irena Namysowska

DziecKO z zABURzeNiAMi
psYcHOTYczNYMi
W szKOle
Informacje dla pedagogw i opiekunw
One s ws
,
rd nas
Irena Namysowska
One s ws
,
rd nas
DZIECKO Z ZABURZENIAMI
PSYCHOTYCZNYMI
W SZKOLE
Informacje dla pedagogw i opiekunw
Orodek Rozwoju Edukacji
Warszawa 2010
Copyright by Orodek Rozwoju Edukacji
Warszawa 2010
Publikacja sfnansowana przez Ministerstwo Edukacji Narodowej
w ramach rzdowego programu Bezpieczna i Przyjazna Szkoa,
we wsppracy z Ministerstwem Zdrowia
Projekt okadki, opracowanie grafczne:
Magdalena Cyrczak, www.cyrczak.com
Wydawca:
Orodek Rozwoju Edukacji, www.ore.edu.pl
ISBN: 978-83-62360-52-9
Druk:
TRANS-DRUK Szefiscy i Rosiscy Sp. J., www.transdruk.pl
Szanowni Pastwo,
dzieci przewlekle chore mog i powinny uczy si razem z rwienikami w szkole najbliszej ich miejscu zamieszkania. Naley jednak
dostrzec ich indywidualne potrzeby oraz uwzgldni je w procesie uczenia, wychowania i budowania przyjaznych relacji z otoczeniem.
To, w jaki sposb dziecko przewlekle chore radzi sobie z chorob w warunkach zarwno szkolnych, jak i domowych, ma ogromny
wpyw na efekty leczenia, stan zdrowia i jako ycia teraz oraz w przyszoci.
Przedstawiamy Pastwu kolejne publikacje z serii One s wrd nas, ktre powstay na wniosek rodowiska pedagogicznego i s
kontynuacj poprzedniej edycji powiconej chorobom organicznym. Tym razem obejmuj sfer ycia psychicznego dzieci i modziey,
ktra jest rwnie wana jak ta, ktra obejmuje choroby opisane uprzednio. Publikacje s wynikiem prac midzyresortowego zespou
do spraw przeciwdziaania dyskryminacji dzieci przewlekle chorych, w skad ktrego weszli przedstawiciele Ministerstwa Zdrowia,
Ministerstwa Edukacji Narodowej i Orodka Rozwoju Edukacji.
Kada z tych publikacji zawiera szczegowe informacje na temat postpowania z dzieckiem przewlekle chorym
w szkole i przedszkolu, przyblia nauczycielom, rodzicom i uczniom jego specyfczne trudnoci funkcjonowania, a take wskazuje
kierunki i sposoby rozwizywania ewentualnych problemw.
Zostay one przygotowane w ramach rzdowego programu Bezpieczna i przyjazna szkoa, na zlecenie Ministra Edukacji Narodowej,
we wsppracy z Ministrem Zdrowia oraz Penomocnikiem Rzdu do spraw Rwnego Traktowania. Nakad obejmujcy ponad 100
tys. kompletw traf do wszystkich przedszkoli i szk w Polsce.
Choroby przewleke, ktre zostay opisane w kolejnych ksieczkach, nie musz i nie powinny wyklucza z normalnego ycia. Przy
odpowiedniej pomocy ze strony nauczycieli i opiekunw, dzieci i modzie mog cieszy si swoim dziecistwem i okresem dorastania
razem z rwienikami. Publikacje, ktre dzi Pastwu prezentujemy, mog im w tym pomc.
Ewa Kopacz
Minister Zdrowia
Elbieta Radziszewska
Penomocnik Rzdu do spraw Rwnego Traktowania
Katarzyna Hall
Minister Edukacji Narodowej
.
One s wrd nas dzieci z zaburzeniami psychotycznymi i lkowymi,
z depresj i ADHD, z autyzmem i Zespoem Aspergera, z zaburzeniami
odywiania i z problemem tikw. Czy je znamy? Czy rozumiemy ich trudnoci?
Czy chcemy i potrafmy im pomc?

Dowiadczenia wielu krajw, a take nasze, polskie dowiadczenia edukacji
integracyjnej i wczajcej wskazuj, e dzieci z zaburzeniami rozwoju
i przewlekle chore, a wic ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi,
najpeniej uczestnicz w procesie edukacji, gdy pozostaj wsplnie ze
swoimi rwienikami i w najbliszym otoczeniu. Mog uczy si i by razem
ze wszystkimi pod warunkiem, e bdziemy chcieli je bliej pozna,
dostrzec ich indywidualne potrzeby i wykorzysta t wiedz w procesie
uczenia, wychowania i budowania przyjaznych relacji z otoczeniem.
Obecnie przygotowane publikacje z serii One s wrd nas maj za
zadanie przybliy nauczycielom, rodzicom i uczniom specyfczne problemy
funkcjonowania w szkole i w przedszkolu dzieci z zaburzeniami rozwojowymi
i chorobami psychicznymi, a take wskaza kierunki i sposoby pracy z nimi.
Integracja dzieci w szkole, zgodne i twrcze wspycie wszystkich dzieci
jest nasz wspln szans. Odkryjmy jej warto.
Zesp redakcyjny
Orodka Rozwoju Edukacji
1. Trudnoci okresu dorastania ............................................ 7
2. Schizofrenia istota choroby w okresie dorastania .............. 9
2.1. Charakterystyka schorzenia ....................................13
2.2. Leczenie schizofrenii oraz skutki podawania lekw ...... 15
3. Ucze z zaburzeniami psychotycznymi w szkole ................. 17
3.1. Trudnoci w funkcjonowaniu
oraz moliwoci uczenia si .................................. 19
3.2. Dozwolone i wskazane obszary aktywnoci ucznia ....... 21
3.3. Rola i zadania nauczyciela w pracy z uczniem chorym .. 22
3.4. Postpowanie w sytuacji zagroenia
prb samobjcz ............................................... 22
3.5. Pierwsza pomoc .................................................. 26
4. Zamiast zakoczenia .................................................... 27
5. Bibliografa ................................................................ 28
SPIS TRECI
7
DZIECKO Z ZABURZENIAMI PSYCHOTYCZNYMI One s wrd nas
1. Trudnoci okresu dorastania
Sowo adolescencja oznacza dorastanie. To wanie do-
rastanie jednego z czonkw systemu rodzinnego wy-
znacza zadania tego okresu dla niego i jego rodzi-
ny. Zrozumienie problemw nastolatka nie jest moli-
we bez odwoania si do okresu dorastania. Okres ten
przez wikszo badaczy uwaany jest za bardzo
trudn faz rozwoju. Ma on istotne znaczenie w ujaw-
nianiu si, diagnozowaniu oraz leczeniu wielu zaburze
pojawiajcych si w tym czasie, w tym take zaburze
psychotycznych.
W yciu rodziny zarwno, jako caoci, jak i poszcze-
glnych jej czonkw dorastanie pozostaje trudnym
okresem dla funkcjonowania systemu rodzinnego. Nie-
sie te ryzyko pojawienia si u dorastajcego dziecka
zaburze emocjonalnych, ktre midzy innymi daj ro-
dzinie czas na uporanie si z zadaniami tej fazy, odra-
czajc, przynajmniej na pewien czas, przejcie do fazy
pustego gniazda, czyli okresu odejcia dziecka z
domu.
Najczciej objawy te wystpuj u nastolatka, bowiem
jego take czeka pokonanie indywidualnych, trud-
nych zada rozwojowych. Po wzgldnym spokoju okre-
su dziecistwa, rodzina musi podj duy wysiek, aby
przystosowa si do dorastania dziecka. Istotnym po-
wodem modyfkacji stosunkw wewntrz- i zewntrzro-
dzinnych jest podejmowanie przez nastolatka nowych
zada rozwojowych, zwizanych z przechodzeniem
z roli dziecka do roli dorosego.
Wrd badaczy zajmujcych si problematyk dorasta-
nia istniej istotne kontrowersje na temat trudnoci
zwizanych z okresem adolescencji. Wielu uwaa, e
adolescencja jest niezwykle trudn faz rozwoju psy-
chicznego jednostki i porwnuj j do agodnej psy-
chozy, ktra jest cen za uporanie si z zalenoci
i koniecznoci separacji od rodzicw. Poniszy opis,
pochodzcy od Anny Freud dobrze oddaje, co dzieje si
z nastolatkiem w tym okresie:
Dorastajcy s kracowo egoistyczni, uwaaj siebie
za centrum wszechwiata i jedyny godny uwagi przed-
miot zainteresowa, a rwnoczenie nigdy ju w p-
8
DZIECKO Z ZABURZENIAMI PSYCHOTYCZNYMI One s wrd nas
niejszym yciu nie s zdolni do tak duego samopowi-
cenia i ofar. Entuzjastycznie podejmuj ycie grupowe,
majc rwnoczenie przemone pragnienie samotnoci.
S samolubni, a jednoczenie peni wzniosego ideali-
zmu. S ascetyczni, mimo, e nagle mog si pogry
w najbardziej przyziemnych przyjemnociach. Nastroje
ich oscyluj pomidzy beztroskim optymizmem a naj-
czarniejszym pesymizmem. W pewnych okresach pra-
cuj z niezmiernym entuzjazmem, kiedy indziej s le-
niwi i apatyczni. Czasem ich zachowanie jest szorst-
kie i bezwzgldne, mimo, e sami pozostaj kracowo
wraliwi.
Socjologowie amerykascy, ktrzy przeprowadzili wiele
bada nad modzie w Stanach Zjednoczonych, s zda-
nia, e wikszo nastolatkw przechodzi przez adolescen-
cyjny kryzys rozwojowy bez wikszych problemw. Ozna-
cza to, e nie musi on nie ze sob groby zaburze emo-
cjonalnych, ktre przeywa jedynie 1020% dorastajcej
modziey.
Zadaniem okresu adolescencji jest:
poradzenie sobie z intensywnymi zmianami w zakresie
rozwoju fzycznego;
intensywna reorganizacja struktur mzgowych i ich
funkcji;
zakoczenie rozwoju poznawczego i opanowanie my-
lenia abstrakcyjnego;
zakoczenie rozwoju psychoseksualnego gotowo do
wyboru obiektu mioci zgodnie z wasn preferencj
seksualn;
konsolidacja podstawowych struktur psychicznych,
np. ja, sumienie;
pojawienie si nowej fazy rozwoju moralnego;
osignicie niezalenoci uczuciowej od rodzicw i in-
nych osb dorosych (separacja i indywidualizacja);
osignicie niezalenoci osobistej;
rozwijanie postawy wobec grup spoecznych i instytucji;
rozwijanie wasnego systemu wartoci;
przygotowanie do maestwa i ycia w rodzinie;
przygotowanie do kariery zawodowej i niezalenoci;
denie do postawy odpowiedzialnej spoecznie.
Gdyby szuka dla wymienionych czynnikw ich wspl-
nego mianownika opisujcego zadania rozwojowe ado-
lescencji, to z pewnoci byoby to przejcie od zale-
noci do niezalenoci i tworzenie si odrbnej tosa-
moci dorosego czowieka.
9
DZIECKO Z ZABURZENIAMI PSYCHOTYCZNYMI One s wrd nas
Wszystkie opisane wyej zadania adolescencji przebie-
gaj w swoistym kontekcie kulturowym, ktry wpywa
na skuteczno ich wypeniania. W Polsce, a zwaszcza
w yciu polskich rodzin, wpyw na przebieg wspcze-
snego dorastania modziey niewtpliwie miaa specyf-
ka szybkiej transformacji we wszystkich aspektach y-
cia po 1989 roku.
Krajowy kontekst spoeczno-kulturowy adolescencji to
przede wszystkim:
zmiany w tradycyjnych rolach kobiecych i mskich;
rewolucja seksualna;
akceptacja agresji w yciu spoecznym oraz oswojenie
zjawiska mierci w yciu spoecznym poprzez prezen-
towanie jej obrazw w mediach (telewizja, gazety, in-
ternet);
zachwianie si tradycyjnych systemw wartoci w wy-
niku szybkich procesw transformacji, zwaszcza w ro-
dzinach;
nasilenie si wiadomoci zorientowanej na pienidze.
2. Schizofrenia istota choroby w okresie
dorastania
Majc wiedz, jak trudny jest dla modego czowieka
okres dorastania, atwo sobie wyobrazi, e ta faza roz-
wojowa predysponuje do pojawiania si zaburze psy-
chicznych. Ju przed 100 laty psychiatrzy postulowali
istnienie adolescencyjnego szalestwa i od tego cza-
su do dugo ywe s dyskusje nad swoistoci psychoz
tego okresu. Trudnoci okresu dorastania mog stymu-
lowa powstanie takich zaburze sfery psychicznej,
jak: tzw. depresja modziecza, zaburzenia odywiania
czy zaburzenia lkowe. Spord spoecznych czynnikw
wystpowania trudnoci, z ktrymi mody czowiek so-
bie nie radzi naley wymieni:
utrat bliskiej osoby spowodowan mierci lub np.
rozwodem rodzicw;
konfikt maeski rodzicw;
przemoc w rodzinie, w tym wykorzystywanie fzyczne,
psychiczne lub seksualne przez opiekunw;
naduywanie substancji psychoaktywnych przez czon-
kw rodziny;
przewlek chorob, ktrego z rodzicw, czonka ro-
dziny lub samego dziecka;
10
DZIECKO Z ZABURZENIAMI PSYCHOTYCZNYMI One s wrd nas
zaniedbanie dziecka, brak zainteresowania ze strony
rodzicw oraz wrogo i emocjonalne odrzucenie;
sytuacje nadmiernej kontroli ze strony rodzicw;
trudn sytuacj materialn i spoeczn izolacj rodziny.
Najczstszymi zaburzeniami psychotycznymi okresu do-
rastania s zaburzenia z tzw. spectrum schizofrenii,
a rozpoznawanie ich stanowi powany problem. Zabu-
rzenia te nie maj odrbnych kryteriw diagnostycznych
w obowizujcej w Polsce midzynarodowej Klasyfkacji
Chorb ICD-10, a inne systemy klasyfkacyjne uwzgld-
niaj jedynie niewielkie modyfkacje w stosunku do roz-
poznawania analogicznych zaburze u osb dorosych.
Sprbujmy zatem zastanowi si, co kryje si pod okre-
leniem zaburzenia psychotyczne, ktrych przejawem
s zaburzenia ze spektrum schizofrenii. Psychoza jest
chorob psychiczn czsto o przewlekym przebiegu.
Psychoza to przede wszystkim zaburzone postrzeganie
rzeczywistoci, inne ni wrd ludzi zdrowych odbiera-
nie wiata, czsto jako zagraajcego, niebezpieczne-
go. Dzieje si tak za spraw odczuwanych przez cho-
rego objaww psychotycznych, do ktrych zalicza si
przede wszystkim urojenia i omamy.
Urojenia s to faszywe sdy nie majce pokrycia w
rzeczywistoci, wobec ktrych nastolatek jest niekry-
tyczny (np. kto za mn chodzi, obserwuje mnie, prze-
laduje, spiker w TV midzy sowami przekazuje mi ja-
kie wiadomoci lub wrcz mwi o mnie). Zwykle tym
przekonaniom najczciej nieprzyjemnym dla osoby
chorej towarzyszy niepokj, strach, lk.
Omamy (halucynacje) s to faszywe doznania zmyso-
we powstajce pomimo braku obecnoci bodca je wy-
woujcego (sysz szepty za plecami, gosy, chocia
nikogo nie ma, ktre rozmawiaj o mnie, komentuj
moje zachowanie, wymiewaj si).
Nauczyciel w pocztkowym okresie choroby moe za-
obserwowa u ucznia odmienne od dotychczasowych
zachowania. Ucze:
opowiada, e widzi i syszy rzeczy i osoby nieistniejce
tu i teraz;
nasuchuje, przyglda si, rozmawia z osobami, kt-
rych nie ma;
wypowiada nielogiczne cigi zda, opisuje zjawiska w
sposb bardzo obrazowy, uywajc udziwnionych myli
i poj;
11
DZIECKO Z ZABURZENIAMI PSYCHOTYCZNYMI One s wrd nas
w krtkich odstpach czasu popada w skrajne nastroje
(od wybuchu miechu do paczu);
zachowuje si w sposb odmienny ni dotychczas, np.
ucze niemiay zaczyna by gadatliwy, natrtny;
ucze aktywny izoluje si od rwienikw;
prezentuje zachowania nieadekwatne do wieku;
zaczyna przejawia nasilone lki oraz napady strachu
przed otaczajc rzeczywistoci, izoluje si od ze-
wntrznego, frustrujcego wiata.
W urojeniach wypowiedzi osb chorych, zarwno pod
wzgldem treci, jak te formy mog si zmieni. Su-
chajc, trudno jest zrozumie wypowiedzi chorego,
mimo e forma gramatyczna (podmiot, orzeczenie w
zdaniu) jest zachowana. Mwimy wtedy o zaburzeniach
mylenia w postaci zaburzenia skojarze, lub dezorga-
nizacji mylenia. Chorzy mog by take niespokojni,
pobudzeni (czsto w znacznym stopniu) lub przeciwnie
zahamowani. Wszystkie te objawy nazywany obja-
wami pozytywnymi schizofrenii, w przeciwiestwie do
tzw. objaww negatywnych, ktrymi mog by: op-
nienie w udzielaniu odpowiedzi, upoledzenie lub brak
reakcji emocjonalnych, maa dbao o higien.
Osoby chore zamykaj si w sobie, staj si apatycz-
ne, izoluj si od bliskich, take od przyjaci i kole-
gw w szkole, zmniejsza si stopie ich ekspresji emo-
cjonalnej, czasami wrcz przestaj okazywa uczucia.
W psychozie mog te pojawia si zaburzenia nastroju
w postaci obnionego nastroju, rzadziej podwyszo-
nego oraz czsto wystpuje lk. Mog pojawia si dzi-
waczne, niezrozumiae zachowania: nastolatek zaczyna
si dziwacznie ubiera, stosuje diety, zmienia orienta-
Nauczycielu!
W celu wyjanienia odmiennych od dotychczasowych
zachowa ucznia zapro rodzicw do szkoy. W part-
nerskiej rozmowie na temat zachowania oraz wyni-
kw nauki zapytaj, jak ucze funkcjonuje w domu.
Stwrz dobr atmosfer takiego spotkania, wysuchaj
rodzicw i powiadom ich o niepokojcych Ci zacho-
waniach ucznia w szkole. Zach rodzicw do kon-
taktu z psychologiem w szkole lub poradni psycholo-
giczno-pedagogicznej. Zaproponuj pomoc w umwie-
niu wizyty w poradni. Oka zrozumienie, gdy rodzi-
ce bd zaprzecza trudnociom ucznia. Wyra goto-
wo do wsppracy i pomocy uczniowi w ramach swo-
ich kompetencji.
12
DZIECKO Z ZABURZENIAMI PSYCHOTYCZNYMI One s wrd nas
cj religijn, np. nieoczekiwanie staje si buddyst lub
wymyla wasne systemy religijno-flozofczne.
Psychoza moe dezorganizowa ycie chorego we
wszystkich jego aspektach, doprowadzajc do trud-
noci w kontynuowaniu nauki w szkole, pracy, zerwa-
nia kontaktw towarzyskich. Objawy choroby nie mu-
sz by jednak nasilone i dziecko moe z nimi y pra-
wie tak, jak przed chorob.
W okresie dorastania zaburzenia psychotyczne wy-
stpuj przede wszystkim jako pierwotne zaburzenia
z tzw. spektrum schizofrenii i wtrne, w przebiegu in-
nych chorb rozpoczynajcych si w tym okresie.
Zaburzenia psychotyczne wtrne wystpuj:
w przebiegu naduywania substancji psychoaktywnych;
w przebiegu chorb somatycznych takich jak padaczka
skroniowa, choroby naczyniowe i degeneracyjne m-
zgu, zaburzenia wydzielania wewntrznego (np. nad-
czynno tarczycy) i metaboliczne, choroby infekcyjne
(zapalenie mzgu i opon mzgowych).
Zaburzenia psychotyczne wtrne maj raczej charakter
przemijajcy i ustpuj po leczeniu podstawowej dole-
gliwoci, ktrej s wynikiem. Jeeli jednak mamy do czy-
nienia z zaburzeniami psychotycznymi okresu dorastania,
to najczciej s to zaburzenia pierwotne z tzw. spek-
trum schizofrenii. Rnicowanie pomidzy zaburzeniami
wystpujcymi w chorobie a zaburzeniami psychotyczny-
mi w przebiegu naduywania substancji psychoaktywnych
moe by bardzo trudne. Ostateczna diagnoza stawiana
jest zawsze na podstawie wynikw testw na obecno
substancji psychoaktywnych w moczu.
Trzeba pamita, e czsto moemy mie do czynie-
nia ze wspistnieniem obu tych zaburze. Modzi lu-
dzie bowiem, gdy odczuwaj, e co si z nimi dzieje,
e zaczynaj si zmienia psychicznie, jak ma to miej-
sce w okresie poprzedzajcym schizofreni, prbuj si
ratowa zaywajc narkotyki. Jednak po okresie od-
stawienia substancji psychoaktywnych objawy psycho-
tyczne najczciej ustpuj.
Coraz czciej podkrela si znaczenie zaburze po-
znawczych w schizofrenii (uwagi, funkcji wzrokowo-
przestrzennych, pamici sownej oraz pamici operacyj-
13
DZIECKO Z ZABURZENIAMI PSYCHOTYCZNYMI One s wrd nas
nej, zwaszcza krtkotrwaej). Zaburzenia te mog do-
prowadzi do osabienia oglnej sprawnoci intelektual-
nej oraz znacznego upoledzenia moliwoci adaptacyj-
nych ucznia. Mog one istnie w dyskretnej formie przed
pojawieniem si jawnych objaww choroby. Mog te
utrzymywa si po ich przeminiciu, utrudniajc prawi-
dowe funkcjonowanie, zwaszcza intelektualne.
W trakcie trwania choroby defcyty te u czci chorych
maj charakter utrwalony, lecz pozostaj na podobnym
poziomie, natomiast u wikszoci nasilaj si w mia-
r trwania choroby. Ponadto, pogorszenie funkcji po-
znawczych wystpuje z reguy u tych chorych, u kt-
rych leczenie zostao podjte pno i byo mao sys-
tematyczne. Rokowanie w schizofrenii okrela si jako
niepewne ze wzgldu na tendencj do nawrotw i cz-
ste pogorszenia oglnego funkcjonowania po przebytej
psychozie, zwaszcza funkcjonowania poznawczego, co
utrudnia nauk w szkole.
2.1. Charakterystyka schorzenia
Etiologia schizofrenii nie jest do koca znana ale naj-
waniejsza jest swoista, wrodzona podatno mzgu na
stres i zmiany biochemiczne w nim zachodzce. Stres
moe mie rny charakter od biologicznych czynnikw
stresowych do czynnikw psychospoecznych. Z kolei
zmiany biochemiczne to przede wszystkim zaburzenia
w neuroprzekanikach mzgowych powodujce po-
jawienie si w mzgu nadmiaru przekanika zwanego
dopamin. Niektrzy podkrelaj take rol wczesnych
zmian w rozwoju mzgu, prawdopodobnie rozpoczyna-
jcych si ju w okresie prenatalnym. Mwi si ww-
czas o tzw. schizofrenii neurorozwojowej.
Schizofrenia nie jest chorob czst, jej rozpowszech-
nienie nie przekracza 1% populacji. Wystpuje we
wszystkich kulturach, u ludzi ze wszystkich warstw spo-
ecznych. Zwykle choroba rozpoczyna si u modych do-
rosych, jednak zdarza si, e jej pocztek przypada
wczeniej, na trudny dla nastolatkw okres dorastania
(1318 lat). Mwi si wtedy o schizofrenii o wczesnym
pocztku. Schizofrenia rzadko rozpoczyna si u dzie-
14
DZIECKO Z ZABURZENIAMI PSYCHOTYCZNYMI One s wrd nas
ci; jeli tak si zdarza, mamy do czynienia ze schizo-
freni o bardzo wczesnym pocztku. Jednak postawie-
nie takiego rozpoznania jest bardzo trudne i nie zawsze
wytrzymuje prb czasu. Zaburzenia ze spektrum schi-
zofrenii mog ewoluowa powoli, ale mog rwnie po-
jawi si burzliwie, w cigu kilku dni, tak jak w ostrych
przemijajcych zaburzeniach psychotycznych.
Zwykle przyjo si dzieli przebieg choroby na nast-
pujce fazy:
1. faz przedchorobow,
2. okres objaww zwiastunowych (prodromalnych),
3. pierwszy epizod jawnych objaww psychotycznych,
4. okres remisji czyli ustpienia objaww.
W okresie objaww zwiastunowych wiele zachowa na-
stolatka moe zwrci uwag nauczyciela w szkole.
Zwykle dobry do tej pory ucze zaczyna si opuszcza
w nauce, tumaczy si zaburzeniami koncentracji uwa-
gi, bywa na przemian smutny i rozdraniony. Mona ob-
serwowa, e na przerwie pozostaje sam w klasie lub
na korytarzu, izolujc si od kolegw, z ktrymi do tej
pory mia dobre kontakty. Czasami obraz ten jest nieco
inny, dominuje wyrana, cho niezrozumiaa zmiana za-
chowania, niegrzeczne, zupenie nieoczekiwane odpo-
wiedzi, czasami nie do koca zrozumiae, zmiana spo-
sobu ubierania si.
W okresie jawnych objaww psychotycznych wystpuj
takie objawy chorobowe, jak omamy, urojenia, manie
przeladowcze, otpienie, niespjno mylenia, nie-
adekwatne reakcje emocjonalne. Ucze mwi, e widzi
i syszy rzeczy i osoby, ktrych w rzeczywistoci nie ma;
nasuchuje, przyglda si, rozmawia z nieistniejcymi
osobami. Moe mwi nielogicznie, uywajc udziwnio-
nych sw i zda. Zdarza si, e prezentuje skrajne na-
stroje (euforia pacz) oraz paniczny strach i lk.
Proces diagnostyczny w zaburzeniach psychotycznych
jest bardzo trudny. Wiele bowiem zjawisk, ktre w p-
niejszym okresie zostayby uznane za patologiczne, w
okresie dorastania mieszcz si w zakresie normy. Trze-
ba mie na uwadze, e w tym okresie:
1. modzie skonna jest do wyranych, szybkich, nie-
uzasadnionych zmian nastroju w postaci depresji
i apatii; przeplataj si z nimi okresy euforii i
15
DZIECKO Z ZABURZENIAMI PSYCHOTYCZNYMI One s wrd nas
zwikszonej aktywnoci;
2. u modziey mog pojawia si krcej czy duej
trwajce okresy lku lub wrcz paniki, zaburze-
nia snu, apetytu, a nawet myli samobjcze bdce
wyrazem kryzysu wartoci;
3. atwo jest pomyli zaburzenia mylenia wystpu-
jce w schizofrenii z dziwnym jzykiem nastolat-
ka; niektre sowa maj swoje wasne, zupenie
inne od potocznego znaczenie; pojawiaj si nieco-
dzienne skojarzenia, pseudoflozofowanie;
4. odsuwanie si od otoczenia zwaszcza rwieni-
kw, zmian kontaktu z rodzicami na chodny lub
wrcz zimny typowe dla trudnoci separacyjnych
tego okresu trudno odrni od objaww rozpo-
czynajcej si psychozy;
5. niepewno wasnej tosamoci seksualnej oraz
tosamoci wasnego ciaa, nakazuje dziecku sta-
le, wrcz obsesyjnie obserwowa je i bada, a tak-
e budzi podejrzenie psychotycznych obaw i lkw
o nieprawidow budow ciaa.
Przed lekarzem psychiatr wieku rozwojowego staje
zatem podstawowe pytanie: Czy obserwowane u dziec-
ka lub dorastajcego zaburzenia, s w istocie objawa-
mi psychotycznymi, czy jedynie specyfcznymi, przeja-
skrawionymi cechami rozwojowymi? A jeli tak, to jaka
jest natura tych objaww i czy nie s one przejawem
innych opisanych wyej zaburze.
2.2. Leczenie schizofrenii oraz skutki podawania
lekw
Leczenie zaburze psychotycznych wymaga caocio-
wego planu terapeutycznego, w ktrym leczenie far-
makologiczne czone jest z psychoterapi, socjotera-
pi, psychoedukacj i treningiem umiejtnoci spoecz-
nych. Leczenie farmakologiczne sprowadza si do wy-
korzystania wpywu lekw przywracajcych rwnowag
pomidzy neuroprzekanikami w mzgu. Chodzi zwasz-
cza o obnienie poziomu dopaminy, ktry u chorych na
schizofreni jest zbyt wysoki.
Leki przeciwpsychotyczne dziaaj na objawy choroby,
takie jak: urojenia, omamy, zdezorganizowane myle-
nie, pobudzenie psychotyczne. Leki musz by przyj-
16
DZIECKO Z ZABURZENIAMI PSYCHOTYCZNYMI One s wrd nas
mowane systematycznie, zwykle przez rok lub dwa po
zachorowaniu. Leki neuroleptyczne, tak jak wszystkie
leki maj swoiste objawy uboczne, ktre mona tak-
e zaobserwowa w trakcie nauki szkolnej: drenia,
sztywno mini, naoliwiona, maskowata twarz, cho-
dzenie maymi kroczkami, brak wspruchw.
Leki mog wywoywa rwnie zmiany w wygldzie
ucznia przyrost masy ciaa, ktry czsto staje si
przyczyn odstawienia lekw. Obserwuje si rwnie
tzw. objawy wegetatywne, takie jak: sucho w ustach
lub linienie si, zaparcia. Chorzy czsto sami sygnali-
zuj, e odczuwaj uczucie oszoomienia, osabienia,
ktre nazywaj przymuleniem.
Z punktu widzenia funkcjonowania ucznia w szkole wa-
ne s nastpujce objawy uboczne stosowania lekw:
senno po wikszej dawce leku na noc, niewtpli-
wie utrudnia koncentracj w trakcie lekcji, zwaszcza
w trakcie pierwszych godzin lekcyjnych;
objawy pozapiramidowe cho dotycz sfery rucho-
wej, mog powodowa rwnie spowolnienie procesw
mylowych;
uczucie oszoomienia, przymulenia przeszkadza w
skupieniu si na lekcjach, zaburza koncentracj;
spadki cinienia zwaszcza po nagej zmianie pozycji
ciaa, gwatownym skonie itp. mog utrudnia
koncentracj, jak rwnie mog powodowa omdle-
nia. Wwczas naley ucznia pooy z noga-
mi uniesionymi do gry, wyej ni gowa. Ucze
taki moe na jaki czas wymaga zwolnienia
przez lekarza z zaj z wychowania fzycznego.
Jeeli ktry z tych objaww jest szczeglnie nasilony
i wyranie przeszkadza w nauce, warto zachci ucznia
i ewentualnie jego rodzicw, aby omwili te problemy
z lekarzem sprawujcym opiek nad uczniem. Lekarz
moe zdecydowa o modyfkacji leczenia w taki spo-
sb, aby niwelowa w miar moliwoci dziaania
uboczne lekw.
Leczenie farmakologiczne, jak ju wspomniano, stano-
wi tylko cz programu terapeutycznego stosowane-
go w zaburzeniach psychotycznych okresu dorastania.
Ze wzgldu na problematyk trudnego okresu dorasta-
nia dotyczc caego systemu rodzinnego oraz osobiste
problemy nastolatka zwizane take z przeywaniem
17
DZIECKO Z ZABURZENIAMI PSYCHOTYCZNYMI One s wrd nas
psychozy i hospitalizacji psychiatrycznej, konieczne
mog by takie dziaania psychoterapeutyczne, jak: te-
rapia rodzin, terapia indywidualna, terapia grupowa,
zwaszcza, gdy osoba chora ma problemy z nawizywa-
niem i utrzymywaniem kontaktw spoecznych. Dopie-
ro taki caociowy program terapeutyczny daje nasto-
latkowi szans na wyzdrowienie lub stosunkowo dobre
funkcjonowanie w yciu.
Szczeglne znaczenie ma terapia rodzin, ktra w swo-
istym dialogu terapeutw z rodzin pozwala zrozumie
z jednej strony problemy nastolatka zwizane z okre-
sem dorastania, z drugiej problemy rodziny, jako ca-
oci zwizane z chorob jednego z jej czonkw.
3. Ucze z zaburzeniami psychotycznymi
w szkole
Trudnoci nastolatka z zaburzeniami schizofrenicznymi
wynikaj z jednej strony z samej choroby, a z drugiej
mog by pochodn objaww ubocznych lekw przeciw-
psychotycznych. Zachorowanie na psychoz, a zwasz-
cza hospitalizacja psychiatryczna, s na og trauma-
tycznym przeyciem dla modego chopaka lub dziew-
czyny. Po hospitalizacji psychiatrycznej wracaj oni do
szkoy z uczuciem duej niepewnoci i obaw, jak zosta-
n przyjci przez kolegw i nauczycieli. Osoby te oba-
wiaj si wymiania, izolacji od grupy, zwaszcza, e
same czuj niepewno dotyczc tego, jak bd funk-
cjonowa w szkole.
Wikszo modziey po hospitalizacji psychiatrycznej
ma obnion samoocen, zwizan z faktem choroby
psychicznej. Rodzice chorych dzieci staj czsto przed
dylematem czy przekaza szkole, najczciej wycho-
wawcy wiadomo, e ich syn czy crka zachorowali,
czy te nie. Najczciej rozwizuj go powiadamiajc
wychowawc o tym fakcie. Rodzice w uzgodnieniu z
18
DZIECKO Z ZABURZENIAMI PSYCHOTYCZNYMI One s wrd nas
dzieckiem powinni zadecydowa, kto jeszcze powinien
wiedzie o chorobie, jakie i ile informacji przekaza.
Moe si zdarzy, e z lku przed reakcj otoczenia,
fakt leczenia lub hospitalizacji psychiatrycznej jest
ukrywany. Sytuacja ta jest bardzo trudna dla obu stron,
zarwno nauczyciela, jak i chorego ucznia.
Nauczyciel moe opacznie interpretowa niektre za-
chowania wynikajce z choroby, jako wynik lenistwa,
lekcewaenia lub co gorsza zaywania substancji
psychoaktywnych. Z drugiej za strony, jeeli nauczy-
ciel dowie si o chorobie psychicznej ucznia, musi pa-
mita, e istnieje konieczno zachowania tajemnicy.
Naley cile ustali z rodzicami i osob chor, kto jesz-
cze moe wiedzie o tym fakcie. Jeeli chory ucze
sam informuje o swojej chorobie, na rozmow tak na-
ley powici duo czasu, zapewniajc warunki spoko-
ju w trakcie jej trwania. Najlepiej byoby pozostawi
uczniowi decyzj dotyczc tego, ile chce powiedzie,
nie wypytujc zanadto o szczegy, ale zapewniajc go
o zrozumieniu i ofarowujc pomoc na terenie szkoy.
Warto ustali, czy chory ucze chce, aby wychowawca
porozmawia w trakcie godziny wychowawczej z ca
klas. Rozwizanie takie, cho wydaje si najbardziej
racjonalne, czsto nie jest atwe dla chorego ucznia,
ktry nie ma odwagi i gotowoci do szczerego opowie-
dzenia o swojej chorobie. Ponadto, taka rozmowa wy-
maga dobrego przygotowania si do niej nauczyciela,
ale jeli si powiedzie, moe mie niezwykle wane
znaczenie dla funkcjonowania chorego dziecka w szko-
le, moe uatwi akceptacj innych uczniw i zmniej-
szenie stygmatyzacji. Mona w niej odwoa si do
przykadw z literatury lub np. flmu Pikny umys,
aby przybliy klasie przeycia psychotyczne. Czasa-
mi zdarza si, e chory ucze chciaby, aby taka roz-
mowa miaa miejsce, ale wolaby w niej nie uczestni-
czy i oczywicie w tym wzgldzie naley pozostawi
mu ostateczn decyzj.
Zaburzenia schizofreniczne mog zmienia funkcjono-
wanie spoeczne take w grupie rwieniczej. Chora
osoba moe si izolowa, nie nawizywa relacji spo-
ecznych, np. na przerwie pozostawa w klasie. Co wi-
cej, czasami moe dziwnie si zachowywa, umiecha
bez powodu lub wycza si przebywajc we wa-
19
DZIECKO Z ZABURZENIAMI PSYCHOTYCZNYMI One s wrd nas
snym wiecie. Dziecko chore wymaga wwczas pewnej
mobilizacji, zachcania do ycia w grupie, ale bez wy-
wierania zbyt duego nacisku. Innymi sowy delikat-
nie zachcajc i mobilizujc trzeba pamita o ograni-
czeniach wynikajcych z choroby, zwaszcza w poczt-
kowym okresie leczenia.
W sytuacjach, gdy chora dziewczyna czy chopak wy-
powiadaj przekonania, ktre nie s prawdziwe, a kt-
re mog by zakwalifkowane jako urojenia nie naley
dyskutowa, bo to niewiele pomaga, poniewa chory
wie swoje. Jednake nie naley w takich sytuacjach,
dla tzw. witego spokoju, mwi, e chore myli s
prawdziwe, utwierdzajc chorego w tym przekonaniu.
Zamiast potwierdza, nauczyciel moe jedynie powie-
dzie: Nie podzielam twoich przekona, ale prbuj
je zrozumie, wczu si w twoje przeycia.
Warto pamita, e chorzy na zaburzenia schizofrenicz-
ne wymagaj pewnego dystansu w kontakcie osobistym,
np. raczej nie lubi by dotykani, przytulani, obejmo-
wani. Akceptacja, szacunek, poszanowanie ich innoci,
godnoci powinny by najwaniejszymi cechami kon-
taktu z tymi pacjentami, bez nadmiernej intruzywnoci
i nadopiekuczoci. Jeli jakie zachowanie ucznia jest
bardzo trudne dla prawidowego funkcjonowania kla-
sy, konieczne jest podjcie rozmowy i pomoc w podj-
ciu dziaa, ktrych celem bdzie zmiana zachowania.
Paradoksalnie, w ten sposb nauczyciel okae choremu
uczniowi szacunek, traktujc go, pomimo choroby, jak
partnera. Nie naley obawia si wyraenia dezapro-
baty, tak jak nie naley obawia si nagradzania kade-
go pozytywnego zachowania, ktre moe by sympto-
mem powrotu ucznia do zdrowia.
Wane jest, aby chory ucze czu, e brak akceptacji nie
dotyczy jego samego, ale wycznie jego zachowania.
3.1. Trudnoci w funkcjonowaniu oraz moliwoci
uczenia si
Istnieje wiele bada dotyczcych zmniejszenia si mo-
liwoci intelektualnych w przebiegu procesu schizofre-
nicznego. Potwierdzaj to take obserwacje klinicz-
ne, a przede wszystkim subiektywne odczucia chorych.
20
DZIECKO Z ZABURZENIAMI PSYCHOTYCZNYMI One s wrd nas
Skar si oni na pogorszenie pamici, zaburzenia kon-
centracji uwagi, przyswajanie materiau wolniejsze ni
przed chorob. Niektrzy chorzy z trudem kontynuuj
nauk, ale na szczcie zdarza si to rzadko, a zmia-
na leczenia farmakologicznego moe przynie popra-
w tego stanu.
Czsto, zwaszcza bezporednio po hospitalizacji, gdy
stan ucznia nie uleg poprawie, lekarz psychiatra dzie-
ci i modziey wydaje opini dla poradni psychologicz-
no-pedagogicznej o koniecznoci indywidualnego na-
uczania. W wielu przypadkach wskazanie to pozwala na
przetrwanie trudnego okresu bez koniecznoci przery-
wania nauki. Optymalne byoby, gdyby program indywi-
dualnego nauczania mg by realizowany w budynku
szkoy, poniewa chory ucze nie traciby wwczas kon-
taktu z grup rwienicz. Nie powikszaoby to ten-
dencji do izolacji wynikajcej z samego procesu cho-
robowego.
Powstaje te pytanie: W jakim zakresie naley dostoso-
wa wymagania szkolne wobec ucznia z zaburzeniami
psychotycznymi? Nie ma jednej dobrej odpowiedzi na
to pytanie. Wszystko zaley bowiem od indywidualnej
oceny moliwoci chorego ucznia przez nauczyciela.
Niektrzy uczniowie bd wymagali wyranego dosto-
sowania wymaga; inni nie bd tego potrzebowa. De-
cyzj w tym zakresie nauczyciel moe podj po wni-
kliwym zapoznaniu si z moliwociami ucznia. Nie jest
to te decyzja ostateczna, bowiem stan chorego jest
dynamiczny i po trudnym, wstpnym okresie adaptacji,
moliwoci ucznia mog nie rni si zasadniczo od
stanu sprzed okresu zachorowania. Lepiej jednak jest,
aby chory ucze mg kontynuowa nauk, nawet ww-
czas, gdy otrzymuje wyranie sabsze oceny. Jest to
mimo wszystko korzystniejsze, ni powtarzanie klasy.
Wszelkie decyzje dotyczce nauki wymagaj nie tylko
wnikliwej obserwacji moliwoci chorej osoby, ale tak-
e utrzymania rwnowagi pomidzy zachcaniem jej do
wysiku oraz stawianymi wymaganiami, a postaw opie-
kucz, ochronn. Wane jest, aby postawa taka nie
przerodzia si w postaw nadopiekucz, ktra bar-
dziej szkodzi ni pomaga, chocia kryj si za ni do-
bre intencje.
21
DZIECKO Z ZABURZENIAMI PSYCHOTYCZNYMI One s wrd nas
3.2. Dozwolone i wskazane obszary aktywnoci
ucznia
Nie mona wskaza takich obszarw aktywnoci nasto-
latka chorego na zaburzenia z krgu schizofrenii, kt-
re byyby a priori przeciwwskazane. Ucze ten moe
i powinien uczestniczy w rnorodnych aktywnociach
szkolnych i pozaszkolnych, zwaszcza takich jak przed-
stawienia teatralne, kluby zainteresowa, wycieczki,
zielona szkoa. Moe to poprawi jego samoocen i da
mu poczucie powracania do zdrowia. Naley go do tego
udziau zachca, chyba, e w sposb bardzo zdecydo-
wany odmwi. I tu take nauczyciel moe zda si na
swoj wiedz o uczniu i obserwacje jego zachowania
po chorobie, moe te porozmawia nie tylko z nim sa-
mym, ale take z jego rodzicami.
Czasami przyjmowanie lekw koliduje z moliwoci
uczestnictwa w zajciach wychowania fzycznego.
Decyzja o okresowym zwolnieniu z pewnych aktywno-
ci fzycznych powinna by zawsze konsultowana za
porednictwem rodzicw z lekarzem koordynujcym
proces leczenia ucznia.
Wskazwki dla nauczyciela:
dostosuj tok nauczania oraz zakres wymaga do indy-
widualnych potrzeb i moliwoci ucznia, zwaszcza
w pocztkowej fazie zdrowienia;
pracuj w oparciu o pozytywne wzmocnienia
pochway, nagradzanie, pozytywn wi;
stopniowo zwikszaj wymagania w zakresie prze-
strzegania zasad panujcych w szkole;
wspieraj i umoliwiaj uczniowi kontakty spoeczne;
chro ucznia przed przemoc i stygmatyzacj ze
strony rwienikw;
pamitaj, e ucze nie wymaga wsparcia w obsza-
rach, w ktrych dobrze sobie radzi;
zaktywizuj klas do pomocy uczniowi w uzupenie-
niu zalegoci, omawiajc zasady tej pomocy;
przy ocenianiu oddzielaj te obszary i umiejtnoci,
w ktrych mog wystpowa zaburzenia spowodo-
wane ubocznym dziaaniem lekw;
nie karz ucznia za objawy choroby.
22
DZIECKO Z ZABURZENIAMI PSYCHOTYCZNYMI One s wrd nas
3.3. Rola i zadania nauczyciela w pracy z uczniem
chorym
Nauczyciel powinien zwraca szczegln, yczliw
uwag na ucznia. Istotne wydaje si by wyczulenie na
wszelkie, wyrane zmiany w jego zachowaniu, na przy-
kad jeli zbyt spokojny ucze staje si nadmiernie ru-
chliwy, niespokojny lub odwrotnie zdradza lk swoim
zachowaniem, rozglda si z niepokojem, izoluje bar-
dziej ni dotychczas. Niepokj powinno budzi wypo-
wiadanie przez ucznia obaw, e jest on ofar przela-
dowa, e wszyscy si odwracaj, odsuwaj lub mwi
za jego plecami.
Rwnie kopoty z odrnianiem fantazji od rzeczywi-
stoci, nielogiczne mylenie, dziwaczne zachowania,
czy dziwaczny ubir, mog by sygnaami nawrotu cho-
roby, mimo prawidowego leczenia. Naley wtedy jak
najszybciej podzieli si swoimi obserwacjami z rodzi-
cami i/lub psychologiem czy pedagogiem szkolnym.
Reasumujc, wana jest dyskretna obserwacja chore-
go ucznia, szczeglnie w pierwszym okresie powrotu do
szkoy po chorobie. Jest to bowiem szczeglnie trudny
okres zwizany z przeywaniem przez ucznia faktu za-
chorowania na chorob psychiczn, niepewnoci co b-
dzie dalej, jak sobie poradzi, czy nie zostanie odtrco-
ny przez grup rwienicz.
Obserwacja powinna by nastawiona na wychwytywa-
nie zmian w jego zachowaniu. Jednak nie naley prze-
sadza kady czowiek ma lepsze i gorsze dni. War-
to wic powstrzyma swj niepokj do czasu, kiedy je-
stemy pewni, e zmiany w dotychczas stabilnym za-
chowaniu powtarzaj si lub co gorsza narastaj.
3.4. Postpowanie w sytuacji zagroenia prb sa-
mobjcz
Najwaniejsz spraw powinno by szczeglne wyczu-
lenie pracownikw szkoy na moliwo podjcia przez
chorego ucznia prby samobjczej. Wszelkie mniej lub
bardziej zawoalowane aluzje lub dyskusje o bezsen-
sie ycia, pytania o rne sposoby pozbawienia si ycia
lub wrcz deklarowanie, e ycie nie ma sensu trze-
23
DZIECKO Z ZABURZENIAMI PSYCHOTYCZNYMI One s wrd nas
ba traktowa jako wany sygna ostrzegawczy. Istotnym
niepokojcym sygnaem ostrzegawczym s te informa-
cje o gromadzeniu lekw, wchodzeniu na strony inter-
netowe powicone samobjstwu, podobnie jak wypo-
wiedzi, e kady ma prawo dysponowa swoim yciem.
Warto przypomnie, e nie tylko chorzy na depresj,
ewidentnie smutni uczniowie mog podj prb samo-
bjcz, lub popeni samobjstwo. Take w schizofrenii
czste jest ryzyko samobjstwa, jego prawdopodobie-
stwo oceniane jest w granicach od 10 do 30%.
U wikszoci nieprzygotowanych dorosych przekazywa-
ne przez ucznia komunikaty wywouj silny lk i poczu-
cie bezradnoci. Pod wpywem emocji doroli czsto re-
aguj w sposb nieprzemylany, pogarszajc i tak trud-
n sytuacj. Personel szkoy niekiedy prbuje zbaga-
telizowa otrzymane informacje, albo podejmuje cha-
otyczne, nieskoordynowane dziaania, ktre nie roz-
wizuj problemw dziecka, lecz eskaluj tzw. szkol-
n afer".
Std konieczno wyonienia i przeszkolenia zespou ds.
sytuacji kryzysowych oraz wczeniejszego przygotowa-
nia procedur reagowania w sytuacji kryzysu. Umiejt-
no zarzdzania kryzysem umoliwia udzielenie wa-
ciwej pomocy uczniowi, zwiksza poczucie kompeten-
cji i bezpieczestwa nauczycieli. Wzrasta te poczucie
bezpieczestwa uczniw i rodzicw oraz ich zaufanie
do nauczycieli.
Nie mona skonstruowa jednego przydatnego scena-
riusza rozmowy z potencjalnym samobjc. Kada roz-
mowa bdzie przebiegaa inaczej. Mona jednak poda
kilka podstawowych zasad reagowania umoliwiajcych
osignicie celw i uniknicie powanych bdw
1
:
1. Zachowaj spokj. Nie panikuj.
Kontroluj gos i mimik, staraj si nie okazywa zdener-
wowania. Uczniowi w tej chwili potrzebny jest opano-
wany, dajcy oparcie dorosy.
2. Traktuj ucznia i jego komunikat o zamiarach samo-
bjczych powanie.
Przekonanie, e osoby mwice o samobjstwie nigdy
go nie popeniaj, jest mitem. Wielu samobjcw ko-
munikowao wczeniej swoje zamiary.
1
e-poradnik: http://www.cmp3.ore.edu.pl/node/23383
24
DZIECKO Z ZABURZENIAMI PSYCHOTYCZNYMI One s wrd nas
3. Nie odsyaj ucznia.
Nie proponuj innego terminu rozmowy, nie kieruj go
do innej osoby to bardzo niebezpieczne. Odesa-
nie moe zosta odebrane jako lekcewaenie albo na-
sun uczniowi myl, e jego sytuacja jest gorsza ni
sam przypuszcza. Zwikszy to lk, poczucie osamot-
nienia i beznadziejnoci. Popro, by kto zastpi ci
podczas lekcji. Najwaniejsze jest zapewnienie fzycz-
nego i psychicznego bezpieczestwa dziecku.
4. Nie zostawiaj ucznia ani na chwil samego.
Jeli obawiasz si, e sobie nie poradzisz albo sytuacja
tego wymaga, polij kogo po pomoc, nie opuszczajc
pokoju. Wezwij czonka zespou kryzysowego, ktry
jest lepiej przygotowany do prowadzenia rozmowy.
Oczekujc na pomoc, zatroszcz si o dziecko spokojnie
i serdecznie. Po przyjciu drugiej osoby pozosta przy
rozmowie.
5. Nie obiecuj absolutnej dyskrecji.
Nigdy nie obiecuj, e nikt o niczym si nie dowie. Mu-
sisz przecie powiadomi dyrektora i rodzicw. Spraw
mog rwnie zaj si specjalici, policja lub sd ro-
dzinny. Powiedz uczniowi: dajc cakowitej dyskrecji
wiesz mi rce. Mog tylko obieca zachowanie dyskre-
cji wobec osb niezaangaowanych w rozwizanie two-
ich trudnoci. Odwoaj si do obowizujcej w szkole
procedury zespoowego rozwizywania powanych pro-
blemw. Koniecznie powtrz, e ci na uczniu zaley.
6. Zapewnij moliwie najlepsze warunki rozmowy.
Zadbaj o intymno. Nie prowad ucznia do pokoju na-
uczycielskiego. Nie pozwl, by kto przypadkowy wcho-
dzi do pokoju, w ktrym rozmawiacie.
7. Nie prowokuj ucznia podajc w wtpliwo jego
zamiary.
Nie znajc sytuacji nigdy nie mw: Nie prbuj mnie
straszy samobjstwem. To bardzo ryzykowne. Po-
budliwy, zraniony i zdesperowany nastolatek moe za
chwil przystpi do realizacji zamiarw, choby z ch-
ci zemsty za twoj bezduszno.
8. Respektuj uczucia ucznia.
Nie prbuj bagatelizowa problemu protekcjonalnym
traktowaniem ucznia. Wzmacniasz tylko negatywne
emocje i utwierdzasz w przekonaniu, e nikt go nie ro-
zumie i nie chce si nim zaj.
25
DZIECKO Z ZABURZENIAMI PSYCHOTYCZNYMI One s wrd nas
9. Uwanie suchaj.
Nie zajmuj si w tym czasie niczym innym. Pozwl
uczniowi mwi. Wicej suchaj ni mw. Zadawaj krt-
kie pytania. Nie komentuj. Nie interpretuj relacjono-
wanych wydarze. Mw jzykiem zrozumiaym dla na-
stolatka. Utrzymuj kontakt wzrokowy.
10. Nie prbuj na si" poprawia nastroju ucznia.
Optymistyczne zdanie wypowiedziane w najlepszej in-
tencji, jak: Nie przejmuj si zostanie odebrane
jako dowd lekcewaenia, braku zrozumienia i braku
rozsdku. Zaufanie do ciebie i motywacja do rozmowy
mog znikn.
11. Bd empatyczny.
Zasygnalizuj zrozumienie dla przey ucznia, ale raczej
unikaj sowa: Rozumiem" Osoby w depresji le je zno-
sz i reaguj irytacj. S przekonane, e nikt tego nie
rozumie, jeli sam nie by na dnie rozpaczy.
12. Bd cierpliwy.
Nie daj si sprowokowa i nie wchod w rol sdziego.
Spokojnie suchaj. Ucze uspokoi si, gdy uzna ci za
osob rozumiejc i wspierajc.
13. Ujawnij swoje odczucia.
Twoje emocje mog by widoczne i nie ma powodu,
by o nich nie mwi. Ucze chce usysze, e on i jego
sprawy nie s ci obojtne. Wyra krtko wasne odczu-
cia posugujc si zdaniem: Jestem poruszony tym, co
mi powiedziae. Nie opowiadaj o wasnych trudno-
ciach yciowych. Skoncentruj si wycznie na uczniu.
14. Nie oceniaj.
Unikaj oceniania zachowania ucznia i wypowiadania
opinii. Stwarzasz tym dystans midzy sob, a dziec-
kiem. Najwiksz warto ma to, e siedzisz z nim i su-
chasz go uwanie. Udzielasz mu w ten sposb wsparcia.
15. Nie prbuj prowadzi dyskusji.
Nie czuj si zobowizany do przekonania ucznia, by
zrezygnowa z samobjczych zamiarw. Nie argumentuj
i nie przeciwstawiaj si gwatownie samobjczej de-
cyzji ucznia. Zachcaj do odwleczenia w czasie jej re-
alizacji. Unikaj wywoywania poczucia winy. Powiedz:
Wiem, e tak to widzisz i oceniasz, ale nie zgadzam
si z tob. Demonstruj spokojn pewno siebie. Nie
uzasadniaj swojego przekonania, bo po kadym argu-
mencie usyszysz, e to beznadziejne, to nic nie da.
26
DZIECKO Z ZABURZENIAMI PSYCHOTYCZNYMI One s wrd nas
3.5. Pierwsza pomoc
Zdarza si, cho na szczcie rzadko, e w szkole
w sposb ostry moe wystpi nawrt zaburze psycho-
tycznych w postaci napadu lku z powodu dozna cho-
robowych, np. uroje przeladowczych lub omamw
suchowych, stan pobudzenia ruchowego lub co gorsza
agresja wobec innego ucznia lub nauczyciela.
Jeli zachowanie chorego ucznia wymyka si spod kon-
troli, nauczyciel traci z nim kontakt, nie moe si poro-
zumie, lub ucze staje si agresywny pierwsza po-
moc sprowadza si wwczas do czasowej izolacji nasto-
latka a nastpnie wezwania rodzicw lub pogotowia ra-
tunkowego.
16. Wypowiadaj si w sposb bezporedni i otwarty.
Nie obawiaj si uywa sw mier" i samobjstwo".
Nie bj si, e podsuniesz uczniowi w ten sposb niebez-
pieczny pomys, bo on od dawna o tym myli. Zyskasz
tylko uznanie i zaufanie jako osoba otwarta i odwana.
17. Nie bj si ciszy.
Daj sobie i uczniowi czas na refeksj. Przebywanie ze
sob w penej zrozumienia ciszy buduje kontakt.
18. Przedstaw swoje najblisze zamiary.
Powiedz uczniowi, co zamierzasz zrobi, by nie czu si
zaskoczony i zdradzony. Zapytaj, czego obawia si w
zwizku z planowanymi przez ciebie dziaaniami. Wy-
suchaj jego obaw i we je powanie pod uwag. Spr-
buj go uspokoi.
19. Bd uczciwy.
Nie obiecuj zbyt wiele. Moesz nie zrealizowa obietnic
i tylko zniszczysz zaufanie.
20. Nie stosuj konfrontacji.
Jeli przyczyn zachowania ucznia jest przemoc, nigdy
nie doprowadzaj do konfrontacji z jej sprawcami. Dla
ofary jest to dodatkowa trauma. Naraasz ucznia na
represje ze strony sprawcw i burzysz zaufanie do sie-
bie. Lk przed represjami moe przyspieszy decyzj
o samobjstwie.
Po zakoczeniu rozmowy uruchom procedur postpo-
wania w sytuacjach kryzysowych i powiadom rodzicw.
Nie pozwl, by ucze sam opuci szko.
27
DZIECKO Z ZABURZENIAMI PSYCHOTYCZNYMI One s wrd nas
4. Zamiast zakoczenia Profesor Antoni Kpiski w ksice pt. Schizofrenia
wskaza, e kontakt z osob chor na schizofreni moe
pomaga innym w rozwoju osobistym i poznawaniu sie-
bie. W przypadku ucznia z zaburzeniami psychotyczny-
mi kontakt ten jest wany zarwno dla nauczyciela, jak
i dla innych uczniw, poniewa uczy tak wanej war-
toci jak jest tolerancja wobec INNEGO. Moe zatem
warto podda refeksji fragment cytowanej ksiki,
w ktrym autor mwi:
Gdy lepiej poznamy chorego, w jego przeyciach znaj-
dujemy nieraz wasne skryte marzenia, tumione uczu-
cia, pytania, na ktre nie umielimy da odpowiedzi
i ktre z czasem przestay nas nka. Chory staje si
nam coraz bliszy, gdy pomaga nam pozna lepiej sa-
mych siebie.
Warto pamita, e:
Choroba to tylko cz osoby cierpicej na zabu-
rzenia psychiczne nikt nie jest chory w 100%,
a w kadej osobie chorej istniej mniejsze lub
wiksze obszary zdrowia, zwaszcza u osb
modych.
Chory ucze jest t sam osob co przed chorob
tylko w chwili obecnej jest chory, a w pewnych
zakresach nie funkcjonuje tak, jak dawniej.
Zawsze staraj si widzie w uczniu OSOB, a nie
chorego.
28
DZIECKO Z ZABURZENIAMI PSYCHOTYCZNYMI One s wrd nas
BIBLIOGRAFIA
Bee H. (2004), Psychologia rozwoju czowieka, Zysk
i S-ka, Pozna.
Kendall P.C. (2004), Zaburzenia okresu dziecistwa
i adolescencji, GWP, Gdask.
Kpiski A. (2001), Schizofrenia, Wydawnictwo Literac-
kie, Krakw.
Lauveng A. (2007), Byam po drugiej stronie lustra.
Wygrana walka ze schizofreni, SAW.
Mueser K.T., Gingerich S. (2001), ycie ze schizofreni.
Poradnik dla rodzin, Rebis, Pozna.
Namysowska I. (2000), Zaburzenia psychiczne dzieci
i modziey, PTP.
Namysowska I. (2000), Terapia rodzin, IPiN.
Namysowska I. (2006), Kontakt terapeutyczny z osob
chor na schizofreni, w: Postpy Psychiatrii i Neurolo-
gii, 15(3), s. 137141.
Psychiatria dzieci i modziey (2007), red. I. Namysowska,
PZWL, Warszawa.
Schizofrenia w rodzinie (1999), red. B. de Barbaro, Wyd.
UJ, Krakw.
Szymaska J. (2009), Zapobieganie samobjstwom dzieci
i modziey, e-poradnik http://www.cmp3.ore.edu.pl/
node/23383, CMPPP, Warszawa.
One s ws
,
rd nas
www.ore.edu.pl
Anita Bryska
Tomasz Wolaczyk
DziecKO z zABURzeNiAMi
TiKOWYMi
W szKOle i pRzeDszKOlU
Informacje dla pedagogw i opiekunw
One s ws
,
rd nas
dzIecKO z zABURzeNIAMI
TIKOWYMI
W szKOle I PRzedszKOlU
dzIecKO z dePResJ
W szKOle I PRzedszKOlU
dzIecKO z zABURzeNIAMI
PsYcHOTYczNYMI
W szKOle
dzIecKO z AdHd
W szKOle I PRzedszKOlU
Monika Turno
DziecKO z DepResJ
W szKOle i pRzeDszKOlU
Informacje dla pedagogw i opiekunw
One s ws
,
rd nas
irena Namysowska
DziecKO z zABURzeNiAMi
psYcHOTYczNYMi
W szKOle
Informacje dla pedagogw i opiekunw
One s ws
,
rd nas
Tomasz srebnicki
Tomasz Wolaczyk
One s ws
,
rd nas
DziecKO z ADHD
W szKOle i pRzeDszKOlU
Informacje dla pedagogw i opiekunw
One s ws
,
rd nas
W drugiej serii
One s wrd nas
ukazay si:
Gabriela Jagielska
One s ws
,
rd nas
DziecKO z AUTYzMeM
i zespOeM AspeRGeRA
W szKOle i pRzeDszKOlU
Informacje dla pedagogw i opiekunw
One s ws
,
rd nas
dzIecKO z AUTYzMeM
I zesPOeM AsPeRGeRA
W szKOle I PRzedszKOlU
dzIecKO z zABURzeNIAMI
OdYWIANIA
W szKOle I PRzedszKOlU
dzIecKO z zABURzeNIAMI
lKOWYMI
W szKOle I PRzedszKOlU
Gabriela Jagielska
One s ws
,
rd nas
DziecKO z zABURzeNiAMi
ODYWiANiA
W szKOle i pRzeDszKOlU
Informacje dla pedagogw i opiekunw
One s ws
,
rd nas
ida Dereziska
Monika Gajdzik
One s ws
,
rd nas
DziecKO z zABURzeNiAMi
lKOWYMi
W szKOle i pRzeDszKOlU
Informacje dla pedagogw i opiekunw
One s ws
,
rd nas
isBN: 978-83-62360-52-9