AKCENT

KonradJuszczyk,IJ/UAM
FONETYKA&FONOLOGIAX
1

WSTPDOJZYKOZNAWSTWA2011KONRADJUSZCZYK

Sylaba i akcent: suprasegmentalia

Akcentiintonacja:co,czymijakwyrnia?
wyrazowy,frazowyizdaniowy(jakmafunkcj?)

Akcentwyrazowygwnyistay
melodyczny,naciskowy,iloczasowy(jakbrzmi?)
inicjalny,pro/parooksytoniczny(jakmapozycj?)

Akcentwyrazowy
stayiruchomy(zawszenatejsamejpozycji?)
gwnyipoboczny(jedynywwyrazieczynie?
2

WSTPDOJZYKOZNAWSTWA2011KONRADJUSZCZYK

Krtkacharakterystykaakcentu:
Wyrazowy:
Uwydatnienieniektrychsylabwwyraziepoprzez

zwikszeniesiylubwyduenieartykulacjiizmian
tonu(wysokocimuzycznej)
funkcjadelimitacyjnaidystynktywna
Frazowy:intonacjazwracauwagnatcz

zdania,ktraniesiewaniejszinformacjnatle
innychczyliremat(patrzrozdzia28p.N.s.298).
Zdaniowy:trybzdania,znakiprzestankoweiitp.
3

WSTPDOJZYKOZNAWSTWA2011KONRADJUSZCZYK

Rodzaje akcentu wyrazowego

AKCENT

ZMIANA

EFEKT

JZYKI

MELODYCZNY
TONALNY
MUZYCZNY

tonu
podstawowego

Gos jest
wyszy lub
niszy.

chiski,
wietnamski,
ibo, birmaski

DYNAMICZNY
EKSPIRACYJNY
NACISKOWY

amplitudy
dwikw mowy,
energii akust.

Gos jest
goniejszy
lub cichszy.

polski, rosyjski,
angielski

ILOCZASOWY
RYTMICZNY
KWANTYTATYWNY

dugoci sylaby
lub goski

Gos ma
rne tempo.

czeski, wgierski,
sowacki, grecki
4

WSTPDOJZYKOZNAWSTWA2011KONRADJUSZCZYK

Rodzajeakcentugwnegoistaego:
Wpewnychjzykachwystpujeakcentwyrazowy

gwny,ktryzreguymastapozycjwwyrazie:
inicjalny

wgierski,czeskiisowacki

lengyel(Polak,polski);egyetem(uniwersytet);Magyrorszg(Wgry)

oksytoniczny
cabaret(knajpa);

paroksytoniczny

francuski,turecki

polski,swahili

macedoski

jogurt;sofa

kabaret;jogurt;sofa

proparoksytoniczny

logika;papryka;polityka;uniwersytet

Jesttogwnieakcentdynamiczny,chonietylko!
5

WSTPDOJZYKOZNAWSTWA2011KONRADJUSZCZYK

Akcentswobodnyczyliruchomy
Wniektrychjzykachakcentmafunkcj

dystynktywnczylirnicujeznaczenia:
wrosyjskim:
(wziej):(ju);
(znakiem):(znajomy)
pu(rce):pu(rki)

wangielskim:
export(eksportowa/czasownik);export(eksport/rzeczownik)
convict(skaza/czasownik);convict(skazaniec/rzeczownik);
record(nagrywa);record(nagranie,pyta);

hiszpaski,grecki,woski

WSTPDOJZYKOZNAWSTWA2011KONRADJUSZCZYK

Akcenttonalny czylimelodyczny

Akcentopartynazmianieintonacjiwobrbiesylaby
wystpujewfunkcjidystynktywnejwjzykachzwanych
tonalnymi(mwinimiponadpoowawiata!):

jzykipd.wsch.Azjichiski,tajski,wietnamski,
tonalnemelodycznezmiennotonunierozkadalnafonologicznie!

jzykiAfrykiibo,hausa(Nigeria);
tonalnerejestrowe2/3poziomy/rejestrydlabrzmieniasylabyikombi.

jzykiAmer.pn.Mazatek(Meksyk)

Elementysystemwtonicznychobecnesrwnie
wjzykacheuropejskich:norweskim,chorwackim
ilitewskimczyotewskimiinnych.
7

WSTPDOJZYKOZNAWSTWA2011KONRADJUSZCZYK

ibo(Nigeria)abirmaski(Birma)
kwprzykrycie;

ktaczy

kwkrzyk;

kukrywasi

kwjajko;

kszeroko

kwmost;
tonwysoki
tonwysoki

tonredni

tonniski

tonniski
8

WSTPDOJZYKOZNAWSTWA2011KONRADJUSZCZYK

Akcentiloczasowy
Jzyki,wktrychwystpujeopozycja

fonologicznamidzysmgkrtkimiadugimi:
czeski,sowacki,wgierski,niemiecki,angielski
rada(rada)rda(rada:zadowolona)
esky(poczesku)esk(czeski)

Wjzykupolskimrniceznaczceiloczasowe

byydoXVIwieku,alepotemjuzaniky
Pozostaytylkojakowyrazemfazy:Taaakaryba!
9

WSTPDOJZYKOZNAWSTWA2011KONRADJUSZCZYK

Typy akcentu wyrazowego

JEDYNYW
WYRAZIE?

ZMIENIA
POZYCJ?

JAKBRZMI?

JAKMA
POZYCJ?

GWNY

STAY

MELODYCZNY

INICJALNY

POBOCZNY

RUCHOMY

NACISKOWY

OKSYTONICZNY

ILOCZASOWY

PAROKSYTONICZNY

PROPAROKSYTONICZNY

10