej ingerencji w jego struktur, przez co s pod
wzgldem eksploatacyjnym tasze.
Co zostao ju wspomniane, ale czemu naley si specjalna uwaga badania nieniszczce maj
szerszy zakres zastosowa od bada niszczcych. Gwna i najwaniejsza przewaga NDT to moliwo
okrelania waciwoci i uzyskiwania dokadnego opisu fizycznego danego materiau. Stosujc
odpowiednie algorytmy moliwe jest okrelenie waciwoci termicznych, wytrzymaociowych,
elektromagnetycznych materiau bez jego spalania, przegrzewania, amania, gicia, obciania, czy
niszczenia na skutek prb z wykorzystaniem prdu elektrycznego.
Metody bada nieniszczcych znajduj zatem zastosowanie w ekonomicznych procedurach oceny
niezawodnoci oraz jakoci produktw bdcych w trakcie procesu technologicznego jak i gotowych.
Gwnymi obszarami dziaa NDT s przemys lotniczy, energetyczny, motoryzacyjny, petrochemiczny
oraz przesyu gazw i cieczy we wszystkich ich aspektach konstrukcyjnych. Metody bada
nieniszczcych czsto stosuje si rwnie w laboratoriach i orodkach naukowych przy projektowaniu
i okrelaniu waciwoci nowych materiaw.
1.2. System NDT
Ponisza ilustracja przedstawia oglny schemat systemu bada nieniszczcych:

Rysunek 1: Schemat systemu do przeprowadzania bada nieniszczcych


2012 EC Systems sp. z o.o. Strona 3 z 17
Sondy mog spenia dwie funkcje, ktre czasami mog by wykonywane przez jeden i ten sam
element (w przypadku wykorzystywania dwukierunkowego zjawiska fizycznego, jakim jest np.
zjawisko piezoelektryczne). Pierwsz z nich jest wzbudzanie badanego materiau, czyli dostarczenie
energii z zewntrz w takiej formie, na jak badany obiekt najlepiej zareaguje. Energia ta moe mie
posta np. wibracji, ciepa, wiata lub innego promieniowania i moe by dostarczana w trybie
cigym lub chwilowym (impulsowym). Jeli jednak badania maj charakter bardziej statyczny (adna
energia nie jest dostarczana z zewntrz), nie stosuje si sond-wzbudnikw lecz wykorzystuje si
energi wewntrzn ukadu. Energia ta ma swoje rdo w procesie zachodzcym w ukadzie, czyli
jest zwizana bezporednio z czynnociami wykonywanymi przez urzdzenie. Wwczas sondy
speniaj tylko funkcj pomiarow.
Kolejnym elementem systemu do bada nieniszczcych jest modu kontrolno-pomiarowy. Obsuguje
on zarwno sygnay wyjciowe (sterowanie sondami-wzbudnikami) jak i wejciowe (pochodzce
z sond-czujnikw). W zalenoci od stosowanej metody bada statycznej lub dynamicznej w jego
skad moe wchodzi generator sygnaw, kocwka mocy, kondycjoner i przetwornik analogowo-
cyfrowy. Cao kontrolowana jest za pomoc panelu sterowania, ktry moe by wbudowany
w urzdzenia przenone, lub zaimplementowane na komputerze, do ktrego podczony jest modu.
Czsto oprogramowanie do obsugi i sterowania parametrami systemu obejmuje rwnie algorytmy
do przetwarzania danych pomiarowych. Algorytmy te mog polega na zasadzie porwnywania
otrzymanego wyniku z modelem referencyjnym lub po prostu takim przetworzeniem danych, na
podstawie ktrego uzyskuje si odpowied na postawiony problem. Wynikiem oprogramowania
analizujcego moe by stwierdzenie, czy aktualnie badany obiekt jest sprawny, czy jest uszkodzony,
a jeli tak to jakiego rodzaju i jak wielkie jest to uszkodzenie, lub podanie wartoci poszukiwanej
waciwoci fizycznej.
1.3. Uszkodzenie
Oczywistym jest fakt, i kada forma uszkodzenia materiau (pknicie, rozwarstwienie, korozja, itp.)
oprcz naruszenia mechanicznej struktury powoduje rwnie zmiany w innych waciwociach
fizycznych sztywnoci, gstoci, przewodnoci elektrycznej i/lub magnetycznej czy impedancji
mechanicznej. Dlatego pierwszym krokiem w stosowaniu bada nieniszczcych jest zdefiniowanie
problemu co ma by wykryte. Nastpnie, na podstawie wstpnej specyfikacji oraz istniejcych norm
i standardw, naley wybra odpowiedni metod bada do zaistniaego problemu. Po
przeprowadzeniu bada przychodzi czas na najtrudniejsze zadanie (przynajmniej dla niektrych
metod, ktre wymagaj dodatkowych nakadw obliczeniowych) interpretacj wynikw, czyli
znalezienie zalenoci midzy zmierzonymi waciwociami lub zaistniaymi zjawiskami fizycznymi a
rodzajem i wielkoci defektu (jeli badania wyka, e badany obiekt jest uszkodzony i takowy defekt
istnieje).
2. Metody bada nieniszczcych
Istnieje wiele metod bada nieniszczcych, wci powstaj nowe lub stosuje si badania czce dwie
lub wicej metod. Do najczciej stosowanych nale badania wizyjne, drganiowe, ultradwikowe,
termograficzne, elektromagnetyczne (w tym najbardziej popularne wiroprdowe i magnetyczno-
proszkowe), radiograficzne, bazujce na technologii laserowej oraz badania emisji akustycznej.
Cz z tych metod opisana jest w niniejszym dokumencie.


2012 EC Systems sp. z o.o. Strona 4 z 17
2.1. Emisja akustyczna
Metoda bada emisji akustycznej (AE) opiera si na pomiarach drga i dwikw generowanych przez
materia. Proces taki zachodzi najczciej w sytuacjach, gdy obiekt jest poddawany obcieniu
(mechanicznemu lub termicznemu) powodujcemu znieksztacenia, ktre to porednio s
rdem dwiku.
2.1.1. rdo sygnau
Zjawisku emisji akustycznej towarzyszy gwatowne uwolnienie energii, ktra rozchodzi si po
strukturze we wszystkich kierunkach (analogicznie do tworzcych si k po wrzuceniu kamienia do
wody). Amplituda tych drga maleje wraz z upywem czasu i wzrostem odlegoci od centrum,
a zasig drga zaley od waciwoci materiau, ksztatu obiektu i otoczenia. Ponisza ilustracja
przedstawia zjawisko rozchodzenia si dwiku w strukturze.

Rysunek 2: Propagacja drga
Emitowane sygnay akustyczne mog wystpowa w dwch postaciach przejciowej (ang. transient)
i cigej (ang. continuous). Sygnay przejciowe rejestrowane s jako skutek np. pkni i s atwo
odrnialne od szumu maj charakter krtkotrway, impulsowy, a po ich wyganiciu pomiar skada
si wycznie z szumu, ktry si odfiltrowuje. Natomiast sygnay cige pojawiaj si w przypadku
wystpowania wyciekw i nieszczelnoci, mog mie zmienn amplitud i czstotliwo, ale nigdy nie
bd wykazyway tendencji do wyganicia do poziomu szumu.
W przypadku sygnaw przejciowych jednym z najwaniejszych parametrw emisji akustycznej jest
amplituda szczytowa. Jej warto moe wiadczy o charakterze i wielkoci uszkodzenia bdcego
rdem sygnau. Zakada si, e bardzo krtkie (poniej 3 s) okresy aktywnoci z ma liczb
przekrocze progu (poniej 3) s traktowane jako zakcenia eliminowane przez filtry logiczne.


2012 EC Systems sp. z o.o. Strona 5 z 17

Rysunek 3: Sygna przejciowy
2.1.2. Zastosowanie, korzyci i ograniczenia
Pomiary i analizy emisji akustycznej najczciej stosuje si w instalacjach pneumatycznych
i hydraulicznych oraz w zbiornikach cieczy i gazw. Zastosowanie tej metody bada nieniszczcych
pozwala na projektowanie optymalnych rozmiarw podstaw i samych instalacji, wykrywanie
uszkodze (pkni, wyciekw, deformacji plastycznych, korozji) czy uniknicie kosztownych operacji
zatrzymania i uruchomienia instalacji (np. osuszanie). Przewaga w stosunku do innych metod
nieniszczcych uzyskana jest dziki moliwoci badania obiektu w jego normalnych warunkach pracy
(zwaszcza pod obcieniem) i wykrywaniu powikszajcych si defektw. Wadami tego rozwizania
s nieczuo uszkodzenia o staej wielkoci (nie dotyczy nieszczelnoci), moliwo analizy pomiarw
tylko z pomoc wyspecjalizowanego oprogramowania przez dowiadczonego operatora i czuo
systemw bada emisji akustycznej na szum.
2.2. Badania drganiowe
Metoda bada drganiowych bazuje na metodzie rezonansowej (ang. resonant inspection, RI)
i uproszczonej analizie modalnej. Analiza modalna, jako dziedzina nauki, zajmuje si wyznaczaniem
czstotliwoci wasnych oraz postaci drga (modw) przypisanych tym czstotliwociom. Dziki
znajomoci charakterystyki dynamiki obiektu wiadome jest, w jakich warunkach (pod wymuszeniami
o jakiej czstotliwoci) dany element nie powinien pracowa, aby nie rezonowa.
Za pomoc tej metody bada nieniszczcych moliwe jest wykrycie takich defektw jak zmiany
wymiarw, ksztatu, masy, gstoci czy pknicia. Co wicej, pominite lub nieprawidowo
przeprowadzone procesy technologiczne rwnie zostan zidentyfikowane, poniewa kade
niedocignicie technologiczne powoduje zmiany w strukturze materiau, z ktrego zbudowany jest
badany obiekt.


2012 EC Systems sp. z o.o. Strona 6 z 17
2.2.1. Zjawisko
Kady przedmiot posiada swoj wasn, unikaln charakterystyk drganiow. Rozkad czstotliwoci
rezonansowych dla sprawnych i nieuszkodzonych elementw powinien by identyczny. Na
czstotliwoci rezonansw i ich amplitud bezporedni wpyw maj waciwoci mechaniczne obiektu
jego masa, sztywno i wspczynnik tumienia. Kada zmiana jednej lub wicej cech obiektu
powoduje zmian odpowiedzi elementu na wymuszenie, przez co zmienia si dwik generowany
przez wzbudzony obiekt i widmo jego odpowiedzi. Zmiany pomidzy charakterystyk rezonansow
obiektu badanego a charakterystyk rezonansow obiektu referencyjnego wiadcz o istniejcej
w danym elemencie usterce.
2.2.2. Przebieg bada
Przebieg nieniszczcych bada rezonansowych odbywa si wedug poniszego schematu:

Rysunek 4: Schemat systemu nieniszczcych bada drganiowych
Pierwszym etapem bada jest wzbudzenie testowanego elementu. Wymuszenie ma najczciej
posta impulsu (np. przez uderzenie) i musi by kontrolowane w celu zachowania powtarzalnoci
pomiarw. Wzbudzony obiekt drga w charakterystyczny dla niego sposb, a drgania te s
rejestrowane przez mikrofon zarwno w zakresie syszalnym, jak i w zakresie ultradwikw.
Nastpnym krokiem jest przetworzenie zebranych danych, czyli transformacja drga z dziedziny czasu
do dziedziny czstotliwoci za pomoc transformaty Furiera. Ostatni czynnoci jest porwnanie
otrzymanego widma z widmem referencyjnym sprawnego detalu. Oprogramowanie decyduje, czy
ewentualne zmiany czstotliwoci rezonansowych mieszcz si w zaoonych dopuszczalnych
granicach.
Wspomniana kwalifikacja badanego detalu odbywa si na podstawie:
przesunicia czstotliwoci rezonansowych w zakresie amplitudy i czstotliwoci,
przesunicia czstotliwoci rezonansowych w zakresie czstotliwoci z zachowaniem
amplitudy,
przesunicia i rozszczepienia czstotliwoci rezonansowych,
zaniku czstotliwoci rezonansowych.


2012 EC Systems sp. z o.o. Strona 7 z 17
2.2.3. Zastosowanie
Drganiow metod bada nieniszczcych mona stosowa do wszystkich materiaw wykazujcych
waciwoci rezonansowe od metali przez ceramiki do kompozytw. Jednak cech, ktra daje
przewag tym badaniom nad innymi metodami jest to, e wkomponowanie systemu bada
rezonansowych w lini technologiczn w prosty i szybki sposb umoliwia sprawdzenie 100%
produktw schodzcych z produkcji.
2.3. Badania ultradwikowe
Ultradwikowa grupa bada nieniszczcych (UT) wykorzystuje energi fal akustycznych o wysokiej
czstotliwoci (50 kHz-25 MHz). Dziki tym badaniom moliwe jest wykrywanie istniejcych wad
materiaowych, obserwacja ich powstawania i rozwoju oraz pomiar waciwoci fizycznych badanych
obiektw od wymiarw po wartoci charakterystyk mechanicznych.
2.3.1. Podstawowe pojcia
Impedancja akustyczna
Impedancj akustyczn definiuje si jako iloczyn gstoci materiau oraz prdkoci dwiku
rozchodzcego si w tym materiale. Ma ona bezporedni wpyw na charakterystyki wizek odbitych
i przepuszczonych przez dany styk mediw, co opisuje ponisze rwnanie, wedug ktrego oblicza si
wspczynnik odbicia fali akustycznej na granicy dwch orodkw:
d s
d s
Z Z
Z Z
R
+

=
gdzie:
R wspczynnik odbicia dwiku nas styku dwch materiaw o rnych impedancjach
akustycznych
Z
s
impedancja akustyczna materiau 1 (rda)
Z
d
impedancja akustyczna materiau 2 (celu)
Pozostaa cz energii niesionej przez fal akustyczn (1-R100%) jest pochaniana przez orodek
i przekazywana dalej. Z powyszych zalenoci wynika, e im mniejszy stosunek midzy impedancjami
generatora drga ultradwikowych (lub medium poredniczcego) a badanym materiaem, tym
wiksza cz energii akustycznej drga zostanie przekazana do obiektu.
Efekt piezoelektryczny
Elementy piezoelektryczne s zbudowane z materiau, ktry pod wpywem przyoonej siy
(ciskajcej lub rozcigajcej) generuje adunek elektrostatyczny, lub na odwrt pod wpywem
potencjau elektrostatycznego rozszerza si lub kurczy. Ze wzgldu na takie dwukierunkowe dziaanie,
bardzo wysok czuo oraz stabilno parametrw, s one stosowane jako rdo oraz elementy
pomiarowe drga w zakresie powyej 20 kHz.
W celu wzbudzenia ultradwikw, na elektrody piezoaktuatora podawany jest impuls lub sterowany
sygna napicia elektrycznego powodujcy drganie piezokrysztau (efekt piezoelektryczny odwrotny).
Drgania te przekazywane s porednio lub bezporednio do badanego materiau. Fala mechaniczna
odbijajc si, tumic lub przesuwajc w fazie w wyniku napotkania przeszkody (niejednorodnoci
materiau, czyli defektu) jest rejestrowana i przetwarzana przez czujnik piezoelektryczny na napicie
(efekt piezoelektryczny prosty), ktrego sygna zawiera informacje na temat stanu struktury.


2012 EC Systems sp. z o.o. Strona 8 z 17

Rysunek 5: Schemat efektu piezoelektrycznego
Odbicie, zaamanie i dyfrakcja fali ultradwikowej
Fala mechaniczna podlega tym samym prawom co fala optyczna na granicy dwch orodkw
o rnych impedancjach akustycznych wizka zostaje rozbita na dwie czci fal odbit i fal
pochonit. Podzia energii zaley od stosunku impedancji tych dwch orodkw (analogicznie do
wspczynnikw zaamania wiata) im wikszy, tym wiksza cz energii zostanie odbita.
W przypadku, gdy wizka ultradwikowa pada na powierzchni materiau pod ktem innym od 90
kt odbicia fali jest rwny ktowi padania. W takiej sytuacji pochonita (nieodbita) cz drga ulega
zaamaniu, czemu towarzyszy, oprcz zmiany kierunku, zmiana prdkoci i w niektrych przypadkach
modu fali (kierunek drga czsteczek wywoujcych fal).
2.3.2. Metody bada ultradwikowych
Badania ultradwikowe mona podzieli wedug kilku kryteriw:
ze wzgldu na rodzaj uytej fali (modu),
ze wzgldu na ilo uytych piezoelementw,
ze wzgldu na sposb rozoenia piezoelementw,
ze wzgldu na sposb analizy danych.
Pierwsze podejcie dostosowuje rodzaj fali do problemu. W tym przypadku fale podune,
prostopade do powierzchni materiau mog by uyte do wykrywania rwnolegych do powierzchni,
warstwowych i powierzchniowych uszkodze.


2012 EC Systems sp. z o.o. Strona 9 z 17

Rysunek 6: Badanie pojedynczym elementem impulsow metod echa
Przyoenie piezoelementu nachylonego do powierzchni obiektu za pomoc klina kontaktowego
pozwala na wygenerowanie fal podunych i poprzecznych, dziki ktrym moliwe jest badanie
struktur paskich o duych powierzchniach oraz rur. Jeli uyty klin ma konkretne nachylenie,
generowane wzbudzenie zostanie zaamane w taki sposb, e fala rozejdzie si powierzchniowo, co
umoliwi wykrywanie uszkodze powierzchniowych. Wysokoczstotliwociowe fale Lamba s
uywane do wykrywania uszkodze w strukturach warstwowych (laminatach) oraz paskich.

Rysunek 7: Badanie ktowe falami poprzecznymi lub powierzchniowymi


2012 EC Systems sp. z o.o. Strona 10 z 17
Istniej rozwizania, ktre angauj w badania wicej ni jeden piezoelement. Takie podejcie
umoliwia podzia rl midzy elementami jedne z nich generuj wzbudzenie, a pozostae
rejestruj odpowied badanego obiektu. T metod stosuje si w aplikacjach, gdzie podczas
pojedynczego eksperymentu musi by zbadana dua powierzchnia, lub gdy sprawdzany detal ma
nieregularne ksztaty.

Rysunek 8: Badanie dwuprzetwornikowe
Alternatyw dla badania impulsow metod echa jest badanie skrone. Polega ono na
umiejscowieniu dwch piezoelementw generatora i czujnika na przeciwlegych kracach
badanego przedmiotu. Wzbudnik generuje sygna, ktry po przejciu przez ca struktur
i przetworzeniu przez materia jest rejestrowany przez czujnik. Rozwizanie to wymaga
swobodnego i bezpiecznego dostpu do badanego przedmiotu w celu przytwierdzenie
piezoelementw.
Ostatni podzia ultradwikowych bada nieniszczcych dotyczy algorytmw przetwarzania
zebranych danych. Najpopularniejsz metod jest metoda TOF (ang. time of flight), ktra polega na
pomiarze czasu pomidzy sygnaem wysanym (wzbudzeniu) a odebranym, przy znanych gabarytach
detalu i ewentualnym rozkadzie piezoelementw. Wszelkie opnienia wzgldem referencyjnego
pomiaru mog by traktowane jako potencjalne uszkodzenia. Innym podejciem do analizowania
pomiarw jest badanie przesuni fazowych midzy sygnaem pomiarowym a sygnaem
referencyjnym. Wykryte rnice wiadcz o zmianie prdkoci fali w orodku, co z kolei oznacza
istnienie defektu materiau na linii generator-czujnik.


2012 EC Systems sp. z o.o. Strona 11 z 17
2.3.3. Prezentacja wynikw
Po przeprowadzeniu eksperymentu, wyniki bada s przedstawiane na wywietlaczu. Stosuje si kilka
sposobw prezentowania rezultatw bada, z ktrych kady dopasowany jest do sposobu
przeprowadzania testw. Do najczciej stosowanych prezentacji nale:
skan A (ang. A-scan) skan amplitudowy, przedstawiajcy amplitud mierzonego sygnau w czasie
od wygenerowania impulsu ultradwikowego, przez pomiar odbi od potencjalnych uszkodze do
pomiaru echa odbitego od przeciwlegej krawdzi badanego obiektu,
skan B (ang. B-scan) skan prezentujcy przekrj powierzchniowy przez badany materia
z zaznaczonymi uszkodzeniami dwuwymiarowy wykres prezentujcy miejsca, od ktrych
zostay odbite impulsy (o rzdnych) przy przesuwajcym si wzbudniku (pooenie
generatora na osi odcitych),
skan C (ang. C-scan) prezentacja dwuwymiarowa, w ktrej badania realizowane s przez
przesuwanie gowicy nad powierzchni materiau, a wyniki przedstawiane z tej wanie
perspektywy; stosuje si oznaczenia zero-jedynkowe (w zalenoci czy moment zmierzenia
sygnau powrotnego wiadczy o odbiciu od przeciwlegej powierzchni detalu czy od bliszego
uszkodzenia) lub w skali kolorowej, gdzie barwa oznacza odlego najbliszej bariery dla fali
ultradwikowej,
skan S (ang. S-scan) skan sekcyjny, analogiczny do skanu B, realizowany nie za pomoc ruchu
przetwornika, ale z wykorzystaniem dwch lub wicej piezogeneratorw wyzwalanych
z rnymi wzgldnymi opnieniami, co pozwala na ukierunkowanie rozchodzenia si czoa
fali (wykorzystanie technologii uszeregowania fazowego, ang. phased array).
2.4. Termografia
Ciepo jest jedn z form energii, ktra jest zdolna do wykonywania pracy. Moe si to dokonywa
jedn z trzech drg przez przewodzenie, konwekcj lub promieniowanie. Miar stopnia nagrzania
cia jest temperatura, w zwizku z czym przepyw ciepa moliwy jest tylko midzy ciaami o rnej
temperaturze.
Prawo zachowania energii mwi, e w ukadzie zamknitym suma wszystkich rodzajw energii jest
staa. Dotyczy to rwnie promieniowania podczerwonego, w zwizku z czym caa energia cieplna,
ktra dociera do obiektu jest przez niego przepuszczana, odbijana i pochaniana (czemu czasami
towarzyszy zachodzenie reakcji endotermicznych). To, w jakich stosunkach podzieli si ta energia,
zaley odpowiednio od wspczynnikw emisyjnoci, pochaniania i odbijania. Suma wspczynnikw
zawsze wynosi 1.
2.4.1. Przyrzdy
Pirometr
Pirometry s narzdziami, ktre bezstykowo okrelaj temperatur obiektu poprzez pomiar natenia
promieniowania podczerwonego emitowanego przez dany przedmiot (kady element, ktry ma
temperatur wysz od zera bezwzgldnego 0K promieniuje podczerwieni). W zalenoci od
szerokoci pasma pomiaru, pirometry dziel si na szerokopasmowe oraz wskopasmowe.
Urzdzenie pirometru skada si z przyrzdu naprowadzajcego (wziernik optyczny lub gowica
laserowa) polichromator (czujnik natenia podczerwieni) na badany obiekt oraz korpusu, w ktrym
znajduj si ukady elektroniczne odpowiedzialne za przetwarzanie danych pomiarowych.
Oprogramowanie moe podawa temperatur chwilow namierzonego obiektu, temperatur
urednion w przedziale czasu i ewentualnie bd pomiaru z uwzgldnieniem zakce pochodzcych
od ta punktu pomiarowego.


2012 EC Systems sp. z o.o. Strona 12 z 17
Kamera termowizyjna
Jeli zamiast punktowego czujnika wyposay pirometr w ciepoczu matryc CCD, bardziej
rozbudowane algorytmy analizy danych oraz ekran, powstanie kamera termowizyjna. Takie
urzdzenie suy do szerokoktnego (w porwnaniu do pirometru) pomiaru i obrazowego
przedstawienia temperatury w wybranym kadrze.
2.4.2. Termograficzne badania nieniszczce
Wikszo mechanicznych i elektrycznych uszkodze urzdze wie si ze wzmoonym
i dugotrwaym wydzielaniem ciepa przez jeden lub wicej elementw. Dziki cyklicznemu lub
cigemu monitorowaniu temperatury w zagroonych lub podejrzanych miejscach moliwe jest
zastosowanie polityki konserwacji prognozowanej (ang. predictive maintenance) i wymian
nadwyronych elementw zanim wywoaj one powan usterk. W powyszy sposb dobrze
dobranym sprztem termowizyjnym mona nie tylko monitorowa ju pracujce urzdzenia, ale
rwnie wspomaga prace inynierskie podczas projektowania i testowania prototypw.
Przeprowadzenie termograficznych bada nieniszczcych moe odbywa si na pracujcych
obiektach (np. ukadach elektronicznych lub mechanicznych) lub w trybie statycznym. Ten drugi
sposb polega na wzbudzeniu badanego elementu w sposb cigy (np. drganiami) lub krtkotrway
(np. impulsem wietlnym) i rejestracji nierwnomiernych gradientw temperatury. Taka procedura
stosowana jest czsto podczas bada delaminacji kompozytw w przemyle lotniczym.
2.5. Badania elektromagnetyczne
Technologie bada nieniszczcych wykorzystujcych zjawiska elektromagnetyczne obejmuj gwnie
badania prdami wirowymi oraz magnetyczno-proszkowe. Naley pamita, e ta grupa bada
nieniszczcych moe by przeprowadzana jedynie na obiektach zbudowanych z materiaw
przewodzcych prd elektryczny.
2.5.1. Prdy wirowe
Prd przemienny pyncy przez cewk wytwarza zmienne pole elektromagnetyczne wewntrz i wok
niej. Jeli w ten sposb wzbudzona cewka zostanie przybliona do przedmiotu zbudowanego
z przewodnika, przemienne pole cewki spowoduje pojawienie si indukcyjnych prdw wirowych
w detalu, ktrych natenie jest odwrotnie proporcjonalne do gbokoci penetracji. Indukowane
prdy wirowe wytwarzaj wtrne pole elektromagnetyczne. Pole to ma zwrot przeciwny do
pierwotnego, przez co osabia jego dziaanie. Te osabienia s atwo rejestrowane przez ukad
sterujcy cewk kade zwikszenie natenia prdw wirowych powoduje zmniejszenie impedancji
cewki.


2012 EC Systems sp. z o.o. Strona 13 z 17

Rysunek 9: Indukowanie prdw wirowych
2.5.2. Uszkodzenie
Wykrywanie pkni w przewodnikach odbywa si wedug nastpujcej kolejnoci zjawisk: defekt
materiau wydua ciek, ktr biegnie prd wirowy, przez co zmniejsza si wtrne pole
elektromagnetyczne, co z kolei mona zaobserwowa rejestrujc wzrost impedancji cewki. Jeli
cewka jest przesuwana w staej odlegoci od powierzchni przedmiotu ze sta prdkoci, naga
zmiana prdu cewki wiadczy o znajdujcym si bezporednio pod cewk uszkodzeniu badanego
obiektu.

Rysunek 10: Wpyw zewntrznych i wewntrznych uszkodze na strumie magnetyczny


2012 EC Systems sp. z o.o. Strona 14 z 17
Badania wiroprdowe s badaniami powierzchniowymi i mog by stosowane zarwno dla obiektw
paskich, jak i struktur jednowymiarowych takich jak rury czy profilowanych prtw (tzw.
ksztatownikw). W pierwszym przypadku sonda ma zwart budow i badania mona przeprowadza
rcznie lub za pomoc automatu, ktry bdzie przemieszcza sond z zachowaniem staej odlegoci
od powierzchni materiau. Jednak czciej ni badania powierzchni paskich stosuje si badania
z wykorzystaniem cewki nawinitej na badany obiekt. W badaniach okrajcych czsto stosuje si
dwie cewki jedna z nich indukuje prdy wirowe w materiale, a druga suy do wykrywania zmian
w przewodnoci i przenikalnoci magnetycznej materiau, wynikajcych z jego niejednorodnoci.
2.5.3. Czynniki majce wpyw na strumie pola magnetycznego
Poprzednia ilustracja przedstawia zachowanie czujnika natenia strumienia magnetycznego
przesuwanego nad grn powierzchni badanego obiektu na uszkodzenia tego samego rozmiaru, ale
znajdujcego si po rnych stronach obiektu wzgldem czujnika. Sygna w przypadku obydwu
uszkodze ma podobny charakter, ale rni si amplitud i szerokoci. Im bardziej badana struktura
zostanie namagnesowana, tym wikszy wypyw strumienia magnetycznego zostanie wyemitowany
przez uszkodzenie. Naley jednak pamita, e na zmierzone natenie maj wpyw rne czynniki:
ksztat defektu szerokie i pytkie uszkodzenie nie wygeneruje wycieku strumienia z du
prostopad skadow (co przenosi si na amplitud sygnau z czujnika), ktry byby widoczny
dla wskiego, ale gbokiego pknicia materiau,
orientacja uszkodzenia defekty prostopade do powierzchni materiau i linii strumienia
magnetycznego generuj wski i mocny (atwo wykrywalny) wyciek strumienia,
miejsce wady gboko penetracji materiau zaley od natenia i czstotliwoci prdu
w cewce, w zwizku z czym najatwiej wykrywalne uszkodzenia znajduj si blisko powierzchni
badanego materiau,
czstotliwo pracy cewki im wiksza czstotliwo, tym mniejsza gboko penetracji
materiau:

=
s
f
p
1

gdzie:
p gboko penetracji materiau
f
s
czstotliwo pracy cewki
przewodno waciwa materiau
przenikalno magnetyczna materiau
prdko poruszania si czujnika/cewki nad powierzchni badanego obiektu i szybko reakcji
ukadu pomiarowego rozdzielczo bada (najmniejsze wykrywalne defekty) zaley od
czstotliwoci pracy i prdko poruszania si czujnika:
s
f v d =
min

2.5.4. Badania elektromagnetyczne pola dalekiego
Badania wiroprdowe wymagaj odnalezienia kompromisu pomidzy rozdzielczoci pomiarw (im
wysza czstotliwo prdu wzbudzenia tym mniejsze uszkodzenia mog by wykryte) a gbokoci
penetracji materiau, ktra spada wraz ze wzrostem czstotliwoci prdu. Problemem, ktry si
pojawia jest wykrywanie t metod maych uszkodze na wikszych gbokociach w materiale.
Rozwizaniem jest zastosowanie sprztu przeznaczonego do bada elektromagnetycznych pola
dalekiego.


2012 EC Systems sp. z o.o. Strona 15 z 17
Badania elektromagnetyczne pola dalekiego wykorzystuj zjawisko znoszenia pola pierwotnego przez
pole wtrne, dziki ktremu pole wytwarzane przez prdy wirowe (pole wtrne) ma wikszy zasig.
Pozwala to na penetrowanie materiaw na wikszych gbokociach prdami o duej czstotliwoci
i uzyskanie nominalnej rozdzielczoci pomiarw dla tego typu bada nieniszczcych.
Kluczem bada pola dalekiego jest zachowanie odpowiedniej i staej odlegoci midzy sond
pomiarow a wzbudzajc pozwala to na ominicie strefy zazbiania si pola pierwotnego
z wtrnym.
Badania elektromagnetyczne pola dalekiego mona z powodzeniem stosowa do przewodnikw,
jednak w przypadku materiaw nie-ferromagnetycznych uzyskuje si mniejsz czuo ni za pomoc
konwencjonalnych bada wiroprdowych.

Rysunek 11: Badanie wiroprdowe pola dalekiego
2.6. Metody hybrydowe
Hybrydowe metody bada nieniszczcych wykorzystuj dwie lub wicej metody, dziki czemu
moliwe jest poszerzenie zastosowa, podniesienie jakoci wynikw bada czy wyeliminowanie
bdw jednej technologii zaletami drugiej. Metody hybrydowe mona podzieli na dwie gwne
grupy, z ktrych jedna zrzesza metody wykorzystujce to samo zjawisko fizyczne, natomiast druga
dziaa na zasadzie dopeniania si poszczeglnych bada.
2.6.1. Wsplne zjawisko
Przykadem metody hybrydowej moe by poczenie emisji akustycznej z badaniami
ultradwikowymi. Dziki korzystaniu z tych samych zjawisk fizycznych (rozchodzenia si fal
mechanicznych w strukturach) i oprzyrzdowania (piezoelektrycznych czujnikw i generatorw drga,
wzmacniaczy sygnaw, kart pomiarowych) moliwe jest cige monitorowanie stanu obiektw
zarwno w zakresie wykrywania powstajcych nowych uszkodze (EA) jak i monitorowaniu rozwoju
ju istniejcych (UT).


2012 EC Systems sp. z o.o. Strona 16 z 17

Rysunek 12: Metoda hybrydowa: badania ultradwikowe + emisja akustyczna
2.6.2. Dopenienie
Najszerszym spektrum dziaa na polu wsppracy z innymi metodami maj badania termograficzne.
W sytuacji, kiedy obiekt badany jest w trybie aktywnym, czyli podczas eksploatacji w normalnych
warunkach, rejestrowane ciepo zwizane jest z egzotermiczn reakcj wynikajc z pracy detalu.
Mona jednak stosowa wzbudzenie zewntrzne, ktre dostarczy energii do badanego obiektu
i przeksztaci si w energi termiczn. Proces taki pozwala na wykrycie take takich uszkodze, ktre
niekoniecznie maj bezporedni wpyw na dziaanie elementu, ale w perspektywie czasu lub
zaistnienia niestandardowego obcienia mog spowodowa uszkodzenie wikszego systemu
a nawet zagrozi zdrowiu i yciu czowieka. Jako wspomniane wymuszenia stosuje si drgania
ultradwikowe, prdy wirowe lub promieniowanie (cieplne, wietlne lub mikrofalowe). Podobnie jak
w przypadku tradycyjnych bada w zakresie podczerwieni, w centrum zainteresowania hybrydowych
bada termograficznych jest nierwnomierny gradient temperatur zwizany z niejednorodnoci
badanego materiau.


2012 EC Systems sp. z o.o. Strona 17 z 17
3. Bibliografia
Paul E. Mix, Introduction to Nondestructive Testing. A Training Guide. Second Edition, Willey-
Interscience, New Jersey 2005.
http://www.ndt.net (dostp: 20 maja 2010)