You are on page 1of 40

Socjologia podstawowe pojcia

Socjologia to nauka o spoeczestwie. Prezentuje fakty oczywiste, ale czyni to jzykiem


naukowym
Socjologia- sposb poznawania spoeczestwa. Mwi to, co wszyscy wiedz, ale jzykiem,
ktrego nikt nie rozumie.
Sowo "socjologia" na okrelenie nauk o spoeczestwie zostao wymylone przez Augusta
Comte'a. Mona wysnu analogi do wiata przyrody, gdy zdaniem Comte'a wiat spoeczny
i przyrodniczy rzdz si takimi samymi prawami.
W. Dilhtey wprowadzi dwa podziay nauk. Pierwszy z nich rnicowa je na nauki o kulturze
i naturze, a drugi na nomotetyczne i idiograficzne. Nauki o naturze s nomotetyczne,
natomiast o kulturze idiograficzne. Czowiek tworzy kultur, wic tym samym jego wiat jest
nieco odrbny od wiata naturalnego.
R E K L A M A czytaj dalej
Max Weber zakwestionowa ten sd uwaajc, ze socjologie nie jest jedynie nauk
idiograficzn, poniewa przedstawia szereg oglniejszych wnioskw. Socjologia jako nauka
rozpatruje due i mae grupy spoeczne.
Istniej dwa przeciwstawne stanowiska, co do realnoci grup spoecznych:

realizm - rodowisko spoeczne jest realne, grupy spoeczne posiadaj oprcz


namacalnej egzystencji rwnie wiadomo odrbnoci
nominalizm - grupa spoeczna skada si z wielu osb, ktre tworz pewn
zbiorowo. Ta zbiorowo jednak to tylko te osoby, nic ponad to

Nauki tosame socjologii:

etnologia - przedstawia rzeczywisto spoeczn w kontekcie kulturowym


politologia - nauka zajmujca si badaniem struktur wadzy w spoeczestwie
demografia - opisuje pierwotne procesy spoeczne. Z tego te wzgldu zajmuje bardzo
wan rol w socjologii

A. Comte wyrni dwie warstwy badawcze nauk spoecznych:

warstwa oglna - statyka (budowa spoeczestwa) i dynamika spoeczna


(przeksztacenia spoeczestw)
warstwa szczegowa - badanie poszczeglnych struktur spoecznych (socjologia
wychowania, wsi, rodziny, itp.)

Socjologi moemy te podzieli ze wzgldu na wielko struktur, ktrymi ma si zajmowa:

makrosocjologia - zajmuje si wielkimi strukturami jak pastwa, narody, cywilizacje


mikrosocjologia - interesuj j mae struktury spoeczne jak rodzina, grupa
rwienicza, grupa zawodowa

Socjologia znajduje si w stanie cigego rozwoju, jest to nauka dynamiczna, na miejsce


starych teorii powstaj nowe. Nie istniej okrelone wzory zachowa, brak jest w nich
prawidowoci. Historia socjologii zna wiele nazwisk, ktre tworzyy podwaliny pod t
nauk:

Herber Spencer - porwna spoeczestwo do organizmu ywego, a procesy


zachodzce w zbiorowociach ludzkich do analogicznych zachodzcych w ywych
istotach. Spoeczestwo, aby istnie, musi konsumowa pewne dobra, a od
perfekcyjnego funkcjonowania jednej czci zaley bezbdne dziaanie caoci.
Zaproponowaa funkcjonalistyczne podejcie do spraw spoecznych. Poszczeglne
czci spoeczestwa zale od siebie i su sobie nawzajem. Kada z nich jest
niezbdna do prawidowego funkcjonowania caoci.
E. Durkheim - socjologia winna sta si nauk praktyczn odsaniajc reguy ycia
spoecznego. Durkheima interesowao, jakie siy spajaj spoeczestwo w jeden
organizm, co przesdza o trwaoci wizi spoecznych. Jego zdaniem tym spoiwem s
wartoci, w ktre wierz czonkowie spoeczestwa oraz przekonania, ktre
podzielaj.
Karol Marks - koncentrowa si na wymiarze ekonomicznym funkcjonowania
spoeczestwa. Takie podejcie rwnie jest konieczne, cho Marks je zbyt uwypukli
Max Weber - prowadzi spr ideologiczny z Marksem, wskazywa na inne wane
elementy ycia spoecznego. wiadomo, jego zdaniem, moe mie na niego
zasadniczy wpyw.
amerykaska socjologia - komunikacja midzyludzka jest podstaw istnienia
spoeczestwa. Spoeczestwo opiera si na relacjach midzyludzkich i dziki nim
trwa

TERMINY SOCJOLOGICZNE
Grupa spoeczna
Grupa spoeczna opiera si na wzajemnych interakcjach midzy jednostkami, zespalaj j
pewne wsplne dziaania. Wedug socjologw nie wszystkie grupy maj status grupy
spoecznej. Grup spoeczn nie jest np. zbiorowo, czyli grupa osb nie wchodzcych ze
sob w interakcje spoeczne i nie majcych poczucia odrbnoci. Zbiorowoci, a nie grup
jest tum, grupa osb na dworcu czekajca na pocig, itp. Zbiorowo moe by grona dla
poszczeglnych jednostek. Grupa spoeczna natomiast posiada wiadomo wsplnoty i
odrbnoci.
Grupy spoeczne dziel si na:
a. pierwotne i wtrne. Pierwotne s to grupy, poprzez ktre jednostka wchodzi w
spoeczestwo (rodzina, przyjaciele, ssiedzi, grupa rwienicza). Charakteryzuj si
niewielk liczb czonkw, w zwizku z tym miedzy jednostkami wystpuj bezporednie
interakcje. Czonkowie takiej grupy s take gboko zaangaowani emocjonalnie w jej
dziaalno. Grupy wtrne s to natomiast grupy liczne, gdzie nie jest moliwe bezporednie
kontaktowanie si z wszystkimi czonkami grupy. Zaangaowanie emocjonalne nie jest due,
poniewa s to grupy celowe i najwaniejszym zadaniem grupy jest realizacja celu, do
ktrego zostaa powoana. Grupy pierwotne mog si przeksztaci na grupy wtrne, proces
odwrotny te jest moliwy.

b. formalne i nieformalne. Formalne wyznaczaj ramy czonkostwa w postaci rozmaitych


przepisw pozostawionych na papierze ( szpital, szkoa, zakad pracy), natomiast nieformalne
powstaj w sposb spontaniczny i nie precyzuj kryteriw czonkostwa. Tak grup
nieformaln jest np. grupa zabawowa.
c. swoje oraz obce. Z grupami uznawanymi za swoje jednostka si identyfikuje, postrzega je
pozytywnie oraz podtrzymuje przyjacielskie relacje. Pielgnuje z nich tylko mie
wspomnienia. Natomiast grupa obca jest postrzegana negatywnie, z wrogoci, w relacjach z
ni jednostka pielgnuje negatywne odczucia. Dobre uczynki s natomiast traktowane jako
incydentalne
d. ekskluzywne i inkluzywne. Grupy ekskluzywne maj ograniczon liczb czonkw, gdy
kandydaci musz speni cile okrelone warunki, by do nich przystpi (np. Business Centre
Club). Grupy inkluzywne zapraszaj natomiast kadego, kto zechce by czonkiem grupy.
e. autoteliczne i celowe. Czonkowie grupy autotelicznej s ze sob bez wzgldu na korzyci,
jakie im to przynosi. Grup autoteliczn jest rodzina. Natomiast czonkowie grupy celowej s
powizani jakim interesem, s czonkami grupy, poniewa realizuj za jej porednictwem
swoje interesy.
Inne typy zbiorowoci
Tum - rodzaj zbiorowoci ludzkiej, ktr tworz masy ludzkie, pomidzy ktrymi nie
wystpuj adne zalenoci, ale mimo tego moe si pojawi psychika tumu powodujca, e
ludzie w tumie zachowuj si podobnie. Tum ulegajcy psychice zachowuje si w sposb
irracjonalny i nieprzewidywalny, jest atwy do manipulowania, kada z jednostek nie
zachowuje si w sposb zgodny z logik. Przeciwdziaanie psychice tumu polega na
podzieleniu go na mniejsze czci, ustaleniu lidera, ktry potrafi kontaktowa si z tumem
oraz na bieco go informowa.
Kategoria spoeczna - zbiorowo ludzka, w ktrej skad wchodzi wiele osb, ktre posiadaj
wsplne cechy. Nie ma jednak miedzy nimi adnej wizi. Niewykluczone jednak, ze moe si
ona pojawi.
Organizacja spoeczna
Max Weber wyrni nastpujce cechy organizacji
a. specjalizacja oraz podzia pracy - pracownicy maj okrelone zadania i s obowizani
je wykona
b. hierarchiczno - stanowiska pracownicze s wzajemnie poczone. Istnieje podzia na
stanowiska przeoonych oraz podwadnych
c. regulacje i zasady - organizacja posiada spisane i powszechnie dostpne regulacje,
ktre obowizuj wszystkich. Zasady te reguluj wszystkie czynnoci wykonywane w
organizacji
d. neutralno uczuciowa - pracownicy organizacji nie mog by zaangaowani
emocjonalnie w czynnoci wykonywane w organizacji. Najwaniejszy jest cel.
e. dokumentowanie wszystkich dziaa organizacji
f. fachowo - kady czonek organizacji winien si zna na swoich obowizkach
g. nie przyporzdkowywanie stanowisk w organizacji konkretnym jednostkom

Najwaniejsze zjawiska negatywne wystpujce w organizacji:


a.
b.
c.
d.

brak elastycznoci organizacji oraz zbytni tradycjonalizm


niech do przeprowadzania zmian
zmiana hierarchii celw
upodmiotowienie stosunkw wewntrz organizacji

Wyrniamy nastpujce rodzaje organizacji spoecznych:


a. dobrowolne - kada jednostka moe bra udzia w yciu spoeczestwa. Dobrowolne
organizacje s tworzone przez samych obywateli, ktrzy chc dziaa dla dobra ogu.
Kady, kto chce, moe sta si ich czonkiem. Obrazem takiego zaangaowania
obywateli jest teraz czsto uywane pojcie "spoeczestwo obywatelskie".
b. przymusowe - izoluj jednostki od reszty otoczenia, mocno schierarchizowane i
posiadajce sztywn struktur formaln. Nie toleruj nieposuszestwa
c. utylitarne - organizacje tworzone, aby zrealizowa okrelony cel (np. wojsko, policja,
szkoa, itp.)
Pojcia zwizane z organizacjami:
a. ekologia organizacji - oznacza wzajemn zaleno midzy organizacjami, a
rodowiskiem, na ktrego terenie dziaa. Mamy z ni do czynienia tam, gdzie istnieje
zapotrzebowanie na usugi organizacji
b. dynamika organizacji - wszelkie procesy zachodzce w onie organizacji,
przeobraajce jej struktur oraz relacje midzy ich czonkami (np. walka o
przywdztwo, zmiana hierarchii wartoci, zmiana celw, itp.)
c. funkcjonalizm - prd umysowy koncentrujcy si na badaniu hierarchii potrzeb w
organizacjach oraz grupach spoecznych. Wyrniamy bowiem nie tylko potrzeby
zwizane z materialn sfer ycia czowieka, ale rwnie potrzeby duchowe.
Waciwa rwnowaga midzy tymi dwoma rodzajami potrzeba gwarantuje
pomylno i szczcie czowieka.
Instytucja spoeczna
Instytucja to specyficzny typ organizacji spoecznej, ktry jest nastawiony na zaspokajanie
okrelonych potrzeb i rozwizywanie problemw jej czonkw
Rodzaje instytucji spoecznych:
a. rodzina - pierwsza i najbardziej pierwotna instytucja spoeczna
b. gospodarcze - skupiaj si na ekonomicznych aspektach ycia czowieka
c. polityczne - instytucje wyszego rzdu, gdy polityka wkracza do gry wtedy, gdy
ludno zaspokaja swoje potrzeby materialne w takim stopniu, by tworzy zrby
organizacji wadzy
d. edukacyjne - skupiajce si na celach wychowawczych i socjalizacyjnych
e. religijne - oferujce czno ze sfer pozazmysow, duchow, uprawomocniajce
okrelony ad spoeczny
f. nowe - pojawiajce si wraz z rozwojem spoeczestwa (np. zwizane ze sub
zdrowia)

Socjalizacja
Socjalizacj nazywamy proces majcy na celu uspoecznienie jednostki, dokonuje si on na
wielu poziomach i w rnych instytucjach. Praktycznie rzecz biorc, czowiek uczy si
stawa si czonkiem spoeczestwa cae ycie. Oddziaywania spoeczne midzy
jednostkami ksztatuj u kadej z nich osobowo, ucz poszanowania norm i wartoci
istotnych dla spoeczestwa oraz schematw zachowa, ktre czyni z niego "istot
spoeczn".
Socjalizacja dokonuj si poprzez:
a. wzmacnianie - system kar i nagrd pitnujcych niewaciwe zachowania i
nagradzajcych prawidowe
b. przekaz symboliczny
c. przekaz intencjonalny - sterowany przez instytucje edukacyjne proces ksztatowania
okrelonych wartoci w gowie jednostki. Zajmuje si tym szkoa, a take w
najwczeniejszym etapie rozwoju modego czowieka rodzina
Socjalizacja jest wspomagana poprzez zjawisko zwane kontrol spoeczn. Instytucje
powoane do kontrolowania ludzkich zachowa dysponuj zestawem nagrd i sankcji,
nagradzajcych prawidowe, a karzcych dewiacyjne zachowania.
Status i rola spoeczna
Statusem nazywamy miejsce jednostki w spoeczestwie.
Wyrniamy dwa rodzaje statusu:
a. przypisany - jednostka dziedziczy okrelon pozycj spoeczn z racji przynalenoci
do danej grupy (np. narodowo)
b) nabyty - jednostka sama musi sobie wywalczy pozycje w spoeczestwie poprzez
edukacj lub te posiadanie odpowiednich rodkw materialnych, by sobie dan pozycj
spoeczn kupi
Rola spoeczna jest to zbir oczekiwa wobec jednostki, ktra posiada okrelony status
spoeczny. Jednostka posiadajca ten status posiada przynalene mu prawa i obowizki, ktre
wyznaczaj nakazy i zakazy zwizane z penion rol.
Wizk rl spoecznych nazywamy jednoczesne sprawowanie wielu rl spoecznych z racji
przynalenoci do wielu grup spoecznych. Jednostka peni wiele rl, ktre wzajemnie na
siebie oddziaywuj. Osoba pozostajca w wizce rl spoecznych moe wej w konflikt w
zwizku z penieniem rl majcych przeciwstawne wymagania.
Kompleksem statusw nazywamy zajmowanie w spoeczestwie rnych pozycji
spoecznych.
Struktura spoeczna
Mamy dwie wizje struktury spoecznej:

a. niezmienny ukad statusw spoecznych oraz wzajemne zalenoci midzy nimi


b. powizanie ze sob statusw w uporzdkowanym, wartociujcym systemie
Wyrniamy nastpujce typy struktur spoecznych:
a. klasowa - stworzona przez K. Marksa, istot podziau klasowego spoeczestwa jest
stan posiadania poszczeglnych grup spoecznych. Ten podzia opiera si na
nierwnociach ekonomicznych. Wszystkie zdarzenia zachodzce w rodowisku
spoecznych s odzwierciedleniem pozycji jednostki w dostpie do rodkw
produkcji. W marksowskim podejciu istniej tylko dwie klasy: klasa posiadaczy i
klasa robotnicza (proletariat). Warner wyrni wicej ni dwie klasy, jest ich a
sze, wrd nich newralgiczn rol peni klasa rednia, ktrej istnieje gwarantuje
rozwj spoeczestwa.
b. warstwowa - jej twrc jest M. Weber, ktry nie zgadza si w wielu kwestiach z
Marksem. Struktura warstwa nie odnosi si jedynie do sfery ekonomicznej, ale
rwnie do sfery prestiu spoecznego oraz wadzy. Struktura warstwowa w wielu
miejscach jest sprzeczna z klasow wizj spoeczestwa. Nikt nie jest przypisany do
jednej warstwy, w zwizku z tym istnieje pd do zmieniania pozycji spoecznej
poprzez awans lub degradacj. Warstwy nie konstytuuj bowiem grup spoecznych,
czy ich bowiem ideologia, a nie wsplny interes.
c. zawodowa - sie zalenoci w zakadach pracy, przedsibiorstwach, poprzez
wykonywany zawd jednostka okrela swoj pozycj w spoeczestwie
d. struktura pciowa i etniczna - niezalena od jednostki, poniewa rasa i pe s cechami
biologicznymi, z ktrymi czowiek si rodzi. Podziaa ze wzgldu na ras i pe ma
jednak zasadnicze znaczenie dla spoeczestwa i relacji midzy jednostkami.
Dziaanie spoeczne
Dziaaniem spoecznym nazywamy zachowanie jednostek, uwzgldniajce reakcje innych i
zorientowane na inne jednostki. Weber podzieli dziaania ludzkie na cztery rodzaje:
a. dziaania racjonalne ze wzgldu na cel - jednostka dziaa tutaj instrumentalnie,
kalkuluje nastpstwa dziaania i wybiera te cele, ktre mona osign
akceptowanymi przez jednostk wartociami
b. dziaania racjonalne ze wzgldu na wartoci - dla jednostki najwaniejszy jest cel,
dziaa w myl prawida "cel uwica rodki"
c. dziaania afektywne - dziaania pod wpywem emocji
d. dziaania tradycjonalne - postpowanie zgodne z utartym sposobem mylenia
Zachowania spoeczne wedug Mertona dziel si nastpujco:
a.
b.
c.
d.

konformistyczne - akceptacja celw i rodkw sucych do ich realizacji


rytualistyczne - akceptacja rodkw, ale niezgoda na cele
innowacyjne - proponowanie nowych rodkw do realizacji okrelonego celu
buntownicze - rezygnacja zarwno ze starych celw jak i rodkw i zastpienie ich
nowymi

Dewiacja

Zachowaniem dewiacyjnym nazywamy takie zachowanie, ktre odbiega od powszechnie


akceptowanych norm spoecznych. Jej wystpowanie jest wynikiem nieskutecznoci kontroli
spoecznej, stanowi zakcenie rwnowagi.
Marks uwaa, ze zachowania dewiacyjne s nieuchronnym wynikiem podziau klasowego,
przejawiaj si w konflikcie miedzy posiadaczami, a robotnikami. Zachowania dewiacyjne
wskazuj na nieskuteczno zarwno organw kontroli spoecznej jak i samego procesu
socjalizacji. Tego typu zachowania si rozprzestrzeniaj, poniewa s zbyt agodnie karane.
Pewna grupa socjologw zwraca uwag na jeszcze inne powody pojawiania si zachowa
dewiacyjnych. Pojawiaj si one nie tyle, dlatego, e ludzie maj tendencj do zachowywania
si niezgodnie z oglnie przyjtymi normami oraz wartociami, ale z uwagi na zmienno
samych norm. To spojrzenia na zachowania dewiacyjne, czyli niezgodne z oglnie przyjtymi
normami i wartociami zwraca uwag na fakt, ze dewiacja nie moe oznacza zego
zachowania tylko zachowanie inne. Jej konsekwencje nie musz by negatywne, poniewa
uwiadamia ogowi istnienie wartoci i norm oraz organizuje spoeczestwo.
Rodzina
Jest wiele definicji rodziny, poniewa jest to bardzo skomplikowany, mimo swej pozornej
prostoty, twr spoeczny. Rodzina stanowi szereg osb, z ktrymi dana jednostka jest
spokrewniona. Rodzin mona traktowa jako:
a. grup spoeczn - skada si bowiem z wielu osb, wzajemnie od siebie uzalenionych
i poczonych wizi spoeczn. Scalaj j w jedno take pewne wartoci i normy,
powszechnie podzielane przez czonkw rodziny
b. instytucj - czonkowie rodziny s tu postrzegani nie jako okrelone osoby, np. pan
Nowak, ale raczej jako pozycje w jej strukturze (syn, matka, dziadek). Badacze
traktujcy rodzin jak instytucj s zainteresowani relacjami midzy jej czonkami
c. system - rodzina jest postrzegana w tym kontekcie jako sposb organizacji
spoeczestwa
Najwaniejszym zadaniem rodziny jest prokreacja, czyli utrzymanie trwaoci biologicznej
spoecznoci oraz przekazywanie wartoci kultury.
Rne spoecznoci wypracoway rozmaite formy rodziny, ktre jednake maj wspln
cech. Mianowicie rodzina wszdzie funkcjonuje jako maestwa oraz pewna instytucja.
Relacje seksualne s wszdzie akceptowane gwnie midzy maonkami. Maestwo jest
form wspycia spoecznego. Kiedy dwoje ludzi zawiera zwizek maeski, nowo
powstaa rodzina wchodzi w relacje ze spoeczestwem, ktre ze swojej strony zastrzega
sobie prawo do ingerencji w jej istot.
Maestwo jest zawsze zawierane przed przedstawicielem spoeczestwa, gwnie
urzdnikiem stanu cywilnego lub ksidzem i ma charakter doniosej uroczystoci
podkrelajcej wag wydarzenia. Maonkowie zawierajc zwizek, otrzymuj szereg
przywilejw, gwarantowanych im przez ustawodawstwo. Jest to midzy innymi przywilej
dziedziczenia po zmarym wspmaonku lub te dziedziczenia majtku przez dzieci po
zmarych najbliszych krewnych. Innym przywilejem jest wyczno na akt seksualny, w
peni akceptowany przez spoeczestwo tylko miedzy wspmaonkami.

Wyrniamy nastpujce rodzaje rodziny:


a. monogamiczn - zwizku jednego mczyzny z jedn kobiet. Przybiera ona posta
rodziny nuklearnej, czyli rodzicw wraz ze swoimi dziemi lub rodziny poszerzonej,
do ktrej doczaj jeszcze dziadkowie, najblisi krewni, itp.
b. poligamicznej - wystpujcej wtedy, gdy jeden mczyzna wie si wzami
maeskimi z kilkoma kobietami lub jedna kobieta z kilkoma mczyznami.
Wystpuje jeszcze w spoeczestwach tradycyjnych
Wyrniamy nastpujce funkcje rodziny:
a. prokreacyjna - przekazywanie ycia nastpnym pokoleniom
b. seksualna - zaspokajanie popdu pciowego
c. ekonomiczna - rodzina jako instytucja zabezpieczajca swoim czonkom egzystencj
poprzez gromadzenie dbr
d. spoeczna - zdobywanie dla jednostki miejsca w spoeczestwie
e. emocjonalna - realizacja potrzeb uczuciowych poprzez rodzin
f. socjalizacyjna - wychowywanie czonkw do ycia w spoeczestwie, wpajanie im
wartoci oraz regu wspycia spoecznego.
Obecnie instytucja rodziny przeywa szereg zmian, wpywajcych na jej wewntrzn
konsystencj. Najwaniejsze z nich dotycz:
a. redukcji rodziny do coraz mniejszej grupy osb. Zanikaj rodziny wielopokoleniowe
b. osabienia wizi spoecznych na onie rodziny - dziaalno zawodowa kobiet skraca
czas trwania maestwa
c. rosncego przyzwolenia do nawizywania relacji seksualnych poza maestwem
Kultura
Kultur nazywamy cao tworw ludzkich, ktrym przypisano form umoliwiajc
dopasowanie si jednostki do spoeczestwa. Kultura jest zawsze cile zespolona z narodem i
poprzez odniesienie do niego mona j zrozumie i objani. Kultur mona zarwno
przeksztaca jak i przekazywa. Kultura jest immanentn waciwoci grupy spoecznej.
Podstaw kadej kultury jest:
jzyk - system sowny sucy do przekazywania wiadomoci wewntrz grupy
technologia - sposoby produkcji towarw
wartoci - czci kultury nadajce jej kolorytu
przekonania - poprzez wyraanie takich samych pogldw jednostka moe
przystosowa si w rodowisku spoecznym
e. normy - przeksztacanie wartoci na okrelone reguy zachowania
f. informacje - odpowiedni zasb wiedzy pozwala jednostce znale si w kadej
sytuacji
a.
b.
c.
d.

Wszystkie te czci kultury nie istniej niezalenie od siebie. Wprost przeciwnie, s od siebie
gboko uzalenione i sprzone.

Kada kultura jest wewntrznie zrnicowana, czy to globalnie, czy te regionalnie i klasowo.
Kada z nich jednak posiada pewne jdro, ktre jest wsplne dla wszystkich. S to systemy
jzykowe, historia oraz tradycja. Rni je za np. metoda doboru sw, sposb ubierania si,
itp. W onie kultur mona wyrni subkultury, ktre przeksztacaj pewne elementy kultury
przy zachowaniu jdra kultury. Subkultury jeszcze mieszcz si w onie kultury, poza jej
granice wychodz natomiast kontrkultury, ktre nie akceptuj danej kultury prbujc
stworzy now.
Obecnie istnieje trend do tworzenia spoeczestw wielokulturowych, czyli takich, gdzie
wspistniej ze sob przedstawiciele rnych kultur. Takie mechanizmy jednak mog
funkcjonowa jedynie w niektrych pastwach, tam gdzie yje spoeczno wieloetniczna od
pokole. W spoeczestwach jednolitych etnicznie wci ywe s bowiem przypadki
etnocentryzmu, czyli postrzegania swojej kultury jako lepszej od innych.
Kultura tworzy dwa rodzaje spoecznoci:
a. plemiona - niewielka spoecznoci, ktrej czonkowie utrzymuj bliskie relacje ze
sob
b. nard - wielka grupa jednostek poczonych w jedno poprzez kultur. Kultura jest
podstawowym ogniwem dla okrelenia przynalenoci do konkretnego narodu
Elementy konstytuujce nard:
a. natury obiektywnej - nard stanowi zbiorowo zamieszkujc pewne okrelone
terytorium. Nard ma swoj przeszo, histori, wspln kultur, ekonomi i
struktur wadzy
b. natury subiektywnej - nard to pewna wsplnota posiadajca okrelone wartoci, ktre
podzielaj czonkowie tej zbiorowoci
Wadza
Wadza jest nieodczn czci zorganizowanego spoeczestwa. Struktury wadzy i sposb
jej sprawowania okrelaj cechy caej zbiorowoci i system nierwnoci spoecznych, ktry
tam si ukonstytuowa.
Dwie definicje wadzy:
a. weberowska - wadza to zdolno realizacji wasnych celw wbrew innym ludziom
b. mertonowska - wadza to moliwo zarzdzania zachowaniem innych
Istniej dwa rodzaje sprawowania wadzy
a. jednostkowa - pewna osoba sprawuje nad innymi kontrol, poniewa
podporzdkowani jej ludzie s przekonani o jej autorytecie lub si jej boj
b. spoeczna - jednostka sprawuje wadz nad innymi ludmi, poniewa piastuje w
spoeczestwie wysok pozycj spoeczn. Ta pozycje daje jej moliwo wydawania
polece innym
Legitymizacja wadzy opiera si na trzech zasadniczych rodzajach jej sprawowania (wedug
Webera). S to:

a. wadza tradycyjna - wadza opierajca si na zasadach dziedziczenia. W monarchii


dziedzicznej wadz po ojcu przejmowa najstarszy syn. Ten rodzaj wadzy istnia w
spoeczestwach tradycyjnych i zanika wraz z uprzemysowieniem. Nie gwarantuje on
bowiem pomylnoci narodom, poniewa wadca moe nie umie zarzdza du
zbiorowoci ludzi
b. wadza legalna - zasady sprawowania wadzy s formalizowane przez spoeczestwo,
ktre samo wybiera sobie wadcw. Wybiera ich w powszechnych demokratycznych
wyborach
c. wadza charyzmatyczna - sprawowanie wadzy przez jednostk, ktra jest do tej roli
predestynowana przez pewne cechy jej osobowoci. Inni ludzie dostrzegaj, ze ta
osoba ma wrodzone cechy przywdcze i dobrowolnie si godz, by ona nimi rzdzia.
Ten rodzaj wadzy pojawia si w okolicznociach kryzysowych, jest nietrway oraz
uwidacznia si w sytuacjach, gdy nastpuje przerwa w sprawowaniu legalnej wadzy
(np. mier przywdcy, ktrego nie zastpiono jeszcze innym).
Ludzie s posuszni swoim przywdcom, poniewa s do tego przymuszani przez aktualnie
istniejce ustawodawstwo lub te s oportunistami, czyli boj si aktywnie wystpi
przeciwko nim. Wadza bowiem ogranicza indywidualizm czowieka zmniejszajc zakres
jego wolnoci. Czasami jednak ludzie decyduj si stawi opr wadcom jeli s przekonani,
e ich wolno jest zbytnio ograniczana lub s przekonani, ze ich przywdcy zdobyli wadz
nielegalnie i dlatego nie ma powodu, by przestrzega narzucanego im nielegalnie prawa.
Istnienie struktur wadzy jest jednak korzystne dla kadej zbiorowoci. Osoba przywdcy
bowiem jednoczy j, koordynuje jej dziaania oraz propaguje pewne postpowania, korzystne
z punktu widzenia spoecznoci.
Istniej trzy rodzaje wadzy:
a. absolutna - decyzja podejmowana jest samodzielnie przez przywdc, ktry zapewnia
sobie posuszestwo podwadnych aparatem przymusu, jest to z reguy wadza
doywotnia
b. autokratyczna - jednostka jest podrzdna wobec organw pastwa, ktre wymagaj
bezwzgldnego podporzdkowania si ich postanowieniom
c. demokratyczna - decyzje s podejmowane kolektywnie, wadca konsultuje swoje
postanowienia z podwadnymi, jest to wadza okresowa, ktr spoeczestwo moe
zmieni
Inny podzia wadzy:
a. wadza ekspercka - dziaania jednostek koordynuje ekspert w danej dziedzinie
b. wadza wodzirejska - plan dziaa koordynuje wodzirej - osoba, ktra wie, co w
danym momencie naley czyni
c. wadza moralizatorska - pewna osoba wyznacza kodeks moralny narzucajcy pewne
reguy postpowania

Socjologia, zagadnienia podstawowe


POJCIE SOCJOLOGII JAKO NAUKI

Pojcie "socjologia" zostao uyte pierwszy raz przez Augusta Comte w "Kursie filozofii
pozytywnej" (tom czwarty), ktra zostaa wydana w 1837 roku we Francji. Termin ten suy
do okrelenia czowieka w charakterze gatunku spoecznego, nie skupia si wycznie na
rozpatrywaniu go pod wzgldem biologicznym, odnoszc si w ten sposb do nurtu
mylowego jaki wzi swj pocztek ju w staroytnoci (Arystoteles) i uwaa czowieka za
istot wycznie spoeczn.
Etymologia wyrazu "socjologia" pokazuje, e jest on zoeniem dwch sw ociosspoeczestwo oraz logos-nauka, a wiec w dosownym przekadzie jest to nauka o
spoeczestwie. Na tak oglnym okreleniu tego sowa wspczesna nauka jednak nie
poprzestaje, gdy do grupy nauk spoecznych lub humanistycznych (np. socjologia,
psychologia, prawo, kulturoznawstwo, historia, ekonomia) naley wiele dziedzin zajmujcych
si wanie spoeczestwem. Ich zadaniem jest badanie czowieka w okrelonych
zbiorowociach.
Socjologia okrela wspycie w spoeczestwie, funkcjonowanie w okrelonych
zbiorowociach ludzkich - bada zachowanie czowieka na tle ludzi. Dzieje si to na takiej
samej zasadzie jak w innych dziedzinach, np. w historii bada si dawne dzieje ludzkoci,
prawo okrela midzyludzkie zasady funkcjonowania, a ekonomia odnosi si do racjonalizmu
w gospodarce.
Socjologia to nauka badajca wspycie spoeczne, jego zarwno materialne, jak i
niematerialne efekty, czynniki dziki ktrym powstaj , take ich rozwojem i zanikiem,
zajmuje si badaniem ludzi pod wzgldem ich uwarunkowania we wzajemnym wspyciu.
Socjologi mona podzieli na dwa nurty: kontraktualistyczny i realistyczny. Wyznawcy tego
pierwszego (Demokryt, J.J.Roussou) s przekonani, e wzajemne wspycie w
spoeczestwie wynika z pewnej specyficznej umowy spoecznej.
Realici natomiast s zdania, e za wspycie jest uwarunkowane genetycznie, pierwotnie,
czyli, e czowiek od zawsze y w jakiej zbiorowoci ludzkiej, gdy sam nie byby w stanie
przetrwa. wiadcz o tym takie fakty jak:
-natura biologiczna, czyli e czowiek rodzc si nie jest zdolny do ycia w pojedynk
-jzyk
-cechy, ktre charakteryzuj istot ludzk maj swoje podoe w kulturze
Efektem ycia ludzi materialnym oraz niematerialnym jest kultura.
Z podanych wyej rozwaa wynika, e zakres jaki obejmuje nauka socjologii jest do
szeroki. Jego bogactwo wynika z jake rnorodnego ycia ludzkiego. Z uwagi na to, e w
socjologii oglnej mona wyodrbni osobne grupy socjologiczne, pojawiy si takie
dyscypliny jak: socjologia wsi lub miasta, kultury, pracy medycyny, itd.
GWNE POJCIA POJAWIAJCE SI W SOCJOLOGII
Wspycie spoeczne okrela naleno czowieka do danej zbiorowoci spoecznej.
Zbiorowo ta jest bardzo szerokim i oglnym pojciem jakie funkcjonuje w socjologii. Cz

socjologw jako bardziej oglne dla okrelenia trwaej formy ycia w grupie uwaa pojcie
spoeczestwo. To pojcie jednak ma odmienne znaczenie historyczne i uywanie go jest
czasem powodem nieporozumie. Termin zbiorowo spoeczna okrela neutralnie
rnorodne zbiorowoci ludzi.
W zbiorowociach spoecznych moemy zauway nastpujce ich rodzaje: grupa spoeczna,
tum, warstwa spoeczne, zbiegowisko, publiczno, klasa itd.
Socjologia ma za zadanie sklasyfikowa dokadnie rnorakie rodzaje zbiorowoci,
okrelenie charakteryzujcych je cech, procesw jakie mog w nich zachodzi oraz struktur,
poniewa - mimo i zbiorowoci spoeczny to wytwory historyczne, czyli powstajce w
danym czasie w wyniku specyficznych warunkw w danym okresie czasu i posiadaj
charakterystyczne cechy dla danego okresu w dziejach, w ktrych zostay stworzone - to
cz cech procesw jakie w nich zachodz oraz struktur jest staa i si powtarza mimo
upywu czasu. Poddajc analizie zbiorowoci spoeczne warto zwrci uwag na ich typy oraz
struktury, bdce obiektywnym obrazem ich funkcjonowania i rozwoju, a take ich
oboplnego podporzdkowania. Przy tym wane jest, aby nie myli pojcia zbiorowoci
spoecznej z terminem prostych zbiorw ludzkich.
Zbiorowo spoeczna jest ogem ludzi, ktrzy przebywaj duej bd krcej, przy
konkretnych ramach czasowych, w takim skupisku, w ktrym ich wzajemna bezporednia
styczno czonkw ze sob jest wysoce prawdopodobna.
Zbir spoeczny to ogl ludzi, ktry powsta podczas praktyki wzajemnej symbiozy
spoecznej, a wiec zbir ten obejmuje ludzi, odznaczajcych si jedn wspln cech, jaka
zostaa zauwaona przez obserwatora z zewntrz, niezalenie od tego czy ludzie ci maj tego
wiadomo czy te nie. Rnica midzy zbiorem spoecznym a zbiorem logicznym jest taka,
e jest on okrelony nie wzgldem dowolnej cechy jak zauway obserwator, lecz na
podstawie charakterystycznej cechy, kierujcych si okrelonymi kryteriami, samych
czonkw zbioru spoecznego. Do gwnych zbiorw spoecznych zalicza si: zbiorowisko
spoeczne, oddzielne typy psychologiczno-spoeczne oraz spoeczn kategori czonkostwa.
Kategoria spoeczna czonkostwa jest ogem ludzi, ktrzy w rozumieniu dystrybutywnym
zostali sklasyfikowani podczas praktyki ycia spoecznego dla danej zbiorowoci pod ktem
okrelonych cech, przykadowo takich jak: pe, miejsce pracy, wiek, stan rodzinny, stan
cywilny, zawd, wyksztacenie itp. Kategoria spoeczna czonkostwa jest powizana z
pozycj oraz rol spoeczn.
Pozycja spoeczne jest zbiorem uprawnie, ktre z tytuu roli oraz odgrywanej funkcji posiada
okrelona jednostka.
Rola spoeczna jest to ogl dziaa i funkcji, jakie czonek nalecy do zbiorowoci moe
sprawowa, czyli okrela obowizki jakie realizuje jednostka zbiorowoci.
Zbiorowo spoeczna to og ludzi, ktrzy s wzajemnie powizani pod wzgldem
przynalenoci do zbiorowoci. Do podstawowych typw zbiorowoci spoecznych zalicza
si: zbiegowisko, publiczno, grup spoeczn oraz tum.
Grupa spoeczna to og ludzi, do ktrych naley przynajmniej trzech czonkw
wykazujcych organizacj spoeczn we wzajemnych relacjach.

Organizacja spoeczna wystpuje w nastpujcych przypadkach dziaania:


- w podziale pracy, rnorodnym dziaaniu poszczeglnych jednostek
- wzajemnym uzupenianiu si tych rnorodnych dziaa
- w powtarzalnoci tyche rnych dziaa
- interpersonalnoci przedsiwzi
- systemie, w ktrym kieruje si sankcjami za pomoc kar oraz nagrd
Organizacja zbioru ludzi jest wwczas, gdy:
- istniej normy spoeczne, ktre pokazuj kademu z czonkw normy i zakazy jakie
obowizuj w oglnym zachowaniu
- obowizuj sankcje spoeczne
Normy organizacyjne su do okrelenia tego, jakie relacjami powinni kierowa si
czonkowie okrelonej grupy w swoim dziaaniu oraz zaznaczaj jakie zachowanie jest
niedopuszczalne. S one kanonem pewnych regu i zasad postpowania dla jednostek w
grupie. Klasyfikacja pozwala nam wyrni wzory idealne pozytywne, ktre okrelaj idealne
zachowanie czonka grupy oraz wzory idealne negatywne, ktre pokazuj zbiorowoci jak nie
naley postpowa, wzory przecitne pokazuj minimum cech, jakie powinien wykazywa
czonek grupy. Nie naley myli stereotypw spoecznych ze wzorami spoecznymi.
Stereotypy spoeczne to pewne ustalone schematy, ktre przedstawiaj rzeczy, sytuacje,
osoby lub grupy spoeczne, ktre w pewien sposb wartociuj, ale nie maj charakteru
normatywnego.
Powysze elementy s charakterystyczne dla wszej lub szerszej zbiorowoci spoecznej i s
jedn z czci skadajcej si na cae rodowisko spoeczne ludzi.
rodowisko spoeczne to og na jaki skadaj si poszczeglne zbiory oraz zbiorowoci
spoeczne, wartoci spoeczne o charakterze materialnym lub niematerialnym, ktrym
czowiek podlega, stosunki spoeczne stae lub nietrwae, regulowane oraz obowizujce w
grupie bd te nieregulowane, lecz oparte na wzajemnej oraz bezporedniej stycznoci z
innymi grupami spoecznymi lub jej pojedynczymi czonkami.
POSTPY W SOCJOLOGII - JEJ TWRCY ORAZ ICH TEORIE
Twrc socjologii uwaa si filozofa Augusta Comte'a pochodzcego z Francji, ktry to
poprzez wymylenie tej nauki chcia przyczyni si do naprawy zaburze w funkcjonowaniu
spoeczestwa. Comte gwne skupia si na dwch wariantach wspycia spoecznego,
mianowicie:
- na stabilizacji spoecznej
-na porzdku spoecznym

Comte wyodrbni rwnie dwa zakresy badawcze socjologii obejmujce:


- dynamik spoeczn, ktra bada zmiany w spoeczestwie i ich przyczyn
-statyka spoeczna, ktra charakteryzuje spoeczestwo, bada je i opisuje
Uczony uwaa, e najwaniejszym czynnikiem, jaki sprzyja stabilizacji jest wsplnota
przekona caej spoecznoci. Zmian spoeczn uwaa za proces przebieg ewolucyjny,
poprzez ktry spoeczestwo jest zdolne do osigania coraz to wyszych poziomw rozwoju.
Efekt pracy Comte'a rozwin angielski socjolog Herbert Spencer (yjcy w latach 18201903). Prbowa on wyjani zmiany spoeczne oraz porzdek poprzez porwnanie ogu
spoeczestwa i ywego organizmu. Badacz twierdzi, e socjologia pokazuje fundamentalne
struktury spoeczne oraz bada ich funkcjonalno na tle funkcjonowania okrelonego
spoeczestwa. Spencer'a szczeglnie lubi termin "przetrwania najlepiej przystosowanych" i
posugiwa si nim w badaniach jakie prowadzi nad zmianami w spoeczestwie, odnoszc
si do darwinizmu spoecznego, ktrego teoria gosia, e wolne spoeczestwo, w ktre nie
ingeruje w aden sposb pastwo i rzd, nieprzystosowani s skazani na unicestwienie.
Karol Marks (1818-1883) Uwaany jest za kolejnego twrc socjologii. Uczony ten by
zdania, e gwne prawa jakie dotycz ycia w spoeczestwie moliwe s do odnalezienia w
ekonomicznej strukturze pastwowej. Dokona on podziau spoeczestwa na dwie klasy,
mianowicie:
- ludzi, ktrzy posiadaj rodki produkcji
-ludzi, ktrzy nie posiadaj rodkw produkcji
Podzia ten wedug niego jest cig przyczyn konfliktu midzy-klasowego, do konfliktu,
ktry staje si przyczyn kryzysw ekonomicznych, a te pocigaj za sob pocztek
nieznanych dotd struktur spoecznych. T teori nazwano materializmem spoecznym.
Za kolejnego uczonego w dziedzinie socjologii uwaa si Emila Durkheima. Zainspirowany
wynikami prac Spencer'a i Comte'a skupi si na problemie scalania spoeczestwa oraz tym
co ma istotny wpyw na porzdek spoeczny. To czym si zajmowa zostao okrelone za
funkcjonalistyczne. Badacz pokazuje jak duy wpyw maj rne aspekty ycia spoecznego
dla zachowania jednoci caego spoeczestwa, przykadowo elementem spajajcym s
przekonania, wyznawane wartoci, itd. Zgodno przyczynia si do stworzenia
spoeczestwa, co razem Durkheim okreli pojciem solidarno mechaniczna. Wskazywa
przy tym, e rwnolegle z rozwojem oraz zrnicowaniem w spoeczestwie, ludzie
rozpoczli prac nad bardzo trudnymi i wyspecjalizowanym zadaniami przez co stali si
zaleni od siebie i wrcz sobie niezbdni. Tak pojty zwizek pomidzy poszczeglnymi
osobnikami w spoeczestwie, ktry sprowadza si do wzajemnej wspzalenoci oraz
wsparcia wg uczonego zosta nazwany solidarnoci organiczn.
Nastpnym uczonym w tej dziedzinie, ktry pokaza nowe sfery wspycia w spoeczestwie
by Max Weber (yjcy w latach 1864-1920). Naukowiec ten zasuy si w rozkwicie wiedzy
spoecznej, a take metodologii socjologicznej. Podstaw jego zaabsorbowania byy dziaania
spoeczne, zwaszcza ; przekonania, zmiany, wartoci, czy postawy jakimi ludzie kieruj si
w swoim zachowaniu. W celu wyjanienia czyjego postpowania powinnimy najpierw go
zrozumie. Badacz sugerowa socjologi, bdc woln od wartociowania. Postulowa

eliminacje w przebiegu bada wszelkich zaoe wstpnych oraz znaczcych uprzedze.


Weber by autorem tzw. typw idealnych, jest to konstrukcja poj jakiegokolwiek zjawiska,
ktra okrela najbardziej istotne jego czci i ktra nadawaaby si do tego, aby przyrwna j
do dowolnego zjawiska z ycia spoeczestwa.
Inn wan postaci dziedziny socjologii by Georg Simmel (yjcy w latach 18581918).Odszed on od porwnywania wysunitego przez Spencera spoeczestwa w
odniesieniu do organizmu ludzkiego. Wedug niego spoeczestwo jest jak skomplikowana
pajczyna, skupisko wielokrotnych oboplnych relacji jakie zachodz midzy jego
poszczeglnymi jednostkami, ktre s jak cige interakcje. Ich posta stanowi najwaniejsze
zainteresowanie uczonego Simmel'a. Socjologia badacza zostaa nazwana formaln. W
swoich dowiadczeniach pokaza wsplne aspekty dla struktur formalnych ludzi,
sklasyfikowa typy jakie istniej w spoeczestwie i ze szczeglnym zainteresowaniem
poddawa analizie zjawisko "obcego", to jak odgrywa rol w kontakcie ze spoeczestwem.
Simmel "obcym" nazywa tego, ktry wnosi znikomy wkad w ycie zbiorowoci, mimo i
formalnie uwaany jest za jego czonka, mimo i jest raczej nieakceptowany i nie jest w
stanie zintegrowa si z grup.
TEORIE SOCJOLOGII WE WSPCZESNOCI
Jako teori uwaa si wzajemnie powizane zespoy poj oraz tez o tematyce wyjaniajcej
procesy oraz zjawiska jakie zachodz w rzeczywistoci.
Za teorie socjologiczn uznaje si zbir twierdze oraz poj, ktre maj za zadanie wyjani
zjawiska i zachowania spoeczne. Odpowiednia teoria z dziedziny socjologii pozwala
bowiem:
-zrozumie sposb przebiegu pewnych zjawisk i procesw
-sformuowa na tej zasadzie prognoz na przyszo
-przewidzie konieczne postpowanie dla postawionego konkretnego celu
Teorie socjologiczne w swej budowie zawieraj najoglniejsze sensy dotyczce:
-co to jest spoeczestwo
*zaoenia naturalistyczne - obejmujce teorie, ktre uwaaj spoeczestwo za wytwr
podobny do organizmu biologicznego
*zaoenia antynaturalistyczne - obejmujce teorie, w ktrych spoeczestwo nie ma nic
wsplnego ze zjawiskami natury biologicznej, czy przyrodniczej, akcentuj przy tym fakt, e
charakterystyczne dla spoeczestwa s: jzyki, kultura, symbole i wartoci, a cechy te w
przyrodzie nie maja miejsca
- jak naley bada spoeczestwo
* zaoenia formuujce sugestie indywidualizmu oraz fizykalizmu, czyli twierdzce, e do
badania spoeczestwa naley wykorzystywa elementy ze wiata przyrody

*zaoenia antynaturalistyczne oraz humanistyczne mwi, e do zbadania spoeczestwa


najlepiej su metody waciwe humanistyce.
Do zaoe socjologii, ktre obecnie s najbardziej znane mona zaliczy teorie, ktre badaj
i wyjaniaj funkcjonowanie spoeczne na skal makro-spoeczn oraz te, ktre zajmuj si
zjawiskami w skali mikro-spoecznej. Dlatego powsta podzia na nastpujce teorie:
- makropoziomowe- zaoenia, ktre opieraj si o konflikt spoeczny, strukturalnofunkcjonalistyczne
- mikropoziomowe, zaoenia ktre opieraj si na wymianie spoecznej, interakcjonizm
symboliczny,
Termin funkcjonalizm (wspomniany przy nazwiskach takich jak Spencer, Durkheim, Tuner,
Parsons) opiewa si na zaoeniu, e rzeczywisto spoeczna jest systemem, ktry skada si
z wzajemnie powizanych elementw, bdcych przedmiotem badania w zwizku z ich
konsekwencjami, lub funkcjami jakie odgrywaj w wikszym systemie, przykadowo: za
podstawow komrk w spoeczestwie uwaa si rodzin, z tego wzgldu, e umoliwia ona
byt spoeczestwa w wikszej zbiorowoci, oddziauje na ycie jednostki spoeczestwa oraz
odbija si na czonkw w spoeczestwie. Pod pojciem funkcjonalizmu rozumiane s
zjawiska spoeczne, ktre maj za zadanie zaspokoi potrzeby znacznych struktur
spoecznych, z ktrymi funkcjonuj, co dzieje si na zasadzie, e cz dziaa dla dobra
caoci. Funkcjonalizm jest to zaoenie, w ktrym wane jest wyjanienie pewnych zjawisk
w spoeczestwie, dziki ustaleniom odpowiednich funkcji, jakie powinny one peni w
kulturze danego spoeczestwa. Obecni wyznawcy funkcjonalizmu twierdz, e gwn tez
systemw spoecznych jest wzrastajce zrnicowanie w strukturze poszczeglnych czci,
podsystemw, rl, instytucji oraz pozycji spoecznych itp.
Teoria konfliktu pokazuje, e spoeczestwo samo angauje si wedug zasady, ktra mwi o
podporzdkowaniu si pewnych grup innym zbiorowoci spoecznym, a podleganie takie jest
trwae dziki systemowi normatywnemu, prawo bd wiadomo spoeczn. Z uwagi na to,
e problemy poszczeglnych grup s odmienne, cz grup chce utrzyma wadze i
panowanie, a inne grupy walcz o zmian sytuacji. Definiowana teoria konfliktu stawia
nacisk na to, jakie skutki mog przynie tego rodzaju konflikty nierwnoci spoecznych (ze
wzgldu na wadz, bogactwo, pienidze, presti, opiek zdrowotn czy mieszkanie) wrd
ludzi. Z powodu tego rodzaju nierwnoci dochodzi do spi, ktre narastajc prowadz do
wybuchu rnego typu konfliktw spoecznych czego wyrazem s strajki, zamieszki, protesty,
demonstracje, zbrodnie, wojny, agresja biednych w stosunku do bogatych, kobiet wobec
mczyzn, konflikty pracownikw z przeoonymi itd. Teoria gwnie kadzie nacisk na sam
konflikt, rywalizacj pomidzy grupami wchodzcymi w struktur spoeczestwa. Omawiana
wyej teoria konfliktu zostaa wyznaczona wedug Karola Marksa, ktry zauway, e
najbardziej widocznym problemem jest konflikt pomidzy poszczeglnymi klasami
spoecznymi. Inn teori zauwaaj wspczeni teoretycy, tacy jak Mils, Dorendof czy
Colins, oni dopatruj si gwnego konfliktu na tle etycznym, rasowym czy religijnym, lub
midzypciowego. Popierajcy t koncepcj odwouj si czsto do prac Georgia Simmel'a,
gdy wanie on w rnorakim stopniu pokazywa jak moc ma sia dzielca, a jaka spajajca
ludzi. L.Coser jest zdania, e konflikt poza tym, e jest cech immanentn spoeczestwa to
dodatkowo czyni pewne wartoci spoeczne bardziej wyranymi. Jego zdaniem nasze
czonkostwo w rnego rodzaju grupach spoecznych, religijnych, etnicznych, pastwowych
lub okrelonej pci, nie zezwala na to, aby spoeczestwo mogo si dzieli na dwie odrbne

strony bdce ze sob na ciece wojennej, siy rozamowe nie mog przerwa wizi, gdy
kady z nas posiada rn tosamo. Uczeni, krytykujcy teori konfliktu zauwaaj jej
skonno do skupiania si na problemach dzielcych ludzi, przynoszcych konflikty w yciu
i midzy ludmi, jednoczenie nie zauwaa ona wielu aspektw poczenia oraz zgody.
Teoria interakcyjna, inaczej interakcjonizm symboliczny, ktry skupia sw uwag na
konkretnych osobach, midzy ktrymi istnieje kontakt, relacje poprzez rne zwizki,
symboliczne gesty, ludzie odbieraj swoje wzajemne nastroje, przeobraenia, metody
postpowania i czsto bdnie odczytuj. Na podstawie gestw spotkanych ludzi moemy
odgadn ich myli i przewidzie ich zachowanie. Omawiana teoria prbuje wyjani cao
ycia w spoeczestwie poprzez procesy wzajemnych relacji midzyludzkich, ktre s
analizowane bez kontekstu historycznego, za kad nacisk na subiektywny obraz, zwaszcza
na rol symboli. Interakcjonizm symboliczny by inspirowany rozwaaniami Maxa Wezera.
Za najwikszy dorobek uwaa si osignicia uczonych Uniwersytetu Chicago, zwracajc
uwag na dwa nazwiska G.H.Heade i Gosmana, oni bowiem wyjanili na czym polega
zaoenie mwice o tym, e kady odwet jednostki odbywa si przy uyciu symboli o
konkretnym znaczeniu. Dziki obserwacji relacji, jakie zachodz pomidzy ludmi moliwe
jest odczytanie znaczenia tych symboli, gdy ich mylenie oraz odczuwanie pewnych
bodcw odbywa si na tej samej zasadzie. Sprzymierzecy omawianej teorii skupiaj sw
uwag na pojciu tosamoci, zwracajc najwiksz uwag na poczucie siebie, jako jednostka
badaj rozwijanie si tosamoci w procesie spoecznym. Pokazuj, e natura wzajemnych
relacji midzy jednostkami oraz sposb w jaki si pokazuj naley poddawa analizie w
odniesieniu do wyobrae oraz zaistniaej sytuacji. Tak rozpatrywany problem pokazuje
aktywn rol jak spenia jednostka w swoim wasnym rozwoju. Taka teoria nie traktuje ludzi
jako obojtne jednostki spoeczestwa, lecz za osoby, ktre mog dokona wyboru i
reagowa na sytuacje jakie spotykaj ich w codziennym yciu. Jednostka w tej teorii
wysuna si na centraln pozycj, czego nie mona byo zauway w teoriach funkcjonalnej
oraz konfliktu. Teoria interakcyjna jest krytykowana za to, e pomija sformalizowane oraz
zorganizowane przejawy ycia spoecznego, brak w niej zauwaalnego wpywu, jakie
zachodz w kontakcie midzy ludmi czy w wyniku si spoecznych. Wedug krytykw
interakcjonizm symboliczny przecenia rol aspektw wiadomoci oraz nie zauwaa bogatych
emocji jakie drzemi w czowieku.
Teoria wymiany spoecznej, inaczej utylitarna, pokazuje spoeczestwo jako ukad
oddziaywa midzy ludmi, a nie caociowy system. Swj pocztek wzia od z pomysu A.
Smith'a na czowieka racjonalist. Teoria przyjmuje, e stosunki jakie zachodz w
spoeczestwie s rodzajem wymiany pomidzy poszczeglnymi jej uczestnikami
odpowiednich kosztw oraz korzyci dla osignicia konkretnego celu. Badajc wzajemne
relacje midzyludzkie, i odnoszc si do omawianej teorii, uczeni stwierdzili, e to jak si
czowiek zachowuje jest reakcj na to jak postpuje wczeniej inny czowiek, jednoczenie
zaznaczajc, e jest to podanie za jak najwiksz nagrod przy jak najmniejszej karze.
Teoria wymiany spoecznej traktuje caoksztat ycia jako tzw. rynek ekonomiczny, w ktrym
bez przerwy s dokonywane wymiany, transakcje pewnych wartoci powizanych z nagrod
lub kar. Spoeczestwo wraz z kultur zradzaj si dlatego, gdy ludzie rozumni widz w
tym korzyci takie jak; dobre samopoczucie, szacunek, duma, kontrola, mio czy inne, ktre
scalaj spoeczestwo. Wspomniana teoria wymiany w tym przypadku odnosi si do
psychologii behawioralnej lub ekonomii. ycie spoeczestwa w myl tego przekonania jest
transakcj handlow oraz negocjacj w uzyskaniu jak najlepszych korzyci. Gdy czerpane
korzyci z wzajemnych relacji s wiksze ni wysiek konieczny do jej utrzymania, wzajemne
relacje bd si utrzymywa dopki ich si nie zakoczy.

Teoria wymiany spoecznej , ktrej reprezentantem jest Georgia Romans zostaa obecnie
rozszerzona o badania wzajemnej stycznoci obyczajw oraz motywacji jakimi kieruj
ludzkie zachowania. W pogldzie skupienie zazwyczaj obejmuje relacje midzyludzkie, ze
szczeglnym naciskiem na trwae zwizki jak przyja czy maestwo. Przeciwnicy teorii
uwaaj, e z atwoci mona podda wtpliwoci jej gwne zaoenie, gdy ludzie bardzo
czsto nie maj wiadomoci jakie skutki przyniesie ich zachowanie. Teoria wymiany
postuluje bezpodstawnie, e ludzie operuj w swych wzajemnych relacjach tzw. rachunkiem
hedonistycznym, czyli chc odnie jak najwiksz przyjemno i unikn blu, co w
praktyce powoduje coraz wiksze wzmaganie si w nich napicia. Kolejn ujm teorii jest to,
e ignoruje ona wiele prawd spoecznych , aktw takich jak heroizm lub mio.
Ekonomia bada jak ludzie potrafi gospodarowa, za psychologia skupia si na tym, jak
poszczeglne jednostki si zachowuj. Socjologia traktuje o wspistnieniu w spoeczestwie,
a wspczesne badania i nauki socjologiczne odpowiadaj na pytanie: czym jest
spoeczestwo.
TYPY ORAZ STRUKTURY W SPOECZESTWIE
Spoeczestwo, jest jednym z podstawowych kategorii w socjologii, mimo to nie ma
jednoznacznej definicji. Jako pojcie zaczo funkcjonowa w filozofii spoecznej okoo
XVIII w., wwczas, gdy ludzie uwiadomili sobie, e przy zbiorowych formach ycia, ktre
s zorganizowane, takich jak pastwo, s take formy, tworzce si w sposb naturalny i
spontaniczny, niezalenie od woli pojedynczej jednostki, a take e wspomniane formy
tworz pewn cao, ktra jest odpowiedzialna za wyznaczenie wszystkich zjawisk, jakie
wi si z yciem spoecznym. Takich koncepcji mona si dopatrze gwnie w badaniach
przeprowadzonych przez Spencer'a i Comte'a.
We wspczesnym pojciu wg Jana Szczepaskiego spoeczestwo mona podzieli na pi
grup, mianowicie:
- pierwsz grup uznaje spoeczestwo za form najszerszego skupiska ludzi, przykadowo za
spoeczestwo uwaane s ogromne zbiorowoci terytorialne (europejskie, amerykaskie,
azjatyckie czy afrykaskie) albo og zbiorowoci, ktry zamyka si w okrelonym szerokim
gronie. Jest to definicja spoeczestwa jak poda Florian Znaniecki, by on zdania, e
spoeczestwo jest ogem zbiorowoci w ktrych skad wchodzi caoksztat
wspistniejcych oraz krzyujcych si z sob grup, bd te skrzyowanych
podporzdkowanych pojedynczej przewodniej grupie , ktr moe by pastwo, nard lub
religie
-druga z grup definiuje spoeczestwo jako rozleg zbiorowo, bdc powizan z
charakterystycznymi typami stosunkw, zwaszcza stosunkw produkcji. Dlatego te okrela
si np. spoeczestwo feudalne, kapitalistyczne, niewolnicze czy komunistyczne
- trzecia z grup definiuj terminy organizacyjne, ktre pokazuj spoeczestwo jako cao
urzdze oraz instytucji, ktre to pozwalaj jednostkom na zaspokojenie potrzeb oraz
harmonijne wspycie, wsplny rozwj oraz rozszerzanie kultury. Pastwo jako organizacja
czy ludzi, daje poczucie bezpieczestwa, stara si zapewni dobro jednostce, daje
rwnouprawnienie oraz jednakowy rozwj tak dla miast jak i dla wsi.

- czwarta grupa terminw definiuje spoeczestwo, jako form egzystencji czowieka, ktra
uzupenia bd sprzeciwia si oddzielnemu funkcjonowaniu
- pita grupa czsto rozumiana jest jako odmienne formy istnienia zbiorowego ludzi, nie
nalece do organizacji pastwowej, przykadowo rzd a spoeczestwo lub wadze miasta
dla spoeczestwa.
W dzisiejszej socjologii wyjtkowo popularna staa si typologia spoeczestw z powodu
uczestnictwa ludnoci podczas produkcji przemysowej, dlatego wyodrbniono trzy rodzaje
spoeczestw, mianowicie:
- spoeczestwo przedprzemysowe (inaczej agrarne lub preindustrialne), czyli jeszcze nie
uprzemysowione, w ktrym przynajmniej 60% ludzi zajmuje si rolnictwem
- spoeczestwo przemysowe (inaczej industrialne), czyli takie ktre czciowo zostao
uprzemysowione i przynajmniej 60% ludnoci pracuje w nim czynnie w zawodach nie
zwizanych z rolnictwem
- spoeczestwo poprzemysowe (inaczej postindustrialne), czyli takie, w ktrym wikszo
ludzi zatrudnia si w usugach, a spoeczestwo po uprzemysowieniu cechuje si:
* w obszarze sfery ekonomicznej szczegln rol maj finanse, handel, ubezpieczenia, usugi,
administracja pastwowa, nauka i owiata
* w sferze spoecznej dominujc rol maj zawody personalne, majce zwizek z nauk
* w sferze technologii gwn rol ma technologia intelektualna opierajca si na informatyce
oraz teorii informacji
* w strukturze metodologii centralna abstrakcyjna myl jest zwizana z symulacj,
modelowaniem oraz analizach systemowych
* prognozy na przyszo (futurologia)
* przyjcie wiedzy za najwyszy czynnik przy rozwizywaniu kulturalnym, ekonomicznym
czy politycznym
Klasyfikacja spoeczestwa pod ktem typw stosunkw w spoeczestwie:
- masowe
- globalne
Spoeczestwo masowe to zbiorowo, w ktrej znacznie mniej ludzi wyraa swe pogldy, w
stosunku do ludzi ktrzy je odbieraj, przyczyn tego jest organizacja rodkw majcych za
zadanie masowy przekaz, nie pozwala ona bowiem jednostce na przedstawienie wasnych
racji. Charakterystyczn cech spoeczestwa masowego jest to, e przetwarzanie pogldw
jest kontrolowane przez wadze.

W celu zrozumienia spoeczestwa naley dostrzec zrnicowanie spoeczne, rnice w


pogldach, cechach spoecznych, oraz odniesienie si do tyche cech, czy te wynike z nich
zachowania. Odmienno spoeczna daje si zauway w wielu strukturach czy przekrojach.
Do gwnych z nich nale struktury: demograficzna, narodowo-spoeczna, zatrudnieniowa,
klasowo-warstwowa, polityczna itd.
Spoeczestwo globalne to szeroka i liczebna zbiorowo, w ktrej powstaj okrelone wzory
dziaa, formy kulturowe, czy nieformalne instytucje, poprzez ktre formuj si oglne
prawida ycia w teje zbiorowoci zapewniajc jej jednoczenie jedno kulturow dla
jednostek yjcych w odmiennych systemach wartoci.
STRATYFIKACJA W SPOECZESTWIE
Pod pojciem stratyfikacji spoecznej kryje si klasyfikacja spoeczestwa na odpowiednie
grupy bd kategorie, w ktrych czonkostwo daje moliwo danej pozycji spoecznej, ktra
jest wysoka lub niska, korzystna lub niekorzystna, moe te pozwala na uzalenienie od
wasnej osoby ludzi, ktrzy funkcjonuj w innych kategoriach lub grupach spoecznych.
Aby zobrazowa klasy, stany, warstwy oraz kasty spoeczne okrelono pewne poziomy
wysze bd nisze. Gdy jednostce uda si przej z jednej z ustalonych kategorii podziau do
innej, to w zalenoci od tego czy poszed wyej czy niej to otrzymuje on awans spoeczny
lub zostaje zdegradowany spoecznie.
Zaznaczenie klasyfikacji w spoeczestwie ma zwizek z podziaem dbr spoecznych.
Mianowicie s osoby o znaczcych majtkach lub potniejsze od innych, wwczas rnice
midzy jednostkami s szczeglnie widoczne i pokazuj nierwnoci spoeczne lub mog
wynika z rnych aspektw, na przykad z tego, e kto ciej pracuje lub z tego, e pracuje
w zawodzie, ktry daje wiksz wadze ni inne.
Zrnicowaniem spoecznym nazywa si odmienno pomidzy zupenymi kategoriami
spoecznymi, nie jedynie poszczeglnymi jednostkami. W momencie gdy ludzie nalecy do
poszczeglnych kategorii bd sklasyfikowanie w odpowiednim hierarchicznym porzdku,
ktry to zapewni im zrnicowane dojcie do dbr spoecznych to bdziemy mieli do
czynienia z uwarstwieniem, czyli stratyfikacj spoeczn. Jednostki nalece do jednej
warstwy bd miay zblione szanse yciowe takiego rodzaju jak: oglny standard, zdrowie,
czy poziom wyksztacenia, itp.
Termin stratyfikacja spoeczna odnosi si do caych spoeczestw, nie uywa si go dla
pojedynczych jego czonkw. Stratyfikacja moe przybiera rnorodne formy, zalenie od
systemu jaki funkcjonuje w owym spoeczestwie. Stratyfikacja moe charakteryzowa
spoeczestwo zamknite bd otwarte. Zilustrowa stratyfikacj spoeczestwa zamknitego
mona na przykadzie systemu kastowego, w ktrym to pooenie jednostki jest
uwarunkowane od rodziny w jakiej przysza na wiat, a ewentualna zmiana pozycji spoecznej
jest czsto niemoliwa, gdy status spoeczny wywodzi si z urodzenia. Za przykad mona
tu poda spoeczestwo hinduskie, w ktrym istnieje podzia na pi gwnych kast:
- braminianie, ludzie wykonujcy zajcia intelektualne
- kaszatrianie, onierze oraz wojownicy

- wajsjowie, kupcy
- siudrowie, ludzie pracujcy fizycznie oraz robotnicy
- pariasowi, ludzie zajmujcy si pracami nieczystymi, ich kasta jest nietykalna
Stratyfikacja spoeczestwa otwartego za swj przykad moe poda system klasowy. Do
klasy spoecznej mona zaliczy du zbiorowo ludzi , ktrzy maj ten sam status
spoeczny, ale mog zmieni sw przynaleno klasow, a wic i status spoeczny,
przykadowo dziki maestwu, dziki pracy w konkretnym zawodzie, do ktrego czowiek
doszed wasn prac, a nie poprzez to w jakiej rodzinie si urodzi. Dziki temu, e system
klasowy jest otwarty powstaj ruchliwoci spoeczne, a wic awansowanie lub deklasacja w
klasowej strukturze spoeczestwa. Na tej samej zasadzie co kasta, klasa odgrywa du rol w
yciowych perspektywach jednostki. Ludzie urodzeni w tzw. wyszych klasach zazwyczaj
maj uatwiony dostp do rnego rodzaju dbr, takich jak: praca, opieka zdrowotna i przede
wszystkim wyksztacenie. Z uwagi jednak na otwarcie spoeczestwa, oraz ruchliwo
jednostki na tle spoeczestwa moe ona sama decydowa o swoich szansach bez wzgldu na
status urodzenia. Klasa spoeczna jest struktur wielowymiarow, czyli jest par czynnikw,
ktrymi mona zmienia swj status na tle spoeczestwa, nale do nich: majtek, presti
spoeczny czy wadza. W najbardziej znanym i oglnym pojciu klasy spoecznej istnieje jej
klasyfikacja na :
*wysz
*redni
*nisz
Do klasy wyszej zaliczaj si jednostki, ktrych rd od pokole moe si pochwali duym
majtkiem, prestiem czy wadz.
Za klas redni, ktra jest do zrnicowana, nale ludzie, ktrzy dziki cikiej pracy
dorobili si majtku poprzez prowadzenie biznesu , wolnego zawodu lub jako urzdnicy czy
przy zawodzie usugowym. Niej ni klasa rednia jest klasa robotnicza, ktrej jednostki
dziki pracy wasnych rk zarabiaj na utrzymanie.
Klasa nisza jest najnisz w hierarchii spoecznej, jej czonkowie albo s bez pracy, albo
zarabiaj tak nie wiele, e nie s w stanie wyy bez pomocy rzdu.
Stratyfikacja spoeczna w kadym ze spoeczestw stara si by wyjaniona poprzez
rnorodne pogldy, szczeglnie teorie konfliktu oraz strukturalistyczno-funkcjonalistyczn
Davis wraz z Moorem zaproponowali bardzo funkcjonalne wytumaczenie stratyfikacji
spoecznej, mianowicie stwierdzili, e podanie form stratyfikacji jest konieczne i
nieuniknione spoecznie. W ich mniemaniu na spoeczestwo skada si cay system pozycji,
statusw oraz rl spoecznych. Aby spoeczestwo prawidowo funkcjonowao pozycje
spoeczne musz by przeznaczone dla odpowiednio wykwalifikowanych jednostek, a z
uwagi na to, e objcie znaczcej pozycji wymaga trudnej i mudnej praktyki, nieliczni maj
ch do przeznaczenia ku temu swego czasu, rodkw pieninych oraz cikiej pracy.
Konieczny jest system odpowiednich nagrd, majcych na celu zachcenie pracowitych i

uzdolnionych do dalszego powicenia i zdobywania dowiadczenia. System stratyfikacji ma


za zadanie zmotywowa, tych ktry posiadaj konieczne umiejtnoci, aby mogli zaj
zgodne z ich kwalifikacjami pozycje i rzetelnie spenia swoje obowizki.
Teoria Davis'a i Moor'a zostaa zanegowana przez Tumiego ktry zauway tzw.
meritokracj, okrelajc zaleno midzy cechami jakie ma jednostka, a nagrodami, ktre
otrzymuje nie oddaje rzeczywistoci. Jest tak, poniewa sukcesy lub poraki w odniesieniu do
zdobywania za nie nagrd w danym pokoleniu wynikaj z wychowania rodzinnego jakie jest
przekazywane z pokolenia na pokoleniem a to nie pozwala na odpowiednie dopasowanie
zdolnoci do nagrd.
Odmienne spojrzenie na stratyfikacj spoeczn daje teoria konfliktu, zapocztkowana przez
Karola Marksa, ktry dostrzeg, e w kade ze spoeczestw mona si dopatrze dwch klas:
- do pierwszej nale ci, ktrzy s w posiadaniu rodkw produkcji
- do drugiej nale ci, ktrzy ich nie posiadaj.
Wedug Marksa stratyfikacja nie jest niezbdna ani nieuchronna, pod warunkiem, e rodki
produkcji bd naleay do caej zbiorowoci a nie poszczeglnych jednostek.
Opisana teoria miaa swoich przeciwnikw z wielu powodw. Gwnie zaatakowano j z
uwagi na to, e wedug niej stratyfikacja spoeczna jest zbudowana na nierwnoci
ekonomicznej. Wezer uwaa stratyfikacj za termin wielowymiarowy i wyrni trzy sfery
jakie porniaj ludzi:
- sfera spoeczna
- sfera ekonomiczna
- sfera polityczna
Wezer uwaa, e sfer ekonomiczn powinno si rozpatrywa jako kontinuum z pozycji
wyszej do tej niszej, za pozycj spoeczn powinno si odnosi do szacunku i prestiu w
spoeczestwie, jak posiada okrelona dua zbiorowo. Sfer polityczn Weber nazwa
parti, ktra jest w stanie obj wadze.
Powysze rozwaanie pokazuj pewn konieczno funkcjonowania stratyfikacji spoecznej,
ze wzgldu na inteligencje, umiejtnoci oraz zdolnoci wraz z rnymi aspektami osobistymi
oraz dobra spoeczne ,ktre nie s sprawiedliwie rozdzielone. Stopie samej stratyfikacji
zaley wycznie od zbiorowoci w jakiej funkcjonuje, gdy jeli spoeczestwo posiada na
wysokim poziomie przemys i jest postindustrialne to bdzie uwarstwione znacznie mocniej.
System stratyfikacji jaki si cay czas zachowuje w spoeczestwie jest spowodowany
wpywem instytucji oraz spraw spoecznych, ktre to maj za zadanie wspiera i utrwala
obecny system stratyfikacji. Do wspomnianych instytucji mona zaliczy:
- rodzin, ktra swoje dobra spoeczne przekazuje kolejnym pokoleniom
- ekonomi, ktra pokazuje nierwny rozdzia dbr oraz usug w spoeczestwie

- porzdek w polityce, ktry jest konieczny z uwagi na znaczenie pastwa , ktre pomaga w
niezmiennoci systemu stratyfikacji
- religi oraz rnego rodzaju ideologie
- procesy natury spoecznej, majce za zadanie wspiera obecny system stratyfikacji, z
ktrym w parze id selekcja lub kooptacja (czyli wprowadzenie do systemu zagraajcych jej
nie tylko istnieniu ale i przetrwaniu )
- zasad mnoenia korzyci
System stratyfikacji spoecznej wspieraj poza instytucjami spoecznymi czciowo procesy
spoeczne, wrd ktrych moemy wymieni:
- kooptacja, a wic dopuszczenie moliwoci korzystania z dbr przeciwnikw systemu
-zasada mnoenia korzyci, zwana te strategi mateusza przez uczonego Roberta Mertona,
pozwalaa ona na wykorzystanie stratyfikacji w celu kumulowania korzyci, ktre staj si
coraz wiksze i pogbiaj przepa w podziale spoeczestwa.
MAKROSTRUKTURY I MAKROSTRUKTURY W SPOECZESTWIE
W strukturze nalecej do danego spoeczestwa zawsze mona wyodrbni dwa poziomy
organizacyjne, mianowicie:
- mikrostrukturalne
- makrostrukturalne
Zalenoci midzy wymienionymi poziomami s do interesujcym zjawiskiem w
socjologii.
Pod pojciem makrostruktura rozumie si specyficzn w kadym spoeczestwie grup klas,
kategorii oraz warstw w spoeczestwie, ktre s z sob odpowiednio powizane. Szerzej
okrelona makrostruktura posiada liczne schematy instrukcji, takie jak pastwo oraz
zrzeszone grupy takie jak grupy narodowe, partie polityczne wystpujce w badanym
spoeczestwie. Makrostruktura jest zwizana z czciami systemu spoecznego stanowicymi
ramowy, oglnikowy i z atwoci zauwaany schemat organizacji w spoeczestwie. Sama
socjologia na pocztku swego ksztatowania skupiaa si gwnie na tematyce i procesach
jakie zachodziy w spoeczestwie w sposb do oglny, na poziomie makrospoecznym.
Gwnym obiektem zainteresowa byo spoeczestwo; z czego si skada, jakie panuj
wewntrz niego relacje oraz ktre z czynnikw s odpowiedzialne za jedno i rozamy w
nim.
Z biegiem czasu dostrzeono, e mimo i dziki makrostrukturze okrelone zostay normy
ycia w spoeczestwie, to poszczeglne sfery wypeniajce j s bardziej osobliwe i
odpowiedzialne za ksztatowanie , mowa tu o poziomie mikrostrukturalnym. Praktyka
pokazaa, e makrostruktura w wielu przypadkach spoeczestw jest zbliona do siebie w
swej budowie zewntrznej, znaczce rnice s dostrzegalne dopiero na poziomie
mikrostruktury. W obecnym wiecie, rzdzonym rnymi modami, dostrzega si

spoeczestwa, ktre upodabniaj si do siebie w wielu rnych aspektach, o ich odrbnoci


stanowi wwczas wycznie mikrostruktura spoeczna. Skadaj si na ni charakterystyczne
dla danego spoeczestwa ideay wsplnych dziaa oraz wizi spoecznych, a take grupy
formalne i nieformalne, do ktrych zalicza si np. szko, rodzin, grupy pracownicze lub
spoecznoci lokalne. Sama mikrostruktura ma bardzo due oddziaywanie na funkcjonowanie
ycia spoecznego, wpywa na rne dziedziny ycia, i od niej uwarunkowane s :
- procesy ksztatowania si charakterystycznych dla grupy czonkw oraz socjalizacja
- procesy formowania si pogldw pojedynczych czonkw grupy dotyczcych rnych
spraw( religijnych, spoecznych, politycznych, ekonomicznych itd.)
- procesy ksztatowania si pogldw na wiat oraz ustosunkowanie si do niego, odkrycie
aspiracji, jego postaw , wartoci itp.
Pomijajc mikrostruktury spoeczne nie mona zrozumie jak zachowuje si jednostka oraz w
jaki sposb przebiegaj procesy zachodzce wewntrz zbiorowoci. Struktur pozwalaj
regulowa ludzie, ktrzy kulturowo
Tacy, ktrzy mimo nacisku potrafili sprzeciwi si narzucanym im ideaom osobowoci i
umieli zapocztkowa nowe s przez Znanieckiego nazywani zboczecami.
Uzalenienie osobowoci jednostki od rodowiska, w jakim si wychowa i uleg socjalizacji
podaj typologie socjologiczne.
Uwarunkowania osobowoci (mikro-spoeczne oraz makro-spoeczne)
W celu okrelenia charakteru czowieka, naley poza poznaniem jego przey, ambicji,
kwalifikacji, wyznawanych wartoci odnie si take do zbiorowoci w jakiej dorasta i si
ksztatowa. Wpyw na osobowo jednostki, jej charakterystyczne cechy ma uczestnictwo w
yciu ogu, w jakim czowiek si znalaz, w jakim funkcjonuje i jaki jest jego udzia w yciu
zbiorowoci. Rnorodno kontaktw, relacje midzyludzkie oraz aktywne uczestnictwo w
yciu otaczajcego ogu nadaj ksztat osobowoci czowieka. Struktura ludzka pozwala na
zauwaenie dwch poziomw spoecznych, makro-spoecznego i mikro-spoecznego, w
ktrymi czowiek cay czas si styka, co wpywa na ksztat jego osobowoci.
PROCECY SPOECZNE I ICH RODZAJE
Terminem proces spoeczny okrela si zdarzenie, fakt lub zjawisko, ktre odnosi si do
charakteru grup spoecznych oraz grup, ktre z sob wsppracuj i s wzajemnie zalene
przyczynowo lub strukturalno-funkcjonalnie, co jest powodem stosownych skutkw oraz
przeksztace spoecznych.
Leopold von Wiese og procesw spoecznych, jakie mog zachodzi w kontaktach
midzyludzkich sklasyfikowa na:
- asocjatyczne, czyli takie, ktre zbliaj do siebie ludzi
- takie ktre oddalaj od siebie ludzi

Do tych pierwszych nale przykadowo przystosowanie, koleestwo, zjednoczenie, czy


przyja. Jako te negatywne, ktre dziel ludzi, wymienia si konflikt, wspzawodnictwo,
walka, opozycja czy wojna.
Taki podzia spotka si z negacj Georgia Simmel'a, ktry to jest zdania, e zarwno
opozycja jak i walka suy do zblienia si wrogich sobie stron, poniewa przy prowadzeniu
walki, bardzo istotne jest aby zna sabe i mocne punkty swego wroga, a wic go Dorze
pozna.
Wspczesna nauka socjologii bdca spraw spoeczn bardzo oglnie mwic okrela zbir
zjawisk, jakie dotycz charakteru poszczeglnych zbiorowoci i grup, ktre czy tylko to, e
nale do zjawisk spoecznych, przykadowo tok adaptacji opiera si na dostosowaniu si
osobowoci do nieznanych warunkw kulturowych oraz struktury osobowoci po tym jak
przesiedlono si do nieznanego rodowiska. Proces spoeczny traktujc bardzo oglnie
okrela wszystkie grupy zjawisk technologicznych, technicznych, etycznych, ekonomicznych,
czy religijnych. Owe procesy w tak rozumianym znaczeniu stanowi logiczn cao zjawisk,
ktre w spoecznoci mona spotka, np. proces urbanizacji, integracji, ruchliwoci
spoecznej, czy te globalizacji.
Patrzc na ycie spoeczne mona by si dopatrze ogromnej iloci rnych procesw
spoecznych, oto jeden z moliwych podziaw:
- ukad, ktry przebiega wedug procesw
- denia oraz ambicje poszczeglnych czonkw oraz caych zbiorowoci
- zmiany jakie maj miejsce w strukturze spoecznej oraz jej przestrzeni
- konsekwencje w kontaktach midzyludzkich
Z uwagi na ukad, w jakim zachodz procesy moemy dokona klasyfikacji na:
-procesy intrapersonalne, ktre odbywaj si w rodku osobowoci czowieka, tu przykadem
moe by procesy samorozwoju, samodoskonalenia, samoksztacenia czy samokontroli
-procesy jakie s zauwaalne w kontaktach midzyludzkich, tzw. ekstrapersonalne,
przykadowe procesy to: przyja, wsppraca, konflikt, wrogo
-procesy jakie mog zachodzi w stycznoci pojedynczej jednostki z grup spoeczn,
przykadowe procesy to: identyfikacja, oderwanie, sprzeczno, denie do przewagi, bunt.
- procesy do jakich moe doj w wyniku spotkania si dwch zbiorowoci, przykadowe
procesy to: wsppraca, tolerancja, wzajemna pomoc, wspistnienie, niech, wrogo,
walka, konflikt, wojna.
Rozpatrujc jednostk oraz zbiorowo pod ktem ich de mamy klasyfikacj na:
- procesy dostosowania si - mona je zaobserwowa podczas tego, jak czonek grupy lub
caa grupa spoeczna znalaza si w nieznanej dla niej dotd sytuacji, podczas ktrej

stosowane dotd schematy nie sprawdzaj si i nie pozwalaj na zaspokojenie potrzeb oraz
moliwo na przetrwanie w yciu zbiorowym.
- procesy wsppracy albo wspdziaania, ktre opieraj si na ustalonym dziaaniu oraz
wykonywaniu postawionych sobie celw dla osignicia wsplnej satysfakcji ekonomicznej,
politycznej lub towarzyskiej
-procesy konkurencji albo rywalizacji- ich przyczyn s rne cele w interesach
-procesy konfliktowe powstaj wtedy, gdy czonek grupy lub ona caa postawi sobie
okrelone cele i poprzez podporzdkowanie sobie jednostki o podobnych celach lub te
eliminacj czy zniszczenie niewygodnej sobie jednostki lub caej grupy dy do ich realizacji
Z uwagi na zmiany w organizacji grupy spoecznej podzia procesw jest nastpujcy:
-procesy rozwoju, ktre maj pozytywny zamiar ukierunkowywania
-procesy postpy, w ktrych moemy wyrni podgrupy:
* procesy dekadencji, czyli rozpadu obowizujcego systemu wartoci, nie
podporzdkowywanie si znanym, dla caej zbiorowoci, normom spoecznym
* procesy przebudowy spoecznej, ktre s po to, by dostosowa, uoy i zintegrowa system
instytucji nowociami w krytyce ocen i wzorw zachowa
-procesy dezorganizacji w spoeczestwie, ktre s zwiastunem pojawienia si odmiennych
zjawisk od obowizujcych w spoeczestwie zasad, naruszenie wszystkim znanych norm i
praw, tj. alkoholizm, korupcja, przestpczo, narkomania
Z uwagi na reperkusje w relacjach midzy ludmi procesy spoeczne mona sklasyfikowa
na:
-procesy, ktre potrafi zmieni wiatopogld, przeksztacajce wiadomo spoeczn,
przykadowo proces zmiany religii(sekularyzacja), zmiana nauki (scjentyzm),czy te zmiana
techniki (robotyzacja) lub informatyzacja.
-procesy, poprzez ktre ulega zmianie caa spoeczno lokalna
*urbanizacja- rozpowszechnianie miejskiego stylu ycia jako lepszego ni styl wiejski
-ruralizacja- popularno stylu wiejskiego wprowadzona w miecie
-procesy, poprzez ktre ulega czowiek lub grupa, do ktrej nalea w spoeczestwie,
przykadowo ruchliwo spoeczna, awansowanie na lepsz pozycj lub degradacja na nisz,
zaplanowane obrazy zachowa w spoeczestwie.
Z jednej strony mog to by uosobienia postawy aklimatyzujcej si w otoczeniu, ktre chc
zmieni obce zachowanie bez porachunkw i grb, czyli poprzez prob, naladownictwo,
wiadome podporzdkowanie si w celu osignicia zaplanowanych celw, przez zachcanie
lub perswazj. Mona si te spotka z odmiennymi wzorcami, ktre s przeciwne, kieruj si

opozycj, d do zmiany obcych zachowa poprzez zastraszanie, czyli bunt,


przeciwstawianie represj, wrogo i agresj przejawiajc si w niekontrolowany sposb.
Opisane wyej wzory zachowa z czasem, z ewolucj ulegaj z pewnoci pewnym
przemianom, modyfikacjom. Do gwnych czci mikrostruktury spoecznej zostay
zaliczone:
-krgi spoeczne, bdce grupami ludzi bdcych w staym kontakcie i wzajemn styczno,
czego odzwierciedleniem s wizi koleeskie, przyjacielskie, klubowe czy ssiedzkie.
- zbiorowoci lokalne, wrd ktrych za przykad mona poda uczelnie, spoeczno wiejsk
bd miejsk
- niewielkie zbiorowoci spoeczne, ktrych przykadami s grupa pracownicze lub
studencka, czy te rodzina.
POJCIE RODZINY W SOCJOLOGII
Za rodzin w socjologii uznano naturaln grup spoeczn, ktra jest najwaniejsz czci
mikrostruktury spoecznej. Do grupy spoecznej musz nalee przynajmniej trzy osoby,
maestwo bez dziecka nie jest uwaane za rodzin.
Rodzina to podstawowa cz spoeczestwa, ktrej zasady reguluj oraz zapewniaj
jednostce przetrwanie z nastpujcych powodw:
- zapewniaj poszczeglnym jej czonkom, a szczeglnie tym, ktrzy si dopiero narodzili
oraz modziey naturalne przetrwanie
- kreuje zachowania w sferze seksualnej oraz maeskiej, unika dziki temu napi i
konfliktw, jakie mogyby si mnoy wok tej pierwotnej firmy dziaalnoci jednostki
spoecznej
- stanowi trway wzorzec socjalizacji, ktry potwala dzieciom przyswoi sobie kultur i
zdolno wykonywania zaj koniecznych w dorosym yciu
- daj dzieciom i dorosym pen wsparcia spoecznego atmosfer
- pomaga i organizuje wprowadzenie modziey, ktra dorosa na pozycje spoeczne, majce
charakter reprodukcyjny (w przypadku porodu i wychowywania dzieci) oraz produkcyjnym
(w przypadku gospodarki)
Gdy wymienione wyej potrzeby nie zostan zaspokojone to socjologowie mog zacz si
obawia o to, czy gatunek ludzki przetrwa.
Rodzina to zbiorowo ludzi, ktrzy s z sob powizani przez powinowactwo,
pokrewiestwo, maestwo lub adopcj. Rodzina jest niewtpliwie grup spoeczn i tworz
j zwizani ze sob ludzie za pomoc maestwa bd rodzicielstwa. W rodzinie wystpuj
zarwno relacje midzy maonkami jak i midzy rodzicami a ich dziemi. Nawizuje si
silna wi pokrewiestwa natury biologicznej lub te zastpcze pokrewiestwo.

Do podstawowych komrek rodziny nale normy okrelajce dziedziny ycia, zwracajc


szczegln uwag na dziedziczno, pokrewiestwo oraz maestwo.
Z uwagi na to, z kim zawiera si zwizek maeski zostaa stworzona nastpujca
klasyfikacja:
-monogamiczne- to zwizki, w ktrych mczyzna moe by zwizany z tylko jedn kobiet
-poligamiczne, w ktrych nastpuje osobny podzia na:
*poligeniczne - czyli taki, w ktrych mczyzna moe zwiza si z wiksz iloci kobiet
* poliandryczne - czyli taki, w ktrych to kobieta wie si z wieloma mczyznami
Z uwagi na to, midzy jakimi osobami jest zawierany zwizek maeski klasyfikacja jest
nastpujca:
- endogamiczne, w ktrym maestwo zawarte jest wewntrz konkretnej grupy spoecznej
- egzogamiczne, w ktrym maestwo czy dwie odrbne grupy spoeczne
Z punktu miejsca zamieszkania wspmaonkw dzieli si maestwa na:
*matrilokalne - maonkowie zamieszkuj u matki ony
*patrylokalne - maonkowie zamieszkuj u ojca ma
*awulokalne - maonkowie zamieszkuj u brata ony
*neolokalne - maonkowie zamieszkuj w dowolnie wybranym przez nich miejscu
Z uwagi na dziedziczno mona podzieli rodzin na:
*patrylinearne, za priorytet jest uwaana mska cz rodziny, czyli przykadowo dziedzictwo
przypada na syna po ojcu
*matrylinearne, za priorytet jest uwaana eska cz rodziny, czyli przykadowo
dziedzictwo przypada na msk cz rodziny po matce
*bilateralne, w ktrych nie odgrywa znaczenia kto dziedziczy i wszyscy maj takie same
moliwoci dziedziczenia
Z uwagi na miejsca, w ktrym rodzina decyduje si zamieszka wyrniamy rodziny:
- wiejskie,
- miejskie.
Pod wzgldem zawodu Kali wykonuj czonkowie rodziny istnieje klasyfikacja rodziny na:

- chopsk,
- nauczycielsk,
- robotnicz,
- grnicz,
- inteligenck itp.
Specyficzn cech jest to, e dawne spoeczestwa rodzin myliwskich oraz zbieraczy byy w
bardzo zbliony sposb zorganizowane, jak najwiksze np. w USA rodowiska spoeczne.
Zarwno pierwotne jak i wspczesne rodziny zbieraczy i myliwych odznaczaj si:
- dziedziczenie bilateralne
- zakaz kazirodztwa, oznaczajcy, e stosunki seksualnych opiekunw nad dziemi s surowo
karalne
- zasada neolokalna zapewnia wolno w wyborze miejsca swojego zamieszkania oraz
mieszkajcych z nimi osb
- egzogamia, nakazuje wybra za wspmaonka osob z grupy spoecznej, do ktrej si
naley
- endogamia, wyranie wskazuje grup spoeczn, z ktrej naley wybra wspmaonka
- cile ustalony podzia obowizkw
- rodzina egalitarna, w ktrej jest rwny podzia rzdw, mczyni oraz kobiety maj
podobn wadz oraz autorytet
- rodzina nuklearna, w skad ktrej wchodzi matka z ojcem oraz ich dzieci
- moliwo zakoczenia maestwa jest uatwiona
Funkcje jakie powinna spenia rodzina:
- opiekuczo-zabezpieczajce
- seksualne
- prokreacyjne - umoliwiajca narodzenie nowych czonkw w kadej z grup spoecznych
- materialno - ekonomiczna
- socjalizacyjno - wychowawcze, ktre naucz jak y, pokarz cenne wartoci w yciu,
godno oraz wska kim chcemy by
- rekreacyjno - towarzyskie

- legalizacyjno - kontrolna- majce kontrol nad postpowaniem swoich czonkw


- kulturalne - pokazujce prawida postpowania, normy oraz wartoci
- emocjonalno-ekspresyjna
- klasowa- czonkostwo w rodzinie odzwierciedla nasze miejsce w hierarchii spoecznej
Nie realizowanie wymienionych funkcji moe doprowadzi do nasilenia si problemw
rodzinnych, czego konsekwencjami s konflikty rodzinne, rozwody, przestpstwa na yciu
lub zdrowiu swojej rodziny, nie pacenie alimentw swoim dzieciom, czy niepene rodziny.
Obecnie zawieranie zwizkw maeskich nastpuje w znacznie pniejszym okresie ni
byo to we wczeniejszych latach. Do przyczyn rozpadu maestw zalicza si takie problemy
jak: alkoholizm, powody ekonomiczne( brak pracy) czy zdrada.
NARD W POJCIU SOCJOLOGII
Na takiej samej zasadzie jak czowiek funkcjonuje w rodzinie jako mikrostruktura spoeczna,
tak i przynaleno narodowa jest czci makrostruktury spoecznej.
Socjologia na pocztku swego funkcjonowania, z du uwag analizowaa procesy oraz
zjawiska jakie mona byo obserwowa na tle makro-spoecznym, Jako najwaniejszy
przedmiot obserwacji postawia sobie poszczeglne czci nalece do makrostruktury oraz
oddziaywanie midzy nimi.
Szczeglne zainteresowanie w socjologii wzbudzi nard, jako cz makrostruktury
spoeczestwa. Wobec szerokiego zainteresowania w literaturze socjologicznej pojawio si
wiele prac podejmujcych tematyk narodu i badajcych j w przernych perspektywach.
Najbardziej zrozumiale mona powiedzie, e nard to ogromna zbiorowo ludzi majcych
jedn ojczyzn. Grupa tych ludzi ksztatuje dzieje historyczne na terenie swojego terytorium,
poprzez swoje dowiadczenia, wizy ekonomiczne, jzyk, pogldy polityczne, systemem
kultury jaki tworzy, swoj odrbnoci w porwnaniu z innymi grupami etnicznymi i przede
wszystkim tosamoci. Nard jest trwa wsplnota, ma znaczenie historyczne i funkcjonuje
dziki wsplnym dziejom, terytorium, jzykowcowi, kulturze czy yciu ekonomicznemu,
ktre to przesiky do wiadomoci jednostek narodu. Nard jest cile powizany ze sfer
tosamoci, wiadomoci oraz wartoci (nard jest zwizany ze sfer uczuciow)Uczony
Weber by zdania, e nard to przede wszystkim warto, dziki temu s skupiska ludzi wrd
ktrych spodziewa si mona szczeglnej solidarnoci. Nard jest dla swoich czonkw
postrzegany jako schronienie, wasna grupa ,na ktr moe on zawsze liczy. Nard jest
ogromn zbiorowoci ludzi, o narodotwrczych cechach takich jak:
- wsplne osiedlanie si na obszarze pewnego terytorium, wyznaczane przez siy matury
(gry lub morze) dawao poczucie wasnej ojczyzny jego mieszkacom
- pastwo - stawiao sobie za zadanie podporzdkowa ludzi osiedlajcych si na jego
obszarze i dawao mu ycie we wsplnocie
- ta sama historia pozwalaa na rwnoczesne przeywanie klsk o poraek co zoyo si na
tradycj narodow

- taka sama kultura zarwno w sferze materialnej i osobistej


-ten sam jzyk, jednoczcy ludzi
-czynniki natury ekonomicznej
Nard jest caoci, wsplnot, wewntrz ktrego wszyscy ludzie czuj si zjednoczeni bez
wzgldu na zawd, pogldy czy szeroko geograficzn.
Przy narodzie nie sposb zapomnie o pojciu etnicznoci lub grupy etnicznej, ktrej istot
jest posiadanie tosamoci zbiorowej oraz przewiadczenie o swojej innoci. Grupy etniczne
s niezwykle zjednoczone i zczone z sob mocn wizi, co daje im wiadomo
odizolowania od wszystkich z poza grupy. S przewiadczeni, e jako czonkowie grupy
etnicznej posiadaj inne cechy odrniajce je od pozostaych ludzi, s ksztatowani w tych
samych okolicznociach posiadaj te same obyczaje, religie, jzyk oraz wygld fizyczny.
Niezwykle wan role w etnicznoci odgrywa przekonanie o tych samych wizach krwi,
wsplnocie pochodzenia jego wszystkich czonkw. Wobec wymienionych cech mona
stwierdzi, e uksztatowanie grup etnicznych nastpio w sposb naturalny, niezalenie od
ich woli.
Obecnie w Polsce mniejszoci etniczne i narodowe nie maj duego udziau w roli pastwa.
Wynika to z granic pastwa, ktre po drugiej wojnie wiatowej zostay przesunite w
kierunku zachodnim i przyjto stwierdzenie " jeden nard, jedno pastwo". Dziki temu
Polska staa si pastwem o wsplnej , jednolitej narodowoci, co potwierdzenie znajduje w
tym, e blisko 95% ludzi zamieszkujcych pastwo polskie nazywa samych siebie Polakami.
Spoeczestwo polskie ma nastpujc struktur narodowociow:
- 98,8 % mieszkacw to Polacy
- 1,2 % to mniejszoci narodowociowe
Jeli chodzi o struktur narodowociow mniejszoci w Polsce to przedstawia si ona
nastpujco:
KULTURA ORAZ JEJ MISJA W YCIU LUDZKIM
Kultura w socjologii jest nieco inaczej pojmowana, ni pokazuje nam to ycie codzienne.
Potoczny jzyk pokazuje nam kultur jako co nadajce nam wartoci i dziki ktremu
moemy si wzajemnie ocenia. Socjologia natomiast podaje, e kultura nadaje neutralno
opisowy sens, znaczy to, e kady z ludzi oraz kade ze spoeczestw ma kultur, przy czym
nie ma spoeczestw posiadajcych jednakow kultur.
Oglnie mona powiedzie, e caoksztat bdcy wytworem ludzi nie bdcym skutkiem
dziaania przyrody to wanie kultura. Za przeciwiestwo jej mona uzna natur gdy w
caoci jest naturalnie tworzona przez przyrod.
Sam termin "kultura" ma swoje korzenie w aciskim sowie "kultura" oznaczajcego upraw,
poniewa niegdy odnoszono si tak mwic o uprawie ziemi. Przeksztacenie spoeczestw
ze zbierackich w myliwskie dao tak przemian i uniezalenio czowieka od si przyrody.

Cycero uwaa kultur za upraw ducha, zwizan z filozofi (potem okrelan jako kultur
duchow)
Platon dokona podziau kultury na:
-materialn
-niematerialn
Pod terminem kultura materialna rozumie naley wszystkie wytwory materii, czyli budowle,
narzdzia, budynki, rodki transportu, stroje, instrumenty, technologi czy technik, a wic
oglnie rzecz biorc wszystkie wytwory majce za zadanie zaspokojenie potrzeb ludzkich a
wytworzone w sposb sztuczny. Inaczej te mwi si o niej kultura cywilizacyjna, czyli
prociej cywilizacja.
Kultura niematerialna to kultura semiotyczna, a wic duchowa i nale do nie wszystkie
wytwory, jakie powstay dziki czowiekowi dce do tak wzniosych ideaw jak dobro,
prawda, pikno, czy sprawiedliwo. Naley te zaliczy do niej przedmioty w ktrych
uwiecza si te wyej wymienione ideay. Tak rozumiana kultura pokazuje jaka jest
wiadomo spoeczestwa i zalicza si do niej nastpujce formy: estetyka, prawo, nauka,
etyka, sztuka itd. Kultura niematerialna spaja spoeczestwo jest narzdziem wspomagajcym
komunikacj i zaspokaja wiele potrzeb.
Poza przedstawionymi kulturami w socjologii zauwaona wan ze wzgldu na odgrywajc
rol kultur socjaln. Obejmuje ona organizacj spoeczestwa oraz wynikajce z niej normy i
kanony zachowa spoecznych a take powstae w jej rozwoju stosunki midzy ludmi i
spoeczestwem. Zjednoczony system kulturowy jest zwizany z tym jak dziaaj due
zbiorowoci spoeczne takie jak klasy czy narody. Wewntrz nich mona dopatrze si
istnienia subkultur, a wic kultur charakteryzujcych mniejsze grupy, na przykad subkultury
modzieowe, chopskie lub studenckie.
Poza wymienionymi typami kultury mona take okreli kultur osobist pojedynczych
czonkw spoeczestwa lub okrelonej zbiorowoci.
Kultura osobista jednostki pokazuje zbir postpowa, myli , metod dziaania oraz poj,
ktre okrelaj j. Ta kultura zawsze mieci si w ramach kultury wikszej zbiorowoci.
Kultura grupy, zbiorowoci jest zazwyczaj wynikiem tych dziaa, myli wartoci oraz
sposobw dziaania, ktre stworzone przez grup nabray wyjtkowego znaczenia dla
jednostek, co pozwolio na ich indywidualne dopasowanie. Powstay te zachowania
obowizujce, np. nakazy przyzwoitoci oraz zatwierdzonego postpowania. Socjolodzy
badaj kultur okrelonej zbiorowoci i odnajduj w niej cechy podstawowe danej kultury.
Do cech lub elementw kultury nale takie idee, wzory, przedmioty lub czynnoci, ktre
pokazuj istotne dla przetrwania i rozwoju grupy zachowania oraz dziaania, Socjolodzy
badaj kultur pod ktem zalenoci midzy zjawiskami a procesami , ktre maj miejsce w
spoeczestwie, a take wywieranie wpywu na ycie zbiorowe poprzez kultur.
Znaczenie kultury na ycie w spoeczestwie objawia si, gdy nowo narodzona jednostka w
zbiorowoci od pocztku swojego istnienia znajduje dziki wierze, przedmiotom,

urzdzeniom sposobowi wychowania w rodzinie jest poddawana socjalizacji kulturowej. To


kultura ustanowia kryteria i systemy wartoci., wzory zachowa, reagowania na pewne
bodce, ustalia ideay oraz modele jakimi si posugujemy w yciu.
TERMIN OSOBOWOCI W SOCJOLOGII
Czowiek, poza tym, e jest czonkiem okrelonej zbiorowoci spoecznej, narodu, pastwa,
rodziny jest przede wszystkim istot, ktra ma prawo do samodzielnego ycia duchowego,
ktre kreuje w nim wizj wiata czy te specyficzny sposb reakcji na pewne zjawiska.
Cao wymienionych pozornie trwaych cech jednostki wraz z jej pogldem na wiat jest
osobowoci.
Socjologia badajc osobowo czowieka zadaje sobie takie pytania jak:
- ktra z cech upodabnia czonka do zbiorowoci do ktrej naley, jakie ma z ni cechy
wsplne, oraz co j od nich rni, czy ma niepowtarzalne i specyficzne cechy tylko dla
siebie?
- jakim sposobem psychika jednostki potrafi si zjednoczy ze swoj zbiorowoci podczas
pewnych dziaa spoecznych?
- jak jednostka wtapia si w rodowisko do ktrego naley oraz jaki ma udzia w yciu
zbiorowoci i co dostaje dziki temu?
- na jakiej zasadzie procesy psychiczne oraz zjawiska (zainteresowania, uzdolnienia itd.)jakie
moe wywoa jednostka , cz si w charakterystyczn indywidualn cao?
Osobowo ma due znaczenie w socjologii, poniewa skada si na ni ogrom czynnikw
czcych z sob psychicznie wiat jednostki ze spoeczestwem. Samo rdo sowa pojcia
"osoba" pochodzi z aciny "persona" i oznacza mask, ktr aktorzy uywali w
przedstawieniach w staroytnoci, tak wic czowiek ma do spenienia rol w yciu
spoecznym. Take zewntrzna sylwetka jednostki wskazuje na warto czowieka oraz
moliwoci jego dziaania.
Obecnie termin "osobowo" posiada minimum trzy znaczenia, mianowicie:
- osobowo jako ukad niezmiennych cech albo mechanizmw , ktre reguluj zachowanie
si jednostki
- osobowo, w ktrej najwaniejsza jest jedno oraz tosamo czowieka
- osobowo rozumiana jako idea, do ktrego naley dy przez sposb wychowania
Socjologia traktujca o osobowoci ma na wzgldzie osobowo spoeczn, czyli og
kanonw, wzorw oraz rl jakie realizuje i peni jednostka wobec innych ludzi ze swojej
spoecznoci. Tak pojta osobowo spoeczna posiada elementy ksztatujce si podczas
caego etapu rozwoju jednostki dziki rodowisku w ktrym wyrasta, wychowaniu oraz
aktywnoci czy cech dziedzicznych lub wrodzonych swojego organizmu
Do gwnych czci osobowoci naley zaliczy:

- pogldy
- potrzeby
- zainteresowania
- motywacje
- mechanizm kontroli
- wartoci
- temperament
- inteligencja
- postawy
- zdolnoci
Elementy skadowe osobowoci mog by:
- biogenne
- socjogenne
- psychogenne
Za biogenne elementy uwaa si takie czci osobowoci jak kod biologiczny, ktry zawiera
informacje o anatomii , dziaaniu hormonw lub gruczow, waciwociach fizjologicznych
itd. Socjolodzy uwaaj, e elementy biogenne s niezbdne w ksztatowaniu osobowoci, ale
te niewystarczajce
Elementy socjogenne wedug socjologw stanowi najwaniejsz cz osobowoci ludzkiej i
zalicz si do nich:
- kulturowy idea osobowoci, ktry to narzuca jednostce poprzez zbiorowo socjalizacj, a
szczeglnie wychowanie
- ja subiektywn, ktra jest wyobraeniem o sobie
- ja odzwierciedlon, ktra jest wyobraeniem wasnej osoby, ktr stworzyy opinie ludzi,
z ktrymi ma si najczstsz styczno
- role spoeczne jakie wystpuj w grupach spoecznych, majce za zadanie wykonanie
zorganizowanych przez te grupy czynnoci
Do psychogennych elementw nale wola, uczucia, pami, wyobrania, inteligencja,
temperament, spostrzegawczo.

W celu okrelenia, jak czowiek ma osobowo oraz zrozumienia swojego bytu i istnienia,
niezbdna jest znajomo cech biogennych, kulturowych oraz psychicznych, okrelaj one,
kiedy wzr jest godny naladowania, jak odgrywa rol spoeczn oraz z kim chciaby by
czowiek utosamiony. Rwnie poznanie wyobraenia o sobie przez jednostk, oraz reakcja
na ni otoczenia. Wida na tej podstawie, e osobowo czowieka jest niezwykle zoona i
posiada wiele uwarunkowa.
W zwizku z zalenoci od przewyszania pewnych zespow cech, jaki mona obserwowa
mona mwi o rnego rodzajach osobowociach, do najbardziej oglnych z nich nale
typologie:
- stworzona ju przez Hipokratesa wyrnia nastpujce osobowoci:
* sangwinik - czowiek, ktry atwo wybucha i szybko tumi zo, atwo si rozpraszajcy,
zmienny w swych dziaaniach i z atwoci ulegajcy uczuciom
*choleryk - czowiek niezwykle pobudliwy tak jak sangwinik, ale jest stay w uczuciach i
wytrway w swym dziaaniu
* flegmatyk - czowiek bardzo niewiele pobudzony, atwo poddaje si uczuciom, koczy
rozpoczte zajcia, niezwykle dugo trzyma w sobie sympatie oraz urazy
* melancholik - czowiek, ktry trudno reaguje na uczucia, jest mao pomysowy, ale
wytrway w uczuciach i dziaaniu
Typologia jak przedstawi niegdy Hipokrates ma charakter aspoeczny i obrazuje
osobowo pod ktem psychologicznym
- w podobnym kontekcie zostaa stworzona nieco inna typologia, ktra uwypukla biogenne
uwarunkowania osobowoci, potwierdza, e osobowo zaley od cech biologicznych,
najbardziej znana tego typu osobowo zostaa przedstawiona przez Kreczmara w XX wieku,
obejmuje ona cztery rodzaje osobowoci , a wic:
*pyknik - typ pykniczny, gdzie czowiek o uminionej posturze ciaa, krtszej szyi oraz le
rozwinitych koczynach, posiadajcy skonno do tycia, moe ulega naprzemiennie
skrajnym stanom depresji oraz euforii
* atletyk - typ atletyczny, czowiek majcy wietnie rozwinity kociec oraz uminienia,
dua pojemno puc, swoim uosobieniem nieco zbliony do schizotymika
* dysplastyk - tym dysplastyczny- czowiek, ktry ma nieregularn nieharmonijn budow
Innym przykadem typw osobowoci jest teoria stworzona dziki Jurgi, ktry dokona
klasyfikacji:
* introwertykw- ludzi ktrzy sw energi zachowuj w swym wntrzu, poprzez analiz
sytuacji
* ekstrawertykw - przekazujcy sw energi na zewntrz

Do socjologicznych typologii osobowoci naley rwnie klasyfikacja osobowoci wedug F.


Znanieckiego, czyli:
-osobowo czowieka pracy
-osobowo czowieka o dobrym wychowaniu
- osobowo czowieka zabawy
-osobowo czowieka zboczeca
Czowiek pracy to osobowo, ktra od dziecistwa przebywaa wrd ludzi pracujcych,
wobec czego ma uzmysowione uczestnictwo w pracy i yje wedug maksymy: "czowiek
yje po to, aby pracowa".
Czowiek o dobrym wychowaniu odznacza si du towarzyskoci, ale take ma dobre
wyksztacenie. Poza tym szanuje autorytety oraz wartoci uznane w spoeczestwie oraz ma
zakodowane denie do pozytywnego odbioru w rodowisku jakim si otacza oraz z
wykonywanej pracy.
Czowiek zabawy, to ten, ktry ksztatowa si wrd rwienikw, w dziecistwo oraz
modo upyway mu wesoo i z zabaw. Typ ten jest specyficzny dla klas oraz warstw
zmuszanych do pracy w celu utrzymania si i yj wedug maksymy "nie po to czowiek yje,
aby pracowa".
Powyszy podzia typw osobowoci wedug Znanieckiego pozwala zauway, e znaczny
wpyw na rozwj osobowoci czowieka maj krgi:
- wychowania
- rwieniczy
- pracy
Pod pojciem industrializacji kryje si zmiana gospodarki spoeczestwa z rolniczej na
przemysow. Wan rol w uprzemysowieniu odgrywa skupienie robotnikw, urzdze oraz
maszyn jakie su w ogromnych zakadach przemysowych do standardowej i ekonomicznej
produkcji. Industrializacja to proces, w ktrym wzrasta znacznie udzia zarwno przemysu
jak i technik uprzemysowionych oraz robotnikw, a za tym id zmiany ekologiczne,
polityczne oraz kulturowe.
Industrializacj mona rozpatrywa socjologicznie, biorc pod uwag zachodzce zmiany w
yciu spoecznym, ambicjach, aspiracjach, czy zainteresowaniach, ktre kieruj do osiedlenia
si w zalenoci od rodzaju przemysu w konkretnej wsi lub miecie.
Rozpatrujc rodzaj oraz wielko zakadu przemysowego, ktry jest uruchamiany naley si
liczy z okrelonymi tego skutkami, czyli przykadowo lokalizacja dla cikiego przemysu
bdzie mie zupenie inne konsekwencje ni dla zakadu zajmujcego si przetwrstwem
rolnym. Uprzemysowienie sprawia, e nastpuj znaczne zmiany stylu ycia, w
konsekwencji dokonania industrializacji w Polsce zupenie odwrciy si stosunki ludnoci

rolniczej, do tej nie majcej stycznoci z uprawami rolnymi. Powstao te sporo problemw
spoecznych. Z powodu szerokiego uprzemysowienia znaczco wzrs procent zatrudnianych
kobiet oraz chopw robotnikw. Jednak szybko okazao si, e poziom ich kultury
przemysowej jest za niski, i ich kwalifikacje wymagay uzupenienia, a gospodarka narzekaa
na brak bodcw do trwaego polepszania techniki, bowiem wizaoby si to z redukcj
robotnikw, a pozostajcym naleaoby znacznie podnie przygotowanie zawodowe. Istotn
kwesti jest take konieczno wysokiego nakadu finansowego na takie przedsiwzicie.
Wszystkie te problemy zoyy si na restrukturyzacj przemysu w naszej gospodarce.
W konsekwencji uprzemysowienia spoeczestwo stanie si cywilizacj industrialn z
charakterystycznymi pogldami mylowymi oraz typami zachowa. Typy te mog straci
swj urok w spoeczestwie postindustrialnym. Jest tak, poniewa sposb mylenia w
spoeczestwie przemysowym jest zupenie inny ni w rodowisku poprzemysowym,
mianowicie pierwszy z nich oparty jest na zalenoci masowych produkcji-konsumpcji, a
drugi z wymienionych za priorytet stawia si wysoki poziom usug.
Spoeczestwo poprzemysowe zmienia wczeniejsze zasoby ekonomicznej racjonalizacji na
nowoczesne zdolnoci w obszarze techniki oraz kontaktach z potencjalnymi klientami.
Tradycyjne gazie przemysu coraz bardziej trac na swej uytecznoci, a robotnicy trac
zatrudnienie. Taki proces to dezindustrializacj.
Skutkiem uprzemysowienia oraz dezindustrializacji jest urbanizacja wraz z ruralizacj.
Pod pojciem urbanizacja kryje si proces kulturowy i spoeczny, w ktrym to z du
szybkoci rozwija si i ronie liczba orodkw miejskich, a wszystko to jest konsekwencj
rozwoju handlu i przemysu. Dziki temu nastpuje ogromny napyw ludnoci ze wsi do
miast, rozbudowuj si obszary miejskie i ronie liczba udziau miejskiej ludnoci na tle
caego zaludnienia.
Z urbanizacji wynika rozpowszechnienie miejskich walorw kultury i stylu na ycie.
Urbanizacja dziaa na czterech paszczyznach
- przestrzennej
- demograficznej
- ekonomicznej
- spoecznej
Urbanizacja przestrzenna skupia si na wzrocie obszarw miast i ich pojemnoci, dziki
nowym i coraz wyszym budynkom, co jest przyczyn przeksztacania si rodowiska na
typowo miejskie.
Urbanizacja demograficzna pokazuje ruch ludnoci ze wsi do miast, ich zainteresowanie
miastem i cigym wzrostem zamieszkiwania miejskich obszarw

Urbanizacja ekonomiczna wie si z trwaym powikszaniem si ludzi pracujcych w


pozarolniczych zawodach oraz wzrocie rnorodnoci zawodowych teje ludnoci w
porwnaniu z ludnoci zajmujc si rolnictwem.
Urbanizacja spoeczna ma za zadanie pokaza uroki miejskiego stylu ycia ludziom
przybyym ze wsi, ale take zakorzenienia miejskich obyczajw na wsi.
Wszystkie te przemiany i urbanizacja przyczyniaj si do zmniejszenia rnic jakie wczeniej
byy widoczne midzy rodowiskiem miejskim i wiejskim.
Spoecznym nastpstwem urbanizacji jest skupienie si w miastach i odejcie czowieka od
ziemi, co sprowadza si do coraz wikszym zatraceniu naturalnoci na rzecz sztucznego
wiata.
Z tego powodu urbanizacja ma wielu przeciwnikw, ktrzy s zdania, e przez ni:
- miejskie ycie odsuwa czowieka od natury, zabiera mu zwizane z ni pikno i duchowo
- wie swoj prac oraz natur wie z koniecznoci jaka wynika z praw przyrody ( niwa,
siewy, wykopki odbywaj si wedug naturalnego kalendarza)
- ludzie na wsi darz si wikszym szacunkiem, maj z sob lepszy kontakt, czowiek w
miecie naraony jest na utrat partnerstwa i jest "sam w tumie"
-wie jest inspiracj w obyczajowoci, ktra nadaje gotowe odpowiedzi w zachowaniu dla
kadej sytuacji, uwzgldnia prawida moralne, w miecie czowiek jest tak zagubiony, e w
wielu sytuacjach nie potrafi si odnale.
Wymienione wyej skutki urbanizacji wpyny na to, e cz grup spoecznych zaczo
budowa swoje ideologie dotyczce ycia wiejskiego, ktre ma wyszo nad yciem w
miecie.
Procesem przeciwnym do urbanizacji staa si ruralizacji. W jej wyniku zostay utworzone
parki, ogrdki oraz place zabaw urbanistw, ktre miay za zadanie zbliy do siebie
nawzajem ludzi, spowodowa wizi koleeskie, ssiedzkie czy przyjacielskie.
Z wszystkimi omwionymi procesami, czyli z industrializacj, dezindustrializacj,
urbanizacj oraz ruralizacj jest zwizane przemieszczanie si spoecznoci. Ruchliwo
spoeczna jest zalena od przemieszczania si jednostki lub caej grupy spoecznej w celu
podwyszenia swojej pozycji w spoeczestwie, co powoduje awans spoeczny ktrego
przeciwiestwem jest degradacja.
Gdy pojedyncza jednostka lub caa grupa przenosi si w inn przestrze geograficzn oraz
wtruje temu inna pozycja spoeczna to mona mwi o ruchliwoci poziomej, a jej wyrazem
s przesiedlenia, dojazdy do pracy lub migracje.
Szczeglnie intensywne procesy przemieszczania wystpoway podczas okresw duych
zmian zachodzcych w spoeczestwie. Ruchliwo spoeczestwa ma znaczeni dla kultury,
zwyczajw, obyczajw, stereotypw zachowa oraz wizi spoecznych czy systemw
wartoci.

W wyniku opisanych procesw moe doj do rozwoju spoeczestwa i cywilizacji, ale take
wrcz odwrotnie, mog si pojawi zjawiska patologii spoecznej i dezorganizacji, pod ktr
rozumie si rozpad wyznawanego systemu wartoci przez spoeczestwo, ktre dawao im
jedno oraz funkcjonalno pewnych norm , jednostek oraz rodkw kontroli. Organizacja
spoeczna jest wyrazem adu i uporzdkowania dziki ktrym poszczeglne grupy spoeczne
mog swobodnie funkcjonowa. Dezorganizacja za wprowadza nieporzdek, stan w ktrych
jednostka yje w niezgodzie z kanonami spoecznymi. Negatywne dziaania w zwizku z
dezorganizacj to korupcja, pijastwo, przestpczo , terroryzm, prostytucja, bezrobocie,
hazard narkomania, upadek etyczny pracy, konflikty, zwikszenie rozpadu rodziny, absencja
pracownicza, strajki itp.
Ze zjawiska jakie mona obserwowa w spoeczestwie okrela si jako patologi spoeczn.
Eliminacja wymienionych negatywnych zjawisk spoecznych wymaga zbadanie jej
dokadnych przyczyn, (mogcych mie rdo w czynnikach politycznych, spoecznokulturowych czy te ekonomicznych) rozmiarw oraz skutkw.
Spoeczestwo polskie zostao zmuszone do przeksztacenia gospodarki i caego
spoeczestwa polskiego, czego przyczyn by limit moliwoci na ekstensywny rozwj
gospodarki oraz nie zaspokojenie potrzeb spoeczestwa przez ni. Zaowocowao to
uruchomieniem procesw przeksztace caego ustroju, celem procesw byo:
*poprawienie standardw ycia obywateli
*spowodowanie znacznego wzrostu gospodarczego
*wzrost innowacyjnoci podmiotw gospodarczych nalecych do grupy technicznotechnologicznej
*osignicie znacznej jakoci oraz efektywnoci w gospodarowaniu
*wyjcie z doka cywilizacyjnego kraju
*eliminacja kompleksu spoeczestwa niegospodarnego
* utworzenie odpowiedniego wzoru gospodarki, dziki ktrej przedmioty gospodarcze bd
mogy funkcjonowa samodzielnie na rynku, ale te wdraa si przemieszcza oraz by
finansjerami przedsiwzi umoliwiajcych im dalszy byt oraz rozwj zakadu, rozwizywa
kopoty wewntrz prosperujcej firmy, by otwartymi dla rynku oraz konkurencji nie tylko
polskiej, ale i zagranicznej poprzez zasilenie si systemem preferencji, dotacji czy ulg
Dziki transformacji ustroju mona odej od specyficznych do tej pory zasad totalitarnych
czy gospodarczych jako nakazowo-rozdzielczych i tworzy si spoeczestwo kierujce si w
peni demokratycznymi pogldami w mechanice rynkowej gospodarki.
Za najwaniejsze filary w ustrojowej transformacji uznaje si :
- demokracj
- rynek

- wasno prywatn
Wrd nich odbywaj si dyskusje zarwno teoretyczne jak i aksjologiczne.
Rodz one wiele pyta dotyczcych rynku: ktry z modelw gospodarki rynkowej zostanie
zrealizowany w dzisiejszym pastwie polskim, co powinno by uznane za towar, a co nie. W
konsekwencji tyche dyskusji w Konstytucji Artykuu 20 ustanowiono, e gospodarka bdzie
wspieraa swe fundamenty na zaoeniach spoecznych gospodarki rynkowej. W Polsce
niezwykle burzliwie przebiegay spory wok prywatyzacji, a wic przeksztacenie wasnoci
z pastwowej na prywatn. Take demokracja zrodzia wiele nieporozumie w
spoeczestwie.

You might also like