Zapo ry wo dne , linie e le ktryczne

Tymczasowy zbiornik retencyjny na rzece

Witce w Niedowie
A R TYKU Y P R OBLE M OWE

Dr in. Wojciech Rdowicz, Politechnika Wrocawska, mgr in. Ryszard Szulgan,

Hydroprojekt Wrocaw Sp. z o.o.
1. Stopie wodny niedw
po katastrofie budowlanej
Stopie wodny Niedw zosta zbudowany w 1962 roku w km 2 + 800 rzeki Witki w celu utworzenia zbiornika
zaopatrujcego w wod elektrowni
Turw, rejon Bogatyni oraz przystopniow elektrowni wodn. Skada
si zapory ziemnej, bloku upustowego, elektrowni wodnej i pompowni. Zbiornik by systematycznie zarybiany i wykorzystywany do celw
rekreacyjnych. Pooony jest okoo
15 km na poudnie od miasta Zgorzelec [8].
W sobot 7 sierpnia 2010 r. przez
zbiornik Witka przesza fala powodziowa o ekstremalnej wielkoci,

uleg cakowitemu rozmyciu i zniszczeniu, pozostaa jedynie widoczna

na rysunku 2. przesona przeciwfiltracyjna, tzw. zb w postaci elbetowej ciany, zagbionej w gruncie do warstwy nieprzepuszczalnej.
Na skutek przeamania si lewego
skrzyda przyczka zapory, wzdu
bocznej ciany bloku uksztatowao
si ujcie nowego koryta rzecznego z czaszy zbiornika. Nowe koryto
w miejscu dawnej osi zapory miao szeroko okoo 28 m. Przepywajca nim woda wymya z podoa zapory grunty drobnoziarniste a
do poziomu zwietrzeliny na gboko do czterech metrw.
Po stronie prawej bloku upustowego pozosta odcinek nasypu zapory,

2. Koncepcja budowy zbiornika

tymczasowego
2.1. Zaoenia
Zbiornik Witka jest kluczowym obiektem dla zaopatrzenia w wod miasta
Bogatyni i elektrowni Turw, dlatego
te podjto decyzj o wybudowaniu
w pierwszym etapie grodzy dla przywrcenia minimalnego pitrzenia
wody w zbiorniku, a dopiero w drugim etapie odbudow zniszczonej zapory. Podstawowym zaoeniem dla
wybudowania grodzy i jej bezpiecznej
eksploatacji byo przyjcie poziomu
pitrzenia tymczasowego do rzdnej
206,50 m n.p.m., zwizane z warunkami ujcia wody do przepompowni i moliwoci przepuszczania wd

Rys. 1.
Stopie wodny Niedw
po katastrofie budowlanej
w sierpniu 2010 r.

szacowanej na 30 hm3, doprowadzajc do zniszczenia zapory ziemnej

wskutek przelania si wody ponad
jej koron (rys. 1). Miao to miejsce
okoo godziny 1800, a wypywajca
z wyrwy woda zalaa okoliczne miejscowoci. Bezporedni przyczyn
zdarzenia byy obfite opady atmosferyczne, dotychczas nieodnotowane
na posterunkach opadowych zlokalizowanych w zlewni rzeki Witki.
Korpus zapory ziemnej po lewej
stronie bloku urzdze upustowych

88

dugoci okoo 21 m, przylegajcy

do skrzydeek betonowych (rys. 3).
Powyej zba, przy prawym brzegu
zbiornika odoyy si znaczne iloci namuw gliniastych. Tu powyej zniszczonej zapory, miszo
wieo odoonych, mikkoplastycznych lub pynnych namuw wynosia
do dwch metrw. Brzeg prawy zbiornika powyej zapory jest uksztatowany w spkanej skale, przechodzcej
w gr zbiornika w zaglinion zwietrzelin i zwietrzelin gliniast.

budowlanych zgodnie z obowizujcymi przepisami [18]. Warto wody

budowlanej okrela si w zalenoci od rodzaju grodzy. Dla grodzy
mogcej ulec rozmyciu przyjmuje
si przepyw wody o prawdopodobiestwie przewyszenia p = 5%,
a dla grodzy nieulegajcej zniszczeniu mona przyjmowa prawdopodobiestwo p = 10%. Przyjcie
typu grodzy do dalszych prac projektowych jest zatem bardzo istotne. Do dalszych rozwaa przyjto

PRz eg l d bu d owl any 5/2012

Z ap or y w o d ne, linie elektrycz n e

Rys. 3. Rozmycie prawej strony zapory

rozwizanie drugie, zakadajc wysoko grodzy Hg = 7,50 m.

Drugim, kluczowym zaoeniem, byo
wykorzystanie istniejcej przesony
przeciwfiltracyjnej w postaci elbetowego zba (rys. 2 i 3), ze wzgldu
na spodziewane niekorzystne warunki geotechniczne i koszty przedsiwzicia. Zb jest zagbiony na 1,0 m
w litej skale i przez blisko 50 lat zapewnia szczelno przegrody. Jedynym warunkiem byo przyjcie
rozwizania zapewniajcego stateczno zba, na ktry w nowych
warunkach mia dziaa ukad obcie nieprzewidziany na etapie projektu w 1958 roku.
Ostatnim zaoeniem byo wykorzystanie istniejcego bloku upustowego do przepuszczania przepywu
budowlanego bez koniecznoci budowania tymczasowych, dodatkowych urzdze. Przyjto, e zbiornik
bdzie pracowa jako przepywowy
[1], bez rezerwy powodziowej. Ukad

grodzy i poczenie jej z blokiem upustowym przedstawiono na rysunku

4 [11 i 19].

caw przez trzy miesice, przepywy maksymalne roczne o prawdopodobiestwie przewyszenia p =

5% i p = 10% okrelono na podstawie danych dla wodowskazu Ostrno, opublikowanych w opracowaniu
[2]. Opracowano krzyw rozkadu
prawdopodobiestwa przepyww
maksymalnych dla przekroju zapory, przenoszc dane z wodowskazu
Ostrno na przekrj zapory metod
ekstrapolacji i odczytano Q5% = 230
m3s-1 oraz Q10% = 195 ms-1.
Moliwo przepuszczenia wd budowlanych przez stopie oszacowano
wykorzystujc charakterystyki urzdze
upustowych [10] i wasne dowiadczenia [6]. Obliczenia hydrauliczne wykazay, e mona bezpiecznie przepuszcza przepywy do 200 m3s-1, a wic
o prawdopodobiestwie przewyszenia p = 10%. W ekstremalnych warunkach moliwe jest rwnie przepuszczanie wd o prawdopodobiestwie
przewyszenia p = 5%.

2.2. Obliczenia hydrologiczne

i hydrauliczne
Na rzece Witce, na terytorium Polski, znajduj si dwa przekroje wodowskazowe, na ktrych prowadzone s obserwacje stanw wody oraz
pomiary przepyww. Powyej zbiornika Niedw znajduje si przekrj
wodowskazowy Ostrno, pooony
w km 10,2 i zamykajcy powierzchni zlewni 268 km2. Poniej zbiornika znajduje si przekrj wodowskazowy Rczyn, pooony w km 0,85
i zamykajcy powierzchni zlewni
326 km2. Biorc pod uwag wpyw
zbiornika Niedw na obserwacje
w przekroju Rczyn, przyjto jako
bardziej wiarygodne informacje hydrologiczne w przekroju Ostrno.
Wobec koniecznoci oczekiwania
na potwierdzone dane z IMGW Wro-

A R TYKU Y P R OBLE M OWE

Rys. 2. Rozmycie lewej strony zapory

BUDOWLA
UPUSTOWA
POMP.

EW

o zapory

o zapory
1 ,45

3 0,1

2 01 ,5

2 07 ,5

4 ,6

2 07 ,0

1 6,3

2 07 ,5

6 ,0

Q
z b i o r nik
" W I T KA"

GRODZA LEWOSTRONNA

2 02 ,0
2 04 ,8

2 02 ,0
2 04 ,0

1 ,0

3 ,00

2 01 ,5
,9

6 ,0

2 02

2 07 ,5

Przypora

2 02 ,0

~20 2,0
1 ,5

tow
e

1 99 ,5

2 10 ,0

Skrzydo
prawostronne

CIANA PITRZCA
prawostronna

el be

CIANA PITRZCA
lewostronna

ty

5 ,00

p y

2 00 ,0

1 99 ,5

6 ,70

200,0

1 ,5

2 ,7

ypo
ra

5 ,0

11,0

,0

2 ,5

Prz

5 ,0

2 07

2 ,5

2 05 ,5

2,5

2 07 ,0

2 07 ,5
teren i stn.

5 ,0

2 07 ,5

6 ,70

Ponur budowli

2 07 ,0

5 ,0

6 ,70

Skrzydo
lewostronne

2 03 ,5

2 07 ,5

istn. teren
~202,0

2 07 ,2

Przelew

202,0
T E R E N ( d o c e l o w o)

2 07 ,5

awaryjny

istn. teren
~202,0

GRODZA PRAWOSTRONNA

Rys. 4. Plan sytuacyjny tymczasowej grodzy zbiornika Niedw

PR zegl d bu d ow l an y 5/2012

89

Zapo ry wo dne , linie e le ktryczne

A R TYKU Y P R OBLE M OWE

Obecnie, na podstawie informacji

uzyskanych z IMGW w grudniu 2010
roku, okrelono przepywy budowlane: Q5% = 212 m3s-1 oraz Q10% =
160 m3s-1. S to wartoci mniejsze
od przyjtych do oblicze przepustowoci urzdze upustowych.

90

2.3. Warunki geotechniczne

Podstaw przyjcia rozwiza konstrukcyjnych tymczasowej grodzy
byy wyniki bada Instytutu Geotechniki i Hydrotechniki Politechniki Wrocawskiej [5]. Generalnie
stwierdzono, e w grnej warstwie
o miszoci (4,0 6,0) m zalegaj piaski i pospki lune i rednio
zagszczone, a poniej zagszczone grunty wirowe z du iloci rumoszu skalnego. W raporcie zalecono zapewnienie szczelnoci pod
grodz, aby zablokowa moliwo
wystpowania bardzo intensywnej
filtracji pod obiektem. Stwierdzono take, e wbicie stalowych cianek grodzy w zagszczon warstw
wirowo-rumoszow bdzie bardzo
utrudnione, a miejscami niemoliwe,
dlatego stateczno grodzy naley
zapewni poprzez odpowiednie dobranie jej szerokoci.

3. Rozwizania konstrukcyjne
Podstawowym zaoeniem w projektowaniu byo przyjcie, e grodza zachowa stabilno i nie ulegnie
zniszczeniu po przelaniu si przez
ni wody, o prawdopodobiestwie
przewyszenia p=10%.
Zaplanowano nastpujcy ukad przegrodzenia, pod oson ktrego realizowana bdzie odbudowa zapory:
po prawej stronie wzmocnienie
i przystosowanie elbetowej ciany
skrzydowej do przyjcia pitrzenia
i czca si z ni grodza stalowa
kaszycowa dochodzca do stromego brzegu, na koronie grodzy utworzony przelew awaryjny;
po lewej stronie odbudowa elbetowej ciany skrzydowej z przystosowaniem do pitrzenia wody
i czca si z ni grodza stalowa
kaszycowa.
W przypadku przelania si wody
przez grodz, zabezpieczenie przed

PRZELEW AWARYJNY
207,20

206,50 zw.w. Q

PYTA OCHRONNA
(elbetowa)

207,50

10%

P o s p k a

CIANKA DOLNA
(stalowa)

CIANKA GRNA
(stalowa)

NG

NAPR

DRENA

STENIA

P i a ski
i p o s p ka

w i r y i r u mosze
s k a lne

202,00

202,00

~ 202,00

USZCZELNIENIE
BLOK PRZYPOROWY
(beton rodzynkowy)

PYTA DENNA
(elbetowa)

NZ
WG

NAPR

WYPR

P o s p k a
ZB ZAPORY
(wodoszczelny)
Zakotwienie w skale

Rys. 5. Przekrj charakterystyczny grodzy tymczasowej zbiornika Niedw

jej podmyciem stanowi pyta elbetowa ochronna (rys. 5).

Zaproponowano te zainstalowanie urzdze kontrolno-pomiarowych w celu prowadzenia obserwacji zachowania si konstrukcji
podczas pierwszego napeniania
zbiornika oraz w trakcie eksploatacji jego grdz. Przewidziano: piezometry otwarte i cinieniowe, repery
powierzchniowe, urzdzenia do pomiaru przemieszcze poziomych
oraz aty wodowskazowe.
W celu zapewnienia szczelnoci
pod spodem grodzy zastosowano
pyty elbetowe cile przylegajce do elbetowych zbw zapory z zastosowaniem tam pczniejcych. Wystpuj wwczas trzy
gwne siy (rys. 5) od spitrzonej
wody dziaajce na: ciank czoow grodzy (NG), spd pyty fundamentowej grodzy (WG) i na zb
zapory (NZ) [9]. W celu zrwnowaenia par poziomych dziaajcych
na ukad, zastosowano bloki przyporowe, ktre dodatkowo speniaj bardzo wane zadanie, poniewa
pozwol na wymian naniesionego
gruntu w podou podczas odbudowy zapory.
W ramach oblicze statycznych
sprawdzono stateczno grodzy
na przesunicie i na obrt przy maksymalnym pitrzeniu wody otrzymujc wspczynniki bezpieczestwa
w granicach 1,271,34 w przypad-

ku przesunicia oraz w przedziale

1,411,54 dla obrotu. Sprawdzono take nacisk grodzy na podoe
i otrzymano bardzo due nadwyki
nonoci gwarantujce stabilno
grodzy. Przeprowadzono take obliczenia stabilnoci elbetowego zba
zapory na przesunicie, poniewa
dla zachowania penej wodoszczelnoci nie moe on ulec przemieszczeniu. Przypory zba w postaci blokw betonowych zapewniaj jego
stabilno, a wspczynnik bezpieczestwa na przesunicie wynosi
1,33. Sprawdzono dodatkowo wytrzymao przekroju elbetowego
zba zapory przy ekstremalnych oddziaywaniach si poziomych otrzymujc wspczynnik bezpieczestwa 2,23.

4. Prace budowlane
Prace budowlane przy wznoszeniu
grdz kaszycowych i wzmocnieniu
oraz odbudowie skrzyde betonowych
prowadzone byy przez dwie firmy.
Grodz po stronie prawej budowaa
firma ze Zgorzelca, a po stronie lewej
firma z Bogatyni. Zgodnie z przewidywaniami geotechnikw natrafiono
na due trudnoci przy wpdzaniu
pali w rumosze skalne, a wic wbijano cianki do momentu wystpienia blokujcych oporw. Odbudowa lewostronnej ciany skrzydowej
wymagaa wykonania grodzy niskiej

PRz eg l d bu d owl any 5/2012

Z ap or y w o d ne, linie elektrycz n e

Rys. 6.
Grodza
lewostronna

w ten sposb, aby wody budowlane

przepyway w caoci przez upusty
denne w filarach. Po wybudowaniu
ciany grodz nisk zdemontowano. Pod koniec wrzenia 2010 roku
prace budowlane zakcia wysoka fala powodziowa na Witce, ktra
na szczcie nie wyrzdzia duych
szkd. Maksymalny przepyw wody
oszacowano na okoo 140 m3s-1.
Firmy budowlane wykonay swoje zadanie dobrze, pomimo problemw
zwizanych z trudnymi warunkami hydrologiczno-meteorologicznymi oraz
intensywnym napywem wd gruntowych. Na rysunkach 6 i 7 przedstawiono kocowy etap wznoszenia
tymczasowych grdz, a na rysunku
8 stopie wodny Niedw po ich wybudowaniu.

5. Podsumowanie
Po katastrofie zapory ziemnej w Niedowie przystpiono natychmiast
do usuwania jej skutkw oraz do budowy grodzy tymczasowej w celu
umoliwienia pitrzenia wody dla
elektrowni Turw. Dziki doskonaej wsppracy pracownikw naukowych, projektantw wykonawcw
oraz nadzoru inwestorskiego elektrowni Turw udao si w cigu niespena czterech miesicy osign
zamierzony cel, co naley uzna
za duy sukces. Oprcz zapewnienia niezbdnej wysokoci pitrzenia, wybudowana grodza bdzie
wykorzystana do odbudowy zapory
i ewentualnych prac remontowych.
Przyjte rozwizania techniczne s

Rys. 8. Stopie wodny Niedw po wybudowaniu grodzy tymczasowej

PR zegl d bu d ow l an y 5/2012

BIBLIOGRAFIA
[1] Depczyski W., Szamowski A., Budowle
i zbiorniki wodne. Oficyna Wydawnicza
Politechniki Warszawskiej, Warszawa, 1999
[2] Dubicki A., Sota H., Zieliski J., Dorzecze
Odry. Monografia powodzi lipiec 1997. IMGW,
Warszawa, 1999
[3] Fiedler K. (red.), Gamdzyk J., Jankowski W.,
Opyrcha L., Selerski S., Wita A., Wrblewski M.,
Awarie i katastrofy zapr. Zagroenia, ich przyczyny i skutki oraz dziaania zapobiegawcze.
IMGW, Warszawa 2007
[4] Hckel S., Grodze. Wydanie II. Arkady,
Warszawa 1966
[5] Pua O., Batog A., Analiza moliwoci
posadowienia tymczasowej grodzy w oparciu o przeprowadzone badania geotechniczne na zbiorniku Niedw na rzece Witce. Raport
Instytutu Geotechniki i Hydrotechniki Politechniki
Wrocawskiej. Ser. SPR nr 2, Wrocaw 2010
[6] Pua O., Rybak C. (red.), Sarniak W.,
Fundamentowanie. Projektowanie posadowie. Dolnolskie Wydawnictwo Edukacyjne,
Wrocaw 1997
[7] Rogala R., Machajski J., Rdowicz W.,
Hydraulika stosowana. Przykady oblicze.
Wydawnictwo Politechniki Wrocawskiej.
Wrocaw, 1991
[8] Wnuk Z., monografia zbiornika wodnego
Witka. IMGW, Warszawa 1980
[9] BN-67/881101. Budownictwo hydrotechniczne. Obcienie budowli w obliczeniach statycznych
[10] Instrukcja techniczna ujcia wody na zbiorniku Witka. BOT Elektr. Turw S.A, Bogatynia
2007
[11] Odbudowa zapory na rzece Witka
w Niedowie. Hydroprojekt Wrocaw Spka
z o.o., Wrocaw 20102011
[12] PN-81/B-03020. Grunty budowlane.
Posadowienie bezporednie budowli
[13] PN-EN 2061 Beton Cz 1: Wymagania,
waciwoci, produkcja i zgodno
[14] PN-B-03264: 2002. Konstrukcje betonowe
elbetowe i sprone. Obliczenia statyczne i pro
jektowanie
[15] PN-2000/B-032001. Konstrukcje stalowe w budownictwie wodnym rdldowym.
Obliczenia statyczne i projektowanie
[16] Projekt obiektu D-6423. Warszawskie biuro
projektw energetycznych, Warszawa 1958
[17] Roboty ziemne. Warunki techniczne
wykonania i odbioru. Ministerstwo Ochrony
rodowiska Zasobw Naturalnych i Lenictwa,
Warszawa, 1994
[18] Rozporzdzenie ministra rodowiska
z 20kwietnia 2007 r. w sprawie warunkw technicznych, jakim powinny odpowiada budowle
hydrotechniczne i ich usytuowanie, Dz. U. 2007
Nr 86 poz. 579
[19] Zbiornik Witka. Grodza tymczasowa
z prawej i z lewej strony zapory. Hydroprojekt
Wrocaw Spka z o.o., Wrocaw 2010

A R TYKU Y P R OBLE M OWE

Rys. 7.
Grodza
prawostronna

przykadem rozwizania problemu

szybkiego uzyskania staego pitrzenia po awarii zapory, z zachowaniem
penego bezpieczestwa uytkowania zbiornika, przed zakoczeniem
procesu odbudowy.

91