Anatomia Materiały PDF

Projekt wspfinansowany ze !
rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ

Barbara Zychowicz

Wykonywanie masau piel#gnacyjnego
514[03].Z1.02

Poradnik dla ucznia

Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji Pa&stwowy Instytut Badawczy
Radom 2006
Projekt wspfinansowany ze !rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego
1
Recenzenci:
mgr Ewa Kurlej-Bielak,
mgr Anna Uss-Wojciechowska

Opracowanie redakcyjne:
mgr Magorzata Sotysiak

Konsultacja:
mgr Magorzata Sotysiak

Korekta:

Poradnik stanowi obudow! dydaktyczn$ programu jednostki moduowej 514[03].Z1.02
Wykonywanie masa&u piel!gnacyjnego, zawartego w moduowym programie nauczania dla
zawodu technik usug kosmetycznych 514[03].

Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji Pa)stwowy Instytut Badawczy, Radom 2006
2
SPIS TRE)CI

1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wst#pne 5
3. Cele kszta+cenia 6
4. Materia+ nauczania 7
4.1. Anatomia i fizjologia uk+adu narz,dw ruchu 7
4.1.1. Materia nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzaj$ce 17
4.1.3. ,wiczenia 17
4.1.4. Sprawdzian post!pw 18
4.2. Anatomia i fizjologia uk+adu nerwowego 19
4.2.3. ,wiczenia 21
4.3. Anatomia i fizjologia uk+adu kr,enia 23
4.3.3. ,wiczenia 25
4.4. Anatomia i fizjologia skry 27
4.4.3. ,wiczenia 29
4.5. Fizjologia i funkcje masau 31
4.5.3. ,wiczenia 33
4.5.4. Sprawdzian post!pw
4.6. Techniki masau klasycznego
4.6.1. Materia nauczania
4.6.2. Pytania sprawdzaj$ce
4.6.3. ,wiczenia
4.7. Rodzaje masau
4.7.1. Materia nauczania
4.7.2. Pytania sprawdzaj$ce
4.7.3. ,wiczenia
35
36
36
45
45
47
48
48
54
55
57
5. Sprawdzian osi,gni#. 58
6. Literatura 62
3
1. WPROWADZENIE

Poradnik b!dzie Ci pomocny w przyswajaniu umiej!tno.ci z zakresu wykonywania
masa&u piel!gnacyjnego. Poradnik ten zawiera:
1. Wymagania wst!pne, czyli wykaz niezb!dnych umiej!tno.ci i wiedzy, ktre powiniene.
mie0 opanowane, aby przyst$pi0 do realizacji jednostki moduowej.
2. Cele ksztacenia jednostki moduowej.
3. Materia nauczania umo&liwiaj$cy samodzielne przygotowanie si! do wykonania 0wicze)
i zaliczenia sprawdzianw. Wykorzystaj do poszerzenia wiedzy wskazan$ literatur! oraz
inne 2rda informacji.
Obejmuje on rwnie& 0wiczenia, ktre zawieraj$:
wykaz materiaw, narz!dzi i sprz!tu potrzebnych do realizacji 0wiczenia,
pytania sprawdzaj$ce wiedz! potrzebn$ do wykonania 0wiczenia,
sprawdzian teoretyczny.
4. Przykady 0wicze) oraz zestawy zada) sprawdzaj$cych Twoje opanowanie wiedzy
i umiej!tno.ci z zakresu caej jednostki. Prawidowe wykonanie 0wicze) jest dowodem
osi$gni!cia umiej!tno.ci praktycznych okre.lonych w tej jednostce moduowej.
Wykonuj$c sprawdziany post!pw powiniene. odpowiada0 na pytanie tak lub nie, co
oznacza, &e opanowae. materia albo nie.
Je&eli masz trudno.ci ze zrozumieniem tematu lub 0wiczenia, to popro. nauczyciela lub
instruktora o wyja.nienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz dan$ czynno.0.
Po zrealizowaniu materiau sprbuj zaliczy0 sprawdzian osi$gni!0 z zakresu tematyki
jednostki moduowej.
4

Schemat ukadu jednostek moduowych

514[03].Z1
Kosmetyka piel#gnacyjna
514[03].Z1.02
514[03].Z1.03
Piel!gnowanie zdrowej skry
514[03].Z1.01
Organizacja stanowisk pracy w gabinecie
kosmetycznym
514[03].Z1.04
Piel!gnowanie ko)czyn grnych
514[03].Z1.05
Piel!gnowanie ko)czyn dolnych
514[03].Z1.06
Piel!gnowanie oczu i ich oprawy
5
2. WYMAGANIA WST0PNE

Przyst!puj$c do realizacji programu jednostki moduowej, powiniene. umie0:
korzysta0 z r&nych 2rde informacji,
analizowa0 tekst ze zrozumieniem,
stosowa0 oglnie przyj!te normy etyczne oraz zasady kodeksu etyki zawodowej,
okre.la0 potrzeby klienta,
przeprowadza0 wywiad z pacjentk$,
rozpoznawa0 choroby skry,
rozr&nia0 aparaty, narz!dzia, oraz materiay zabiegowe wa.ciwe dla wyposa&enia
stanowiska pracy kosmetyczki,
stosowa0 zasady higieny pracy w trakcie .wiadczenia usug.
6
3. CELE KSZTA2CENIA

W wyniku realizacji programu jednostki moduowej, powiniene. umie0:
scharakteryzowa0 budow! i funkcj! ukadu kostnego,
scharakteryzowa0 budow! i funkcj! ukadu mi!.niowego,
scharakteryzowa0 budow! i funkcj! ukadu nerwowego,
scharakteryzowa0 budow! i funkcj! ukadu kr$&enia,
scharakteryzowa0 budow! i funkcj! ukadu chonnego,
scharakteryzowa0 budow! i funkcj! skry,
okre.li0 funkcje masa&u,
okre.li0 rodzaje masa&u,
okre.li0 kolejno.0 i rodzaj czynno.ci podczas wykonywania masa&u,
zastosowa0 r&ne techniki masa&u twarzy, szyi i dekoltu,
zastosowa0 r&ne techniki masa&u caego ciaa,
scharakteryzowa0 wschodnie techniki masa&u,
okre.li0 topografi! punktw biologicznie aktywnych na ciele,
okre.li0 preparaty do masa&u,
przygotowa0 klienta do masa&u,
wykona0 zabieg zgodnie z zasadami bezpiecze)stwa.
7
4. MATERIA2 NAUCZANIA

4.1. Anatomia i fizjologia uk+adu narz,dw ruchu

4.1.1. Materia+ nauczania

Uk+ad kostny
Ko.ci, stawy i mi!.nie stanowi$ razem ukad narz$dw ruchu. Ko.ci i ich po$czenia s$
cz!.ci$ biern$ tego ukadu, natomiast mi!.nie stanowi$ cz!.0 czynn$, odpowiedzialn$ za
wykonywanie ruchu. Ko.ci s$ najbardziej trwaymi i wytrzymaymi elementami organizmu.
S$ zbudowane wedug zasady najwi!kszej wytrzymao.ci przy najmniejszej ilo.ci budulca.
Wa.ciwo.0 t! zawdzi!czaj$ specyficznej budowie. Ka&da ko.0 skada si! z istoty organicznej
(osseiny), ktra nadaje jej spr!&ysto.0, oraz ze skadnikw nieorganicznych. W.rd nich
najistotniejsze s$ sole wapnia, ktre nadaj$ jej twardo.0. Zawarto.0 skadnikw mineralnych
wzrasta do ok. 25 30 roku &ycia wtedy ko.ci s$ najmocniejsze, a po 45 roku &ycia spada
w nich ilo.0 wapnia - wtedy staj$ si! kruche.
Wszystkie ko.ci (z wyj$tkiem ko.ci gnykowej) po$czone s$ ze sob$ i tworz$ ko.ciec zwany
szkieletem. Szkielet czowieka dorosego skada si! z 206 ko.ci, u dziecka jest ich znacznie
wi!cej, u czowieka starego mniej.
Ko.ciec:
stanowi rusztowanie ciaa,
decyduje o jego wielko.ci i ksztacie,
utrzymuje ciao w okre.lonej pozycji np.: siedz$cej,
stanowi zo&ony system d2wigni, dzi!ki ktrym przy aktywnej pracy mi!.ni ciao mo&e
si! porusza0,
niektre jego cz!.ci jak np.: ko.ci klatki piersiowej stanowi$ ochron! dla wa&nych
narz$dw wewn!trznych.
Ksztat ko.ci zale&y od jej funkcji, wpyww dziedzicznych, pci i konieczno.ci
dugotrwaego jednolitego ucisku. Wedug osteologii (nauki o ko.ciach) wyr&niamy
nast!puj$ce rodzaje ko.ci:
1) dugie maj$ cz!.0 .rodkow$ zwan$ trzonem i dwa ko)ce: bli&szy i dalszy, wyra2nie
jeden wymiar dugo.0 , przewy&sza dwa pozostae. Wewn$trz trzonu znajduje si! jama
szpikowa, w ktrej u ludzi dorosych jest szpik kostny &ty, a u dzieci szpik kostny
czerwony produkuj$cy krwinki. Nasady zbudowane s$ z istoty g$bczastej,
a trzony z istoty zbitej. Przykadem takich ko.ci mog$ by0; ko.0 ramienna, udowa,
promieniowa, piszczelowa,
2) paskie ich najmniejszym wymiarem jest grubo.0. 3rodek tych ko.ci zbudowany jest
z istoty g$bczastej, w ktrej przez cae &ycie produkowany jest szpik kostny czerwony,
a na zewn$trz znajduje si! istota zbita. Przykady tych ko.ci to: opatka, mostek, talerz
ko.ci biodrowej,
3) r&noksztatne na przykad ko.ci podstawy czaszki,
4) pneumatyczne to takie ko.ci, ktre wewn$trz maj$ jamy wypenione powietrzem, dzi!ki
czemu np.: zmniejszaj$ ci!&ar czaszki. S$ to np.: ko.0 klinowa, czoowa, skroniowa,
5) krtkie wszystkie ich wymiary s$ porwnywalne np.: ko.ci nadgarstka czy st!pu.
Ko.ci pokryte s$ bon$ $cznotkankow$ tzw. okostn$. Jest ona obficie unaczyniona
i unerwiona. Wprowadza do wn!trza ko.ci przez otwory od&ywcze naczynia krwiono.ne,
a dzi!ki nerwom jest wra&liwa na bl.
Wszystkie ko.ci posiadaj$ powierzchnie gadkie, b$d2 te& wyst!puj$ na nich guzki,
wynioso.ci, zag!bienia czy otworki nadaj$c im charakterystyczny wygl$d.
8
W ko.0cu czowieka wyr&niamy:
ko.ci gowy,
ko.ci kr!gosupa (kr!gi),
ko.ci klatki piersiowej,
ko.ci ko)czyny grnej,
ko.ci ko)czyny dolnej.

Rys. 1. Ukad kostny przd [1].

Ko3ci g+owy
Ko.ciec gowy tworz$ ko.ci czaszki. Cz!.0 grna i tylna czaszki nosi nazw! czaszki
mzgowej (mzgoczaszki), a cz!.0 przednio dolna to czaszka trzewna (trzewioczaszka).
Wszystkie ko.ci w obr!bie czaszki po$czone s$ szwami, jedynie &uchwa $czy si!
z pozosta$ cz!.ci$ czaszki za pomoc$ staww &uchwowych. Mzgoczaszka skadaj$ca si!
z ko.ci paskich, pneumatycznych i r&noksztatnych stanowi mocn$ puszk! kostn$
ochraniaj$c$ mzg, a w obr!bie trzewioczaszki mieszcz$ si! narz$dy zmysw i pocz$tkowe
odcinki przewodu pokarmowego i oddechowego.
9
Ko.ci czaszki mzgowej to:
ko.0 potyliczna,
2 ko.ci ciemieniowe,
2 ko.ci skroniowe,
ko.0 czoowa,
ko.0 klinowa,
ko.0 sitowa.

Rys. 2. Ukad kostny ty [1].
Ko.ci czaszki trzewnej to:
&uchwa,
2 zro.ni!te ko.ci szcz!kowe,
2 ko.ci jarzmowe,
10
2 ko.ci podniebienne,
2 ko.ci nosowe,
ma&owiny nosowe dolne,
2 ko.ci zowe,
lemiesz,
ko.0 gnykowa.

Ko3ci kr#gos+upa
Kr!gosup skada si! z ko.ci zwanych kr!gami. Jest ich 33 34, razem tworz$ elastyczny
sup od gry podpieraj$cy czaszk!, a od dou $cz$c si! z ko.0mi miednicznymi tworz$ mocn$
obr!cz kostn$ zwan$ miednic$. Kr!gi uo&one s$ w pi!ciu odcinkach:
szyjny (7 kr!gw),
piersiowy (12 kr!gw),
l!d2wiowy (5 kr!gw),
krzy&owy (5 kr!gw zro.ni!tych ze sob$ w jedn$ ko.0),
guziczny (utworzony przez 4 5 szcz$tkowych kr!gw zro.ni!tych razem).
Typowy kr!g skada si! z: trzonu, uku i 7 wyrostkw (2 poprzeczne, 1 kolczysty i 2 pary
wyrostkw stawowych). Mimo oglnego schematu, ka&dy kr!g ma cechy charakterystyczne
dla swojego odcinka. Po tych cechach mo&na je r&nicowa0.
Kr!gosup ochrania rdze) kr!gowy, stanowi miejsce przyczepu mi!.ni, decyduje o wygl$dzie
sylwetki, wzro.cie, pozwala na przyj!cie okre.lonej pozycji ciaa.

Ko3ci klatki piersiowej
Szkielet klatki piersiowej skada si! z mostka, 12 par &eber i 12 kr!gw piersiowych.
Mostek jest ko.ci$ pask$, wyr&niamy w nim r!koje.0, trzon i wyrostek mieczykowaty.
Na jego grnej kraw!dzi znajduje si! wci!cie szyjne, a po obu stronach le&$ wci!cia
obojczykowe. Na bocznych kraw!dziach r!koje.ci i trzonu le&$ wci!cia &eber od I do VII.
5ebra maj$ posta0 wygi!tych ukowato pytek kostnych. Posiadaj$ koniec przedni
(mostkowy), trzon i koniec tylny (kr!gosupowy). W zale&no.ci od sposobu po$czenia
z mostkiem wyr&niamy &ebra prawdziwe, czyli takie, ktre bezpo.rednio dochodz$
do mostka i $cz$ si! z nim poprzez chrz$stk! &ebrow$ (od I VII), &ebra rzekome, ktre
$cz$ si! z mostkiem po.rednio poprzez chrz$stk! &ebra poo&onego wy&ej (VIII X) i &ebra
wolne, ktre nie $cz$ si! z mostkiem, a le&$ swobodnie w .cianie brzucha(XI XII).
Kr!gi piersiowe - s$ wi!ksze od kr!gw szyjnych, a mniejsze od l!d2wiowych, maj$ typowe
elementy budowy, a wi!c: trzon, uk kr!gowy i 7 wyrostkw. Typow$ cech$ jest to, i&
posiadaj$ na wyrostkach poprzecznych doki &ebrowe, su&$ce do po$czenia z guzkiem &ebra
i na bocznych powierzchniach trzonw doki &ebrowe do po$czenia z gow$ &ebra.

Ko3ci ko&czyny grnej
W skad ko.ci ko)czyny grnej wchodzi 37 oddzielnych ko.ci, w.rd ktrych
wyr&niamy ko.ci obr!czy i ko.ci ko)czyny grnej wolnej.
Ko.ci obr!czy to:
obojczyk ko.0 duga, posiada koniec mostkowy, trzon i koniec barkowy. 7$czy
wyrostek barkowy opatki z wci!ciem obojczykowym mostka,
opatka ko.0 paska, ksztatu trjk$tnego, le&y symetrycznie po obu stronach kr!gosupa,
przykrywa od tyu &ebra od II do VII, posiada powierzchni! przedni$ (&ebrow$) i tyln$
(grzbietow$). W budowie wyr&nia si! 3 brzegi, 3 k$ty, 2 wyrostki (kruczy i barkowy).
Na powierzchni grzbietowej charakterystycznym elementem, wyczuwalnym przez skr!
jest grzebie) opatki.
11
Ko.ci ko)czyny grnej wolnej to:
ko.0 ramienna ko.0 duga. Na ko)cu grnym posiada gow!, szyjk! anatomiczn$, guzek
mniejszy i wi!kszy, grzebienie tych guzkw. Na trzonie o przekroju zbli&onym do
kolistego istotnym elementem jest guzowato.0 naramienna. Koniec dalszy posiada: 2
nadkykcie (boczny i przy.rodkowy), gwka, bloczek, d wyrostka okciowego, d
promieniowy i dziobiasty,
ko.ci przedramienia: promieniowa i okciowa s$ to ko.ci dugie, posiadaj$ce koniec
bli&szy, trzon i koniec dalszy. Ko.0 promieniowa le&y po stronie kciuka, a okciowa po
stronie maego palca,
ko.ci r!ki dziel$ si! na ko.ci nadgarstka, .rdr!cza i palcw. Ko.ci nadgarstka jest 8, s$
uo&one w dwa szeregi. Pierwszy szereg to ko.0: deczkowata, ksi!&ycowata,
trjgraniasta, grochowata. Drugi szereg stanowi$ ko.ci: czworoboczna wi!ksza,
czworoboczna mniejsza, gwkowata i haczykowata. Ko.ci .rdr!cza skadaj$ si! z trzonu
i dwch ko)cw., $cz$ ko.ci nadgarstka z podstaw$ paliczka bli&szego odpowiedniego
palca. Palec I (kciuk) ma 2 paliczki (bli&szy i dalszy), a pozostae palce maj$ po 3 paliczki
(bli&szy, .rodkowy i dalszy). Paliczek dalszy jest spaszczony i na jego ko)cu znajduje si!
guzowato.0 paliczka dalszego.

Ko3ci ko&czyny dolnej
Ko.ciec ko)czyny dolnej skada si! z 31 ko.ci tworz$cych obr!cz ko)czyny dolnej i
ko.ci ko)czyny dolnej wolnej. Obr!cz zbudowana jest bardzo mocno, skada si! z dwch
ko.ci miednicznych, ktre $czy od tyu ko.0 krzy&owa b!d$ca cz!.ci$ kr!gosupa.
Pojedyncza ko.0 miedniczna rozwija si! z trzech oddzielnych ko.ci: onowej (od przodu),
kulszowej (od strony dolnej i tylnej) i biodrowej (skierowana ku grze i ku bokowi).
Wymienione ko.ci $cz$ si! ze sob$ w obr!bie du&ej i g!bokiej panewki stawu biodrowego,
su&$cej do po$czenia z ko.ci$ udow$.
Ko.ci ko)czyny dolnej wolnej to:
ko.0 udowa ko.0 duga, najwi!ksza ko.0 ustroju, skada si! z ko)ca bli&szego, trzonu
i ko)ca dalszego. Na ko)cu bli&szym wyr&niamy: gow!, szyjk!, kr!tarz wi!kszy, kr!tarz
mniejszy, kres! mi!dzykr!tarzow$, grzebie) mi!dzykr!tarzowy. Na trzonie
charakterystyczna jest kresa chropawa, a koniec dalszy posiada: dwa kykcie, dwa
nadkykcie, d mi!dzykykciowy, powierzchni! rzepkow$. Mi!dzy ko.ci$ udow$,
a ko.ci$ piszczelow$ z przodu, w obr!bie kolana znajduje si! trjk$tna ko.0 zwana
rzepk$;
ko.ci goleni (piszczel i strzaka ko.ci$ no.n$ jest piszczel, strzaka jest znacznie cie)sza
i le&y z tyu i z boku od ko.ci piszczelowej . S$ to ko.ci dugie, o typowej budowie.
ko.ci stopy dzielimy na ko.ci st!pu, .rdstopia i palcw. Ko.ci st!pu jest siedem:
skokowa, pi!towa, dkowata, sze.cienna, klinowata boczna, klinowata po.rednia,
klinowata przy.rodkowa. Ko.ci .rdstopia jest pi!0, s$ to ko.ci dugie. Wyr&niamy
w nich: podstaw!, trzon i gow!. Ko.ci palcw skadaj$ si! z paliczkw. Tylko paluch ma
dwa paliczki, a pozostae ko.ci po trzy.

Uk+ad mi#3niowy
Stanowi cz!.0 czynn$ ukadu narz$du ruchu. Zbudowany jest z mi!.ni poprzecznie
pr$&kowanych (szkieletowych), zale&nych od naszej woli. Jednostk$ morfologiczn$
powoduj$c$ ruch ko.ci jest mi!sie). Zbudowany jest on z wkien mi!.niowych, po$czonych
w p!czki otoczone tkank$ $czn$ zwan$ omi!sn$. Cz!.0 czynna mi!.nia nazywa si!
brzu.cem. Brzusiec ko)czy si! .ci!gnem. Najistotniejsz$ cech$ mi!.ni szkieletowych jest ich
zdolno.0 do skurczu, dzi!ki czemu poci$gaj$c ko.0 powoduj$ ruch. Wykonanie skurczu
nast!puje dzi!ki wyst!powaniu w komrkach mi!.niowych miofibryli, czyli wkienek
12
kurczliwych. Efektem skurczu jest czynne skrcenie dugo.ci mi!.nia. Sia skurczu jest tym
wi!ksza im mi!sie) jest grubszy i im wi!ksza jest powierzchnia jego przekroju
fizjologicznego. Podczas skurczu mi!sie) zbli&a do siebie przyczepy. Najcz!.ciej s$ to
przyczepy kostne, w innych przypadkach mog$ to by0 przyczepy na powi!ziach, torebkach
stawowych lub wewn!trznej powierzchni skry jak np.; mi!.nie mimiczne. Wszystkie
mi!.nie poprzecznie pr$&kowane stanowi$ ok. 40% oglnej masy ciaa i wyst!puj$ w liczbie
ok. 400 jednostek anatomicznych. Ich unerwienie jest dwojakie: ruchowe i czuciowe.

Podzia+ mi#3ni:
I. Pod wzgl!dem topograficznym:
mi!.nie gowy i szyi,
mi!.nie tuowia (brzucha, grzbietu, klatki piersiowej),
mi!.nie ko)czyn.
II. Pod wzgl!dem czynno.ci:
zginacze i prostowniki, przywodziciele i odwodziciele,
mi!.nie synergistyczne (wspdziaaj$ w wykonywaniu tego samego rodzaju ruchu)
np. mi!.nie &ebrowe, czy mi!.nie tuowia,
mi!.nie antagonistyczne wykonuj$ przeciwstawny ruch np. mi!sie) dwugowy
ramienia i mi!sie) trjgowy ramienia.
III. Pod wzgl!dem budowy:
wrzecionowate,
dwubrzu.0cowe,
ppierzaste i pierzaste,
paskie,
okr!&ne,
dwugowe i trjgowe.
Z punktu widzenia potrzeb zawodowych dla kosmetyczki najistotniejsza jest znajomo.0
mi!.ni pod wzgl!dem topograficznym (gwnie powierzchownych).

Mi#3nie g+owy
Do mi!.ni gowy zaliczamy 2 grupy mi!.niowe: mi!.nie &waczowe i mi!.nie mimiczne.
Czynno.0 mi!.ni &waczowych zwi$zana jest z czynno.ci$ pocz$tkowego odcinka przewodu
pokarmowego, poniewa& polega na umo&liwieniu rozcierania i mia&d&enia pokarmw
dostaj$cych si! do jamy ustnej. Przyczepy pocz$tkowe tych mi!.ni znajduj$ si! na ko.ciach
czaszki, a ko)cowe na &uchwie. Nale&$ do nich mi!.nie: &wacz, skroniowy, skrzydowy
przy.rodkowy i skrzydowy boczny.
Mi!.nie mimiczne pozwalaj$ na wyra&anie uczu0, przyczepiaj$ si! w skrze twarzy,
wpywaj$ na jej rysy, powoduj$ zamykanie i otwieranie powiek i ust. Do grupy tej nale&$
mi!.nie: okr!&ny oka, okr!&ny ust, policzkowy, potyliczno czoowy, marszcz$cy brwi,
jarzmowy wi!kszy, jarzmowy mniejszy, .miechowy, nosowy, d2wigacz wargi grnej,
d2wigacz k$ta ust, obni&asz wargi dolnej, obni&acz k$ta ust, brdkowy.

Mi#3nie szyi
Do grupy tej zaliczamy mi!.nie powierzchowne i g!bokie. Tu& pod skr$ le&y m.
szeroki szyi, ktry rozpoczyna si! w skrze klatki piersiowej, a ko)czy powy&ej dolnego
brzegu &uchwy. Najmocniejszym, dobrze widocznym mi!.niem tej grupy jest mi!sie)
mostkowo-obojczykowo-sutkowy. G!biej le&$ mi!.nie pod i nadgnykowe, a najg!bsz$
warstw! stanowi$ mi!.nie pochye i dugie gowy i szyi. Czynno.0 mi!.ni szyi polega na tym,
&e wpywaj$ one na ruchy gowy i szyi, uczestnicz$ w ruchach &uchwy, wspdziaaj$
w czynno.ci gosowej krtani, tworz$ dno jamy ustnej.
13

Rys. 3. Mi!.nie przd [1].
14

Rys. 4. Mi!.nie ty [1].

Mi#3nie tu+owia
Do grupy tej zaliczane s$ mi!.nie klatki piersiowej, brzucha i grzbietu.
Mi!.nie klatki piersiowej dziel$ si! na dwie grupy: powierzchown$ i g!bok$. Grup!
powierzchown$ stanowi$ mi!.nie, ktrych przyczepy ko)cowe znajduj$ si! na ko.ciach
obr!czy ko)czyny grnej i ko.ci ramiennej. Grup! g!bok$ stanowi$ mi!.nie wa.ciwe klatki
piersiowej, ktre powoduj$ ruchy &eber. Wraz z przepon$ stanowi$ zesp mi!.ni
oddechowych. Do mi!.ni klatki piersiowej zaliczamy mi!.nie: piersiowy wi!kszy, piersiowy
15
mniejszy, z!baty przedni, mi!.nie mi!dzy&ebrowe zewn!trzne i mi!.nie mi!dzy&ebrowe
wewn!trzne.
Mi!snie brzucha s$ mi!.niami wydechowymi, wsppracuj$ w wytwarzaniu tzw. toczni
brzusznej, s$ mi!.niami ruchowymi tuowia. Zaliczamy tu mi!.nie: prosty brzucha,
sto&kowaty, sko.ny zewn!trzny brzucha, sko.ny wewn!trzny brzucha, poprzeczny brzucha,
czworoboczny l!d2wi.
Mi!.nie grzbietu dziel$ si! na trzy warstwy: powierzchown$, po.redni$ i g!bok$.
Mi!.nie powierzchowne maj$ przyczepy ko)cowe na opatce, obojczyku i ko.ci ramiennej.
Zalicza si! do nich mi!.nie: czworoboczny, najszerszy grzbietu, rwnolegoboczny, d2wigacz
opatki. Do warstwy po.redniej nale&$ mi!.nie kolcowo &ebrowe (z!baty tylny grny i tylny
dolny).
Do warstwy g!bokiej nale&$ mi!.nie prostowniki grzbietu. Mi!.nie grzbietu wpywaj$ na
ruchy obr!czy ko)czyny grnej i ramienia, s$ mi!.niami antygrawitacyjnymi, gdy& ich
napi!cie zapobiega zginaniu tuowia, wpywaj$ na ruchy kr!gosupa, niektre z nich dziaaj$
jako mi!.nie oddechowe.

Mi#3nie ko&czyny grnej
Dziel$ si! na: mi!.nie obr!czy ko)czyny grnej, mi!.nie ramienia, mi!.nie przedramienia
i mi!.nie r!ki.
Mi!.nie obr!czy ko)czyny grnej maj$ przyczep pocz$tkowy na opatce i obojczyku,
a przyczep ko)cowy na ko.ci ramiennej. Nale&$ do nich mi!.nie: naramienny,
nadgrzebieniowy, podgrzebieniowy, oby mniejszy, oby wi!kszy, podopatkowy. Wszystkie
mi!.nie bior$ udzia w ruchach ramienia.
Mi!.nie ramienia dziel$ si! na grup! przedni$ zawieraj$c$ zginacze przedramienia
i grup! tyln$ stanowi$c$ silne prostowniki stawu okciowego. Do grupy przedniej zalicza si!
mi!sie) dwugowy ramienia i le&$cy pod nim mi!sie) ramienny. Grup! tyln$ tworz$ gowy
silnie rozwini!tego mi!.nia trjgowego ramienia.
Mi!.nie przedramienia dziel$ si! na trzy grupy: przedni$, boczn$ i tyln$. Mi!.nie grupy
przedniej s$ zginaczami stawu okciowego i promieniowo nadgarstkowego, oraz
zginaczami palcw. Nale&$ tu mi!.nie: nawrotny oby, zginacz nadgarstka promieniowy,
zginacz nadgarstka okciowy, zginacz powierzchowny palcw, zginacz kciuka dugi, zginacz
g!boki palcw, mi!sie) nawrotny czworoboczny. Nazwy tych mi!.ni okre.laj$ ich czynno.0.
Grup! boczn$ stanowi$ mi!.nie pokrywaj$ce boczny brzeg ko.ci promieniowej i nale&$ tu
mi!.nie: ramienno promieniowy, prostowniki nadgarstka promieniowy dugi i krtki,
odwracacz przedramienia.
Mi!.nie grupy tylnej ukadaj$ si! w dwie warstwy: powierzchown$ i g!bok$. Do
warstwy powierzchownej zalicza si!: mi!sie) prostownik palcw i mi!sie) prostownik
nadgarstka okciowy oraz znacznie mniejsze: mi!sie) okciowy i prostownik palca maego.
Warstw! g!bok$ stanowi$ mi!.nie wpywaj$ce na ruchy kciuka i palca wskazuj$cego. S$ to
mi!sie): odwodziciel i prostownik kciuka krtki, prostownik kciuka dugi, prostownik
wskaziciela.
Mi!.nie r!ki le&$ na jej powierzchni doniowej, a powierzchnia grzbietowa zawiera gwnie
.ci!gna mi!.ni przedramienia. Mi!.nie r!ki dziel$ si! na trzy grupy:
grupa boczna (tworzy tzw. k$b kciuka) nale&$ tu mi!.nie poruszaj$ce kciukiem i I
ko.ci$ .rdr!cza: odwodziciel krtki kciuka, przeciwstawiacz kciuka, zginacz krtki
i przywodziciel kciuka,
grupa przy.rodkowa (tworz$ tzw. k$bek) nale&$ tu mi!.nie poruszaj$ce maym palcem:
odwodziciel, zginacz krtki, przeciwstawiasz palca maego,
grupa .rodkowa (zawiera mi!.nie wa.ciwe doni) nale&$ tu mi!.nie glistowate
i mi!dzykostne powoduj$ ruchy .rodkowych palcw.
16
Mi#3nie ko&czyny dolnej
Dziel$ si! na mi!.nie obr!czy ko)czyny dolnej i mi!.nie ko)czyny dolnej wolnej (mi!.nie
uda, goleni i stopy). Mi!.nie obr!czy ko)czyny dolnej $cz$ one ko.ci miednicy z ko.ci$
udow$. W.rd nich wyr&niamy:
grup! przedni$ nale&$ do niej mi!.nie powoduj$ce zginanie ko)czyny w stawie
biodrowym. Najsilniejszy z nich to mi!sie) biodrowo l!d2wiowy skadaj$cy si!
z dwch cz!.ci: mi!.nia l!d2wiowego wi!kszego i mi!.nia biodrowego.
grup! tyln$ tworz$ mi!.nie po.ladkowe: wielki, .redni i may. S$ one silnymi
prostownikami i odwodzicielami uda. Dzi!ki ich czynno.ci mo&na utrzyma0 prawidow$
postaw! i chd.
grup! mi!.ni g!bokich nale&$ tu mi!.nie obracaj$ce udo na zewn$trz. W.rd nich
wyr&nia si! mi!sie): gruszkowaty, zasaniasz wewn!trzny, zasaniasz zewn!trzny,
czworoboczny uda i mi!.nie bli2niacze.
Mi!.nie uda s$ to mi!.nie dziaaj$ce na staw biodrowy, staw kolanowy albo s$ to mi!.nie
dwustawowe, a wi!c dziaaj$ce na oba te stawy rwnocze.nie. Wyr&nia si! nast!puj$ce
grupy mi!.ni uda:
grupa przednia zawiera mi!.nie zginaj$ce staw biodrowy. Nale&$ do nich: mi!sie)
napr!&acz powi!zi szerokiej, krawiecki i mi!sie) czworogowy uda (jego gowy to
mi!.nie: prosty uda, obszerny boczny, obszerny po.redni, obszerny przy.rodkowy).
Mi!sie) czworogowy ko)czy si! .ci!gnem na rzepce, dlatego prostuje staw kolanowy.
grupa tylna nale&$ do niej mi!.nie dziaaj$ce antagonistycznie w stosunku do mi!.ni
grupy przedniej, a wi!c prostuj$ staw biodrowy i zginaj$ staw kolanowy. S$ to mi!.nie:
dwugowy uda, pboniasty, p.ci!gnisty.
grupa przy.rodkowa zawiera mi!.nie przywodz$ce udo. S$ to mi!.nie: smuky,
grzebieniowy, przywodziciel krtki, przywodziciel dugi i przywodziciel wielki.
Mi!.nie goleni wyr&nia si! w.rd nich trzy grupy:
grupa przednia (mi!.nie prostowniki ) nale&$ tu mi!.nie przymocowuj$ce si! do bocznej
powierzchni ko.ci piszczelowej, przedniej powierzchni bony mi!dzykostnej
i s$siaduj$cej z ni$ powierzchni strzaki. S$ to mi!.nie: piszczelowy przedni, prostownik
dugi palcw, prostownik dugi palucha. Dugie .ci!gna wszystkich z tych mi!.ni
przechodz$ pod troczkami prostownikw na grzbiet stopy.
grupa tylna (mi!.nie zginacze) najsilniejszy z tej grupy to mi!sie) trjgowy ydki, ktry
skada si! z mi!.nia brzuchatego ydki (ma dwie gowy: boczn$ i przy.rodkow$) i mi!.nia
paszczkowatego. Mi!sie) trjgowy ko)czy si! wsplnym .ci!gnem pi!towym
(Achillesa), zgina staw kolanowy, zgina podeszwowo i odwraca stop!. Inne mi!.nie tej
grupy to mi!sie): piszczelowy tylny, zginacz palcw dugi, zginacz palucha dugi.
Mi!.nie te poo&one s$ g!biej, zginaj$ podeszwowo stop! (wszystkie), palce od II do
V(zginacz dugi palcw) i palucha (zginacz dugi palucha).
grupa boczna (mi!.nie strzakowe) zawiera mi!.nie nawracaj$ce i zginaj$ce
podeszwowo stop!. Nale&y tu: mi!sie) strzakowy dugi i strzakowy krtki.
Mi!.nie stopy uo&one s$ gwnie na podeszwie. Na grzbiecie znajduj$ si! tylko dwa
cienkie mi!.nie: prostownik krtki palcw i prostownik krtki palucha. Natomiast mi!snie
podeszwowe dziel$ si! na trzy grupy:
k!bu palucha le&$ przy.rodkowo. S$ to mi!.nie: odwodziciel palucha, zginacz krtki
i przywodziciel palucha,
k!bu palca V stanowi$ grup! boczn$, s$ znacznie sabsze od poprzednich. Nale&$ tu
mi!.nie: odwodziciel, zginacz i przeciwstawiacz palca V,
grup! .rodkow$ nale&$ tu mi!.nie: zginacz krtki palcw, czworoboczny podeszwy,
mi!.nie mi!dzykostne i glistowate.
17
4.1.2. Pytania sprawdzaj,ce

Odpowiadaj$c na pytania, sprawdzisz, czy jeste. przygotowany do wykonania 0wicze).
1. Co nale&y do ukadu narz$dw ruchu?
2. Z czego zbudowana jest ko.0?
3. Jak$ rol! w o organizmie czowieka spenia ko.ciec?
4. Jakie znasz rodzaje ko.ci? Podaj ich przykady.
5. Jakie ko.ci tworz$ czaszk! czowieka?
6. Jakie ko.ci tworz$ szkielet klatki piersiowej?
7. Jakie ko.ci wyr&niamy w obr!bie ko)czyny grnej?
8. Jakie ko.ci wyr&niamy w obr!bie ko)czyny dolnej?
9. Jak zbudowany jest typowy kr!g w kr!gosupie?
10. Jakie znasz podziay mi!.ni?
11. Jakie mi!.nie nale&$ do mi!.ni mimicznych? Jak$ peni$ rol!?
12. Jakie mi!.nie nale&$ do tuowia? Jak$ peni$ rol!?
13. Jakie mi!.nie nale&$ do mi!.ni ko)czyny grnej? Jak$ peni$ rol!?
14. Jakie mi!.nie nale&$ do mi!.ni ko)czyny dolnej? Jak$ peni$ rol!?

4.1.3. 5wiczenia

5wiczenie 1
Rozpoznaj i podpisz zaznaczone ko.ci.

Sposb wykonania 0wiczenia

Aby wykona0 0wiczenie, powiniene.:
1) przeczyta0 wiadomo.ci na temat
budowy ukadu kostnego (materia
nauczania pkt.4.1.1),
2) zorganizowa0 stanowisko pracy do
wykonania 0wiczenia,
3) przeanalizowa0 poo&enie strzaek na
rysunku,
4) dokona0 analizy ko.0ca czowieka
zgodnie z podziaem przedstawionym w
materiale nauczania pkt.4.1.1 i literatur$
zawart$ w rozdziale 6,
5) sprawdzi0 poprawno.0 podpisw
(w razie trudno.ci skorzysta0 z pomocy
nauczyciela),
6) zaprezentowa0 wykonane 0wiczenie,
7) dokona0 oceny wykonanego 0wiczenia.

Wyposa&enie stanowiska pracy:
schemat ukadu kostnego czowieka,
owek, gumka, flamastry,
literatura z rozdziau 6.

18
5wiczenie 2
Uzupenij tabel!.
NAZWA MI83NIA GRUPA
Mi!sie) czworogowy Przednia uda
Mi!sie) paszczkowaty
Mi!sie) dwugowy ramienia
Mi!.nie glistowate r!ki
Mi!sie) &wacz
Mi!sie) jarzmowy wi!kszy
Mi!sie) rwnolegoboczny
Mi!sie) z!baty przedni
Mi!sie) naramienny


1) przeczyta0 wiadomo.ci na temat budowy ukadu mi!.niowego (materia nauczania
pkt.4.1.1),
2) zorganizowa0 stanowisko pracy do wykonania 0wiczenia,
3) zapozna0 si! z tabel$,
4) dokona0 analizy informacji na temat ukadu mi!.niowego czowieka zgodnie z podziaem
przedstawionym w materiale nauczania pkt.4.1.1 i literatur$ zawart$ w rozdziale 6,
5) sprawdzi0 poprawno.0 wpisw do poszczeglnych rubryk w tabeli (w razie trudno.ci
skorzysta0 z pomocy nauczyciela),

schemat tabeli,

4.1.4. Sprawdzian post#pw

Czy potrafisz: Tak Nie
1) wyliczy0 elementy ukadu narz$du ruchu?
2) scharakteryzowa0 ogln$ budow! ko.ci?
3) okre.li0 funkcje ko.0ca?
4) nazwa0 poszczeglne ko.ci w ko.0cu czowieka?
5) okre.li0 rodzaj poszczeglnych ko.ci?
6) wyja.ni0 funkcj! mi!.ni?
7) rozr&ni0 poo&enie poszczeglnych mi!.ni?
8) okre.li0 funkcje mi!.ni zale&nie od poo&enia?
9) nazwa0 poszczeglne mi!.nie?
19
4.2. Anatomia i fizjologia uk+adu nerwowego


Ukad nerwowy peni nadrz!dn$ rol! nad innymi ukadami, reguluje ich funkcje
i utrzymuje $czno.0 organizmu ze .wiatem zewn!trznym, dzi!ki mo&liwo.ci reagowania na
bod2ce. Oglnie czynno.ci ukadu nerwowego mo&na podzieli0 na dwie kategorie:
1) zwi$zan$ z przekazywaniem bod2cw ze .wiata zewn!trznego, z odbieraniem informacji
przez narz$dy zmysw i wyspecjalizowane komrki zwane receptorami, przekazywaniem
tych informacji do o.rodkw nerwowych i z dziaaniem mi!.ni szkieletowych ukad
nerwowy somatyczny,
2) zwi$zan$ z regulowaniem przemiany materii i czynno.ci$ narz$dw wewn!trznych, ktrej
efektorami (narz$dami wykonawczymi) s$ mi!.nie gadkie, mi!sie) sercowy i gruczoy
ukad nerwowy autonomiczny.
Podstawowym elementem ukadu nerwowego jest neuron, czyli komrka nerwowa skadaj$ca
si! z ciaa komrki i odchodz$cych od niej wypustek. Wypustki odbieraj$ce impulsy
nerwowe i przekazuj$ce je do ciaa komrki to dendryty, a wypustki przewodz$ce impulsy
powstaj$ce w ciele komrki do innego miejsca (najcz!.ciej do innego neuronu lub wkna
mi!.niowego) to neuryty czyli aksony. Wi$zki neurytw lub dendrytw tworz$ wkno
nerwowe (nerw). Komrki nerwowe maj$ zdolno.0 wytwarzania stanw pobudzenia
i przekazywania informacji zakodowanych w postaci impulsw nerwowych. W ci$gu jednej
sekundy ukad nerwowy czowieka odbiera niewyobra&aln$ ilo.0 informacji z otoczenia
(10
9
bitw), ale tylko niewielka ich cz!.0 jest odbierana w sposb .wiadomy.
Podzia+ uk+adu nerwowego
Ukad nerwowy czowieka pod wzgl!dem topograficznym dzieli si! na dwie zasadnicze
cz!.ci:
o.rodkowy (centralny) ukad nerwowy mzgowie i rdze) kr!gowy,
obwodowy ukad nerwowy system nerww czaszkowych i rdzeniowych.
Obie te cz!.ci s$ ze sob$ .ci.le powi$zane zarwno anatomicznie i fizjologicznie. Ukad
obwodowy su&y do przenoszenia informacji (bod2cw) od tkanek i narz$dw do o.rodkw
nerwowych (nerwy czuciowe) lub z powrotem od o.rodkw do narz$dw i tkanek (nerwy
ruchowe). O.rodkowy ukad nerwowy informacje te gromadzi i przetwarza (centralizuje).
W ukadzie nerwowym wyr&nia si! te& cz!.0 autonomiczn$, za pomoc$, ktrej sterowana
jest czynno.0 narz$dw wewn!trznych.
O3rodkowy uk+ad nerwowy
O.rodkowy ukad nerwowy skada si! z mzgowia i rdzenia kr!gowego.
Mzgowie wypenia jam! czaszki i jest otoczone trzema oponami mzgowymi (tward$,
przylegaj$c$ do ko.ci, paj!cz$, w swojej strukturze podobn$ do paj!czyny i mi!kk$, le&$c$ na
powierzchni mzgowia), oddzielaj$cymi je od wewn!trznych .cian ko.ci czaszki. Pomi!dzy
opon$ paj!cz$ (paj!czynwk$) i opon$ mi!kk$ znajduje si! jama podpaj!czynwkowa
tworz$ca zbiorniki wypenione pynem rdzeniowo-mzgowym, ktry mi!dzy innymi chroni
mzgowie i rdze) kr!gowy przed urazami mechanicznymi. Do mzgowia zalicza si! mzg,
m&d&ek i rdze) przedu&ony.
Mzg ma ksztat jajowaty, jego dolna powierzchnia jest spaszczona i nosi nazw!
podstawy mzgu, a powierzchnia boczna i grna s$ wypuke. Dwie pkule mzgowe
oddziela od siebie szczelina podu&na mzgu, a mzg od m&d&ku szczelina poprzeczna.
Powierzchni! pkul mzgowych pokrywa cienka warstwa istoty szarej (kora mzgowa),
stanowi$ca skupienie komrek nerwowych. Pod kor$ znajduje si! istota biaa, ktra skada si!
ze .ci.le do siebie przylegaj$cych wkien nerwowych, mi!dzy ktrymi znajduj$ si!
skupienia komrek nerwowych nosz$ce nazw! j$der podkorowych. Powierzchnie pkul
20
mzgowych wykazuj$ pofadowanie zwi$zane z istnieniem zakr!tw i bruzd mzgu. Obie
pkule mzgowe s$ ze sob$ po$czone poprzez znajduj$ce si! na dnie szczeliny podu&nej
spoido wielkie mzgu (ciao modzelowate), skadaj$ce si! z wkien nerwowych. W obr!bie
kory mzgowej znajduj$ si! o.rodki korowe, ktre steruj$ najwa&niejszymi czynno.ciami
czowieka: ruchowe, czuciowe, suchowe, wzrokowe, mowy, wy&szych czynno.ci mzgu,
pami!ci i inne.
M&d&ek wypenia tyln$ cz!.0 dou czaszki, podobnie do mzgu dzieli si! na dwie
pkule oddzielone tzw. robakiem. Posiada istot! szar$, czyli kor! i znajduj$c$ si! pod ni$ -
istot! bia$. Jest narz$dem, w ktrym odbywa si! koordynacja zo&onych ruchw dowolnych,
wpywa na postaw! ciaa, zdolno.0 utrzymania rwnowagi, zapocz$tkowuje, koordynuje
i zaka)cza ruchy celowe, wpywa na napi!cie mi!.niowe poszczeglnych grup mi!.ni
szkieletowych.
Rdze) przedu&ony - przez niego przebiegaj$ wszystkie impulsy, id$ce z mzgu do
rdzenia kr!gowego i odwrotnie z rdzenia do mzgu. Stanowi skupienie o.rodkw
nerwowych dla wa&nych czynno.ci odruchowych takich jak: ssanie, &ucie, poykanie,
kichanie, mruganie, wydzielanie potu i inne odruchy wrodzone. W rdzeniu przedu&onym
znajduj$ si! te& o.rodki tzw. &yciowo wa&ne, a wi!c o.rodek oddechowy, regulacji czynno.ci
serca, naczynioruchowy.
Rdze) kr!gowy znajduje si! poza czaszk$ w kanale kr!gowym kr!gosupa.
Ma wydu&ony, walcowaty ksztat, dugo.0 ok. 45cm. Rdze) kr!gowy ma budow!
segmentow$. Wyr&nia si! w nim 31 pary odcinkw, tzw. neuromerw: 8 szyjnych (C1-C8),
12 piersiowych (Th1-Th12), 5 l!d2wiowych (L1-L5), 5 krzy&owych (S1-S5) i1 guziczny
(C0), z ktrymi $czy si! 31 par nerww rdzeniowych - szyjnych, piersiowych, l!d2wiowych,
krzy&owych i guzicznego. Nerwy $cz$ si! z rdzeniem za pomoc$ tzw. korzeni nerwowych
brzusznych i grzbietowych. Na przekroju poprzecznym rdzenia wida0 istot! szar$ (wewn$trz)
i istot! bia$ (na zewn$trz). Istota szara przypomina liter! H, a jej ramiona tworz$ tzw. rogi
rdzenia. Rogi przednie zawieraj$ neurony ruchowe, ktrych wypustki tworz$ korzenie
przednie, a te nerwy zd$&aj$ce do mi!.ni szkieletowych. Rogi tylne zawieraj$ neurony
czuciowe, ktre po.rednicz$ w przekazywaniu czucia dotyku, ucisku, blu, temperatury,
wibracji, czucia g!bokiego do struktur mzgowia. Korzenie brzuszne i grzbietowe $cz$ si!
ze sob$ tworz$c mieszany nerw rdzeniowy.
Obwodowy uk+ad nerwowy
Obwodowy ukad nerwowy jest systemem nerww, za pomoc$, ktrych o.rodkowy ukad
nerwowy kieruje ustrojem, jego podstawowymi funkcjami Wyr&niamy w nim nerwy
czaszkowe i nerwy rdzeniowe.
Nerwy czaszkowe jest ich 12 par: nerw I w!chowy, nerw II wzrokowy, nerw III
okoruchowy, nerw IV bloczkowy, nerw V trjdzielny, nerw VI odwodz$cy, nerw VII
twarzowy, nerw VIII przedsionkowo-.limakowy, nerw IX j!zykowo-gardowy, nerw X
b!dny, XI dodatkowy, XII podj!zykowy. W.rd tych nerww wyr&niamy nerwy
ruchowe, czuciowe lub mieszane czuciowo ruchowe. Ka&dy z nich peni inn$ rol!. Nerw
w!chowy przewodzi wra&enia w!chowe, wzrokowy zbiera informacje powstae w siatkwce
i przewodzi je do kory wzrokowej-potylicznej. Nerw trjdzielny jest gwnie nerwem
czuciowym, tak&e unerwiaj$cym gruczoy zowe i niektre .linianki. Ma tak&e wkna
ruchowe trzewne. Nerw okoruchowy, bloczkowy i odwodz$cy s$ typowymi nerwami
ruchowymi steruj$cymi mi!.niami gaki ocznej. Nerw twarzowy jest przede wszystkim
nerwem ruchowym. Nerw j!zykowo-gardowy jest nerwem mieszanym, posiada wkna
wydzielnicze (do .linianek), czuciowe, smakowe oraz ruchowe (trzewne). Nerw b!dny jest
gwnym nerwem ukadu wegetatywnego przywspczulnego. Nerw dodatkowy jest nerwem
ruchowym. Nerw podj!zykowy ma charakter mieszany - ruchowy i wydzielniczy, zwi$zany
ze .liniank$ pod&uchwow$.
21
Nerwy rdzeniowe powstaj$ przez po$czenie odchodz$cego od rdzenia kr!gowego
ruchowego korzenia brzusznego z czuciowym korzeniem grzbietowym. Nerwy te s$ nerwami
mieszanymi, unerwiaj$ mi!.nie szkieletowe i skr!, poza obszarem unerwienia przez nerwy
czaszkowe. W obr!bie nerww rdzeniowych wyr&niamy ga!zie grzbietowe (unerwiaj$
g!bokie mi!.nie grzbietu oraz skr! caej okolicy grzbietowej, od potylicy a& do okolicy
guzicznej) oraz ga!zie brzuszne(tworz$ sploty i unerwiaj$ mi!.nie oraz skr! przedniej
i bocznej okolicy szyi, tuowia oraz ko)czyn).


1. Jak$ rol! peni ukad nerwowy?
2. Z czego zbudowany jest neuron?
3. Jak pod wzgl!dem topograficznym dzieli si! ukad nerwowy?
4. Jakie o.rodki znajduj$ si! w korze mzgowej?
5. Jak$ rol! peni m&d&ek?
6. Jakie znasz o.rodki &yciowo wa&ne i gdzie si! one znajduj$?
7. Jak dzieli si! obwodowy ukad nerwowy?
8. Jakie znasz nerwy czaszkowe?
9. Z jakich ga!zi skada si! nerw rdzeniowy?
10. Co unerwiaj$ nerwy rdzeniowe?

4.2.3. 5wiczenia

5wiczenie 1
Podpisz elementy neuronu i okre.l ich funkcje.


1) odszuka0 wiadomo.ci na temat anatomii i fizjologii ukadu nerwowego
w zaproponowanej literaturze lub Internecie,
2) zorganizowa0 stanowisko pracy do wykonania 0wiczenia,
3) dokona0 analizy budowy neuronu,
4) przeanalizowa0 poo&enie strzaek na rysunku,
5) podpisa0 strzaki,
6) sprawdzi0 poprawno.0 podpisw (w razie trudno.ci skorzysta0 z pomocy nauczyciela),
7) okre.li0 funkcje wyszczeglnionych elementw,

materia nauczania rozdzia 4.2.1,
schemat neuronu,
22
5wiczenie 2
Uzupenij poni&sze zdania wykorzystuj$c hasa podane w ramce (nale&y zmieni0 w razie
potrzeby ko)cwki rzeczownikw w ramce):
1. Podstawowym elementem budowy ukadu nerwowego jest...
2. Wypustki przewodz$ce impulsy powstaj$ce w ciele komrki do innego miejsca
(najcz!.ciej do innego neuronu lub wkna mi!.niowego) to
3. Wi$zki dendrytw lub neurytw tworz$.
4. O.rodkowy ukad nerwowy tworz$.i.
5. Pomi!dzy opon$ paj!cz$ a opon$ mi!kk$ znajduje si!..
6. Powierzchni! pkul mzgowych pokrywa cienka warstwa istoty szarej
tworz$c.......
7. O.rodki &yciowo wa&ne znajduj$ si!.
8. Elementem budowy...........jest robak.

mzgowie, jama podpaj#czynwkowa, neuron, kora mzgu, rdze& kr#gowy,
rdze& przed+uony, neuryty, nerw, mdek


1) zapozna0 si! z materiaem nauczania (punkt 4.2.1.) oraz literatur$ zawart$ w rozdziale 6,
2) przeczyta0 ze zrozumieniem powy&sze zdania,
3) dokona0 analizy merytorycznej tekstu (materia nauczania 4.2.1.),
4) wynotowa0 potrzebne informacje,
5) uzupeni0 zdania brakuj$cymi wyrazami,
6) zaprezentowa0 w grupie wykonan$ prac!,
7) dokona0 oceny poprawno.ci wykonanego 0wiczenia.

literatura z rozdziau 6,
plansza z napisanymi zdaniami,
wykaz hase w ramce,
owek, gumka, flamastry.


1) wyliczy0 elementy neuronu?
2) przedstawi0 funkcje dendrytw i neurytw?
3) wyja.ni0 funkcje ukadu nerwowego?
4) poda0 podzia topograficzny ukadu nerwowego?
5) omwi0 budow! mzgowia?
6) okre.li0 funkcje m&d&ku?
7) poda0 o.rodki znajduj$ce si! w rdzeniu przedu&onym?
8) wymieni0 elementy obwodowego ukadu nerwowego?
9) wyliczy0 po kolei nerwy czaszkowe?
10) poda0 obszar unerwiany przez nerwy rdzeniowe?

23
4.3. Anatomia i fizjologia uk+adu kr,enia


Podstawow$ funkcj$ ukadu kr$&enia jest dostarczenie wszystkim komrkom organizmu
ludzkiego niezb!dnych do &ycia materiaw (tlenu, wody, zwi$zkw organicznych
i nieorganicznych) jak i usuni!cie produktw przemiany materii, zb!dnych, a nawet
szkodliwych dla organizmu. Do ukadu kr$&enia zaliczamy naczynia krwiono.ne zawieraj$ce
krew, ktra wprowadzana jest w ruch dzi!ki skurczom serca, oraz naczynia chonne,
odprowadzaj$ce pyny tkankowe drog$ chonki (limfy) do krwi. Krew, chonka i pyny
tkankowe stanowi$ .rodowisko wewn!trzne organizmu.
Krew jest tkank$ pynn$ zawieraj$c$ zarwno elementy upostaciowane (krwinki) jak i pynne
osocze. W.rd krwinek, produkowanych gwnie przez szpik kostny czerwony, wyr&niamy:
krwinki czerwone (erytrocyty) ich gwn$ rol$ jest transport tlenu do komrek,
krwinki biae (leukocyty) peni$ funkcj! obronn$,
krwinki pytkowe (trombocyty) bior$ udzia w procesach krzepni!cia krwi.
Osocze zawiera okoo 92% wody, biaka osocza (albuminy, globuliny i fibrynogen),
skadniki pozabiakowe, w.rd ktrych najwa&niejsze s$ elektrolity.
Naczynia krwiono3ne
Dzielimy na t!tnice, &yy i naczynia wosowate. S$ systemem naczy) zamkni!tych, a ich
budowa .ciany jest dostosowana do funkcji, ktr$ peni$ i do ci.nienia przepywaj$cej w nich
krwi. Naczynia te tworz$ system kr$&enia wielkiego i system kr$&enia maego
(pucnego).Kr$&enie wielkie rozpoczyna si! w lewej komorze serca najwi!kszym naczyniem
organizmu, czyli aort$ (t!tnic$ gwn$). Odga!zienia aorty dziel$ si! na coraz to drobniejsze
t!tniczki, ktre przechodz$ w naczynia wosowate przenikaj$ce do wszystkich narz$dw,
doprowadzaj$c do nich tlen i po&ywienie. Po wypenieniu tego zadania, krew zbiera si!
w coraz to wi!ksze naczynia zwane &yami prowadz$ce j$ w kierunku serca. Do prawego
przedsionka serca dochodzi &ya gwna grna i &ya gwna dolna, ktre prowadz$ krew
odtlenowan$. Tam ko)czy si! kr$&enie du&e (wielkie). Nast!pnie krew z prawego przedsionka
przechodzi do prawej komory, sk$d wychodzi pie) pucny, ktry rozpoczyna kr$&enie mae
(pucne).Po ok. 6cm. przebiegu pie) pucny dzieli si! na dwie t!tnice pucne: praw$ i lew$,
ktre prowadz$ krew ubog$ w tlen do odpowiednich puc. Tam wielokrotnie dziel$c si!,
analogicznie do podziau puc, przechodz$ w system naczy) wosowatych oplataj$cych
p!cherzyki pucne, dokonuje si! wymiana gazowa i systemem naczy) &ylnych, w ktrych jest
krew dobrze dotlenowana, pod$&a jako 3 lub 4 &yy pucne do lewego przedsionka serca.
Kr$&enie mae ma wi!c za zadanie dokona0 wymiany gazw (tlenu i dwutlenku w!gla)
w pucach, a kr$&enie du&e ma rozprowadzi0 krew bogat$ w tlen do wszystkich komrek.
Serce
Jest rodzajem pompy ss$cotocz$cej, w ktrej krew jest przepompowywana i wprawiana
w ruch. Do serca wchodz$ i z niego wychodz$ gwne naczynia krwiono.ne tworz$ce
kr$&enie du&e i mae. Serce le&y w klatce piersiowej, 2/3 po stronie lewej i 1/3 po stronie
prawej, za mostkiem. Ma ono ksztat spaszczonego sto&ka, podstaw$ zwrcone jest do gry
i ku stronie prawej, a koniuszkiem ku doowi i stronie lewej. Wewn$trz skada si! z czterech
jam: dwch przedsionkw (prawego i lewego) i dwch komr (prawej i lewej). Prawy
przedsionek z praw$ komor$ jest po$czony uj.ciem przedsionkowo komorowym prawym,
w ktrym znajduje si! zastawka trjdzielna. Lewy przedsionek z lew$ komor$ $czy uj.cie
przedsionkowo komorowe lewe, ktre zamyka zastawka dwudzielna (mitralna). Mi!dzy
przedsionkiem prawym i lewym oraz mi!dzy komor$ praw$ a lew$ nie ma po$czenia,
24
poniewa& znajduj! si! tam przegroda mi!dzyprzedsionkowa i mi!dzykomorowa. 3ciana serca
zbudowana jest z trzech warstw: od zewn$trz znajduje si! osierdzie, w .rodku mi!sie)
sercowy (najgrubsza warstwa i najistotniejsza czynno.ciowo), a od wewn$trz wsierdzie.
Czynno.0 serca jest regulowana przez wasny, niezale&ny ukad bod2co-przewodz$cy serca
i nerwy serca pochodz$ce od nerwu b!dnego i pnia wspczulnego.
Unaczynienie serca zapewniaj$ naczynia wie)cowe (t!tnice i &yy), ktre le&$ na mi!.niu
sercowym, pod workiem osierdziowym.

Rys. 5. Budowa serca [1].

Uk+ad ch+onny
Stanowi$ go naczynia chonne i w!zy chonne znajduj$ce si! na ich przebiegu. Drobne
naczynia chonne doprowadzaj$ z przestrzeni mi!dzykomrkowych do wi!kszych naczy)
pyny tkankowe, ktre nast!pnie s$ transportowane do dwch du&ych przewodw: przewodu
piersiowego i do przewodu chonnego prawego. Chonka prowadzona jest do &y kr$&enia
du&ego. Na przebiegu naczy) chonnych znajduj$ si! w!zy chonne, ktre maj$ zdolno.0
produkowania limfocytw, speniaj$cych istotn$ rol! w walce organizmu z zaka&eniami.


1. Jaka jest podstawowa funkcja ukadu kr$&enia?
2. Co nale&y do ukadu kr$&enia?
3. Jakie znasz naczynia krwiono.ne?
4. Jak$ rol! peni kr$&enie du&e (wielkie)?
5. Jak$ rol! peni kr$&enie mae (pucne)?
6. Jak nazywa si! gwne naczynie t!tnicze organizmu ludzkiego?
7. Z jakich warstw skada si! .ciana serca?
8. Jak zbudowane jest serce od wewn$trz?
9. Jakie du&e naczynia krwiono.ne wchodz$, a jakie wychodz$ z serca?
10. Co nale&y do ukadu chonnego?
11. Jak$ rol! spenia ukad limfatyczny?

25
4.3.3. 5wiczenia

5wiczenie 1
Okre.l funkcje elementw morfotycznych krwi (krwinek) i podaj ich nazwy polskie.

Rodzaj krwinki Nazwa polska Gwna funkcja
Erytrocyty

Leukocyty

Trombocyty


Aby wykona0 0wiczenie, powiniene.;
1) zapozna0 si! z materiaem nauczania (punkt 4.3.1.) oraz literatur$ zawart$ w rozdzia 6,
2) przeczyta0 ze zrozumieniem wybrany fragment tekstu mwi$cy o elementach
morfotycznych krwi,
5) uzupeni0 tabel!,
6) skonsultowa0 z innymi uczniami poprawno.0 odpowiedzi,
7) zaprezentowa0 wykonane 0wiczenie na forum klasy.

plansza z narysowan$ tabel$,
owek, gumka, flamastry ,

5wiczenie 2
Opisz elementy budowy serca.

26

2) przeczyta0 ze zrozumieniem wybrany fragment tekstu mwi$cy o budowie serca,
3) dokona0 analizy schematu serca,
5) uzupeni0 podpisy na rysunku przedstawiaj$cym serce,
6) zaprezentowa0 w grupie wykonan$ prac!,
7) dokona0 oceny poprawno.ci wykonanego 0wiczenia.

schemat serca,


Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wyliczy0 elementy ukadu kr$&enia?
2) wyja.ni0 rol! ukadu kr$&enia?
3) okre.li0 rol! elementw morfotycznych krwi?
4) dokona0 podziau naczy) krwiono.nych?
5) scharakteryzowa0 budow! serca?
6) wyliczy0 naczynia wchodz$ce i wychodz$ce z serca?
7) okre.li0 rol! kr$&enia pucnego?
8) okre.li0 rol! kr$&enia wielkiego?
9) wyja.ni0 rol! ukadu chonnego?
27
4.4. Anatomia i fizjologia skry


Skra jest najwi!kszym narz$dem ludzkiego ciaa, jej powierzchnia u czowieka
dorosego to ok. 1,5 1,8m
2
. Jest okre.lana jako powoka wsplna ze wzgl!du na
wyst!powanie w niej tzw. przydatkw skrnych, do ktrych zaliczamy: gruczoy ojowe,
potowe, apokrynowe, wosy i paznokcie. W okolicach naturalnych otworw ciaa skra
przechodzi w bon! .luzow$. W budowie skry wyr&niamy nast!puj$ce jej warstwy:
naskrek,
skr! wa.ciw$,
tkank! podskrn$.

Naskrek
Jest najbardziej zewn!trzn$ warstw$ skry, tworzy go nabonek wielowarstwowy paski.
Skada si! z komrek .ci.le do siebie przylegaj$cych tzw. keratynocytw. Komrki uo&one
s$ w rz!dach (warstwach). Najg!biej, na granicy ze skr$ wa.ciw$ poo&ona jest warstwa
podstawna, a najbardziej zewn!trznie warstwa rogowa. Grubo.0 naskrka jest zr&nicowana
zale&nie od miejsca wyst!powania i na og waha si! w granicach: 1/10 do :mm.
W najg!biej poo&onych warstwach: podstawnej i kolczystej dochodzi do rozmna&ania si!
modych komrek naskrka, a starsze przesuwane s$ ku grze ulegaj$c procesowi
rogowacenia, czyli keratynizacji (przeksztacanie komrek &ywych w martwe). Jeden peny
cykl takiego procesu trwa w warunkach fizjologicznych 26 28 dni. W warstwie rozrodczej
znajduj$ si! rwnie& melanocyty, czyli komrki produkuj$ce barwnik skry (melanin!).
W wy&szych warstwach - ziarnistej, jasnej i rogowej przebiega tylko proces rogowacenia,
w ktrym komrki trac$ j$dro, staj$ si! paskimi blaszkami, ktre docieraj$c do warstwy
zewn!trznej zaczynaj$ si! uszczy0 i odpadaj$.

Rys. 6. Budowa naskrka [2].
Skra w+a3ciwa
Zbudowana jest z mocnej tkanki $cznej, w ktrej wyr&nia si! dwie warstwy:
brodawkowat$ i siateczkowat$. W skadzie tej warstwy skry wyr&niamy:
wkna kolagenowe (kolagen) cechuje je du&a rozci$gliwo.0 i odporno.0 na urazy
mechaniczne. Od kondycji tych wkien zale&y wygl$d zewn!trzny skry,
wkna siateczkowe (retikulinowe) stanowi$ siatk! w warstwie brodawkowatej okolicy
naczy) krwiono.nych,
wkna spr!&yste (elastyna) tworz$ siatk! oplataj$c$ wkna kolagenowe, s$ bardzo
rozci$gliwe, odpowiadaj$ za rozci$gliwo.0 i spr!&ysto.0 skry,
28
fibroblasty komrki najliczniej wyst!puj$ce w skrze,
istota podstawowa gwnie skada si! z kwasu hialuronowego, biaek, wielocukrw.
Skra jest od&ywiana przez g!st$ sie0 naczy) wosowatych, ktre biegn$ w skrze
wa.ciwej i dostarczaj$ tlen, substancje od&ywcze, hormony reguluj$ce jej wzrost
i metabolizm. W skrze wa.ciwej znajduj$ si! rwnie& zako)czenia nerwowe, gruczoy
potowe i ojowe oraz mieszki wosowe.
Tkanka podskrna
7$czy skr! z narz$dami le&$cymi g!biej. Jest warstw$ niejednolit$ pod wzgl!dem
budowy. Wyr&nia si! tkank! podskrn$ z przewag$ struktur wknistych i z przewag$
struktur lu2nych. Najistotniejszym jej elementem s$ skupienia komrek tuszczowych, ktre
chroni$ organizm przed niepo&$dan$ utrat$ ciepa, s$ zapasowym materiaem energetycznym.
Prawidowo rozwini!ta pod.cika tuszczowa decyduje o dobrym napi!ciu skry. Przy zbyt
szybkim zaniku np.: podczas stosowania drastycznych diet odchudzaj$cych, skra wiotczeje,
pojawiaj$ si! zmarszczki.
Cechy skry:
barwa,
grubo.0 i odporno.0,
napi!cie,
gadko.0,
rze2ba.
Zale&nie od okolicy ciaa skra ma r&n$ grubo.0 i odporno.0. Najcie)sza jest na powiekach,
.redniej grubo.ci na przedniej powierzchni tuowia, najgrubsza jest na doniach i podeszwach
stp. Zdrowa skra ma gadk$, matow$ powierzchni!, zbudowana jest z plek skrnych
w ksztacie rombw, poprzedzielanych bruzdami.

Funkcje skry
Skra bierze udzia w:
odbieraniu bod2cw ze .wiata zewn!trznego poprzez znajduj$ce si! w skrze receptory
i wkna nerwowe (funkcja percepcyjna). Jest narz$dem odbieraj$cym dotyk, bl
i temperatur!,
termoregulacji poprzez rozszerzanie i zw!&anie powierzchownych splotw naczyniowych,
owosienie, wydzielanie potu,
ochronie mechanicznej (amortyzuje siy dziaaj$ce od zewn$trz),
ochronie narz$dw le&$cych pod skr$ przed wysychaniem, dziaaniem promieni
sonecznych i przed wtargni!ciem drobnoustrojw czy trucizn,
ochronie chemicznej zmieszany na powierzchni skry j, pot i keratyna naskrka
tworz$ cienk$ warstw! emulsji olejowo wodnej, chroni$cej skr! przed szkodliwym
dziaaniem czynnikw chemicznych, nadaj$c skrze pewien stan natuszczenia przez co
przeciwdziaa wysychaniu skry i jej p!kaniu. Kwa.ne oddziaywanie oju jest
czynnikiem przeciwbakteryjnym i przeciwgrzybicznym,
wytwarzaniu barwnika skry (melaniny) czyli melanogenezie,
ograniczonym i kontrolowanym wchanianiu niektrych zwi$zkw chemicznych np.;
witamin, hormonw, lekw, kosmetykw,
gospodarce tuszczowej poprzez magazynowanie tuszczu w tkance podskrnej,
gospodarce wodno mineralnej poprzez dziaanie gruczow,
gospodarce witaminowej poprzez wytwarzanie witaminy D3,
wydzielaniu dokrewnym poprzez komrki tuczne, ktre produkuj$ heparyn! i histamin!.

29

1. Z jakich warstw skada si! skra?
2. Jak$ funkcj! spenia naskrek?
3. Z jakich warstw zbudowany jest naskrek?
4. Z czego zbudowana jest skra wa.ciwa?
5. Jak$ rol! peni tkanka tuszczowa zawarta w tkance podskrnej?
6. Jakie cechy posiada skra?
7. Na czym polega funkcja ochronna skry?
8. Jakie znaczenie ma wytwarzanie przez skr! warstwy emulsji olejowo wodnej?
9. W odbieraniu, jakich wra&e) po.redniczy skra?

4.4.3. 5wiczenia

5wiczenie 1
Rozpoznaj przedstawiony fragment skry i podpisz jej elementy.


4) uzupeni0 na schemacie brakuj$ce podpisy,
5) skonsultowa0 z innymi uczniami poprawno.0 zaznaczenia elementw budowy skry,

materia nauczania rozdzia 4.4.1.,
kolorowy schemat budowy skry,
Warstwy:

30
5wiczenie 2
Uzupenij brakuj$ce cz!.ci zda):
1. Naskrek jest....
2. Naskrek skada si! z (ilu?)..warstw: (wylicz je).
..
..
3. Zdolno.0 wytwarzania nowych komrek ma warstwa....
4. Skra wa.ciwa skada si! z (ilu?)... warstw: (wylicz je).....
.
5. Komrki tuszczowe zawarte w tkance podskrnej bior$ udzia
w..
.
6. Wyr&niamy nast!puj$ce cechy skry:
.
.
7. Funkcja termoregulacyjna skry polega na .
.


Aby wykona0 0wiczenie powiniene.;
1) zapozna0 si! z materiaem nauczania (punkt 4.4.1.) oraz literatur$ zawart$ w rozdz. 6,
4) uzupeni0 brakuj$ce cz!.ci zda),
5) skonsultowa0 z innymi uczniami poprawno.0 udzielonych odpowiedzi,

materia nauczania pkt. 4.4.1.,
karta 0wiczenia,


1) wyliczy0 warstwy skry?
2) wyja.ni0 rol! poszczeglnych warstw skry
3) wyliczy0 warstwy naskrka?
4) scharakteryzowa0 budow! skry wa.ciwej?
5) okre.li0 znaczenie pod.ciki tuszczowej?
6) scharakteryzowa0 funkcje skry ?
7) okre.li0 cechy skry?
8) rozpozna0 praktycznie cechy wasnej skry?

31
4.5. Fizjologia i funkcje masau


Masa& nale&y do najstarszej dziedziny wiedzy lekarskiej. Wywodzi si! z Indii i Chin,
gdzie wchodzi w zakres rytuaw religijnych. Koniec XX wieku jest okresem rozkwitu
naturalnych metod leczenia mi!dzy innymi masa&u.
Masa&em nazywa si! ruchy r$k wywieraj$ce nacisk na tkanki ustroju. Ruchy r$k
wykonywane s$: w pewnej kolejno.ci, w okre.lonym tempie, nat!&eniu. Dziaanie swoje
opiera na teoretycznych, klinicznych naukach (anatomii, fizjologii, patofizjologii,
patomorfologii itp.). Celem masa&u w profilaktyce jest utrzymanie homeostazy strukturalnej,
czyli utrzymanie stao.ci, rwnowagi w zakresie struktury funkcjonalnej organizmu. Masa&
zmierza do celw:
wzmocnienia homeostazy,
usuni!cia (ograniczenia) szkodliwego wpywu czynnikw naruszaj$cych rwnowag!
procesw zachodz$cych w organizmie,
przywrci0 przydatno.0 i zdolno.0 tkanek, narz$dw zmienionych strukturalnie do stanu
rwnowagi.
Aby zrozumie0 istot! masa&u trzeba zna0 jego dziaanie. Dziaanie zwi$zane jest
z podstawami fizjologii i anatomii czowieka. Trzeba zna0 anatomiczne struktury przyjmuj$ce
bodziec, drog! dziaania bod2ca, procesy fizjologiczne wyznaczone przez bodziec i efekt
dziaania masa&u. Masa&, jako bodziec mechaniczny skierowany jest na powoki skrne,
mi!.nie, aparat wi!zadowo-stawowy, okostn$. Wywouje liczne zmiany i reakcje
w organizmie czowieka o charakterze miejscowym i oglnym. Reakcje miejscowe s$ to
zmiany powstaj$ce bezpo.rednio w masowanych tkankach (dziaania na naczynia
krwiono.ne, limfatyczne, skr!, mi!.nie), zmiany oglne wywoane s$ drog$ odruchow$
w ukadzie kr$&enia, nerwowym, wewn$trzwydzielniczym i innych.
Pod wpywem masa&u dochodzi do czynnego przekrwienia masowanego obszaru skry,
tkanki podskrnej i mi!.ni. Temperatura powierzchni skry wzrasta po masa&u o 1,5-1,8
o
C.
Zwi!ksza si! przepyw krwi w naczyniach wosowatych, dzi!ki czemu zachodzi wymiana
pomi!dzy krwi$, a pozostaymi tkankami, zwi!ksza si! ilo.0 czynnych kapilarw, skra jest
lepiej do&ywiona, dotleniona, staje si! bardziej spr!&ysta, elastyczniejsza (odmadza skr!).
Masa& usuwa zrogowaciay naskrek wyciska na zewn$trz zawarto.ci gruczow potowych
i ojowych, oczyszcza skr!, jest lepsze oddychanie skry, wzmaga przemian! materii
w tkankach, obni&a pobudliwo.0 zako)cze) nerww czuciowych skry
(mechanoreceptorw). Masa& uatwia wymian! tkankow$ powoduje szybsze dostarczenie
tkankom substancji od&ywczych, takich jak glukoza, aminokwasy, kwasy tuszczowe,
a przede wszystkim tlen, co odbywa si! na zasadzie dyfuzji i filtrowania przez .ciany naczy)
wosowatych. Nast!puje szybsze usuni!cie zb!dnych produktw przemiany materii. Ukad
limfatyczny, ktry znacznie uaktywnia si! pod wpywem masa&u, na skutek przy.pieszenia
przepywu chonki w przestrzeniach mi!dzykomrkowych (szczeglne znaczenie ma to
u osb o ograniczonej aktywno.ci ruchowej chonka przemieszcza si! pod wpywem siy
ci$&enia i pracuj$cych mi!.ni).
Wp+yw masau na uk+ad kr,enia
Masa& powoduje zmiany w ukadzie kr$&enia:
zmiany ci.nienia krwi t!tniczego,
przyspiesza prac! serca (zwi!ksza pojemno.0 minutow$ serca i siy skurczu mi!.nia
sercowego),
usprawnia procesy wymiany gazowej,
32
uruchamia sie0 nowych naczy) wosowatych,
zwi!ksza si! wymiany gazowej w tkankach,
usprawnia ukad kr$&enia,
wzmaga si! wydzielanie histaminy (hormonu tkanek), ktra powoduje rozszerzenie
naczy) wosowatych i zwi!ksza ich przepuszczalno.0.
Masa& ma wpyw na ukad mi!.niowy:
mi!.nie s$ lepiej dotlenione, do&ywione,
zwi!ksza si! przemiana materii,
produkty przemiany materii s$ odprowadzane (kwas mlekowy),
poprawia si! trofika, j!drno.0, elastyczno.0 i wytrzymao.0,
obni&a si! tonus mi!.niowy,
mi!.nie maj$ lepsz$ zdolno.0 do kurczenia i rozkurczania si!,
obni&a si! powysikowe napi!cie mi!.ni, ktre zwi$zane jest z mechanicznym
oddziaywaniem na receptory czucia g!bokiego odpowiedzialnego za napi!cie mi!.ni.
przyspiesza wypoczynek po wysiku fizycznym.
Oddziauj$c na receptory czuciowe skry i prioreceptory receptory znajduj$ce si! mi!dzy
innymi mi!.niach, stawach, .ci!gnach inicjuje wysyanie bod2cw nerwowych drogami
aferentnymi do OUN, ktry jest koordynatorem wszystkich zmian wyst!puj$cych
w organizmie i poprzez ukad wegetatywny reguluje dziaanie wszystkich narz$dw
wewn!trznych. Masa& pobudzaj$c OUN powoduje wiele reakcji w organizmie, w wyniku,
ktrych ustrj zmierza do normalizacji swoich czynno.ci. Poprzez masa& mo&emy dziaa0 na
OUW uspakajaj$co, tonizuj$co, a tak&e pobudzaj$co.
Masa& ma dziaanie relaksuj$ce na ustrj czowieka masa& caego ciaa. Poprawia
sprawno.0 psychofizyczn$ czowieka. Masa& klasyczny wykonujemy w celach: leczniczych,
profilaktycznych i higieniczno-kosmetycznych.
Wskazania do masa&u:
zamania ko.ci, po zdj!ciu opatrunku gipsowego,
zaburzenia neuroprzewodnictwa w chorobach neurologicznych,
stuczenia, skr!cenia, zwichni!cia,
stany pooperacyjne, blizny,
przewleke zapalenia staww, mi!.ni, .ci!gien,
zesp blowy .ci!gna Achillesa,
wady wrodzone oraz zaburzenia rozwoju narz$du ruchu,
zespoy blowe kr!gosupa i staww r&nego pochodzenia,
podra&nienia i niedowady,
nerwoble,
przewleka niewydolno.0 kr$&enia,
&ylaki podudzi (delikatny masa&),
choroby reumatoidalne staww,
kr!cz szyi,
choroby ukadu oddechowego,
zaburzenia gastryczne,
nadwaga,
wady postawy,
choroby ko.ci i staww z przykurczami,
pora&enia nerww obwodowych,
przewleke zapalenia nerww i splotw nerwowych,
przem!czenie oglne,
33
zwiotczenie skry i mi!.ni,
cellulitis i inne,
nerwice.
Przeciwwskazania do masa&u:
wczesne stany po zamaniach ko.ci,
ostre stany zapalne staww i .ci!gien,
wylewy krwawe pourazowe 2-3 dni po urazie,
choroby dermatologiczne skry,
wszelkie stany gor$czkowe, zapalenie drg limfatycznych,
nowotwory, guzy,
zapalenie &y, niewydolno.0 kr$&enia, .wie&e zaway, t!tniaki, mia&d&yca,
choroby zaka2ne, zatory t!tnicze, osteoporoza, amliwo.0 ko.ci,
menstruacja,
wszelkie choroby przebiegaj$ce w stanie zapalnym i ostrym:
silne krwiaki wewn$trz mi!.niowe,
choroby w stanie zapalnym i ostrym,
choroba wrzodowa z krwawieniami (dot. brzucha),
kamica w$trobowa i nerkowa (dot. brzucha),
stany zapalne drg &ciowych (dot. brzucha),
choroby jelit z owrzodzeniami (dot. brzucha),
przepuklina (dot. brzucha),
du&e &ylaki i t!tniaki,
zapalenie &y.


Odpowiadaj$c na pytania, sprawdzisz, czy jeste. przygotowany do wykonania 0wiczenia.
1. Co rozumiesz pod poj!ciem masa&?
2. Jak rozumiesz dziaanie miejscowe i oglne masa&u?
3. Na jakie tkanki i ukady wpywa masa&em?
4. Jakie s$ funkcje masa&u?
5. Jakie s$ wskazania do wykonania masa&u?
6. Jakie s$ przeciwwskazania do wykonania masa&u?

4.5.3. 5wiczenia

5wiczenie 1
Przyporz$dkuj informacje dotycz$ce wpywu masa&u na:
skr!:

ukad mi!.niowy:

34
Warianty odpowiedzi:
usuwanie zuszczonego naskrka, usuwanie kwasu mlekowego, obni&enie pobudliwo.ci
zaburze) nerww czuciowych (mechanoreceptorw), zwi!ksza si! ilo.0 czynnych kapilarw,
oddziaywanie na receptory czucia g!bokiego, przyspiesza odpoczynek i regeneracje, obni&a
tonus mi!.niowy, zdolno.0 do kurczenia i rozkurczania wkien mi!.niowych.


1) zapozna0 si! z tre.ciami dotycz$cymi fizjologii i funkcji masa&u (materia nauczania pkt.
4.5.1.),
2) dokadnie przeczyta0 warianty odpowiedzi,
3) wybra0 wa.ciwe warianty,
4) dopasowa0 karteczki z odpowiednim materiaem,
5) porwna0 odpowiedzi z innymi osobami z grupy.

karty gwne z napisami: wpyw masa&u na skr!, wpyw masa&u na ukad mi!.niowy,
karteczki z napisanymi wariantami odpowiedzi na jednej kartce jedna odpowied2.

5wiczenie 2
Doko)cz poni&sze zadania:
Masa& swoje dziaanie opiera na naukach ...................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
Masa& zmierza do celw: ............................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
Homeostaza strukturalna to: ......................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................

Warianty odpowiedzi
kliniczne nauki (fizjologia, patomorfologia, patofizjologia, anatomia, utrzymanie homeostaz!
strukturaln$, ograniczeniem szkodliwych czynnikw naruszaj$cych homeostaz! strukturaln$,
zdolno.ci tkanek i narz$dw do stanu rwnowagi).


1) zapozna0 si! z fizjologi$ masa&u (materia nauczania pkt. 4.5.1.),
2) przeczyta0 dokadnie warianty odpowiedzi,
3) dopasowa0 odpowiedzi,
4) doko)czy0 zdania,
5) porwna0 swoje odpowiedzi z odpowiedziami kolegw.

35
Wyposa&enie stanowiska pracy
karta 0wicze),
materia nauczania pkt. 4.5.1,


1) omwi0 wpyw masa&u na skr!?
2) zdefiniowa0 poj!cie: masa&u?
3) okre.li0 cele masa&u?
4) okre.li0 wpyw masa&u na poszczeglne ukady?
5) scharakteryzowa0 wskazania do wykonania
masa&u klasycznego?
6) scharakteryzowa0 przeciwwskazania
do wykonania masa&u klasycznego?
36
4.6. Techniki masau klasycznego


Przed przyst$pieniem do nauki masa&u nale&y pozna0 zasady metodyczne:
1) przed przyst$pieniem do masa&u trzeba przeprowadzi0 wywiad,
2) przy stosowaniu masa&u nale&y uwzgl!dni0 odpowiedni kierunek wykonywania masa&u,
zgodny z anatomi$, budow$ czowieka,
kierunek dosercowy dla ukadu kr$&enia, zgodnie z przepywem krwi &ylnej,
kierunek do gowy, dokr!gosupowy dla OUN,
kierunek wzdu& wkien mi!.niowych od przyczepu ko)cowego do przyczepu
pocz$tkowego dla ukadu mi!.niowego,
kierunek do du&ych w!zw chonnych (od cz!.ci dystalnych do proksymalnych)
dla ukadu chonnego,
3) osoba masowana powinna by0 uo&ona w pozycji rozlu2niaj$cej, aby napi!cie mi!.ni
masowanych byo jak najmniejsze. Dlatego masa& wykonuje si! najcz!.ciej w pozycji
le&$cej, tylko w niektrych przypadkach dopuszcza si! pozycje siedz$c$ (np.: masa&
obr!czy barkowej),
4) masa& powinien by0 wykonany z si$ tu& pod progiem bolesno.ci (masa& wykonany
poni&ej progu bolesno.ci dziaa uspakajaj$co, tonizuj$co na ukad nerwowy),
5) po masa&u powinien wyst$pi0 odczyn (czyli reakcja naczy) krwiono.nych na masa&).
Odczyn zale&y od: budowy ciaa, pci, wieku, wra&liwo.ci osobniczej, technik masa&u,
6) ruchy powinny by0 zr!czne, dokadne, mi!kkie, spr!&yste, pynne, wykonywane
w sposb ci$gy (bez odrywania r$k, w wolnym tempie, d$&ymy, &eby masa& wykonywa0
najwi!ksz$ powierzchni$ doni, na maych powierzchniach opuszkami palcw,
kciukw). Obie r!ce osoby wykonuj$cej masa& powinny by0 jednakowo sprawne,
7) ka&dy ruch powtarzany 8-10 razy. Czas jednej cz!.ci ciaa 10-15 minut, 60 minut masa&
cakowity,
8) musimy zwraca0 uwag! na pynne przej.cie mi!dzy chwytami. Masuj$ca r!ka powinna
utrzymywa0 dobry kontakt z tkank$ skrn$ przy zmianie chwytu i kierunku,
9) masa& musi by0 stosowany indywidualnie, nawet u tej samej osoby nie zawsze jest
jednakowy. Zale&ny jest od aktualnego stanu psychicznego, fizycznego, stopnia
zm!czenia,
10) masa& wykonujemy 2 godziny po posiku,
11) masa& mo&emy wykonywa0 codziennie lub co 2-gi dzie), seria zabiegw 10,
12) przed masa&em powinni.my wykona0 0wiczenia uelastyczniaj$ce r!ce.

Przygotowanie materia+w
Przed ka&dym zabiegiem nale&y przygotowa0 le&ank! zgodnie z zasadami ergonomii,
bielizn! zabiegow$ (opaski na wosy, prze.cierada, koc), .rodki opatrunkowe (wata, gaza),
.rodki do demakija&u (kremy, mleczka, pyny oczyszczaj$ce), .rodki uatwiaj$ce masa& lub
zmi!kczaj$ce naskrek, .rodki dezynfekcyjne.
Przygotowanie kosmetyczki: zadbane r!ce, krtkie paznokcie, lu2ne ubranie. Przed
zabiegiem nale&y umy0 r!ce. Postawa lu2na, swobodna.
Przygotowanie klientki klientka przebiera si! w bielizn! zabiegow$. Opaska na gowie
zabezpieczaj$ca wosy. Klientk! przykrywamy prze.cieradem. Zmywamy makija&,
nakadamy odpowiedni krem, na.wietlamy lamp$ Solux.

37
Masa klasyczny
W masa&u klasycznym stosujemy (przy uwzgl!dnieniu wskaza) i przeciwwskaza))
nast!puj$ce techniki masa&u:
gaskanie,
rozcieranie,
ugniatanie i ucisk (jako odmian! ugniatania),
oklepywanie,
wibracj!,
roztrz$sanie,
wakowanie.
G+askanie
Wykonywanie chwytw realizowane jest obiema r!kami. Mamy gaskanie: jednoczesne,
naprzemienne.
Gaskanie mo&emy podzieli0 ze wzgl!du na:
1) si! wykonania:
bardzo agodne, tzw. muskanie wykonujemy opuszkami palcw lub grzbietow$ ich
stron$,
.redniej mocy do nich zaliczamy gaskanie ca$ doni$ i gaskanie pier.cieniowe,
gaskanie mocne wykonujemy k!bami lub grzebyczkami,
2) kierunek wykonania:
podu&ne wykonujemy wzdu& przebiegu wkien mi!.niowych lub osi ciaa,
poprzeczne wykonujemy poprzecznie do przebiegu wkien mi!.niowych lub osi
ciaa okr!&ne wykonujemy np. wok staww, opatek, gruczow piersiowych itp.
Cel gaskania:
mechaniczne usuni!cie zrogowaciaego naskrka w celu uatwienia wydzielniczej funkcji
gruczow potowych i ojowych,
zwi!kszenie tonusu skrnego i tkanki podskrnej, skra jest gadsza, elastyczniejsza,
bardziej spr!&ysta,
obni&enie pobudliwo.ci zako)cze) nerww czuciowych skry (dziaanie uspakajaj$ce).
Rozcieranie
W zale&no.ci od nacisku mamy rozcierania: powierzchniowe i g!bokie. Ze wzgl!du na
kierunek wykonania: podu&ne i okr!&ne.
Wyr&niamy rozcieranie:
1. Koliste. Rozcieranie koliste wykonujemy w drena&u limfatycznym i masa&u
segmentarnym. Polega ono, na co najmniej trzykrotnym roztarciu w jednym miejscu (trzy
keczka). Po kolejnych keczkach wnikamy w coraz g!bsze warstwy tkanek (drugie
keczko wykonujemy mocniej ni& pierwsze, trzecie mocniej ni& drugie). Po takich trzech
kolistych ruchach przepychamy roztarte substancje w kierunku wykonywanego chwytu.
2. Spiralne. Rozcieranie spiralne wykonujemy tak jakby.my rysowali spr!&yn!.
Rozcieranie to wykonujemy w masa&u klasycznym izometrycznym,
segmentarnym, sportowym i kosmetycznym.
Rozcieranie wykonujemy 60 do 100 ruchw na minut!.
Cel rozcierania:
miejscowe uaktywnienie przepywu limfy w przestrzeniach mi!dzykomrkowych,
du&e przekrwienie (rozszerzenie naczy) krwiono.nych), lepsze od&ywianie tkanek,
likwidacja zgrubie) mi!.niowych, tkanki tuszczowej,
zapobieganie, likwidowanie nieprawidowych zrostw tkankowych,
zwi!kszenie elastyczno.ci mi!.ni, tkanki skrnej, aparatu wi!zadowo-stawowego.
38
Ugniatanie
Wyr&niamy ugniatanie:
poprzeczne wyciska produkty przemiany materii,
podu&ne przepycha produkty przemiany materii,
pionowe (uciski),
esowate
ze skr!ceniem,
ugniatanie szczypcowe,
mieszane.
Najpierw wykonujemy ugniatanie poprzeczne, a p2niej podu&ne itd.
Cel:
daje przekrwienie masowanego obszaru, zwi!ksza si! przepyw krwi i limfy,
zmniejszenie napi!cia skry i mi!.ni,
poprawa ukrwienia obwodowego,
wspomaganie usuwania produktw przemiany materii,
zwi!kszenie elastyczno.ci tkanki mi!.niowej i .ci!gien,
pobudzenie OUN poprzez receptory czucia g!bokiego,
uregulowanie, sprowadzenie do po&$danego fizjologicznego napi!cia mi!.niowego
poprzez oddziaywanie mechaniczne na receptory czucia g!bokiego.
Rolowanie
Specjalna forma ugniatania, polegaj$ca na rozci$gaj$cym ruchu wakowania wzdu&
przebiegu mi!.ni.
Oklepywanie
S$ to krtkie uderzania kraw!dzi$ r!ki, palcami lub doni$, opuszkami palcw.
Wykonujemy w tempie 100-300 uderze) na minut!. Oklepywanie: paliczkowe, &eczkowe,
miotekowe, karatowe. W oklepywaniu nie ma kierunku ruchu. Oklepywania nie wolno
wykonywa0 wzdu& wkien mi!.niowych.
Przeciwwskazania do oklepywania obejmuj$:
skaz! naczyniow$,
otyo.0,
obrz!ki,
niektre choroby neurologiczne,
sklerodermi!,
chorob! Brgera,
chorob! Raynauda,
&ylaki,
ostre rwy i nerwoble,
przeciwwskazania do wykonywania masa&u.
Cel:
bardzo silne przekrwienie masowanej powierzchni,
lepsze od&ywienie tkanek,
pobudzenie mi!.ni do skurczu,
zmniejszenie tkanki tuszczowej poprzez przyspieszenie przemiany materii,
zmiana pobudliwo.ci obwodowego ukadu nerwowego, lekkie oklepywanie dziaa
uspokajaj$co, silne pobudzaj$co.
Wibracja
Polega na wykonywaniu ruchw z du&$ cz!stotliwo.ci$, a o maej amplitudzie. Ruchy
wykonuje si! gra-d, ruchy drgaj$ce w pionie, przewa&nie pask$ doni$. W zale&no.ci od
39
wielko.ci obszaru wykonujemy opuszkami palcw lub ca$ doni$, szybkie delikatne ruchy na
mi!.niu.
Mamy wibracj!:
1. Pionow$:
bezpo.rednia wykonywana wibratorem lub r!k$ masa&ysty przyo&on$
bezpo.rednio do ciaa pacjenta, dziaa pobudzaj$co,
po.rednia drgania aparatu lub r!ki masa&ysty s$ przenoszone na ciao pacjenta za
pomoc$ r!cznika lub drugiej r!ki masa&ysty.
2. Podu&na.
3. Poprzeczna.
Cel:
obni&enie napi!cia mi!.niowego, obni&anie napi!cie .cian naczy) krwiono.nych,
w obszarze brzucha prowadzi rwnie& do zmniejszenia spastycznych dolegliwo.ci
&o$dkowo-jelitowych,
dziaa przeciwblowo,
przyspiesza przemian! materii.
Najwi!ksze zastosowanie wibracja znalaza w przypadku obrzmie) tkanki $cznej.
Roztrz,sania
Lu2ne ruchy potrz$saj$ce ko)czyn, tuowia i poszczeglnych grup mi!.niowych.
Wykonuje si! je obejmuj$c kciukiem z jednej i reszt$ palcw z drugiej strony masowany
mi!sie) lub grup! mi!.ni. Wykonuj$c ruch roztrz$sania przesuwamy do) wzdu& mi!.nia
masowanego, prowadz$c palce i kciuk po kraw!dziach tego mi!.nia. R&nica w wykonaniu
pomi!dzy roztrz$saniem, a wibracja polega na tym, &e wibracj! wykonujemy z du&$
cz!stotliwo.ci$ przy maej amplitudzie, a roztrz$sanie z mniejsz$ cz!stotliwo.ci$ przy du&ej
amplitudzie drga).
Dziaanie:
odpr!&enie i rozlu2nienie mi!.ni,
aktywizacja przepywu krwi i limfy,
lepsze rozprowadzenie limfy w przestrzeniach mi!dzykomrkowych,
zmniejsza napi!cie mi!.niowe,
obni&a pobudliwo.0 OUN.
Wa+kowanie
Ruchy ugniataj$ce obejmuj$ce du&e paszczyzny odpowiednich obszarw, wykonywane
mocno obiema r!kami tam i z powrotem. Jest to po$czenie gaskania, rozcierania
i ugniatania. Ma szczeglne zastosowanie przy masa&u palcw, ramion i ud, w masa&u
sportowym.
Masa d+oni
Przed przyst$pieniem do masa&u doni wykonujemy peeling, je.li stan skry tego
wymaga. Do masa&u doni u&ywamy preparatw piel!gnacyjnych.
Masa& doni.
1) gaskanie powierzchni grzbietowej i doniowej ka&dego palca,
2) gaskanie powierzchni bocznych ka&dego palca,
3) gaskanie wszystkich palcw rwnocze.nie wykonujemy ca$ doni$, po stronie
grzbietowej i doniowej,
4) rozcieranie powierzchni grzbietowej i doniowej ka&dego palca,
5) rozcieranie powierzchni bocznych ka&dego palca,
6) uciski powierzchni grzbietowej, doniowej i bocznych wykonujemy palcem
wskazuj$cym i kciukiem jednej r!ki,
7) uciski czterema palcami (zakadanie obr$czki),
8) gaskanie.
40
)rdr#cze
1) gaskanie dwoma kciukami uo&onymi obok siebie. Rozpoczynamy od jednego brzegu
doni do drugiego brzegu przesuwamy si! pasmami.
2) gaskanie zbie&ne i rozbie&ne. Zaczynamy od uo&enia kciukw obok siebie w linii
.rodkowej .rdr!cza. Kciuki rozchodz$ si! na boki. W dalszej kolejno.ci wykonujemy
pasma do .rodka .rdr!cza (do pozycji wyj.ciowej).
3) to samo robimy po stronie doniowej.
4) gaskanie ca$ powierzchni$ doni strony doniowej, grzbietowej w dwch pasmach
z zej.ciem w kierunku ko.ci promieniowej i ko.ci okciowej.
5) rozcieranie w tych samych pasmach, co gaskanie.
6) ugniatanie poprzeczne mi!.ni k!bu.
7) ugniatanie poprzeczne k!bika.
8) ugniatanie podu&ne k!bu.
9) ugniatanie podu&ne k!bika.
10) uciski dwoma kciukami.
11) uciski na przestrzeniach mi!dzykostnych ko.ci .rdr!cza.
12) gaskanie.
13) gaskanie stawu nadgarstkowego.
14) rozcieranie stawu nadgarstkowego.
15) gaskanie stawu nadgarstkowego.
Masa twarzy
Do masa&u stosuje si! .rodki po.lizgowe. S$ to preparaty oboj!tne chemicznie, ktrych
zastosowanie przy wykonywaniu masa&u klasycznego ma zmniejszy0 si! tarcia zapobiegaj$c
otarciu skry. 3rodki po.lizgowe powinny by0 stosowane w takiej ilo.ci, aby zwi!kszy0
po.lizg r!ki masa&ysty po skrze pacjenta, nie zmniejszaj$c nadmiernie siy tarcia.
3rodki po.lizgowe nakada si! zawsze na do) masa&ysty. Preparat ma by0 dawkowany
w takiej ilo.ci, w jakim skra jest go w stanie wchon$0.
Do .rodkw po.lizgowych zalicza si!:
talk kosmetyczny,
oliwk! nicejsk$,
wazelin!,
lanolin!,
mydo,
rozcie)czone olejki eteryczne.
Przed przyst$pieniem do zabiegu nale&y wykona0 demakija& twarzy, szyi i dekoltu.
Czynno.0 wykonuje si! preparatami do demakija&u (mleczkami, .mietankami lub &elami)
dostosowanymi do potrzeb skry. Demakija& wykonuje si! obydwiema r!kami rwnocze.nie,
stoj$c za gow$ klienta. Kolejno.0 ruchw podczas rozmalowania przedstawia poni&szy
rys. 7. Technik! wykonania masa&u klasycznego twarzy przedstawiaj$ poni&sze rysunki
(7 36) [2, s. 60 61].

Rys. 7. Kierunki
przy wykonywaniu masa&u
klasycznego [opracowanie wasne}
41

Rys. 8. Naprzemienne gaskanie
powierzchni dekoltu
Rys. 9. Obie r!ce zataczaj$ kr!gi na
mi!.niu piersiowym wi!kszym
Rys. 10. Gaskanie jedn$ r!k$
mi!.nia piersiowego wi!kszego
zataczaj$c na nim semki

Rys. 11. Wewn!trzn$ powierzchni$
obu doni gaszczemy skr! szyi
z gry na d
Rys.12. Ruchy kr$&$ce (rozcierane)
opuszkami palcw od uszu bokiem
wzdu& szyi
Rys.13. Gaskanie skry obiema
do)mi na przemian od jednego do
drugiego ucha wzdu& szcz!ki

Rys.14. Rozcieranie opuszkami
palcw wzdu& brzegu szcz!ki,
pocz$wszy od .rodka brody do
ko)ca szcz!ki
Rys.15. Ugniatanie wzdu& brzegu
szcz!ki dolnej kciukiem
i opuszkami palca .rodkowego
i serdecznego od jednego ko)ca do
drugiego
Rys.16. Lekkie oklepywanie
opuszkami palca .rodkowego
i serdecznego wzdu& brzegu
szcz!ki od jednego ko)ca do
drugiego

Rys. 17. Wstrz$sanie wzdu& brzegu
szcz!ki od .rodka brody do ko)cw
szcz!ki. Kciuk le&y nad brzegiem
szcz!ki a pozostae palce pod nim.
Rys.18. Poziome gaskanie brody
mi!dzy palcem wskazuj$cym i
.rodkowym obu r$k na przemian.
Rys.19. Obur!czne kr$&enie palcem
.rodkowym i serdecznym po
bokach brody.

42

Rys.20. Gaskanie okolicy ust mi!.nia
okr!&nego ust. Palec .rodkowy jednej
r!ki gaszcze skr! nad warg$ grn$ od
jednego k$cika ust do drugiego, a palec
.rodkowy drugiej r!ki wzdu& wargi
dolnej od jednego k$cika do drugiego
Rys.21. Gaskanie kciukami obu
r$k od .rodka wargi grnej do
.rodka wargi dolnej
i z powrotem
Rys.22. Rysowanie kilku semek
w k$cikach ust opuszkami
.rodkowych palcw obu r$k

palcw .rodkowych obu r$k bruzd
nosowo-ustnych w kierunku
k$cikw ust
palcw .rodkowych od nasady nosa
w kierunku nozdrzy
Rys.25. Gaskanie powek nosa
palcami .rodkowymi rysuj$c
semki

Rys.26. Ruch ss$cy na policzkach
caymi powierzchniami doni
Rys. 27. Rozcieranie ruchami okr!&nymi
opuszkami palcw .rodkowego
i serdecznego obu policzkw wzdu& trzech
torw: od brody do ucha, od k$cika ust do
ucha i od nozdrza do ucha
Rys.28. Lekkie oklepywanie
opuszkami palcw po trzech
torach: od brody do ucha, od
k$cika ust do ucha i od nozdrza
do ucha

Rys. 29. Gaskanie w okolicy
mi!.nia obni&aj$cego brwi
Rys. 30. Kr$&enie wok oczu
palcem .rodkowym i serdecznym.
Nad oczami z uciskiem na zewn$trz
i pod oczami bez ucisku
z powrotem.
Rys. 31. Rysowanie semki
opuszkami palca .rodkowego
i serdecznego na skroniach.
43

Rys. 32. Rozcieranie brwi
opuszkami palcw od wewn$trz
na zewn$trz i pod okiem bez
ucisku, gaszcz$c z powrotem.
Rys. 33. Rysowanie semki opuszkami
palca .rodkowego i serdecznego jednej
r!ki, zaczynaj$c u nasady nosa wok
obu oczu. Potem to samo drug$ r!k$.
Rys.34. Paskie gaskanie czoa
powierzchniami wewn!trznymi
obu doni na przemian.

Masa stopy i podudzia
Pozycja uo&eniowa klientki: le&enie na plecach. Pod kolanami ukadamy waek, aby
rozlu2ni0 mi!.nie ko)czyny dolnej.
1) rozcieranie palcw obydwoma r!kami (rozgrzewanie),
2) gaskanie poprzecznie uo&onymi r!kami .rdstopia po stronie grzbietowej
i podeszwowej; gaskanie podu&ne strony grzbietowej i podeszwowej; gaskanie
pier.cieniowe (wkadanie skarpetek),
3) rozcieranie strony grzbietowej i podeszwowej (w pasmach opuszkami 4 palcw,
kciukami, k!bami),
4) ugniatanie poprzeczne przy.rodkowego i bocznego brzegu stopy; ugniatanie podu&ne
przy.rodkowego i bocznego brzegu stopy,
5) ksztatowanie sklepie) stopy podu&nego i poprzecznego,
6) oklepywanie strony podeszwowej,
7) wibracja,
8) gaskanie.
Staw skokowy
1) gaskanie poprzeczne stawu skokowego; gaskanie dookoa kostek,
2) rozcieranie w tych samych pasmach co gaskanie; rozcieranie .ci!gna Achillesa,
3) gaskanie stawu skokowego.
Rys.35. Zataczanie du&ych k
opuszkami palca .rodkowego i
serdecznego obu r$k na przemian,
od jednej skroni do drugiej.
Rys.36. Rysowanie nakadaj$cych si!
na siebie semek opuszkami palca
.rodkowego i serdecznego obu r$k na
przemian mi!dzy brwiami a granic$
wosw, od jednej skroni do drugiej
i z powrotem.
44
Podudzie
Mo&emy wykona0 przy nodze wyprostowanej lub przy nodze zgi!tej w kolanie pod k$tem
90.
1) gaskanie w 3 pasmach (strona boczna, przednia, przy.rodkowa) jednoczesne,
naprzemienne; gaskanie poprzeczne (poprzecznie uo&onymi r!kami); gaskanie
paliczkowe; gaskanie tylnej strony podudzia (zgi!ta noga w kolanie),
2) rozcieranie (w tych samych pasmach co gaskanie) o.mioma palcami naprzemiennie,
dziesi!cioma palcami naprzemiennie; rozcieranie k!bami,
3) ugniatanie poprzeczne; ugniatanie ze skr!ceniem strony tylnej podudzia; ugniatanie
podu≠ ugniatanie pier.cieniowe,
4) oklepywanie miotekowe,
5) wibracja,
6) roztrz$sanie,
7) gaskanie.
Masa kr#gos+upa i grzbietu
Le&enie na brzuchu, waek pod stawami kolanowymi:
1) gaskanie od L-S do C; gaskanie podu&ne grzbietu; gaskanie po obu stronach kr!gosupa
4 palcami; gaskanie podu&ne poprzecznie uo&onymi r!kami; gaskanie poprzeczne
w przestrzeniach mi!dzy&ebrowych; gaskanie wyrostkw kolczystych; gaskanie mi!.nia
czworobocznego od szyi do wyrostkw barkowych; gaskanie dookoa opatek; gaskanie
o.mioma palcami po obu stronach kr!gosupa; gaskanie paliczkowe,
2) rozcieranie (w tych samych pasmach co gaskanie) jednoczesne, naprzemienne, o.mioma
palcami, caymi powierzchniami doni; rozcieranie podu&ne k!bami uo&onymi
poprzecznie do osi kr!gosupa,
3) ugniatanie poprzeczne (w liter! N i Z); ugniatanie waw mi!.nia czworobocznego;
ugniatanie mi!.nia nadgrzebieniowego, podgrzebieniowego; ugniatanie podu≠
ugniatanie esowate; uciski,
4) oklepywanie y&eczkowate,
5) wibracja poprzeczna,
6) gaskanie kr!gosupa i grzbietu.
Masa ca+ego cia+a
Masa& caego ciaa rozpoczynamy od najwi!kszej jego powierzchni, czyli masa&u tylnej
strony tuowia. Pacjent le&y na brzuchu z ko)czynami grnymi wzdu& ciaa, gowa na boku.
W pierwszej kolejno.ci masujemy grzbiet i kr!gosup, a nast!pnie kark i barki. Kolejno
wykonujemy masa& mi!.ni po.ladkowych, p2niej tylnych stron ko)czyn dolnych.
Rozpoczynamy od masa&u .ci!gna Achillesa, nast!pnie masujemy ydk! i tyln$ stron! uda.
Po masa&u tylnych stron ko)czyn dolnych pacjent obraca si! na plecy i przeprowadzamy
wwczas masa& przednich stron ko)czyn dolnych. Rozpoczynamy od masa&u palcw,
nast!pnie masujemy stron! podeszwow$ stopy i jej stron! grzbietow$. Kolejno wykonujemy
masa& stawu skokowego, podudzia, stawu kolanowego oraz uda. Po masa&u ko)czyn dolnych
masujemy powoki brzuszne i klatk! piersiow$ w pozycji le&enia na plecach. Nast!pnie
przeprowadzamy masa& ko)czyn grnych w pozycji le&enia pacjenta na plecach albo
w pozycji siedz$cej.

Masa ca+ego cia+a
Pozycja le&enia pacjenta na brzuchu:
1) masa& grzbietu i kr!gosupa,
2) masa& karku i barkw,
3) masa& po.ladkw,
4) masa& tylnych stron ko)czyn dolnych.
45
Pozycja le&enia pacjenta na plecach:
1) masa& przednich stron ko)czyn dolnych,
2) masa& powok brzusznych,
3) masa& klatki piersiowej,
4) masa& ko)czyn grnych,


1. Jaka jest kolejno.0 technik masa&u klasycznego?
2. Jakie znasz rodzaje techniki gaskania?
3. Jakie znasz rodzaje techniki rozcierania?
4. Jakie znasz rodzaje techniki ugniatania?
5. Jaka jest r&nica mi!dzy technik$ wibracji, a roztrz$sania?
6. Jakie s$ cele techniki gaskania, rozcierania, oklepywania, ugniatania?

4.6.3. 5wiczenia

5wiczenie 1
Uzupenij schemat.


1) zapozna0 si! z celami technik materia nauczania,
2) wpisa0 w odpowiednich polach schematu cele,
3) porwnaj swj schemat ze schematami opracowanymi przez kole&anki.

karty do wypenienia,
materia nauczania 4.6.1.

5wiczenie 2
Doko)cz poni&sze zdania:
Masa& dla ukadu mi!.niowego wykonujemy w kierunku ......
...
...
Cel
technik
ugniatanie
gaskanie
oklepywanie
rozcieranie
46
Masa& dla ukadu nerwowego wykonujemy w kierunku .
...
...
Masa& dla ukadu limfatycznego wykonujemy w kierunku .
...
...
Masa& dla ukadu kr$&enia wykonujemy w kierunku ..
...
...

Sposb wykonania 0wiczenia.

1) zapozna0 si! z kierunkami wykonywania masa&u (materia nauczania pkt. 4.6.1.),
2) doko)czy0 zdania,
3) porwna0 swoj$ odpowied2 z odpowiedziami kole&anek/kolegw.

karty do wypenienia,
materia nauczania 4.6.1.

5wiczenie 3
Wykonaj masa& kr!gosupa i grzbietu.


1) zapozna0 si! z technik$ wykonywania masa&u kr!gosupa i grzbietu (materia nauczania
pkt. 4.6.1.),
2) przygotowa0 stanowisko pracy i klientk! do zabiegu,
3) uo&y0 klientk! zgodnie z zasadami ergonometrii,
4) dobra0 odpowiedni .rodek po.lizgowy,
5) umy0 r!ce,
6) wykona0 zabieg zgodnie z zasadami i instrukcj$ w materiale nauczania,
7) po zabiegu sprz$tn$0 stanowisko pracy.

le&anka,
prze.cierado,
waek, .rodki po.lizgowe,
.rodki dezynfekcyjne.

5wiczenie 4
Wykonaj masa& twarzy.


1) zapozna0 si! z technik$ wykonywania masa&u kosmetycznego twarzy (materia nauczania
pkt. 4.6.1.),
47
2) przygotowa0 stanowisko pracy i klientk! do zabiegu,
3) zorganizowa0 stanowisko pracy zgodnie z zasadami ergonomii i higieny pracy,
4) wykona0 demakija& twarzy,
5) dobra0 .rodki po.lizgowe,
6) wykona0 masa& zgodnie z instrukcj$ w materiale nauczania,
7) sprz$tn$0 stanowisko pracy.

le&anka,
prze.cierada,
opaska,
pareo,
.rodki do demakija&u twarzy,
patki kosmetyczne,
.rodki dezynfekuj$ce,
.rodki po.lizgowe.


1) przyporz$dkowa0 cele technik do odpowiedniej techniki?
2) omwi0 sposoby wykonywania poszczeglnych technik?
3) wykona0 masa& poszczeglnych cz!.ci ciaa?
4) zastosowa0 odpowiednie techniki masa&u klasycznego
do masa&u caego ciaa?
5) wykona0 masa& kosmetyczny twarzy, szyi i dekoltu?
48
4.7. Rodzaje masau


Ze wzgl!du na zadania stawiane przed masa&em wyr&niamy masa&:
leczniczy,
sportowy,
higieniczno-kosmetyczny.
Rodzaje masa&u:
Klasyczny techniki gaskanie, rozcieranie, ugniatanie, oklepywanie, wibracja,
roztrz$sanie.
Specjalistyczny: segmentarny, drena& limfatyczny, akupresura (punktowy),
refleksoterapia, okostnowy.
Masa& w .rodowisku wodnym: wirowy, podwodny, natryskowe, bicze.
Masa& przyrz$dowy: wibracyjny, pneumatyczny.
Masa wibracyjny
;rdem wibracji stosowanej w masa&u s$ aparaty wibracyjne nap!dzane pr$dem
elektrycznym, sprz!&onym powietrzem lub ci.nieniem wody. Za wibracje przyjmuje si!
drgania o cz!stotliwo.ci powy&ej 500 drga) na minut! i o amplitudzie okoo 1 centymetra.
Podstawow$ zasad$ przy wykonywaniu masa&u wibracyjnego jest zasada, &e im bardziej
napi!te tkanki tym delikatniejsza wibracja. Do zabiegw wibracji oglnej stosuje si! aparaty
Aquavibron i Redor.
Aparat Redor przekazuje drgania za pomoc$ specjalnych ta.m, ktrych stopie) napi!cia
wpywa na si! bod2ca. Masa& aparatem Redor mo&na stosowa0 na du&e grupy mi!.niowe
(udo, ramiona, podudzia oraz po.ladki i brzuch).
Wskazania: stany wzmo&onego napi!cia, przy likwidacji tkanki tuszczowej, cellulitisie.
Przeciwwskazania: stany przewleke i ostre w obr!bie miednicy i jamy brzusznej,
kamienie w drogach &ciowych i moczowych, przy tych jednostkach chorobowych nie wolno
wykonywa0 zabiegw na brzuch i miednic!.
Masa pneumatyczny
Polega na naprzemiennym wytwarzaniu w specjalnie skonstruowanej ko)cwce do
masa&u podci.nienia i nadci.nienia. Gdy wyst!puje podci.nienie nast!puje wessanie do
ko)cwki masuj$cej tkanek masowanych, to powoduje przekrwienie, natomiast w momencie
zwi!kszonego ci.nienia w ko)cwce powstaje uci.ni!cie tkanek i przemieszczenie krwi
i chonki. Masa& ten nazywamy masa&em pr&niowo-ci.nieniowym, dziaanie to podobne jest
do techniki ugniatania.
Zastosowanie: zaburzenia kr$&enia obwodowego, zaleganie limfy. Poprawia ukrwienie
i od&ywienie mi!.ni oraz wpywa na regeneracj! powysikow$ mi!.ni.
Przeciwwskazania: kruche naczynia krwiono.ne.
Masa& aparatem kompresyjnym pobudza ukad kr$&enia, zwi!ksza przemian! materii,
uj!drnia, polepsza ksztat ud, po.ladkw, zwalcza cellulitis. Aparat skada si! z jednego
kaftana zabiegowego z pojedynczymi komorami zachodz$cymi na siebie. Do komr kolejno
wtacza si! powietrze, nast!pna komora mo&e by0 wypeniona dopiero, gdy w poprzedniej
wytworzyo si! ci.nienie. Gdy wszystkie komory zostay napenione ci.nienie zostaje
zwolnione i rozpoczyna si! od nowa pompowanie. Szybko.0 napeniania komr jest
sterowana komputerowo. Aparat mo&e by0 sterowany elektronicznie. Aparat ten stosuje si! na
ko)czyny dolne, brzuch, biodra.
Masae specjalistyczne
Akupresura wywodzi si! z medycyny chi)skiej. Opiera si! na chi)skiej teorii
o wszech.wiecie taoizmie, mwi$cej o harmonii i rwnowadze wewn!trznej czowieka.
49
Wszystko, co w czowieku znajduje si! i funkcjonuje, polega na nieprzerwanym dziaaniu na
siebie dwch przeciwstawnych si Yin i Yang. Yin jest si$ negatywn$, Yang jest si$
pozytywn$. Obie siy powinny tworzy0 rwnowag! i harmoni!. Zaburzenie w przepywie tej
energii prowadzi do choroby. Energia (Qi) pynie w czowieku kanaami (meridianami).
Istnieje 12 kanaw parzystych i 2 nieparzyste. Przepyw energii meridianami odbywa si!
w sposb ci$gy. Je&eli jeden meridian przestaje by0 dro&ny, wwczas energia nie mo&e
swobodnie przepywa0, co wywouje chorob!. Na przebiegu meridianw znajduj$ si! punkty
akupresury. Do leczenia wykorzystuje si! 670 punktw aktywnych. Aby przywrci0
zaburzony przepyw energii w meridianach, stosuje si! ucisk w punktach aktywnych. Ucisk
ten powoduje lepsze kr$&enie pynw ustrojowych i odblokowuje przepyw energii Qi.
Punkty te wykazuj$ specyficzne wa.ciwo.ci:
maj$ ni&sz$ oporno.0 elektryczn$,
wy&sz$ temperatur! skry,
bolesn$ wra&liwo.0.
W wyszukiwaniu punktw akupresury posugujemy si! :
cunami,
cunami proporcjonalnymi,
omomierzem,
najcz!.ciej atlasami z mapami przebiegu meridianw.
Najcz!.ciej stosowane sposoby akupresury to lekki ucisk, dotykanie opuszk$ kciuka lub
drewnian$ paeczk$.
Metody akupresury tj.:
uspakajaj$ca charakteryzuje si! nieprzerwanym, ci$gym uciskiem opuszka kciuka ze
stopniowym narastaniem siy ucisku. Czas ucisku punktu 3-5.
pobudzaj$ca charakteryzuje si! krtkim, silnym uciskiem i szybkim oderwaniem palca
od punktu. Czas ucisku 0,5-1.
Drena limfatyczny
Przed przyst$pieniem do drena&u limfatycznego trzeba zna0 podstawy anatomiczne
i fizjologiczne ukadu limfatycznego. Masa& ten wymaga du&ej precyzji i pynno.ci ruchw.
Dziaanie drena&u polega na mechanicznym przepychaniu chonki i udro&nieniu w!zw
chonnych. Aby drena& by skuteczny nale&y przestrzega0 zasad:
1) drena& wykonujemy od obwodu w kierunku uj.0 &ylnych. Rozpoczynamy drena& od
udro&nienia du&ych w!zw chonnych, dopiero potem przepychamy chonk! z obwodu.
Kolejno.0 post!powania na ko)czynie dolnej w!zy pachwinowe, udo, w!zy
podkolanowe, podudzie, w!zy chonne stawu skokowego, stopa, palce,
2) wolny przepyw chonki wymusza wolne tempo masa&u (okoo 10-15 ruchw na minut!),
ka&d$ technik! powtarzamy 3-5 razy. Techniki wykonujemy mi!kko,
3) wszystkie techniki maj$ charakter przepychaj$cy. Gaskanie od cz!.ci dystalnych do
cz!.ci proksymalnych, rozcieranie spiralne charakteryzuje si! stopniowym zwi!kszaniem
nacisku na tkanki. Przy przesuwaniu si! w kierunku wykonywanego chwytu, zwolnienie
przy powrocie (jest to przetaczanie palca, palcw czy doni w kierunku chwytu).
Rozcieranie koliste wykonujemy trzykrotnie, rozcieranie w jednym miejscu
(uwzgl!dniaj$c zasad! zwi!kszonego nacisku przy poruszaniu si! w kierunku
proksymalnym), nast!pnie zmniejszamy nacisk i powracamy nieznacznie w kierunku
miejsca, w ktrym wykonujemy rozcieranie koliste,
4) nie wolno przegrza0 tkanek,
5) w czasie zabiegu opracowujemy dwukrotnie du&e w!zy chonne,
6) wykonujemy codziennie lub, co drugi dzie),
7) drena& opiera si! na technikach: gaskanie, rozcieranie spiralne, koliste, ugniatanie (nie
zawsze), uciski.
50
Przeciwwskazania:
ostre stany zapalne,
choroby zaka2ne,
nowotwory,
ropne stany skry.
Wskazania:
obrz!ki,
zastj chonki,
za przemiana materii.
Drena limfatyczny twarzy
W celu wykonania drena&u limfatycznego twarzy pacjent musi by0 uo&ony na kozetce
na plecach. Podgwek kozetki nale&y unie.0 pod k$tem 30-45. Masa&ysta zajmuje pozycj!
za gow$ pacjent.
1. Drena& dow nadobojczykowych.
Na masa& dow nadobojczykowych skadaj$ si! cztery typy ruchw, wykonywane
w nast!puj$cej kolejno.ci:
gaskanie dow nadobojczykowych,
rozcieranie koliste dow nadobojczykowych,
rozcieranie spiralne dow nadobojczykowych,
uciski w doach nadobojczykowych.
We wszystkich stosowanych ruchach masa& rozpoczyna si! od okolicy staww mostkowo-
obojczykowych i stopniowego posuwania si! w kierunku wyrostkw barkowych. Obie r!ce
masa&ysty pracuj$ jednocze.nie.
2. Drena& od k$tw &uchwy do dow nadobojczykowych.
Wykonujemy w nast!puj$cej kolejno.ci:
gaskanie,
rozcieranie koliste,
rozcieranie spiralne,
uciski.
3. Drena& okolicy pod&uchwowej.
Masa& skada si! z dwch etapw. Pierwszy polega na rozmasowaniu okolicy pod&uchwowej,
od .rodka &uchwy na boki do k$tw &uchwy. W drugim etapie masuje si! tkanki od k$tw
&uchwy do dow nadobojczykowych. W obydwu etapach stosuje si! ruchy w kolejno.ci:
gaskanie,
uciski.
4. Drena& wzdu& kraw!dzi &uchwy od .rodka brody do k$tw &uchwy.
Wykonujemy w nast!puj$cy sposb:
gaskania,
rozcierania kolistego,
rozcierania spiralnego,
ugniatania szczypcowego,
uciskw.
5. Drena& od .rodka wargi dolnej do dow nadobojczykowych.
Drena& skada si! z dwch faz. W fazie pierwszej stosuje si!:
gaskanie,
51
uciski.
Ruchy drena&u wykonuje si! od .rodka wargi dolnej, poprzez policzki, do k$tw &uchwy.
W drugiej fazie wykonuje si! drena& od k$tw &uchwy do dow nadobojczykowych.
6. Drena& od k$cikw ust do dow nadobojczykowych.
Drena& skada si! z dwch faz. W pierwszej fazie wykonuje si!:
gaskanie,
uciski,
od k$cikw ust, przez policzki, do k$tw &uchwy.
W drugiej fazie wykonuje si! ruchy w kolejno.ci:
gaskanie,
uciski.
od k$tw &uchwy do k$tw nadobojczykowych.
7. Drena& od .rodka wargi grnej do dow nadobojczykowych.
Masa& skada si! z dwch faz. W fazie pierwszej wykonuje si!:
gaskanie,
uciski
w linii przebiegaj$cej od .rodka wargi grnej przez policzki do k$tw &uchwy.
W fazie drugiej wykonuje si! ruchy w kolejno.ci:
gaskanie,
uciski
od k$tw &uchwy do dow nadobojczykowych.
8. Drena& dow nadobojczykowych
Na drena& dow nadobojczykowych skadaj$ si! cztery typy ruchw w kolejno.ci:
gaskanie,
uciski.
We wszystkich stosowanych ruchach masa& rozpoczyna si! od okolicy staww mostkowo-
obojczykowych i posuwa si! w kierunku wyrostkw barkowych.
9. Drena& od skrzydeek nosa do skroni.
Stosuje si!:
gaskanie,
uciski.
52
10. Drena& od skrzydeek nosa do k$tw &uchwy.
Stosuje si!:
gaskanie,
uciski.
11. Drena& od wewn!trznych k$cikw oczu do dow nadobojczykowych.
W fazie pierwszej stosuje si!:
gaskanie,
uciski
masuj$c tkanki od wewn!trznych k$cikw oczu, wzdu& bocznych brzegw nosa, do
skrzydeek nosa i dalej do skroni.
W fazie drugiej stosuje si!:
gaskanie,
uciski
posuwaj$c si! wzdu& linii w kierunku od skroni do k$tw &uchwy.
W fazie trzeciej masuje si! tkanki wedug opisanego ju& schematu, posuwaj$c si! od k$tw
&uchwy do dow nadobojczykowych.
12. Drena& od zewn!trznych k$cikw oczu do dow nadobojczykowych.
W pierwszej fazie drena&u stosuje si!:
gaskanie,
uciski,
masuj$c tkanki od zewn!trznych k$tw oczu do skroni i dalej do k$tw &uchwy.
W fazie drugiej ponownie masuje si! tkanki od k$tw &uchwy do dow nadobojczykowych,
stosuj$c:
gaskanie,
uciski.
13. Drena& od wewn!trznych k$cikw oczu do k$tw &uchwy.
Rozpoczynaj$c od wewn!trznych k$cikw oczu nale&y posuwa0 si! w kierunku czoa, dalej
wzdu& ukw brwiowych przez skronie do k$tw &uchwy. Stosuje si! kolejno:
gaskanie,
uciski.
14. Drena& od .rodka czoa do skroni.
Do wykonania drena&u limfatycznego od .rodka czoa do skroni wykorzystuje si! kolejno:
gaskanie,
53
uciski.
Masa segmentarny jest jednym z rodzajw masa&u, ktry znajduje coraz wi!ksze
zastosowanie. Polega on na dziaaniu bod2cem mechanicznym za pomoc$ odpowiedniej
techniki, przy uwzgl!dnieniu zasad dawkowania na okre.lon$ stref! unerwienia ciaa.
Dobieraj$c odpowiednie techniki w zale&no.ci od rodzaju zmienionej chorobowo tkanki,
wpywamy za po.rednictwem ukadw: nerwowego, hormonalnego na chory narz$d.
W masa&u tym wa&ne jest okre.lenie stref oddziaywania. Musimy zna0 sposoby
wykonywania i usuwania zmian chorobowych. Wykonuj$c masa& segmentarny musimy zna0
anatomi! i fizjologi! czowieka, a szczeglnie funkcje ukadu nerwowego oraz unerwienie
segmentarne tkanki skrnej, mi!.niowej, $cznej, narz$dw wewn!trznych. Podstawowym
poj!ciem z zakresu anatomii s$ okre.lenia: dermaton (skra), mioton (tkanka mi!.niowa),
skleroton (tkanka kostna). Metoda ta uwzgl!dnia zmiany odruchowe powstaj$ce w r&nych
tkankach i podaje sposoby ich usuwania poprzez zastosowanie .ci.le okre.lonych chwytw
(technik), wpywa na funkcjonowanie narz$dw wewn!trznych. Gwnym zao&eniem
masa&u segmentarnego jest opracowanie ka&dej odruchowej zmiany tkankowej przez
zastosowanie odpowiedniej techniki. Przed przyst$pieniem do masa&u musimy wykry0
zmiany odruchowe we wszystkich tkankach. Zmiany odruchowe w skrze to: wra&liwo.0 na
dotyk, przeczulica, bl przy dotyku, zmiany ukrwienia (zbledni!cie, zwi!kszona temperatura
skry, zaczerwienienie) w tkance $cznej: zmiany zag!szcze) (obrzmienia), pasmowate
wci$gni!cia, paskie wg!bienia. W tkance mi!.niowej: wci$gni!cia paskie, wzmo&one
napi!cie, obni&one napi!cie, zaniki mi!.niowe, przeczulica, myogelozy. W masa&u
segmentarnym w kolejno.ci wykonujemy:
wyszukujemy zmiany odruchowe,
masa& korzeni nerwowych po obu stronach kr!gosupa (chwyt przy.rubowania, chwyt na
wyrostki kolczaste, piowanie mae, du&e, ci$gnienie),
opracowanie chorobowo zmienionych segmentw (dokr!gosupowo, dogowowo).
Masujemy kolejno grzbiet (chwyt na opatk!), miednic! (chwyt na ko.0 krzy&ow$, chwyt
biodrowy, chwyt na talerz, wstrz$sanie miednicy), klatk! piersiow$ (przy.rubowanie
obustronne, chwyt na mostek, mi!.nie mi!dzy&ebrowe, spr!&ynowanie klatki piersiowej).
Wskazania: czynno.ciowe i przewleke choroby narz$dw wewn!trznych, zaburzenia
kr$&enia, zmiany urazowe, zmiany wegetatywne ukadu nerwowego, zaburzenia
w funkcjonowaniu gruczow wewn$trzwydzielniczych.
Przeciwwskazania: ostre stany zapalne tkanek i narz$dw wysoka temperatura, choroby
nowotworowe, krwotoki, krwawienie, .wie&e zakrzepy.
Masa shiatsu polega na ucisku na punkty akupresury (punkty aktywne znajduj$ce si!
na meridianach drogi przepywu energii). Nacisk wykonujemy opuszk$ kciuka. Do zabiegu
na twarzy i brzuchu u&ywa si! palcw: wskazuj$cego, .rodkowego i serdecznego. Doni
u&ywa si! przy ucisku na oczy albo brzuch. Nacisk jest agodny, delikatny trwa 5 7 sekund.
Dziaanie uspokajaj$ce, wyciszaj$ce, usuwa napi!cie mi!.niowe, skra jest lepiej ukrwiona,
zwi!ksza si! przepyw chonki.
Masa kosmetyczny
Celem jest dziaanie profilaktyczne. Odpowiada za:
utrzymanie spr!&ysto.ci, elastyczno.ci skry i mi!.ni,
zapobieganie starzeniu si! skry,
zapobieganie zmarszczkom,
rozlu2nienie mi!.ni,
odpr!&enie fizyczne i psychiczne (masa& caego ciaa).
54
W masa&u tym nie mo&na dopu.ci0 do rozci$gni!cia skry. Ruchy agodne przechodz$
w ruchy silniejsze, po ktrych nat!&enie ucisku maleje. Masa& ko)czy si! ruchami
uspokajaj$cymi. Sia bod2ca masa&u, czas trwania, ilo.0 i rodzaj zale&y od elastyczno.ci
skry, napi!cia mi!.ni, grubo.ci tkanki tuszczowej, grubo.ci skry. Im cie)sza skra,
bardziej wiotka masa& bardziej delikatny (z maym nat!&eniem bod2ca). Masa& twarzy
wykonujemy delikatnie (mi!.nie mimiczne maj$ przynajmniej jeden przyczep na skrze,
przez co s$ one sabsze). Skra cienka, rozszerzone naczynia krwiono.ne, stosuje si! du&o
gaska), ugniatania i delikatne oklepywanie. Skra gruba stosujemy techniki silniejsze
gaskanie, ugniatanie, oklepywanie. Czas zabiegu 10-15 minut, 2-3 razy w tygodniu. Seria 10-
15 zabiegw. Masa&e profilaktyczno-piel!gnacyjne wskazane s$ w trakcie kuracji
odchudzaj$cej, zapobiegaj$ powstawaniu zmarszczek. Masa&e relaksowe (regeneruj$ce) maj$
na celu przy.pieszenie regeneracji organizmu po wysiku fizycznym, psychicznym (praca
umysowa, po gwatownym schudni!ciu). W masa&u tym nacisk kadziemy na masa& karku,
obr!czy barkowej, kr!gosupa i grzbietu. Techniki wykonuje si! uspokajaj$ce (gaskanie,
ugniatanie podu&ne, uciski, roztrz$sanie). Masa& mo&emy stosowa0 jako element zabiegu
piel!gnacyjnego. Skra sucha, normalny masa& po oczyszczeniu twarzy. Skra tusta przed
oczyszczeniem, &eby rozgrza0 skr!, rozpulchni0 naskrek. Cera mieszana masa& stosuje
si! przed oczyszczeniem lub po oczyszczeniu w zale&no.ci od stopnia zanieczyszczenia
tustego pasa skry. Je&eli zanieczyszczenie minimalne masa& po oczyszczeniu, je&eli jest
du&o zaskrnikw masa& przed oczyszczeniem.
Masa sportowy
Metodyka i techniki masa&u sportowego wywodz$ si! z klasycznego masa&u leczniczego.
Akcent w masa&u sportowym poo&ony jest na techniki o silniejszym oddziaywaniu na
masowane tkanki. S$ to: rozcieranie, ugniatanie i wyciskanie. Masa& sportowy ma za zadanie
usun$0 objawy napi!cia oraz szybko i bez straty energii podwy&szy0 zdolno.0 do pracy
caego organizmu. Ma zapobiega0 powstawaniu urazw a je&eli takie wyst$pi$ jednocze.nie
je leczy0. Masa&u sportowego nie nale&y uznawa0 jako zoty .rodek, powinien on by0
stosowany w caym kompleksie .rodkw odnowy biologicznej. Intensywno.0, cykliczno.0,
czas trwania oraz wielko.0 obszaru oddziaywania masa&u zale&y od indywidualnych
wa.ciwo.ci zawodnika, rodzaju dyscypliny sportowej oraz pory roku. Masa& leczniczy, aby
wa.ciwie speni0 swoje zadanie, powinien by0 stosowany w seriach 15-20 zabiegw, po
ktrych musi nast$pi0 przerwa okoo dwch tygodni. Brak przerwy prowadzi do obni&enia
efektywno.ci dziaania bod2ca wskutek adaptacji organizmu. W sporcie wyczynowym taka
cykliczno.0 jest niemo&liwa, dlatego bod2ce stosowane w masa&u sportowym powinny by0
o zmiennej intensywno.ci, a sam masa& wykonywany wedug .ci.le okre.lonego
harmonogramu. Czas trwania cao.ciowego masa&u sportowego powinien wynosi0 40-60
minut, okoo 60% tego czasu przeznacza si! na ugniatanie. Masa& cao.ciowy stosuje si!
najcz!.ciej przy oglnych obci$&eniach treningowych, natomiast przy obci$&eniach lokalnych
stosuje si! masa& cz!.ciowy. Forma masa&u zale&y rwnie& od indywidualnych cech
sportowca, takich jak stopie) wytrenowania, rodzaj odczynw powysikowych, wiek, pe0 itp.
Nie bez znaczenia jest tak&e dyscyplina. W zale&no.ci od celu i okresu wykonywania, masa&
sportowy mo&na podzieli0 na: podtrzymuj$cy, treningowy, przedwysikowy, regeneracyjny.


1. Jakie znasz rodzaje masa&u?
2. W jakim celu robimy drena& limfatyczny?
3. Jaki rodzaj masa&u likwiduje zmiany odruchowe w tkankach?
4. Jakie znasz techniki masa&u limfatycznego?
55
4.7.3. 5wiczenia

5wiczenie 1
Wykonaj drena& limfatyczny twarzy zgodnie z zasadami.


1) zapozna0 si! z instrukcj$ wykonywania drena&u limfatycznego twarzy (materiay
nauczania),
2) przygotowa0 stanowisko pracy wg wymogw,
3) przygotowa0 chor$ osob! do masa&u: wykona0 demakija& twarzy,
4) dobra0 .rodek po.lizgowy, umy0 r!ce,
5) wykona0 drena& limfatyczny twarzy zgodnie z instrukcj$,
6) oczy.ci0 twarz,
7) posprz$ta0 stanowisko pracy.

&ko do masa&u,
prze.cierada,
opaska na wosy,
.rodki po.lizgowe,
pyn do demakija&u twarzy,
patki kosmetyczne.

5wiczenie 2
Wybierz i dopasuj odpowiednie techniki do rodzaju masa&u.

Masa& segmentarny Drena& limfatyczny

Techniki:
przy.rubowanie, gaskanie, rozcieranie koliste, rozcieranie spiralne, chwyt na wyrostki
kolczaste, uciski, rolowanie, ugniatanie szczypcowe, wibracja, ugniatanie podu&ne, chwyt
biodrowy.


1) zapozna0 si! z technikami wykonywania masa&u segmentarnego i drena&u limfatycznego
(materia nauczania pkt. 4.7.1.),
2) dokona0 selekcji technik masa&u,
3) podkre.li0 w tek.cie odpowiednie techniki,
4) uzupeni0 tabel!,
5) porwna0 swoj$ tabel! z tabel$ przygotowan$ przez kolegw i kole&anki.

tabela do uzupenienia,
56
5wiczenie 3
Uzupenij tabel!.

Umiejscowienie zmian odruchowych Zmiany odruchowe w tkankach

Tkanka skrna i podskrna

Tkanka $czna

Tkanka mi!.niowa


1) zapoznaj si! z opisem wykonywania masa&u segmentarnego (materia nauczania pkt.
4.7.1.),
2) dokona0 selekcji zmian odruchowych,
3) podkre.li0 w tek.cie odpowiednie zmiany odruchowe,
4) uzupenij tabel!,
5) porwnaj swoj$ tabel! z tabelami przygotowanymi przez kolegw i kole&anki.


5wiczenie 4
Uzupenij tabel!.

Rodzaj masa&u Wskazania do masa&u

Masa& segmentarny

Masa& limfatyczny

Masa& pneumatyczny


1) zapozna0 si! ze wskazaniami do poszczeglnych rodzajw masa&u (materia nauczania
pkt. 4.7.1.),
57
2) podkre.li0 w tek.cie wskazania do rodzaju masa&u,
3) uzupeni0 tabel!,
4) porwna0 swoj$ tabel! z tabelami przygotowanymi przez kole&anki i kolegw.



1) okre.li0 cele r&nych rodzajw masa&u?
2) scharakteryzowa0 r&ne rodzaje masa&u?
3) okre.li0 wskazania i przeciwwskazania
do r&nych rodzajw masa&u?
4) wskaza0 zastosowanie masa&u segmentarnego,
limfatycznego, pneumatycznego?
58
5. SPRAWDZIAN OSI7GNI05

Instrukcja dla ucznia
1. Przeczytaj uwa&nie instrukcj!.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kart! odpowiedzi.
3. Zapoznaj si! z zestawem zada) testowych.
4. Test zawiera 20 zada) dotycz$cych Wykonywania masa&u piel!gnacyjnego:
zadania: 1, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 19, 20 to zadania
jednokrotnego wyboru;
zadania: 2, i 18 to zadania wymagaj$ce uzupenienia w ktrych nale&y udzieli0
krtkiej odpowiedzi.
5. Udzielaj odpowiedzi tylko na za$czonej karcie odpowiedzi:
w zadaniach wielokrotnego wyboru zaznacz prawidow$ odpowied2 znakiem X
(w przypadku pomyki nale&y b!dn$ odpowied2 zaznaczy0 kkiem, a nast!pnie
ponownie zakre.li0 odpowied2 prawidow$),
w zadaniach z krtk$ odpowiedzi$ wpisz odpowied2 w wyznaczone pole,
w zadaniach do uzupenienia wpisz brakuj$ce wyrazy lub cz!.ci zdania.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy b!dziesz mia satysfakcj! z wykonanego zadania.
7. Je.li ktre. zadanie sprawia Ci trudno.ci, przejd2 do nast!pnego, odkadaj$c jego
rozwi$zanie na p2niej, po rozwi$zaniu caego testu. Trudno.ci mog$ przysporzy0 Ci
zadania: 15 20, gdy& s$ na poziomie trudniejszym ni& pozostae.
8. Na rozwi$zanie testu masz 60 min.

Powodzenia

ZESTAW ZADA9 TESTOWYCH

1. Sole wapnia zawarte w ko.ci nadaj$ jej
a) spr!&ysto.0,
b) twardo.0,
c) krucho.0,
d) charakterystyczny wygl$d.

2. Wedug osteologii wyr&niamy nast!puj$ce rodzaje ko.ci:

3. 5ebra prawdziwe to &ebra
a) od I do VII,
b) od I do V,
c) od V do VIII,
d) od VIII do X.
59
4. Ko.ci nadgarstka jest
a) 6,
b) 7,
c) 8,
d) 9.

5. Cz!.0 czynna mi!.nia to
a) .ci!gno,
b) przyczep pocz$tkowy,
c) brzusiec,
d) powi!2.

6. Masa&em nazywamy
a) ruchy r$k wywouj$cy nacisk na tkanki,
b) ruchy r$k wykonywane w pewnej kolejno.ci, w okre.lonym tempie,
c) odksztacenie tkanki,
d) wszystkie odpowiedzi s$ poprawne.

7. Masa&em dziaamy na
a) skr!,
b) mi!.nie, aparat wi!zadowo-stawowy,
c) skr! i okostn$,
d) wszystkie odpowiedzi poprawne.

8. Kierunek masa&u dla ukadu kr$&enia to:
a) dosercowy, odkr!gosupowy,
b) dogowowy, odkr!gosupowy,
c) dosercowy, zgodny z przepywem krwi &ylnej,
d) zgodny z przepywem krwi &ylnej do du&ych w!zw chonnych.

9. Przed przyst$pieniem do masa&u nale&y:
a) umy0 r!ce, uo&y0 klientk!, dobra0 .rodki po.lizgowe,
b) przygotowa0 stanowisko pracy do masa&u zgodnie z zasad$ ergonomii,
c) przygotowa0 stanowisko do masa&u zgodnie z ergonomi$, higien$, przygotowa0
klientk! do masa&u, umy0 r!ce,
d) uo&y0 klientk! w pozycji rozlu2niaj$cej, umy0 r!ce, rozlu2ni0 palce r$k przed
masa&em.

10. Do masa&y specjalistycznych nale&$:
a) segmentarny, pneumatyczny,
b) limfatyczny, punktowy, podwodny, wirowy,
c) klasyczny, segmentarny, okostnowy, wibracyjny,
d) limfatyczny, segmentarny, akupresura.

11. W masa&u segmentarny ilo.0 zabiegw wynosi
a) 3,
b) 8,
c) 10 15,
d) do momentu usuni!cia wszystkich zmian.

60
12. Technika gaskania ma na celu
a) pobudzi0 tkanki skry,
b) usun$0 zrogowaciay naskrek, udro&ni0 uj.cia ojowe i potowe,
c) wzmocni0 tkank! skrn$,
d) rozszerzy0 naczynia krwiono.ne skry.

13. Do masa&u klasycznego nale&$ techniki:
a) rozcieranie koliste, gaskanie,
b) rolowanie, gaskanie, przy.rubowanie,
c) ugniatanie, rozcieranie, roztrz$sanie,
d) chwyt biodrowy, gaskanie, wibracja.

14. Aparat do wibracji Redor u&yjesz przy:
a) otyo.ci, wzmo&onym napi!ciu mi!.niowym,
b) obni&onym napi!ciu mi!.niowym,
c) w stanach pobudzenia nerwowego,
d) stany przewleke tkanek mi!kkich, zaburzone kr$&enie.

15. W drena&u limfatycznym wykonujemy techniki:
a) gaskanie, ugniatanie, uciski,
b) ugniatanie, rozcieranie,
c) gaskanie, rozcieranie koliste, spiralne, ugniatanie, uciski,
d) rozcieranie koliste, gaskanie powierzchniowe, uciski.

16. Drena& limfatyczny zaczynamy wykonywa0 od:
a) du&ych w!zw chonnych,
b) od cz!.ci dystalnych do proksymalnych,
c) stopy, r!ki,
d) przyczepu ko)cowego mi!.ni.

17. Masa& pneumatyczny dziaa jak technika:
a) wibracji,
b) ugniatania,
c) rozcieranie, gaskanie,
d) gaskanie, ugniatanie.

18. Gwn$ rol$ erytrocytw jest /doko)cz zdanie/...
.

19. Rozmna&anie si! modych komrek naskrka odbywa si!:
a) w warstwie rogowaciej$cej i podstawnej,
b) w warstwie l.ni$cej i kolczystej,
c) w warstwie ziarnistej i podstawnej,
d) w warstwie podstawnej i kolczystej.

20. Wypustki komrki nerwowej przewodz$ce impulsy z ciaa komrki na obwd to
a) neuron,
b) neuryt,
c) dendryt,
d) neuromer.
61
KARTA ODPOWIEDZI

Imi! i nazwisko.


Zakre3l prawid+ow, odpowied;, doko&cz zdanie lub wpisz brakuj,ce odpowiedzi

Nr
zadania
Odpowied; Punkty
1
a b c d

2
-
-
-
-
-

3
a b c d

4
a b c d

5
a b c d

6
a b c d

7
a b c d

8
a b c d

9
a b c d

10
a b c d

11
a b c d

12
a b c d

13
a b c d

14
a b c d

15
a b c d

16
a b c d

17
a b c d

18

19
a b c d

20
a b c d

Razem:

62
6. LITERATURA

1. Aleksandrowicz R.: May atlas anatomiczny. PZWL, Warszawa 2004
2. Dylewska-Grzelakowska J.: Kosmetyka stosowana. Wydanie IV. WSiP, Warszawa 2005
3. Jaroszewska J.: Kosmetyka i kosmetologia. Polskie Stowarzyszenie Kosmetyczne
4. Krechowiecki A., Kubik W. i inni.: Anatomia czowieka. PZWL, Warszawa 1992
5. Michalik A., Ramotowski W.: Anatomia i fizjologia czowieka. PZWL, Warszawa 2004
6. Peters B.: Kosmetyka. Rea, Warszawa 2002
7. Prochowicz Z.: Podstawy masa&u leczniczego. Wydanie I. PZWL, Warszawa 1990
8. Zborowski A.: Drena& limfatyczny. Wydanie I. AZ, Krakw 1995
9. Zborowski A.: Masa& klasyczny. Wydanie I. AZ, Krakw 1994

Anatomia Materiały PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Anatomia Materiały PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Projekt wspfinansowany ze !

rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

You might also like