- liczne wyspecjalizowane struktury, pozwalajce na odbieranie bodcw
- receptorem moe by pojedyncza komrka receptorowa lub cay organ zbudowany z wielu komrek ODBIERANIE BODCW recepcja - rejestrowanie zmian zacodzcyc w !rodowisku zewn"trznym i wewn"trznym, polega na zamianie rnorodnyc sygnaw optycznyc, akustycznyc, mecanicznyc czy cemicznyc na impulsy nerwowe, ktre przewodzone s przez neurony - integracja obrbka impulsw nerwowyc, ktre docieraj do odpowiednic o!rodkw mzgowia lub rdzenia kr"gowego - swoiste decyje przetworzone impulsy, w"druj do e#ektorw $narzdw wykonawczyc% umoliwiajc odpowiednie reakcje - !odiec ade"watny #swoisty$ carakterystyczny dla danego receptora $wi"kszo! receptorw cecuje wzgl"dna specy#iczno! w stosunku do danego bodca, wyjtkiem s nocyreceptory receptory blu% E%&TERORECEPTORY INTERORECEPTORY odbieraj bodce ze !rodowiska wewn"trznego - narzd wzroku - kubki smakowe j"zyka - nabonek w"cowy nosa - skrne receptory dotyku, ucisku, zmian temperatury i blu & narzd sucu odbieraj bodce ze !rodowiska zewn"trznego WI&CERORECEPTORY PRIOPRIORECEPTORY' RECEPTORY &TAWOWO( )I*+NIOWE - w !ci"gnac, stawac i mi"!niac & narzd rwnowagi donosz o stanie narzdw wewn"trznyc, np' jelit, odka czy puc POB,D-A./CE - wydzielane ne0ropre"a1ni"i wywouj w bonie nast"pnej komrki postsynaptyczne potencja2y po!0daj3ce $EP&P% - s to niewie4"ie a!0renia po4aryacji spocyn"owej $rnica potencjaw jest nieco mniejsza% - w ten sposb !2ona ta staje si" jedynie !ardiej wra54iwa, gdy nie zawsze pobudzenie synapsy daje pobudzenie nast"pnej komrki - takie wa!ciwo!ci wykazuje !2ona dendryt6w i cia2a "o76r"i nerwowej, co daje bardzo wan korzy! 7o5na s07owa8 po!0denia w casie i prestreni $inaczej ni w pojedynczym neurycie - je!li ilo! wyadowa $w jednostce czasu% w komrce poprzedzajcej jest dua, to e#ektem b"dzie wi9"senie wydie4ania 7ediatora EP&P rnyc impulsw b"d si" sumoway, a osign "rytycny potencja2 depo4aryacyjny - je!li do danej synapsy docodzi kilka zako(cze(, to e#ekt ic wyadowa take b"dzie si" sumowa, co daje moliwo! zbierania impulsw o rnej cz"stotliwo!ci i)lub z rnyc kierunkw - przykadowo jedna komrka nerwowa moe zosta pobudzona przez trzy inne przewodzce sygnay z rnyc miejsc - neuroprzekaniki pobudzajce* acety4oc:o4ina $Ac: poc:odna c:o4iny i "was0 octowego%, adrena4ina, noradrena4ina, dopa7ina ;A),./CE - wydzielane 7ediatory wywouj w bonie nast"pnej komrki postsynaptyczne potencja2y :a70j3ce $IP&P% - bona postsynaptyczna pod wpywem neuroprzekanika ulega :iperpo4aryacji i staje si" 7niej wra54iwa, co powoduje 7niejsenie a"tywno<ci :a7owanej "o76r"i $+,-, take mona sumowa% - mediatory amujce* =ABA $"was =a77a- a7ino7as2owy pocodna "wasu g40ta7inowego%, g4icyna ROD-A.E &YNAP& #patr ((( nar3d s20c:0$ OPONY )-=OWO(RD-ENIOWE #patr ((( !0dowa 0"2ad0 nerwowego$ & otaczaj rdze( i mzgowie & ko!ci, opony i pyn mzgowo-rdzeniowy apewniaj3 oc:ron9 bardzo delikatnej tkance nerwowej przed wstrzsami i uszkodzeniami OPONA TWARDA & najbardziej zewn"trzna & wy!ciea elementy szkieletowe $mzgoczaszk" i kana rdzeniowy kr"gosupa% PA.*C-YNW%A & !rodkowa bona, & ogranicza przestrze( podpaj"czynwkow wypenion pynem mzgowo-rdzeniowym NAC-YNIW%A & wewn"trzna bona, & !ci!le przylega do powierzcni mzgowia i rdzenia kr"gowego, & specjalna budowa !cian naczy( krwiono!nyc tej bony powoduje, e sprawnie przenika przez nie woda, gazy oddecowe i glukoza, dzi"ki temu o!rodkowy ukad nerwowy jest cz"!ciowo croniony przed wnikaniem substancji, ktre mogyby zakci jego dziaanie $std okre!lenie !ariera "rew(76g% NAR-/D -)Y&>, ( O%O ? spoj6w"a delikatna, przezroczysta bona pokrywajca rogwk" i wewn"trzn powierzcni" powiek, jej powierzcnia zwilana jest przez wydzielin" gruczow zowyc .arzd wzroku - budowa ga2"a ocna $trjwarstwowa !ciana% nar3dy dodat"owe & !rwi & powie"i & spoj6w"i & nar3d 2owy & aparat r0c:owy o"a B2ona w26"nista $zewn"trzna% B2ona nacyniowa $!rodkowa% & tward6w"a $w tylnej cz"!ci gaki, nieprzezroczysta% & rog6w"a $przezroczysta, w przedniej cz"!ci gaki% Warstwa wewn9trna & siat"6w"a $!wiatoczua% & t9c6w"a $barwna% & cia2o r9s"owe & nacyni6w"a OBRA- NA &IAT%WCE & przezroczyste elementy gaki ocznej tworz ukad zaamujcy i skupiajcy promienie !wietlne docodzce do oka & #ala !wietlna przecodzi przez rogwk", komor" przedni oka $wypenion pynem%, renic", soczewk" i galaretowate ciao szkliste & ostatecznie !wiato pada na siatkwk" powstaje tam obraz rzeczywisty, pomniejszony, odwrcony & s tu dwa rodzaje wa!ciwyc @otoreceptor6w - pr9ci"i nie pozwalaj na rozrnianie kolorw i precyzyjne widzenie, s to komrki bardzo czue, pobudzaj je ju pojedyncze kwanty !wiata, dzi"ki czemu umoliwiaj widzenie nawet o zmierzcu - cop"i mniej czue ni pr"ciki, zawodz w ograniczonym o!wietleniu, gdy jest jasno pozwalaj na tworzenie obrazw ostryc $poniewa rozmieszczone s gwnie w p4a7ce 562tej, gdzie znajduje si" obszar najprecyzyjniejszego widzenia% i barwnyc $gdy rni si" od siebie wraliwo!ci na #ale !wiata* niebieskiego, zielonego i czerwonego, kombinacja pobudze( rnyc czopkw daje pene wraenie odbioru barw, natomiast rwnomierne pobudzenie wszystkic wraenie bieli% & a"res @a4 <wiat2a widia4nego dla czowieka mie!ci si" w granicac ok' /00-100nm A%O)ODAC.A O%A - przystosowanie oka ludzkiego do obserwacji obiektw z rnej odlego!ci zmieniajc ksztat soczewki - je!li obiekt znajduje si" dalej ni punkt dali $2m% to oko nie akomoduje i si" nie m"czy, jest to tzw' stan spocyn"owy - w miar" zmniejszania si" odlego!ci od obiektu nast"puje odrucowy skurcz mi"!nia ciaa rz"skowego, ktry powoduje, e soczewka przyjmuje ksztat coraz bardziej kulisty $ogniskowa zmienia si" w taki sposb, e obraz skupiony jest cay czas na siatkwce% - je!li jednak obiekt znajdzie si" w mniejszej odlego!ci od oka ni punkt bliszy $u dzieci ok' 30cm z wiekiem moliwo!ci adaptacji do widzenia z mayc odlego!ci malej%, to obraz stanie si" nieostry - ocena zmiany pooenia przedmiotu wymaga te skoordynowanyc rucw gaek ocznyc, jest to moliwe dzi"ki czynno!ci aparat0 r0c:owego o"a, ktrego najwaniejszym elementem s 7i9<nie ewn9trne oc0 RODOP&YNA & biako, purpura wzrokowa, znajduje si" w zewn"trznyc cz"!ciac komrek wraliwyc na !wiato 4pyw !wiata O+RODE% W-RO%OWY P>ATA POTYAIC-NE=O %RE&O)-=OWIA & 5naliza i scalanie impulsw nerwowyc Nerw wro"owy & -amoistne odtwarzanie rodopsyny w czopkac i pr"cikac .iebiakowy retinen $pocodny witaminie 5% 6iakowa opsyna i7p04sy e4e"trycne w bonie komrkowej receptora, )-=OWIE & 7rjwymiarowy obraz C;E)I-) WID-ENIA WADY I C;OROBY W-RO%, - ocy 7iarowe prawidowo skupiaj promienie !wietlne dokadnie na siatkwce - ocy nie7iarowe nieprawidowo skupiaj promienie !wietlne, zwizane z tym s wady widzenia & "r6t"owrocno<8 sia re#rakcyjna oka jest zbyt dua i promienie skupiane s przed siatkwk, powstaje rozmazany obraz, korekta polega na dobraniu odpowiednic soczewek rozpraszajcyc albo na laserowym zmody#ikowaniu krzywizny rogwki & da4e"owrocno<8 sia re#rakcyjna oka jest zbyt maa i promienie !wietlne skupiane s za siatkwk, korekta polega na dobraniu odpowiednic soczewek korygujcyc & astyg7aty7 sia amica oka nie jest rwnomierna $przyczyn moe by nieprawidowa krzywizna rogwki%, powstajce na siatkwce obrazy b"d rozmazane ze wzgl"du na nierwnomierno! skupiania #al !wietlnyc biegncyc z rnyc kierunkw, koryguje si" soczewkami cylindrycznymi $wycinek walca% lub torycznymi $wycinek 8beczki9% - powane scorzenia wzroku & a87a "atara"ta, zm"tnienie soczewki oka, przyczyn moe by starzenie si" narzdu wzroku lub in#ekcja, niekiedy powoduje konieczno! operacyjnej wymiany soczewki & jas"ra zesp corb oka wyst"pujcy zazwyczaj u osb starszyc lub na skutek stanw zapalnyc narzdu wzroku, objawy to m'in' wzrost ci!nienia pynu w gace ocznej, zaburzenia krenia krwi w oku, najpowaniejszy skutek tyc zjawisk to degeneracja elementw nerwowyc siatkwki, cory cierpi wwczas na zaw"enie pola i niedomaganie ostro!ci widzenia, leczenie polega na podawaniu !rodkw #armakologicznyc obniajcyc ci!nienie pynw w oku, w bardziej zaawansowanyc stadiac konieczna jest interwencja cirurgiczna - liczba #al !wietlnyc docierajca do siatkwki zaley przede wszystkim od wielko!ci renicy, ktrej !rednica jest kontrolowana dzi"ki odrucowi bezwarunkowemu przez skurcze odpowiednic komrek mi"!niowyc gadkic t"czwki $zwi"kszenie nat"enia !wiata powoduje zw"enie renicy, gdy nat"enie maleje, renica si" rozszerza% - impulsy biegnce z przy!rodkowej cz"!ci siatkwki kadego oka $od strony nosa% przecodz w skrzyowaniu wzrokowym na drug stron", nie dotyczy to in#ormacji zbieranyc z bocznyc cz"!ci siatkwki kadego oka
NAR-/D -)Y&>, ( ,C;O .arzd sucu - budowa 0c:o ewn9trne 0c:o <rod"owe & s"6rno(c:r9stna 7a25owina 0sna & prew6d s20c:owy ewn9trny zamkni"ty przez bon" b"benkow 0c:o wewn9trne & skomplikowana komora zawierajca elementy boniaste wypenione !rdconk $pynem% & !29dni" narzd rwnowagi, w jego skad wcodz przedsionek i trzy kanay pkoliste & <4i7a" narzd sucu & ja7a !9!en"owa ogranicza uco !rodkowe, znajduj si" tu trzy kosteczki sucowe* 72otece", "owade2"o i stre7i3c"o & tr3!"a s20c:owa czy jam" uca !rodkowego z gardem, wyrwnuje ci!nienie po obu stronac bony b"benkowej C-,CIE RWNOWA=I - zapewniaj je niewielkie p4a7"i 0r9sionyc: na!2on"6w znajdujce si" w przedsionku - nad nimi skupione s krysztaki w"glanu i #os#oranu wapnia oto4ity - ic ci"ar wa!ciwy jest nieco wi"kszy ni pynu wypeniajcego przedsionek, dlatego opadaj zgodnie z zasadami grawitacji i uciskaj odpowiedni #ragment okre!lonej plamki - pozwala to okre!li, gdzie jest gra, a gdzie d, co daje poczucie rwnowagi oraz umoliwia okre!lenie przyspiesze( liniowyc - do! podobne elementy #unkcjonuj w "ana2ac: p62"o4istyc: - poniewa kanay s wzgl"dem siebie prostopade, podczas rucw obrotowyc gow moliwe jest okre!lenie przyspiesze( ktowyc ODBIR WRABEC A%,&TYC-NYC;'DWI*%OWYC; #&>Y&-ENIE$ - @a4e a"0stycne kierowane s przez maowin" uszn do przewodu sucowego zewn"trznego i wprawiaj w drgania !2on9 !9!en"ow3, do ktrej przylega 72otece" - jego drgania s przenoszone przez "owade2"o na stre7i3c"o przylegajce do okienka owalnego - wzmocnienie przez rezonans kosteczek sucowyc drgania !2ony o"ien"a owa4nego wprawiaj w drgania <r6dc:2on"9 wypeniajc uco wewn"trzne - w zaleno!ci od wysoko!ci i nat"enia dwi"kw drgania te pobudzaj rne komrki 0r9sionego na!2on"a znajdujcego si" w <4i7a"0 - a"res c9stot4iwo<ci odbieranyc przez czowieka mie!ci si" w przedziale od DE; $dwi"ki niskie% do FG"; $dwi"ki bardzo wysokie% i nieco maleje wraz z wiekiem - poio7 nat95enia dwi"ku mierzy si" za pomoc jednostek umownyc decy!e4i $dB%, minimalne nat"enie dwi"ku, ktre odbieramy, to prg syszenia czyli GdB, maksymalne nat"enie dwi"ku wynosi DHGdB, powyej tej granicy nast"puje uszkodzenie elementw !limaka, jest to jedna z moliwyc przyczyn niedosyszenia, niekiedy konieczne jest wszczepienie tzw' i7p4ant0 <4i7a"owego TEORIA )E)BRANOWA %ODOWANIE I PR-EWOD-ENIA I)P,A&W NERWOWYC; - wytwarzane w okre!lonyc receptorac wy2adowania e4e"trycne nios in#ormacj" o nat"eniu dziaania bodca - im wi"ksze jest nat"enie bodca, tym wi"ksza powinna by cz"stotliwo! okre!lonyc impulsw nerwowyc w receptorze - impulsy te z odpowiedni cz"stotliwo!ci musz w"drowa wzdu kolejnyc neuronw - podstawow rol" w przewodzeniu impulsw nerwowyc odgrywa !2ona "o76r"owa ne0ron6w std okre!lenie teoria 7e7!ranowa przewodzenia impulsw nerwowyc - w nie pobudzonym neuronie bona komrkowa wykazuje po4aryacj9 spocyn"ow3 $wst"pny stan gotowo!ci neuronu do reagowania% - polaryzacja bony wynika z nier6wno7iernego ro7iescenia jon6w $gwnie sodu i potasu% na powierzcni bony i pod ni, w cytoplazmie - r65nica potencja26w $potencja2 spocyn"owy% mi"dzy wewn"trzn oraz zewn"trzn powierzcni bony wynosi IG7J - polaryzacja spoczynkowa utrzymywana jest dzi"ki nieustannej a"tywno<ci !ia2e" przenoszcyc jony sodu oraz potasu przez bon" - rdem energii dla tej po7py sodowo(potasowej jest :ydro4ia ATP do ADP i Pi DEPOAARY-AC.A I RO-PR-E&TR-ENIANIE &I* KAAI DEPOAARY-ACY.NE. - spolaryzowana bona neuronu moe cwilowo zmieni swoje wasno!ci elektryczne, gdy dostatecznie silny bodziec spowoduje lokalne otwarcie si" !ia2"owyc: "ana26w jonowyc: - depo4aryacja - gwatowne wnikanie jonw sodu do wn"trza komrki i jonw potasu na zewntrz przez kanay jonowe - podczas depolaryzacji pomiar elektryczny wykazuje nowy, cwilowy stan o warto!ci ok' LHG7J $warto<8 potencja20 cynno<ciowego$M trwa to ok' 3 milisekundy - pniej kanay jonowe zamykaj si" - respo4aryacja byskawiczne przywrcenie stanu pocztkowego przez pracujca nieustannie pomp" sodowo- potasow - lokalna depolaryzacja przemieszcza si" wzdu bony neuronu jako @a4a depo4aryacyjna - wyadowanie w jednym miejscu wywouje wyadowanie obok, to za! generuje nast"pne - we w26"nac: dw0os2on"owyc: #ala depolaryzacyjna docierajca do pierwszego prew95enia RanNiera natycmiast przeskakuje do nast"pnego, potem do kolejnego itd', std tak dua pr"dko! przewodzenia impulsw nerwowyc w tego rodzaju wknac $do 3:0 m)s%, we wknac bezosonowyc #ala depolaryzacyjna ma carakter cigy, a pr"dko! przewodzenia wynosi tylko 0,:-: m)s W>%NO NERWOWE - pojedyncze wkno nerwowe przewodzi zgodnie z zasad 9wsyst"o a4!o nic9 $przewodzi impulsy nerwowe albo nie przewodzi i na pobudzenie zawsze odpowiada tak sam #al depolaryzacyjn% - sia dziaajcego bodca nie jest wana je!li osignie warto<8 progow3 $tzw' pr6g po!0denia% - amplituda potencjau czynno!ciowego nie ulega adnym zmianom, jest taka sama na pocztku wkna i na ko(cu - przewodzenie nerwowe w samyc wknac odbywa si" bez strat $bez dekrementu% i sygnay nie zanikaj po drodze - dobrze zaopatrzone w t4en i g40"o9 wkno nerwowe jest w zasadzie nien05a4ne, 79ceni0 04egaj3 natomiast synapsy c:e7icne $ze wzgl"du na wyczerpanie si" przekanika synaptycznego% - w synapsac cemicznyc c3stec"i pre"a1ni"a uwalniane z !2ony pretsynaptycnej dy#unduj przez sce4in9 synaptycn3 i pobudzaj !ia2"owe receptory !2ony postsynaptycnej $nast"pnej komrki%, ten typ synaps ma asy7etrycn3 !0dow9 i prewodi jedno"ier0n"owo - dy@0ja 7ediator6w w szczelinie synaptycznej jest !ardo wo4na w porwnaniu z depolaryzacj nazywa si" op61nienie7 synaptycny7, dlatego w drogac nerwowyc wymagajcyc szybkiego przekazu ilo!ci pocze( jest niewielka $ulega redukcji w czasie ewolucji% ODWO>ANIE (((((((((((((( D &TRONA ,%>AD, NERWOWE=O ((((((( &YNAP&Y %O)R%I NERWOWE'NE,RONY & ic gwnym zadaniem jest szybkie przesyanie in#ormacji wzdu komrki w postaci i7p04s6w nerwowyc: $@a4i niewie4"ic: wy2adowaO e4e"trycnyc:% & w zaleno!ci od pooenia w ukadzie nerwowym i penionej #unkcji neurony ssakw i czowieka rni si" wielko!ci i ksztatem & dojrzae neurony nie maj zdolno!ci do podziaw %O)R%I =AE.OWE & nie przewodz impulsw nerwowyc, s odpowiedzialne za odywianie komrek nerwowyc CIA>O %O)R%I & jdro komrkowe wraz z otaczajc je cytoplazm WYP,&T%I CYTOPAA-)ATYC-NE DENDRYTY & zwykle s krtkie i maj drzewkowaty ksztat & ic zadaniem jest przewodzenie impulsw nerwowyc do"o76r"owo, czyli w stron" ciaa komrki NE,RYTY'A%&ONY & w neuronie prawie zawsze jest tylko jeden neuryt, rozga"zia si" on dopiero na ko(cu i moe osiga dugo! ok' 3m & neuryt przewodzi od"o76r"owo, czyli od ciaa komrki dalej & zdolno!ci regeneracyjne tkanki nerwowej kr"gowcw s bardzo mae & w przypadku uszkodzenia samego neurytu istnieje moliwo! odtworzenia jego cz"!ci, wwczas zacowana przykomrkowa cz"! tej wypustki rozrasta si", wciska mi"dzy komrki osonowe i odtwarza utracone poczenie W>%NA NERWOWE & dugie wypustki ko(czce si" w znacznej odlego!ci od ciaa komrki nerwowej & liczne wkna, np' neuryty przewodzce impulsy z rdzenia kr"gowego do mi"!ni szkieletowyc, maj znaczn !rednic" i otoczone s dwiema osonkami tworzonymi przez komrki osonowe owijajce si" wielokrotnie wok wypustki aksonu* & rdenn3 $7ie4inow3% - wewn"trzna, utworzona przez ciasno zwini"t bon" bogat w 7ie4in9 zawierajc tuszcze oraz colesterol & "o76r"ow3 &c:wanna - rdzenna, otoczona os2on"3 "o76r"ow3 z cytoplazm i jdrem komrki osonowej - w miejscac styku komrek osonowyc wyst"puj przerwy w osonce rdzennej prew95enie RanNiera &YNAP&Y & specjalne zcza suce do szybkiego i precyzyjnego przekazywania sygnaw do kolejnyc komrek, powstaj zwykle mi"dzy zako(czeniem aksonu jednej a dendrytem lub ciaem kolejnej komrki nerwowej & gdy impuls nerwowy osiga zako(czenie neurytu $!2on9 presynaptycn3%, do sce4iny synaptycnej otwieraj si" malutkie p9c:ery"i synaptycne zawierajce specjaln substancj" cemiczn 7ediator synaptycny $np' acety4oc:o4ina lub noradrena4ina%, substancja ta dy#unduje przez szczelin" i pobudza !ia2"owe receptory w !2onie postsynaptycnej, wyzwalajc w kolejnej komrce impuls nerwowy & synapsy nerwowo(nerwowe poczenia neuronw z innymi neuronami & synapsy nerwowo(7i9<niowe za ic pomoc aksony komrek nerwowyc przekazuj impulsy do komrek mi"!niowyc & synapsy nerwowo(gr0co2owe - za ic pomoc aksony komrek nerwowyc przekazuj impulsy do komrek gruczoowyc T%AN%A NERWOWA & prymitywn tkank" nerwow maj ju parzydekowce & u wszystkic zwierzt trjwarstwowyc tkanka nerwowa tworzy mniej lub bardziej rozwini"ty ukad nerwowy
,%>AD NERWOWY o!wodowy nerwy rdeniowe o<rod"owy $centra4ny% O,N 7kanka nerwowa* & istota sara skupienie cia komrek nerwowyc & istota !ia2a skupienie wkien nerwowyc tworzcyc drogi nerwowe nerwy cas"owe & swoista in#ostrada organizmu cignca si" w kanale kr"gowym & istota szara tworzy wewntrz skupienie w ksztacie litery ;* - rogi prednie jest tu skupienie licznyc neuronw rucowyc, ic wypustki wycodz z rdzenia, wsptworzc nast"pnie nerwy rdzeniowe - rogi ty4ne & przez korzenie grzbietowe do rdzenia kr"gowego wnikaj wypustki neuronw czuciowyc & w istocie biaej s liczne wkna tworzce drogi nerwowe wst9p0j3ce $prowadzce impulsy do mzgowia oraz st9p0j3ce $prowadzce impulsy z mzgowia do narzdw wykonawczyc% .erwy rozprowadzaj impulsy nerwowe, s to wizki wkien nerwowyc & <3 par ? zawieraj jednocze!nie wkna czuciowe i rucowe $nerwy 7iesane% & 3: par & opuszczaj mzgowie & cz"! zawiera wkna c0ciowe $nerwy w"cowe, wzrokowe% & cz"! wkna r0c:owe $nerwy poruszajce gakami ocznymi% & cz"! ma carakter 7iesany $nerwy b"dne% 76gowie $76g% & istota szara na powierzcni w postaci "ory nerwowej rdeO pred205ony ty2o76gowie wt6rne <r6d76gowie 7i9dy76gowie "reso76gowie & najbardziej pierwotna cz"! mzgowia & od doy czy si" z rdzeniem kr"gowym, od gry przecodzi w most% & s tu drogi nerwowe $wst"pujce)zst"pujce% & s tu o<rod"i nerwowe kontrolujce elementarne odrucowe #unkcje yciowe jak* - poykanie - ucie - ssanie - rucy oddecowe - praca serca $cz"!ciowo% mdek most & zbudowany z dwc pobrudonyc pkul mdku pokrytyc trjwarstwow "or3 & w korze zacodzi integracja impulsw docierajcyc m'in' z uca zewn"trznego $dzi"ki temu moliwe jest utrzymanie rwnowagi i wyprostowanej postawy ciaa & ma tu miejsce koordynacja zoonyc rucw dowolnyc, np' podczas gry w siatkwk" & wytwarza niewielkie i7p04sy odpowiedzialne za lekkie #izjologiczne napi"cia mi"!ni szkieletowyc $tonus% & niewielkie jego uszkodzenie powoduje m'in' niezborno! rucow* - ata"sj9 zaburzenia koordynacji pracy mi"!ni szkieletowyc - asteni9 szybkie m"czenie si" mi"!ni & niewielki odcinek pnia mzgu & zwizane m'in' z koordynacj pracy mi"!ni gaki ocznej & stosunkowo niewielkie & centrum koordynacji nerwowej i ormonalnej & s tu wane o<rod"i 7otywacyjne ukadu nerwowego* - pokarmowy $godu)syto!ci% - pragnienia - agresji - ucieczki - termoregulacyjny - rozrodczy $wyzwalajcy pop"d pciowy, nieco inaczej zbudowany u kobiet i m"czyzn% & o!rodki mi"dzymzgowia silnie wpywaj na nasze stany 7otywacyjne* - zdobywania - unikania & kontrol" nad tymi o!rodkami sprawuje kresomzgowie & najwi"ksza cz"! mzgowia & tworz je dwie p62"04e 76gowe poczone spoid2e7 wie4"i7 & powierzcnia pkuli jest silnie po#adowana, s na niej uwypuklenia $a"r9ty% oddzielone wypukleniami $!r0da7i% & w kadej pkuli wyrniamy carakterystyczne p2aty* - czoowy - ciemieniowy - skroniowy - potyliczny & carakterystyczna jest tu "ora 76g0 tworzca 2 warstw komrek nerwowyc $tzw' "ora nowa% & komunikacja mi"dzy pkulami kresomzgowia odbywa si" drogami nerwowymi przebiegajcymi w spoidle wielkim rdeO "r9gowy ,%>AD NERWOWY & oba ukady maj wsplne drogi nerwowe do!rodkowe $czuciowe% &O)ATYC-NY & tworzy go cz"! neuronw odpowiadajca za integracj" bodcw docierajcyc z <rodowis"a ewn9trnego & e@e"tory- mi"!nie szkieletowe & reakcje maj carakter rucowy & drogi od!rodkowe $rucowe% s zawsze jednone0ronowe & neuroprzekanikiem jest tu acety4oc:o4ina $Ac:% A,TONO)IC-NY #A,N$ & tworzy go mniejsza grupa neuronw odpowiadajca za integracj" bodcw docodzcyc z wn9tra cia2a & "ier0je cynno<cia7i nar3d6w wewn9trnyc: i cz"!ciowo te7pe7 pre7iany 7aterii & sterowanie takimi #unkcjami jak np' trawienie, oddycanie czy krenie odbywa si" niezalenie od naszej woli & 0nerwia 7i9<nie g2ad"ie wszystkic narzdw wewn"trznyc, serce i gruczoy & nie 7a t0 w26"ien nerwowyc: dw0o2on"owyc: $sy!"ic:% & drogi od!rodkowe $rucowe% s dw0ne0ronowe & wyst"puj woje nerwowe & neuroprzekanikiem s tu acety4oc:o4ina $5c%, adrena4ina i noradrena4ina $NA% & o!rodki ukad s rozmieszczone nierwnomiernie, m'in' w !rdmzgowiu, rdzeniu przeduonym oraz w rdzeniu kr"gowym C9<8 wsp62c04na $noradrenalina, adrenalina% & pobudza czynno!ci narzdw, ktre mobilizuj organizm w warunkac stresu & w narzdac docelowyc zako(czenia neuronw ukadu wspczulnego wydzielaj noradrenalin" i adrenalin" C9<8 prywsp62c04na $acetylocolina% & wprowadza organizm w stan odpr"enia & po ob#itym posiku uwalniana z zako(cze( neuronw acetylocolina przekierunkowuje organizm na obrbk" pokarmu =renica rozszerzenie zw"enie >ruczoy potowe wydzielanie potu na doniac oglne pocenie si" ?skrzela rozszerzenie zw"enie -erce przyspieszenie akcji zwolnienie akcji 4troba rozkad glikogenu brak wyranego e#ektu 7kanka tuszczowa rozkad tuszczw zapasowyc brak reakcji >ruczoy !linowe wydzielanie g"stej !liny wydzielanie wodnistej !liny @odek spadek motoryki wzrost motoryki Ai"!nie jelita spadek perystaltyki wzrost perystaltyki >ruczoy trawienne spadek wydzielania wzrost wydzielania 4yspy trzustki spadek wydzielania insuliny wzrost wydzielania insuliny PR-E%A-YWANIE I)P,A&W NERWOWYC; P >,% ODR,C;OWY Odr0c: - moliwy dzi"ki 20"o7 odr0c:owy7, prosta, odpowiednia do bodca i mimowolna reakcja ustroju na dany bodziec, - do najprostszyc odrucw zaliczamy te z udziaem rdzenia kr"gowego, np' odruc kolanowy, - bardziej zoone s takie odrucy, jak np' odruc zginania ko(czyny grnej pod wpywem blu $z udziaem rdzenia kr"gowego% czy odruc reniczny $z udziaem mzgowia% Najs2ynniejsi !adace odr0c:6w 5% IQ Paw2ow - zajmowa si" odr0c:a7i "4asycny7i $8pawowskimi9% - opiera swoje eksperymenty m'in' na bezwarunkowym odrucu !linowym psa $pokarm, dranic 7ec:anoreceptory i c:e7oreceptory jamy ustnej, wzmaga wydzielanie !liny% - istota eksperymentu polegaa na prawie jednoczesnym podawaniu pokarmu i zapalaniu lampki $lub wczeniu dzwonka% - pokarm by pierwotnym !od1ce7 "40cowy7 wyzwalajcym !linotok jako odruc bezwarunkowy - zapalone !wiato za! $albo dwi"k dzwonka% stanowio !odiec o!oj9tny, nie wyzwalajcy reakcji - odkrycie ,awowa polegao na dostrzeeniu zaleno!ci wynikajcyc z jednoczesnego zadziaania bodca kluczowego i oboj"tnego - wielokrotne powtarzanie takiej operacji prowadzio do pre"sta2cenia !od1ca o!oj9tnego we wt6rny !odiec "40cowy $bodziec warunkowy wyzwalajcy reakcj"% - zapalenie lampy lub dwi"k dzwonka powodoway u psa !linotok - wedug ,awowa war0n"owanie polega na jednoczesnym powstawaniu dwc 8ognisk9 pobudzenia w korze mzgowej, mi"dzy ktrymi powstawayby do! trwae poczenia - wspcze!nie uwaa si", e udzia kory mzgowej w tworzeniu tego rodzaju odrucw nie zawsze jest konieczny $dowodz tego np' do!wiadczenia z bezkr"gowcami% - odrucy, ktre bada ,awow byy zwizane z reakcjami zalenymi od receptor6w i e@e"tor6w wegetatywnyc: - koncentrowa si" on na czsteczkowyc reakcjac i pomija zacowanie si" caego organizmu - nie dostrzeg wzmoonej aktywno!ci psa, ktra towarzyszy zapaleniu lampki $co znaczyo e pies by godny% 6% EQ T:orndi"e - zajmowa si" odr0c:a7i instr07enta4ny7i - bada zdolno!ci wyksztacenia nowyc reakcji na bazie stan6w 7otywacyjnyc: $pop9dowyc:% - przyj, e zwierz" $take czowiek% znajdujce si" w odpowiednim stanie motywacyjnym moe nauczy si" reakcji rucowej lub zoonego aktu zacowania - znaczy to e moe wyksztaci odruc warunkowy typu instrumentalnego - rnica pomi"dzy warunkowaniem klasycznym a instrumentalnym polega na tym, e w tym ostatnim wzmacnia si" reakcj" rucow, nie za! bodziec pierwotnie oboj"tny - odrucy instrumentalne zwizane s z ukadem rucu - pies uczy si" $podlega war0n"owani0%, kojarzc w czasie bodziec oboj"tny ze swoj konkretn reakcj - znaczenie adaptacyjne tego typu odrucw polega na tym, e zwierz" dostaje nagrod" lub unika kary - warunkowanie instrumentalne moe by oparte na pop9dac: apetytywnyc: $organizm dy do nagrody% lub awersyjnyc: $uinika kary% NA,%A zwizana z bodcami podstaw jest tu zapami"tywanie zacodzce w dwc etapac* - tworenie <wie5ej pa7i9ci impulsy elektryczne kr w wieloneuronalnyc a(cucac zwrotnego pobudzenia, m'in' wzgrza i kory mzgowej, moe to trwa do kilkunastu minut w tym czasie atwo mona odtworzy t in#ormacj" - tworenie trwa2ej pa7i9ci powstaje podczas wielokrotnego przecodzenia impulsw przez te same a(cucy neuronw, kolejne p"tle przecodzenia impulsw przebiegaj coraz atwiej, poniewa nast"puje wwczas biocemiczna mody#ikacja tyc synaps, po ktryc kr impulsy Receptor w s"6re $odbiornik bodcw% Ne0ron c0ciowy $element przekazujcy% Ne0ron po<rednic3cy $dodatkowy% O<rod"owy 0"2ad nerwowy $np' rdze( kr"gowy% Ne0ron r0c:owy Nerw rdeniowy W26"no ne0ron0 r0c:owego E@e"tor $mi"sie(% Bodiec o!oj9tny $lampka% rea"cja W7ocnienie $pokarm% Bodiec o!oj9tny $ruc r"k lub komenda gosowa% Rea"cja $podanie apy% W7ocnienie $kawaek mi"sa% Odr0c:y !ewar0n"owe $wrodone% - zdeterminowane genetycznie, ic istota nie ulega zmianie w czasie ycia czowieka $zacodz zupenie autonomicznie% - umoliwiaj szybkie reagowanie na bodce, gdy w ic wytworzeniu nie uczestniczy !wiadomo! - maj znaczenie obronne, np' odruc wykrztu!ny, wymiotny oraz kaszlu - stanowi podstaw9 instyn"t6w $zoonyc zacowa( wrodzonyc, umoliwiajcyc realizacj" wanyc celw biologicznyc%, np' instynkt macierzy(ski Odr0c:y war0n"owe $na!yte% - wyksztacane w ontogenezie z udziaem mzgowia - oparte na treningu - odruc taki polega na tym, e bodziec pierwotnie oboj"tny zmieniany zostaje na bodziec kluczowy $wyzwalajcy reakcje% - zaniecanie wicze( prowadzi do osabienia i zanikania odrucw warunkowyc KORA MZGOWA c0ciowe O<rod"i wi3ane 07iej9tno<cia7i specy@icnie 40d"i7i "ojareniowe & doty"0 & s7a"0 & !640 & 7iany te7perat0ry - w pacie cie7ieniowy7 - najwi"ksz tzw' reprezentacj" korow maj te cz"!ci ciaa, ktre s bardzo dobrze unerwione, np' kciuk i j"zyk wro"0 - docieraj tu wraenia wzrokowe - s w pacie poty4icny7 - steruj rucami dowolnymi, m'in' ko(czyn, tuowia oraz skurczami mi"!ni twarzy - s w pacie co2owy7 r0c:owe s20c:owe - steruj najbardziej zoonymi #ormami zacowania si" - prawdopodobnie odpowiadaj za inte4igencj9 - s w pacie co2owy7 - docieraj tu wraenia sucowe - s w patac s"roniowyc: O<rode" s20c:owy 7owy - umoliwia rozumienie syszanyc sw - w pacie s"roniowy7 O<rode" r0c:owy 7owy - kontroluje prace mi"!ni umoliwiajcyc wydawanie dwi"kw artykuowanyc - w pacie co2owy7 O<rode" wro"owy 7owy - pracuje podczas czytania ksiek - w pacie poty4icny7 O<rode" r0c:6w pisars"ic: r9"i - jego uszkodzenie pozbawia zdolno!ci pisania - w pacie co2owy7 Nadr9dny o<rode" 7owy - dobrze rozwini"ty u znakomityc mwcw - na styku patw* cie7ieniowegoM poty4icnego i s"roniowego %ORA )-=OWA O+ROD%I NERWOWE K,N%C.ONOWANIE =noje - zdolno!ci kory do rozpoznawania przedmiotw, zjawisk oraz ic oceny $u!wiadamiamy sobie co trzymamy, widzimy, syszymy% Pra"sje zdolno!ci kory mzgowej do kierowania wykonywaniem czynno!ci zamierzonyc i celowyc, np' otwarciem ksiki na odpowiedniej stronie, pisaniem pracy domowej czy urucamianiem komputera Agnoja prowadzi do niej uszkodzenie powierzcni pkul mzgowyc, polega np' na niemono!ci rozpoznania za pomoc dotyku klucza ukrytego w kieszeni Apra"sja - prowadzi do niej uszkodzenie powierzcni pkul mzgowyc, moe przejawi si" np' brakiem zdolno!ci samodzielnego zawizywania sznurowade E4e"troence@a4ogra@ia zajmuje si" mierzeniem 7iennyc: potencja26w e4e"trycnyc: na powierzcni skry gowy, b"dcyc odzwierciedleniem aktywno!ci mzgowia E4e"troence@a4ogra7 wynik badania b"dcy rdem cennyc in#ormacji, np' o moliwo!ci wystpienia pewnyc #orm padaczki Pierwsy 0"2ad sygna2owy zdolno! zwierzt i czowieka do reagowania na przedmioty i zjawiska namacalne wane dla ustroju Dr0gi 0"2ad sygna2owy zdolno! czowieka umoliwiajca ocen" sygnaw abstrakcyjnyc, okre!lajcyc zdarzenia i przedmioty przy pomocy symboli $mowa, pismo, matematyka, sztuka% &TRE& & ang' -tress nacisk, przecienie, ci!nienie & #izjologiczny stan 8podwyszonej gotowo!ci bojowej9 organizmu, do stawienia czoa wyzwaniom, jakie stawia nam ycie kadego dnia & zesp procesw przystosowujcyc organizm do nowej, nietypowej sytuacji & poj"cie stresu wprowadzi do biologii kanadyjski #izjolog ;Q &e4ye & stres poytywny krtkotrway, mobilizuje organizm do konstruktywnego dziaania & stres negatywny dugotrway, nie ulega rozadowaniu i wywouje przykre dolegliwo!ci & stresory czynniki $bodce% reakcji stresowej, mog mie carakter wewn"trzny lub zewn"trzny i rn moc oddziaywania na ludzi $na jednyc mog dziaa z du si, na innyc z mniejsz bd wcale & rozrnia si" dwa zasadnicze typy osobowo!ci rnice si" od siebie odporno!ci na stresy TYP A maa odporno! ludzie niecierpliwi, impulsywni, agresywni TYB B dua odporno! ludzie opanowani, zrwnowaeni, spokojni & silne stresory* - agro5enie $ycia lub zdrowia, czy te pozycji spoecznej% - preci35enie $wykonywanie czynno!ci na granicy swoic moliwo!ci #izycznyc)psycicznyc% - a"26cenie $czowiek nie jest w stanie realizowa podj"tyc zada(, ze wzgl"du na liczne przeszkody% - deprywacja Bbrak)utrataC $sytuacja, w ktrej np' tracimy blisk osob", znajdujemy si" z dala od niej, opuszczamy dom rodzinny% & .admierna produkcja wymienionyc wyej ormonw i podj"cie prby dostosowania si" do sytuacji stresowej Dwolnienie do krwiobiegu ormonw stresu w rdzeniu nadnerczy ADRENALINA ADRENAAINA & rozszerzenie naczy( krwiono!nyc w mi"!niac szkieletowyc $napi"cie mi"!ni% & zw"enie naczy( w skrze $blado! skry% i jamie brzusznej & wi"ksza cz"sto! skurczw serca $8omotanie serca9% & rozszerzenie oskrzeli & zwi"kszenie t"pa oddecu & podwyszenie poziomu glukozy we krwi & przyspieszenie rozkadu tuszczw & rozszerzenie renic & poprawa ukrwienia mzgowia %ORTY-OA & ormon produkowany przez kor" nadnerczy & wzmacnia sabnce dziaanie adrenaliny i noradrenaliny & utrzymuje wysoki poziom glukozy we krwi $rozkad glikogenu zgromadzonego w wtrobie%, dzi"ki czemu zapewniony jest cigy dopyw 8paliwa9 do komrek & obnia sprawno! ukadu odporno!ciowego NORADRENALINA NORADRENAAINA & utrzymanie wysokiego ci!nienia krwi & serce bije szybko i nieregularnie & zmniejsza si" krzepliwo! krwi & pogarsza si" wydolno! puc & gruczoy odkowe wydzielaj wi"cej kwasu solnego $obnia to ,; w odku% & wzrasta napi"cie mi"!ni szkieletowyc & kopoty z koncentracj & zmniejszenie zdolno!ci przewidywania & trudno!ci z rozwizywaniem problemw &YT,AC.A PARADO%&AANA & 7o, co miao nas croni przed niebezpiecze(stwem, obraca si" przeciwko nam E5F5 ,+GH4-F5 )OBIAI-ACY.NA & zmiany przygotowujce organizm do walki lub ucieczki & mobilizacji towarzyszy stan napi"cia emocjonalnego, lekkie zdenerwowanie i motywacja pobudzajca organizm do dziaania E5F5 IHD>5 %RYTYC-NA & nast"puje, je!li dziaanie stresora przeduy si" i wzro!nie jego nat"enie & nat"enie stresu osiga tu prg odporno!ci organizmu E5F5 7HFGJ+5 - DE&TR,%C.I & nast"puje, jeeli nie znajdziemy skutecznego sposobu na rozadowanie stresu i zapewnienie organizmowi wypoczynku & celem agresji jest zniszczenie bd uszkodzenia przedmiotu lub osoby b"dcej przyczyn stresu & jednak agresja, cwilowo redukujca napi"cie emocjonalne, prowadzi do nowyc trudno!ci i nasilenia stresu to e#ekt R!29dnego "o2aS PR-Y%>ADY &TRE&, & stres stosunkowo krtki, z niewielkim nat"eniem stresora #aza mobilizacji ((((T reakcja organizmu $walka lub ucieczka% ((((T odpoczynek ((((T powrt organizmu do normy & stres z duym nat"eniem stresora #aza mobilizacji ----C #aza krytyczna ----C #aza destrukcji ----C negatywne nast"pstwo dugotrwaego stresu, np' coroba nadci!nieniowa ;I=IENA ,%>AD, NERWOWE=O E)OC.E & stany psyciczne organizmu zdeterminowane biologicznie & ukad nerwowy ma istotny wpywa na emocje towarzyszce powstawaniu i zaspokajaniu podstawowyc potrzeb biologicznyc $yciowyc% & zewn"trznymi objawami emocji s zmiany czynno!ci rnyc narzdw, np' zbledni"cie lub zaczerwienienie skry, przyspieszenie akcji serca, intensywne wydzielanie potu & emocje powoduj wyzwalanie odpowiednio ukierunkowanej aktywno!ci $np' strac przed blem moe wywoywa podobne reakcje jak bl% & za emocje odpowiadaj rne struktury korowe i podkorowe mzgu & silne emocje mog prowadzi do zaburzenia ycia emocjonalnego czowieka KOBIA przykry, uporczywy i bezzasadny l"k $"4a0stro@o!ia zamkni"te pomieszczenia, "ancero@o!ia coroba nowotworowa, a"ro@o!ia l"k wysoko!ci% NERWICA zaburzenie nerwowe powodowane np' silnymi l"kami ,C-,CIA & emocje rozwijaj si", wyst"pujc w coraz bardziej rozwini"tyc #ormac uczuciac & mog mie zabarwienie pozytywne $mio!% lub negatywne $nienawi!% & oparte na uczeniu si" & dziaaj na czowieka silnie motywujco &EN & odwracalny stan nie!wiadomo!ci, carakteryzujcy si" zmienn aktywno!ci kory mzgowej & przycodzi wtedy, gdy kora mzgowa pozbawiona jest dostatecznie silnyc podniet, nie dzieje si" nic co wystarczajco zaprztaoby nasz uwag" & #azy snu -GA &EN WOANOKAAOWY & gaki oczne poruszaj si" wolno & tempo metabolizmu ulega znacznemu zmniejszeniu & spada ci!nienie krwi & zwolnione zostaj oddecy i rytm serca & nerki produkuj mniej moczu & pokarm przesuwany jest wolniej przez jelita & spada temperatura ciaa $o K J% & wzrasta poziom niektryc ormonw & szybciej goj si" rany & zapis GG> #ale delta generowane spontanicznie przez kor" mzgow HGA &EN PARADO%&AANY & !picy wcodzi w #az" mniej wi"cej co 3,L na czas 3L-:0min & gaki oczne poruszaj si" szybko & oddec i puls staj si" nieregularne & moe si" zdarzy mruczenie lub mwienie przez sen & pojawiaj si" marzenia senne $maj carakter wizualny, rzadziej obejmuj dwi"ki, zapacy i smaki, cz"!ciej s czarno-biae ni kolorowe% & zapis GG> mzg wysya nieregularne #ale beta ROAA &N, & za dobow rytmik" snu i czuwania odpowiada podwzgrze i inne struktury pnia mzgu & czowiek, ktry zbyt dugo nie !pi jest zm"czony, rozdraniony i przestaje prawidowo wykonywa czynno!ci yciowe & dostateczne ilo! nieprzerwanego snu pomaga uwolni organizm od stresu i napi" do!wiadczanyc w cigu dnia i zregenerowa siy na nowy dzie(
Magiczne Rytuały Dla Nowoczesnych Czarownic: Wprowadzenie do Podstawowych Sztuk Magicznych i Duchowych dla Początkujących Czarownic: Kompletny Przewodnik po Praktykach i Zasadach Magii we Współczesnym Świecie