I PRACOWNIA FIZYCZNA, INSTYTUT FIZYKI UMK, TORU

Materiay pomocnicze do wicze nr 26 i 27

-


POMIARY KALORYMETRYCZNE



1. Informacje wstpne
W zwizku z faktem, e kalorymetr nie zapewnia cakowitej izolacji termicznej wewntrznego
naczynia od otoczenia, temperatura znajdujcej si w nim cieczy ulega zmianom, ktrych tempo
zaley od rnicy temperatur cieczy i otoczenia im wiksza rnica, tym szybsze zmiany.
Dodatkowo oczywistym jest, e wymiana energii pomidzy elementami ukadu oddajcymi i
pobierajcymi ciepo w kalorymetrze nie jest natychmiastowa. W celu moliwie najdokadniejszego
wyznaczenia wartoci temperatury w kluczowych dla rwna bilansu cieplnego momentach ustala
si je nie na podstawie pojedynczego pomiaru, lecz szeregu pomiarw wykonanych w sposb
umoliwiajcy ustalenie zalenoci temperatury od czasu. Przykad zalenoci, jak mona otrzyma
w dowiadczeniu polegajcym na dodaniu pewnej iloci schodzonej wody do kalorymetru z wod
lekko podgrzan przedstawiono na rys. 1.


Rys. 1.
Przykad wykresu zalenoci temperatury od czasu otrzymanego na podstawie danych z pomiaru
kalorymetrycznego polegajcego na dodaniu pewnej iloci schodzonej wody do kalorymetru z wod
lekko podgrzan.

-
Aktualizacja: 2012-04-13
W oparciu o takie zalenoci, na drodze ekstrapolacji zidentyfikowanych fragmentw (np. widoczny
na rysunku pocztkowy etap zmian odpowiada spadkowi temperatury w kalorymetrze
spowodowanemu faktem, i temperatura wody jest wysza od temperatury otoczenia) mona ustali
wartoci blisze tym, ktre teoretycznie zostayby otrzymane w wyidealizowanych warunkach
natychmiastowej wymiany ciepa, a take lepiej uwzgldniajce fakt cigle zachodzcych zmian
temperatury. Na przykad warto temperatury odpowiadajca punktowi A na rys. 1 jest blisza
faktycznej temperaturze wody w kalorymetrze w momencie dolewania do niego schodzonej wody
ni dla ktregokolwiek z zaznaczonych punktw pomiarowych. Z kolei warto temperatury dla
punktu B odpowiada najlepiej efektom wymieszania cieczy o rnych temperaturach i jest
prawdopodobnie w mniejszym stopniu ni punkty pomiarowe obciona negatywnymi skutkami
wpywu otoczenia, prowadzcymi do ogrzewania cieczy w kalorymetrze, ktrego przejawem jest
wyrany wzrost temperatury widoczny w kocowej fazie.

2. Sposb wykorzystania zalenoci temperatury od czasu (przykad)
- wykrelamy zaleno temperatury wody w kalorymetrze od czasu na podstawie danych
pomiarowych
- punkty pomiarowe czymy lini aman
- identyfikujemy fragmenty wykresu odpowiadajce etapom zjawisk wymiany ciepa, ktrych efekty
atwo przewidzie w opisywanym przykadzie s to:
- fragment pocztkowy, w ktrym widoczny jest stosunkowo wolny spadek temperatury
spowodowany stratami ciepa wynikajcymi z rnicy temperatury pomidzy wewntrznym
naczyniem kalorymetru i otoczeniem
- fragment kocowy z powolnym wzrostem temperatury stanowicym efekt napywu ciepa z
otoczenia do tym razem chodniejszego wntrza kalorymetru
- fragment rodkowy wykresu obrazujcy procesy wymiany ciepa na skutek mieszania si cieczy
o rnych temperaturach i przepywu ciepa midzy naczyniem wewntrznym kalorymetru i
wod
- ekstrapolujemy fragmenty zalenoci do przedziau czasu, w ktrym zachodzia badana wymiana
ciepa; powolne zmiany temperatury zwykle modelujemy przy pomocy prostych (ekstrapolacja
liniowa)
- nanosimy na wykres prost prostopad do osi czasu w takiej pozycji, by figury wyznaczone przez
t prost, lini aman czc punkty pomiarowe oraz proste ekstrapolujce zmiany temperatury
miay jak najbardziej zblione pola powierzchni (wicej szczegw mona znale w podrczniku
T. Dryskiego)
- odczytujemy z wykresu wartoci temperatury dla punktw przecicia linii ekstrapolujcych i
prostej prostopadej do osi czasu (A i B na rys. 1) ich rnica najlepiej odpowiada wartoci
teoretycznej w hipotetycznych warunkach natychmiastowej wymiany ciepa, najczciej
zakadanych przy zapisywaniu rwna bilansu cieplnego
Naley pamita, e ekstrapolacja liniowa zalenoci temperatury od czasu jest adekwatna jedynie
przy powolnych zmianach temperatury. Jeli rnice temperatury midzy wewntrznym naczyniem
kalorymetru i otoczeniem s due, zalenoci przyjmuj charakter eksponencjalny wynikajcy z
prawa ostygania Newtona lub jeszcze bardziej skomplikowany. W takich przypadkach do
ekstrapolacji naley uy krzywych najlepiej pasujcych do obserwowanego przebiegu zmiennoci.

3. Wyznaczanie pojemnoci cieplnej kalorymetru
- wyznaczamy mas m
K
suchego kalorymetru (wewntrzne naczynie) z mieszadekiem
- do kalorymetru wlewamy 150200 ml wody destylowanej podgrzanej do temperatury okoo
25 C
- moliwie szybko wyznaczamy mas m
K1
wewntrznego naczynia kalorymetru z mieszadekiem i
wod
- naczynie wewntrzne kalorymetru umieszczamy w obudowie i zamykamy pokrywk
- jednostajnie mieszajc wod mieszadekiem odczytujemy i notujemy temperatur wody w
kalorymetrze co 30 s przez 5 minut; w tym czasie przygotowujemy wod destylowan schodzon
do temperatury okoo 5 C
- odczytujemy temperatur t
Z
schodzonej wody, natychmiast dodajemy j do wody w naczyniu
kalorymetru (w iloci 150200 ml) i zamykamy pokrywk
- jednostajnie mieszajc wod mieszadekiem odczytujemy i notujemy temperatur wody w
kalorymetrze co 30 s przez 5 minut
- wyznaczamy kocow mas m
K2
wewntrznego naczynia kalorymetru z wod
- po przygotowaniu wykresu w sposb opisany w punkcie 2 odczytujemy wartoci temperatury t
A
i
t
B
kluczowe dla rwnania bilansu cieplnego Q
A
+ Q
B
= Q
C

- obliczamy pojemno ciepln przy pomocy poniszego wzoru, ktry otrzymuje si po
podstawieniu odpowiednich wyrae i przeksztaceniu rwnia bilansu cieplnego


|
|
.
|

\
|
+

=
1
1 2
) )( (
K K
B A
Z B K K
w K
m m
t t
t t m m
c C


gdzie: Q
A
= c
w
m
A
(t
A
- t
B
) ciepo oddane przez wod podgrzan, Q
B
= C
K
(t
A
- t
B
) ciepo
oddane przez kalorymetr, Q
C
= c
w
m
B
(t
B
- t
Z
) ciepo pobrane przez schodzon wod dolan do
kalorymetru, m
A
= m
K1
- m
K
masa wody podgrzanej, m
B
= m
K2
- m
K1
masa wody schodzonej,
t
A
temperatura wody (i kalorymetru) przed dolaniem wody (wykres, punkt A), t
B
temperatura
kalorymetru i wody po wymieszaniu oraz ustaleniu rwnowagi w naczyniu wewntrznym
kalorymetru (wykres, punkt B), t
Z
temperatura schodzonej wody (z pomiaru), c
w
ciepo
waciwe wody (z tablic)
- szacujemy bd maksymalny
Pojemno ciepln C
K
mona take wyznaczy znajc mas i ciepo waciwe wszystkich elementw
kalorymetru (naczynie, pokrywka, mieszadeko) uczestniczcych w wymianie ciepa z cieczami, ktre s
do nich wlewane. W praktyce jednak nie we wszystkich sytuacjach jest to moliwe.

4. Literatura
- T. Dryski, wiczenia laboratoryjne z fizyki, wyd. VI, PWN, Warszawa 1977 (lub inne
wydanie)