Zarzadzanie 13 2011

Zarzdzanie
Teoria
i Praktyka
Warszawa 2011
Zarzdzanie. teoria i Praktyka
Wydawca:
Wysza Szkoa Menederska
w Warszawie
Rada Naukowa
Przewodniczcy:
prof. dr hab. Stanisaw Sudo Dr h.c.
Czonkowie:
prof. PhDr. Viera Bacova, DrSc. (Sowacja), prof. dr hab. Ewgenii Bobosow (Biaoru), prof.
dr hab. Pawe Czarnecki, prof. dr hab. Marian Daniluk, prof. dr Stanisaw Dawidziuk, prof.
ThDr. Josef Dolista, CSc. (Czechy), prof. dr hab. Alexander Belochlavek, dr h.c. (Czechy), prof.
PhDr. Rudolf Dupkala, CSc. (Sowacja), prof. dr hab. Marek Garbicz, prof. dr. Otar Gerzmava
(Gruzja), PhDr. Marta Gluchman, PhD. (Sowacja), prof. Ing. Dr. Renta Htov (Czechy), prof.
dr hab. Lech Jaczynowski, prof. dr Eberhard Kalwait (Niemcy), doc. PhDr. Nadeda Krajova,
PhD. (Sowacja), prof. MUDr. Vladimir Krmery, PhD, DrSc. dr h.c. Mult. (Sowacja), prof. dr
hab. Stanisaw Lis, prof. dr hab. Stanisaw Marciniak, prof. Liviu Marian (Rumunia), prof. dr
hab. John McGraw (Kanada), prof. PhDr. Frantiek Mihina, CSc. (Sowacja), prof. dr hab.
Nella Nyczkao (Ukraina), prof. dr hab. Alicja Sajkiewicz, prof. dr hab. dr h.c. Hans Joachim
Schneider (Niemcy), dr h.c prof. Daniel J. West Jr. PhD. FACHE, FACMPE (USA), prof. dr hab.
Minoru Yokoyama (Japonia).
Kolegium Redakcyjne
Redaktor Naczelny: prof. dr hab. Lidia Biao
Sekretarz redakcji: dr in. Alfreda Kamiska
Sekretarz Redakcji: doc. dr Waldemar Stelmach
Redaktorzy tematyczni:
prof. dr hab. Krzysztof Wituszyski
prof. dr hab. Jadwiga Marek
prof. dr hab. Zbigniew Staniek
Redaktor statystyczny: dr hab. Ewa Frtczak
Redaktorzy jzykowi:
Jzyk polski: Dorota Bruszewska, Jzyk angielski: Eric Banks (native speaker), Marta Dawidziuk
Jzyk rosyjski: Jadwiga Piat, Jzyk sowacki: Andrea Gieciov-usov (native speaker).
Redaktor techniczny: Jarosaw Juszczak
Opracowanie graficzne, skad i amanie: Jarosaw Juszczak
Projekt okadki: Jarosaw Juszczak
Adres redakcji i wydawcy:
Wysza Szkoa Menederska w Warszawie
ul. Kawczyska 36, 03-772 Warszawa
www.wsm.warszawa.pl
ISSN 2081-1586
Printed in Poland
Nakad 500 egz.
lista RECENZENtw
prof. dr hab. Waldemar Baka
doc. PhDr. Michal Bochin, PhD. (Sowacja)
prof. h.c. doc. JUDr. Maria Bujniakova, CSc. (Sowacja)
doc. Ing. Ivana Butoracov indleryov, PhD. (Sowacja)
doc. Mgr. Mgr. Andrej Dmuth, PhD. (Sowacja)
prof. dr hab. Kazimierz Doktr
prof. Devin Fore (USA)
doc. PhDr. Mria Gaiov, PhD. (Sowacja)
prof. dr hab. Wasilij Griszczenko (Rosja)
prof. dr hab. Janusz Gudowski
dr in. Liliana Hawrysz
doc. Ing. Sonia Hurn, PhD. (Sowacja)
prof. dr hab. Michail Kozyr (Ukraina)
doc. Ing. Viera Kuzmiinov, PhD. (Sowacja)
doc. Ing. Ladislav Luk, CSc. (Sowacja)
Assoc. prof. dr Deniz ZDEMR (Turcja)
prof. dr hab. Krystyna Poznaska
prof. dr hab. Taras Rak (Ukraina)
prof. dr hab. Wanda Rusiecka (Biaoru)
prof. dr hab. Zdzisaw Siroj
prof. dr hab. Alicja Sosnowska
doc. Ing. Vojtch Spil, CSc. (Czechy)
doc. Ing. Martin Voloin, PhD. (Sowacja)
prof. dr Walentyn Wandyszew (Ukraina)
prof. dr hab. in. Zofia Wyszkowska
prof. dr hab. Tamara Yakavuk (Biaoru)
prof. dr hab. Nona Zinowiewa (Rosja)
Copyright by Wysza Szkoa Menederska w Warszawie

aden fragment tej publikacji nie moe by reprodukowany, umieszczany
w systemach przechowywania informacji lub przekazywany w jakiejkolwiek
formie elektronicznej, mechanicznej, fotokopii czy innych reprodukcji
bez zgodny posiadacza praw autorskich.
Wersja wydania papierowego Zarzdzanie. Teoria i Praktyka
jest wersj gwn.
Wszystkie nadsyane artykuy naukowe s recenzowane.

Procedura recenzowania artykuw, zapora ghostwriting oraz zasady
przygotowywania tekstw i instrukcje dla autorw znajduj si na stronie
internetowej czasopisma www.wsm.warszawa.pl
ISSN 2081-1586
ZARZDZANIE
Teoria i Praktyka
NR 1 (3) ROK 2011
SPIS TRECI
OD REDAKCJI .............................................................................................. 3
ARTYKUY
Wodzimierz Chojnacki
PROFESJONALIZACJA W ZARZDZANIU PERSONELEM ......................... 5
Jurij Pawluczuk
K
(PROBLEMY ZARZDZANIA
ZASOBAMI PRODUKCYJNYMI PRZEDSIBIORSTWA) ............................ 17
Edward Szczepanik
KRYZYS A FUNKCJONOWANIE PODMIOTW GOSPODARCZYCH ........... 27
Elbieta Kotowska
RYZYKO PODATKOWE W DZIAALNOCI GOSPODARCZEJ
I NIEKTRE METODY JEGO OGRANICZENIA .......................................... 37
Andrzej Dbkowski
FINANSOWANIE INNOWACJI VENTURE CAPITAL ................................ 55
Mirosaw Laszczak
INTUICJA W ZARZDZANIU ........................................................................ 77
Spis treci
Teresa Czechowska-witaj
ZARZDZANIE ROZWOJEM ORGANIZACJI ............................................. 97
Cezary Tomasz Szyjko
ZARZDZANIE REGIONALNE A NOWY PARADYGMAT
INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ ..................................................................... 111
Jan Boguski
Teresa Stali
WPYW LITERATURY NA JAKO
PRAC DYPLOMOWYCH STUDENTW ...................................................... 125
Roman Lusawa
O POTRZEBIE ROZSZERZENIA KONCEPCJI ROZWOJU
WOJEWDZTWA MAZOWIECKIEGO ....................................................... 133
RECENZJE
Edward Szczepanik, RYZYKO W DZIAALNOCI GOSPODARCZEJ

Recenzja ksiki (Henryk J. Goryszewski) ............................................ 157
Zdzisawa Janowska, ZARZDZANIE ZASOBAMI LUDZKIMI
Recenzja ksiki (Waldemar Stelmach) ................................................. 161
Bolesaw R. Kuc, ZARZDZANIE DOSKONAE
Recenzja ksiki (Cezary Tomasz Szyjko) ............................................. 173
INFORMACJE
Sprawozdanie z konferencji regionalnej

GOSPODARKA POLSKI W UE W DOBIE GLOBALIZACJI
(Cezary Tomasz Szyjko) ............................................................................ 177
Z ycia naukowego WSM w Warszawie .............................................. 181
Spis treci
OD REDAKCJI
Przekazujemy do rk Czytelnikw kolejny numer wydziaowego czasopisma

Zarzdzanie. Teoria i Praktyka.
Prezentujemy w nim zrnicowan problematyk, odnoszc si do zarzdzania podmiotami gospodarczymi rnych bran, w tym brany produkcyjnej,
jak rwnie kwesti profesjonalizacji doboru personelu.
Uwzgldnilimy tak waki problem w zarzdzaniu, jakim jest intuicja. Wielo decyzji podejmowanych przez kadr kierownicz i menedersk zwizana
jest bowiem nierozerwalnie z intuicj i ryzykiem. W licznych opracowaniach
intuicja postrzegana jest jako poznanie poprzez domylanie si. We wspczesnym ujciu intuicj rozpatrujemy jako jeden z podstawowych sposobw poznania, wnikajcy bezporednio w istot rzeczy (H. Bergson).
Nie bez znaczenia jest przedstawienie wpywu kryzysu na dziaalno gospodarcz firm, ryzyka podatkowego, a take finansowania innowacji. Do osobliwym tematem jest zaprezentowanie trendw rozwoju spoeczno-gospodarczego wojewdztwa mazowieckiego.
Czasopismo zawiera rwnie recenzje ksiek, ktre, naszym zdaniem, mog
wpywa na wzbogacenie wiedzy z zakresu zarzdzania. Do tego wtku nawizuje
artyku dotyczcy wykorzystywania literatury w pracach dyplomowych.
Przewodniczcy Rady Redakcyjnej
Redaktor Naczelny
Prof. zw. dr hab. Stanisaw Marciniak
Prof. nzw. dr hab. Edward Szczepanik
ZARZDZANIE
Teoria i Praktyka
NR 1 (3) ROK 2011
PROFESJONALIZACJA
W ZARZDZANIU
PERSONELEM
1
Streszczenie
W artykule staraem si wyeksponowa tez, e gwnymi siami ksztatujcymi rozwj zawodowy s nie tylko posiadane kompetencje spoeczne, techniczne, interpersonalne i koncepcyjne, ale rwnie wzajemnie zintegrowane i niekiedy konkurencyjne funkcje i procesy poznawcze i aksjologiczno-motywacyjne o charakterze rozwojowym jakie w duej mierze peni pracownicy i menederowie. Jest to zgodne z dialektyk heglowsk oraz teori mikrotrendw M. Penna i E. Kinney Zalesne1, ktre s
trudne, a czasami wrcz nie do zbadania i przewidzenia. Obecna skala indywidualnych, gboko racjonalizowanych wyborw, z jednej strony, nigdy w historii rodzaju
ludzkiego nie bya tak dua, a z drugiej strony zarzdzajcy i zarzdzani nie byli tak
dobrze wyposaeni w wiedz, umiejtnoci, zindywidualizowane ego, procesy poznawcze i emocjonalne, ktre decyduj w dokonywaniu codziennych wyborw. Istnieje wic istotne zapotrzebowanie na badania naukowe zogniskowane na zidentyfikowaniu najbardziej efektywnych modeli i wzorcw, ktre w duej merze ukierunkowuj nasze decyzje i wybory. Potrzebujemy do ich odkrycia i opracowania bardziej
nowoczesnego tomografu, rezonansu magnetycznego mikroskopu elektronowego ni
jak dotychczas tylko oka, ucha i szkieka czy komputera. Dziki nowemu technologicznemu zaawansowaniu mamy obecnie o wiele wiksze moliwoci poznania rde i zasobw indywidualnych procesw podejmowania decyzji oraz wzorcw i modeli dziki ktrym duo atwiej bdzie odrni naturalne pikno czowieka od granatowych garniturw, zotych zegarkw, botoksu i sylikonu.
Kluczowe sowa: globalizacja, rozwj profesjonalny, kapita intelektualny,
transformacja, nowa kultura korporacyjna, kultura zarzdzania , decentralizacja,
personel, profesjonalny manager, zarzdzanie z wizj, planowanie strategiczne,
wielowymiarowa analiza.
1
M.J. Penn, E. Kinney Zalesne, Mikorotrendy. Mae siy ktre nios wielkie zmiany, Wyd. MT
Biznes Sp. z o.o., Warszawa 2009, s. 13.
Wyniki prawie wszystkich transformacji spoeczno-politycznych, militarnych, ekonomicznych oraz instytucjonalno-organizacyjnych wskazuj, e nie
wystarczy zbudowa optymalnego systemu zasobw ludzkich, rzeczowych,
informacyjnych, a take finansowych. Jak si okazuje, ludzie dobrze funkcjonuj bowiem w organizacji, gdy przejawiaj motywacj do dziaania i wspdziaania oraz kreuj proefektywnociow kultur organizacyjn, ktrej filarem s
wartoci, postawy i zachowania. W prezentowanym tekcie podejmuj prb
przedstawienia integracyjnego podejcia do wspczesnych zmian dotyczcych
profesjonalizacji i zarzdzania personelem.
Na wstpie warto podkreli, e obecnie mona wyrni co najmniej pi kierunkw bada nad profesjonalizacj i zarzdzaniem personelem. Pierwszy wywodzi si z analiz historyczno-porwnawczych, w ramach ktrych prbuje si doszukiwa implikujcych rozwaa wynikajcych z przenikania si teorii i praktyki oraz
dowiadcze, ktre wynikaj z historii, w celu odkrywania i transpozycji istotnych
problemw do wspczesnych studiw nad opisem i wyjanianiem nowych modeli
profesjonalizacji zasobw ludzkich. Drugi kierunek zwizany jest z potrzebami
i interesami wojska. Ma on dug i bogat histori zapocztkowan w staroytnych
Chinach2 , Grecji3 , Rzymie 4 i sigajc a do wspczesnoci5 . Trzecim kierunkiem
s odkrycia naukowe (prawa, teorie i twierdzenia) oraz inwestycje w technik
i technologie. To technika dominowaa bowiem nad nauk jeszcze w epoce przemysowej XIX wieku. Obecnie za w coraz wikszym stopniu nauka tworzy podstawy dla nowej wiedzy o profesjonalizacji i zarzdzaniu. Trzeci kierunek wywodzi
si natomiast z okresu naukowej organizacji pracy koca XIX i pocztkw XX
wieku, od kiedy to m.in. Henry Fayol wprowadzi planowanie strategiczne, menederskie metody, techniki i procedury badania oraz analizy pracy. Czwarty kierunek
ma intelektualne rda umiejscowione w naukach humanistycznych 6 , ekonomicznych7 oraz w zarzdzaniu8 . Pitym, ale zapewne nie ostatnim kierunkiem jest tradycja literacka, teatralna i filmowa. Tradycja ta w pewnym sensie odzwierciedla
zainteresowania profesjonalizacj i zarzdzaniem personelem w rodowisku kreatorw kultury.
2
Sun Tzu, Sztuka wojny, Warszawa 1994.

Ksenofont, Wyprawa Cyrusa, Warszawa 1955.
4
G.J. Cezar, Wojna galicyjska, Wrocaw 1978.
5
C.von Clausewitz, O wojnie, Lublin 1955; L. Wyszczelski, Historia myli wojskowej,
AON, Warszawa 1999; Makes of Modern Strategy. Militray Through from Machiavelli
to Hitler, Princeton 1960; W. Chojnacki, Army professionalization in sociological studies,
published by Military University of Defense, Warsaw 2008.
6
J.E. Karney, Podstawy psychologii i pedagogiki pracy, Wysza Szkoa Humanistyczna im.
A. Gieysztora, Putusk 2004; W. Chojnacki, Czowiek w nowoczesnej organizacji. Wybrane
problemy doradztwa zawodowego i personalnego, Wyd. A. Marszaek, Toru 2006.
7
R.E. Quinn, S.R. Faerman, M.P. Thomson, M.R.McGrath, Profesjonalne zarzdzanie,
PWE, Warszawa 2007; B. Nielsen, P. Economy, Zarzdzanie, Wyd. READ ME, d
1999; A. Pocztowski, Zarzdzanie zasobami ludzkimi, PWE, Warszawa 2003.
8
A. Komiski, W. Piotrowski, Zarzdzanie. Teoria i praktyka, PWN, Warszawa 2007.
3
Profesjonalizacja w zarzdzaniu personelem
1. Pojcie i istota profesji

Badacze zajmujcy si problemami profesji stosujc paradygmat funkcjonalistyczny i strukturalistyczny ukierunkowali swoje zainteresowania gwnie na
poszukiwanie listy cech, ktre umoliwiaj odrnienie prawdziwych profesji
od tych, ktre na to miano nie zasuguj oraz okrelenie wymogw profesjonalizacji rozumianej jako proces osigania wysokiego poziomu wykonywania
zawodu. Przykadem jest opracowany w 1953 roku przez Nelsona Forte zestaw
czterech cech, ktre powinna spenia kada profesja:
stosowanie specjalistycznych technik i technologii;
wykorzystanie umiejtnoci, ktre mog by transferowane na inny rodzaj pracy;
posiadanie cieek rozwoju kariery;
dysponowanie zestawami standardw kwalifikacji zawodowych.
Natomiast zdaniem H. Wilensky`ego, zaliczanego przez A. Abbota9 do grona
wybitnych strukturalistw i instytucjonalistw, zawd, ktry ma sta si profesj, powinien posiada naukow podstaw, wyczno na okrelone kompetencje i standardy profesjonalnego szkolenia i doskonalenia 10 . O zaliczeniu danego
zawodu do profesji decyduj gwnie dwie grupy cech, tzn. wykorzystywanie
wiedzy i umiejtnoci nabywanych na poszczeglnych etapach edukacji oraz
przestrzeganie standardw zawodowych i etycznych.
Procesy globalizacji powoduj, e zmiany w obszarze metod zarzdzania
w firmach oraz w kulturze organizacyjnej 11 zachodz dynamicznie. Na przykad
amerykascy menederowie s bardziej zaangaowani w realizowanie zada,
a pracownikw traktuj jako rodki do celu. Przeoeni europejscy ceni sobie
natomiast kontakty z podwadnymi i powicaj duo czasu , by wyjani im
strategi firmy 12 . W odniesieniu do kultury, niezalenie czy nazwiemy j materialn, spoeczn czy osobist, posiada ona dominujce cechy humanistyczne.
Etnologia i antropologia kultury oznacza w istocie system zawierajcy symboliczne, emocjonalne i poznawcze elementy, dziki ktrym jednostki maj szans
efektywnie funkcjonowa. Pod pojciem kultury organizacyjnej rozumie si
najczciej wartoci spoeczne, normy, wzory, modele mylenia i dziaania niezbdne w percepcji symbolicznych zwizkw znaczeniowych. Warto pamita,
e kultura to zdolno do tworzenia standardw, wartoci, norm i zachowa,
9
Por. A. Abbot, The System of the Professions: An Essay on the Division of Expert
Labour , University of Chicago Press, Chicago 1988.
10
H.L. Wilensky, The Professionalization of Everyone?, American Journal of Sociology,
vol. 70, p. 136-145.
11
K.S. Cameron, R.E. Quinn, Kultura organizacyjna diagnoza i zmiana, Oficyna
Ekonomiczna, Krakw 2003, s. 11-16. oraz J. Stachowicz, J. Machulik, Kultura organizacyjna przedsibiorstw przemysowych, Wydawnictwo Zumacher, Kielce 2001, s. 15.
12
J.E. Karney, Podstawy psychologii i pedagogiki pracy, Wydawnictwo Wyszej Szkoy Humanistycznej im. A. Gieysztora w Putusku, Putusk 2004, s. 80.
a w konsekwencji do logicznego mylenia i wiadomych zachowa zgodnych

z przyjtymi wzorami. Jest to zgodne z prawidowoci, e okrelony typ zada
uruchamia okrelony typ mylenia. Duy wpyw na ksztatowanie si tej prawidowoci ma dominujca kultura organizacyjna, ktra w teorii i praktyce zarzdzania wystpuje jako:
kultura organizacyjna (organizational culture) czsto stosowana przez tak
znanych badaczy, jak: E. Schein13 , G. Morgan14 , Ch. Handy15 i Cz. Sikorski 16 ;
kultura przedsibiorstwa (enterprise or corporate culture) terminy czsto
stosowane przez takich menederw i badaczy, jak: M. Armstrong 17 czy
T. Deal i A. Kennedy 18 ;
kultura zarzdzania (mangement culture) pojcie stosowane gwnie
w procesie organizacji i zarzdzania utosamiane z kultur kadry menederskiej.
Istot perspektywy organizacyjnej w ksztatowaniu kultury zarzdzania jest
akceptacja cigych interakcji zachodzcych midzy potrzebami jednostki, personelu i organizacji. Interakcje te cechuje trwao, w sensie permanentnego
dostosowywania si oraz doskonalenia tych trzech podmiotw wzgldem siebie.
Spoeczestwo, bdc rodowiskiem dziaania organizacji oraz jednostek i grup
spoecznych, wypracowuje coraz bardziej efektywne reguy, zasady i procedury
postpowania w procesie interakcji wyej wymienionych podmiotw.
Proces dostosowania organizacji do zmieniajcych si potrzeb otoczenia to
cige zmiany obejmujce przemieszczanie pracownikw, rotacj na stanowiskach, restrukturyzacj wykonywanej pracy, szkolenie i zwikszanie ich potencjau pracy nie zawsze zgodnie z wczeniej okrelon indywidualn ciek
kariery zawodowej. Rwnoczenie, jednostka w organizacji stara si okreli
swj obszar autonomii i wadzy oraz dy do realizacji wasnych celw m.in.
poprzez penienie przez pracownika lub kierownika roli mentora, profesjonalisty, informatora doradcy, coacha, eksperta lub konsultanta itp.
13
E.H. Schein, Organizational Culture and Leadership, Published by Jossey-Bass, San

Francisco-London 1986.
14
G. Morgan, Obrazy organizacji, Wydawnictwo PWN, Warszawa 1997.
15
Ch. Handy, Understanding Organization, Published by Penguin Books Ltd., London 1985.
16
Cz. Sikorski, Kultura organizacyjna. Efektywnie wykorzystaj moliwoci swoich pracownikw, Wydawnictwo C. H. Beck, Warszawa 2002.
17
M. Armstrong, Zarzdzanie ludmi. Praktyczny przewodnik dla menederw liniowych, Wydawnictwo REBIS, Pozna 2007.
18
T.E. Deal, A.A. Kennedy, Corporate Cultures. The Rites and Rituals of Corporate
Life, Published by Addison-Wesley, Massachusetts 1982.
2. Substrategie profesjonalnego zarzdzania karier

w organizacji
Plany dziaania w odniesieniu do personelu (np. plany zatrudnienia, systemy
motywacji i analiza potrzeb szkoleniowych) stanowi istotne substrategie personalne w procesie zarzdzania karier. Powinny by zintegrowane z celami
firmy i pracownikw i prowadzi do podejmowania efektywnych jednostkowych, grupowych i organizacyjnych dziaa. Formalnie okrelona i udokumentowana cieka kariery zawodowej pracownika powinna stanowi podstaw do
kreowania jego kariery oraz by w znacznym stopniu obiektywn miar tej
kariery wobec subiektywnych odczu pracownika, co do jego rozwoju, satysfakcji czy osignitego statusu spoecznego.
ciek kariery w organizacji projektuj doradcy personalni, uwzgldniajc
potrzeby i moliwoci firmy. Okrela j rwnie struktura organizacyjna, czynnoci wykonywane na poszczeglnych stanowiskach, wymagania (zadania,
ktre pracownik bdzie wykonywa), poziom wynagrodzenia i inne. Menederw wyznaczajcych pracownika na nowe stanowisko interesuje: poziom jego
kwalifikacji i kompetencji, posiadane dowiadczenie zawodowe oraz wyniki
uzyskiwane na dotychczas zajmowanym stanowisku, ktre stanowi podstaw
przewidywanych zachowa na nowym stanowisku. Natomiast pracownika interesuje gwnie poziom wynagrodzenia, zabezpieczenie socjalne, moliwo
uzyskiwania informacji zwrotnej oraz moliwoci rozwoju zawodowego.
3. Profesjonalny system rekrutacji, selekcji i kwalifikowania

personelu
Rekrutacja, selekcja i kwalifikowanie pracownikw to procesy umoliwiajce zidentyfikowanie celw zawodowych kandydata oraz uzgodnienie ich z potrzebami organizacji. W trakcie selekcji wykorzystuje si instrumenty, za pomoc ktrych gromadzi si niezbdne informacje o kandydacie, uyteczne take
przy projektowaniu jego cieki rozwoju zawodowego. Do instrumentw tych
naley zaliczy: opisy pracy, profile wymaganych cech zawodowych, podanie
o prac (list motywacyjny), yciorys, wiadectwa i dyplomy, wiadectwa pracy,
listy referencyjne, wiadectwa zdrowia, wywiady (rozmowy kwalifikacyjne),
testy selekcyjne (psychologiczne, wiedzy, umiejtnoci, psychomotoryczne i medyczne) i inne. Instrumenty te maj za zadanie okrelenie przydatnoci kandydata do pracy zarwno w krtkiej, jak i dugiej perspektywie czasowej. Ponadto
nieformalna procedura rekrutacji obejmuje techniki i instrumenty, ktre mog
zosta wykorzystane przez kandydata, w celu zgromadzenia wiedzy o organizacji niezbdnej do podjcia decyzji o zatrudnieniu.
cieka kariery pracownika definiowana jest najczciej w kategoriach
przemieszcze dokonujcych si wzdu hierarchicznie uporzdkowanych sta-
10
nowisk. Aktualnie jednak zarwno przemieszczenia pionowe (w gr struktury

organizacyjnej), jak i poziome, np. przemieszczenia poza funkcj, w ktrej dotychczas pracownik by awansowany, z punktu widzenia kariery jednostki maj
tak sam warto. Owe przemieszczenia oznaczaj bowiem intencjonaln realizacj obranego przez jednostk i zaplanowanego przez organizacj kierunku
rozwoju. Terminy cieka kariery czy cieka awansu s uywane zamiennie jedynie w przypadku jednostki, ktra swoj karier widzi w kategoriach
awansu stanowiskowego. Rozwj profesjonalny naley jednak rozumie szerzej, jako osiganie przez pracownikw wysokiego poziomu kwalifikacji i kompetencji niezbdnych do realizacji zaplanowanych celw organizacji zgodnie
z zasadami etycznymi.
4. Analiza potrzeb szkoleniowych

Analiza potrzeb edukacyjnych zmierza do ustalenia rozbienoci pomidzy
tym, co ludzie wiedz i s w stanie wykona, a tym, co powinni wiedzie i by
w stanie wykona. Dotyczy wic oceny rnic pomidzy tym, co jest, a tym, co
powinno by, czyli czego ludzie musz si nauczy, aby mogli lepiej wykonywa swoj prac. Oznacza te potrzeb uczenia si dla rozwoju przyjmowania
nowych obowizkw, przechodzenia na wysze i bardziej odpowiedzialne stanowiska, nabywania wielorakich umiejtnoci, rozwijania swoich zdolnoci lub
kompetencji. Zdaniem M. Armstronga 19 analiza potrzeb organizacji w dziedzinie szkole ma na celu okrelenie tych obszarw, w ktrych przeprowadzenie
szkole jest najwaniejsze i najbardziej pilne. Podstawowym kryterium w tym
wzgldzie, oprcz stwierdzonej luki kompetencyjnej, powinno by znaczenie
poszczeglnych komrek organizacyjnych firmy z punktu widzenia wkadu,
jaki wnosz one w tworzenie wartoci dodanej.
Natomiast dla A. Pocztowskiego 20 analiza potrzeb jest specjalistyczn technik zbierania danych niezbdnych dziaowi personalnemu do okrelenia skali,
rozmiarw i rodzaju zapotrzebowania na ksztacenie i rozwj. Moe by przeprowadzona na prbie reprezentacyjnej lub caoci. Analiza potrzeb szkoleniowych polega na okreleniu najbardziej odpowiednich i efektywnych sposobw
zaspokajania potrzeb organizacji. Opracowanie skutecznych narzdzi naley do
dziau personalnego. Dane zbierane s za pomoc ankiet czy metody wywiadu
biograficzno-narracyjnego 21 .
19
M. Armstrong, Zarzdzanie ludmi. Praktyczny przewodnik dla menederw liniowych, Dom Wydawniczy REBIS, Pozna 2007, s. 241.
20
A. Pocztowski, Zarzdzanie zasobami ludzkimi, PWE, Warszawa 2008, s. 287.
21
M. Kostera, S. Kownacki. Zarzdzanie potencjaem spoecznym organizacji, [w:]
Zarzdzanie. Teoria i praktyka, pod red. A.K. Komiskiego, W. Piotrowskiego, Wyd.
Naukowe PWN, Warszawa 2000, s. 516; oraz L. Rae, Planowanie i projektowanie szkole, Oficyna Ekonomiczna, Krakw 2004, s. 15.
11
Profesjonalna identyfikacja potrzeb szkoleniowych (IPS) zakada natomiast

popraw efektywnoci poprzez uczenie si, a w szczeglnoci okrelenie waciwych potrzeb szkoleniowych personelu skorelowanych z celami przedsibiorstwa oraz metod integrujcych potrzeby szkoleniowe z wynikami i korzyciami
osiganymi przez przedsibiorstwo na trzech poziomach: indywidualnym, grupowym i organizacyjnym22 . Potrzeby organizacyjne dotycz efektywnoci organizacji jako caoci. Informacje na temat oglnej efektywnoci mog pozwoli
na rozpoznanie obszarw potrzeb szkoleniowych lub koniecznych interwencji 23 . Potrzeby grupowe dotycz efektywnoci grupy, dziau lub zespou pracownikw. Pozyskane informacje na temat efektywnoci takiej grupy mog
pozwoli na identyfikacj potrzeb szkoleniowych lub innych koniecznych interwencji 24 . Potrzeby indywidualne ogniskuj si wok efektywnoci jednej
lub kilku osb (jako jednostek, a nie czonkw grupy). Informacje na ten temat
mog pomc w rozpoznaniu specyficznych potrzeb 25 . Analiza potrzeb szkoleniowych polega gownie na okreleniu rozbienoci midzy tym, co dzieje si
w firmie, a tym, co powinno si w niej dzia. Rozbienoci te, czyli rnice
midzy tym, co pracownicy wiedz i potrafi wykona, a tym, co musz wiedzie i potrafi wykona, powinny by wyeliminowane wanie przez szkolenie.
Luka edukacyjna to nie jest model niedoboru, lecz okrelenie i zaspokojenie
potrzeb ksztacenia i rozwoju z uwzgldnieniem zrnicowanych umiejtnoci
oraz przygotowania pracownikw do podjcia przez nich dodatkowych obowizkw oraz moliwoci zwikszenia zakresu ich kompetencji do podejmowania w przyszoci wikszej odpowiedzialnoci.
4.1. Metody analizy potrzeb szkoleniowych
Strategia firmy i podporzdkowana jej strategia zasobw ludzkich okrelaj,
jakie kompetencje s i bd wymagane w organizacji. W tym celu przeprowadzana jest analiza, ktra pozwala na okrelenie potrzeb, np. w zakresie uczenia
si i szkolenia zarwno caego przedsibiorstwa, jak i poszczeglnych grup
pracownikw. Potrzebne informacje s uzupeniane poprzez przeprowadzenie
rozmw z pracownikami dotyczcych ich pogldw na temat tego, czego powinni si nauczy. Ponadto naley zastanowi si nad planowanymi zmianami
dotyczcymi procesw i metod pracy czy zakresw poszczeglnych stanowisk
(projektowanie stanowisk pracy), a take przeanalizowa istniejce luki w kompetencjach oraz obszary obnionej efektywnoci; wskazujce na potrzeb nauki 26 .
22
T. Boydell, M. Leary, Identyfikacja potrzeb szkoleniowych, Oficyna Ekonomiczna,

Krakw 2001, s. 29; oraz M. Armstrong, Zarzdzanie zasobami ludzkimi, Oficyna Ekonomiczna, Krakw 2005.
23
Tame, s. 24.
24
Tame, s. 25.
25
Tame, s. 27.
26
Zarzdzanie. Teoria i praktyka, pod red. A.K. Komiskiego, W. Piotrowskiego,
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000, s. 502.
12
Naley w tym celu przeprowadzi specjalne badania pozwalajce na okrelenie potrzeb w zakresie uczenia si i szkolenia zarwno caego przedsibiorstwa, jak i poszczeglnych grup pracownikw. Informacje te uzupenia si,
przeprowadzajc rozmowy z pracownikami dotyczce ich pogldw na temat
tego, czego powinni si nauczy. Ponadto naley zastanowi si nad planowanymi zmianami dotyczcymi procesw i metod pracy czy zakresw poszczeglnych stanowisk (projektowanie stanowisk pracy), a take przeanalizowa
istniejce luki w kompetencjach oraz obszary obnionej efektywnoci; wskazujce na potrzeb nauki.
5. Zarzdzanie przez efekty a profesjonalizacja personelu

Metoda uczenia si oparta na zarzdzaniu przez efekty koncentruje si na
opracowaniu programw podnoszenia poziomu efektywnoci oraz kontraktw
dotyczcych uczenia si, powizanych ze wsplnie przygotowanymi planami
dziaa. Nacisk kadziony jest przede wszystkim na ustawiczny rozwj pracownikw 27 . Podstaw ewaluacji zarzdzania przez efekty stanowi procedura skadajca si z piciu elementw:
1) pomiaru wynikw w odniesieniu do uzgodnionych wielkoci docelowych
i standardw,
2) informowaniu personelu o tym, na jakim poziomie realizuj stawiane mu
zadania,
3) pozytywnych wzmocnie za dobrze wykonan prac, aby w przyszoci
zostaa wykonana jeszcze lepiej; dopuszczalna jest wycznie krytyka konstruktywna, tzn. wskazujca sposb poprawy,
4) systematycznej wymiany pogldw, podej, koncepcji w toku penej,
wolnej i szczerej wymiany pogldw na temat dotychczasowych dokona
i dziaa koniecznych do osignicia jeszcze lepszych efektw, w tym umoliwienie pracownikom wyraania osobistych przekona na temat wykonywanej
pracy, sposobu udzielania wskazwek i kierowania prac przez menederw
oraz wasnych aspiracji,
5) uzgodnienia planw dziaa, ktre pracownicy bd realizowa samodzielnie lub przy wsparciu menederw 28 .
Zarzdzanie przez efekty ma na celu rozwija proces nauki poprzez gromadzenie dowiadcze z uczenia si na rozwizywaniu problemw, unikaniu bdw, denia do osigania sukcesw nierozcznie zwizanych z codziennym
wykonywaniu zada przez personel. Polega to na wyciganiu wnioskw z wasnych dowiadcze, to znaczy takim ich rozwaeniu, aby w przyszoci mona
byo je zrozumie i zastosowa. Proces uczenia si jest wic w istocie kreowa27
28
Tame, s. 502.
Tame, s. 452.
13
niem siebie poprzez gromadzenie i wykorzystywanie wasnej wiedzy i dowiadcze 29 .

Dawid Kolb opracowa model, ktry stanowi prosty opis sposobu przekadania dowiadczenia na koncepcje. Koncepcje te s nastpnie wykorzystywane
przy dokonywaniu wyborw dotyczcych nowych dowiadcze. Diagnozowanie potrzeb w zakresie uczenia si i szkolenia oznacza:
opisanie treci stanowisk i rl przez odniesienie do kluczowych dziaa
i wynikw;
okrelenie wymaganych standardw efektywnoci w kategoriach jakoci
oraz efektu pracy;
okrelenie zakresu wiedzy, umiejtnoci i kompetencji (modele) potrzebnych do wykonania pracy na danym stanowisku, tak by sprosta standardom efektywnoci 30 .
6. Opis warunkw i wysoko wynagrodzenia

Wynikiem analizy stanowiska pracy, roli, zakresu kompetencji jest specjalny
opis warunkw nauki, okrelajcy zakres wiedzy i umiejtnoci konkretnego
pracownika oraz wymagany sposb uczenia si (coaching, kurs marketingu
bezporedniego). Naley podkreli, i musi nastpi tu dopasowanie struktury
uczenia si do planowania rozwoju kariery. Warto wynagrodzenia jako czynnika indywidualnego rozwoju profesjonalnego zmienia si w cyklu ycia jednostki i cho zawsze peni funkcj dochodow, to przez przewaajcy okres
rozwoju zawodowego nie stanowi jedynego motywatora tego rozwoju. Wane
s rwnie inne funkcje takie jak:
spoeczna (ksztatowanie dobrego klimatu pracy, zapobieganie konfliktom na tle wynagrodze, zapobieganie gbokim nierwnociom wynagrodze i inne);
motywacyjna, ktra ma cztery wymiary. Po pierwsze, motywowanie
personelu do podjcia pracy (przyciga do firmy). Po drugie, przekonywanie do pozostania, aby stabilizowa w firmie); pobudzanie do osigania wysokich efektw pracy; pobudzanie pracownikw do rozwoju
swych kompetencji, co ma si przyczyni do rozwoju firmy i osigania
przez ni lepszych efektw.
Aktualnie odbywa si ewolucja systemu wynagrodze w kierunku rosncego
znaczenia i udziau skadnikw wynagrodze zmiennych w stosunku do udziau
wynagrodze staych oraz ich indywidualizacja. Szczeglnie indywidualizacja
gratyfikacji finansowej pozwala na ksztatowanie indywidualnych zestaww
29
Tame, s. 489.
M. Armstrong, Zarzdzanie zasobami ludzkimi, Oficyna Ekonomiczna, Krakw 2005,
s. 502.
30
14
skadnikw wynagrodzenia, eby w konkretnym etapie cyklu ycia jednostki

zaspokaja dominujce potrzeby (lub umoliwia ich zaspokojenie). A ponadto,
czyni ona z pracownika podmiot decydujcy o ksztacie struktury jego wynagrodzenia przez wybr interesujcych go elementw skadowych oraz pozwala
organizacji wzmacnia pewne podane zachowania pracownika, wynikajce
z jego profilu psychologiczno-kwalifikacyjnego.
7. Instrumenty zarzdzania profesjonaln karier

Profesjonalne przemieszczenia pracownikw w organizacji s elementem
planowania zasobw personalnych. Konsekwencj planw przemieszcze s
plany sukcesji sporzdzone na potrzeby okrelonych stanowisk, z uwzgldnieniem indywidualnych krokw rozwojowych. Instrumentem wykorzystywanym
w tej technice s karty nastpcw lub sukcesorw wewntrznych lub zewntrznych. Typowa karta sukcesji zawiera informacje oraz kryteria, jakimi kierowali
si menederowie liniowi i top menederowie podejmujcy decyzje o przemieszczeniu personelu z uwzgldnieniem specyfiki firmy oraz uyteczne informacje o potencjalnych kandydatach.
Wanym zadaniem kadej profesjonalnej organizacji jest zdiagnozowanie
indywidualnego wzorca rozwojowego pracownika. Cenn technik zbierania
informacji o pracowniku jest analiza SWOT (mocnych i sabych stron pracownikw), ktra umoliwia okrelenie jego pozycji w strukturze organizacyjnej.
Pozwala take pracownikowi na uwiadomienie pewnych faktw i sytuacji z jej
ycia, ktre decyduj o podanym przez ni kierunku i tempie kariery. Analiza
SWOT uwiadamia take indywidualne, rodzinne i organizacyjne ograniczenia
rozwoju profesjonalnego personelu. Zestaw odpowiedzi na pytania SWOT porzdkuje i pozwala uwiadomi pracownikom, w jakim punkcie swojego ycia
obecnie si znajduj, gdzie chcieliby by oraz w jaki sposb moe to osign.
Szczegowe i refleksyjne odpowiedzi stanowi dla pracownika podstaw do
ustalania celw rozwojowych, w tym alternatywnych cieek rozwoju profesjonalnego. Do tego celu moe suy macierz transakcyjna, ktra obrazuje wszelkie zmiany w potencjale spoecznym organizacji (awanse, degradacje, przesunicia, przyjcia do pracy, fluktuacj). Macierz ukazuje drog pracownikw od
momentu wejcia do organizacji, poprzez kolejno obejmowane stanowiska pracy, a do momentu opuszczenia organizacji. Jest zatem instrumentem autodiagnozy organizacji, wykorzystywanym nastpnie w projektowaniu cieek rozwoju indywidualnego.
15
8. Proces stawania si profesjonalnym menederem

Zdaniem amerykaskich teoretykw i praktykw z zakresu profesjonalnego zarzdzania struktura konkurujcych wartoci integruje przeciwiestwa. Z tego
wzgldu istotne jest przedstawienie konkurujcych ze sob funkcji penionych
przez menederw oraz zwizanych z nimi kompetencji niezbdnych do ich wykonywania w ramach czterech modeli31 . Pierwszym jest model racjonalnego celu,
w ktrym meneder nie tylko kieruje, projektuje i wyznacza cele podwadnym,
okrela reguy i zasady postpowania, ale take realizuje zadania. Od menedera
jako realizatora oczekuje si wysokiego poziomu motywacji, odpowiedzialnoci
i efektywnoci w dziaaniu oraz stawiania wysokich wymaga sobie i podwadnym,
by osign wyznaczony cel. Drugim jest model procesu wewntrznego, w tym
funkcje monitorujcego i koordynatora. Od profesjonalnego menedera oczekuje
si wiedzy i umiejtnoci niezbdnych do bycia liderem oraz ewaluacji zachowa
personelu pod wzgldem przestrzegania przyjtych procedur i zasad realizacji zada. W istocie rola monitorujcego polega na trosce o szczegy oraz sprawowanie
kontroli, a take analizie danych i informacji, ktre otrzymuje. Dziki temu potrafi
planowa, organizowa i koordynowa prace personelu, rozwizywa sytuacje
kryzysowe, m.in. wynikajce z problemw technicznych, logistycznych i porzdkowych. Trzecim modelem jest ksztatowanie relacji interpersonalnych, w tym
penienie roli moderatora i mentora. Penic te funkcje meneder powinien stosowa podejcie procesualne polegajce na stosowaniu technik negocjacji ukierunkowanych na agodne rozwizywanie konfliktw organizacyjnych, integracj personelu oraz zespoow realizacj zada. Meneder jako mentor przejawia trosk
o personel poprzez wraliwo, empati i otwarto w kontaktach z ludmi. Czwartym modelem jest podejcie systemowe w penieniu funkcji innowatora i doradcy.
Wanymi obszarami dla przejawiania innowacji przez menedera s zmieniajce
si dynamicznie zmiany w jego otoczeniu oraz zmiany, ktre inicjuje on niezalenie
od czynnikw zewntrznych. To czowiek z pewn wasn wizj i dopasowan do
niej strategi i taktyk dziaania. Natomiast jako doradca suy pomoc w procesie
adaptacji, szkolenia i doskonalenia zawodowego pracownikw, wystpujc w roli
konsultanta, eksperta i spolegliwego opiekuna.
W artykule staraem si wyeksponowa tez, e gwnymi siami ksztatujcymi rozwj zawodowy s nie tylko posiadane kompetencje spoeczne, techniczne, interpersonalne i koncepcyjne, ale rwnie wzajemnie zintegrowane
i niekiedy konkurencyjne funkcje i procesy poznawcze i aksjologiczno-motywacyjne o charakterze rozwojowym, jakie w duej mierze peni i wdraaj pracownicy i menederowie. Jest to zgodne z dialektyk heglowsk oraz teori
mikrotrendw M. Penna i E. Kinney Zalesne 32 , ktre s trudne, a czasami wrcz
31
R.E. Quinn, S.R. Faerman, M.P. Thompson, M. McGrath, Profesjonalne zarzdzanie,

Polskie Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 2007, s. 34.
32
M.J. Penn, E. Kinney Zalesne, Mikorotrendy. Maa siy ktre nios wielkie zmiany,
Wyd. MT Biznes,
16
nie do zbadania i przewidzenia. Obecna skala indywidualnych, gboko racjonalizowanych wyborw, z jednej strony nigdy w historii rodzaju ludzkiego nie
bya tak dua, z drugiej za zarzdzajcy i zarzdzani nie byli tak dobrze wyposaeni w wiedz, umiejtnoci, zindywidualizowane ego, procesy poznawcze
i emocjonalne, ktre decyduj w dokonywaniu codziennych wyborw. Istnieje
wic istotne zapotrzebowanie na badania naukowe zogniskowane na zidentyfikowanie najbardziej efektywnych modeli i wzorcw, ktre w duej merze ukierunkowuj nasze decyzje i wybory. Do ich odkrycia i opracowania potrzebujemy teraz nowoczesnego tomografu, rezonansu magnetycznego, mikroskopu elektronowego, dotychczas za wystarczao tylko oko, uchoczy komputer. Dziki
nowemu technologicznemu zaawansowaniu mamy obecnie o wiele wiksze
moliwoci poznania rde i zasobw indywidualnych procesw podejmowania decyzji oraz wzorcw i modeli, dziki ktrym duo atwiej bdzie odrni
naturalne pikno czowieka od granatowych garniturw, zotych zegarkw,
botoksu i silikonu.
33
Abstract
In this article the thesis has been exposed that the main forces shaping the
Abstract
professional development is not only possessed social, technical, interpersonal and
conceptual competence but also the mutual integrated and sometimes competitive
functions and cognitive as well as the axiological-motivational processes of
developmental character. It is in agreement with G.W. Hegel`s dialectics and M.
Penn and E. Kinney`s Zalesne micro-trend theory33. These theories are empirically
difficult to investigate and predict. So there is a significant need for scientific
research focused on identification of the most effective models and patterns which,
to a large extent, can enhance our possibilities in making decisions and choices in
the field of human resource management.
Key words: globalization, professional development, intellectual capital,
transformation, a new corporate culture, management culture, decentralization,
personnel, professional manager, managing with vision, strategic planning,
multidimensional analysis.
33
M.J. Penn, E.Kinney Zalesne, Mikorotrendy. Mae siy, ktre nios wielkie zmiany, Wyd. MT
Biznes Sp. z o.o., Warszawa 2009, s. 13.
ZARZDZANIE
Teoria i Praktyka
NR 1 (3) ROK 2011
Jurij Pawluczuk
Brzeski Pastwowy Uniwersytet Techniczny

(PROBLEMY ZARZDZANIA ZASOBAMI
PRODUKCYJNYMI PRZEDSIBIORSTWA)
Streszczenie
W artykule rozpatrywany jest problem formalizowania i wykorzystania praktycznego znanej w teorii ekonomicznej zasady zastpowania czynnikw produkcyjnych
i zasady maksymalizowania zyskw. Jako moliwy kierunek praktyczny rozwizania tego problemu zaproponowano wykorzystanie waciwoci dwoistoci w zadaniach programowania liniowego, ktre pozwala ustali warto stosunkow
z punktu widzenia dochodw firmy przy rnych wariantach wykorzystaniu tych
zasobw w procesie produkcyjnym.
W postaci oglnej opisywane jest wykorzystanie tej metody podczas rozwizania
problemu zarzdzania potencjaem produkcyjnym firmy budowlanej.
,
,
.

,
.
, ,

. ,
18
Jurij Pawluczuk

,

.

,

, (
,
)
,
, -
,
( )
(
) , :
MPx MPy
MP
=
L=L n
Px
Py
Pn
,
(1)
n x , y n;
Px , Py Pn
x, y n
.

,
,
. ,

, . ,

, .
,
.
,
.
- ,
.
Problemy zarzdzania zasobami produkcyjnymi przedsibiorstwa...
19
,
, ,
,
( ,

):
Pa = MRPa Pb = MRPb
MRPa MRPb a
b .
:
MRPa
MRPb
=
=1
Pa
Pb
(2)
, (2)
(1) . , ,

, .
, (1) (2)

.

,
.

. ,
. , , ,

. , ,
- - . (
) ,
, - ,
.
,

.

20
Jurij Pawluczuk
, .
(
, ,
),
, .

.
:
x j ( j = 1,2, K n ) ,
c j ( j = 1,2, K n ) ,
b j ( j = 1,2,K m ) aij
.
:
n
max f = c j x j
(3)
j =1
aij x j bi
(i = 1, m)
(4)
j =1
xj 0
( j = 1, n)
(5)
, .
(3) (5) :
n
min F = bi y i
j =1
(6)
aij y i c j
( j = 1, n)
i =1
yi 0
(i = 1, m)
(7)
(8)
21
y i
.
:
n
cjxj
j =1
bi yi
j =1
(9)
(9) ,
X
Y
.
, ,
, .

:
1. ,
, .
2. c j
.
3. bi
.
4.
.
5. ,
.
, .
6.
,
.

. , ,
:
.
.

.
, ,
( , ..),
,
.
22
Jurij Pawluczuk
y i ,
.

: ,
, ,
. ,
, .

,
. ,
,
.

, ,
, .
,
.
, ,
.
, i -
,
.
()
, , (),
. ,
, ,
,
. ,
, ,
. .

( )
,
- . ,
, .
y i

i - ,
(
).

23
, .

().

, .

,
.

, .

( )
,
.

,
.

. , ,

.
,

.

- ,

.
:
y i
.

.
, ,
( ),
,
- , .
24
Jurij Pawluczuk

:
y i ,
- i -
.
, .
; ,
,
.
, ,
, () y i > 0,
, () y i = 0.
(

- ) y i .
,

-

.
,
.

y i . y i = 0,

.

, y i
. ,
.
.
, .
, ,
,
. ,
, .
,
,
,
. ,
25

.

.

, ,
,
, .
,
,
, .
,

.
( ,
,
),
,
.

- ,
,

.
:
1. ..
. .:
2000. 171 .
2. : : . 2 ., . . / . . , . . , . . ;
. . . . . : . ., 2001. 351 .
26
Jurij Pawluczuk
Abstract
The article is addressed to the problem of the formalization and the practical use
of the well-known in economic theory the substitution effect of productive factors
and the rules of profit maximization. As a possible direction to solve this problem,
we propose using of the properties of duality in linear programming exercise,
which allows determining the relative value of resources on the revenue side, that
company gets in different ways to use these resources in the production process.
This method for solving the problem of management of production capacity in
a construction firm is described in general terms.
ZARZDZANIE
Teoria i Praktyka
NR 1 (3) ROK 2011
Edward Szczepanik
KRYZYS
A FUNKCJONOWANIE PODMIOTW
GOSPODARCZYCH
Streszczenie
Autor artykuu prezentuje pogld zwizany z powstaniem kryzysu gospodarczego
(finansowego) i funkcjonowaniem podmiotw gospodarczych w Polsce. We wstpie wskazuje na rda kryzysu, funkcje rynku. W dalszej czci prezentuje w sensie
oglnym skutki kryzysu dla Europy i Polski oraz sposoby przeciwdziaania skutkom kryzysu finansowego.
Sowa kluczowe: kryzys, podmiot gospodarczy, dunik,
funkcje rynku, skutki kryzysu.
Najnowsza historia gospodarcza oraz inne nauki ekonomiczne potwierdzaj,

e w gospodarce wiatowej od lat 80-tych XX wieku mamy do czynienia z kryzysem zadueniowym. Wzrost zaduenia midzynarodowego obejmuje od
wielu lat kraje rozwijajce si oraz pastwa Europy rodkowej i Wschodniej, co
cile zwizane jest ze wzrostem kosztw obsugi dugu, zaamaniem i obnieniem dopywu kapitau do tych krajw oraz transferem zasobw do krajw wierzycielskich. Rodzi to powane negatywne skutki ekonomiczne i spoeczne.
Niezrwnowaony rozwj gospodarczy, a zrnicowany przebieg cyklu koniunkturalnego oraz znaczna rozpito stp procentowych na rynku zagranicznym i stp inflacji miedzy poszczeglnymi krajami powoduje, e spotykamy si
z tendencjami do wzrostu jednych walut i spadku wartoci walut innych.
Wrd gwnych czynnikw, ktre wpyny na pojawienie si kryzysu zadueniowego, mona wymieni:
28
Edward Szczepanik
wzrost cen ropy naftowej (w latach 1973-1974 czterokrotny, 1978-1979

dwukrotny). Kraje rozwijajce si musiay ponosi koszty zwizane z
wydatkami na import. W 1970 r. na rop przypadao 5,9% wydatkw importowych, gdy w 1980 r. wydatki te osigny 20%. Wzrost cen za rop
wpyn na zaduenie tych pastw i przyczyni si do ekspansji kapitau
poyczkowego,
zmian relacji cen artykuw eksportowych i importowanych przez kraje
dunicze. Od 1980 r. pastwa dunicze musiay spaca swoje dugi
przy zmiennych relacjach cen eksportowych i importowych,
zmiany stopy procentowej na midzynarodowym rynku finansowym.
Przy wysokim tempie wzrostu cen w krajach uprzemysowionych, ktre
eksportoway dla krajw duniczych, realna stopa od zacignitych kredytw bya ujemna i gdy kraje dunicze przystpoway do spaty zacignitych kredytw, sytuacja dla nich bya niekorzystna (np. USA w 1981 r.
od pastw duniczych egzekwoway 16% stop procentow).
zmiany tempa wzrostu gospodarczego w krajach uprzemysowionych.
W latach 1974-1975 w pastwach Europy rodkowej i Wschodniej odnotowano spadek aktywnoci gospodarczej, co dao moliwo ekspansji
kapitau prywatnego do tych pastw 1.
Nasz kraj po odrzuceniu gospodarki centralnie sterowanej po roku 1980
przeszed do gospodarki rynkowej, gdzie podstawowym regulatorem i koordynatorem procesw gospodarczych jest rynek.
Przez rynek najczciej rozumiemy samoczynnie dziaajcy mechanizm
wpywajcy na zachowania (w tym decyzje) podmiotw gospodarczych.
Najwaniejsze jego funkcje:
rynek dokonuje wyceny rnych dbr,
rynek jest podstawowym rdem informacji dla podmiotw gospodarczych,
rynek jest niezbdnym warunkiem racjonalnego wykorzystania zasobw
gospodarczych,
rynek umoliwia ustalanie si stanw rwnowagi w gospodarce,
rynek jest weryfikatorem spoecznej przydatnoci i zarazem mechanizmem dostosowania produkcji do potrze 2.
Mimo rozwoju gospodarki nasz kraj znalaz si w obszarze wiatowego kryzysu gospodarczego i finansowego. Nie jestemy jedynym krajem, ktry znalaz
si w tej sytuacji. Niekorzystne skutki bd odczuwalne przez wiele pastw
i nie wiadomo jak dugo to potrwa.
A. Budnikowski, Midzynarodowe obroty czynnikami produkcji, w: Midzynarodowe

stosunki gospodarcze, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997, s. 125-127.
2
R. Milewski (red.), Rynkowa alokacja zasobw gospodarczych, w: Elementarne zagadnienia ekonomii, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 1999, s. 90-91.
Kryzys a funkcjonowanie podmiotw gospodarczych
29
Kryzys gospodarczy rozpoznawalny by w niektrych krgach ekonomistw.

Nie byo przecie tajemnic, e w USA zwaszcza za prezydentury Clintona,
wzrastao zaduenie spoeczestwa, a zacignite przez nie kredyty, zwaszcza
konsumpcyjne, byy przejadane. Tych ostatnich kredytw spoeczestwo
amerykaskie nie spacao, a systematycznie si zaduao. Jeszcze nie tak dawno G. Koodko pisa: (...) Tak wic wielki kryzys finansowy i gospodarczy,
w ktrego obliczu stoj Stany Zjednoczone, a ktry okazaby si w dugim horyzoncie ozdrowieczy, nie musi nadej tak szybko, jak wydaje si niektrym
sceptykom. Dalej tene autor wskazuje na aktywno gospodarcz Chin i Japonii, ktra moe wpyn na (...) ostry wzrost zobowiza zagranicznych
USA, z obecnych okoo 26% do 51% amerykaskiego PKB w 2011 r. 3.
Bardzo interesujce s rozwaania tego wybitnego ekonomisty w dalszej
czci cytowanego dziea.
Niezalenie od wstpnych i rnych ocen wiatowego kryzysu mona sdzi, e kryzys jest wynikiem wadliwie funkcjonujcego wiatowego systemu
finansowego, a take braku wypracowania koncepcji jego szybkiej eliminacji,
bd zmniejszenia strat gospodarczych.
Interesujce w tym zakresie s rozwaania T. Kowalika zaprezentowane na
seminarium naukowym w Akademii Leona Komiskiego w Warszawie 4.
1. Skutki kryzysu dla Europy

Gospodarka unijna ma skurczy si o 1,8%, zniknie 3,5 mln miejsc pracy,
a kraje popadn w ogromne dugi. Jeszcze dwa miesice temu przewidywania
byy bardziej optymistyczne.
Zdaniem Komisji jedynym rdem wzrostu gospodarczego w Europie maj
by w tym roku inwestycje rzdowe, ale nie wystarcz one, by zniwelowa
spadek wydatkw firm, gospodarstw domowych, ktrym coraz trudniej o bankowe kredyty. Wzrost wydatkw publicznych ma jednak i ciemn stron aby
je sfinansowa, kraje Unii musz si zapoycza na potg i paci coraz wiksze odsetki od emitowanych obligacji. Z recesj bd musiay boryka si
w tym roku wszystkie najwiksze gospodarki UE. Niemcy najwikszy odbiorca naszego eksportu odnotuj spadek PKB o 2,3%. Gospodarka brytyjska
skurczy si o 2,8%, francuska o 1,8%, woska o 2%.
Na tym tle Polska wyglda cakiem niele. Na ten rok Komisja prognozuje
dla nas bowiem 2% wzrost gospodarczy, czyli drugi najwikszy w UE po Sowacji. Jednak jeszcze dwa miesice temu Bruksela sdzia, e polska gospodarka wzronie o 3,8%. Najgorszego krachu gospodarczego dowiadcza Irlandia,
3
G. Koodko, Wdrujcy wiat, Wyd. Prszyski i S-ka, Warszawa 2008, s. 203.

T. Kowalik, Krytyczna teoria organizacji, Systemowe rda obecnego kryzysu wiatowego Materiay seminarium naukowego Akademii Leona Komiskiego, 22 maja
2009 r.
4
30
Edward Szczepanik
do niedawna tygrys gospodarczy, ktry w cigu dwch dziesicioleci z najbiedniejszego pastwa Unii stal si jednym z najbogatszych. Tam gospodarka
ma w 2009 r. skurczy si a o 5%. W dodatku w budecie pastwa nie ma ju
ani centa na inwestycje. Deficyt budetowy ma tam wynie a 11%, nieporwnywalnie wicej ni wymagane dla czonkw strefy euro 3%. Wyjtkowo w zej
sytuacji jest take Hiszpania, ktrej Komisja wieszczy 2% spadek PKB w tym
roku.
Wedug prognoz Komisji w 2009 r. w caej Europie ma znikn a 3,5 mln
miejsc pracy. Bezrobocie w caej UE wzronie z 7% w 2008 r. do 8,7%. Jeszcze
gorzej bdzie w strefie euro w tym roku stopa bezrobocia signie 9,3%,
a w 2010 r., przekroczy nawet 10%. Jedyna dobra wiadomo, jak przedstawi
komisarz Almunia, to informacja, i wedug prognoz Komisji Unia w drugiej
poowie 2009 r. najgorsze bdzie ju by moe miaa za sob. Dno osigniemy
w pierwszym kwartale tego roku, a od trzeciego kwartau spodziewamy si
stopniowej i skromnej, ale poprawy sytuacji mwi Almunia. Wedug prognoz
Komisji w 2010 r., caa Unia ma odnotowa 0,5% wzrost PKB.
Sprawne wydobycie si Europy z kryzysu zaley od tego, czy banki zaczn
normalnie funkcjonowa i udziela rozsdnych kredytw. Na razie gospodark
napdzaj wydatki publiczne, co jest lepym zaukiem podnosi tylko deficyt
budetowy i poziom dugu publicznego. Wszystko wskazuje na to, e a 7 z 16
krajw strefy euro bdzie miao deficyt budetowy ponad 3% PKB.
2. Skutki kryzysu dla Polski

Ekonomici i specjalici z zakresu bankowoci uwaaj, e im duej bdzie
trwa kryzys gospodarczy, tym bardziej bdzie si rozszerza. Za niepokojce
naley uzna utrat zaufania w instytucjach bankowych o zasigu midzynarodowym. Jest to o tyle uzasadnione, e w czasie trwania kryzysu nastpuj bankructwa instytucji finansowych i bankw, dochodzi do upadoci przedsibiorstw, w wyniku czego nastpuj zwolnienia grupowe, utrata miejsc pracy
oraz redukcja etatw.
Symptomami kryzysu s: inflacja przeradzajca si w hiperinflacj, spadek
produkcji, spadek pac, spadek zatrudnienia, wzrost bezrobocia, spadek dochodw, spadek konsumpcji, spadek PKB, wzrost deficytu budetowego i fiskalnego, trend spadkowy w podatkowych dochodach budetowych pastwa, spadek
dynamiki wzrostu produkcji przemysowej, obnianie tempa eksportu, zmniejszanie tempa inwestycji w przedsibiorstwach.
Gdy patrzy si na wiatowy kryzys finansowy, zauwaa si, e aktualnie
w naszym kraju banki utrudniaj zaciganie kredytw tak dla podmiotw gospodarczych, jak i dla obywateli.
Banki yj swoim yciem, maj nadpynno finansow, gdy zgromadziy
miliardy zotych na atrakcyjnych lokatach, podniosy rwnie stosowane mare.
31
Z danych Komisji Nadzoru Finansowego wynika, e bankowe podmioty zagraniczne kontroluj 65,5% rynku. To one decyduj, czy polskie firmy i klienci
bd mieli dostp do pienidzy. Banki komercyjne odmawiaj kredytw nawet
firmom, ktre znajduj si w dobrej kondycji finansowej. Konfederacja Pracodawcw Polskich domaga si od premiera Donalda Tuska monitorowania przez
pastwo polityki kredytowej bankw, kontroli wypywu rodkw finansowych
z naszego kraju.
Podkrelenia wymaga fakt, e w 10 najwikszych bankach w Polsce tylko
w trzech na czele pionu zarzdzajcego nie stoi obcokrajowiec (w kontrolowanym przez pastwo PKO BP, BRE Banku i Raiffeisen Banku Polska).
Celem dziaania zagranicznych menederw jest zasilanie rodkami macierzystych (zagranicznych) firm, std niech do finansowania polskich firm.
Przypuszcza si, e z 20 najwikszych bankw 8 zostanie sprzedanych by
moe biznesmenom z Bliskiego Wschodu.
Ekonomici (ING Bank) wyraaj zaniepokojenie, e zwalnia jeden z motorw napdowych gospodarki sprzeda detaliczna.
Wedug przeprowadzonych bada (Portal Money.pl) wynika, e 70% przedsibiorcw obawia si skutkw kryzysu.
Coraz wicej Polakw ma problemy ze spacaniem kredytw bankowych,
paceniem czynszu oraz rachunkw za prd i gaz. Z raportu opublikowanego
przez Krajowy Rejestr Dugw wynika, e najwicej niesolidnych (chocia nie
zawsze z wasnej winy) dunikw mieszka na lsku i na Mazowszu, najmniej
w woj. podlaskim, witokrzyskim, opolskim i podkarpackim. Jest to wynikiem likwidacji maych zakadw, bezrobocia i obnienia standardw yciowych.
Najwiksze zalegoci mamy w bankach pod koniec 2008 r. wynosiy one
ju przeszo 12 mld z. Blisko poow (5,89 mld z) stanowi niespacone kredyty gotwkowe, ratalne i samochodowe. Bankowcy obserwuj take duy wzrost
zagroonych, czyli niespaconych od co najmniej 4 miesicy, kredytw hipotecznych ich warto to prawie 2 mld z, ale a 3,47 mld z kredytw ma ju
opnienie w spacie od 1 do 3 miesicy i mona si spodziewa, e spora ich
cz powikszy grup kredytw zagroonych.
Wrd dunikw notowanych w Krajowym Rejestrze Dugw nadal dominuj mczyni, ktrzy stanowi 68%, ale w poszczeglnych kategoriach wiekowych te proporcje wygldaj rnie. Czciej ni ich rwieniczki zaduaj
si mczyni do 35 roku ycia, w przedziale miedzy 36 a 45 rokiem jest tyle
samo zaduonych kobiet, co mczyzn, natomiast wrd starszych dunikw
zaczynaj dominowa kobiety.
Lokatorzy mieszka komunalnych, wsplnot i spdzielni mieszkaniowych oraz
towarzystw budownictwa spoecznego z tytuu czynszu winni s 1,85 mld z,
a redni dug lokatorski wynosi obecnie blisko 11 tys. z. Problemy z terminowym
regulowaniem opat czynszowych maja przede wszystkim osoby powyej 45 roku
ycia, ktre stanowi a 2/3 wszystkich dunikw mieszkaniowych.
32
Edward Szczepanik
Z kolei rednie zaduenie konsumentw notowanych w Krajowym Rejestrze Dugw za niezapacone rachunki za gaz, lub prd to obecnie 1683,83 z,
natomiast rekordzista jest winny dostawcy energii prawie 21 tys. z 5.
Jak wynika z InfoDugu, blisko 1,3 mln naszych rodakw nie spaca swoich
zobowiza przez ponad 60 dni.
Rekordzici dunicy maj do spacenia kwoty w granicach 10,9 mln do 73
mln. rdem ich zaduenia s niespacone kredyty na zakup towarw, usug,
papierw wartociowych, poyczki i kredyty mieszkaniowe. Moe zastanawia
badanie wiarygodnoci klientw bankw.
Polacy zadueni s obecnie na kwot blisko 330 mld z. Jeli uwzgldni si
upado wielu firm skutek kryzysu i odczuwalny wzrost bezrobocia, naley
liczy si z moliwoci wzrostu kredytobiorcw, ktrzy nie bd w stanie
spaca zadue wobec bankw. Bdzie to spowodowane zwikszeniem kosztw utrzymania rodzin, braku nadwyek gotwkowych z przeznaczeniem na
spaty kredytw, wzrastajcym bezrobociem.
Z oceny Polskiej Rady Biznesu wynika, e w naszym kraju wystpi bezrobocie na poziomie 8,8%. Midzynarodowa Organizacja Pracy sygnalizuje, e
zarobki w Unii Europejskiej bd si zmniejsza.
Nie bez znaczenia jest prognoza wzrostu gospodarczego. Ocenia si, e
w przyszym roku osignie on poziom 0,8% (30.05.2009). Bdzie zmniejszaa
si rwnie inflacja.
W dziaalnoci gospodarczej wielu firm wykazywany jest wielki niepokj
zwizany z funkcjonowaniem podmiotw gospodarczych. Niektre z nich borykaj si z ogromnymi trudnociami, inne likwiduj zawieszaj dziaalno
gospodarcz. Silniejsze organizacje gospodarcze gro strajkami i protestami na
ulicach miast, co zwizane jest z utrat pracy przez wielkie grupy pracownikw,
wzrastajce dwucyfrowe bezrobocie oraz inflacj (4%).
Generalnie rzecz ujmujc mona stwierdzi, e wiatowy kryzys gospodarczy oddziauje na funkcjonowanie polskich podmiotw gospodarczych, lecz
w mniejszym zakresie ni w wielu pastwach europejskich.
3. Przeciwdziaanie skutkom wiatowego kryzysu finansowego

wiatowy kryzys finansowy dotar do pastw europejskich ze Stanw Zjednoczonych.
W Polsce skutki wiatowego kryzysu finansowego s dostrzegalne, ale nie
tak bolenie, jak na Wgrzech. Kryzys wywoany w USA mia podoe irracjonalnego udzielania kredytw mieszkaniowych dla ludnoci amerykaskiej bez
osigania przez kredytobiorcw naleytego zabezpieczenia kredytowego. Kredyty w USA otrzymywali ludzie w licznych przypadkach bez posiadania ja5
http://www.trybuna.com.pl/n_show.php?code=2009022711
33
kiejkolwiek zdolnoci kredytowej. W tym tkwi rdo kryzysu wywoanego

w gospodarce wiatowej przez USA. Jak kto susznie powiedzia kryzys rozpocz si w USA i tam si musi zakoczy.
Przywdcy pastw europejskich domagali si od rzdu USA daleko idcych
zmian i zwikszenia nadzoru nad wiatowym systemem bankowym, by zmniejszy nieprzewidywalno rynkw finansowych.
Prezydent Francji Nicolas Sarkozy by inicjatorem utworzenia w ramach
Midzynarodowego Funduszu Walutowego Collegen nadzorcw nad 30
najwikszymi instytucjami bankowymi. Sprzeciwia si temu prezydent USA
George W. Bush.
Sytuacja zwizana z kryzysem wiatowym spowodowaa zwoanie szczytu
G20, ktry odby si 1 kwietnia br. i ma by fundamentem nowego adu ekonomicznego. Szczyt rozpocz obrady w Londynie, gdzie spotkali si ministrowie
finansw 19 pastw, Rzeczpospolita Polska w szczycie tym nie uczestniczya.
Na szczycie tym ustalono wzmoenie kontroli tzw. rajw podatkowych, ktre maj znika razem z tajemnic bankow. Pozwoli to np.: RP na ustalanie
kont bankowych naszych obywateli zaoonych w Szwajcarii, co ma nastpi
ju jesieni br.
Przywdcy uczestniczcy w szczycie ustalili te nowe zasady ksigowoci,
ktre wprowadz mechanizmy wczesnego ostrzegania przed nadchodzcym
kryzysem.
Aby pomc pastwom w zagodzeniu kryzysu, przywdcy szczytu G20
przeznaczyli 5 bilionw USD na stymulacje gospodarki wiatowej, aby oczyci system finansowy, oywi gospodark oraz kreowa nowe miejsca pracy.
Pienidze maj mie nastpujce przeznaczenie:
ratowanie krajw, ktre s na krawdzi bankructwa (Grecja, Wgry, kraje
nadbatyckie), w wysokoci ok. 60 mld USD,
pomoc krajom afrykaskim w ramach oywienia handlu, w wysokoci
50 mld USD,
na negocjacje wynikajce z rundy z Dakau w ramach WTO (Word Trade
Organization), wiatowej Organizacji Handlu, w wysokoci 250 mld
USD,
umocnieni pozycji MFW oraz Banku wiatowego.
Ocenia si, e przywdcy szczytu nie rozwizali podstawowego problemu
systemu bankowego, jakim jest zaduenie.
Dostrzegajc aktualn sytuacj gospodarcza i ewentualne niepokoje spoeczne na tle ekonomicznym, trzeba na szczeblu pastwa podejmowa racjonalne
dziaania w zakresie wykorzystania funduszy unijnych (67 mld EURO na lata
2007-2013), uproci procedury w uzyskiwaniu funduszy unijnych i zadba
o potanienie kredytw.
Z danych GUS wynika, e produkcja w kwietniu 2008 jest gorsza ni si
spodziewano, bowiem w odniesieniu do analogicznego ubiegego roku zmniejszya si o 12,4%. Pewne spowolnienie produkcji zauwaa si w branach
34
Edward Szczepanik
hutniczej, motoryzacyjnej (20-40%), energetycznej, gdy spada zapotrzebowanie na energi elektryczn. Niele radzi sobie brana farmaceutyczna i komputerowa.
W I kwartale tego roku przychody firm zatrudniajcych co najmniej 50 osb
byy o 15 mld z wysze ni przed rokiem i osigny poziom 453.5 mld z.
Spad natomiast wynik finansowy netto w podanym czasie z 20,4 mld z do ok.
9,8 mld z. Pogorszy si wynik firm na operacjach finansowych z 0,5 mld z
w pierwszym kwartale 2008 r. do 10,2 mld z w pierwszym kwartale tego roku,
co wynika z rnorodnych trudnoci firm z opcjami walutowymi.
4. Podsumowanie
W ksice zaprezentowaem szerokie spektrum ryzyka wystpujcego
w dziaalnoci podmiotw gospodarczych.
Wielowymiarowe spojrzenie na to zjawisko dostarcza niezbdnej wiedzy
o jego oddziaywaniu na rnicowane organizacje gospodarcze, skali wystpujcych zagroe i niebezpieczestw, ktre maj wpyw na prowadzenie dziaalnoci gospodarczej.
Praca ta zawiera take analizy wskanikowe ryzyka, formy jego eliminacji
bd zmniejszenia.
Ryzyko gospodarcze, ale rwnie wszelkie jego odmiany, wystpuj zawsze
i w kadej dziaalnoci gospodarczej.
Kierownictwa przedsibiorstw, firm, dostrzegaj to negatywne zjawisko
i w mniejszym lub wikszym zakresie uwzgldniaj t problematyk w zarzdzaniu organizacjami gospodarczymi oraz kierowaniu podlegymi zespoami
ludzkimi. Przekada si to na bieca analiz funkcjonowania przedsibiorstw,
firm i podejmowane rnorodne decyzje.
Warto doda, e problem ryzyka jest zaprezentowany w oparciu o badania
i konkretne podmioty gospodarcze, zrnicowane pod wzgldem rodzaju ich
dziaalnoci. Z tego to powodu materia zawarty w ksice moe by wykorzystany w praktycznej dziaalnoci wielu przedsibiorstw (tych samych bran)
dziaajcych na konkurencyjnym rynku. Moe to stanowi cenn wskazwk
majc wpyw na uniknicie bd zmniejszenia ryzyka.
Gwnym zamierzeniem autora niniejszej publikacji byo ukazanie tego negatywnego zjawiska, z ktrym waciciele firm maj do czynienia, ukierunkowanie kadry kierowniczej na moliwo wystpienia ryzyka, okrelenie metod
jego eliminacji bd zmniejszenie skali jego wystpowania. Nie bez znaczenia
jest okres prowadzenia dziaalnoci przez podmioty gospodarcze, funkcjonujce
w czasie wiatowego kryzysu gospodarczego.
35
Literatura
1. Budnikowski A., Midzynarodowe obroty czynnikami produkcji, w: Midzynarodowe stosunki gospodarcze, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
1997.
2. Koodko G., Wdrujcy wiat, Wyd. Prszyski i S-ka, Warszawa 2008.
3. Kowalik T., Krytyczna teoria organizacji, Systemowe rda obecnego
kryzysu wiatowego, Materiay seminarium naukowego Akademii Leona Komiskiego, 22 maja 2009 r.
4. Milewski R. (red.), Rynkowa alokacja zasobw gospodarczych, w: Elementarne zagadnienia ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
1999.
5. http://www.trybuna.com.pl/n_show.php?code=2009022711
Abstract
The author of the article have presented the different academic and legal definition of
corruption. He pointed the signs of corruption on different fields of economy and
described the institution that should prevent the corruption. In further part of the
article the international aspects of corruption are discussed where the polish
case is underlined. Moreover the author named interesting factors and indicators
of corruption in Poland. According to the author one of the most interesting is the
scale of the position that are strongly connected with a risk of corruption, while
one of the issues discussed are the motives of corruption. The main thesis of the
article is that corruption is a global phenomenon and the fight against corruption is
a matter of each counties, nevertheless it is difficult to measure the real scale of it.
Key words: Corruption, corruption offences, the eligibility of corruption in law,
ethical standards of officials in public life.
ZARZDZANIE
Teoria i Praktyka
NR 1 (3) ROK 2011
Elbieta Kotowska
Politechnika Warszawska
RYZYKO PODATKOWE W DZIAALNOCI

GOSPODARCZEJ I NIEKTRE METODY
JEGO OGRANICZENIA
Streszczenie
Ryzyko towarzyszce dziaalnoci gospodarczej posiada wiele aspektw, jednym
z nich jest ryzyko podatkowe, oceniane przez przedsibiorcw jako jedno z najpowaniejszych. Celem tego artykuu jest przedstawienie pewnych metod jego ograniczenia wynikajcych z regulacji prawno podatkowych oraz ocena przyjtych
rozwiza. Rozwaania dotycz wykorzystania przez przedsibiorcw instytucji
wicej interpretacji w indywidualnych sprawach i decyzji w sprawie porozumie
cenowych w odniesieniu do podmiotw powizanych.
Sowa kluczowe: dziaalno gospodarcza, ryzyko podatkowe, optymalizacja
podatkowa, wica interpretacja w indywidualnych sprawach,
podmioty powizane, porozumienia cenowe, ceny transferowe.
1. Wprowadzenie
Ograniczenie ryzyka podatkowego to jeden z najwaniejszych problemw
dziaalnoci gospodarczej. Problem ten wany jest dla przedsibiorcw ze
wzgldu na oczekiwane zyski. Wany jest te dla pastwa ze wzgldu na interes
publiczny, jakim jest stymulowanie rozwoju przedsibiorczoci. Od duszego
czasu podejmowane s zatem na gruncie legislacji podatkowej dziaania, ktrych celem jest z jednej strony ograniczenie ryzyka podatkowego przedsibiorcy, z drugiej za zabezpieczenie interesw finansowych pastwa. Chodzi gwnie o ograniczenie ucieczki przed podatkiem na rzecz legalnej optymalizacji
poprzez stosowanie wicej interpretacji podatkowej czy te mechanizmu
uzgodnie w zakresie cen transferowych.
38
Elbieta Kotowska
Celem tego artykuu jest przedstawienie istoty wicej interpretacji

w indywidualnych sprawach podatkowych oraz problematyki cen transferowych w zakresie procedury ich uzgadniania. Przyjte rozwizania prawne w tym zakresie mog ograniczy ryzyko podatkowe przedsibiorcy, ale
zwizane s z dziaaniami do mudnymi, ktre wymagaj dobrej znajomoci prawa podatkowego i procedur, ktre trzeba uruchomi po to, aby
uzyska wic decyzj ze strony organw podatkowych.
2. Dziaalno gospodarcza a ryzyko podatkowe

Pojcie dziaalnoci gospodarczej oraz ramy prawne jej podejmowania i wykonywania na terytorium Polski reguluj w szczeglnoci:
ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie dziaalnoci gospodarczej
(Dz.U. Nr 173, poz. 1807, z pn. zm.),
ustawa z dnia 15 wrzenia 2000 r. Kodeks Spek Handlowych (Dz.U.
Nr 94, poz. 1037, z pn. zm.),
ustawa z 4 czerwca 2005 r. o europejskim zgrupowaniu interesw gospodarczych i spce europejskiej (Dz.U. Nr 62, poz. 551).
Ustawa o swobodzie dziaalnoci gospodarczej (uosdg) definiuje pojecie
dziaalnoci gospodarczej. Jest to zarobkowa dziaalno wytwrcza, budowlana, handlowa, usugowa oraz poszukiwanie i wydobywanie kopalin ze z,
a take dziaalno zawodowa wykonywana w sposb zorganizowany i cigy 1.
Podstawowe cechy dziaalnoci gospodarczej, to:
Zarobkowy charakter (dziaalno nastawiona na osiganie dochodu, zysku),
Wykonywana w sposb zorganizowany (struktura organizacyjna, wyposaenie w majtek trway i obrotowy),
Wykonywana w sposb cigy (nie okazjonalny, jednorazowy, przypadkowy).
Z dziaalnoci gospodarcz wi si dwie podstawowe zasady, ktre jej
towarzysz.
Pierwsz z nich stanowi zasada rwnoci wszystkich przedsibiorcw
wobec prawa, bez wzgldu na ich przynaleno sektorow.
Druga zasada dotyczy swobody dziaalnoci gospodarczej. Moe j podj nieomal kady po spenieniu przewidzianych prawem warunkw i dokonaniu wpisu do rejestru przedsibiorcw (EDG lub KRS). Najlepszym
przejawem tej zasady jest swoboda zawierania umw, na mocy ktrej
podmioty mog indywidualnie ksztatowa tre umw.
Osoba wykonujca dziaalno gospodarcz, to przedsibiorca. Wg art. 4
uosdg przedsibiorc jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organiza1
Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie dziaalnoci gospodarczej (Dz.U. Nr 173,

poz. 1807).
Ryzyko podatkowe w dziaalnoci gospodarczej i niektre metody...
39
cyjna niebdca osob prawn, ktrej odrbna ustawa przyznaje zdolno prawn wykonujca we wasnym imieniu dziaalno gospodarcz.
Za przedsibiorcw uznaje si take wsplnikw spki cywilnej w zakresie
wykonywanej przez nich dziaalnoci gospodarczej.
Dziaalno gospodarcza powinna by wykonywana przez przedsibiorcw
na zasadach uczciwej konkurencji i poszanowania dobrych obyczajw oraz
susznych interesw konsumentw 2. Jej podejmowanie i wykonywanie na terytorium Polski jest wolne dla kadego na rwnych prawach; dotyczy to obywateli UE, take przedsibiorcw zagranicznych, o ile ratyfikowane umowy midzynarodowe nie stanowi inaczej.
Definicj dziaalnoci gospodarczej, ktr stosuje si wycznie dla potrzeb podatkowych, zawiera natomiast art. 3 pkt. 9 ustawy z dnia 29 sierpnia
1997 r. Ordynacja Podatkowa (0.p) jest to kada dziaalno zarobkowa w rozumieniu przepisw o swobodzie dziaalnoci gospodarczej, w tym wykonywanie wolnego zawodu, a take inna dziaalno zarobkowa wykonywana we wasnym imieniu i na wasny rachunek lub cudzy rachunek, nawet gdy inne ustawy
nie zaliczaj tej dziaalnoci do dziaalnoci gospodarczej lub osoby wykonujcej tak dziaalno do przedsibiorcw 3.
Ustawa o swobodzie dziaalnoci gospodarczej i ustawa ordynacja podatkowa wyranie podkrelaj, e jest to dziaalno nastawiona na osiganie zysku
(zarobkowa). Dziaalno taka obarczona jest duym ryzykiem. Ryzyko dziaalnoci gospodarczej to nieodzowny element gry rynkowej. Pojecie ryzyka wywodzi si z jzyka aciskiego i oznacza przedsiwzicie, ktrego wynik jest
nieznany albo niepewny, lub istnieje prawdopodobiestwo, e co si uda albo
nie uda 4.
Na ryzyko naraeni s przedsibiorcy, instytucje udzielajce wsparcia firmom, kooperanci, potencjalni inwestorzy. Warunki w jakich prowadzi si dziaalno gospodarcz, s trudne do przewidzenia. Nie jest atwo okreli kierunki
zmian koniunktury gospodarczej, poziomu kosztw i cen, kursu walut, oprocentowania kredytw czy zmiany popytu na poszczeglne wyroby. Aby mc skutecznie prognozowa zyski, ktre dziaalno gospodarcza winna zapewnia
przedsibiorcom, naley dy do eliminacji lub ograniczenia ryzyka wystpujcego w dziaalnoci gospodarczej, co wymaga okrelenia rde ryzyka, a nastpnie poznania metod zarzdzania poszczeglnymi ryzykami.
rda powstawania ryzyka podzieli mona na zewntrzne czyli takie,
ktre s niezalene od przedsibiorstwa tzw. makroekonomiczne oraz zwiza2
J. Grabowski (red.), Publiczne prawo gospodarcze, Oficyna Wydawnicza Branta,

Bydgoszcz-Katowice 2008, rozdz. 5 i 6.
3
Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz.
60, z pn. zm.).
4
Pojcie ryzyka zostao szeroko omwione w pracy: E. Szczepanik, Ryzyko w dziaalnoci gospodarczej, Wydawnictwo Wyszej Szkoy Menederskiej w Warszawie, Warszawa 2010.
40
Elbieta Kotowska
ne z sektorem, bran w jakiej dziaa przedsibiorstwo czyli mikroekonomiczne 5.

Wszystkie ryzyka zwizane z dziaalnoci gospodarcz wynikaj z otoczenia, w ktrym przedsibiorstwo dziaa. To wanie z otoczenia czerpie ono zasoby: pracownikw, kapita czy surowce, dostarczajc mu w zamian produkty
i usugi. Przedsibiorstwo jest systemem otwartym, poniewa otoczenie i przedsibiorstwo oddziaywaj na siebie wzajemnie. Na pewne czynniki przedsibiorstwo ma wpyw, do niektrych musi si dostosowa.
Otoczenie przedsibiorstwa mona zatem zdefiniowa jako caoksztat zjawisk, procesw i instytucji ksztatujcych jego stosunki wymienne, moliwoci
sprzeday, zakresy dziaania i perspektywy rozwojowe6, co ilustruje rys. nr 1.
Jednym z bardziej istotnych elementw otoczenia przedsibiorstwa jest otoczenie prawne nalece do makrootoczenia. Otoczenie prawne jest to cay
system prawny, regulujcy dziaalno polityczn, ekonomiczn i midzynarodow. Mowa tu o legislacji krajowej i midzynarodowej. Biorc pod uwag
chociaby zacieniajc si integracj europejsk, nie moemy postrzega tych
spraw osobno. W wikszoci przypadkw legislacja europejska ma wrcz wyszo nad legislacj krajow.
Naley wskaza w ramach tego otoczenia na otoczenie podatkowe. W kategorii ryzyk zwizanych z dziaalnoci gospodarcz w Polsce wymieniane
jest przez przedsibiorcw najczciej i oceniane jako jedno z najpowaniejszych. Zjawisko powysze wynika z niestabilnoci tego prawa (czste
zmiany) oraz maej przejrzystoci przepisw prawno-podatkowych.
5
M. Gorczyska, M. Wieczorek-Kosmala, K. Znaniecka, Finanse przedsibiorstwa,

Wyd. Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice 2008, s. 22-28.
6
I. Penc-Pietrzak, Analiza strategiczna w zarzdzaniu firm. Koncepcja i sterowanie,
C.H. Beck, Warszawa 2003, s. 14.
41
Przedsibiorcy ju dawno zidentyfikowali ryzyko podatkowe. To wanie

ono w istotny sposb ogranicza rozwj przedsibiorczoci w Polsce, w wielu przypadkach jest przyczyn pogorszenia kondycji finansowej przedsibiorstwa,
a w drastycznych przypadkach prowadzi do jego upadoci. Organ podatkowy ma
okrelon prawem moliwo sprawdzenia poprawnoci dokonanych rozlicze, co
zgodnie z obowizujcymi przepisami moe nastpi w terminie nawet do odlegym, tj. do 5 lat, liczc od koca roku podatkowego, w ktrym powstao zobowizanie7. Stwierdzenie nieprawidowoci zwizane jest z zastosowaniem sankcji finansowych i karnych8, ktre s grone dla istnienia i rozwoju przedsibiorstwa.
Ryzyko podatkowe przedsibiorcy przekada si na interes publiczny, poniewa ma wpyw na rozwj przedsibiorczoci, ktra stanowi podstaw wzrostu gospodarczego i rozwoju spoecznego. Ograniczeniem tego ryzyka zainteresowane winne by zatem pastwo, poniewa jego wystpowanie stanowi istotn
barier rozwoju przedsibiorczoci w Polsce. Tez powysz potwierdzaj wypowiedzi przedsibiorcw, ktrzy postuluj konieczno zmian w prawie podatkowym, uwaajc obecny stan prawny w tym zakresie za mocno niedoskonay, zniechcajcy do prowadzenia przedsibiorstwa 9.
Aktualnie obowizujce regulacje prawne zawarte w ustawie ordynacja podatkowa (o.p.) stwarzaj pewne moliwoci ograniczenia ryzyka podatkowego
przedsibiorcom, korzystanie z nich jest jednak do skomplikowane, mocno
sformalizowane i rozcignite w czasie. Regulacje prawne sformuowane w mao
przejrzysty sposb zniechcaj do sigania do tego aktu prawnego, co dotyczy
w szczeglnoci maych i rednich przedsibiorcw (MSP), ktrzy dysponujc
maymi zasobami kapitaowymi, nie mog pozwoli sobie na do drogie doradztwo podatkowe. Ryzyko konfliktu z organami podatkowymi jest dla nich
szczeglnie niebezpieczne.
3. Wica interpretacja przepisw prawa podatkowego

w indywidualnych sprawach
W trosce o rozwj dziaalnoci gospodarczej wprowadzono instytucj wicej interpretacji prawa podatkowego. Koncepcja wprowadzenia wicej
interpretacji prawa podatkowego w indywidualnych sprawach zrodzia si
w rodowisku Polskiej Konfederacji Pracodawcw Prywatnych Lewiatan. Jej
intencj byo (i jest nadal) ograniczenie ryzyka dziaalnoci gospodarczej
w zwizku z mao przejrzystym, czsto zmieniajcym si prawem podatkowym,
po to aby zwikszy bezpieczestwo prawne przedsibiorcw.
7
Art. 70 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa. Dz.U. z 2005 r. Nr 8,

poz. 60 ze zm.
8
Ustawa z 10 wrzenia 1999 r. Kodeks Karny Skarbowy. Dz.U. Nr 83, poz. 930 z pn. zm.
9
A. Kurowska, Rzd odpuszcza biurokracji, Dziennik Gazeta Prawna z 8 listopada
2010, nr 217.
42
Elbieta Kotowska
Wica interpretacja prawa podatkowego jest jednym z podstawowych

obowizkw pastwa wobec przedsibiorcw 10. rdo wicej interpretacji
prawa podatkowego wynika z: art. 10 i art. 10a ustawy o swobodzie dziaalnoci
gospodarczej (usdg). Istota sprowadza si do obowizku wydawania przez waciwe organy administracji publicznej na wniosek przedsibiorcy pisemnej interpretacji co do zakresu i sposobu zastosowania przepisw, z ktrych wynika
obowizek wiadczenia przez przedsibiorc daniny publicznej, w jego indywidualnej sprawie. Wniosek o interpretacj moe dotyczy zaistniaego stanu faktycznego lub zdarze przyszych 11.
Z obowizkiem tym zwizana jest take zasada, w myl ktrej przedsibiorca
nie moe by obciony jakimikolwiek daninami publicznymi, sankcjami finansowymi lub karami w zakresie, w jakim zastosowa si do uzyskanej interpretacji.
Na gruncie prawa podatkowego kwestie wicej interpretacji w indywidualnych sprawach szczegowo uregulowane zostay w dziale II, rozdzia 1a
ustawy ordynacja podatkowa (op). Ordynacja podatkowa, podobnie jak usdg,
stanowi, e interpretacja nie jest wica dla podatnika, czyli e nie jest on zobowizany do zastosowania si do interpretacji, ktr otrzyma od organu podatkowego. Jeeli za si do niej zastosuje wwczas organ podatkowy nie bdzie
mg wyda decyzji okrelajcej lub ustalajcej zobowizanie podatkowe, jeeli
decyzja taka byaby niezgodna z wydan interpretacj. Z zapisu przyjtego w op
(art. 14c) jednoznacznie wynika, e zastosowanie si podatnika, patnika lub
inkasenta do interpretacji nie moe mu szkodzi. Dziki wprowadzonym regulacjom podatnicy nie s zobowizani do zapaty podatku, nawet gdyby doszo
do zmiany lub uchylenia interpretacji wydanej na ich wniosek przez organ podatkowy. Postanowienia dotyczce wicej interpretacji odnosz si take do
nastpcy prawnego podatnika, a take osoby trzeciej odpowiedzialnej za zalegoci podatkowe (art. 14d). Jej istot przedstawia rys. nr 2.
10
R. Blichniarz, J. Grabowski, M. Paweczyk, K. Pokryszka, E. Przeszo, Publiczne prawo

gospodarcze, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz Katowice 2008 r., s. 12-13.
11
Ustawa z dnia 2 lipca 2004r. o swobodzie dziaalnoci gospodarczej. Dz.U. Nr 173,
poz. 1808, z pn. zm.
43
Obowizek wydania wicej interpretacji podatkowej w indywidualnych sprawach ustaw o p( art. 14 a) naoony zosta na Ministra Finansw
(MF). Na bazie zawartej w ustawie delegacji prawnej, rozporzdzeniem upowani on cztery izby skarbowe do ich wydawania 12. Izby te wydaj interpretacj w imieniu ministra finansw. Waciwo miejscowa organw podatkowych
upowanionych do wydawania interpretacji indywidualnych ustalono w nastpujcy sposb:
dla osb fizycznych wg miejsca zamieszkania,
dla osb prawnych wg adresu siedziby wynikajcej z waciwego rejestru lub ze statutu albo umowy, jeeli adres siedziby nie zosta ujawniony
we waciwym rejestrze,
dla jednostek organizacyjnych niemajcych osobowoci prawnej wg
adresu siedziby wynikajcej z waciwego rejestru lub innych dokumentw ewidencyjnych,
dla podatkowych grup kapitaowych wg adresu siedziby spki reprezentujcej tak grup, wskazanej w umowie o jej tworzeniu.
Kada z czterech upowanionych przez MF Izb Skarbowych ma przydzielony swj rejon Polski do obsugi podatnikw ze wzgldu na miejsce zamieszkania lub ich siedzib. Podstaw do aktualnego podziau jest przeprowadzona
analiza spraw rozpatrywanych przez Biura Krajowej Informacji Podatkowej
12
Rozporzdzenie Ministra Finansw z dnia 20 czerwca 2007 r. w sprawie do wydawania interpretacji przepisw prawa podatkowego, Dz.U. Nr 112, poz. 770 i rozporzdzenie Ministra Finansw z dnia 19 grudnia 2008 r. zmieniajce rozporzdzenie w sprawie
upowanienia do wydawania interpretacji przepisw prawa podatkowego, Dz.U. Nr
237, poz. 1662.
44
Elbieta Kotowska
(KIP) 13. Zasig terytorialny poszczeglnych izb skarbowych wydajcych interpretacj ustalono proporcjonalnie do liczby wydawanych dotychczas interpretacji indywidualnych. Biorc pod uwag powysze ustalenia, dokonano nastpujcego podziau:
Izba Skarbowa w Bydgoszczy obsuguje wojewdztwa: kujawsko-pomorskie, podlaskie, pomorskie, warmisko-mazurskie i zachodniopomorskie,
Izba Skarbowa w Katowicach jest waciwa do obsugi wojewdztw: maopolskiego, opolskiego, podkarpackiego, lskiego i witokrzyskiego.
Izba Skarbowa w Poznaniu obsuguje wojewdztwa: dolnolskie, lubuskie, dzkie i wielkopolskie,
Izba Skarbowa w Warszawie jest waciwa do obsugi wojewdztw: lubelskiego i mazowieckiego.
Jeeli podatnik ubiegajcy si o interpretacj mieszka lub ma siedzib poza
Polsk, waciwy miejscowo do wydawania interpretacji jest dyrektor Izby
Skarbowej w Warszawie. Jeeli nie mona ustali waciwoci miejscowej organu upowanionego do wydawania interpretacji, waciwy miejscowo jest
rwnie dyrektor Izby Skarbowej w Warszawie.
W kwestiach podatkw podlegych jurysdykcji samorzdowych organw
podatkowych stosownie do swej waciwoci interpretacje indywidualne wydaje wjt, burmistrz (prezydent miasta), starosta lub marszaek wojewdztwa14.
Gwny cel przyjtych rozwiza organizacyjnych to ujednolicenie stanowiska aparatu skarbowego w stosowaniu prawa podatkowego, po to aby byo
jak najmniej rozbienoci w jego stosowaniu. Ponadto w interpretacjach Minister Finansw i jego organy zostay zobowizane do uwzgldniania nie tylko
dotychczasowego orzecznictwa administracyjnego, ale take orzecze wydawanych przez Trybuna Konstytucyjny i Europejski Trybuna Sprawiedliwoci.
Kompetencje MF do wydawania interpretacji podatkowych zostay poszerzone
o moliwo wydawania interpretacji dotyczcych zdarze przyszych (dziaa
lub zaniecha, ktre podatnik rozwaa). W celu uproszczenia i przyspieszenia
postpowania przewidziano okrelenie jednolitego standardu wniosku o wic interpretacj, co nastpio poprzez wydanie w tej kwestii rozporzdzenia
MF 15. Formularz wniosku ORD-IN zawiera informacj o waciwoci miejsco13
KIP dziaa od lipca 2006r. Jest to nowoczesny system informacyjny, ktry ma suy podatnikom rozwizywaniu problemw z zakresu prawa podatkowego. Informacje
udzielane s w formie telefonicznej, nie daj jednak podatnikowi ochrony prawnej, co
ma miejsce w przypadku interpretacji udzielonej w formie pisemnej.
14
Art. 14b 7, Art. 14j. 1 ustawy ordynacja podatkowa. op. cit.
15
Rozporzdzenie Ministra Finansw z dnia 20 czerwca 2007 r. w sprawie wzoru wniosku o wydanie interpretacji przepisw prawa podatkowego oraz sposobu uiszczania
opaty od wniosku. Dz.U. Nr 112, poz. 771 i rozporzdzenie Ministra Finansw z dnia
19 grudnia 2008 r. zmieniajce rozporzdzenie w sprawie wzoru wniosku o wydanie
interpretacji przepisw prawa podatkowego oraz sposobu uiszczania opaty od wniosku.
Dz.U. z 2008 r. Nr 237, poz. 1662. Wzr wniosku stanowi zacznik do rozporzdzenia
45
wej organu i jego adresie. Podkreli naley, e jeli wniosek o wydanie interpretacji nie speni wymogw ustawowych gdy nie bdzie wyczerpujco opisywa stanu faktycznego lub zdarzenia przyszego objtego wnioskiem o wydanie
interpretacji, nie bdzie zawiera stanowiska wnioskodawcy w sprawie oceny
prawnej stanu faktycznego (zdarzenia przyszego) lub gdy nie zostanie w terminie
uiszczona opata organ pozostawi wniosek bez rozpatrzenia. W tej sytuacji do
wnioskodawcy zostanie wysane postanowienie, na ktre przysuguje zaalenie16.
Przyjte rozwizania prawne, instytucjonalne i proceduralne przyczyniaj si
niewtpliwie do pewnej eliminacji rnic interpretacyjnych w kwestiach podatkw. Jednak z analizy treci wydawanych interpretacji wynika, e do koca ich
nie eliminuj. Rnice te wynikaj niewtpliwie z bardzo rozlegego obszaru
zagadnie, ktrego interpretacje dotycz, a take sposobu przedstawienia zdarzenia, do ktrego si odnosz.
Jeszcze raz podkreli warto, e interpretacja nie jest wica dla podatnika,
jednake przedsibiorca bd inny podatnik patnik lub inkasent, nie moe by
obciony jakimikolwiek daninami publicznymi, sankcjami administracyjnymi,
finansowymi lub karami w zakresie, w jakim zastosowa si do uzyskanej interpretacji. Interpretacja jest wica dla organw administracji publicznej lub
pastwowych jednostek organizacyjnych waciwych dla przedsibiorcy i moe
zosta zmieniona wycznie w drodze wznowienia postpowania, chyba e nastpia zmiana regulacji prawnych. Nie zmienia si interpretacji, w wyniku ktrej nastpiy nieodwracalne skutki prawne 17.
W kontekcie rozpatrywanych zagadnie wica interpretacja prawa podatkowego przedstawia si jako wany instrument wykorzystywany przez podatnikw w zakresie ograniczenia ryzyka podatkowego, ktry mona stosowa do
optymalizacji obcie podatkowych.
Wprowadzenie ustawowych zapisw na temat wicej interpretacji prawa
podatkowego w indywidualnych sprawach ma na celu zagwarantowanie rwnego traktowania pod wzgldem podatkowym wszystkich przedsibiorcw oraz
ochron wolnej konkurencji poprzez eliminacje takich sytuacji, w wyniku ktrych dochodzi do rnego opodatkowania przedsibiorcw znajdujcych si
w takiej samej lub podobnej sytuacji faktycznej lub prawnej. Nie bez znaczenia
pozostaje take argument, e takie regulacje prawne zwikszaj pewno i bezpieczestwo prawne przedsibiorcw i pozostaych podatnikw.
Interpretacja prawa podatkowego w indywidualnych sprawach podatnika
i innych podmiotw (patnika, inkasenta) ma szczeglne znaczenie w tych systemach prawa podatkowego, gdzie technika ustalania nalenoci podatkowych
oparta jest gwnie na samoobliczaniu podatku przez podatnikw lub patnikw,
a taka sytuacja ma wanie miejsce w Polsce. W przypadku niejasnych, skomMinistra Finansw z dnia 19 grudnia 2008 r. Formularze dostpne s w urzdach skarbowych, urzdach celnych oraz na stronie internetowej Ministerstwa Finansw.
16
Art. 14g 1 ustawy ordynacja podatkowa op. cit.
17
Art. 10a ustawy o swobodzie dziaalnoci gospodarczej op. cit.
46
Elbieta Kotowska
plikowanych i czsto zmieniajcych si przepisw podmioty zobowizane do

uiszczenia podatku znajduj si w szczeglnie trudnej sytuacji. Technika samoobliczania powoduje, e ryzyko zwizane z waciwym ustalaniem nalenoci
podatkowych a wiec zarwno ustalaniem stanu powodujcego powstanie zobowizania podatkowego (stanu faktycznego), jak i dokonywaniem interpretacji
prawa podatkowego w celu wyliczenia podatku do zapaty spoczywa na podatniku. Organ podatkowy ma prawem okrelon moliwo sprawdzenia poprawnoci
dokonanych rozlicze. Dlatego te wica interpretacja prawa podatkowego ma
suy zagodzeniu ryzyka obciajcego podmiot zobowizany (przedsibiorc).
Ustawowo zostao rozstrzygnite, e wydanie interpretacji co do zakresu
i sposobu zastosowania prawa podatkowego nastpuje w drodze postanowienia.
Ustawowo okrelono te termin wydania postanowienia: to maximum 3 miesice od dnia otrzymania stosownego wniosku, a w przypadkach uzasadnionych
zoonoci sprawy, termin do wydania interpretacji przeduono do 4 miesicy,
z powiadomieniem wnoszcego wniosek o przedueniu terminu.
Niekorzystn interpretacj przepisw podatkowych mona zaskary do wojewdzkiego sadu administracyjnego. Przed wniesieniem skargi do sadu trzeba
wezwa organ podatkowy (Ministra Finansw) do usunicia naruszenia prawa.
Oznacza to w praktyce konieczno ponownego rozpatrzenia sprawy przez Ministra Finansw, a dokadniej przez jedn z czterech Izb Skarbowych. Jest to
konieczne, poniewa inne postpowanie nie przyniesie oczekiwanych rezultatw sd odrzuci skarg jako wniesion przedwczenie 18.
Oceniajc przyjte rozwizania prawne w zakresie wicej interpretacji podatkowej podkreli naley, e:
Kady zainteresowany ma prawo wystpi o interpretacj przepisw podatkowych w swojej sprawie. Wystpujc z wnioskiem o interpretacj,
wnioskodawca jest zobowizany do wyczerpujcego przedstawienia stanu faktycznego lub opisu zdarzenia przyszego. Popenienie bdu na tym
etapie, np.: poprzez niewskazanie wszystkich istotnych elementw stanu
faktycznego, moe spowodowa, e interpretacja bdzie pozbawiona mocy ochronnej 19.
Zastosowanie si do interpretacji nie moe szkodzi. Zyskuje si zatem
ochron przed negatywnymi skutkami jej zmiany, uchylenia przez sd
administracyjny oraz nieuwzgldnienia w rozstrzyganiu sprawy. Nie
w kadym jednak przypadku zakres ochrony jest taki sam. To zaley od
tego, kiedy miaa miejsce sytuacja opisana we wniosku o wydanie interpretacji przed czy po jej wydaniu.
18
Ustawa z dnia 30. 08. 2002r., prawo o postpowaniu przed sdami administracyjnymi. Dz.U. nr 153, poz. 1270 z pn. zm.
19
Nie powinno by najmniejszych wtpliwoci co do tego, i udzielajc pisemnej interpretacji przepisw praw podatkowego, waciwy organ nie wkracza w sfer ustale
faktycznych, przyjmujc stan okrelony we wniosku podmiotu wystpujcego o interpretacj. Wyrok NSA z dnia 13 lipca 2010 r. sygn. Akt II FSK/320/09.
47
W przypadku gdy skutki podatkowe zwizane ze zdarzeniem przedstawionym w interpretacji miay miejsce przed jej dorczeniem, adresat nie jest zwolniony z obowizku zapaty podatku (art. 14l op), uniknie natomiast odpowiedzialnoci karnej skarbowej. Nie jest bowiem wszczynane postpowanie
w sprawie popenienia przestpstwa lub wykroczenia skarbowego, a rozpoczte
podlega umorzeniu. Ponadto nie trzeba bdzie paci odsetek za zwok.
Na ochron mona liczy take wwczas, gdy skutki podatkowe zwizane ze
zdarzeniem, ktremu odpowiada stan faktyczny bdcy przedmiotem interpretacji podatkowej, wystpiy po jej dorczeniu. W zakresie zwizanym z zastosowaniem si do takich wyjanie nie moe by wszczte postpowanie karne
skarbowe, a rozpoczte podlega umorzeniu. Nie s naliczane odsetki za zwok,
nie trzeba te paci podatku, gdy nie zosta on uregulowany w wyniku zastosowania si do interpretacji, ktra ulegaa zmianie lub nie zostaa uwzgldniona
w rozstrzygniciu sprawy podatkowej (art.14m op.).
Interpretacje indywidualne dotycz konkretnych zdarze i maj charakter
jednostkowy, co oznacza, e na ochron przed negatywnymi skutkami
zastosowania si do nich mona liczy tylko w zakresie sytuacji przedstawionych we wniosku. Jeeli w trakcie kontroli lub postpowania podatkowego okae si, e zostan ujawnione inne okolicznoci od tych
przedstawionych we wniosku, interpretacja nie stanowi zabezpieczenia.
Naley rwnie pamita, ze interpretacja chroni tego, kto zwrci si
o jej wydanie. Nie mona zatem korzysta z interpretacji publikowanych
na stronach internetowych MF. Interpretacje te nie chroni tych podatnikw, ktrzy zastosowali si do nich, a nie byli ich adresatami.
Przedsibiorstwo jednak moe uzyska ochron przed negatywnymi
skutkami postpowania nawet wwczas, gdy indywidualnie o ni nie wystpowao. Art. 14n op stanowi, e spce nie moe zaszkodzi zastosowanie si do interpretacji wydanej przed jej powstaniem na wniosek osb
planujcych jej utworzenie. To samo dotyczy oddziau lub przedstawicielstwa. Tworzcy je przedsibiorca ma prawo przed ich powstaniem
zoy wniosek o wyjanienie wtpliwoci prawno-podatkowych zwizanych z ich dziaalnoci. Oddziay i przedstawicielstwa mog stosowa
wydane przed ich powstaniem interpretacje. Jak wynika z przyjtych regulacji spki, oddziay i przedstawicielstwa zyskuj ochron przed negatywnymi skutkami postpowania zgodnie ze wskazaniami organu podatkowego, jakby same o nie wystpiy.
Pamita trzeba, e pozytywna interpretacja chroni tylko w okresie, gdy
obowizuj przepisy prawne, ktre wyjania. Po zmianie przepisw interpretacja przestaje wywoywa skutki na przyszo. Kada interpretacja zabezpiecza interes podatnika w odniesieniu do okresu, w ktrym
obowizyway przywoane w niej przepisy.
48
Elbieta Kotowska
4. Porozumienia cenowe
Istotnym narzdziem sucym ograniczeniu ryzyka podatkowego i optymalizacji obcie podatkowych s porozumienia cenowe, ktre wynikaj
z negocjacji prowadzonych przez podatnikw z organami podatkowymi
w sprawie cen transferowych.
Ceny transferowe to po prostu ceny stosowane w transakcjach pomidzy
podmiotami powizanymi 20. Samo pojecie ma charakter neutralny, a odrbno
pojcia cen transferowych od cen w ogle wynika z faktu, e determinuj one
wysoko podatku, jaki korporacja, dziaajca w formie grupy podmiotw powizanych w skali midzynarodowej, zapaci w danym pastwie. W ramach
transakcji zawieranych przez podmioty powizane moliwe jest odpowiednie
alokowanie zyskw pomidzy podmiotami powizanymi w celu uzyskania globalnych oszczdnoci podatkowych na poziomie grupy kapitaowej.
Ceny transferowe maj znaczenie zarwno dla podatnika, jak i dla administracji podatkowej, poniewa okrelaj one w znacznej mierze poziom dochodw i wydatkw, a tym samym zyski podlegajce opodatkowaniu przedsibiorstw powizanych podlegajcych odrbnym organom podatkowym. Dlatego
te pojcie to czsto stosuje si jako okrelenie decyzji cenowych, podejmowanych przez przedsibiorstwa wielonarodowe, majcych na celu przerzucanie
dochodw pomidzy czonkami grupy, aby zminimalizowa obcienia podatkowe. Jeeli cena na transferowane pomidzy jednostkami przedsibiorstwa
midzynarodowego dobra, wartoci niematerialne lub usugi jest zaniona, to
zyskowno podmiotu kupujcego wzrasta, a podmiotu sprzedajcego maleje
i odwrotnie w przypadku ceny zawyonej. Kwestia przerzucania dochodu nabiera szczeglnego znaczenia, gdy czonkowie grupy maj swoje siedziby w krajach o rnych stawkach podatkowych. W takim przypadku podstawa opodatkowania w pastwie o wyszych obcieniach podatkowych moe si kurczy, natomiast przychody pastwa o niszym poziomie podatkw bd si zwikszay.
Ceny te stosowane s przez przedsibiorstwa powizane posiadajce siedziby na terenie jednego kraju lub przez przedsibiorstwa majce zakady, ktre s
samodzielnymi jednostkami organizacyjnymi zlokalizowanymi w rnych regionach tego samego pastwa. Niezalenie od tego, przedsibiorstwa stosuj
dwie metody, co przedstawia poniszy rys. nr 3.
20
Definicj podmiotu powizanego odnale mona w zapisach pochodzcych z rnych rde. Jednym z nich s wytyczne OECD. Zgodnie z zapisami zawartymi w wydanej Konwencji Modelowej w Sprawie Podatku od Dochodu i Majtku z 1977 r. dwa
przedsibiorstwa s ze sob powizane, jeeli jedno z nich bierze udzia bezporednio
lub porednio w zarzdzaniu kontroli lub kapitale drugiego przedsibiorstwa albo, jeeli
te same osoby bezporednio lub porednio bior udzia w zarzdzaniu, kontroli lub kapitale obu przedsibiorstw. Wytyczne w sprawie Wyceny Transferu dla Przedsibiorstw
Wielonarodowych i Administracji Podatkowych, Komitet Spraw Podatkowych OECD,
Pary 1995.
transfer ukierunkowany na ceny
49
transfer ukierunkowany na koszty
W pierwszej metodzie spka macierzysta eksportuje towary do kraju importera za porednictwem spki zalenej, zlokalizowanej w raju podatkowym 21.
Spka zalena paci za towar cen transferow, nisz od ceny faktycznie oferowanej na rynku i paconej przez docelowego importera. Nastpnie spka
poredniczca odsprzedaje ten towar finalnemu nabywcy po rynkowej cenie.
W ten sposb zyski osigane z tytuu sprzeday eksportowej przez spk macierzyst, majc siedzib w kraju o wysokiej stopie opodatkowania, transferowane s do spki zalenej, zlokalizowanej w raju podatkowym, ktra wykazuje
z tego tytuu dochd zwolniony od podatku lub obciony bardzo nisk stop
opodatkowania.
W strategii transferu ukierunkowanego na koszty spka macierzysta, funkcjonujca w kraju o wysokich podatkach, zwiksza koszty uzyskania przychodw przez zakup usug wiadczonych przez spk zalen w raju podatkowym.
W ten sposb spka macierzysta zmniejsza podstaw opodatkowania z wysok
stawk podatku dochodowego, natomiast spka zalena wykazuje dochd wolny od podatku.
To wanie mechanizmy przerzucania dochodw stay si gwn przyczyn
wzrostu zainteresowania t tematyk przez administracj podatkow. Kontrole
rozlicze z podmiotami powizanymi s coraz czstsze, coraz bardziej wnikliwe
i zoone, obejmuj zaawansowane analizy finansowe oraz dokadn weryfikacj zasad kalkulacji cen transferowych.
Przedsibiorcy dokonujcy transakcji z podmiotami powizanymi powinni
z gry zabezpieczy si przed ryzykiem w zakresie cen transferowych lub przyPoszukiwanie drg ucieczki przed obcieniami podatkowymi doprowadzio w niektrych
pastwach do wyksztacenia systemw podatkowych oferujcych korzystne zarwno z punktu
widzenia podmiotw gospodarczych, jak i osb fizycznych regulacje prawnofinansowe. Kraje
te okrela si jako raje podatkowe bd oazy podatkowe. W krajach anglojzycznych powszechnie uywa si terminu tax haven, lub jurysdykcje offshore lub strefy offshore, czyli
regiony/ kraje charakteryzujce si niskimi podatkami lub ich brakiem i maymi wymaganiami
przy rejestracji spek. T. Lipowski, Raje podatkowe a unikanie opodatkowania, Wyd. C.H.
Beck, Warszawa 2004.
21
50
Elbieta Kotowska
najmniej podj wszelkie dziaania zmierzajce do ograniczenia tego ryzyka.

Wane jest zatem rzetelne przygotowanie si do kontroli, tj. przygotowanie
dokumentacji cen transferowych, uzupenionej o analizy finansowe i studia porwnawcze.
Polskie regulacje prawne dotyczce cen transferowych oparte s na wytycznych OECD i dyrektywach UE. Ustawy podatkowe, takie jak: ordynacja
podatkowa (op), ustawa o podatku dochodowym od osb fizycznych (PIT),
ustawa o podatku dochodowym od osb prawnych (CIT), ustawa o podatku od
towarw i usug (VAT) wraz z rozporzdzeniami MF, stanowi podstaw podstaw do eliminacji potencjalnych konfliktw midzy podatnikami a administracj skarbow 22. Zapisy powysze su realizacji zasady ustalania ceny
transferowej i innych warunkw transakcji, w taki sposb, aby odzwierciedlay
ceny i warunki rynkowe. Dodatkowo, ustawa ordynacja podatkowa przewiduje
moliwo zawierania porozumie cenowych (w formie negocjacji) przez podatnikw z wadzami podatkowymi w sprawie cen stosowanych pomidzy
podmiotami powizanymi. Ustawa wymienia trzy rodzaje tego typu porozumie 23, co przedstawia rys. nr 4.
Zawarcie porozumienia nastpuje na wniosek podatnika. Porozumienia cenowe obejmuj transakcje, ktre zostan dokonane po zoeniu wniosku oraz
transakcje, ktrych realizacj rozpoczto przed dniem zoenia wniosku. Aby
otrzyma zgod na zawarcie porozumienia wnioskujcy powinien przedstawi:
22
E. Kotowska, Ochrona dochodw publicznych poprzez regulacje prawne dotyczce

cen transferowych, Postpy Techniki i Przetwrstwa Spoywczego 1/2010 s. 120-125.
23
G. Szczodrowski, Polski system podatkowy, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2007,
s. 235.
51
Propozycje metody ustalania ceny transakcyjnej, w szczeglnoci za

wskaza jedn z metod okrelonych w przepisach podatkowych,
Sposb stosowania proponowanej metody, uwzgldniajc:
zasad kalkulacji ceny,
prognozy finansowe, na ktrych opiera si kalkulacja ceny,
analiz danych porwnawczych, jakie wykorzystano do kalkulacji,
okolicznoci mogce mie wpyw na prawidowe ustalanie ceny transakcyjnej,
dokumenty w postaci umw, porozumie,
propozycje okresu obowizywania porozumienia i wykazu podmiotw
uczestniczcych w tym porozumieniu.
W razie powstania wtpliwoci w stosunku do przedoonych dokumentw
organ podatkowy prowadzi postpowanie wyjaniajce wtpliwoci, gwnie
poprzez spotkania uzgodnieniowe, z ktrych sporzdza si protokoy. Organ
powinien zakoczy postpowanie wyjaniajce bez zbdnej zwoki. Terminy
s jednake rne i zale od rodzaju porozumienia: dla porozumie jednostronnych jest to okres do 6 miesicy, dla dwustronnych do 1 roku, dla wielostronnych do 18 miesicy od dnia wszczcia postpowania wyjaniajcego 24.
Podkreli naley, e procedura zawierania porozumie jest zwizana
z kosztami, ktre ponosi przedsibiorstwo, koszty s zrnicowane i zale od
rodzaju porozumienia i podmiotu ubiegajcego si o wydanie decyzji 25.
Porozumienie cenowe jest wydawane przez ministra finansw w formie decyzji 26. Decyzja w sprawie porozumienia powinna zawiera: wskazanie wartoci transakcji objtych porozumieniem, wskazanie metody ustalenia ceny transakcyjnej, okrelenie warunkw bdcych podstaw stosowania danej metody
oraz terminu jej obowizywania. Art. 20 i par. 4 o. p. wyranie jednak okrela,
e decyzja w sprawie porozumienia nie moe by wydana na okres duszy ni
5 lat i przeduona na kolejny okres 5 lat na wniosek zainteresowanego podmiotu w ustawowym terminie, jeli okolicznoci jej ustalenia nie ulegy zmianie.
Decyzja moe te by zmieniona lub uchylona przez organ waciwy przed
upywem terminu jej obowizywania, jeli zmianie ulegy stosunki gospodarcze
powodujce nieadekwatno wyboru i stosowania uznawanej wczeniej za prawidowa metod ustalania ceny transakcyjnej.
Oceniajc przyjte rozwizania prawne w zakresie ograniczenia ryzyka podatkowego przedsibiorcy w tym zakresie, naley wskaza, e:
Zawarcie porozumienia wyklucza uznaniowo organw podatkowych
w przypadku transakcji pomidzy podmiotami powizanymi, co w istotny
sposb ogranicza ryzyko podatkowe tych podmiotw.
24
Art. 20 j ustawy ordynacja podatkowa op. cit.

E. Polkowska, Jak zawiera porozumienia cenowe, Dziennik Gazeta Prawna z 23
listopada 2009 r., nr 228.
26
Art. 20a-20r. ustawy ordynacja podatkowa op. cit.
25
52
Elbieta Kotowska
Nieprzestrzeganie uregulowa prawnych uprawnia wadze podatkowe do

podjcia dziaa zmierzajcych do innego wyliczenia podstawy opodatkowania poprzez oszacowanie rynkowej wartoci dochodu i okrelenie na
tej podstawie waciwej wysokoci zobowizania podatkowego.
Niezachowanie naleytej starannoci w zakresie ustalania cen i warunkw transakcji z podmiotami powizanymi oznacza dla podatnika ryzyko
powstania zalegoci podatkowych oraz sankcje w postaci podwyszonej
stawki podatku CIT w wysokoci 50% w stosunku do oszacowanego dochodu, w przypadku braku wymaganej prawem dokumentacji transakcji
z podmiotami powizanymi. Dodatkowo za zastosowane bd sankcje
karne wynikajce w przepisw ustawy kodeks karny skarbowy, co w istotny
sposb moe odbi si na kondycji finansowej przedsibiorstwa i jego
moliwociach rozwojowych.
Konieczne jest staranne przygotowanie dokumentw dotyczcych porozumie cenowych. Dokumentacja podatkowa powinna :
potwierdza rynkowy charakter cen transferowych (tzw. Studium porwnawcze),
w odniesieniu do nabycia usug lub wartoci niematerialnych i prawnych zawiera dowody otrzymania okrelonych wiadcze i ich zakres
uzasadniajcy zwizek poniesionych wydatkw na ich nabycie z przychodami danego podmiotu.
5. Podsumowanie
Reasumujc stwierdzi mona, e aktualnie obowizujce regulacje prawne
stwarzaj moliwo zarzdzania przedsibiorstwem poprzez podatki. Zakres
i charakter obcie podatkowych towarzyszcych dziaalnoci gospodarczej
w istotny sposb moe zmniejsza ryzyko dziaalnoci gospodarczej, pod warunkiem, e odpowiednio wczenie podjte zostan przez przedsibiorc dziaania zwizane z unikaniem opodatkowania na podstawie obowizujcych regulacji prawnych. Omwione metody dotyczce wicej interpretacji podatkowej
w indywidualnych sprawach i decyzje podatkowe wydawane w sprawie cen
transferowych wyranie potwierdzaj sformuowan tez. Skuteczno dziaa
zaley od znajomoci przepisw prawno-podatkowych, przezornoci przedsibiorcy (podatnika) i w odpowiednim czasie podjtych dziaa.
Podkreli trzeba, e procedura otrzymania wicych decyzji w kwestiach
podatkowych jest do zoona, zwizana z kosztami, ktre jednak warto ponie po to, aby ograniczy ryzyko podatkowe. Poziom tego ryzyka pozostaje
mimo to cigle duy, co wynika ze zoonoci prawa podatkowego, jego czstych zmian i konfliktogennego stosunku prawnopodatkowego.
53
Literatura:
1. R. Blichniarz, J. Grabowski, M. Paweczyk, K. Pokryszka, E. Przeszo,
Publiczne prawo gospodarcze, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz Katowice 2008.
2. M. Gorczyska, M. Wieczorek-Kosmala, K. Znaniecka, Finanse przedsibiorstwa, Wyd. Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice 2008.
3. E. Kotowska, Ochrona dochodw publicznych poprzez regulacje prawne
dotyczce cen transferowych, Postpy Techniki i Przetwrstwa Spoywczego
1/2010.
4. A. Kurowska, Rzd odpuszcza biurokracji, dziennik Gazeta Prawna z 8 listopada 2010, nr 217.
5. T. Lipowski, Raje podatkowe a unikanie opodatkowania, Wyd. C.H.
Beck, Warszawa 2004.
6. I. Penc- Pietrzak, Analiza strategiczna w zarzdzaniu firm. Koncepcja
i sterowanie, C. H. Beck, Warszawa 2003.
7. Polkowska, Jak zawiera porozumienia cenowe, dziennik Gazeta Prawna
z 23 listopada 2009, nr 228.
8. Publiczne prawo gospodarcze, (red.) J. Grabowski, Oficyna Wydawnicza
Branta, Bydgoszcz Katowice 2008.
9. E. Szczepanik, Ryzyko w dziaalnoci gospodarczej, Wydawnictwo Wyszej Szkoy Menederskiej w Warszawie, Warszawa 2010.
10. G. Szczodrowski, Polski system podatkowy. Wyd. Naukowe PWN,
Warszawa 2007.
Akty prawne:
1. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. ordynacja podatkowa, Dz.U. z 2005 r.
Nr 8, poz. 60, z pn. zm.
2. Ustawa z 10 wrzenia 1999 r. Kodeks Karny Skarbowy, Dz.U. Nr 83,
poz. 930 ze zm.
3. Ustawa z dnia 30. 08. 2002 r. prawo o postpowaniu przed sdami administracyjnymi, Dz.U. Nr 153, poz. 1270 ze zm.
4. Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie dziaalnoci gospodarczej,
Dz.U. Nr 173, poz. 1807.
5. Rozporzdzenie Ministra Finansw z dnia 20 czerwca 2007 r. w sprawie
do wydawania interpretacji przepisw prawa podatkowego, Dz.U. Nr 112, poz.
770.
6. Rozporzdzenie Ministra Finansw z dnia 20 czerwca 2007 r. w sprawie
wzoru wniosku o wydanie interpretacji przepisw prawa podatkowego oraz
sposobu uiszczania opaty od wniosku, Dz.U. Nr 112, poz. 771.
54
Elbieta Kotowska
7. Rozporzdzenie Ministra Finansw z dnia 19 grudnia 2008 r. zmieniajce

rozporzdzenie w sprawie upowanienia do wydawania interpretacji przepisw
prawa podatkowego, Dz.U. z dnia 31 grudnia, poz. 1662.
8. Rozporzdzenie Ministra Finansw z dnia 19 grudnia 2008 r. zmieniajce
rozporzdzenie w sprawie wzoru wniosku o wydanie interpretacji przepisw
prawa podatkowego oraz sposobu uiszczania opaty od wniosku, Dz.U. z 31
grudnia 2008 r. Nr 237, poz. 1662.
Abstract
The risks of economic activity has many aspects, one of which is tax risk assessed
by traders as one of the most serious. The aim of this paper is to present some
methods to reduce them under legal and tax regulations and to assess the
solutions. Considerations apply to the use of a binding interpretation of business
institutions in individual cases and decisions on pricing agreements with respect
to its affiliates.
Key words: economic activity, tax risk, tax optimization, binding interpretation
in individual cases, connected entities, price agreement, transfer pricing.
ZARZDZANIE
Teoria i Praktyka
NR 1 (3) ROK 2011
Andrzej Dbkowski
Akademia Finansw w Warszawie
Wysza Szkoa Handlowa w Kielcach
FINANSOWANIE
INNOWACJI
VENTURE CAPITAL
Streszczenie
Venture Capital stanowi rodzaj funduszy inwestycyjnych wysokiego ryzyka. Szybki
wzrost funduszy inwestycyjnych nastpi po 1946-1947 roku, kiedy to dwch naukowcw z Bostonu powoao do ycia ARD, przeksztacone pniej w SBIC Small
Business Investment Corporation. Firmy te, wspierane przez rzd amerykaski,
zgromadziy ponad 300 mld $. Dziki tym funduszom udao si sfinansowa wiele
innowacyjnych wynalazkw, a w konsekwencji powsta INTEL, Microsoft, DEC,
American Express, Lotus Development itd. razem z Anioami Biznesu (Business
Angels), dziki ktrym powstao Apple, IBM, ALCOA, Dolina Krzemowa w Kalifornii i wiele innych tego typu przedsiwzi innowacyjnych. W praktyce obok Venture
Capital egzystuje Venture Management oraz Corporate Venture. Ponadto fundusze
Venture Capital otrzymuj firmy innowatora odpowiedni ilo udziaw, dziki
czemu, po wprowadzeniu tej spki na gied, w przypadku sukcesu zarwno wynalazcy, jak i fundusz Venture Capital osigaj ogromne zyski. Przykadowo za
1 $ udziau w firmie INTEL otrzymano na giedzie 14 686 $.
W procesie poszukiwa kapitau na innowacje te w rodzaju high-tech oraz

te non high-tech, w tym take na nowoczesne usugi, instytucje finansowe staray si znale formy i rodki umoliwiajce dopyw kapitau dla bardziej ryzykownych przedsiwzi i to zarwno w sferze wytwarzania nowoczesnych dbr
jak i usug. Instytucjami takimi nie byy jednak banki, ale gwnie rnego rodzaju fundusze. W Europie pierwsze tego typu rozwizania zaproponowao
Societe Generale w 1822 roku w Belgii tworzc mechanizmy alokacji kapitau
w przedsiwzicia rokujce due szanse powodzenia. Kolejne wysiki zmierzajce do dostarczenia kapitau maym i rednim przedsibiorstwom dostrzeg
w 1931 roku lord Macmillan, ktry uzna konieczno utworzenia takiego sys-
56
Andrzej Dbkowski
temu finansowania MSP, ktry by dziaa niejako obok bankowych kredytw

inwestycyjnych trudno odstpnych w owym czasie dla MSP. Pojawio si
wtedy nawet pojecie luki Macmillana (Macmiillan Gap). W praktyce Macmillan
prbowa znale taki sposb finansowania MSP i ich innowacji, aby pomimo
wysokiego ryzyka udao si sfinansowa przedsiwzicie rozwojowe MSP,
ktremu z natury rzeczy bank odmawia finansowania.
Ten wanie system okrelono pojciem Venture capital (rozumiany jako
kapita wysokiego ryzyka). Innymi sowy za Venture capital uwaa si dzi
Kapita rednio i dugoterminowy inwestowany w papiery wartociowe o charakterze udziaowym (wacicielskim lub quasi-udziaowym) w przedsibiorstwa nienotowane na giedzie.
Definicj tak sformuowao Europejskie Stowarzyszenie Venture Capital
EVCA European Venture Capital Association (obecnie ponad 1000 czonkw). Rozwin j J. Wcawski piszc, e jest to Kapita wasny wnoszony na
ograniczony okres czasu przez inwestorw zewntrznych do maych i rednich
przedsibiorstw, dysponujcych innowacyjnym produktem, metod produkcyjn lub usug, ktre nie zostay jeszcze zweryfikowane przez rynek, a wic
stwarzaj wysokie ryzyko niepowodzenia inwestycji, ale jednoczenie w przypadku sukcesu przedsiwzicia, wspomaganego w zarzdzaniu przez inwestorw zapewniaj znaczcy przyrost wartoci zainwestowanego kapitau, ktry
jest realizowany poprzez sprzeda udziaw. Pojcie Venture capital pojawio
si po raz pierwszy w przededniu II wojny wiatowej w 1939 roku na Konwencie Amerykaskiego Stowarzyszenia Bankierw Inwestycyjnych i zostao sformuowane przez jego prezydenta Jean Wittera.
Inicjatywa sektora prywatnego doprowadzia do powstania ARD American
Research and Development Corporation. Sukcesem ARD stao si sfinansowanie budowy minikomputera przez firm DEC- Digital Equipment Corporation
w roku 1958. Inwestycja o pocztkowej wartoci 70 tys. $ przyniosa dochd
350 mln $ co udowodnio, e ponadprzecitny zwrot z inwestycji jest nie tylko moliwy, ale i realny. Niezwykym impulsem dla Rozwoju Venture Capital
bya przeforsowana w senacie przez Lyndona Johnsona ustawa o programie
utworzenia i dziaania SBIC, (aktem Kongresu USA z 1958 roku) Small
Business Investment Companies SBIC. Okrelono w nim zasady zasilania
rodkami publicznymi prywatnych funduszy Venture Capital. W uproszczeniu
zasady te sprowadzaj si do tego, i kady dolar prywatnego inwestora powikszany jest o 5 $ inwestora publicznego. Inwestor prywatny musi jednak
swe udziay ulokowa w SBIC na co najmniej 5 lat uzyskujc zarwno zwolnienie z podatku od zysku jak i stosowne ulgi podatkowe.
Od tego czasu wiele rzdw starao si stworzy mechanizmy i systemy
w jakim stopniu substytuujce luk finansowania MSP poprzez tworzenie
mechanizmw lewarowania za pomoc rodkw publicznych kapitaw prywatnych typu Venture capital. Dziaajc w oparciu o program SBIC banki mogy posiada due udziay w inwestycjach typu Venture Capital. W praktyce
Finansowanie innowacji Venture Capital
57
banki wykupoway udziay w porednich funduszach Venture Capital starajc

si mie wpyw na interesujce innowacje rokujce szanse na due zyski. Interesujc ilustracj wykorzystania funduszy Venture Capital bya historia omiu
naukowcw w tym Roberta Noyce, Egen Klainer i Gordon Moore, ktrzy opucili firm wynalazcy tranzystora Wiliama Shckleya Semiconductor Laboratory
i zaoyli za pomoc bankiera Artura Rocka oraz Shermana Fairchilda firm
Fairchild Semiconductor, przeksztacon w 1968 roku w Intel Corporation.
Finansowanie powstania i rozwoju firmy Intel przynioso funduszowi Venture
Capital ponad trzynastotysiczny wzrost z inwestycji czyli akcja o wartoci
1 $ osigna warto 13686 $. W latach 70-tych wiele firm z San Francisco
przenioso si 30 mil na poudnie do Sand Hill Road aby sta si geograficzn
i finansow czci Krzemowej Doliny. Firma Kleiner Perkins Caufield&Byers,
ktra pierwsza uczynia ruch w tamtym kierunku, staa si przykadem nowego
stylu prowadzenia inwestycji Venture Capital. Tak powsta Tandem Computers
stanowicy obecnie oddzia Compaq Computers. W cigu ostatnich ponad 60
lat, niezliczona ilo amerykaskich, szybko rozwijajcych si firm zwizanych z nowoczesnymi technologiami uzyskaa finansowanie poprzez Venture
Capital. Do nich zaliczy naley Apple Computers, Silicon Graphics, Intel,
Lotus Development, Netscape, Oracle, Seagate, Federal Express, Sun Microsystems, 3Com. Yahoo, DEC, Cisco Systems, HP, Amazon.com, America Online,
Microsoft, American Express, Xerox, a nawet IBM. Co wicej dziki Venture
capital powstay i rozwiny si nowe brane przemysu takie jak: biotechnologie, pprzewodniki, oprogramowanie baz danych, Internet, minikomputery,
czno cyfrow itd. W ten sposb Venture Capital sta si niezwykle wan
czci amerykaskiego narodowego systemu innowacji.
cznie kapitay Venture Capital szacowane s w USA na poziomie 300 mld $.
W ostatnim wierwieczu z danych analitycznych wynika, e obecnie czne
zainwestowane fundusze Venture Capital przekraczaj 196 mld $, w wyniku
dynamicznego i cigego rozwoju tej formy inwestowania. Ich dominujc form s tzw. spki technologiczne. Venture Capital w Unii Europejskiej wedug danych EVCA- Yearbook Europejskie Stowarzyszenie Inwestorw
Private Equity i Venture Capital szacowane jest na okoo 70 mld Euro. Rocznie
inwestycje te obejmuj kwoty od 400-2500 mln Euro. Oczywicie kryzys z lat
2007-2010 wpyn rwnie na poziom inwestycji Venture Capital, jednak
spadki te nie byy znaczce. Co wicej od koca 2009 notuje si powolny, ale
systematyczny wzrost inwestycji Venture Capital. Dzieje si tak dlatego, e
wobec wikszych trudnoci w pozyskaniu kredytu inwestycyjnego w banku
komercyjnym, wiele przedsibiorstw stara si znale inne rdo kapitau,
w tym zwaszcza na inwestycje w innowacyjne. W praktyce Fundusze Venture
Capital (jak wspomniano wyej) traktowa mona jako kapita rednio i dugoterminowy o wysokim stopniu ryzyka, ale i ponadprzecitnym oczekiwanym
zysku. Innymi sowy dawca kapitau wchodzi jako udziaowiec do spki innowacyjnej (przewanie technologicznej) na okres od 2 do 10 lat, wspomagajc j
58
Andrzej Dbkowski
nie tylko kapitaowo, ale i poprzez wspuczestnictwo w zarzdzaniu spk,

zwaszcza w skutecznym wdroeniu nowej technologii czy usugi. Przedsiwzicia inwestycyjne finansowane z funduszy Venture Capital musz si zatem
cechowa odpowiednim rozmachem. Powinny stwarza wizj masowych
zastosowa, rozwj danego przedsiwzicia i to w taki sposb, aby moliwe
byo opanowanie istotnej czci waciwego produktowi rynku.
Jest oczywiste, e rdem kapitau funduszy Venture Capital mog by
fundusze bezporednie utworzone przez z gry okrelon grup inwestorw.
Powouj oni zwykle zamknity fundusz Venture Capital, tworzony zazwyczaj
na sfinansowanie jednego projektu - przedsiwzicia inwestycyjnego.
Znacznie wiksze s jednak fundusze porednie. Konstruowane s z kapitau
wnoszonego przez banki, firmy ubezpieczeniowe, wielkie korporacje, wysze
uczelnie, instytuty badawcze itd. Udziaowcy ci maj zwykle swoje odrbne
cele np. w przypadku duych korporacji motywem jest pozyskanie modych
zdolnych wynalazcw i innowatorw, ktrym korporacje takie chc oferowa
doskonae warunki tworzenia i rozwoju.. Tego typu dziaania okrelane s pojciem Corporate Venture.
Istnieje rwnie pojcie Venture Management. Okrelenie to obejmuje mechanizmy wspomagania procesu innowacyjnego przez fundusze Venture Capital
w zakresie wycznie procesw zarzdzania, wdraania i marketingu. Innymi
sowy inwestor w okrelonym horyzoncie czasowym wspomaga procesy zarzdcze w taki sposb, aby wdroenie innowacyjnego rozwizania technicznego
i technologicznego byo moliwie i skuteczne, a zarazem trwao moliwie krtko.
W praktyce klasyfikacji funduszy Venture Capital mona dokona w oparciu
o rne kryteria: formy organizacyjno-prawne, strategie inwestycyjne, wielkoci rodkw finansowych, pochodzenie kapitau, cele dziaalnoci, zasig terytorialny itd. Pierwszy podzia to podzia ze wzgldu na fundusz statutowy lub
umowny. W pierwszym przypadku nie istnieje podzia na fundusz i spk zarzdzajc. Kapitaodawca jest jednoczenie zarwno udziaowcem, jak i inwestorem. W zwizku z tym kapitaodawcom przysuguj prawa majtkowe oraz
korporacyjne. W tym przypadku zachodzi moliwo bezporedniego wpywania na decyzje majtkowe oraz istnieje system kontroli nad majtkiem. Fundusz
umowny to z kolei fundusz zbudowany z dwch niezalenych podmiotw
funduszu Venture Capital, a take spki zarzdzajcej rodkami funduszu zoonej z profesjonalnych menederw. Istnieje wtedy stosunek korporacyjny
pomidzy inwestorami, a spka zarzdzajc. Z kolei sposb gromadzenia
funduszu rozstrzyga o tym, czy mamy do czynienia z funduszem zamknitym
czy otwartym. Fundusz zamknity tworzony jest w z gry okrelonej wysokoci, w oparciu o ograniczon i sta liczb udziaowcw. Nie wyklucza to jednak drogi do podniesienia kapitau metod ustanowienia nowych udziaw czy
emisji akcji, z reguy jednak dla dotychczasowych inwestorw. Fundusz tego
typu tworzony jest najczciej na okrelony horyzont czasowy, a czsto tylko
dla cile okrelonego projektu.
59
Natomiast fundusz otwarty gromadzi kapita poprzez sprzeda na rynku jednostek uczestnictwa i nie posiada z gry okrelonego poziomu kapitau. Powoduje to w konsekwencji du fluktuacj kapitau, poniewa jednostki uczestnictwa mona sprzedawa na rynku wtrnym. Istniej oczywicie dalsze podziay
funduszy Venture Capital np. na mega fundusze, mainstream funds, second tier
funds itd. Ponadto istnieje take podzia na fundusze niezalene i fundusze zalene. Pierwsze z nich oparte s na kapitale osb fizycznych i instytucji finansowych takich jak: banki, fundusze emerytalne, towarzystwa ubezpieczeniowe.
Jedynym celem tych funduszy jest maksymalizacja zysku przy sprzeday udziaw. Natomiast fundusze zalene tworz przedsibiorstwa majce za gwny cel
umoliwienie sobie dostpu do nowoczesnej technologii. Czasami wyrnia si
jeszcze poredni form funduszu Venture Capital w formie podporzdkowanej
typu semi-captive affiliates. Ponadto dla penego obrazu klasyfikacji funduszy
wyrnia si fundusze uniwersalne i specjalistyczne. Fundusze uniwersalne
waciwie interesuj si kad, a waciwie wikszoci bran i sektorw gospodarki, natomiast fundusze specjalistyczne wybieraj okrelone brane, czy
preferowane instrumenty finansowe. Terytorialny podzia wyrnia fundusze
Venture Capital midzynarodowe (globalne), ponad regionalne, oglnokrajowe
czy wreszcie regionalne. Inny podzia to podzia ze wzgldu na funkcj pochodzenia zgromadzonego przez nie kapitau np. fundusz pochodzcy od zaoyciela banku, towarzystwa ubezpieczeniowego, przedsibiorstwa, czy pochodzcy
z pozyskanego kapitau z rynku kapitaowego oraz fundusz gospodarujcy finansami publicznymi. Oczywicie czenie funduszy publicznych z funduszami
niepublicznymi tworzy tzw. fundusze mieszane. W praktyce wana jest rwnie
zaleno terminu (okresu czasu) pomidzy akwizycj kapitau, a jego przeznaczeniem- w takim przypadku rozrniamy fundusze lepe blind pool, ktre
najpierw gromadz kapita, a nastpnie poszukuj projektw inwestycyjnych
oraz (jak ju wczeniej wspomniano) fundusze zorientowane na z gry okrelony projekt. S to typowe fundusze typu specified pool. Jest to proces poszukiwania finansowania dla cile okrelonego projektu. W konsekwencji zasadne
wydaje si stwierdzenie kto jest zazwyczaj inwestorem tworzcym fundusz
Venture Capital. W zasadzie mona mwi o siedmiu rodzajach inwestorw:
osobach indywidualnych, przedsibiorstwach (w tym due przedsibiorstwa
i korporacje), bankach, towarzystwach ubezpieczeniowych, funduszach emerytalnych, instytucjach publicznych, uczelniach i instytutach badawczo-naukowych. Jak ju wczeniej wspomniano kady z inwestorw posiada w zasadzie
inn motywacj.
Przykadowo Corporate venturing jak zauwaono wyej stara si pozyska
modych wynalazcw do swojej korporacji. Uczestnictwo w funduszu pozwala
takim firmom przechwyci ich ju we wczesnej fazie dziaania. Natomiast inn
form pozyskania modego zdolnego i przedsibiorczego wynalazcy czy innowatora stosuj Anioowie biznesu okrelani w jzyku angielskim pojciem BA
Business Angel. Typowy Anio biznesu to osoba fizyczna o duym kapitale
60
Andrzej Dbkowski
i dowiadczeniu ktra zwykle naley do typu osoby przedsibiorczej zawdziczajcej wszystko samemu sobie i tym dowiadczeniem chce si podzieli z wybranym przez siebie modym przedsibiorczym innowatorem.
Anioowie biznesu stanowi pewn form Venture Capital polegajc,
w najwikszym skrcie, na pozyskaniu inwestorw-osb fizycznych, wkraczajcych z wasnymi kapitaami w bardzo wczesnej fazie rozwoju maego i redniego przedsibiorstwa MSP speniajcego podstawowe kryteria systemu finansowania typu Venture Capital. Przez faz tak rozumie naley seed and
first stage financing, a wic ten etap rozwoju projektu, w ktrym ryzyko inwestowania jest najwiksze. Co wicej Anioowie biznesu potrafi wyszuka obiecujcego modego wynalazc ktremu na okrelonych warunkach udostpni
kapita konieczny do wdroenia i rozpowszechnienia innowacyjnego projektu.
Business Angels angauj swoje wasne kapitay w kwotach rednio do 10 tys. $
do 1 mln $ liczc na zwrot kapitau (ROE) na poziomie 20-30%,
podczas gdy w klasycznym systemie Venture Capital ROE szacowane jest
na poziomie 50-70%. Anioowie biznesu, podobnie jak to ma miejsce w przypadku Venture Capital, angauj si w projekt (transakcj) na okres od 3 do 7
lat, zakadajc przy tym, e stosownym kontraktem zabezpieczony zostaje obligatoryjny wykup od niego akcji za okrelona cen. Nie wchodzc w szczegy
warto odnotowa fakt istnienia Archaniow, tj. osb nie tyle zarzdzajcych
inwestycjami aniow, ale gwnie wyszukujcym modych zdolnych wynalazcw i innowatorw. Funkcje te peni zazwyczaj maklerzy giedowi, biura maklerskie, finansowe firmy doradcze, prawnicy, specjalici od inynierii finansowej. Warto odnotowa fakt, e to nie mody zdolny wynalazca poszukuje
Anioa biznesu to Anio biznesu poprzez Archanioa poszukuje przedsibiorczego wynalazcy legitymujcego si niebanalnym pomysem. W praktyce
anioowie to osoby, ktre odniosy ju znaczcy sukces finansowy, i pragn
posiadajc poczucie odpowiedzialnoci spoecznej wesprze entuzjazmem
i kapitaem osoby wkraczajce na podobn drog rozwoju. Za klasyczny ju
przykad Aniow biznesu podaje si czterech biznesmenw ktrzy w 1911
roku zaoyli IBM. Drugim klasycznym przykadem Anioa biznesu jest milioner Mellon, ktry modemu innowatorowi uyczy 25 tys. $ i tak powsta najwikszy na wiecie koncern aluminiowy ALCOA.
Zasadne wydaje si odnotowanie faktu, i w przypadku wsplnego sukcesu
zdarzaj si problemy z wyprowadzeniem Anioa biznesu ze spki
w takim przypadku Anio staje si Business Devil. Liczb aniow biznesu ocenia si na okoo 300 tys. osb w USA, w Polsce mamy ich zaledwie okoo 300.
Anioowie biznesu s stowarzyszeni w rnych krajach w taki sposb, ktry
uatwia im wymian wiedzy o poszczeglnych projektach inwestycyjnych, wynalazcach itd. W USA jest to tzw. Stowarzyszenie ACNET, w Unii Europejskiej
EBAN European Business Angels Network za w Polsce POLBAN Polish
Business Angels Network.
61
Na tle tej charakterystyki Business Angels, uzasadnione wydaje si odnotowanie faktu, i Venture Capital wkracza do podmiotu prawa i jego projektu
w okrelonych fazach rozwoju. Wejcie to ma zazwyczaj miejsce nieco pniej
ni w przypadku Aniow biznesu, a mianowicie w faz drug i trzeci (second
stage and third stage financing). Venture Capital w tych fazach obejmuje odpowiednio 40% do 60% caoci wolumenu Venture Capital. Pozostae fazy
tj. wspomniana ju faza wstpna (seed financing), faza startu (start-up financing)
oraz faza czwarta (fourth stage financing) stanowi odpowiednio 2-5%, 15-20%
oraz 10-15%. Szczeglnie interesujc jest faza czwarta, w ktrej to nastpuje
sfinansowanie kosztw dopuszczenia do obrotu giedowego spki MSP, a wic
midzy innymi publicznej emisji akcji, sfinansowania prospektu emisyjnego
i dokapitalizowania spki.
W przypadku Venture capital szczeglnego znaczenia nabieraj przedsibiorstwa innowacyjne, nowatorskie, tak w sensie technologicznym, jak i menederskim. Na tle tych rozwaa i problemw warto zainteresowa istot tego
instrumentu finansowania MSP, jakim jest niewtpliwie Venture Capital. Najoglniej rzecz ujmujc w dyspozycji MSP pozostaj przerne formy zasilania
finansowego, ktre nie s jednoczenie kredytami inwestycyjnymi czy te poyczkami bankowymi. S to Private Placement, fundusze mikro, fundusze inwestycyjne krajw czonkw Unii Europejskiej, fundusze pomocowe samej
Unii Europejskiej, fundusze Agencji Rozwoju Maych i rednich Przedsibiorstw, a w jakim zakresie leasing, factoring, forfaiting, franchasing, fundusze Gwarancyjne BGK, regionalne fundusze gwarancyjne,fundusze KUKE, fundusze mezzanine, fundusze hedgingowe itd. Jak z tego wynika, Venture Capital
jest tylko jedn z form dostarczania kapitau do przedsibiorstwa na okrelonych warunkach, w okrelonych fazach jego rozwoju oraz po spenieniu szeregu
wymogw koniecznych do uruchomienia finansowania w tym systemie.
Pogbiajc zatem ocen mechanizmw efektywnego funkcjonowania systemu Venture Capital, nie sposb nie zwrci uwagi czytelnika na sukcesy tej
formy finansowania procesw powstawania i rozwoju firm. Jak wspomniano
wczeniej, dynamiczny rozwj Venture Capital mia miejsce po drugiej wojnie
wiatowej w Stanach Zjednoczonych i w Wielkiej Brytanii, z pewnym opnieniem we Francji i w Republice Federalnej Niemiec, nie omin te Azji i Japonii. W tej ostatniej Fundusze Venture Capital szacowane s na co najmniej
70 mld $ do 90 mld $. Najwiksze wartoci fundusze te osigaj w Japonii oraz
w Chinach. Wspln cech wszystkich beneficjentw funduszy Venture Capital
by w pocztkowej fazie rozwoju fakt, i nie byy one nikomu znane, a ich produkty budziy wtpliwoci nawet wrd znawcw i ekspertw z danej brany.
Przecie w pocztkowej fazie powstawania i rozwoju firmy INTEL, Apple czy
Hewlett&Packard i Xerox nikt nie wierzy w sukces wynalazku ukadu scalonego, w tym zwaszcza banki. Zwracay si one z prob o opinie do konkurentw
ci jednak wystawiali zwykle negatywne sugerujc, e projekty te nie gwarantuj sukcesu, co wicej s wrcz podejrzane naukowo- przykadowo tak opini
62
Andrzej Dbkowski
wydano ukadom scalonym Intela. I gdyby nie fundusze Venture Capital wielu nowoczesnych produktw po prostu nie by byo. Negatywne opinie zbiegay
si zwykle z brakiem kapitau wasnego innowatorw- Hewlett i Packard mieli
przecie jedynie dwa garae wycenione na okoo 10 tys. $ kady. Chcieli oni
natomiast pozyska kredyt inwestycyjny w wysokoci ponad 100 tys. $ na budow drukarki igowej.
W efekcie firmy te, jak i innowatorzy je tworzcy, w fazie ich powstawania
i pocztkowego rozwoju nie byy dostatecznie wiarygodne dla bankw, nie posiaday odpowiednio wysokich zabezpiecze kredytw, stanowic tym samym
dla instytucji finansowych zbyt wysokie ryzyko. W tym bowiem okresie produkty tych firm wydaway si bankom niepewne, nierokujce sukcesu na rynku,
a w opinii ekspertw z danej brany wtpliwe uytkowo oraz rynkowo. Znalazy si w owym czasie jednak odwane osoby fizyczne i instytucje, ktre zaryzykoway wasne kapitay w celu sfinansowania nowatorskich, innowacyjnych
aczkolwiek ryzykownych przedsiwzi inwestycyjnych. To wanie dziaanie
ley niejako u rde idei oraz sukcesw Venture Capital.
Innymi sowy, osoby fizyczne, podmioty prawa handlowego posiadajce
nowy innowacyjny produkt, nieznany na rynku, ktry wprawdzie nie musi, ale
moe odnie na nim sukces, staraj si pozyska rdo finansowania dla tego
typu przedsiwzicia inwestycyjnego. Z drugiej za strony, znajduj si prywatni inwestorzy finansujcy bezporednio i bezporednio tego typu przedsiwzicia z nadziej uzyskania za wysze ryzyko ponad przecitnych zyskw.
W najwikszym zatem skrcie, Venture Capital charakteryzuje si kilkoma
wzajemnie sprzonymi cechami. Po pierwsze wysokiemu ryzyku towarzyszy
nadzieja i oczekiwanie znaczcego sukcesu, po drugie dostarczenie Venture
Capital zwizane jest zawsze z udziaem inwestora w zarzdzaniu przedsibiorstwem. Oznacza to, ze dostarczeniu kapitau towarzyszy najczciej dostarczanie know-how w zakresie zarzdzania (nie jest to, zatem kapita spekulacyjny).
Po trzecie kapita ten wnoszony jest na ograniczony okres zwykle w przedziale
od 5 do 10 lat (w systemie Business Angels od 3 do 7 lat).
Istniej wreszcie inne rnice odgraniczajce Venture Capital od innych
form finansowania udziaowego, szczeglnie odnoszce si do spek udziaw
kapitaowych, spek holdingowych, publicznych emisji akcji itd.
Venture Capital interesujc si maym i rednim przedsibiorstwem czyni to
zazwyczaj w fazie, w ktrej podmiot taki nie ma zdolnoci emisji papierw
wartociowych, jego zapotrzebowanie na kapita jest niewielkie, a udziay kapitaowe sprzedawane s poza zorganizowanym rynkiem kapitaowym. Udziay
te, zatem nie s papierem wartociowym w takim sensie jak akcje, obligacje.
Ponadto, co jest istotne, s obcione wysokim ryzykiem, ktre w miar rozwoju produktu i lokowania go efektywnie na rynku stopniowo maleje.
Konfrontujc Venture Capital z kredytem bankowym warto rwnie zauway, e gwnymi wyrnikami s tu dylematy braku moliwoci stosownego
zabezpieczenia kredytu inwestycyjnego przez mae i rednie przedsibiorstwo,
63
zwaszcza w przypadku kredytu inwestycyjnego na do sabo udokumentowane przedsiwzicie produkcyjne, maa wiarygodno dla banku samego podmiotu kredytobiorcy, brak rodkw finansowych ze strony MSP na tzw. udzia
wasny itd. Ze strony Venture Capital tego typu problemy w zasadzie nie stanowi przeszkody w pozyskaniu kapitau, o ile oczywicie dane przedsiwzicie
produkcyjne czy organizacyjne nie budzi wtpliwoci inwestorw.
Co wicej, ta wanie sabo kredytu bankowego leaa u podstaw tworzenia si mechanizmw Venture Capital w odniesieniu do innowacyjnych
przedsiwzi proponowanych przez nieposiadajcych adnych realnych kapitaw pomysodawcw. Doskonaym, wrcz klasycznym przykadem tego stanu
rzeczy, byo powstanie i rozwj wspomnianej uprzednio firmy Digital Equipment
Corporation DEC. ARD - American Research and Development Corporation
jako inwestor wyoya w roku 1958, 100 tys. $ (za 70 tys. $ nabyto 77% akcji
DEC natomiast 30 tys. $, tj. pozosta kwot stanowia poyczka). Sukces rynkowy DEC spowodowa, e po wprowadzeniu akcji DEC na gied papierw
wartociowych warto tej inwestycji wzrosa w roku 1972 do 490 mln $, przynoszc dochd 350 mln $. Podobnie przedstawiaa si historia sukcesu takich
wspomnianych uprzednio firm jak Xerox, American Express, Apple, Intel,
Compaq, Lotus Development Corporation oraz Microsoft. Wszystkie te firmy
miay problemy z pozyskaniem odpowiednich kredytw w bankach, a same
firmy i ich produkty w owym czasie nie wydaway si nadmiernie interesujce
nie mwic ju o ich niskiej wiarygodnoci i niskim kapitale zakadowym.
Natomiast dla inwestorw Venture Capital stay si one godnym do podjcia
ryzykiem. W przypadku firmy Apple jej zaoycielom nie tylko nie udawao si
przekona do projektu mikrokomputera bankw, ale nawet potentatw z brany
informatycznej.
Warto w tym miejscu zwrci uwag na wspomnian uprzednio organizacj
ARD-American Reasearch and Development Corporation. Organizacj t mona pojmowa jak prekursora Venture Capital na rynku amerykaskim. Powstaa
bowiem w roku 1946 z zamiarem nie tylko inwestowania w mode przedsibiorstwa starajce si wprowadzi na rynek nowe, innowacyjne produkty, ale
i w celu wspomagania procesw realizacji tych przedsiwzi. Jak z tego wynika, bya to zorganizowana forma tworzenia funduszy Venture Capital nazwana
form poredni, w przeciwiestwie do formy bezporedniej, w ktrej jeden lub
kilku inwestorw wykadao na okrelony projekt niezbdne kapitay.
Jak ju wspomniano wczeniej, zorganizowane formy tworzenia Venture
Capital zwykle wspomagaj rzdy poszczeglnych krajw zachcajc inwestorw do tworzenia stosownych funduszy. Tak te postpi kongres USA wydajc
przywoan na wstpie ustaw o utworzeniu sieci SBIC Small Business
Investment Companies, okrelajc podstawy i zasady zasilania rodkami publicznymi prywatnych funduszy Venture Capital. Nie wchodzc w szczegy,
zauway mona, i podobnie postpio wiele krajw, opierajc si na dowiadczeniach USA.
64
Andrzej Dbkowski
Jednak w USA, jak ju wczeniej stwierdzono, fundusze Venture Capital

w latach osiemdziesitych i dziewidziesitych ubiegego stulecia dynamicznie
si rozwijay, a przyrost ten szacowa mona na kilka miliardw dolarw rocznie. Natomiast liczb firm SBIC z ponad 700, skonsolidowano do iloci nieco
ponad 230 (w celu zwikszenia ich potencjau kapitaowego) natomiast inwestycje typu Venture Capital objy ponad 2000 firm w skali ostatniej dekady lat.
W praktyce inwestorzy cay czas poszukuj nowych i efektywnych dziaa
w eksperymentalne i ryzykowne przedsiwzicia i maj z tego ogromne zyski.
Wszystko to za spraw funduszy Venture Capital w relacjach: ryzyko
spekulacja kapita. Domen Venture Capital s zazwyczaj spki technologiczne, chocia obok nich pojawiy si rwnie przedsibiorstwa wysoce zainteresowane biotechnologiami, chemi, medycyn, farmacj no i oczywicie usugami konsumpcyjnymi. Do tych spek, oglnie uznawanych za wzrostowe
nale take spki teleinformatyczne, finansowe, motoryzacyjne, przemysu
materiaw budowlanych itd. W ostatniej dekadzie lat i to pomimo kryzysu,
Venture Capital zaangaowa si w sektor teleinformatyczny w 66,5%, w medycyn i biotechnologie w 19,3%, w usugi finansowe w 4,5%, w pozostae
dziedziny w 9,7%. Pozostaje pytanie czy pozyskanie rodkw finansowych
z funduszy Venture Capital jest atwe. Ot nic bardziej mylnego. Przykadowo
fundusz Kleiner Perkins, ktry pomg stworzy i sfinansowa ponad 200 spek otrzymuje rocznie ponad 2500 business planw. Z tej liczby zwykle tylko
100 otrzymuje zaproszenie na szczegowy przegld zoonej oferty. Z tego
realny kapita otrzymuje od 20-40 spek. W Polsce Venture Capital realizuje
zwykle zyski poprzez odsprzedanie spki inwestorowi branowemu lub poprzez
wprowadzenie spki na parkiet giedowy. redni okres inwestycji Venture
Capital w spki wzrostowe wynosi okoo 5 lat. Poniewa ryzyko jest due,
oczekuj wysokiej stopy zwrotu z zainwestowanego kapitau wynoszcej rednio 50% w skali roku. Niektre transakcje przechodz jednak najmielsze oczekiwania np. fundusz Benchmark Capital zakupi w 1997 roku za 5 mln $ 22%
akcji spki eBay, ktra zajmuje si aukcjami za porednictwem Internetu. Ju
w 1999 warto akcji tej spki wynosia 2,5 mld $ (500 krotne przebicie).
W Polsce dziaaj 32 fundusze Venture Capital z kapitaami od 5 do 450 mln
Euro.
Szacuje si, e w roku 1996 kapitay zgromadzone w funduszach Venture
Capital w USA byy piciokrotnie wysze ni Europie. Zauway warto, e
w ostatniej dekadzie lat liczba Venture Capital w Europie stale wzrasta, przyrost ten szacuje si na niemal trzykrotny w tyme okresie tj. w latach 20002005, a w latach 2005-2007 (do czasu kryzysu z lat 2007-2010) wzrost by rwnie trzykrotny.
Na tym tle zasadne staje si skonstatowanie, e Europa Venture Capital wykorzystywa zacza dopiero w latach szedziesitych i siedemdziesitych,
a jej prekursorem po drugiej wojnie wiatowej na naszym kontynencie bya
Wielka Brytania (poza oczywicie wspomnianym wczeniej historycznym kro-
65
kiem Societe Generale z ubiegego stulecia). Na wyrnienie zasuguje rwnie

Francja i Niemcy. W pierwszym przypadku w roku 1985 inwestycje Venture
Capital pozyskay wyrane preferencje poprzez zwolnienie z podatku dochodowego oraz z podatku od zyskw, pod warunkiem zainwestowania przez spk
Venture Capital co najmniej 50% rodkw w MSP nienotowane na giedzie.
Akcje te ponadto naleao utrzyma przez co najmniej pi lat reinwestujc
dywidend. We Francji Venture Capital osign w roku 1966 warto 8 mld $.
W roku 2010 wielko ta kilkakrotnie wzrosa.
W Niemczech za pocztek drogi uzna naley rok 1975, kiedy to Ministerstwo ds. Rozwoju i Innowacji utworzyo pilotaowy program Venture Capital.
Powoano tam specjalne spki kapitaowe Kapitalbeteiligungsgesellshaften
oraz Venture-Capital-Gesellshaften promujce t form dokapitalizowania innowacyjnych MSP. cznie kapitay funduszy Venture Capital przekroczyy
w Unii Europejskiej 75 mld Euro.
W krajach Azji i Pacyfiku dominujc pozycje zajmuje Japonia, ale Venture
capital ma swoje miejsce rwnie na rynkach finansowych Korei Poudniowej,
Tajwanu, Chinach (Hongkong), Singapuru itd.
W Polsce, jak i w innych Krajach Europy rodkowej i Wschodniej, fundusze
Venture Capital pojawiy si w dekadzie lat dziewidziesitych. Charakterystyczn cech funduszy Venture Capital w tej czci Europy by i jest znaczcy
udzia kapitau zagranicznego. Ma to miejsce zarwno w Polsce, na Wgrzech
i w Czechach.
W Polsce fundusze Venture Capital wystartoway ponad 14 lat temu. W
roku 1998 dysponoway kwot 1,5 mld $. Obecnie jest to kwota szacowana na
ponad 4 mld $ i to pomimo kryzysu wiatowego. Od roku 1996 kapita ten
wzrs kilkakrotnie. Jednak 99% rde kapitau Venture Capital w Polsce pochodzi ze rde zagranicznych (rzdw wielu krajw, agencji rzdowych, organizacji midzynarodowych itd.). W tej statystyce 74% to rda europejskie,
skadaj si na to fundusze emerytalne -55%, banki 36% oraz firmy ubezpieczeniowe 9,5%. Najwikszym udziaowcem funduszy Venture Capital
w Polsce (po stronie bankw) jest EBOR Europejski Bank odbudowy i Rozwoju, znaczcymi inwestorami s rwnie ABN Amro, IFC, Deutsche Bank, 3i
Group PLC, ING Bank.
Tempo wzrostu Venture Capital hamuje niski poziom wiedzy bankowcw
na temat ich temat, system podatkowy, lk przed moliwoci powstania trudnoci w zbyciu walorw funduszy Venture Capital oraz, co nie bez znaczenia,
niski poziom realizacji procesw restrukturyzacyjnych i prywatyzacyjnych, do
ktrych wykorzysta mona z powodzeniem wanie te fundusze. Do mechanizmw tych zaliczy mona restrukturyzacj MBO lub MBI jak rwnie MBO/MBI
tj. Management By Out, przy ktrej kapitay wspomagaj procesy wykupu przedsibiorstwa przez menederw z wasnego przedsibiorstwa, Management By In,
w ktrym procesy te dokonywane s przez menederw z zewntrz oraz
Management By Out/ Management byt In, w ktrym zakup przedsibiorstwa ma
66
Andrzej Dbkowski
miejsce przez struktury mieszane menederw. Ponadto Venture Capital mona

angaowa w procesy zakupu przedsibiorstwa na zasadzie LBO Leveraged
By Out tj. zakupu przy wykorzystaniu obcego kapitau do spaty ceny zakupu
przedsibiorstwa i spacie kapitau z biecych cash-flow. Venture Capital wykorzystywany jest w czci jako uzupenienie potrzebnego kapitau. W praktyce zapobiega to procesom wrogiego przejcia firmy. LMBO tj. Leveraged Management
By Out polega na wykorzystaniu Venture Capital na takich samych zasadach
jak LBO, jednak inwestorzy zewntrzni staraj si pozostawi w rkach istniejcych menederw niewielk cz udziaw.
W metodzie SPIN-OFF Venture Capital wykorzystany jest z kolei do sfinansowania transferu wiedzy technologicznej z jednego przedsibiorstwa do drugiego jak rwnie procesw organizacyjno-technologicznych zwizanych z tym
transferem. Venture Capital stosowany jest rwnie do finansowania procesw
typu Turn Around tzn. przejcia przedsibiorstwa do innej brany przy zachowaniu efektu synergii. Znacznie rzadziej wykorzystuje si fundusze Venture
Capital do procesw typu MEBO i EBO Management Employment By Out oraz
Employment By Out (zwaszcza w Polsce), to jest sytuacji wykupu przedsibiorstwa przez wszystkich pracownikw cznie z menaderami lub tylko przez
pracownikw. rdem kapitau dla tego typu transakcji jest jednak w pierwszym rzdzie leasing pracowniczy, a dopiero na drugim miejscu Venture Capital.
Procesy te w Polsce hamuj gwnie zwizki zawodowe z obawy o swoje dochody i etaty.
Dla porzdku wymieni naley rwnie wspomniane uprzednio pojecie Venture
management, w ktrym fundusze Venture wykorzystywane s do przyspieszenia postpu technologicznego w modych i innowacyjnych przedsibiorstwach
o wysoce elastycznych strukturach organizacyjnych, w ktrych menederowie
zainteresowani s nowymi technikami, technologiami oraz wynalazkami.
Podejmujc nastpnie prb scharakteryzowania warunkw praktycznego
wykorzystywania Venture Capital w Polsce zwrci naley uwag na kilka
wanych czynnikw.
Pierwszy z nich to fakt zainteresowania inwestorw nie tylko dostarczeniem
kapitau, ale i aktywny udzia w procesie zarzdzania oraz, co nie mniej istotne,
dostarczenie know-how. A wic Venture Capital nie jest biernym dostarczycielem spekulacyjnego kapitau inwestowanego w warunkach wysokiego ryzyka,
ale dawc kapitau aktywnie uczestniczcym w zarzdzaniu przedsibiorstwem.
rodki finansowe Venture Capital, podobnie jak i w innych krajach, wnoszone
s na okres od 2 do 10 lat. Oczywicie mae i rednie przedsibiorstwa w Polsce
maj dodatkowe dylematy z wykorzystaniem Venture Capital. Naley do nich
taki stopie organizacji rynku kapitaowego, ktry znaczco utrudnia dostp
MSP do Venture Capital, choby poprzez wyranie mniejsz zdolno MSP do
emisji papierw wartociowych. Ponadto powanym problemem jest konieczno osignicia przez MSP minimum kosztu jednostkowego, tj. degresja kosztu jednostkowego w stosunku do wielkoci produkcji i zbytu.
67
Zasadne staje si podkrelenie faktu, e udziay kapitaowe MSP sprzedawane s poza wysoko zorganizowanym rynkiem kapitaowym i nie s w tym sensie papierami wartociowymi (akcjami lub obligacjami).
S zatem obcione wikszym ryzykiem. To za skutkuje tym, e nie wywouj one znaczcego zainteresowania inwestorw.
W praktyce list czynnikw hamujcych rozwj Venture Capital w Polsce
mona znaczco wyduy. Na amach tej publikacji warto jedynie wspomnie
o kilku najistotniejszych. Naley do nich: podwjne opodatkowanie inwestora
Venture Capital, brak uznania za koszty przychodu, strat z tytuu upadoci
spek portfelowych, obcienie VAT w przypadku likwidacji przedsibiorstw
w celu zmiany jego formy prawnej, brak rozwinitego rynku tzw. wyj kapitaowych oraz wspomniane uprzednio saboci usug bankowych, a take niespjno polityki finansowej pastwa.
Nie sposb nie wspomnie te o czynnikach sprzyjajcych rozwojowi Venture
Capital w Polsce. Zaliczy do nich mona wzrastajca otwarto gospodarki na
innowacje, powstanie powszechnych towarzystw emerytalnych, przychylno
wadz regionalnych, stopniowy rozwj Giedy Papierw Wartociowych oraz
moliwo tworzenia zamknitych funduszy Venture Capital (ustawa o funduszach inwestycyjnych z dnia 21 lutego 1999).
Zasadne wydaje si podkrelenie faktu, i kryzys z lat 2007-2010 nie wpyn na znaczcy spadek wartoci funduszy Ventre Capital ani na ich aktywno.
W efekcie dziaania tych procesw, bez trudu mona doj do paradoksalnego
wniosku, e w naszym kraju funduszy typu Venture Capital nie brakuje, natomiast brak jest dobrych i interesujcych projektw. Projektw dobrze udokumentowanych o poprawnie opracowanym business planie.
Sprbujmy teraz zastanowi si nad potencjalnymi beneficjentami funduszy
Venture Capital w Polsce. Z punktu widzenia struktury popytu na fundusze tego
typu, zarwno korporacje, w tym nawet KTN korporacje transnarodowe, jak
i due przedsibiorstwa, posiadaj wiedz i umiejtnoci wystarczajce do tego
aby wykorzysta waciwie Venture Capital i Corporate Venture. Nieco gorzej
przedstawia si sytuacja wykorzystania tyche funduszy przez typowe MSP.
A przecie tych przedsibiorstw jest najwicej, i to one obok przedsibiorczych
innowatorw i wynalazcw korzystaj z funduszy Venture Capital. Pamita
bowiem naley, e w naszym kraju istnieje ponad 3,5 mln MSP (cho aktywnych MSP jest nieco mniej), co stanowi 99,76% wszystkich przedsibiorstw,
natomiast w Unii Europejskiej liczba tego typu przedsibiorstw szacowana jest
na ponad 19,2 mln, co rwnie oznacza, i jest to ponad 99% wszystkich przedsibiorstw. Wiedzie te naley, e w przedsibiorstwach tego typu pracuje
ponad 2/3 czynnych zawodowo obywateli UE, co oznacza, e liczba ta przekracza 105 mln osb. Ponadto, zarwno w Polsce jak i w Unii Europejskiej dominujc grup przedsibiorstw w ramach MSP stanowi mikroprzedsibiorstwa.
W Unii Europejskiej mikroprzedsibiorstwa to prawie 49% wszystkich MSP,
68
Andrzej Dbkowski
przy czym w Portugalii i Hiszpanii wielko ta jest jeszcze wiksza i przekracza

65%. W Polsce relacje s podobne.
W Unii Europejskiej pojcie mikroprzedsiebiorstwa nieco rni si od dotychczasowej polskiej klasyfikacji (tak statystycznej jak i finansowej). Jednak
formalnie rzecz biorc w Ustawie z dnia 19.11.1999 w artykuach 54 i 55, zawierajcych regulacje prawne z zakresu dziaalnoci gospodarczej zrnicowania te zniesiono z dniem 1 stycznia 2001. Jednak w procesie akcesji Polski do
Unii Europejskiej oraz w 7 lat po przystpieniu Polski do UE standardy te si
wyrwnay zarwno w rozumieniu statystyk jak i form rozlicze kapitaowych.
Nie zmienio to oczywicie dylematw zwizanych z dostpem do kapitau dla
MSP, zwaszcza w sytuacji kiedy projekt inwestycyjny dotyczy innowacyjnego
produktu czy usugi. Problem ten pogbi si w latach kryzysu tj. od grudnia
2007 do 2010 roku. Pamita jednak naley, e tylko 12% do 14% MSP to
przedsibiorstwa innowacyjne, dce do zmiany, starajce si pozyska nie
tylko nowy produkt i now technologi, ale i nowe rynki zbytu, podejmujce
coraz to nowe wyzwania i ryzyko nierutynowego dziaania. Te jednak organizacje staj si jeszcze bardziej ryzykowne w opinii bankw szczeglnie w okresie kryzysu. Najoglniej rzecz ujmujc, stwierdzi mona, e polskie banki
szacuj, i poziom ryzyka kredytu inwestycyjnego dla MSP wynosi 75% i to
niezalenie od faktu, e w przypadku poyczek dla MSP np. z Funduszu Mikro
poziom zych poyczek waha si w przedziale 2-7%. Ten wysoki poziom
zwrotnoci, wynika po prostu z tego, i poyczki te poyczkobiorcy wzajemnie
porczaj sobie. atwo te stwierdzi, e im biedniejszy kraj w Unii Europejskiej tym ma wicej mikroprzedsibiorstw, na przykad w Hiszpanii mikroprzedsibiorstwa to ponad 67% wszystkich MSP, a w takich krajach jak Polska,
Sowacja, Rumunia i Bugaria, mikroprzedsibiorstw w oglnej masie MSP jest
70-80%.
Jest to porednio sprzone z makroekonomicznymi uwarunkowaniami
wzrostu. Jednak rozwj MSP traktuje si jako jeden z podstawowych czynnikw, zdolnych realnie przyczyni si do wchonicia nadwyek siy roboczej,
zarwno ze sfery restrukturyzowanych i prywatyzowanych przedsibiorstw, jak
i ogromnego nawisu siy roboczej ze sfery rolnictwa. Jak udowodniy to ostatnie
badania fundusze Venture Capital najefektywniej przyczyniaj si do wzrostu
zatrudnienia z tytuu zainwestowanego kapitau w tworzenie i rozwj MSP.
Ten wzrost zatrudnienia dotyczy zazwyczaj osb z wyszymi kwalifikacjami.
W praktyce wyposaanie MSP w kapitay, a cilej rzecz biorc w procesy
i procedury udraniajce dostp do rnych rde finansowych, jest w chwili
obecnej do zrnicowane, poniewa w dekadzie lat dziewidziesitych
utworzono wiele funduszy i linii kredytowo-poyczkowych, ktre jednak wypenione zostay efektywnymi dziaaniami tylko w pewnej ich czci (z rnych
zreszt powodw). Do tego typu funduszy zaliczy mona Fundusz Mikro,
Fundusze Rozwoju MSP, fundusze regionalne, fundusz kredytowy KUKE
69
Korporacji Ubezpiecze Kredytw Eksportowych, wspomniane uprzednio fundusze mezzanine, kapitay typu Business Angels, fundusze Unii Europejskiej itd.
Pokreli naley te, e fundusze Venture Capital w Polsce interesuj si
bardziej firmami rednimi ni maymi tj. projektami o wikszej skali zaangaowania kapitaowego. Cho trudno t tez obroni danymi statystycznymi za
ostatnie lata. Nie ulega wtpliwoci, e kapitay typu Venture Capital w Polsce
pochodz gwnie z zagranicy i nie s mae. Szacuje si, e cznie kwoty te
osigny poziom ponad 4 mld Euro i to pomimo kryzysu.
Interesujce jest rwnie i to, e stopniowo funduszami tymi bd si interesowa w wikszym stopniu fundusze emerytalne oraz firmy ubezpieczeniowe.
Podwyszy to zapewne skal rodkw w porednich systemach finansowania
projektw i co z tym zwizane zwikszy si potencja moliwoci finansowania
projektw, nie tylko high-tech ale i low-tech oraz non-high-tech.
Co wicej pojawi si zapewne wiksze moliwoci finansowania procesw
restrukturyzacji oraz dokoczenia procesw prywatyzacji opartych na procedurach MBO i MBI, a nawet MEBO i EBO.
Wanym elementem sukcesu Venture Capital jest take wspomniana
uprzednio faza ekspansji przedsibiorstwa. Wie si ona z moliwoci wykorzystania dwigni finansowej, a cilej rzecz biorc otwarcia podmiotowi prawa
typu MSP drogi na Gied Papierw Wartociowych. Problem ten sprowadza
si do tworzenia mechanizmw obniajcych niejako progi wejcia na gied
przedsibiorstwom typu MSP. Progi te jednak s niemae, skada si na nie zazwyczaj brak kapitaw niezbdnych do udokumentowania odpowiedniego
standingu finansowego firmy przez ostatnie kilka lat, brak rodkw na opracowanie prospektu emisyjnego, brak rodkw na dopuszczenie do obrotu giedowego, w tym na pokrycie kosztw badania standingu firmy oraz sporzdzania
sprawozda w trakcie uczestnictwa w obrocie giedowym.
Innymi sowy, konieczne stao si utworzenie systemu agodzenia wymogw
w tym zakresie dla MSP. W Polsce wyjcia kapitaowe dla tego typu podmiotw prawa organizuje WGPW Warszawska Gieda Papierw Wartociowych
w formie trzech pakietw: rynku podstawowego, rynku rwnolegego, a take
rynku wsplnego w formie CTO Centralnej Tabeli Ofert. Ten ostatni element
rozumie naley jako zorganizowany rynek poza giedowy przeznaczony gwnie dla MSP. Tene wanie rynek nie tworzy wymogw co do minimalnego
kapitau akcyjnego, wartoci ksigowej i wartoci emisji. Podkreli naley, e
wspomniane wyej CTO jest rynkiem publicznym, niescentralizowanym, do
ktrego dostp zapewniaj biura maklerskie. W USA ten rodzaj rynku okrela
si pojciem Over-The-Counter-Market (na te rynki trafi Intel i Microsoft).
Rynkw takich w USA jest dziesi. Na giedzie londyskiej rynki okrela si
je jako Unlisted Security Market. W Niemczech w tej sferze wystpuj trzy
rynki: urzdowy Amtlicher Markt, rynek regulowany Geregelter Markt oraz
wolny Geregelter Freivekehr Markt.
70
Andrzej Dbkowski
Podejmujc nastpnie prb skrtowego choby zaprezentowania podstawowych funduszy Venture Capital w Polsce warto odnotowa fakt, i pierwszym funduszem w Polsce by Polsko-Amerykaski Fundusz Przedsibiorczoci, skapitalizowany w oparciu o rodki rzdu USA. Amerykaski Kongres
uchwalajc tzw. SEED Act (Support for East European Democracies) w 1990
roku, spowodowa, e utworzono wspomniany wyej fundusz, zasilajc go kapitaem 240 mln $.
Z biegiem czasu funduszy typu Venture Capital przybywao, a ich kapita
rs w przedziale od 25 do 500 mln Euro. Oczywicie obok klasycznych funduszy Venture Capital w finansowanie inwestycji wczy si EBOR, brytyjski
fundusz Know-How, unijny program PHARE/STRUDER ktry cz funduszy przeznaczy na Regionalne Fundusze Kapitaowe w Katowicach i odzi.
Natomiast kapita publiczny pochodzenia krajowego wspiera fundusze regionalne, z ktrych najwiksz kapitalizacj 100 mln PLN posiada Fundusz Grnolski. Fundusze Venture Capital w Polsce rozwijaj si do dynamicznie
i to pomimo kryzysu z lat 2007-2010. Dzi za najwiksze z nich uwaa si:
Fundusz Enterprise Investors, Polski Prywatny Fundusz Kapitaowy I i II, Towarzystwo Inicjatyw Spoeczno-Gospodarczych TISE, Poltrust, Poland Partners,
IFC, Renaissance Capital, UNP Holding, Pioneer Investment Fund, Caresbac,
White Eagle Fund, Polish Private Equity Fund, Central Poland Fund, Poland
Investment Fund, Poland Poland Partners, Poland Growth Fund itd.. Fundusze
te ze wzgldw podatkowych zarejestrowane s gwnie w Wielkiej Brytanii,
w Kanadzie i w USA, nie mwic ju o rajach podatkowych (off-shore). Do
Polski przybyy rwnie fundusze zorientowane na rynki Europy rodkowowschodniej takie miedzy innymi jak: Advent, AIG, Dresdner Kleinwort Capital,
DBG, Raifeisen 3TSVenture Partners z udziaem 3I, BMP/CEEV, Baring
Communications Equity oraz Envinromental Investment Partners zainteresowany inwestycjami w ochron rodowiska. Jako jeden z sukcesw w Polsce
Venture Capital uznaje sprzeda akcji Computer Land za cen omiokrotnie
wysz od kwoty wydanej na zakup tych akcji przez Fundusz Enterprise Investors.
Na marginesie warto odnotowa e fundusz ten ma kapita czny na poziomie
100 mln Euro, a realizowane inwestycje szacowane s na 1-5 mln Euro. Najwikszym inwestorem w Enterprise Venture Fund I jest George Kaiser Family
Foundation, ktra z siostrzan spk Argonaut Ventures, zaangaowaa dotychczas ponad 1,7 mld $ w fundusze Venture Capital. Enterprise Venture Fund
I powsta w odpowiedzi na zapotrzebowanie polskiego rynku na kapita przeznaczony na finansowanie rozwoju MSP. Wrd beneficjentw tego funduszu
wymieni naley firmy: (wspomniany wyej ComputerLand), Asseco Comp
Rzeszw, Teta, Aster City, Netia, Orange Romania, Orange Slovakia, Bulgarian
Telecommunication Company itd. Wane jest rwnie i to, e fundusze Venture
Capital zaangaoway si w Polsce w procesy prywatyzacji i wykupw menederskich, i to ju w chwili utworzenia NFI- Narodowych Funduszy Inwestycyjnych (Magna Polonia, Nova Polonia Private Equity, grupa BRE, NFI Jupiter
71
III i XI NFI). Obecnie fundusze te staj si wanym ogniwem w spinaniu

inynierii finansowej dla projektw inwestycyjnych finansowanych w znaczcej
czci przez fundusze Unii Europejskiej.
Przegldajc obecne udane przykady wykorzystania Venture Capital warto
odnotowa zakup prze eBay 4,1 mld $ za Skype Estonia, kolejnym przykadem
moe by sukces One-2-One ktry przynis funduszowi MCI Management
5873% stopy zysku, a w cigu piciu lat kilka tysicy% stopy zysku. Za udane
przykady wykorzystania Funduszy Venture Capital uznaje si take Aster
City, Poegnanie z Afryk oraz kilka sieci sklepw typu Grycan, e-Farm,
E-Katalyst, e-inkubator, Internet investment Fund.
Syntetycznie ujmujc, dylematy rozwoju zastosowa funduszy Venture Capital,
stwierdzi niewtpliwie mona, i jest to na pewno jeden z wanych mechanizmw znakomicie uzupeniajcych dostp do kapitau w sytuacji kiedy kredyt
inwestycyjny jest poza zasigiem MSP. Dlatego te inwestycje typu PE/VCPrivate Equity/Venture Capital osigny w Polsce poziom ponad 5 mld Euro.
Kryzys jedynie zmniejszy tempo przyrostu tych inwestycji w Polsce. Konstatacja ta dotyczy rwnie zdolnego innowatora majcego ryzykowny pomys na
biznes, produkt czy usug. Jednak jeli projekt jest interesujcy, to zakada si,
e bez trudu moliwe bdzie znalezienie inwestora indywidualnego lub odpowiedni fundusz typu Venture Capital. Jak pokazuj dowiadczenia amerykaskie i europejskie Venture Capital pomimo kryzysu rozwija si nadal dynamicznie, a w naszym kraju istniejce fundusze tego typu maj dostatecznie due
kapitay do tego, aby sprosta wielu interesujcym projektom. Co wicej, zasadne jest te stwierdzenie, e w znacznie wikszym ni dotychczas stopniu
wykorzysta naley fundusze Venture Capital do procesw prywatyzacji i restrukturyzacji we wspomnianych wyej trybach MBO, MBI, LBO, MBO/MBI,
LMBO, Venture Managment i Spin-Off.
Naley bowiem pamita, e w roku 2010 mamy do sprywatyzowania jeszcze okoo 400 przedsibiorstw pastwowych oraz ponad 1500 jednoosobowych
spek skarbu pastwa. Specjalici z tego zakresu twierdz wrcz, i liczba
przedsibiorstw pastwowych w Polsce winna oscylowa wok 90-110.
Jest to jednak zadanie bardzo trudne, poniewa przyspieszanie tych procesw moe w okrelonych regionach kraju kreowa napicia spoeczne z uwagi
na wysoki poziom bezrobocia, a jak wiadomo prywatyzacja i restrukturyzacja
prawie zawsze racjonalizuje poziom zatrudnienia. Rodzi si zatem pytanie, czy
wiksze koszty ponosimy utrzymujc przedsibiorstwo pastwowe ze znacznymi stratami przez wiele lat, nie pacc zazwyczaj zobowiza w stosunku do
ZUS i Skarbu Pastwa, czy te ogaszajc jego upado i wypacajc stosowne
odprawy z Funduszu Gwarantowanych wiadcze Pracowniczych. Przed takim
dylematem stoi wielu wojewodw oraz Ministerstwo Skarbu Pastwa. Problem
zwielokrotnia niezwykle wysoki poziom zuycia maszyn i urzdze, co oznacza
konieczno dokonania szeregu inwestycji. W przeciwnym przypadku koszty
72
Andrzej Dbkowski
funkcjonowania takiego przedsibiorstwa znaczco przyczyniaj si do jego

coraz wyszych strat, nie mwic ju o przerostach zatrudnienia.
Jest oczywiste, e dla takich podmiotw prawa jedynym wyjciem jest budowa na ich gruzach zdrowego przedsibiorstwa typu MSP, ktremu to przedsibiorstwu zapewni mona dostp do kredytw inwestycyjnych i wanie do
Venture Capital, o ile speni ono warunki ich pozyskania, w tym zwaszcza
przeprowadzi odpowiedni reengineering i zmiany w profilu produkcji.
Do tego jednak potrzebne jest waciwe kierownictwo przedsibiorstwa pastwowego, odpowiedzialny zarzd nowotworzonego podmiotu prawa oraz, co
nie mniej istotne, mdry Syndyk Masy Upadociowej przedsibiorstwa pastwowego. Nie naley rwnie lekceway zwizkw zawodowych, w tym
zwaszcza tych ktre zawadny umysami pracownikw w niezwykle pejoratywny sposb. Jest oczywiste, ze najblisze dwa lata tj. do roku 2012 wykorzysta trzeba do przeprowadzania takich wanie form prywatyzacji i restrukturyzacji pozostaych przedsibiorstw pastwowych. Jest ich ju wprawdzie niewiele ale nie mona zapomina o ogromnej liczbie niewydolnych jednoosobowych
spek skarbu pastwa. Jest to zadanie niezwykle trudne, jednake do skutecznej realizacji tego zadania moe si przyczyni midzy innym wykorzystanie
funduszy Venture Capital poniewa fundusze te zdobyy dowiadczenia w procesach dziaania NFI.
Nie negujc zatem innych form prywatyzacji i restrukturyzacji, szczeglnie
tych kapitaowych, zwrci naley uwag na fakt, i szczeglnie uyteczne dla
naszej gospodarki byoby pozyskiwanie inwestorw strategicznych na poziome
10 mld $ rocznie przez najblisze 10 lat (taki bowiem poziom inwestycji zagranicznych mia miejsce w Polsce w najlepszych latach ostatniej dekady XX wieku). By moe po spadku inwestycji tego typu do poziomu 7 mld $ poziom
inwestycji moe by nawet niszy. Zatem do poziomu 10 mld $ powrcimy
zapewne za kilka lat po zakoczeniu kryzysu, i to pomimo bardzo zachcajcych warunkw oferowanych przez PAIZ- Polsk Agencje Inwestycji Zagranicznych i jej nastpcw.
Nie mona rwnie zapomina, e czonkostwo Polski w Unii Europejskiej
znaczco powikszyo spektrum dostpnych polskim MSP funduszy Venture
Capital, ale i uatwio dostp do rynkw kapitaowych Unii Europejskiej, choby tylko z tytuu penego swobodnego przepywu kapitaw.
Ponadto staranna analiza sukcesw rozwoju MSP w wyniku korzystania
przez nie z funduszy Venture Capital, wyranie wskazuje na fakt, e s one
zdecydowanie lepszym mechanizmem przeciwdziaania bezrobociu ni jakiekolwiek inne formy finansowania i rozwoju duych przedsibiorstw. Innymi
sowy, MSP przyspieszajce swj rozwj dziki funduszom Venture Capital
tworz znacznie wicej nowych miejsc pracy ni due przedsibiorstwa. To
wszystko wskazuje na to, i tworzy naley moliwie najbardziej sprzyjajce
warunki do tworzenia i rozwoju MSP. Warto w tym miejscu przytoczy wyniki
bada Wharton Econometric and Forecasting Associtaies oraz National Venture
73
Capital Assotiation, z ktrych wynika, e MSP finansowane przez Venture Capital

utworzyy w USA 4,3 mln nowych miejsc pracy i w roku 2000 zysk na poziomie 736 mln $. Wyniki te w porwnaniu z dynamik przyrostu nowych miejsc
pracy w duych przedsibiorstwach w USA s imponujce. Tego typu firmy
wytwarzaj a 7,4% PKB przy zatrudnieniu 3,3% ogu miejsc pracy w USA.
Oczywicie Venture Capital nie jest optymalnym rdem finansowania dla
wszystkich. Kiedy firma dziaa na stabilnym rynku, a swoj ekspansj jest
w stanie sfinansowa z zysku i kredytw bankowych, to nie ma potrzeby sigania po relatywnie droszy kapita z funduszy Venture Capital. Jednak w sytuacji
kryzysu, kiedy banki s bardziej ni niechtne udzielaniu kredytu inwestycyjnego zwaszcza na przedsiwzicia prawdziwie innowacyjne lecz ryzykowne
to Venture Capital jest naprawd odpowiednim rozwizaniem. W krajach takich
jak Polska, to jest takich w ktrych innowacje nie mog tylko pochodzi od
inwestora strategicznego (zagranicznego), konieczne jest wypracowanie wasnych mechanizmw unowoczeniania gospodarki. Przy czym nie chodzi tu
tylko o innowacje technologiczne, wynalazki, ale i o nowoczesne instrumenty
zarzdzania, wspczesn inynieri finansow.
Warto take podkreli istotny aspekt uytecznoci funduszy Venture Capital
maj one nadal kluczowe znaczenie dla rozwoju przemysu w wielu krajach
wysokorozwinitych, w tym zwaszcza w obszarach wysokiej technologii.
W Polsce gdzie systematycznie (pomimo kryzysu) staramy si zmniejszy dystans do innych krajw, istnieje potrzeba zapewnienia funduszom Venture Capital
waciwego rozwoju. Jest to proces bardzo trudny, ze wzgldu na to, e mamy
pocztkujcy rynek kapitaowy, konserwatywne i archaiczne banki nieskonne
do finansowania w kryzysie przedsiwzi o charakterze innowacyjnym. Dodatkowo menederowie z MSP maj zazwyczaj niewystarczajc wiedz na
temat innych ni kredyt czy poyczka rde kapitau. Wszystko to razem hamuje dynamiczny rozwj Venture Capital w Polsce. Jest te w Polsce niewielu
Aniow biznesu. Oceniajc zatem realnie obecn pokryzysow sytuacj, skonstatowa naley, e dla modego dynamicznie rozwijajcego si MSP Venture
Capital jest jednym z niewielu rde kapitau, ktry moe sfinansowa wysoce
innowacyjny produkt czy usug. Zauway take trzeba, i korzyci z inwestycji Venture Capital zdecydowanie przewyszaj wynikajce z tego faktu ograniczenia i wpywaj korzystnie na konkurencyjno zasilanych tym kapitaem
przedsibiorstw. Wedug EVCA- European Venture Capital Association firmy
zasilane przez fundusze Venture Capital zwikszaj zyski w tempie 35% rocznie, eksport o 34% na rok, a sprzeda produktw w tempie piciokrotnie wyszym, ni firmy z listy 100 najlepszych firm brytyjskich (wedug danych Financial
Times). Moliwe, e i polskim przedsibiorcom uda si osign takie wyniki,
zwaszcza, i jestemy nadal spoeczestwem przedsibiorczym i nawet w kryzysie radzimy sobie cakiem dobrze. Signicie w szerszym zakresie po fundusze Venture Capital stanie si koniecznoci. Reasumujc warto stwierdzi, e
szybki przyrost kapitau akumulowanego przez nowy polski system emerytalny
74
Andrzej Dbkowski
ju w roku 2010 zgromadzi ponad 220 mld PLN co oznacza w przyblieniu

kwot ponad 55 mld Euro, a do tego doliczajc kapitay bankw i firm ubezpieczeniowych uzyskamy istotn szans uzupenienia dotychczasowych, niemaych
przecie, gwnie jednak zagranicznych rde finansowania Venture Capital.
Ponadto dziaalno Krajowego Funduszu Kapitaowego (funduszu funduszy)
oraz moliwo uzyskania wsparcia przez fundusze seed capital ze rodkw funduszy strukturalnych powinny znaczco wpyn na wzrost inwestycji w spki na
pocztkowym etapie rozwoju. Do tego potrzebni s jednak profesjonalni menederowie inwestycyjni oraz innowacyjne projekty zgaszane przez krajowych
wynalazcw i innowatorw.
Literatura
1. Adamowicz E., Venture Capital jako forma finansowania rozwoju przedsibiorstw w Polsce, wyd. Uniwersytet Szczeciski, Szczecin 2006.
2. Biuletym Analiz UKIE 2006, Nr 16.
3. Cohrane J., The risk return of venture capital, wyd. National Bureau of
Economic Research, London 1989.
4. Contribution from the Commision on innovation and financial markets in
the context of globalization and economic growth, posiedzenia Rady ECOFIN
2006, 2007, 2008.
5. Employment contribution of Private equity and Venture Capital in
Europe, European Private Equity&Venture Capital Association, Londyn XII
2005.
6. Global Entrepreneurship Monitor 2001, Executive Report, London
2002.
7. Grzywacz J., Okoska A., Venture Capital a potrzeby kapitaowe maych
i rednich przedsibiorstw, Wyd. SGH, Warszawa 2005.
8. Kornasiewicz A., Venture Capital w krajach rozwinitych i w Polsce,
Wyd. CeDeWu, Warszawa 2004, 2007.
9. Lewandowski L., Niekonwencjalne formy finansowania przedsibiorczoci, ODKKK, Gdask 2000.
10. Podedworny H., ynel M., Venture Capital, Kapita wysokiego ryzyka
w finansowaniu maych i rednich przedsibiorstw, Wyd. WES, Biaystok 2000.
11. Szaflarska B., Kasperczyk I., Firma 2000 Finansowanie rozwoju firmy, wyd. USAID, Warszawa 1999.
12. Tamowicz T., Wspieranie rynku venture capital przez wadze publiczne,
Instytut Bada nad Gospodark Rynkow, Gdask 1999.
13. Venture Capital szans dla przedsibiorczych, Ministerstwo Gospodarki i Pracy Departament Przedsibiorczoci, Warszawa 2005.
14. Wcawski J., Venture Capital Nowy instrument finansowania, Wyd.
PWN, Warszawa 2007.
75
15. Zacznik III do Komunikatu Realizacja wsplnotowego Programu Lizboskiego: Finansowanie rozwoju MSP tworzenie europejskiej wartoci dodanej, dostp do rde finansowania: dalsze dziaania, SEC (2006) 842.
Abstract
Venture Capital is a kind of high risk funds. The high growth of Venture Capital starts in
1946-1947 in USA. Two of USA scientist's erected ARD American Research and
Development Companies lately SBIC Small Business Investment Corporation. Over 700
SBIC Companies collect over 300 mld $. The main target of above mentioned group was
financing inventors (high tech and non high tech). Owing Venture Capital arise Intel, Lotus
Development, American Express, Microsoft, DEC and many others innovations companies.
Together with Business Angels funds arise Apple, IBM, ALCOA, Silicon Valley in
California. Usually Venture Capital supports not only capital but also knowledge in
management. Practically beside of Venture Capital exist Venture Management and
Corporate Venturing. The Venture Capital fund usually obtain certain amount of shares of
invention company with expectation of high value growth of their share on Stock Exchange.
For example for 1 $ of Intel share, growth was on the level of 14 686 $.
ZARZDZANIE
Teoria i Praktyka
NR 1 (3) ROK 2011
Mirosaw Laszczak
Akademia Techniczno-Humanistyczna w Bielsku-Biaej
INTUICJA W ZARZDZANIU
Streszczenie
Sztuka zarzdzania to przede wszystkim sztuka przewidywania. Stwierdzenie to
odnosi si nie tylko do realizowanych celw, ale zaczyna si wraz z wyborem
brany, rynku i ludzi, z ktrymi pragnie si zdoby wybrane cele. Przeszo jednak zawsze jest nieznana. Naznaczona niepewnoci, poddana zmiennoci wymyka
si poznaniu. Nawet wysublimowane narzdzia analityczne nie radz sobie z jej
prognozowaniem. Otwiera si zatem przestrze dla intuicyjnych menederw,
potraficych dopatrzy si zyskw tam, gdzie inni jeszcze niczego nie dostrzegaj.
Dziki intuicji mona wnikn w istot zjawisk, zanim jeszcze zjawiska te zaczn
ksztatowa rynek. Ale nie oznacza to, e do intuicji mona podchodzi z cakowitym zawierzeniem i bezrefleksyjn ufnoci. Wiedzc, e stale towarzyszy ona
menederom warto te zna charakter jej wpywu i sposb, w jaki deformuje ona
obraz rynku.
Prawdopodobnie nie ma drugiego rwnie istotnego dla zarzdzania i mniej

zbadanego zjawiska ni intuicja. A przecie mylenie intuicyjne towarzyszy
decydentom, ksztatuje ich wizj rzeczywistoci, wpywa na formuowane cele
i na sposb ich realizacji. Jest wic cay czas obecna w pracy menedera.
Zarzdzanie jako przestrze otwarta na wpywy intuicji

Istot zarzdzania jest rozwizywanie problemw organizacji, w taki sposb,
aby moga ona osiga zaoone cele. W ten sposb zarzdzanie zwrcone jest
zawsze ku przyszoci, a im waniejsze s to cele, tym zazwyczaj bardziej odlega perspektywa czasowa. P. Drucker twierdzi nawet, e adne przedsibiorstwo nie przetrwa, jeli nie bdzie zwrcone ku przyszoci (i to widzianej du-
78
Mirosaw Laszczak
gofalowo) 1 , poniewa to przyszo wydaje ostateczny werdykt, co do susznoci podjtej wczeniej decyzji. Rwnoczenie najwaniejsz zdolnoci zarzdzajcych jest podejmowanie decyzji, ktre w przedsibiorstwie okazuj si
tym waniejsze, e odnosz si do pracy innych, podlegych osb, grup
zawodowych lub znaczcych operacji finansowych, dziaa organizacyjnych 2 .
Mamy zatem do czynienia z sytuacj, gdy do rangi prawdziwego raison
detre urasta umiejtno rozpoznania przyszych charakterystyk rynku i identyfikacji si ksztatujcych makrootoczenie. A chocia jeszcze tak niedawno wydawaoby si, e dziki globalizacji procesy ksztatujce przyszo stan si
bardziej klarowne natomiast technika informacyjna umoliwi budow trafnych
prognoz to dzi takie mylenie wydaje si naiwne. Zmienno, czsto tak
wielka, e zasugujca na miano turbulencji, wraz z towarzyszcymi jej zoonoci i niepewnoci, stawiaj przed zarzdzajcymi nadzwyczaj trudne problemy, dajce si sprowadzi do prby odpowiedzi na pytanie, co zrobi, eby
podejmowane dzisiaj decyzje okazyway si trafne z punktu widzenia przyszoci.
Mylenie zarzdzajcych zdominowane jest przez wyobraenie przyszoci.
Przeszo i teraniejszo s oczywicie wane dla menederw, ale tylko o tyle, o ile daje si z nich wycign wnioski na przyszo. Wszelkie analizy otoczenia pomagaj uchwyci tendencje rozwojowe i wskazuj na rynkowe trendy,
jednak aby odpowiedzie na ile prawidowoci te s trwae, mona tylko
z punktu widzenia przyszoci.
W ten sposb prognozy, domniemania i wizje staj si impulsem dla nowych
decyzji i sprawiaj, e organizacja moe rozwija si i wzrasta, a sdy intuicyjne odpowiadaj za wewntrzne przekonanie zarzdzajcych odnonie susznoci wybranego kierunku dziaania. Dlatego coraz czciej daj si sysze
gosy, e: w yciu gospodarczym rzdzi przypadek, a podstaw decyzji jest
intuicja menedera 3 . Potem zostaje ju tylko obserwacja, na ile domniemania
menedera zgodne s z rzeczywistoci. Wycigane zostaj wnioski, dziki
ktrym organizacja poszerza swoj baz wiedzy i zaczyna si uczy.
Najpeniej bazujce na przeczuciach mylenie przyszociowe pojawia si
w momencie formuowania misji organizacji i okrelania jej celw. Ponownie
daje o sobie zna w procesie planowania i podejmowania decyzji. Pojawia si
cig 5-ciu P:
przyszo,
przeczucia,
prognoza,
projekt,
plan.
1
P. Drucker, Praktyka zarzdzania, Czytelnik Nowoczesno, AE, Krakw 1994, s. 29.

W. Stelmach, Wadza i kierowanie, Placet, Warszawa 2010, s. 202.
3
R. Krupski: Strategia bez celw, w: Przegld Organizacji 2003, nr 11, s. 8. Cyt. za: J. Matejuk, Od tworzenia planw do mylenia strategicznego, w: Przegld Organizacji 2006, nr 7-8,
s. 23.
2
Intuicja w zarzdzaniu
79
To wanie owe 5P zarzdzania, biorce si z tego, e menederowie nie

dysponuj wystarczajc wiedz o przyszych charakterystykach brany i rynku, zmusza ich do uciekania si w wiat wyobrani, przeczu i intuicji. Wiedz
tylko, e kady ich pomys i kade dziaanie zostanie z ca pewnoci zweryfikowane w przyszoci, i to przyszo przyznaje ostateczny znak jakoci wszelkim decyzjom menederskim.
Nic wic dziwnego, e u pocztkw zarzdzania znajduje si wizja, ktr naley zrealizowa. Aby stao si to jednak moliwe, w tym celu konieczne jest
stworzenie pewnego konstruktu przyszoci, po to, eby okreli podstawowe
charakterystyki wyimaginowanego lecz przecie nie surrealistycznego przyszego otoczenia. Wana jest wiedza o tym, jakie potrzeby pojawi si w przyszoci i przy pomocy jakiej technologii dadz si zaspokoi oraz kiedy nastpi
zmiana potrzeb. Uwaga menederw i ich wysiki skierowane s zatem na poznanie przyszoci, niestety gwny problem polega na tym, e:
znane metody tworzenia prognoz dalekie s od wystarczajcych w sytuacji, gdy przedsibiorstwo prbuje zrealizowa cele umieszczone w odlegym horyzoncie czasowym,
menederowie bardziej ufaj sobie i wasne przekonanie stawiaj ponad
podpowiedzi uzyskane w procesie niezrozumiaych analiz komputerowych.
Wytwarza si zatem sytuacja, w ktrej zarzdzajcy zaczynaj wsuchiwa
si w swj wewntrzny gos, uznajc e jest on wartociowym wskanikiem
susznoci postpowania. W ten sposb we wasnych przeczuciach poszukuj
odpowiedzi na frapujce ich pytania, ulotne wraenia, za trudne do wytumaczenia przekonania bior za wart sprawdzenia wskazwk podczas podejmowanych decyzji. Dochodzi zatem do momentu, w ktrym racjonalno procesu
zarzdzania ulega pewnemu zaamaniu. Jednak tylko z pozoru, podejmowane
decyzje s trudne do wytumaczenia. wiat oferuje moliwoci uzasadnienia
kadej z hipotez, a waciwa czowiekowi skonno do poszukiwania dowodw
popierajcych jego punkt widzenia odpowiedzialna jest za to, e przeczucia
i wraenia zyskuj podbudow w postaci drobnych faktw i zdarze dajcych
si zaobserwowa i nagi w sposb, jakiego oczekuj menederowie.
Nauka zarzdzania zyskuje w ten sposb drugie dno. Ju nie tylko chodny
umys i beznamitna analiza i synteza. Cig zdarze przyczynowo skutkowych
miewa u swego rda elementy nieracjonalne lub irracjonalne, a rwnoczenie
jako zarzdzania wcale nie musi na tym ucierpie, wrcz przeciwnie zarzdzanie staje si sztuk, wietne pomysy nie s prostym nastpstwem logicznej
analizy i dedukcyjnych umiejtnoci szefw organizacji.
W ten sposb procesy zarzdzania musz uwzgldni obecno intuicji, ktra przejawia si szczeglnie wwczas, gdy:
nie s znane algorytmy rozwizywania problemw organizacyjnych,
brak jest wypracowanych standardw oceny rozwiza,
zarzdzajcy dziaaj w warunkach niepewnoci,
80
Mirosaw Laszczak
od decydentw rozwizujcych problemy organizacyjne oczekuje si

oryginalnoci i kreatywnoci.
Wspczesny biznes rozgrywajcy si w zmiennym otoczeniu i pod presj
pojawiajcych si wci nowych pomysw konkurencji, otwiera si wic na
intuicyjnych menederw, granic i to wcale nie sztywn jest tylko to, by
nie prbowali zanadto oderwa si od ycia (czyli dostpnych zasobw) i by
szefw firm nie uwioda jaka idee fix. Jest jeszcze jedna przyczyna, ktra nakazuje uzna rol intuicji w zarzdzaniu; wynika ona z istoty samej nauki zarzdzania, ktra pomimo e skodyfikowana i posiadajca wasn teori, to przecie traktowana bywa jako sztuka, a wic jest otwarta na nowe pomysy, dna
kreatywnoci i wymuszajca oryginalno mylenia.
Rys. 1. Czy w zarzdzaniu jest miejsce na intuicj
70
52%
60
Liczba obs.
50
40
29%
30
18%
20
10
0
a
Gdzie:
a: zarzdzanie jest sztuk, trzeba zatem wykorzystywa intuicj oraz korzysta z
trudnych do nazwania idei i przeczu,
b: zarzdzanie naley traktowa jak rzemioso, unikajc tego, co wymyka si
racjonalnej analizie,
c: brak zdania.
rdo: M. Laszczak, Intuicja w podejmowaniu decyzji strategicznych, Wyd. ATH,

Bielsko-Biaa 2010, s. 188.
Rozwizywanie problemw organizacyjnych rzadko kiedy przebiega zgodnie z utartym schematem. Wielo sytuacji i kadorazowa ich odmienno tworz
warunki ju nie tylko sprzyjajce myleniu intuicyjnemu, ale nawet mylenie to
inicjuj. Sdzi wic naley, e nie mona ju mwi o jakoci zarzdzania
i zdolnoci realizowania odlegych czasowo celw, zapominajc o intuicji menederw.
81
Intuicja menederw
Czym jednak jest intuicja? Dlaczego ufaj jej zarzdzajcy? Dlaczego zarzdzanie intuicyjne, tak typowe w maych przedsibiorstwach, nie jest z gry
skazane na klsk? Pyta dotyczcych intuicji w zarzdzaniu jest wiele i niczym litania ukadaj si w dugi cig zawoa, bez nadziei otrzymania nagej
odpowiedzi. Dzieje si tak dlatego, e intuicja ma wielorakie konotacje i w rny
sposb bywa definiowana. Samo pojcie wywodzi si z aciny (gdzie intueri
znaczy spoglda w) i odnosi si do procesu natychmiastowego zrozumienia
lub percepcji jakiego faktu, bd te dotyczy nie dajcych si atwo zauway
(nieoczywistych) relacji midzy rnymi zjawiskami lub rezultatami. Najczciej
przez pojcie intuicji rozumiemy wiedz potoczn, powsta na podstawie obserwacji potocznej, przepuszczonej przez intelektualny filtr zdobytej wiedzy i wysublimowanej przy wspudziale zdolnoci analitycznych.
Dla czci filozofw intuicja jest form bezporedniego poznania, ktrego wiarygodno jest zawarta w nim samym i nie wymaga innych dowodw; u R. Descartesa
(a take w fenomenologii) intuicja jest rozumiana jako przeycie intelektualne, cechujce si oczywistoci i cakowit pewnoci, ktrej rdem jest sama tre sdu4 .
Niektrzy autorzy 5 zauwaaj, e mylenie intuicyjne pojawia si na styku
wiadomoci i niewiadomoci i dopiero pod wpywem atakujcych umys zada, w starciu z realnymi problemami zaczynaj krystalizowa si gotowe odpowiedzi; o tyle wczeniej sabo percypowane, e obrbka czci informacji
dokonaa si poza wiadomoci. Troch tak, jak sugerowa to w jednym z wywiadw Robert Frost Cae mylenie jest sztuk kojarzenia. Bo to, co masz
przed sob, wydobywa z twojej pamici co, o czym prawie nie wiedziae, e
wiesz 6 . Podobnie postrzega wpyw intuicji J. Parikh, dla ktrego intuicja jest
form inteligencji, a wyrniajc j cech jest to, e bierze ona swe rdo ze
skumulowanego dowiadczenia, ktre ukryte w podwiadomoci, tam te jest
obrabiane i przyjmuje ostatecznie form gotowych rozwiza i ekspertyz 7 .
Zbierane latami informacje ukadane s i dopasowywane, po czym w jednej
chwili krystalizuj si dajc gotow podpowied 8 . Menederowie korzystaj
z heurystyk, o ktrych posiadaniu nie maj pojcia.
4
Kartezjusz dopuszcza w matematyce wycznie dedukcj i intuicj, przez intuicj rozumia tak
atwe i wyrane pojcie umysu czystego i uwanego, e o tym, co poznajemy, zgoa ju wtpi
nie moemy, lub, co na jedno wychodzi, pojcie niewtpliwe umysu czystego i uwanego, ktre
pochodzi z samego wiata rozumu, a jako prostsze jest pewniejsze nawet od dedukcji. (R. Kartezjusz, Prawida kierowania umysem, w: L. Koakowski, Filozofia XVII wieku. Wybr tekstw,
PWN, Warszawa 1959, s. 61).
5
W. H. Agor, The logic of intuition. How top executives make important decision, w: H. Agor
(red.), Intuition in organizations. Sage Publications, Newbury Park, California 1990, s. 125-130.
6
Cyt. za: E. Aronson, T.D. Wilson, R.M. Akert, Psychologia spoeczna, Wyd. Zysk i S-ka, Pozna 1997, s. 135.
7
J. Perikh, Intuition: the new frontier of management. Blackwell Business, Oxford UK 1994, s. 38.
8
D. Isenberg, How senior managers think?, w: Harvard Business Review, grudzie stycze
1984, s. 81-90.
82
Mirosaw Laszczak
Przypomina to znane dowiadczenie, gdy na monitorze komputera wywietlaa si w rnych miejscach kolorowa plamka. Jej pojawianie si mogo wyglda na przypadkowe, jednak w rzeczywistoci odzwierciedlao bardzo skomplikowany wzr. Uczestnicy biorcy udzia w dowiadczeniu mieli odgadn,
w ktrym miejscu na monitorze wywietli si plamka. Pocztkowo zgodnie
z oczekiwaniami zadanie ich przerastao, czuli si bezradni i ich decyzje byy
chaotyczne. Po pewnym czasie uzyskiwali coraz wiksz zgodno. Pomimo, e
sami nie wiedzieli dlaczego poprawie wskazuj miejsce ukazania si plamki,
uzyskiwali nadspodziewanie dobre wyniki. Zupenie tak, jak gdyby wana cz
informacji znajdowaa si poza zasigiem ich wiadomoci, przetwarzajc
znacznie wicej informacji, ni mona si spodziewa. Potwierdzaj si w ten
sposb znane sowa Michaela Polanyi: Wiemy wicej ni potrafimy wyrazi.
W ksice Samolubny gen R. Dawkinsa moemy przeczyta: Gdy czowiek
podrzuca pik wysoko w powietrze, a potem j apie, zachowuje si tak, jakby
rozwiza seri rwna rniczkowych, aby przewidzie trajektori lotu piki.
[] Gdzie w podwiadomoci odbywa si co funkcjonalnie rwnowanego
obliczeniom matematycznym 9 .
Nie inaczej jest z menederami. Oni take obcujc ze skomplikowanymi
rynkowymi procesami, a z czasem zyskuj wiele szczeglnych umiejtnoci,
nieuwiadamianych, ale jednak obecnych w ich myleniu o wiecie. Gdy wic
przychodzi im podj decyzj w warunkach ograniczonej wiedzy lub gdy sytuacja wyglda na zbyt zoon, to wielokrotnie zdarza si, e potrafi wskaza
waciwe rozwizanie i staraj si je nawet racjonalnie uzasadni, chocia sami
przed sob przyznaj, e to tylko przeczucie. Historia biznesu zna mnstwo
takich przypadkw, wymieniajc choby Pata Hughesa, irlandzko-kanadyjskiego poszukiwacza i biznesmena, ktry chcia w Irlandii odkry wartociowe
mineray. Wygldao to na czyste szalestwo. Jak to, w Irlandii? W tym kraju
syncym co najwyej z piwa, niebardzo mlecznych krw i zielonych krasnoludkw, to tam miayby znajdowa si cenne mineray? Potencjalni inwestorzy
widzieli w Pacie Hughesie irlandzkiego spryciarza, ktry na kiepskie garstwo
prbuje wyudzi spore pienidze. A jednak Hughes znalaz ow, cynk, mied
i srebro. A to, co opowiada inwestorom, to nie byy irlandzkie banie, lecz
mieszanka odwanego mylenia i wyobrani, ktre stay si zacztkiem ogromnej fortuny i dowodem, e u pocztkw wielkiego biznesu znajduje si zawsze
oryginalny pomys i szczeglna sia przeczucia, ktre jest prawdziwe, mimo, e
nie wiadomo dlaczego.
O trafnoci swych intuicyjnych domniemywa menederowie mwi do
otwarcie, co zreszt znajduje swe odzwierciedlenie w badaniach statystycznych.
Wynika z nich, e okoo 90 proc. intuicyjnych przewidywa raczej si sprawdza. Oczywicie menederowie chc tak myle, poniewa trafno ich intuicji
jest jednoczenie potwierdzeniem walorw intelektu i przydatnoci do penienia
9
Cyt. za G. Gigerenzer, Intuicja, Prszyki i S-ka, Warszawa 2007, s. 19.
83
funkcji menederskich w przedsibiorstwie. Nie budzi zdziwienia zatem, e

przyznaj wysokie noty wasnej intuicji (rys. 2).
Rys. 2. Skuteczno prognoz intuicyjnych
90
71%
80
Liczba obs.
70
60
50
40
30
19%
20
10
3%
6%
0
a
Gdzie:
a: zawsze sprawdzaj si intuicyjne przewidywania,
b: raczej sprawdzaj si intuicyjne przewidywania,
c: raczej nie sprawdzaj si intuicyjne przewidywania,
d: nie sprawdzaj si intuicyjne przewidywania,
e: nie pamitam, czy sprawdzaj si moje intuicyjne przewidywania.
rdo: M. Laszczak, Intuicja w podejmowaniu decyzji strategicznych, Wyd. ATH,

Bielsko-Biaa 2010, s. 195.
Zarzdzajc przedsibiorstwem nie sposb uciec od intuicji. Jest ona wan

czci umysowoci menederskiej i jak si wydaje wie si z posiadanym
dowiadczeniem. To dlatego Seymour Epstein z University of Massachusets rozrnia dwa rodzaje wiedzy: dowiadczaln oraz racjonaln. T pierwsz uwaa za
intuicyjn, automatyczn, niewerbaln, a drug za racjonaln, analityczn i werbaln 10 . Najwaniejszymi cechami wiedzy intuicyjnej (odrniajcymi j od
wiedzy racjonalnej) s: (1) natychmiastowo, czyli zdolno podejmowania
natychmiastowego dziaania bez ogldania si na czasochonne analizy, (2) emocjonalno czyli dziaanie zgodne z tym, co uwaa si za dobre, (3) oczywisto bowiem zdobywana jest na bazie wczeniejszych dowiadcze, ktre
w umyle decydenta sprowadzaj si do uoglnionych i oczywistych stwierdze, (4) stereotypizacja gdy sprzyja stereotypom 11 .
10
S. Epstein, Integration of the Cognitive and the Psychodynamic Unconscious, w: American

Psychologist 1994, nr 49, s. 710-724.
11
Tame, s. 710-724.
84
Mirosaw Laszczak
Wiedz racjonaln wyrniaj nastpujce cechy: (1) opnienie w czasie, wynike z koniecznoci poprawnego logicznie i w miar wyczerpujcego opracowania zebranego materiau, (2) logiczno czyli oparcie na tym co weryfikowalne,
(3) osigana na drodze wiadomej oceny i uzasadniona za pomoc logiki i dowodw, (4) uszczegowiona czyli nie sprzyja generalizowaniu 12 . Obie kategorie
wiedzy trafnie poczy matematyk Henri Poincar, ktry stwierdzi, e: za pomoc logiki dowodzimy; za pomoc intuicji odkrywamy. Z pewnoci nie jest to
pogld ani odosobniony, ani oryginalny. Herman Kahn uwaa mianowicie, e
badania s kombinacj intuicji i osdu, gdy umys czy w sobie tylko wiadomy
sposb rzeczy z sob 13 . Intuicja jest zatem wpleciona w mylenie czowieka
o wiecie. Wprowadza pewien porzdek w nie do koca rozpoznanej strukturze
rzeczywistoci, uzupeniajc te obszary, co do ktrych brak jest pewnej wiedzy. Im
bardziej zoony i niejednoznaczny jest analizowany problem i im wiksza wchodzi do liczba zagadnie, tym silniejsze okazuje si pragnienie skorzystania z intuicji, bo to dziki niej mona wypracowa w miar stabilny obraz analizowanego
zagadnienia. Jeli nie bdzie on prawdziwy, to przynajmniej speniajcy minimum
warunkw prawdziwoci i to najczciej wystarcza, aby by on zgodny z wyobraeniami samego menedera. W takim przypadku meneder-decydent czsto powraca do analizowanego zagadnienia, z intencj dokonywania poprawek i nanoszenia zmian podyktowanych napywem nowych informacji. Tego typu zachowanie
zawsze ma miejsce, cho nie zawsze decydent zdaje sobie spraw z dokonujcej
si w jego umyle modernizacji modelu rzeczywistoci.
Decydenci maj rwnie do wyboru dwa inne rezerwuary wiedzy, chodzi
o wiedz jawn i wiedz ukryt obie s rdem intuicji. Wiedz jawn
mona operowa w sposb wiadomy, decydent panuje nad przebiegiem analizy
wczajc do (bd ze wyczajc) okrelone informacje. Drugim rodzajem
wiedzy jest wiedza ukryta 14 . W jej ksztatowaniu pewn rol graj emocje,
resentymenty, bazujce na dowiadczeniu przeczucia i wraenia zdolne ksztatowa preferencje decydentw i determinowa wybory 15 . Udowodniono rwnie, e wiadomo pozostaje w tyle za zdarzeniami w mzgu, ktre j wywouj, moe si zatem zdarzy, e rdem intuicyjnych refleksji s fakty, ktre
nie zostay jeszcze ani uwiadomione, ani tym bardziej zwerbalizowane 16 .
12
Tame, s. 710-724.
W. H. Agor (red.), Intuicja w, op. cit., s. 111.
14
G. Gruszczyska-Malec, M. Rutkowska, Strategie zarzdzania wiedz, w: Przegld Organizacji 2007, nr 12, s. 17.
15
R. Balas, J. Sweklej, G. Pochwatko, M. Godlewska, Gos mojego suflera, w: Charaktery
2006, nr 2, s. 59.
16
B. Bilet , Unconscious Cerebral Initiative and the Role of Conscious Will in Voluntary Action,
w: Behavioral and Brain Science 1985, nr 12, s. 181-187.
13
85
Decyzja intuicyjna i jej cechy

Procesy mylowe w znacznej mierze przebiegaj automatycznie. Przetwarzajcy ogromne iloci informacji umys robi to poza wiadomoci i poza jzykiem,
wnioski wynikajce z przetworzenia tych informacji zapadaj w tzw. pamici utajonej. Ten proces niewiadomego przetwarzania informacji nazwano myleniem
oszczdnociowym (pochania ono czwart cz wysiku wkadanego w normalne mylenie) 17 . Rwnoczenie, obok tworzcej si wiedzy jawnej, ktra
wie, e, wspistnieje wiedza milczca, ktra wie, jak 18 . Budowane na
tej wiedzy przewiadczenia bior udzia w procesie podejmowania decyzji.
Do podjcia decyzji intuicyjnej dochodzi wwczas, gdy brakuje wiedzy
pewnej odnoszcej si do wanego fragmentu problemu decyzyjnego. W tym
sensie nie naley utosamia decyzji intuicyjnych z poleganiem wycznie na
wasnym przeczuciu. Jeliby skonstruowa kontinuum procesu podejmowania
decyzji, to na jednym kracu pojawiaoby si cakowite ignorowanie dostpnych danych (wybr rozwizania byby wwczas losowy), a na drugim korzystanie w caoci z dostpnych informacji 19 (decydent dziaaby w warunkach
cakowitej pewnoci). S zatem decyzje intuicyjne zalene od stopnia niewiedzy, ktrej wzrost oznacza konieczno intuicyjnego uzupenienia. Jeli jednak
rozpatrywa znieksztacenia procesw decyzyjnych wynikajcych z oddziaywania intuicji, to naukowcy dochodz do sprzecznych wnioskw. Jedni uwaaj, e intuicja moe by porwnana do niesformalizowanej i mao starannej
(a wic niesfornej, w pewnym sensie chaotycznej, a moliwe, e i baamutnej)
analizy statystycznej, pomocnej jednak w podejmowaniu coraz bardziej akuratnych decyzji, inni za podkrelaj, e intuicja wcale nie musi wypacza problemu, ani te decyzji 20 .
Ta rozbieno stanowisk bierze si z tego, e decyzja intuicyjna, pomimo
e czy si cile z sam osob decydenta, to rwnoczenie ksztatowana jest
pod presj czynnikw organizacyjnych, ktre to czynniki wyznaczaj mniej lub
bardziej lune granice dla infuzji intuicji do procesu decyzyjnego. Niezalenie
jednak od tego, na ile wpyw intuicji jest szkodliwy, a na ile dobrotliwy, towarzyszy ona decydentowi, tak i nie da si oddzieli procesu decyzyjnego od
intuicji, pojawia si ona na kadym z etapw podejmowania decyzji, mona
zatem wyrni:
intuicyjne wyczucie koniecznoci podjcia decyzji, gdy zarzdzajcemu
wydaje si, e organizacja nie dziaa tak sprawnie jak powinna lub bliskie
jest niebezpieczestwo, przed ktrym naleaoby si zacz broni (czy
te, e mog pojawi si okazje, ktre naley wykorzysta).
17
D.G. Myers, Intuicja. Jej sia i sabo, Biblioteka moderatora, Wrocaw 2004, s. 53.
Tame, s. 99.
19
W.H. Agor (red.), Intuicja w organizacji, jw. s. 148.
20
D.R. Ilgen, J. M. Feldman, Performance appraisal: a process focus, w: B.M. Staw, L.L. Cummings
(red.), Research in Organizational Behavior, JAI Press Inc, 1983, s. 141-197.
18
86
Mirosaw Laszczak
intuicyjne uzupenienie zbioru informacji wanych z punktu widzenia

rozwaanego problemu decyzyjnego,
intuicyjne okrelenie kryteriw wyboru ostatecznego rozwizania, bd
intuicyjne okrelenie wanoci poszczeglnych kryteriw,
intuicyjne skanianie si ku ktrej z alternatyw.
Rwnoczenie swoiste cechy decyzji intuicyjnej wynikaj z:
rodzaju wiedzy i dowiadczenia, ktre posiada decydent,
sposobu przetwarzania informacji (tzn. czy np. decydent korzysta gwnie
z mylenia oszczdnociowego, czy posuguje si analogiami itp.),
podejcia decydenta do ryzyka (czyli w jaki sposb rozkadaj si jego preferencje np. wzgldem celw, ktre pragnie zrealizowa).
Rys. 3. Proces dochodzenia do decyzji intuicyjnej
Informacje ilociowe
Wiedza decydenta
Wiedza
Wiedza
jawna
ukryta
Informacje jakociowe
Obszar przetwarzania informacji

Analiza
przeksztacona
w nawyk
Wykorzystywanie
kontekstu
Posugiwanie si
analogiami
Mylenie
oszczdnociowe
Percepcja
postaci
Nierwnomierny rozkad preferencji

i
krystalizowanie si przekona
Dokonanie intuicyjnego wyboru
rdo: Opracowanie wasne.
Wzgldna prostota dochodzenia do decyzji intuicyjnej, a take fakt, e przetwarzanie informacji cho rozbudowane przebiega szybko i poza wiadomoci, daje szczeglne preferencje myleniu intuicyjnemu, sprawiajc, e jest ono
87
powszechne i stanowi immanentn cz mylenia czowieka o wiecie. Decydenci w przedsibiorstwie uciekaj si do intuicji szczeglnie w sytuacjach, gdy
brak jest moliwoci dokonania penej analizy oraz nie daj si rozpozna
czynniki biorce udzia w ksztatowaniu strategicznego sukcesu organizacji.
Intuicja zatem: (1) uzupenia braki wiedzy, (2) daje poczucie znajomoci rzeczywistoci, przez co umoliwia podjcie decyzji, (3) upraszcza procedury decyzyjne, (4) pozwala wykorzysta trudn do zwerbalizowania, lecz istniejc
przecie wiedz wynikajc z dowiadczenia i subtelnych sygnaw wysyanych przez otoczenie.
Chocia intuicyjne podejmowanie decyzji kojarzy si bardziej z kobietami
ni z mczyznami, to w rzeczywistoci zrnicowanie (o ile w ogle wystpuje) jest niewielkie i ksztatuje si nastpujco: 56 proc. kobiet przyznaje, e
decyduje gwnie intuicyjnie, odpowiedni wskanik dla mczyzn wynosi 46
proc 21 . Waniejszym od pci kryterium podziau jest charakter rozwizywanych
problemw i miejsce zajmowane w strukturze przedsibiorstwa.
Tabela 1. Rozrnienie pomidzy podejciem klasycznym a intuicyjnym przy
podejmowaniu decyzji
Podejcie klasyczne
Istota
Charakter
problemu
Stosowane
metody
rozwizania
problemu
Podejcie intuicyjne
Problemowi decyzyjnemu towarzyszy

silne wewntrzne przewiadczenie
dotyczce niedajcej si przezwyciy niepewnoci. Moliwo pojawienia si wielu alternatywnych stanw
rzeczywistoci. Docenienie procesw
mylowych przebiegajcych niewiadomie (bd czciowo tylko uwiadomionych).
Problemy nieustrukturalizowane dotyczce zjawisk, ktrych typowymi
Problem dobrze ustrukturalizowany,
cechami jest rewolucyjno przemian
brak niepewnoci co do przyszych
oraz istnienie niecigoci pomidzy
stanw otoczenia. Otoczenie rozumiane
teraniejszoci, a przyszoci. Brak
jest w sposb deterministyczny.
jest wypracowanych standardw poKryteria wyboru s stabilne w czasie.
stpowania. Problem niestabilny
w czasie. Pynne kryteria wyboru.
Logika formalna, metody statystycz- Logika intuicyjna, poddawanie w wtne, postpowanie, ktre nie stoi
pliwo obserwowanych procesw,
w sprzecznoci z dotychczasow
dowiadczenie, dopuszczenie zjawisk,
wiedz. Metody, przy pomocy ktktrych nie uwzgldnia dotychczasowa
rych rozwizuje si problem bazuj
wiedza. Kreatywno. Preferowane
wycznie na dotychczasowej wiedzy metody jakociowe. Ostateczne rozi zgromadzonych faktach. Preferowa- wizanie nie daje si w sposb obiekne metody ilociowe.
tywny weryfikowa.
Formalne podejcie do problemu decyzyjnego, uprzywilejowujce racjonalny

model podejmowania decyzji, moliwo przeprowadzenia racjonalnej
(dajcej si powtrzy i odtworzy)
analizy, dopuszczajce stosowanie
metod naukowych, np. metody ekonometrycznej.

21
O podejmowaniu decyzji, w: Zarzdzanie na wiecie 2006, nr 6, s. 32.
88
Mirosaw Laszczak
Liczne analizy wiadcz o tym, e menederowie rutynowo opieraj si na

wyczuciu przy rozwizywaniu skomplikowanych problemw postpuj tak
ilekro metody ilociowe nie prowadz do jasnych ocen. Intuicja nie jest przeciwiestwem metod ilociowych ani te prb ich wyeliminowania. Potrzeba
wykorzystania intuicji bierze si z tego, e niewiele strategicznych decyzji
w biznesie odnosi korzyci z kompletnych, dokadnych i aktualnych informacji 22 . Dziki myleniu intuicyjnemu udaje si przekroczy barier decyzyjnej
niejasnoci 23 .
Zgodnie z pogldami H. Agora, menederowie wyszego szczebla wykorzystuj intuicj na pi sposobw: (1) intuicyjnie wyczuwaj istnienie problemw,
(2) byskawicznie powielaj dobrze wyuczone wzorce postpowania, (3) syntetyzuj fragmentaryczne dane liczbowe i dowiadczenia w zintegrowany obraz,
(4) niektrzy menederowie wykorzystuj intuicj bd do symulowania konsekwencji dla podjtych decyzji, bd jako sprawdzian wynikw otrzymanych dziki
bardziej racjonalnej analizie, (zazwyczaj prace analityczne trwaj tak dugo, a
decydent uzyska zgodno pomidzy danymi pochodzcymi z racjonalnej analizy,
a wewntrznymi przeczuciami odnonie poprawnoci wybranego wariantu), (5)
intuicja pomaga obej czasochonne i pracochonne analizy i szybko doj do zadawalajcego rozwizania24 . Rzecz jasna zakres wpywu intuicji na proces decyzyjny uzaleniony jest od miejsca, jakie w organizacji zajmuje decydent.
Im decydent jest wyej usytuowany w hierarchii organizacyjnej, im czciej
zmuszony jest rozwizywa nietypowe problemy, tym czciej siga po mylenie intuicyjne. Cech szczegln pracy menederw usytuowanych na najwyszych szczeblach hierarchii jest panoramiczne spojrzenie na organizacj. Nie
zajmuj si oni pojedynczymi, wyizolowanymi sprawami, lecz raczej pewnym
portfelem spraw istniejcych rwnolegle.
Zdaniem Ralpha S. Larsena (prezesa Johnson & Johnson): pracownicy na
niszych szczeblach podejmuj wystarczajco dobre decyzje opierajc si na
wskanikach ilociowych. Gdy jednak awansuj, staj si nieporadni, brakuje
im bowiem zdolnoci do identyfikowania subtelnych skadnikw biorcych
udzia w procesie podejmowania decyzji 25 . () Wyniki eksperymentw potwierdzaj te, e podejmujcy decyzje to osoba uczca si, ktrej sposb podejmowania decyzji zaley od poziomu biegoci i dowiadczenia nabytego
przez proces uczenia si. Nowicjusz potrzebuje racjonalnoci analitycznej, dowiadczony decydent korzysta z racjonalnoci analitycznej w dalszym planie;
ekspert () podejmuje decyzje natychmiast dziki wykorzystaniu i intuicyjnemu przetworzeniu caej informacji 26 .
22
W. H. Agor (red.), Intuicja w organizacji, jw., s. 148.

Rola intuicji przy podejmowaniu decyzji, jw., s. 12.
24
W. H. Agor (red.), Intuicja w organizacji, jw., s. 125-126.
25
26
Cytat pochodzi z pracy: A. Lewandowski, A.P. Wierzbicki, Aspiration-based Decision analyis
and Support, IIASA, Laxenburg 1988. Cyt. za: T. Szapiro, Co decyduje o decyzji, Wydawnictwo
Naukowe PWN, Warszawa 1993, s. 65.
23
89
Umiejtno ta nabiera szczeglnej wagi, gdy warunki dziaania przedsibiorstw przestaj by stabilne. Pojawienie si nowych modeli biznesu i znaczna
dynamika zmian zmusza decydentw do rwnie szybkiej reakcji, wwczas nie
pozostaje nic innego jak posuenie si intuicj, ktra jest rodzajem wraliwoci
na dochodzce z rynku sygnay przepuszczone (najczciej poza wiadomoci)
przez filtr wiedzy i dowiadczenia.
Dowiadczenie ma zatem swj szczeglny udzia w powstawaniu intuicyjnych refleksji. Nie jest to jednak wpyw ani oczywisty, ani nawet dla samych
strategw czytelny. Menederowie niekiedy rozgraniczaj intuicj i dowiadczenie, t pierwsz traktujc jako niczym nieuzasadnion, by moe wynik
z emocji wiedz tajemn, w dowiadczeniu natomiast dostrzegaj ugruntowan wiedz i usystematyzowane informacje o rynku i sposobie prowadzenia rynkowych zmaga. Menederowie odsuwaj od siebie myl, e dowiadczenie
i intuicja wzajemnie si przenikaj. Wida to w badaniach przeprowadzonych
przez Akademi Si Kierowniczych w Bad Harzburg w Niemczech, ktre wykazay niech menederw wobec decyzji intuicyjnych, a rwnoczenie zauwaon wiksz potrzeb posiadania mocnych (o wysokim stopniu prawdopodobiestwa) informacji i twardych faktw. Wraz z wiekiem zmienia si te
podejcie do intuicji wzrasta wtedy rola dowiadczenia i kontaktw 27 .
Herbert A. Simon od wielu lat zajmujcy si procesami podejmowania decyzji jest przekonany, e dziki dowiadczeniu ludzie magazynuj i nabywaj
pewnej atwoci w wyszukiwaniu potrzebnych informacji. Dostrzegaj wzorce
bdce efektem asocjacji. Dziki nagym skojarzeniom przypominaj sobie
potencjalne rozwizania, ktre pojawiy si w przeszoci jako odpowied na
rzeczywicie istniejce problemy, bd tylko jako gra umysu zajmujcego si
wydumanymi sytuacjami 28 . Znawcy mechanizmw przetwarzania informacji
u czowieka ujmuj to niezwykle dobitnie, twierdzc, e: to, co czowiek sdzi,
zaley zarwno od jego dowiadczenia, jak i od kolejnych wnioskw i dedukcji,
jakie stosowane byy w toku gromadzenia informacji. Nawet bardzo subtelne
rnice w otoczeniu mog pozostawi rne lady w pamici, bez wzgldu na
to, e podstawowe mechanizmy interpretacji i pamitania informacji s wsplne
dla wszystkich ludzi 29 . To tumaczy, dlaczego odczucia i budujce mylenie
intuicyjne przeczucia bywaj tak odmienne u poszczeglnych menederw.
Stao mechanizmw przetwarzania wiedzy i dowiadczenia sprawia, e jak
twierdzi H.A. Simon:
intuicja i zdolno oceny opieraj si na analizach przeksztaconych
w nawyk, dlatego do analiz tych dochodzi w sposb automatyczny, s
w miar dokadne oraz obejmuj wiksz ilo informacji,
27
O podejmowaniu decyzji, jw., 31.

29
P. H. Lindsay, D.A. Norman, Procesy przetwarzania informacji u czowieka, PWN, Warszawa
1991, s. 438.
28
90
Mirosaw Laszczak
wykorzystanie intuicji oznacza, e polega si na reguach i wzorcach,

ktrych samemu nie potrafi si zdefiniowa,
umys ludzki potrafi bezwiednie tworzy rnego rodzaju wzorce, ktre
rwnie poza wiadomoci wykorzystuje, podpowiadajc intuicyjne
rozwizania,
intuicja polega na tym, e uwiadamiamy sobie rezultaty, ale nie procesy,
ktre je poprzedzay,
intuicja w znacznej mierze polega na trafnym wyszukiwaniu potrzebnych
informacji i rzutowaniu ich na gotowe wzorce, dotyczce analizy i wycigania wnioskw,
decyzje, ktrych poprawno uzasadniona jest jedynie gbokim wewntrznym przekonaniem, bazuj na wykorzystywaniu wzorcw z najrnorodniejszych dziedzin. Jako uzasadnienie tego spostrzeenia, H.A. Simon powouje si na prawidowo, z ktrej wynika, e w zarzdzaniu
lepsze wyniki osigaj menederowie, ktrzy zajmowali si rnymi
dziedzinami i dziki temu szybciej wyszukuj w swym umyle przydatne
wzorce i analogie 30 .
Umiejtno wykorzystywania wiedzy pochodzcej z rnych dziedzin zostaa doceniona przez praktykw zarzdzania. Panuje zgoda, e np. komisja zoona z najlepszych fachowcw z jednej dziedziny nie jest w stanie podj decyzji tak trafnej, jak wwczas, gdy do jej podjcia dochodzi przy wykorzystaniu
duej liczby menederw i pracownikw majcych za sob rnorodne dowiadczenia 31 .
Tak czste odwoywanie si do zgromadzonego dowiadczenia budujcego
wzorce i schematy bezwiednych analiz sprawia, i intuicj postrzega si jako
warto konserwatywn, wynikajc z przywizania do dawnych sposobw
mylenia i dziaania, za intuicja wykorzystujca dowiadczenie jest tyle naturalna, co wspgrajca z codziennym dowiadczeniem. Posugujc si sowami
wybitnego filozofa Michaa Hellera mona powiedzie, e idea planowania jest
mocno przeniknita naszym potocznym dowiadczeniem i naszym zanurzeniem
w strumie pyncego czasu 32 .
Przeprowadzona wrd 560 niemieckich menederw ankieta wykazaa, e:
okoo 20 proc. menederw decyduje spontanicznie wedug wasnej intuicji,
starsi wiekiem menederowie ufaj intuicji w mniejszym stopniu ni modsi,
starsi wiekiem menederowie bior mocniej pod uwag dowiadczenie,
wiedz, kontakty,
90 proc. menederw ocenia, e dysponuj dostpem do najwaniejszych
informacji 33 .
30

O podejmowaniu decyzji, jw., 29.
32
M. Heller, Ostateczne wyjanienie wszechwiata, Towarzystwo Autorw i Wydawcw Prac
Naukowych UNIVERSITAS, Krakw 2008, s. 222.
33
O podejmowaniu decyzji, jw., s. 31.
31
91
Ale to, co zdumiewa najbardziej, to fakt, e jak wykazuj rne badania

decyzja podjta na podstawie danych liczbowych i wiedzy fachowej, podparta
ilociowymi analizami nie daje lepszych wynikw od decyzji opierajcej si
o intuicj 34 . Moe wic to prawda, e: do podjcia dobrej decyzji w wielu
przypadkach wystarcza do powierzchowne, ale szerokie rozeznanie i dugie
dowiadczenie 35 . Kiedy przybywa wykorzystywanych w myleniu intuicyjnym
analogii, atwiej odrnia si najbardziej potrzebne informacje od nieuytecznego szumu, no i te nabiera si wikszej wprawy w obrabianiu zoonych problemw decyzyjnych. Z tego wzgldu niejednokrotnie wskazuje si na wyszo
intuicji wobec regu okrelajcych rozwizanie skwantyfikowanych problemw
decyzyjnych36 . Intuicja zajmuje si problemami zoonymi i tak bardzo wewntrznie zaporedniczonymi, e wydaj si przekracza zdolnoci analityczne decydenta37 . Obliczenia i analizy, ktrych mzg nie jest w stanie wiadomie wykona,
zachodz poza wiadomoci i bez trudu przenikaj do procesu decyzyjnego.
Menederom przydaj si nie tylko dowiadczenia zdobyte na stanowiskach
kierowniczych. Bywa, e nie majce nic wsplnego z biznesem przeycia, dostarczaj wanych informacji i pomagaj w analizie problemw biznesowych.
Konsekwencje wpywu intuicji na jako decyzji kierowniczych

Wieloraki i wieloaspektowy wpyw intuicji sprawi, e Antonio R. Damasio,
czoowy neurolog z University of Iowa mg stwierdzi, e podejmowanie decyzji nie jest chodnym i analitycznie przejrzystym procesem analitycznym.
Emocje i przeczucia odgrywaj kluczow rol podczas rozwaania alternatyw
decyzyjnych, nawet jeli nie zdajemy sobie z tego sprawy 38 .
Przeinaczenia przy podejmowaniu decyzji wynikaj z istoty organizacji.
Mamy w tym przypadku do czynienia z nieustannym konkurowaniem celw
wsplnych z celami partykularnymi, obserwuje si te rnego rodzaju naciski
i formy forsowania wasnych stanowisk poszczeglnych czonkw organizacji.
Jest to tym mocniejsze, im waniejszy jest problem, ktry prbuje si rozwiza. Decyzje kierownicze poprzedza nieustanna walka pomidzy tym co obiektywne i dajce si racjonalizowa, a tym, co ukryte, subiektywne (wynikajce
z lkw i obaw) i nie poddajce si atwo analizom.
Zjawiska przeszkadzajce w racjonalnym podejciu do decydowania nie wystpuj w izolacji. Nakadaj si na siebie, wzmacniajc swj negatywny wpyw
na decydenta i wypaczaj jego procesy mylowe.
34
Tame, s. 31.
Tame, s. 31.
36
J. B. Quinn, Strategies for change: Logical incrementalism, IRWIN, Homewood Il. 1980.
37
J. Perikh, Intuition: the new frontier of management, jw., s. 33.
38
Rola intuicji przy podejmowaniu decyzji, w: Zarzdzanie na wiecie 2004, nr 4, s. 13.
35
92
Mirosaw Laszczak
Zdarza si wic, e zarzdzajcy naginaj fakty i bezwiednie zmieniaj tre

informacji 39 . Moliwe s zatem sytuacje, w ktrych nawet neutralne wielkoci
ilociowe bd odczytywane jako niesprzyjajce organizacji, jako zagraajce
i ryzykowne 40 , co potwierdza znan od dawna prawd, e nie widzimy rzeczy
takimi, jakimi s; widzimy rzeczy takimi, jakimi my jestemy 41 .
Trzeba zatem szczeglnej ostronoci, gdy emocjonalne wzburzenie zaczyna
towarzyszy myleniu intuicyjnemu. Gwatowno pasji rzadko kiedy pozwala
analizowa sytuacj z niezalenej, obiektywnej perspektywy. Silne emocje stymuluj i zaciemniaj waciwy obraz rzeczy nawet wtedy, gdy prbuje si je
widzie takimi, jakimi naprawd s 42 . Rzecz jest jednak nieco bardziej zoona
rdem i powodem mylenia intuicyjnego nie s emocje strach bd obawa,
podobnie jak silne pragnienia zakcaj percepcj i znieksztacaj proces dochodzenia do podjcia decyzji intuicyjnej 43 . Niepokj, zo lub nawet przygnbiajcy nastrj sprawiaj, e umys z trudem wychwytuje subtelne informacje
wysyane przez otoczenie przedsibiorstwa 44 . Dlatego, pomimo i emocje niezwykle czsto towarzysz myleniu intuicyjnemu, to czciej mylenie to znieksztacaj.
Niejednoznaczny jest rwnie wpyw dowiadczenia, tak silnie wicego
si z myleniem intuicyjnym. Podstawowym bdem jest przekonanie, e przesze sytuacje biznesowe silnie koresponduj z obecn sytuacj przedsibiorstwa,
a wczeniejsze rozwizania daj si zastosowa do nowych problemw. Tymczasem przydatno niegdysiejszych recept jest niewielka i rzadko kiedy okazuj si rzeczywicie skuteczne 45 . Posugiwanie si kliszami jest czstsze gwnie
wrd tych zarzdzajcych, ktrzy w przeszoci osigali sukcesy 46 . Bazowanie
na posiadanym dowiadczeniu moe by podwjnie szkodliwe, raz dlatego, e
negatywnie oddziauje na procesy decyzyjne, a dwa e znieksztaca zdolnoci
uczenia si na podstawie dowiadcze 47 .
Okazuje si take, i samo zdefiniowanie problemu decyzyjnego jest w stanie oddziaywa na rodzaj i jako intuicyjnych wrae. Zaobserwowa to
39
H. Garland, Throwing Good Money after Bad: The Effect of Sunk Costs on the Decision to
Escalate Commitment to an Ongoing Project, w: Journal of Applied Psychology grudzie 1990,
s. 728-732.
40
D. G. Myers, Intuicja. Jej sia i sabo, jw., s. 122-123.
41
Tame, s. 123.
42
T. Zalekiewicz , I tylko zysku al, w:Charaktery 2003, nr 3, s. 36.
43
M. Ray, R. Myers, Practical intuition, w: W.H. Agor (red.), Intuition in organizations, Sage
Publications, Newbury Park, California 1990, s. 247-262.
44
F.E. Vaugham, Varieties of intuitive experience, w: W.H. Agor (red.), Intuition in organizations.
Sage Publications, Newbury Park, California 1990, s. 40-61.
45
B. Golden, The past is past Or is it? The use retrospective accounts as indicators of past
strategy, w: Academy of Management Journal 1992, nr 35, s. 848-860.
46
S. Finkelstein, D. Hambrick, Top management team tenure and organizational outcomes: The
moderating role of managerial discretion, w: Administrative Science Quarterly 1990, nr 35,
s. 484-503.
47
B. Golden: The past is past Or is it?, jw. s. 848-860.
93
mona zwaszcza wtedy, gdy zarzdzajcy silnie nastawieni s na rywalizacj

i postrzegaj rynek w kategoriach pola walki, a wasne dziaania oceniaj w terminach zwycistwa bd poraki. E. Zajac i M. Bazerman mwi w tym przypadku o tzw. lepocie rywalizacji (competitive blind spots), ktra objawia si
poprzez:
przecenianie wielkoci popytu i atrakcyjnoci brany,
porak modych przedsibiorstw,
premi za inicjatyw na rynkach, ktre inni uwaaj za mao atrakcyjne 48 .
Cechy te ujawniaj si podczas grupowego podejmowania decyzji, kiedy poszczeglni decydenci prbuj przeforsowa wasne stanowisko. Rywalizacja
wrd uczestnikw gremiw decyzyjnych w gwatowny sposb oddziauje na
przebieg procesw decyzyjnych, ktre staj si coraz mniej przejrzyste, a coraz
wicej w nich skrywanych wewntrznych animozji i prb zaistnienia w gronie
podejmujcym decyzje 49 . A przecie jak pokazuj badania rozwj bran
przemysu uzaleniony jest od rozpoznania i percepcji osb wytyczajcych
strategie przedsibiorstwa 50 .
Katalog saboci przypisywanych myleniu intuicyjnemu jest do liczny,
mona wymieni chociaby:
niebezpieczestwo pojawienia si nadmiernej pewnoci siebie, polegajcej na wierze, e przysze stany rzeczywistoci raczej bd sprzyjay
decydentowi ni przeszkadzay,
podstawowy bd atrybucji, czyli potwierdzanie posiadanych ju zaoe,
niekiedy, gdy aktywnie szukamy informacji, ktre potwierdz posiadane
zaoenia pojawia si tzw. bd potwierdzenia,
zudne korelacje, czyli dostrzeganie zwizkw tam, gdzie ich nie ma, jest
to tym bardziej zwodnicze, e zudne korelacje sprzyjaj powstawaniu
nieprawdziwych stereotypw,
utrwalanie si posiadanych przekona. Jak stwierdzi niegdy H.D. Thoreau,
a badania to potwierdziy) syszymy i rozumiemy tylko to, co ju poowicznie wiemy,
osdy zmieniaj si zalenie od tego, jak sformuowany jest problem,
korzysta si z szybkich, ekonomicznych heurystyk, ktre czsto s niedbae i prowadz do nieprawdziwych wnioskw 51 .
Intuicyjne znieksztacenie procesw decyzyjnych odnotowuje si ilekro decydenci szacuj subiektywne prawdopodobiestwo przyszych zdarze wwczas: (-) przeceniaj te zdarzenia, ktre maj niskie prawdopodobiestwo wystpienia, a nie doceniaj zdarze, ktrych prawdopodobiestwo wystpienia
48
E. Zajac, M. Bazerman, Blind spots in industry and competition analysis: Implications of interfirm
(mis)perception for strategic decision, w: Academy of Management Review 1991, nr 16, s. 37-56.
49
Tame, s. 37-56.
50
R. Reger, A. Huff, Strategic groups: A cognitive perspective, w: Strategic Management Journal 1993, nr 14, s. 103-124.
51
D.G. Myers, Intuicja. Jej sia i sabo, jw., s. 187-215.
94
Mirosaw Laszczak
jest wysokie, (-) odnoszc si do procesw losowych preferuj zdarzenia, ktre

nie pojawiy si od duszego czasu, (-) wysze prawdopodobiestwo przypisuj zdarzeniom, ktre s dla nich korzystne, a zaniaj prawdopodobiestwo
pojawienia si zjawisk przykrych 52 .
Zakoczenie
Od intuicji nie sposb uciec. Przejawia si nieustannie w myleniu o wiecie
i bierze udzia w ksztatowaniu dziaalnoci przedsibiorstw. Wpywa na procesy mylowe menederw i przekada si na ich decyzje. Oczywicie fakt, e
mylenie intuicyjne nie poddaje si atwym analizom ani nie poddaje si rygorom racjonalnej oceny, sprawia e trzeba zachowa ostrono w podaniu za
intuicyjnymi podpowiedziami. Przypatrujc si zestawowi rnorakich zarzutw mimowolnie przypomina si cytat ze starotestamentowej Ksigi Przysw:
Kto swemu sercu ufa ten gupi. (Ksiga Przysw, 28:26.). Nie naley jednak potpia intuicji i dopatrywa si tylko jej zych stron, istniej bowiem
liczne badania, zgodnie z ktrymi intuicja oraz indukcyjne mylenie decydentw s z grubsza rwnowane zasadom wykorzystywanym przez statystyk 53 .
Ponadto bez intuicji nie byliby w stanie wyobrazi sobie przyszoci. Intuicje
interpretuj rzeczywisto i kreuj modele mylowe decydentw modele te s
efektem syntezy (jawnej i ukrytej) wiedzy o wiecie. Std tak wana jest byskotliwo zarzdzajcego zdolnego szybko oszacowa problem i dokona wyboru to cecha wybitnych przywdcw.
Ale nie tylko byskotliwi menederowie maj dostp do intuicji, poniewa
ona cay czas wnika do procedur decyzyjnych, a jedynym jej regulatorem jest
koszt opnienia momentu podjcia decyzji i zmniejszenia niepewnoci dziki
zdobyciu nowych, wanych informacji, w porwnaniu do kosztw generowanych
przez niebezpieczestwo popenienia bdu podczas posugiwania si intuicj.
Literatura
1. Agor W.H., The logic of intuition. How top executives make important
decision, w: W.H. Agor (red.), Intuition in organizations. Sage Publications,
Newbury Park, California 1990.
52
Por. W. Sadowski, Decyzje i prognozy, PWE, Warszawa 1981, s. 90-95; T. Szapiro, Co decyduje o, jw., s. 54-55.
53
D.R. Ilgen, J.M. Feldman, Performance appraisal: a process focus, w: B.M. Staw, L.L. Cummings
(red.): Research in Organizational Behavior, JAI Press Inc. 1983, s. 141-197; B. Kleinmuntz,
Why we still use our heads instead of formulas: toward an integrative approach, w: Psychological
Bulletin 1990, nr 3, s. 296-310; H. S. Harung, More effective decisions through synergy of objective
and subjective approaches, w: Management Decision 1993, nr 7,s. 38-45; T.C. Seebo., The
value of experience and intuition, w : Financial Management 1993, nr 1, s. 27.
95
2. Aronson E., Wilson T.D., Akert R.M., Psychologia spoeczna, Wyd.

Zysk i S-ka, Pozna 1997.
3. Balas R., Sweklej J., Pochwatko G., Godlewska M., Gos mojego suflera,
w: Charaktery 2006, nr 2.
4. Bilet B., Unconscious Cerebral Initiative and the Role of Conscious Will
in Voluntary Action, w: Behavioral and Brain Science 1985, nr 12.
5. Calori R., Johnson G., Sarnin P., CEOs cognitive maps and the scope of
the organization, w: Strategic Management Journal 1994, nr 15.
6. Cosier R., Schwenk C., Dalton D., Managerial decision making in Japan,
the U.S., and Hong Kong, w:] The International Journal of Conflict Management
1992, nr 3.
7. Drucker P., Praktyka zarzdzania, Czytelnik, Nowoczesno, AE Krakw, 1994.
8. Epstein S.,Integration of the Cognitive and the Psychodynamic Unconscious,
w: American Psychologist 1994, nr 49.
9. Finkelstein S., Hambrick D., Top management team tenure and organizational outcomes: The moderating role of managerial discretion, w: Administrative
Science Quarterly 1990, nr 35.
10. Garland H., Throwing Good Money after Bad: The Effect of Sunk Costs
on the Decision to Escalate Commitment to an Ongoing Project, w: Journal of
Applied Psychology grudzie 1990.
11. Gigerenzer G., Intuicja, Prszyki i S-ka, Warszawa 2007.
12. Golden B., The past is past Or is it? The use retrospective accounts as
indicators of past strategy, w: Academy of Management Journal 1992, nr 35.
13. Gruszczyska-Malec G., Rutkowska M., Strategie zarzdzania wiedz,
w: Przegld Organizacji 2007, nr 12.
14. Harung H.S., More effective decisions through synergy of objective and
subjective approaches, w: Management Decision1993, nr 7.
15. Heller M., Ostateczne wyjanienie wszechwiata, Towarzystwo Autorw i Wydawcw Prac Naukowych UNIVERSITAS, Krakw 2008.
16. Ilgen D.R., Feldman J. M., Performance appraisal: a process focus, w:
B.M. Staw, L.L. Cummings (red.), Research in Organizational Behavior, JAI
Press Inc, 1983.
17. Isenberg D., How senior managers think? , w: Harvard Business Review,
grudzie stycze 1984.
18. Kartezjusz R., Prawida kierowania umysem, w: L. Koakowski, Filozofia XVII wieku. Wybr tekstw, PWN, Warszawa 1959.
19. Kleinmuntz B., Why we still use our heads instead of formulas: toward
an integrative approach, w: Psychological Bulletin 1990, nr 3.
20. Krupski R., Strategia bez celw, w: Przegld Organizacji 2003, nr 11.
21. Laszczak M., Intuicja w podejmowaniu decyzji strategicznych, Wyd.
ATH, Bielsko-Biaa 2010.
22. Matejuk J., Od tworzenia planw do mylenia strategicznego, w: Przegld Organizacji 2006, nr 7-8.
96
Mirosaw Laszczak
23. Lewandowski A., Wierzbicki A.P., Aspiration-based Decision analysis

and Support, IIASA, Luxemburg 1988.
24. Lindsay P. H., Norman D.A., Procesy przetwarzania informacji u czowieka, PWN, Warszawa 1991.
25. Myers D.G., Intuicja. Jej sia i sabo, Biblioteka moderatora, Wrocaw 2004.
26. O podejmowaniu decyzji, w: Zarzdzanie na wiecie 2006, nr 6.
27. Perikh J., Intuition: the new frontier of management. Blackwell Business,
Oxford UK 1994.
28. Quinn J.B., Strategies for change: Logical incrementalism, IRWIN,
Homewood Il. 1980.
29. Ray M., Myers R., Practical intuition, w: W.H. Agor (red.), Intuition
in organizations, Sage Publications, Newbury Park, California 1990.
30. Reger R., Huff A., Strategic groups: A cognitive perspective, w: Strategic
Management Journal 1993, nr 14.
31. Rola intuicji przy podejmowaniu decyzji, w: Zarzdzanie na wiecie
2004, nr 4.
32. Sadowski W., Decyzje i prognozy, PWE, Warszawa 1981.
33. Seebo T.C., The value of experience and intuition, w: Financial
Management 1993, nr 1.
34. Stelmach W., Wadza i kierowanie, Placet, Warszawa 2010.
35. Szapiro T., Co decyduje o decyzji, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1993.
36. Vaugham F. E., Varieties of intuitive experience, w: W.H. Agor (red.),
Intuition in organizations. Sage Publications, Newbury Park, California 1990.
37. Zajac E., Bazerman M., Blind spots in industry and competition analysis:
Implications of interfirm (mis)perception for strategic decision, w: Academy of
Management Review 1991, nr 16.
38. Zalekiewicz T., I tylko zysku al, w: Charaktery 2003, nr 3.
Abstract
Management is something like an fine art. Therefore the precognition ability
seems to be so valid. Managers are forced to foresee important market features
and the kind of accomplished strategy. The future is always unknown: stigmatized
because of its uncertainty and variability is hard to recognize. This situation
favors managers who intuitive managers, they can notice extraordinary profit
before other managers are able to notice it and can distinguish some important
factors forming future market. Nevertheless managers make a big mistake when
they want to entirely trust intuitive thinking. There are many situation when the
intuition is able to misshape the business vision.
ZARZDZANIE
Teoria i Praktyka
NR 1 (3) ROK 2011
ZARZDZANIE
ROZWOJEM ORGANIZACJI
Streszczenie
Organizacja uczca si wspiera przedsibiorczo i innowacyjno pracownikw,
umoliwia wspprac zatrudnionym w tworzeniu nowych wartoci i dla poprawy
etycznego wizerunku firmy. Metody rozwoju pracownikw, takie jak coaching,
mentoring i benchmarking, poprawiaj komunikacj i wspprac, prowadz do
poprawy pozycji firmy. Wzrost zainteresowania tymi metodami w uczcej si organizacji i ich wykorzystywanie w zarzdzaniu moe prowadzi do jej przeksztacenia w organizacj inteligentn.
Sowa kluczowe: strategia rozwoju, organizacja uczca si, wybrane metody
rozwoju umiejtnoci, coaching, mentoring, benchmarking,
organizacja inteligentna.
1. Strategia rozwoju organizacji uczcej si

Ju przy kocu minionego wieku P. Senge podkrela, e kada organizacja
musi by obecnie systemem uczcym si, ktry stale identyfikuje i podnosi
poziom swej wiedzy niezbdnej dla utrzymania konkurencyjnej pozycji na rynku 1. Zmierzch produkcji o wysokiej pracochonnoci zwraca uwag Ch. Handy
sprawi, e na rynku pojawiy si organizacje, ktre czerpi warto dodan
z wiedzy i potencjau twrczego, a nie z siy ludzkich mini 2.
W tych warunkach dla osigania postawionych celw meneder jako czowiek roztropny (homo prudens) musi posi sztuk racjonalnego dziaania
1
P. M. Senge, Pita dyscyplina. Teoria i praktyka organizacji uczcej si, Dom Wydawniczy
ABC, Warszawa 1998, s. 25
2
Ch. Handy, Wiek przezwycionego rozumu, Business Press, Warszawa 1998, s. 50
98
i ekonomicznego wykorzystania zasobw, ktrymi dysponuje. Im lepsza jest ta

zdolno, tym wiksza jest szansa realizacji strategii zarzdzania ukierunkowanej na wielopaszczyznowy rozwj firmy.
Realizacja zada firmy uwzgldniajca zasad realnej (rzeczowej i metodologicznej) racjonalnoci dziaania stanowi wysok gwarancj zadowolenia pracownikw z pracy, gdy jak wskazuj liczne badania 3, motywy, dla ktrych
ludzie pracuj, nie wynikaj tylko z potrzeb ekonomicznych. Czowiek pracuje
chtnie take wwczas, gdy przekonany jest o sensie wasnego dziaania.
Racjonalno dziaania, na co zwraca uwag prof. J. Penc, bywa rozumiana
rnie, czasem ma wymiar relatywny, a nawet manipulacyjny, zdeterminowany
interesami grup lub osb, akceptacj ideologicznych wzorcw i powinnoci,
obsug interesw elit 4.
Z punktu widzenia menederw osiganie przez pracownikw zadowolenia
z pracy ma wane znaczenie. Satysfakcja z pracy ma cisy zwizek ze wzrostem motywacji, z rozwojem kwalifikacji, z chci poszerzania dowiadcze
zawodowych, z kreatywnoci i dzieleniem si z innymi wasnym dowiadczeniem. Wsplne uczenie si czonkw organizacji w taki sposb, e w efekcie
tworz oni cenne dla organizacji wyniki w postaci nowych rozwiza, przyczynia si do wikszej sprawnoci organizacyjnej 5. Znajduje swoje potwierdzenie
w spoecznym wizerunku marki produktu. Uczenie si organizacji przeciwdziaa stagnacji, tworzy klimat sprzyjajcy twrczemu rozwizywaniu problemw,
kreowaniu innowacji, rozwijaniu przedsibiorczoci wewntrznej, elastycznemu
i ekonomicznemu postpowaniu. Uczenie si organizacji, w wyniku wsplnych
wysikw pracownikw, prowadzi do tworzenia nowych wartoci.
Uczenie si stao si gwna cech naszego stylu ycia, jest zarwno procesem, jak i cigym stanem umysu, jest zjawiskiem, ktre przekracza wszelkie
tradycyjne granice i struktury organizacji 6.
W zalenoci od potrzeb wspczesnych organizacji, rozwj wiedzy dokonuje si rnymi drogami (schemat nr 1). Wane s kanay formalne, docieranie
do wiedzy skodyfikowanej, studiowanie, poznawanie nowych osigni, ale te
wykorzystywanie drg nieformalnych prowadzcych do upowszechniania si
wiedzy cichej, niesformalizowanej, wiedzy wynikajcej z dowiadczenia,
z rozwizywania problemw, z eksperymentowania, z przepywu informacji
kanaami nieformalnymi, z obserwacji i z delegowania uprawnie. Okreleniem
dobrze oddajcym istot nieskodyfikowanych form uczenia si jest uczenie si
przez dziaanie (learning in action).
3
S.P. Robbins, Zasady zachowania w organizacji, Zysk i S-Ka, Pozna 2001, s. 69.
J. Penc, Mylenie strategiczne w organizacji XXI wieku, Instytut Edukacji Interaktywnej, estakada.pl
5
M. Huysman, Balancing biases: a critical review of the literature on organizational learning,
Sage Publication, London 1999, s. 61.
6
G. Probst, S. Raub, K. Romhardt, Zarzdzanie wiedz w organizacji, Oficyna Ekonomiczna,
Krakw 2002, s. 47.
4
Zarzdzanie rozwojem organizacji
99
Warto dostrzec ogromne zapotrzebowanie na wiedz upowszechnian tymi

kanaami, bo s one nie tylko tasze ni tradycyjne wzbogacanie wiedzy, ale te
niezwykle cenne z racji jakoci przekazywanej wiedzy sprawdzonej w dowiadczeniu, adekwatnej do warunkw organizacji, prowadzcej do internalizacji misji firmy, budowania wsplnego systemu wartoci i umacniajcej wsplne
dziaania pracownikw. Przy obecnej tendencji ograniczania kosztw, wynikajcych rwnie z wysyania pracownikw na zazwyczaj kosztowne kursy i doskonalenia, szkolenie tradycyjnymi metodami staje si coraz trudniejsze, a ponadto
szkolenia w tej formie w niewielkim stopniu zmieniaj postawy i zachowania pracownikw iw duszej perspektywie s mao skuteczne.
Wiedza pracownikw pochodzca ze wsplnego rozwizywania problemw
poprawia skuteczno realizacji biecych dziaa, powiksza w organizacji
baz wiedzy dowiadczalnej, umoliwia uchwycenie istotnej hierarchii wartoci
pozwalajcej wyej przekada wartoci rzeczywicie cenne nad wartoci przemijajce, a tym bardziej nad wartoci pozorne 7.
Wiedz jako zasb organizacji wyrnia wieloznaczno, ktra daje szans
na jej wykorzystywanie w rnych sytuacjach, na jej materializowanie si
w produktach, usugach i procesach organizacyjnych.
Transfer wiedzy i dowiadczenia pomidzy pracownikami w organizacji
uczcej si nie jest atwy, dzieje si powoli i czciej dokonuje si przez kontakty bezporednie, niesformalizowane, ni przez kontakty formalne. Dlatego te
wzrasta zainteresowanie wewntrzorganizacyjnymi, specyficznymi metodami
dzielenia si wiedz, takimi jak: coaching, mentoring czy benchmarking wewntrzny.
Wyzwania stojce przed organizacjami, konieczno przeksztacenia si
z organizacji uczcych si w organizacje inteligentne bazujce na kreatywnoci
zespow pracowniczych, prowadz do wzrostu znaczenia tych metod uczenia
si. Kada z nich wie si z funkcjami kadry kierowniczej i stanowi moe te
pewn technologi ich dziaania, wan dla praktyki zarzdczej. W dziaaniach
tych funkcje bezporedniego przeoonego wi si ze wspierajc ocen efektw pracy podlegych pracownikw, z byciem doradc, ktry zachca do czenia celw organizacji z celami osobistymi, ktry wspiera wysiki zwizane
z wymogiem nieustannego uczenia si, penic funkcj wsppracownika starajcego si zrozumie inny punkt widzenia; a te z funkcj zwierzchnika oceniajcego efekty pracy, wzmacniajcego efektywne dziaania i ograniczajcego
zachowania niekorzystne ze wzgldw na cele organizacji 8.
7
8
Tame, s. 23.
B. Mikua, Organizacje oparte na wiedzy, Wyd. Akademii Ekonomicznej, Krakw 2006, s. 36.
100
Schemat nr 1
DROGI ROZWOJU WIEDZY W ORGANIZACJI
Organizacja
uczca si
i jej potrzeby
Uczenie si przez dowiadczenie, rozwizywanie problemw, eksperymentowanie,

badanie ocen klientw,
analiza wynikw
wasnych bdw.
Uczenie si przez
dowiadczenie
Uczenie si przez studiowanie

poznawanie bada, osigni
techniki, rozwiza praktycznych, zasobw wiedzy,
nowych wynikw badawczych, studiowanie literatury
fachowej.
Uczenie si przez
studiowanie
Uczenie si z innymi,
wewntrzny system komunikacji, prace projektowe,
coaching, mentoring,
benchmarking wewntrzny,
dyskusje, negocjacje,
delegowanie uprawnie
Metody
pozyskiwania wiedzy
Uczenie si od otoczenia,
biura consultingowe, instytucje szkolce, media, Internet,
przepywy informacji, nowe
rozwizania techniczne
Uczenie si od konkurencji,
wystawy, targi krajowe
i zagraniczne,
benchmarking zewntrzny,
obserwacja rynku
zasoby wiedzy
i potencja intelektualny firmy
stymulacja, rozwj i promowanie wiedzy,

poszerzanie moliwoci twrczych pracownikw
101
Metody te prowadz do uczestnictwa pracownikw w rozwizywaniu trudnoci i usprawnienia komunikacji, std te zmniejszaj obawy i poczucie zagroenia osobistych interesw w przypadku zmian. Zalet kadej z nich jest moliwo wykorzystania wewntrznych drg wymiany informacji, ksztatowania
umiejtnoci wsppracy, poprawa relacji spoecznych, a te peniejsza akceptacja zmian, zwaszcza tych o charakterze cigym i podstawowym dla sprawnego
funkcjonowania firm.
Metody te posiadaj wiele cech uczenia si nieformalnego, bardziej skutecznego dla dzielenia si dowiadczeniami 9, bo nieformalne uczenie si jest cilej
dopasowane do indywidualnych potrzeb. Pracownicy ucz si tego co jest im
potrzebne, sami decyduj o tempie uczenia si, istnieje te moliwo natychmiastowego zastosowania nabytych wiadomoci, a nabywana wiedza jest peniej wykorzystywana w miejscu pracy.
Naley zatrzyma si nad metodami prowadzcymi do wykorzystywania
wiedzy istniejcej w organizacji, ukaza warunki ich stosowania, podstawowe
zalety i ograniczenia, rozway aspekt ich przydatnoci w stosunku do znanych
ju rozwiza.
2. Wybrane metody rozwoju umiejtnoci

Coaching, znany i stosowany w celu wymiany dowiadcze, jest jedn
z metod edukacyjnych wspierajcych rozwj kompetencji i potencjau intelektualnego pracownikw, opart na wsppracy i dzieleniu si wiedz 10.
Metoda ta winna by dobrze znana kadrze kierowniczej i pracownikom dowiadczajcym nowych wyzwa. Najczstsze powody, dla ktrych stosuje si
coaching, to:
rozwj okrelonych umiejtnoci, np.: zarzdzania, gospodarowania wasnym czasem, powikszania osobistego wpywu,
pomoc w zwikszeniu poczucia wasnej wartoci i radzeniu sobie ze znaczcymi zmianami,
rozwj umiejtnoci budowania relacji z innymi, np.: pracownikami, kolegami, klientami.
Najczstsze sytuacje, w ktrych stosuje si t metod, mona scharakteryzowa nastpujco:
1. Szkolenie niedowiadczonego pracownika lub udzielenie pomocy w nabyciu nowej umiejtnoci.
2. Konieczno znalezienia czasu, aby pomc rozwiza konkretny problem.
3. Praca z kim, kto chce poprawi i podnie osigane ju wyniki.
9
M. Armstrong, Zarzdzanie zasobami ludzkimi, Oficyna Wydawnicza Wolters Kluwer, Krakw

2007, s. 505.
10
H. Micky, Coaching, mentoring i zarzdzanie, wyd. HELION, Gliwice 2006, s. 26.
102
Coaching polega na realizowaniu zada pod okiem trenera-coacha, ktrym

zazwyczaj jest bezporedni przeoony. Jest to planowany dwustronny proces,
podczas ktrego nastpuje rozwj okrelonych umiejtnoci i kompetencji poprzez rzeteln ocen, ukierunkowan praktyk i regularne sprzenie zwrotne
(feedback) 11.
Coaching umiejtnie prowadzony moe da znaczn popraw indywidualnych, zespoowych i organizacyjnych wynikw pracy. Odpowiednia jego
forma moe by stosowana dla wzrostu innowacyjnoci pracownikw.
Korzyci z coachingu s po obu stronach uczestnikw tego procesu.
Jego niewtpliw zalet jest dua dokadno procesu nabywania kompetencji, niskie koszty tego procesu i nieodrywanie si od stanowiska pracy. Wymaga
ze strony nauczajcego i uczcego si penej koncentracji uwagi na wsplnym
deniu do osignicia zaakceptowanego celu, wymaga metodycznego podejcia, gotowoci do powicenia czasu oraz systematycznoci.
Coaching jest ukierunkowany na ugruntowanie nabytych kompetencji, jego
zadaniem jest udzielenie pomocy danej osobie w lepszym wykorzystaniu ju
przyswojonych kompetencji, usprawnienie w korzystaniu z nich w okrelonych
sytuacjach. Ma pomc osiga lepsze wyniki, umoliwi pozyskiwanie wyszego poziomu satysfakcji z wykonywanych czynnoci. Wielu autorw podkrela
jego konwersacyjny charakter 12. Osoba prowadzca poprzez umiejtne zadawanie odpowiednich pyta zmierza do tego, by pomc uczcemu si lepiej spoytkowa wasne dowiadczenia i umiejtnoci, tak aby on sam znalaz satysfakcjonujce i skuteczne rozwizania. Jest to umacnianie go w podejmowanych
dziaaniach i w przekonaniu o wasnych moliwociach.
Zadawanie pyta, ktre ukierunkuj mylenie, pozwala na samodzielne rozwizanie problemu, zaplanowanie odpowiednich dziaa wykorzystujcych
posiadane kompetencje, zgodnie z zasad, e nauka staje si efektywna wtedy,
gdy mona j wykorzysta dla lepszego dziaania 13.
Istnieje due zrnicowanie stylw coachingu. Moe by stosowany styl instruktorski, tzw. prowadzenie za rk, odpowiedni zwaszcza wobec mao
dowiadczonych pracownikw, moe te by styl wolnej rki stosowany wobec osb z pewnym dowiadczeniem, ktre same wiadomie d do osignicia zawodowej doskonaoci. Gwny problem w jego wykorzystaniu polega na
stopniu i sposobie sprawowania kontroli, ktra moe mie form penego nadzoru lub zrzeczenia si jej na rzecz odpowiedzialnego podopiecznego.
Coaching to proces skadajcy si z nastpujcych etapw:
Analizowanie
11
Planowanie
Wdraanie
Ocena
E. Parsloe, Coaching i mentoring, Wyd. PETIT, Warszawa 1998, s. 10, por. te: P. Bruce Psychologia coachingu kadry menederskiej, REBIS, Pozna 2005.
12
J. Starr, Coaching PWE, Warszawa 2005, s. 37.
13
P. Smka, Kompetencje spoeczne, Oficyna Wydawnicza Wolter Kluwers, Krakw 2008,
s. 170-188.
103
Kady z wymienionych etapw ma inne zadania.

Celem analizowania jest
dokadna ocena aktualnego poziom umiejtnoci uczcego si i precyzyjne uzgodnienie wsplnych celw do osignicia.
Planowanie obejmuje ustalenie kolejnoci rozwijania komponentw danej
umiejtnoci, uzgodnienie metody regularnego okresowego monitorowania
wynikw i sprawdzania w praktyce efektw nauczania.
Wdraanie polega na
objanianiu, a te demonstracji odpowiednich technik, waciwym doborze metod i dostosowaniu tempa uczenia si do moliwoci uczcego si,
zapewnieniu wsparcia i sprzenia zwrotnego, moliwoci wymiany opinii,
utrzymywaniu staego kontaktu i sprawnej komunikacji z innymi osobami zaangaowanymi w proces rozwoju.
Ocena wymaga
systematycznoci w osiganiu kolejnych celw i umiejtnoci,
analizy czynnikw hamujcych proces uczenia si,
motywowania uczcego si do wyznaczania dalszych celw w rozwoju.
Coaching wymaga wzajemnego zaufania pomidzy uczestnikami tego procesu,
a w przypadku coachingu zawodowego zaufania pomidzy zwierzchnikiem i pracownikiem. Najpewniejszym sposobem budowania zaufania jest regularne sprawdzanie osiganego postpu. Uczcemu si czsto potrzeba wsparcia, a regularne
sprawdzanie praktycznych wynikw i ich zgodnoci z planem rozwoju wzmacnia pozytywnie efekty pracy. Utrzymanie kontroli nad sytuacj jest podstawowym
warunkiem realizacji planu rozwoju. Musi nad tym czuwa coach, poniewa niektre czynniki wpywajce na wynik le poza wiadomoci uczcego si.
Mona sformuowa podstawowe zalecenia dla prowadzcego coaching, ktrych uwzgldnianie prowadzi do poprawnego budowania wzajemnych relacji:
Nie unika zadawania pyta.
Nie naley zadawa pyta dugich i zawiych, ktre mog nie zosta zrozumiane.
Nie naley posugiwa si skomplikowanym sownictwem.
Nie naley wyciga wnioskw po usyszeniu pierwszych sw.
Nie mona da si sprowadzi na boczny tor odpowiedziami, ktre wydaj si interesujce, cho niewiele maj wsplnego z tematem, bdcym
przedmiotem wsppracy.
Nie naley spieszy si z wyraaniem niezadowolenia i by nadmiernie
krytycznym.
Nie mona wtrca si bez przerwy i ignorowa uwagi, pomysy czy uczucia.
Nie mona spieszy si, aby jak najszybciej zakoczy spotkanie i ba si
ciszy, kiedy jest sytuacja tego wymaga 14.
14
P. Honey, 101 Ways to Develop Your People Without Really Trying, Peter Honey Publication
Maidenhead 1994.
104
Wikszo pracownikw moe wskaza na przykadzie wasnej praktyki

zawodowej sytuacje, w ktrych skutecznie korzystali oni z pomocy dowiadczonego zwierzchnika, dysponujcego wiksz iloci wanych informacji dla
moliwoci rozwizania okrelonego zadania. Opisy coachingu mona te spotka w czasopismach powieconych zagadnieniom rozwoju kapitau ludzkiego.
Oto relacje z praktyki wykorzystywania coachingu:
1. Kierownik produkcji w firmie farmaceutycznej stwierdzi, e coaching
stanowi integraln cz jego zarzdzania. Nie musz by ekspertem we
wszystkim, czym zajmuj si moi pracownicy. Uwaam, e moimi kwalifikacjami coacha jest umiejtno suchania, zadawania waciwych pyta, szybkiego
rozumienia na czym polega problem i zapewnienie pozytywnego sprzenia zwrotnego. Wszystko co robi, zwizane jest z wynikami pracy. Uywam coachingu jak
metody wprowadzania moich ludzi na taki poziom organizacyjny, na ktrym
mog przekazywa im obowizki, ktre w przeciwnym wypadku musiabym
wykonywa sam. Dziki temu zyskuj czas dla innych zada.
2. Wspwaciciel firmy ksigowej powiedzia: Coaching stanowi cz
naszej firmy. Ludzie uczcy si u nas ksigowoci musz zdobywa dowiadczenie praktyczne, zaatwiajc konkretne zlecenia klientw, co oznacza, e musz
mie coachw w postaci pracownikw z duszym staem, dla ktrych coachami
byli menederowie lub waciciele biura.
Poprzez coaching mona rozwizywa problemy zawodowe, jak te osobiste, std te wynika rosnca jego popularno i korzystanie z usug wiadczonych przez instytucje zewntrzne.
Coaching bywa czasami utosamiany z mentoringiem. Coaching i mentoring
to procesy, ktrych zadaniem jest umoliwianie i wspieranie rozwoju, rnica
midzy nimi dotyczy warunkw, w ktrych siga si do kadego z nich, a te do
relacji budujcych si pomidzy uczestnikami tego procesu. W coachingu liczy
si na szybki wynik, za w mentoringu wany jest dugofalowy rozwj, nawet
w aspekcie caej kariery uczcego si.
Istotna rnica midzy tymi metodami wynika te z faktu, e w przypadku
mentoringu kim innym jest osoba przekazujca dowiadczenie praktyczne.
Bezporedni przeoony rzadko bywa mentorem.
Mentoring polega na uczeniu si pod okiem wysoko wykwalifikowanego
pracownika, w celu pozyskania najlepszych moliwoci dugofalowego
rozwoju. Uczenie si pod okiem mistrza gwarantuje nie tylko wysoki poziom kwalifikacji, ale prowadzi te do dugookresowego rozwoju.
Mentoring stosuje si wobec mniej dowiadczonych pracownikw, udzielajc im pomocy w wykonywaniu pracy, uczc najlepszego wykonywania zada,
co moe otwiera im drog kariery zawodowej. Temu celowi suy praktyka
zawodowa realizowana pod okiem dowiadczonego pracownika. Doradca koryguje nieodpowiednie zachowania, okrela kierunek dziaania i jego zasady.
Mentor to kto, kto jest zaufanym opiekunem zawodowym. Ograniczenie tej
metody stanowi trudnoci znalezienia odpowiedzialnego mentora, ktry zechce
105
dzieli si wasnym dowiadczeniem, powici swj czas i wysiek, a udostpniajc swoj wiedz, pomoc w jej przyjmowaniu. Mentor pomaga osign
zaoony cel w rozwoju umiejtnoci.
Istotnymi aspektami tej metody rozwoju jest:
suchanie,
zadawanie pyta,
udzielanie wskazwek,
umoliwianie dziaania.
Proces mentoringu winien przebiega w nastpujcym porzdku:
Faza 1. Uzgodnienie planu nauki, uzgodnienie planu dziaania.
Faza 2. Nauka i wiczenie si w sprawnym wykonawstwie, udzielanie
wsparcia i kontrolowanie wynikw.
Faza 3. Wasna ocena samorozwoju przez uczcego si i ocena mentora.
Mentorzy musz uwaa, by ich dziaania nie wpyny niekorzystnie na stosunki podopiecznego z bezporednim przeoonym i aby charakter relacji
z podopiecznym by czysto zawodowy. Sprzenie zwrotne pomidzy mentorem i podopiecznym powinno by czytelne, uczciwe, konstruktywne i mie
pozytywny wpyw na budowanie zaufania, a te zaangaowanie uczcego si
w realizowany program rozwoju zawodowego.
Mentorzy wywieraj wpyw na ksztatowanie postaw, na zawodowy i osobowy rozwj, dlatego najlepszym sposobem okazywania komu pomocy jest
uczenie go i zachcanie do samodzielnego rozwizywania problemw.
Nie kady pracownik moe by mentorem. Mentorem powinien by wysokiej klasy specjalista, osoba spostrzegawcza, motywujca, etyczny profesjonalista uznajcy przekazywanie wiedzy innym za obowizek zawodowy, umiejcy
nawiza dobre zawodowe relacje, o odpowiedniej pozycji zawodowej, dobry
nauczyciel i dobry negocjator. Cechy osobowe potrzebne do penienia funkcji
coacha i mentora s prawie identyczne.
Coaching i mentoring mog by wykorzystywane dla rozwoju kreatywnoci
pracownikw i umiejtnoci pracy zespoowej. Wsplne rozwizywanie biecych zada poprawia skuteczno dziaania i pozwala peniej wykorzysta moliwoci pracownikw. Pozyskiwanie wiedzy z zewntrz i aktywne jej przyswajanie
przez zespoy pracownikw zapewnia elastyczno organizacyjnych kompetencji.
Aby doszo do wczenia wiedzy pracownikw w zbiorowy proces jej rozwoju,
musi zaistnie wiadomo wsplnego celu, przejrzysto dziaa, sprawna
komunikacja i integracja zasobw wiedzy.
Jeszcze jedn interesujc metod rozwoju opart na wykorzystywaniu wewntrzorganizacyjnej wiedzy poprzez dzielenie si dowiadczeniami stanowi
benchmarking. W zalenoci od potrzeb organizacji moe on mie rne kierunki. Benchmarking wewntrzny funkcjonalny umoliwia zbieranie, gromadzenie i upowszechnianie dowiadcze istniejcych w organizacji, za benchmarking
zewntrzny konkurencyjny, prowadzony pomidzy organizacjami, w zakresie
np.: zarzdzania jakoci czy efektywnoci dziaa promocyjnych.
106
Benchmarking polega na uczeniu si od innych przez porwnywanie

prowadzonej dziaalnoci z najlepszymi wzorami, ocenie obserwowanej
dziaalnoci i wprowadzaniu zmian we wasne, zgodnie z nowo nabywanymi informacjami. Jego celem jest pozyskanie jak najwikszej iloci wiedzy,
ktr mona wykorzysta dla dziaa usprawniajcych.
Dla rozwoju kompetencji pracownikw najbardziej interesujca jest forma
benchmarkingu wewntrznego. Po ustaleniu co bdzie przedmiotem porwnywania, okreleniu potrzebnych informacji, ustaleniu terenu porwna, jego
gwn zalet stanowi moliwie szybkie wypracowanie nowych rozwiza doskonalcych dotychczasow prac i jej organizacj.
Gwne jego ograniczenie stanowi znalezienie odpowiedniego obiektu jako
punkt odniesienia, pojawiajce si poczucie zagroenia u obserwowanego
uczestnika, rywalizacja i konkurencja midzy pracownikami Benchmarking
bywa jednak traktowany jak rodek uzdrawiajcy i jako standardowa metoda
usprawniania zarzdzania, co jest moliwe pod warunkiem twrczego kopiowania i twrczego porwnywania, przy uwzgldnianiu podstawowych norm
etycznych i rzeczywistych warunkw usprawnianych dziaa.
Analizujc uwarunkowania sukcesw i poraek lepszych od siebie, mona
si wiele nauczy, np.: jak unika podstawowych bdw w tworzeniu wasnej
strategii, gdzie i kiedy mog pojawia si zagroenia lub punkty krytyczne.
Pocztkowo metoda ta bya stosowana do porwnywania pewnych fragmentw rozwiza stosunkowo atwych do analizy w obrbie brany i kraju, obecnie wskutek wielkiej zoonoci dziaa, rnorodnych ich uwarunkowa, kadra
kierownicza poszukuje do porwnywania najlepszych wzorw, bywa e wiatowych liderw.
Autorzy zajmujcy si tym procesem wskazuj nastpujce cele, dla jakich
mona benchmarking wykorzystywa 15:
okrelanie efektywnych celw,
wskazanie czstkowych, przejciowych kryteriw oceny efektywnoci,
ustalanie wymaga potencjalnych klientw.
Dziedziny, ktre mona usprawnia poprzez benchmarking, obejmuj wszystkie
podstawowe sfery funkcjonowania firm. Benchmarking moe dotyczy:
strategii i metod zarzdzania,
procesw, procedur i funkcji,
produktw i marketingu.
W przypadku benchmarkingu wanym aspektem jego stosowania s wymogi
etyczne, pozyskanie zgody i pozostawienie autorstwa tym pracownikom lub
instytucjom, od ktrych wiadomoci czy inspiracje zostay zaczerpnite. Jest to
podstawowa droga, by obniy wewntrzny opr w dzieleniu si wiedz i dowiadczeniami.
15
W. witalski, Innowacje i konkurencyjno, Wyd. Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa

2005, s. 140.
107
Warunki skutecznoci benchmarkingu zale od poprawnoci stosowania

procedury i jej organizacji. Wskazane s nastpujce jego etapy :
1. Planowanie i analiza wasnych dziaa, rzetelna ocena mocnych i sabych
stron, zwaszcza dziedziny podlegajcej naprawie ze wskazaniem dokumentacji
poszczeglnych krokw tego procesu i wykorzystywanych metod dla pomiaru i
oceny.
2. Analiza zachowa liderw, ich warunkw dziaania, wykorzystywanych
metod zarzdzania i technik analizy wynikw.
3. Integracja i realizacja zmian, wykreowanie i wdroenie tego co najlepsze,
stosownie do wasnych moliwoci i warunkw funkcjonowania, kontrola wynikw, ocena procesu ich osigania i zdefiniowanie nowych zada dla dalszych
obserwacji.
Benchmarking skania do bardziej otwartego sposobu mylenia, daje ukad
odniesienia dla mierzenia dokonywanego postpu. Na podstawie porwnania
dziaa kadrowych wykorzystujcych benchmarking uznano za priorytetowe dla
jego wynikw nastpujce zasady:
posiadanie celu spjnego z celem organizacji,
dziaania kadrowe oparte na podstawowych kierunkach strategicznych,
egzekwowanie dyscypliny i sprawowanie kontroli,
odpowiedzialno, rwnie menederw liniowych, za sprawy zwizane
z zarzdzaniem kapitaem ludzkim postrzeganym jako kluczowy element
zarzdzania firm,
zrozumia dla zarzdzajcych zasad tworzenia przez dzia personalny
wartoci dodanej 16.
Metodzie towarzysz powane niebezpieczestwa:
Obserwuje si wynik, kocowy efekt, a raczej nie jest moliwe poznanie
procesu dochodzenia do okrelonych wynikw, co moe powodowa
liczne bdy.
Do oceny wynikw stosuje si wskaniki atwo policzalne, ktrych zalet
jest moliwo powtarzania, za wad to, e mog by mylce i nie odzwierciedla dobrze rzeczywistych procesw.
Wyniki obserwacji uzyskane t metod wymagaj dyskusji, obserwowane wyniki stanowi jedynie punkt odniesienia, nie mog by wzorcem w
peni do wykorzystania i zastosowania. Towarzyszy im musi wiadomo cigych zmian zachodzcych w analizowanym obiekcie.
Std szczeglne niebezpieczestwo tkwi:
w przyjmowaniu rozwiza atwych i prostych do pokonywania zoonych problemw;
w stosowaniu tych rozwiza w kadym przypadku;
w braku oparcia ich o konkretne opracowania teoretyczne;
w braku moliwoci wyjanienia zasad ich funkcjonowania;
16
J. Fitz-Enz, Rentowno inwestycji w kapita ludzki, Oficyna Ekonomiczna, Krakw 2001, s. 52
108
bywaj te rozwizania bardzo popularne, modne i nagonione, a ich

zwolennikami s laicy, a wtedy przedstawiane wyniki s zbyt dobre,
aby byy rzetelne.
Benchmarking jest dobr metod, jeli nie stosuje si go w celu naladowania, lecz dla doskonalenia wasnych rozwiza.
3. Uyteczno coachingu, mentoringu i benchmarkingu

w organizacjach inteligentnych.
Zaprezentowane zalety i ograniczenia wybranych, popularnych obecnie metod rozwoju wskazuj na ich dugoletnie ju stosowanie w praktyce edukacyjnej. Coaching, czyli udzielanie wsparcia uczcemu si w dochodzeniu do oczekiwanych wynikw, to inaczej trenowanie, mentoring nauczanie przez praktyk,
pod okiem mistrza, benchmarking obserwowanie i wykorzystywanie dowiadcze innych poprzez analiz ich dziaa i wyprowadzanie wnioskw przydatnych
dla wasnych rozwiza, byy eksplorowane od dawna. Ale obecnie wysokie kompetencje zatrudnionych i tworzenie warunkw dla pracy zespoowej prowadzcej
do dzielenia si wiedz stanowi podstawowe cechy organizacji inteligentnych.
Organizacja inteligentna to przedsibiorstwo przyszoci, niezalenie od jego
wielkoci. Ocenia si, e w perspektywie najbliszych lat nastpi wyrany rozwj przedsibiorstw inteligentnych i wzronie ich udzia w tworzeniu produktu
globalnego 17.
Organizacja inteligentna osiga wzrost ekonomiczny i dobr pozycj rynkow dziki umiejtnemu wykorzystywaniu wiedzy tworzonej i powikszanej
przez wszystkich jej uczestnikw. Potencja inteligencji organizacji powstaje
w zintegrowanym procesie uczenia si wsppracujcych ze sob pracownikw.
Inteligencja firmy powstaje dopiero wtedy, gdy proces uczenia si ma charakter
zespoowy, obejmujcy wszystkich pracownikw firmy. Organizacyjne uczenie si
to inaczej uczenie si pracownikw w ramach organizacji, a inteligentna organizacja potrafi w peni zintegrowa inteligencj pracownikw z potrzebami firmy
i wzmacnia potencja organizacji znajdujcy si w umysach pracownikw.
W organizacji inteligentnej wzrastaj wymagania wobec menedera: Do jego
wanych umiejtnoci naley:
umiejtno kierowania zespoem w dynamicznie zmieniajcym si otoczeniu, w tym take zdolno projektowania i wprowadzania zmian, dobierania
i stosowania rnych systemw zarzdzania w zalenoci od sytuacji,
tworzenie prorozwojowej i proinnowacyjnej atmosfery w firmie,
wspieranie nieustannego uczenia si, w tym take od innych 18.
17
S. obejko, Trendy rozwojowe inteligentnych organizacji w globalnej gospodarce, Ekspertyza

przygotowana przez EMAR Research Marketing, PARP, Warszawa, listopad 2009.
18
Y. Tebriz, S.H. Isma'il, Przedsibiorstwo przyszoci. Inteligentna firma, www.globaleconomy.pl,
sierpie 2008.
109
Istnieje wiele metod organizacyjnego uczenia si i firmy bd musiay wybiera te najwaciwsze dla ich rozwoju i umiejtnoci przetworzenia wielkiej
iloci docierajcych informacji.
Wspln cech zaprezentowanych metod jest to, e przez osobiste kontakty
i napywajce obserwacje kada z nich umacnia lub poddaje pod wtpliwo
przyjty kierunek dziaania. Warunkiem skutecznego ich funkcjonowania jest
zaufanie, empatia, zawodowa odpowiedzialno i wzajemny szacunek pomidzy jego uczestnikami. Dziki koniecznoci wspdziaania metody te ograniczaj poziom lku wynikajcego z negatywnego odbioru otoczenia prowadzcego do negatywnych zachowa. Przyczyny lku upatrujemy najczciej
w zachowaniu innych, co w efekcie prowadzi do narastajcego dystansu, braku
gbokich i wartociowych kontaktw z innymi, mimo e, jak wskazuj psychologowie ewolucyjni, skonno do afiliacji jest wrodzon cech czowieka19.
W obecnej, indywidualistycznej kulturze, ludzie zachowali pragnienie kontaktw spoecznych, ale relacje midzyludzkie stay si pytkie i krtkotrwae.
Tosamo wspczesnego czowieka nie jest dla niego samego jasna i czytelna,
bywa e nie potrafi on utosami si z grupami spoecznymi do ktrych formalnie przynaley, a proces spoecznej izolacji rozpoczyna si ju w rodzinach.
Kada z zaprezentowanych metod stanowi szans na ograniczanie neurotycznych dowiadcze spoecznych i w tym, jak sdz, tkwi istota ich popularnoci.
Poprzez form zinstytucjonalizowanych dziaa interpersonalnych, a w przypadku
coachingu nawet dziaa o charakterze komercyjnym, maj one przynie korzyci
obu stronom, prowadzi do wydobycia potencjau uczestnikw i osignicia postawionego celu. Maj wpyn na wyobrani i wyznawane wartoci, pomc
w samookreleniu, w zrozumieniu wasnych zada w dziaalnoci biznesowej.
Abstract
Learning organization supports entrepreneurship, inventiveness and helps to
create the plane for cooperation between employees in order to develop new
standards and ethics. Methods like coaching, mentoring and benchmarking
improve communication, cooperativeness and enhance the stability of corporation.
Increasing interest in learning organization and implementation of its rules in
the management will enable transformation into the intelligent organization.
Key words: development strategy, learning organizations, technique learning,
coaching, mentoring, benchmarking, intelligent organization
19
R.J. Crisp, R.N. Turner, Psychologia spoeczna, PWN, Warszawa 2009, s. 288.
ZARZDZANIE
Teoria i Praktyka
NR 1 (3) ROK 2011

Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy Jana Kochanowskiego w Kielcach
ZARZDZANIE
REGIONALNE
A NOWY PARADYGMAT INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ
Streszczenie
Celem tego opracowania jest wskazanie na dynamik funkcjonowania przedsibiorstwa w wietle strategicznego uwarunkowania polskiej polityki regionalnej
w Unii Europejskiej. Zgrupowanie Interesw Gospodarczych oraz spka europejska to dwa stosunkowo nowe instrumenty prawne, ktre maj na celu uatwi
przedsibiorcom podejmowanie i prowadzenie dziaalnoci gospodarczej w skali
europejskiej. Publikacja analizuje wybrane aspekty ekonomiczne i prawne istotne
dla rozwoju przedsibiorstw i rozwoju lokalnego w UE ze szczeglnym uwzgldnieniem nowoczesnego zarzdzania jakoci, majcego bezporedni wpyw na
rozwj regionalny Polski.
Sowa kluczowe: rozwj regionalny, subsydiarno, integracja ekonomiczna,
polityka kohezji, zarzdzanie strategiczne.
Zarzdzanie wobec rozszerzenia UE

Nowe pastwa czonkowskie Unii Europejskiej s obowizane oznakowywa swoje produkty literami CE. 1 Znaczek CE gwarantuje (przynajmniej
w teorii), e dany wyrb jest zgodny z postanowieniami dotyczcych go dyrektyw i dopuszczony do swobodnego obrotu na rynku europejskim (UE, EFTA).
Wiele polskich towarw eksportowanych za granic nie byoby dopuszczonych
na np. francuski lub hiszpaski rynek gdyby nie posiadao unijnych certyfikatw. Znaczek CE jest najbardziej znanym elementem dobrowolnego systemu
certyfikacji (zgodnoci). Powinny stosowa go przedsibiorstwa produkujce:
1
wicej: http://www.oznaczenie-ce.pl/ (dostp z dnia 5 sierpnia 2010 r.)
112
niskonapiciowe urzdzenia elektryczne (a wic cay sprzt AGD, RTV i komputerowy), proste zbiorniki cinieniowe, zabawki, wyroby budowlane, maszyny
(zawierajce ruchome czci), urzdzenia spalajce paliwo gazowe (silniki),
sprzt ochrony osobistej, urzdzenia telekomunikacyjne (np. telefony), medyczne, odzie rekreacyjne, opakowania itd.
Tabela 1. Standardowe procedury oceny zgodnoci
(Proces oceny zgodnoci jest podzielony na moduy, za pomoc ktrych producenci wykazuj zgodno wyrobu z wymaganiami. Moduy stosowane s w fazie projektowania lub produkcji i wskazuj zadania wytwrcy lub jednostki kontrolujcej. Istnieje 8 moduw podstawowych
(od A do H tabela 1) i rne ich kombinacje.)
Kontrola fazy projektowania i produkcji przeprowadzana przez producenta.
Kontrola fazy projektowania, po tym module wystpuje modu oceny fazy

produkcji. Certyfikat badania typu WE wystawia jednostka notyfikowana.
Kontrola fazy produkcji, uzupenia modu B. Nie wymaga ingerencji jednostki

notyfikowanej.
Kontrola fazy produkcji, uzupenia modu B. Oparta na normie EN ISO 9002,

przewidziana jest ingerencja jednostki notyfikowanej, zatwierdzajcej i kontrolujcej system jakoci stworzony przez producenta jako produkcji.
Kontrola fazy produkcji, uzupenia modu B. Oparta na normie EN ISO 9003

przewidziana jest ingerencja jednostki notyfikowanej, zatwierdzajcej i kontrolujcej system jakoci stworzony przez producenta jako produktu.
Kontrola fazy produkcji, uzupenia modu B. Jednostka notyfikowana kontroluje zgodno z typem opisanym w certyfikacie badania typu WE (modu B)
oraz wystawia certyfikat zgodnoci.
Kontrola fazy projektowania i produkcji. Jednostka notyfikowana bada wybrane wyroby i wystawia certyfikat zgodnoci.
Faza projektowania i produkcji. Oparta na normie EN ISO 9001 przewidziana

jest ingerencja jednostki notyfikowanej, zatwierdzajcej i kontrolujcej system
jakoci stworzony przez producenta na etapach projektowania, produkcji, kontroli kocowej i bada wyrobu pena jako.
rdo: Opracowanie wasne
Jeeli produkty np. najmodszych czonkw UE: bugarskie i rumuskie, nie

bd miay oznakowania CE, nie zostan zaakceptowane przez organy nadzoru
rynku pastw czonkowskich Unii Europejskiej. Stosowanie oznakowania CE to
podstawowy warunek, jaki musz spenia firmy, aby dosta si na rynek europejski. W toku integracji europejskiej pojawiay si coraz to nowe cele, ktre
byy kolejno inkorporowane do zestawu celw EWG, WE i UE. Najwaniejsze
z nich to: likwidacja barier w cyrkulacji towarw, kapitau i siy roboczej, zapewnienie sprawnego mechanizmu rynku i konkurencji, unia walutowa, spjno spoeczno-terytorialna, poprawa konkurencyjnoci gospodarki UE na arenie
Zarzdzanie regionalne a nowy paradygmat integracji europejskiej
113
midzynarodowej, zapewnienie samowystarczalnoci ywnociowej, poprawa

zamonoci rolnikw i ludnoci wiejskiej, ochrona rodowiska naturalnego
(w myl zasad trwaego rozwoju), rozwj nauki i techniki (gospodarka oparta na
wiedzy), zachowanie dziedzictwa i rnorodnoci kulturowej, rwno kobiet
i mczyzn na rynku pracy i w yciu publicznym, zwalczanie przestpczoci
(w tym zwaszcza nielegalnej imigracji) itd. 2.
Dla kadego z tych celw powoywano odpowiedni komrk w strukturach
Unii (komisje, dyrekcje generalne, fundusze), ustalano budet, zasady wydatkowania rodkw i kontroli wydatkw oraz oceny realizacji celw. Brak legitymacji politycznej administracji unijnej (Komisji Europejskiej), a tym samym
brak moliwoci rozstrzygania problemw na zasadzie decyzji politycznej,
sprawi, e gwny akcent w dziaaniu tej administracji by pooony na procedury procedury ustalania zada, przydziau rodkw, kontroli przydziau,
procedury tworzenia instytucji kontrolujcych zgodno wydatkowania rodkw z procedurami itd. Nawarstwianie si celw powodowao komplikowanie
si procedur, narastanie syndromu brukselskiej biurokracji 3.
Rys. 1. Uproszczony schemat realizacji procedur zgodnoci
C.T. Szyjko, Ocena i perspektywa rozwoju instrumentw ochrony konsumenta w UE, w: Cywilizacja. Europa. Globalizacja, Studia Prawnicze Ius et Praxis, 02 [3]/07.
3
J. Justyski, Podstawy prawne polityk gospodarczych Unii Europejskiej, TNOiK, wyd. 2, Toru
2003, s. 97-126.
114
Szczupo budetu Unii zaledwie ok. 1% unijnego PKB lub 2-3% finansw publicznych caej Unii a tym samym niewielki zakres bezporedniego
oddziaywania budetu Unii, sprawiaa, e pole kolizji celw byo stosunkowo
niewielkie. Dziki temu moliwe byo realizowanie, przynajmniej formalne,
wielu celw. W pewnych jednak przypadkach kolizja celw (zasad) wystpowaa. W takich sytuacjach problem konfliktu celw rozwizywano na zasadzie
kompromisu przez okrelenie pl, w ktrych dany cel nie jest realizowany.
Najwaniejsze przykady kompromisu to wyczenie rolnictwa z zasad konkurencji rynkowej i ograniczenie wysokoci pomocy publicznej dla gospodarki
(do 4% PKB danego kraju) wraz z okreleniem sposobw udzielania tej pomocy 4. Inny sposb osigania kompromisu zasad, to odmienne traktowanie rnych typw podmiotw gospodarczych i tak agodniejsze zasady konkurencji
dotycz maych i rednich przedsibiorstw, poniewa uwaa si, e MSP dziaaj na niewielkich rynkach lokalnych, a tym samym ich wspieranie przez pomoc
publiczn nie narusza zasad konkurencji na wiksza skal 5.
Zielona wyspa na mapie Europy

Rzd RP realizuje Krajow Strategi Rozwoju Regionalnego (KSRR) na lata
2010-2020. 6 Dokument ma za zadanie uporzdkowa polityk regionaln pastwa, poprzez m.in. decentralizacj zarzdzania rodkami rozwojowym i wzmacnianie konkurencyjnoci regionw. W dokumencie okrelono rwnie sposb
dziaania podmiotw publicznych, a w szczeglnoci rzdu i samorzdw wojewdztw dla osignicia strategicznych celw rozwoju kraju. Jedn z wanych
zasad jest tzw. nowy paradygmat polityki regionalnej, ktry zakada m.in.
wzmacnianie potencjau danego regionu i koncentrowanie si na inwestycjach
wielosektorowych. Regulacja jest niezbdna zwaszcza do realizacji programw
operacyjnych, ktre bd wspfinansowane ze rodkw Unii Europejskiej
w perspektywie finansowej 2013-2020. 7
W 2011 r. skutki globalnego kryzysu finansowego wci silnie oddziaywaj
na gospodark wiatow, jednake jego negatywny wpyw na sytuacj makroekonomiczn w Polsce okaza si sabszy ni w przypadku wikszoci krajw
Unii Europejskiej. Pomimo osabienia tempa rozwoju w porwnaniu z latami
poprzednimi, Polska bya w roku 2010 jedynym krajem unijnym odnotowuj-
Raport o stanie sektora maych i rednich przedsibiorstw w Polsce w latach 2002-2003, praca
zbiorowa pod red. A. Tokaj Krzewskiej i A. onierskiego, Polska Agencja Rozwoju Przedsibiorczoci, Warszawa 2004, s. 28.
5
wicej: http://www.msp.money.pl/ (dostp z dnia 5 sierpnia 2010 r.)
6
http://www.mrr.gov.pl/aktualnosci/rozwoj_regionalny/Strony/Rzadprzyjal_KSRR_14072010.aspx
(dostp z dnia 5 wrzenia 2010 r.).
7
C.T. Szyjko, Enigma nowego regionalizmu europejskiego, Wyd. Fundacji Wolnoci, Warszawa
2010.
115
cym wzrost gospodarczy (1,8 proc. w skali roku, w UE-27 spadek o 4,2 proc.)8.UE
stoi wobec wyzwa zwizanych nie tylko z kryzysem, ale i z koniecznoci
ponownego zdefiniowania swojej misji, sposobu funkcjonowania, zada i instrumentw ich realizacji 9. Podpisany Traktat lizboski UE jest tylko czciow
odpowiedzi na te wyzwania 10. Istotnych zmian naley si spodziewa w latach
2014-20 w czasie wdraania kolejnego budetu Unii, rozstrzygania o nastpnym
rozszerzeniu (w tym o Turcj) i rozliczania z wykonania ambitnych zada ustalanych na pocztku biecej dekady, a przewidzianych do wykonania w strategii Europa 2020 11. Zmiany dyskutowane s ju obecnie i ksztatuj si ich oglne zarysy, ktre zostan odzwierciedlone w dokumentach kolejnych szczytw
europejskich 12. Dlatego te, mwic o wpywie Unii Europejskiej na rozwj
regionalny i polityk regionaln Polski trzeba osobno przeanalizowa stan
obecny i proponowane zmiany majce ogromne znaczenie dla efektywnego
funkcjonowania przedsibiorstw i realizowanych przez nie nowoczesnych koncepcji zarzdzania gospodark.
Nowy paradygmat integracji europejskiej

Rozszerzenie UE o kraje bakaskie czy si z nadziejami na partycypowanie w efektach najbardziej charakterystycznej formy regionalnego ujcia procesw integracyjnych, a mianowicie polityki regionalnej Unii. Opiera si ona na
zaoeniu, e nadmierne rnice w rozwoju gospodarczym regionw, moliwociach zatrudnienia oraz w pooeniu materialnym ich mieszkacw nie sprzyjaj procesom integracji. Opiera si ona na zasadzie wspfinansowania i partnerstwa ze strony wadz centralnych i regionalnych pastw czonkowskich.
Unia zapewnia wsparcie dla przedsiwzi podejmowanych na poziomie regionalnym oraz ukierunkowuje ich dziaania w celu harmonijnej integracji z korzyci dla caej Unii 13.
Podstawow przyczyn zainteresowania polityk rozwoju regionalnego
w UE byy zrnicowania regionalne jak rwnie ich negatywne konsekwencje
wystpujce na paszczynie politycznej, ekonomicznej, spoecznej i kulturowej. Dlatego ju w preambule do Traktatu Rzymskiego 14 z 1958 r. przyjto
8
S. Kurowski, Analiza zmian w gospodarce polskiej w okresie transformacji spoeczno-gospodarczej w latach 1989-2006, Opere et Studio pro Oeconomia, Zeszyty naukowe WSHiFM 2008
Warszawa, nr 5, s. 5.
9
http://europa.eu/generalreport/pl/2005/rg92.htm (dostp z dnia 5 wrzenia 2010 r.).
10
C.T. Szyjko, Traktat reformujcy Uni, Forum Iuridicum Europeaus, nr 2 (08), s. 8.
11
C.T. Szyjko, Scenariusze rozwoju polityki spjnoci w UE po 2006 r., Commentationes, Zeszyt Naukowy WSM, 2005,nr 2 (1), str. 46-62.
12
Program legislacyjny i program prac Komisji Europejskiej na 2007 rok;
http://www.europarl.europa.eu (dostp z dnia 5 sierpnia 2010 r.).
13
C.T. Szyjko, Zjednoczeni w rnorodnoci, w: Kierunki zmian w prawie Unii Europejskiej
wobec przemian we wspczesnym wiecie, Studia Prawnicze Ius et Praxis 01 [02]/07.
14
Traktat Rzymski ustanawiajcy Europejsk Wsplnot Gospodarcz (EWG). Tego samego
116
nastpujcy zapis: Pastwa czonkowskie pragn wzmocnienia jednoci swoich gospodarek i zabezpieczenia ich harmonijnego rozwoju przez redukowanie
zrnicowa istniejcych midzy regionami oraz agodzenie zacofania regionw mniej uprzywilejowanych. Deklaracja ta wprawdzie zobowizywaa do
podejmowania dziaa przez kraje czonkowskie jednak przez wiele lat nie
przekadaa si na konkretne przedsiwzicia na poziomie caej organizacji.
Znacznie bardziej precyzyjne ustalenie przyjto w 1987 r. w Jednolitym Akcie Europejskim 15, ktrego artyku 130A stwierdza: W celu promowania oglnego
harmonijnego rozwoju Wsplnota powinna rozwin akcje prowadzce do
wzmocnienia swojej ekonomicznej i spoecznej spjnoci. W szczeglnoci
Wsplnota powinna dziaa na rzecz redukcji zrnicowa midzy regionami
i ograniczenia zacofania sabiej uprzywilejowanych regionw.
Finansowanie wielu dziaa wsppracy midzyregionalnej w Europie umoliwiy rnorodne programy i fundusze strukturalne, ktre stworzyy ramy programowe i polityczne uatwiajce podjcie wsppracy, przyczyniy si do profesjonalizacji w budowaniu sieci powiza midzyregionalnych i ich wykorzystaniu przez regiony do wsplnych przedsiwzi. To operacyjne wsparcie midzynarodowej wsppracy regionw jest konsekwencj wzrastajcego znaczenia
sfery regionalnej i lokalnej w UE, a przede wszystkim pocztkiem zastosowania
zasady subsydiarnoci 16 nie tylko w stosunku do pastw, ale take do regionw
w Europie 17.
dnia, 25 marca 1957 r., rwnie w stolicy Woch - Rzymie - przedstawiciele tych samych pastw
zawarli traktat ustanawiajcy Europejsk Wsplnot Energii Atomowej. Dlatego te czsto mwi
si o traktatach w liczbie mnogiej.
15
Jednolity Akt Europejski, dokument przyjty w 1985 przez Rad Europejsk, wszed w ycie
1 lipca 1987, wprowadzajc nowe zasady funkcjonowania Wsplnoty Europejskiej. Zobowizywa organy Wsplnot do podjcia dziaa, ktre miayby ten cel zrealizowa np. przewidywa
utworzenie rynku wewntrznego do koca 1992 roku.
16
Subsydiarno (z aciny) pomocniczo, zasada zapisana w traktacie o Unii Europejskiej, zgodnie z ktr kada decyzja powinna by podejmowana na moliwie najniszym szczeblu. Pastwa
bowiem mog swe uprawnienia decyzyjne przekazywa niszym jednostkom administracji rzdowej lub samorzdom. W efekcie proces decyzyjny przyblia si do obywatela. Subsydiarno
zapobiega centralizacji decyzji w ramach UE.
17
C.T. Szyjko, The legitimation of regional identity with relevance to European integration, in:
The Review of Regional Studies, Journal of the European Regional Science Association, Published by the College of Business and Economics at the University of Strasbourg, 2010.
117
Rys. 2. Polityka spjnoci Unii Europejskiej
Zagadnienia systemowe a subsydiarno

Subsydiarno jest jedn z podstawowych zasad ustrojowych UE. W uproszczeniu oznacza ona, e na szczeblu wsplnotowym powinny by podejmowane
tylko takie dziaania, ktre zapewniaj wiksz skuteczno i efektywno, ni
w przypadku, gdyby prowadzenie stosownych akcji pozostawi w wycznej
kompetencji rzdw poszczeglnych pastw czonkowskich. Tak wic, subsydiarno - w kontekcie UE - odnosi si z jednej strony do podziau zada midzy
organami Wsplnot Europejskich, a administracjami rzdowymi (rwnie wadzami regionalnymi lub lokalnymi), a z drugiej dotyczy zakresu prawodawstwa
wsplnotowego, zarwno w aspekcie tematyki, jak i charakteru regulacji18.
Wsplnoty Europejskie od pocztku uwzgldniay zasad subsydiarnoci,
chocia nie znajdowaa ona przez duszy czas odzwierciedlenia w zapisach
traktatowych. Zasada ta zostaa wprowadzona do uregulowa ustawowych WE
dopiero przez Traktat z Maastricht z 1992 r. Artyku 3b traktatu o utworzeniu
WE oraz wedug tekstu ustalonego w Maastricht, odnosi si do zasady subsydiarnoci w sposb nastpujcy: Wsplnota dziaa w ramach uprawnie przyznanych jej niniejszym Traktatem i celw w nim wyznaczonych. W zakresie,
ktry nie podlega jej wycznej kompetencji, Wsplnota podejmuje dziaania,
zgodnie z zasad subsydiarnoci, tylko wwczas i tylko w takim zakresie, w jakim cele proponowanych dziaa nie mog by zrealizowane w sposb wystarczajcy przez pastwa czonkowskie, natomiast z uwagi na skal lub skutki
18
E. Popawska, Zasada subsydiarnoci w traktatach z Maastricht i Amsterdamu, wyd. 2, Warszawa 2000.
118
proponowanych dziaa, mog one zosta lepiej zrealizowane przez Wsplnot.

adne dziaanie Wsplnoty nie wykroczy poza to, co jest konieczne do osignicia celw okrelonych w niniejszym Traktacie.
Odniesienia do zasady subsydiarnoci s te obecne w Preambule traktatu
o UE: Sygnatariusze....gotowi kontynuowa proces tworzenia coraz cilejszego zwizku pomidzy narodami Europy, w ktrym decyzje podejmowane s na
szczeblu jak najbliszym obywatelowi, zgodnie z zasad subsydiarnoci... postanowili ustanowi Uni Europejsk. Z kolei zgodnie z Artykuem A,
..Niniejszy Traktat stanowi nowy etap w procesie tworzenia coraz cilejszego
zwizku pomidzy narodami Europy, w ktrym decyzje s podejmowane na
szczeblu jak najbliszym obywatelowi..., a Artyku B stanowi, i ...Cele Unii
bd osigane w oparciu o niniejszy Traktat, zgodnie z przewidzianymi w nim
warunkami i harmonogramem, poszanowaniem zasady subsydiarnoci okrelonej w artykule 3b Traktatu ustanawiajcego Wsplnot Europejsk 19.
Zasig dziaania Artykuu 3b Traktatu o WE (a wic zasady subsydiarnoci)
jest ograniczony - jak wynika z treci tego artykuu - do dziedzin, w ktrych
Wsplnota nie ma wycznych kompetencji. Takie wyczne kompetencje posiada natomiast Wsplnota w prawie wszystkich kwestiach dotyczcych rynku
wewntrznego, w tym: polityce handlowej, eliminacji przeszkd w funkcjonowaniu podstawowych wolnoci (swobody przepywu towarw, usug, pracownikw
i kapitau), organizacji rynkw rolnych, regu konkurencji, ochrony zasobw rybnych, a take odnonie podstawowych elementw polityki transportowej. Poza
dziedzinami, w ktrych Wsplnota cieszy si wycznymi kompetencjami,
pierwszestwo kompetencyjne naley do pastw czonkowskich. Zgodnie z cytowanym powyej Art. 3b Traktatu o WE, proponowane dziaania s podejmowane przez Wsplnot tylko wwczas i tylko w takim zakresie, w jakim nie
mog by skutecznie zrealizowane przez pastwa czonkowskie. Ocena moliwej skutecznoci dziaa podejmowanych w pojedynk oraz wsplnie naley
zasadniczo do Komisji Europejskiej, ktra ma wyczno inicjatywy legislacyjnej we Wsplnotach Europejskich. Take w Traktacie Amsterdamskim 20
zasada subsydiarnoci zostaa doprecyzowana. Z pewnoci jest to spjne z tendencj do regionalizacji Europy (procesem rozszerzania samodzielnoci i samorzdnoci regionw, a take lokalnych jednostek terytorialnych) oraz z umacnianiem si spoeczestwa obywatelskiego 21.
19
F. Emmert, M. Morawiecki, Prawo europejskie, wyd. 3 zmienione, Wydawnictwo Naukowe
PWN, Warszawa Wrocaw 2002, s. 34-67.
20
Wszed on w ycie 1 maja 1999 r. Jego postanowienia miay na celu przyblienie Unii do obywateli, przede wszystkim poprzez wspieranie zatrudnienia, usunicie przeszkd w przepywie
osb, usprawnienie dziaania instytucji UE; tekst: http://biurose.sejm.gov.pl/teksty/i-573.htm
(dostp z dnia 5 sierpnia 2010 r.).
21
C.T. Szyjko, Znaczenie odnowionej Strategii Lizboskiej dla procesu penej liberalizacji rynkw w pastwach UE; Zeszyty Naukowe Almamer 2006, 4 (44), WSE, s. 91-104.
119
Finansowanie polityki spjnoci

Przyjcie powyszych kompromisw umoliwio prowadzenie dwu rodzajw polityki o najwikszym bezporednim i porednim wpywie na rozwj regionalny a mianowicie wsplnej polityki rolnej i polityki spjnoci (a wic
polityki wspierania okrelonych regionw i krajw Unii). Z funduszy strukturalnych i spjnoci (wsp)finansuje si gwnie przedsiwzicia oddziaujce
na stron podaow gospodarki, przy czym przede wszystkim w sposb poredni przez (roz)budow infrastruktury technicznej (w tym infrastruktury ochrony rodowiska) oraz popraw kwalifikacji ludnoci (szkolenia i przeszkalanie
pracownikw, przedsibiorcw i funkcjonariuszy publicznych i inne mikkie
programy). Tylko niewielka cz wsparcia przeznaczona jest na zwikszenie
bezporedniego potencjau produkcyjnego, a odbiorcami kocowymi tego
wsparcia s MSP. Jednake wydatki ponoszone na realizacj przedsiwzi
finansowanych z funduszy strukturalnych i spjnoci s czyimi dochodami
firm budowlanych budujcych drogi czy oczyszczalnie, przedsibiorstw produkujcych sprzt dla tych firm, instytucji szkolcych, ekspertw zaangaowanych do przygotowania projektw finansowanych przez omawiane fundusze itd.
W tym sensie fundusze te wpywaj te na stron popytow gospodarki, ale nie
koniecznie regionw i pastw nominalnych beneficjentw tych funduszy. Uzyskanie wsparcia, zwaszcza z funduszy strukturalnych, wymaga poniesienia
znacznych nakadw finansowych i czasu pracy pracownikw o odpowiednich kwalifikacjach ze strony wadz lokalnych i regionalnych. Nakady te
mog by istotnym ograniczeniem moliwoci korzystania z tych funduszy.
Dotyczy to zwaszcza najuboszych regionw 22.
Ostro problemu wkadu wasnego, zwaszcza dla wadz lokalnych, wynika
przede wszystkim std, e wkad wasny, jeli jest finansowany z biecych
dochodw samorzdu, ogranicza w sposb bezporedni i natychmiastowy moliwoci finansowania podstawowej dziaalnoci tych wadz na rzecz lokalnej
spoecznoci (np. w dziedzinie owiaty, kultury, polityki socjalnej, gospodarki
komunalnej itp.). Natomiast finansowanie wkadu wasnego z kredytu obcia
przysze dochody samorzdu i jest racjonalne tylko pod warunkiem, e dokonane wydatki spowoduj wzrost dochodw samorzdu w wysokoci rekompensujcej obsug zacignitego kredytu. Biorc pod uwag, e inwestycje finansowane z funduszy strukturalnych gwnie w sposb poredni przyczyniaj si do
zwikszenia potencjau gospodarczego danego obszaru (infrastruktura transportowa, ochrona rodowiska, szkolenia), naley podkreli, e nie ma pewnoci, i
wydatki poniesione na wspfinansowanie inwestycji infrastrukturalnych spowoduj wzrost dochodw miejscowej gospodarki i odpowiedni wzrost dochodw miejscowego samorzdu. Co wicej, wybudowana infrastruktura moe
22
C.T. Szyjko, Scenariusze rozwoju polityki spjnoci w UE po 2006 r., w: Europa po zimnej
wojnie. Wybrane problemy, pod red. K. Malaka, Naukowe Wydawnictwo Piotrkowskie, 2006,
s. 167-184.
120
okaza si zbdna, a przy tym na stae obciy miejscowy samorzd. Tak wic
ch dostpu do funduszy strukturalnych moe sta si dla wadz lokalnych
(w mniejszym stopniu dla regionalnych) puapk pogarszajc biec jako
ycia na danym obszarze i/lub ograniczajc przysze moliwoci funkcjonowania samorzdu 23. W razie niekorzystnego splotu okolicznoci i wpadnicia
wielu samorzdw lokalnych we wspomnian puapk, zagroona zostaaby
istota samorzdnoci lokalnej, poniewa zmusioby to wadze regionalne lub
centralne do przejcia odpowiedzialnoci za zbankrutowane samorzdy lokalne.
Z powyszych powodw za korzystne naley uzna zwikszenie udziau rodkw z funduszu spjnoci wrd rodkw, ktre maj otrzymywa nowe kraje
czonkowskie UE, a to ze wzgldu na mniejsze wymagania udziau wasnego
w korzystaniu z tego funduszu w porwnaniu z funduszami strukturalnymi 24.
Z powyszych wywodw wynika, e strategicznym zadaniem dla rozwoju
regionalnego Polski jest maksymalna absorpcja unijnych funduszy strukturalnych, rozumiana jako maksymalne pozyskanie sum przeznaczonych dla Polski,
wydanie tych sum, maksymalizacja efektu ekonomicznego przedsiwzi
i maksymalizacja sumy dochodw pozostajcych w kraju, generowanych przez
fundusze unijne. Istotnym problemem moe by tak rozumiana absorpcja unijnych funduszy w najsabiej rozwinitych regionach Polski i to nie wskutek
ewentualnej saboci instytucjonalnej (brak pomysw i kadr zdolnych do opracowania projektw), ale na skutek saboci gospodarczej. atwo jest bowiem
pozyska i wyda pienidze np. na budow drogi czy oczyszczalni ciekw,
trudniej jest zapewni, aby z tej drogi czy oczyszczalni kto korzysta i podnosi
swoje dochody oraz eby przy budowie drogi i oczyszczalni pracoway miejscowe firmy. Tak wic unijne fundusze przeznaczone na rozwj regionalny
Polski mog jeszcze bardziej pogbi nierwnoci midzyregionalne. Nie bdzie wikszego problemu, jeli wzrost nierwnoci bdzie polega na tym, e
biedniejsze regiony bd rozwija si wolniej, a bogatsze szybciej. Istotny problem
bdzie wwczas, gdy nastpi stagnacja, a zwaszcza pogorszenie sytuacji najbiedniejszych regionw pomimo pompowania w nie rodkw pomocowych.
Obecna polityka spjnoci Unii Europejskiej, zgodnie z oficjalnymi ocenami
UE, daje pozytywne rezultaty, chocia nierwnoci pozostaj znaczne. W ostatnich
kilkunastu latach (od kiedy polityka spjnoci jest regularnie monitorowana) szczeglny postp w zblianiu si do reszty UE zanotoway kraje kohezyjne tj. Hiszpania, Portugalia, Grecja, a zwaszcza Irlandia (ktra kilka lat temu przestaa by
krajem kohezyjnym). Ocenia si, e dziki polityce spjnoci rednioroczne tempo wzrostu PKB w tych krajach byo od 1 do ponad 2 punkty procentowe wysze,
ni byoby bez tej polityki, zmniejszy si te odczuwalnie dystans midzy tymi krajami a reszt UE. Znacznie skromniejsze byo natomiast zmniejszenie nierwnoci
23
Wicej: materiay Konferencji Samorzd terytorialny i rozwj lokalny a inte gracja z Uni Europejsk; konferencja.edu.pl/ref8/pdf/pl/Zasadzki-Szczecin.pdf (dostp z dnia 5 sierpnia 2010 r.).
24
C.T. Szyjko, Znaczenie odnowionej Strategii Lizboskiej dla procesu penej liberalizacji rynkw w pastwach UE, Zeszyty Naukowe Almamer 2006, nr 4 (44), WSE, s. 91-104.
121
midzyregionalnych (szczegowych danych dostarcza wspomniany trzeci raport

kohezyjny). Wynika z tego, e gwnymi faktycznymi beneficjentami polityki spjnoci UE byy wyej rozwinite regiony uboszych krajw czonkowskich Unii25.
Rys. 3. Podzia funduszy unijnych na programy operacyjne
Wnioski dla rozwoju Polski

Istotne konsekwencje dla unijnej polityki spjnoci wynikaj z rozszerzenia
Unii. Konsekwencji tych nie mona jeszcze dokadniej okreli. Pewne jest to, e
rosn potrzeby natomiast nie rosn moliwoci i wola zaspokojenia tych potrzeb.
Mona spodziewa si, przy zachowaniu obecnych trendw ekonomicznych i politycznych, zmniejszenia relatywnej roli polityki spjnoci w gospodarce UE. Unia
staje przed wyzwaniem reformy polityki regionalnej i spjnoci. Dyskutowane s
rne kierunki zmian. Oprcz wspomnianych wyej zasadniczych zmian (ograniczenie pomocy tylko do nowych krajw czonkowskich, renacjonalizacja polityki
regionalnej, przesunicie wydatkw z rolnictwa na sfer B+R) proponuje si
(w Komisji Europejskiej) rwnie drobniejsze zmiany, jak uproszczenie procedur
dotyczcych projektw finansowanych z funduszy strukturalnych, w tym istotne
zwikszenie roli pastw czonkowskich w dysponowaniu rodkami na rozwj regionalny. Ta ostatnia propozycja oznaczaaby, e niski poziom rozwoju regionw
danego kraju byby tytuem do otrzymywania przez ten kraj rodkw z budetu
Unii, ktrymi to rodkami kraj ten mgby dysponowa, niekoniecznie przeznaczajc je na polityk regionaln. Mona przypuszcza, e w takich krajach jak Polska
podzia tych rodkw byby wynikiem gry politycznej, biecej sytuacji spoecznej
i makroekonomicznej, bez wikszego zwizku z polityk regionaln. Suszne jest
25
C.T. Szyjko, Globalizacja a sprawa polska, http://www.geopolityka.org/pl/komentarze/514globalizacja-a-sprawa-polska (dostp z dnia 5 sierpnia 2010 r.).
122
wic sceptyczne stanowisko Polski w stosunku do tej idei oraz sprzeciw przeciw
rezygnacji z mapy wsparcia, co mogoby skutkowa upolitycznieniem polityki
spjnoci (wobec jasnych regu terytorialnej dystrybucji rodkw) i zmniejszy
napyw rodkw do naszego kraju26.
Wpyw czonkostwa Polski w Unii Europejskiej na rozwj regionalny Polski
nie sprowadza si do wysokoci rodkw UE na polityk spjnoci i sposobu
dzielenia tych rodkw. Istotny wpyw na rozwj regionalny Polski bdzie miaa integracja rynkw towarw, usug, pracy i kapitau, a z drugiej strony ewentualne utrudnienia w kontaktach handlowych z ssiadami spoza Unii. W wyniku
tego wpywu mog ulec zwikszeniu nierwnoci midzyregionalne, a nawet
napicia polityczne na tym tle. Zwikszy to zapotrzebowanie na polityk regionaln w Polsce. Wielkim wyzwaniem dla Unii i dla Polski bdzie ewentualne
kolejne rozszerzenie Unii o Turcj. Przyjcie Turcji bdzie moliwe tylko pod
warunkiem radykalnego ograniczenia celw oraz rodkw polityki spjnoci.
Renacjonalizacja polityki regionalnej stanie si wtedy koniecznoci. Czonkostwo Polski w UE daje Polsce szans pozyskania znacznych rodkw na rozwj
caego kraju i najbardziej potrzebujcych regionw. Szansa ta moe by jednak
tylko przejciowa i trwa tylko kilka lat. Tym bardziej naley zadba, by tej
szansy nie straci. Kluczowym zadaniem jest zwikszenie zdolnoci Polski
(zarwno wadz centralnych, regionalnych i lokalnych) do absorpcji unijnych
rodkw. Wymaga to nie tylko umiejtnoci formuowania przekonujcych
projektw i sprawnoci w zarzdzaniu ich realizacj, ale rwnie takiego doboru projektw oraz sposobw ich finansowania i zarzdzania, by rzeczywicie
projekty te przyczyniay si do rozwoju gospodarczego regionw i spoecznoci
lokalnych, aby nie stay si obcieniem dla lokalnych samorzdw i spoecznoci.
26
C.T. Szyjko, Reflections on Europe identity and the new regionalism, in: The Review of Regional Studies, Journal of the European Regional Science Association, Published by the College
of Business and Economics at the University of Strasbourg, 2010.
123
Abstract
The European Union is becoming increasingly important in the field of policydevelopment in a growing number of political, economic and social areas. The
ability to understand this development and, more importantly, to intervene in both
the policy- making process and the implementation of the European policies
adopted, is becoming a key requirement for the successful management of Member
States' administrations. This paper presents the basic characteristics of the EU as
an European integrational institution and its achievements for regional economy
integration. The purpose is to highlight not only similarities and differences, but
also to indicate some possible elements for a more successful development of a
worldwide globalization process of a region economy. The Author offers a prospective
analysis utilizing scenarios based on different assumptions of an adequate strategic
managment will develop, identifying the regional winners and losers for each
scenario. The main lesson is that the objective economic logic together with
political desire, has lead from sectorial approach to integration of the whole
national economies.
Key words: redional development. subsidiarity, economic integration,
cohesion policy, strategic management.
ZARZDZANIE
Teoria i Praktyka
NR 1 (3) ROK 2011
Jan Boguski
Teresa Stali
WPYW LITERATURY NA JAKO

PRAC DYPLOMOWYCH STUDENTW
Streszczenie
Biblioteka odgrywa wan rol w rodowisku akademickim. Jest zaangaowana
we wspieranie procesw nauczania i uczenia si i wyszukiwania ksiek i artykuw naukowych dla studentw. Celem niniejszego artykuu jest przedstawienie
kluczowych czynnikw wpywajcych na wybr literatury w pracach studentw.
Sowa kluczowe: biblioteka, bibliografia, student, praca naukowa.
Wprowadzenie
Wan funkcj wspczesnej biblioteki akademickiej jest zabezpieczanie procesw dydaktycznych wyszej uczelni w odpowiedni ksigozbir. Dotyczy to literatury
podstawowej zalecanej przez wykadowcw w sylabusach oraz uzupeniajcej,
ktrej treci mog wzbogaci wiedz studenta lub dyplomanta. Z myl o nich dyrekcje bibliotek akademickich podejmuj okrelone dziaania w zakresie pozyskiwania
ksiek, czasopism i baz elektronicznych. Ponadto su pomoc w udzielaniu informacji naukowej dyplomantom, jak rwnie wykadowcom, co jest niezbdne do
przygotowania pracy dyplomowej na wysokim poziomie merytorycznym.
W przygotowywanych pracach dyplomowych (licencjackich, inynierskich
i magisterskich) dyplomanci s zobligowani do wykazania si umiejtnoci
wyszukiwania, uporzdkowania literatury rdowej oraz jej cytowania. Wielko zamieszczanej w pracy literatury wiadczy niewtpliwie o stopniu zagbiania si w problematyk realizowanego tematu oraz o umiejtnoci porusza-
126
Jan Boguski, Teresa Stali
nia si po niej. Im liczniejsza jest literatura przedmiotu tym bogatsza w treci

i bardziej interesujca staje si praca dyplomowa. Podnosi to automatycznie jej
jako, poniewa warunkiem jej naukowoci staj si przypisy oraz wykaz literatury zamieszczanej na kocu pracy (bibliografia).
W pracach dyplomowych na poziomie magisterskim stawiane s wymogi
cytowania co najmniej dwch pozycji obcojzycznych. Jest to tym bardziej
istotne, poniewa wikszo wiedzy uytecznej i najnowszej dostpna jest wanie w literaturze zagranicznej.
Pomocne w przypadku studentw zagranicznych mog okaza si zbiory
ksiek obcojzycznych w czytelni. Na przykad biblioteka Wyszej Szkoy
Menederskiej w Warszawie tworzy dla studentw o kierunku Europeistyka
dzia o nazwie Unia Europejska, za dla studentw z Rosji, Ukrainy i Biaorusi Wsplnota Niepodlegych Pastw. W tym ostatnim przypadku gromadzone
s zbiory pochodzce z darw od bibliotek, wykadowcw i studentw w jzykach oryginalnych. S to publikacje z dziedziny zarzdzania, marketingu, ekonomii, bd innych dyscyplin naukowych wykadanych na tej uczelni.
1. Katalogi biblioteczne
Duy wpyw na dobr literatury przez studenta piszcego prac dyplomow
maj katalogi biblioteczne. W latach 90-tych nastpi prawdziwy przeom
w komputeryzacji bibliotek polskich. Obj on swoim zasigiem take rodowiska akademickie. Proces ten rozpocz si od ujednolicenia przepisw bibliograficzno-dokumentacyjnych, na rynku pojawiay si rnorodne w zalenoci od
wielkoci ksigozbioru i moliwoci finansowych bibliotek informatyczne
systemy biblioteczne. Due biblioteki akademickie masowo przystpoway do
retrokonwersji katalogw kartkowych, a tworzone biblioteki niepubliczne szk
wyszych zaczynay s dziaalno od opracowywania katalogw elektronicznych.
Aktualnie katalogi elektroniczne posiadaj wszystkie biblioteki akademickie.
Take w bibliotece Wyszej Szkoy Menederskiej funkcjonuje katalog OPAC
(on-line Public Access atalog), umoliwiajcy szybkie i wieloaspektowe wyszukanie informacji o gromadzonym ksigozbiorze w systemie bibliotecznym
PROLIB. Na stronie www. Biblioteki zamieszczona jest dokadna instrukcja
dotyczca korzystania z niego. Katalog ten daje moliwo skorzystania za
porednictwem Internetu z blisko 40 tys. ksiek dostpnych w bazie.
Nowe technologie informatyczne pozwalaj uzyska dostp zarwno do zasobw krajowych jak i wiatowych jakimi dysponuj biblioteki. Szczeglnym
efektem informatyzacji bibliotek polskich jest Narodowy Uniwersalny Katalog
Bibliotek Uczelnianych i Akademickich (NUKAT), tworzony metod wspkatalogowania o nieograniczonym dostpie 1 .
1
Strona internetowa Katalogu NUKAT, wejcie: Co to jest NUKAT, http://www.nukat.edu.pl,

dostp 02.08.2010.
Wpyw literatury na jako prac dyplomowych studentw
127
Bogatym rdem informacji o zasobach bibliotecznych dla studentw s katalogi o zasigu oglnopolskim takie jak: Katalog Rozproszony Bibliotek Polskich
(KARO), katalogi on-line Federacji Bibliotek Kocielnych (FIDES), Katalog Bibliotek Anglistycznych (POLANKA), katalogi Warszawskiego Porozumienia Bibliotek PAN oraz Federacji Bibliotek Cyfrowych. Wikszo tych katalogw
tworzona jest w ramach konsorcjw bibliotecznych, ktre wsppracuj ze sob
na zasadzie wspkatalogowania.
Na podstawie wspomnianych katalogw student otrzymuje nie tylko byskawiczn informacj dotyczc miejsca gromadzenia poszukiwanej ksiki, ale
rwnie cae zestawy literatury na dany temat. Bibliotekarze maj moliwo
korzystania z gotowych rekordw z opisem bibliograficznym zakupionego dziea, co powoduje szybkie opracowanie nowych zbiorw (przed wprowadzeniem
komputeryzacji ksiki trafiay do katalogu nawet z rocznym opnieniem).
Ponadto godne polecenia s centralne katalogi elektroniczne Biblioteki Narodowej takie jak: Centralny Katalog Czasopism Polskich, Centralny Katalog
Czasopism Zagranicznych, Centralny Katalog Ksiek Zagranicznych za lata
1975-1986 oraz Centralny Katalog Ksiek Zagranicznych od 1987 r. (sukcesywnie uzupeniane) 2 .
Wszystkie biblioteki akademickie w Polsce udostpniaj swoje katalogi
w sposb nieograniczony (bezpatny) wraz z moliwoci korzystania z opisu
bibliograficznego, natomiast wiele bibliotek uczelnianych (zwaszcza mniejszych) udostpnia swoje katalogi wycznie swoim czytelnikom (po zalogowaniu hasa). Dziki zastosowaniu coraz to nowoczeniejszych technologii informacyjnych poszerza si zakres moliwoci bibliotek uczelnianych. Pozwalaj
one studentom na dotarcie do ogromnej liczby zbiorw bibliotecznych.
Naleaoby w tym miejscu jeszcze wspomnie, i istniej sposoby korzystania z wybranych katalogw bibliotecznych za porednictwem wyszukiwarek tj.
wyszukiwanie proste (tytu, autor), penotekstowe (rda elektroniczne) i zaawansowane (indeksy, hasa przedmiotowe).
Student korzystajcy z katalogw elektronicznych moe w domu nie tylko
zgromadzi ca literatur przedmiotu, ale skorzysta z wytypowanych przez
siebie ksiek w najbliej zlokalizowanej terytorialnie bibliotece.
2. Bazy danych
Ogromne zasoby literatury przedmiotowej przeznaczone dla studentw zawieraj naukowe bazy danych - czasopism i dokumentw elektronicznych, ktre s niedostpne dla zwykych wyszukiwarek. Ich udostpnianie odbywa si na
zasadzie licencji. Tego typu zasoby elektroniczne (licencjonowane) udostpniane s zazwyczaj przez wydawcw i dostawcw z serwerw zewntrznych na
2
Katalogi Biblioteki Narodowej, http://mak.bn.org.pl/w3.htm, dostp 02.08.2010.
128
zasadach okrelonych w umowie midzy jej uytkownikami. Biblioteki akademickie i uczelniane gwarantuj sobie do nich dostp odpatnie, bd poprzez
sta wspprac w konsorcjach, w oparciu o wasne ksigozbiory.
Biblioteka Wyszej Szkoy Menederskiej w Warszawie dysponuje nastpujcymi bazami on-line: OECD (Organizacja Wsplnoty Gospodarczej i Rozwoju), ProQuest, Legalis (prawo, akty normatywne RP i UE), Gospodarka (baza
ekonomiczna czasopism polskich), Nauki spoeczne (naukowe serie wydawnicze), UP RP (baza Urzdu Patentowego). Zapewnia - na miejscu w czytelni
czasopism - nieograniczony, bezpatny dostp do bogatego zasobu pimiennictwa z dziedziny gospodarki, prawa, ekonomii, spraw midzynarodowych, polityki gospodarczej.
Corocznie biblioteka WSM w Warszawie prowadzi badania ankietowe
wrd studentw m.in. na temat wykorzystania zakupionych baz, wychodzc
naprzeciw biecym potrzebom bibliotecznym. Stara si rwnie upowszechnia
posiadane bazy poprzez szkolenia biblioteczne dla studentw studiw stacjonarnych
oraz za porednictwem strony www. biblioteki, na ktrej umieszczana jest zawarto
poszczeglnych baz i sposb korzystania z nich. W podobny sposb prbuje zachci studentw do korzystania z 110 tytuw czasopism z biecej prenumeraty.
Cennym rdem dla studentw piszcych prace dyplomowe mog by
skomputeryzowane zbiory Biblioteki Narodowej wpywajce na podstawie
egzemplarza obowizkowego. S to: Bibliografia Zawartoci Czasopism Polskich oraz Przewodnik Bibliograficzny, rejestrujcy publikacje zwarte (ksiki).
Biblioteka Narodowa zapewnia nieograniczony dostp dla wszystkich uytkownikw na swojej stronie internetowej 3 .
Biblioteki akademickie i uczelniane posiadaj w swoich zasobach bazy penotekstowe (czasopisma on-line, e-ksiki), bazy bibliograficzne, abstraktowe, bibliograficzno-abstraktowe (bibliografie adnotowane), faktograficzne oraz katalogi. Zawarto tych baz jest uzaleniona od zapotrzebowania obsugiwanego rodowiska.
Wygodny dostp do aktualnych rde informacji, atwe przeszukanie, zapisywanie i kopiowanie dokumentw wiadcz o rosncym zainteresowaniu studentw rdami elektronicznymi, w tym e-czasopismami. Czasopisma nale
do czsto wykorzystywanych rde wiedzy, gwnie ze wzgldu na swoj aktualno, dostpno, zwiz form, a zawarte w nich streszczenia uatwiaj
selekcj gromadzonego materiau.
Naley wspomnie rwnie o rosncej w Polsce liczbie bibliotek digitalizujcych swoje zbiory. Dotarcie do nich jest moliwe poprzez baz elektroniczn
EBIB 4 . Student korzystajcy z omwionych baz elektronicznych ma moliwo
poszerzenia dostpu do wartociowej literatury, obnienia kosztw korzystania
z wynikw bada naukowych, wyrwnania dysproporcji lokalizacyjnych i realizacji idei otwartego dostpu do wiedzy.
3
Biblioteka Narodowa: Bazy Biblioteki Narodowej w systemie

http://mak.bn.org.pl/w3.htm, dostp 02.08.2010.
4
EBIB, http://www.ebib.info/content/view/92/66/, dostp 02.08.2010.
MAK,
129
3. Rola oddziaw informacji naukowej

Wanym rdem informacji w bibliotece s oddziay (orodki) informacji
naukowej zwane czsto informatoriami (nazewnictwo uzalenione od wielkoci
biblioteki). Zatrudniaj one bibliotekarzy o najwyszych kwalifikacjach, wyposaonych w nowoczesne narzdzia suce wyszukiwaniu teje.
Informatoria s bardzo pomocne w poszukiwaniu zalecanej przez promotora
literatury. Tego typu komrki funkcjonuj w ramach struktury organizacyjnej
biblioteki. Warunkiem pracy w tego typu jednostkach jest wysoka znajomo
treci bibliograficznych, umiejtno posugiwania si bibliotecznymi programami komputerowymi oraz wiedza interdyscyplinarna pozwalajca szybko
pozyskiwa informacje, czy je w cao bd weryfikowa jako gotowy produkt dla studenta lub dyplomanta.
Zadaniem orodkw informacji naukowej jest udostpnianie osobom zainteresowanym rde informacji o publikacjach oraz zbiorw pomocnych w procesie ksztacenia na uczelni. Su one fachow pomoc studentom, dyplomantom jak rwnie
pracownikom naukowym w wyszukiwaniu informacji niezbdnych do pisania prac
dyplomowych, ksiek, czy przygotowywania si do egzaminw semestralnych.
W orodkach informacji naukowej w Polsce zaczynaj funkcjonowa brokerzy
informacji. S to osoby znajce biegle jzyki obce, elektroniczne technologie
i posiadajce specjalizacje pracownika wiedzy. Pojawi si nawet na polskich
uczelniach nowy kierunek studiw o tej specjalnoci. W Stanach Zjednoczonych do
tej kategorii pracownikw zalicza si obecnie 1/3 ogu zatrudnionych w bibliotekach5 . Ich rola sprowadza si do organizowania pracy informatoriw. Szeroka znajomo nie tylko narzdzi wyszukiwawczych, ale wiedza specjalistyczna pozwala
brokerowi zgromadzi i umiejtnie wyselekcjonowa bogat literatur przedmiotu.
Brokerzy dziaaj take na zapotrzebowanie bankw, instytucji, korporacji zagranicznych przysparzajc bibliotece sporych wpyww finansowych.
Warunkiem skutecznego funkcjonowania Centrum Informacji Naukowej w ramach biblioteki uczelni wyszej jest wysoko posunita informatyzacja zbiorw
bibliotecznych, co pozwala szybko dotrze do poszukiwanej informacji, aby
nastpnie przekaza j osobom zainteresowanym.
4. Bibliografie specjalistyczne
Kolejnym cennym rdem gromadzenia literatury do prac dyplomowych s
rnego rodzaju bibliografie. W tym miejscu naley powici wicej uwagi bibliografiom specjalistycznym, zacznikowym i dorobkowi naukowemu pracownikw akademickich danej uczelni. S one sporzdzane przez wyspecjalizowanych
pracownikw biblioteki uczelnianej (w formie papierowej bd elektronicznej).
5
E. Parzonka, E. Piekowska, Biblioteki przyszoci, ale jakiej? Uwarunkowania ekonomiczne

i demograficzne / www.ebib.info/publikacje/matkon./biblio21/sesja2ref.4
130
Najczciej s redagowane przez bibliotekarzy orodkw informacji naukowej i specjalizuj si w obszarach wiedzy charakterystycznych dla specyfiki danej uczelni.
Przykadem bibliografii specjalistycznych jest Polska bibliografia kryminalistyczna, Bibliografia historii gospodarczej Polski 1944-1989, Bibliografia
publikacji nauczycieli akademickich Wyszej Szkoy Menederskiej w Warszawie w latach 2005-2009 6 . Podstawow funkcj tej ostatniej jest dostarczenie informacji o publikacjach nie tylko pracownikw naukowo-dydaktycznych,
ale jednostek organizacyjnych (wydziaw) lub caych instytucji (w tym wypadku uczelni). Bibliografie te su do sporzdzania analiz biometrycznych,
poza tym wykorzystywane s do celw sprawozdawczych, statystycznych oraz
do konstruowania tematw badawczych.
W przypadku studentw powysza bibliografia pozwala, w atwy sposb wychwyci dorobek naukowy promotora pracy, co w bezporedniej komunikacji ma
niebanalne znaczenie. Przygotowuje studentw do samodzielnego pozyskania informacji i zgbienia pimiennictwa fachowego. Uczy poprawnoci opisu bibliograficznego, ktry nastpnie moe wykorzysta w przypisach do swych dysertacji.
5. Dobr literatury fachowej

Dynamiczny rozwj Internetu, a wraz z nim oferowanych usug wyszukiwawczych, moliwo dostpu w bibliotekach akademickich i uczelnianych do
rnorodnych rde informacji (katalogw, baz danych, bibliografii, usug
informacyjnych) stanowi nie tylko nowe wyzwanie dla rozwoju bibliotek, ale
daje nieograniczone moliwoci studentom i pracownikom naukowo-dydaktycznym. W tych warunkach prawdziw sztuk staje si pynne i efektywne
poruszanie po dostpnych rdach wiedzy. Pomoc w tym wzgldzie su
biblioteki, ktre poprzez zajcia dydaktyczne dla studentw rnych kierunkw
prowadz seminaria teoretyczno-praktyczne z podstaw bibliotekarstwa.
W Wyszej Szkole Menederskiej odbywaj si szkolenia biblioteczne dla studentw studiw stacjonarnych, na ktrych kadzie si midzy innymi nacisk na
wyrabianie umiejtnoci posugiwania si elektronicznymi rdami informacji.
Wan informacj dla studentw i pracownikw naukowo-dydaktycznych jest
stosowanie przypisw w pracach dyplomowych. Aktualnie obowizuje polska
norma z uwzgldnieniem przepisw midzynarodowych PN-ISO 690: Dokumentacja. Przypisy bibliograficzne. Zawarto, forma i struktura 7 , z ktrej mona
skorzysta rwnie w Bibliotece WSM. Omwienie tych kwestii odbywa si take
na zajciach bibliotecznych.
6
T. Stali, J. Boguski, Bibliografia publikacji nauczycieli akademickich Wyszej Szkoy Menederskiej w Warszawie w latach 2005-2009, Wydawnictwo Wyszej Szkoy Menederskiej
w Warszawie, Warszawa 2010.
7
Dokumentacja, przypisy bibliograficzne, zawarto, forma i struktura, Polski Komitet Normalizacyjny, Warszawa 2002.
131
Podsumowanie
Zamieszczana na kocu pracy dyplomowej literatura stanowi potwierdzenie:
wkadu woonego w pisanie pracy dyplomowej;
umiejtnoci posugiwania si literatur;
umiejtnoci doboru waciwej literatury do danego tematu.
Praca dyplomowa pokazuje profesjonalizm i umiejtno studenta w posugiwaniu si literatur oraz ukazuje w jakim stopniu jest on w stanie rozwiza
problem w dziedzinie, w ktrej si ksztaci.
Cytowana i zamieszczona w pracy dyplomowej literatura pozwala studentowi weryfikowa postawione hipotezy oraz realizowa cele. Kryteriw oceny
prac dyplomowych pod ktem wykorzystanej literatury jest kilka. Im wicej
dyplomant przeczyta, a nastpnie zacytuje ksiek i czasopism tym wikszy
zasb wiedzy zgromadzi w pracy. Panuje pogld, i w pracy dyplomowej powinno si wyczerpa temat w oparciu o najnowsz literatur przedmiotu.
wiadcz o tym przypisy oraz sama bibliografia. Bibliografia stanowi ewidentnie o naukowym charakterze pracy.
Analiza bibliografii winna by rozpatrywana przez promotora take pod ktem aktualnych osigni midzynarodowych w danej dziedzinie, cytowania
autorw o okrelonej renomie w wiecie nauki. Takie elementy zapewne podnosz warto merytoryczn pracy.
Wan rol w wyszukiwaniu odpowiedniej literatury rdowej podczas pisania prac dyplomowych, magisterskich i licencjackich odgrywaj kryteria:
jakociowe i ilociowe. W pierwszym przypadku chodzi o cytowanie rde
podstawowych i uzupeniajcych pod ktem ich aktualnoci, priorytetw naukowych, renomowanych autorw w danej dziedzinie, cytowaniu rde zagranicznych, korzystaniu z bada naukowych. W drugim za przypadku o kwesti
wyczerpania ilociowego literatury z danego obszaru badawczego.
Podsumowujc powysze rozwaania atwo zauway, i najwysz ocen
pracy dyplomowej mona osign w cisej korelacji student promotor
bibliotekarz. Biblioteki akademickie i uczelniane maj w tym wzgldzie wan
rol do spenienia. Jednake zarwno bezporednia komunikacja studenta z bibliotek jak i porednia przy wspudziale promotora wymaga wzajemnej rekomendacji, dopeniania si i wsppracy. Rol t dobrze rozumie biblioteka
WSM, ktra aktywnie uczestniczy w nowatorskich formach edukacji, kadc
nacisk na dostosowanie ksigozbioru do zawartoci sylabusw, promowanie
wykorzystania rde informacji i modernizacj szkole bibliotecznych adekwatnie do biecych potrzeb studentw.
132
Literatura
1. Biblioteka Narodowa: Bazy Biblioteki Narodowej w systemie MAK,
http://mak.bn.org.pl/w3.htm, dostp 02.08.2010.
2. Co to jest NUKAT?, Strona internetowa NUKAT, http://www.nukat.edu.pl/,
dostp Z 7 lipca 2010 r.
3. Dokumentacja, przypisy bibliograficzne, zawarto, forma i struktura,
Polski Komitet Normalizacyjny, Warszawa 2002.
4. EBIB, Strona internetowa, http://www.ebib.info/content/view/92/66/,
dostp z 2 sierpnia 2010 r.
5. Katalogi Biblioteki Narodowej, http://mak.bn.org.pl/w3.htm, Dostp
z 2 sierpnia 2010 r.
6. Parzonka E., Piekowska E., Biblioteki przyszoci, ale jakiej? Uwarunkowania ekonomiczne i demograficzne / www.ebib.info/publikacje/matkon./
biblio21/ sesja2ref.4
7. Stali T., Boguski J., Bibliografia publikacji nauczycieli akademickich
Wyszej Szkoy Menederskiej w Warszawie w latach 2005-2009, Wydawnictwo
Wyszej Szkoy Menederskiej w Warszawie, Warszawa 2010.
Abstract
Library plays an important role in the academic environment. The library is
committed to supporting the processes of teaching and learning and searching for
books and scholarly articles for students. The aim of this paper is to present the
key factors influencing the choice of literature in the work of students.
Keywords: library, bibliography, student, academic work.
ZARZDZANIE
Teoria i Praktyka
NR 1 (3) ROK 2011
Roman Lusawa
O POTRZEBIE ROZSZERZENIA KONCEPCJI ROZWOJU

WOJEWDZTWA MAZOWIECKIEGO
Streszczenie
W opracowaniu przedstawiono wyniki bada nad procesami rozwojowymi zachodzcymi w sferze spoecznej wojewdztwa mazowieckiego, z ktrych szereg jest
niekorzystna z punktu widzenia ekonomicznego rozwoju regionu oraz stanu rodowiska naturalnego. Prowadz one do wniosku, e niezbdne jest rozszerzenie
koncepcji rozwoju regionu o dziaania rwnowace dostrzeone tendencje. Badanie wykazao istotn rol jak moe odegra rolnictwo w tym procesie.
Sowa kluczowe: rozwj, rozwj zrwnowaony regionu, sfera spoeczna,
rolnictwo, strategie
Wstp
Zapocztkowana raportem Klubu Rzymskiego dyskusja na temat przyszoci
wiata zaowocowaa powstaniem Komisji ONZ do Spraw rodowiska i Rozwoju (WCED), ktrej raport zatytuowany Nasza wsplna przyszo (Our
common future) zosta przyjty 4 sierpnia 1987 r. na 42. sesji Zgromadzenia
Oglnego ONZ (WCED 1987). Przedstawiono w nim ide trwaego (zrwnowaonego) rozwoju. Szczyt Ziemi w Rio de Janeiro uczyni z niej myl przewodni planu dziaania na dwudzieste pierwsze stulecie powszechnie znanego
pod nazw Agenda 21. Dokument ten wywoa oywienie w wiecie. Podjto
znaczny wysiek intelektualny i praktyczny. Dziaania podjto w 113 krajach na
wszystkich kontynentach. Do roku 2002 odnotowano ich bez maa 6000, z czego wikszo (80%) w 36 pastwach europejskich. Okazay si one jednak roz-
134
Roman Lusawa
proszone, prowadzone bez myli przewodniej, przy braku waciwych postaw

spoecznych. Po kilku latach pojawio si wyrane zniechcenie, zmczenie,
zawd i rozczarowanie (Mangel 2002). Dyskusja, z udziaem przedstawicieli
rnych rodowisk, kierunkw wiedzy, politykw i dziennikarzy zaskutkowaa
tym, e termin rozwj trway lub rozwj zrwnowaony, uzyska status
sloganu, czyli sowa, ktre si wymawia do bezmylnie (Howe 2005). Za
drugi powd uzna naley pewne wyczerpanie si samej idei. Stan ten w jakim
stopniu przypisa naley bdowi popenionemu na samym pocztku. Byo nim
uycie w dokumencie o znaczeniu midzynarodowym sowa sustainable. Jest to
angielski termin muzyczny oznaczajcy trwanie w czasie (Majewski 2008), przeniesiony w przeszoci do lenictwa i upowszechniony w podrcznikach powiconych gospodarce lenej. Pojcie trwaoci (niem. Nachhaltigkeit) po raz pierwszy uyte zostao przez Niemca C.H. von Carlowitza w roku 1714. Ju wtedy
byo archaizmem uywanym przez drwali w Rudawach (Grober 1999). Wprowadzenie do obiegu sowa, ktre nie miao powszechnie stosowanych odpowiednikw
w jzykach wspczesnych, otwierao szerokie pole do jego interpretacji. Zaczerpnicie za terminu z nauk lenych kierowao myl ku zagadnieniu oddziaywania
gospodarki na stan rodowiska naturalnego. Natomiast z pola widzenia znikna
kluczowa dla przetrwania wiata kwestia spoeczna. Stao si tak pomimo, e
w swoim podstawowym sensie strategia zrwnowaonego rozwoju zmierza do
wspierania harmonii pomidzy istotami ludzkimi oraz pomidzy ludmi i przyrod... Denie do zrwnowaonego rozwoju wymaga:
systemu politycznego, ktry gwarantuje efektywny udzia obywateli
w podejmowaniu decyzji,
systemu ekonomicznego, generujcego nadwyki oraz wiedzy technicznej niezalenej i opartej na trwaych podstawach,
systemu spoecznego, ktry umoliwi rozwizanie napi powstajcych
w wyniku dysharmonii rozwoju,
systemu produkcji, ktry respektuje zobowizanie do ochrony ekologicznych podstaw rozwoju,
systemu technologicznego zdolnego do poszukiwania nowych rozwiza,
midzynarodowego systemu, sprzyjajcego trwaym modelom handlu
i finansw oraz
systemu administracyjnego, elastycznego i zdolnego do samodoskonalenia si 1.
Wydaje si zatem, e przypomnienie tej kwestii mogoby sta si impulsem
oywczym, mona powiedzie przywracajcym mu rwnowag, nadajcym
rozwojowi zrwnowaonemu charakter rozwoju trwaego. Na potrzeb takiej
redefinicji, idcej w kierunku wikszej personalizacji idei zwracano uwag wielokrotnie. Uczyni to midzy innymi Prezydent Aleksander Kwaniewski, ktry
we wstpie do dokumentu zatytuowanego Agenda 21, 10 lat po Rio zwrci
1
Our common future, s. 73-74.
O potrzebie rozszerzenia koncepcji rozwoju wojewdztwa mazowieckiego
135
uwag na potrzeb szerszego wczenia w dziaania grupy osb w wieku starszym, ktra jest w spoeczestwach marginalizowana, czuje si niepotrzebna,
a jej potencja pozostaje nie w peni wykorzystany.
Spoeczestwo Mazowsza zaakceptowao znaczenie rozwoju trwaego.
wiadcz o tym zapisy w dokumentach strategicznych. W strategii uchwalonej
31 stycznia 2001 przez Sejmik Wojewdztwa Mazowieckiego (uchwaa 3/01)
zapisano, e: ...zrwnowaony rozwj Mazowsza musi stawia za nadrzdny
cel zachowanie wartoci rodowiska przyrodniczego oraz popraw jego jakoci,
ktre bd szans rozwoju spoeczno-gospodarczego regionu w przyszym stuleciu oraz podstaw poprawy jakoci ycia mieszkacw (Strategia 2001).
Aktualizacja strategii w roku 2005 nie spowodowaa zmiany tego priorytetu.
Co wicej zwrcia uwag na zasadniczy problem spoeczny, jakim s dysproporcje rozwojowe. W misji czytamy: Mazowsze jako najbardziej rozwinity gospodarczo region w Polsce podejmuje wspzawodnictwo w rywalizacji z innymi
krajami rozwinitymi poprzez eliminowanie dysproporcji rozwojowych, rozwj
nowoczesnej gospodarki opartej na wiedzy oraz zapewnienie mieszkacom Mazowsza warunkw do rozwoju jednostki, jak i caej spoecznoci, przy jednoczesnym zachowaniu spjnego i zrwnowaonego rozwoju. Wydaje si, e przy realizacji tak postawionego celu korzystna bdzie pewna zmiana sposobu patrzenia
na problem rozwoju regionu. Zmiana podejcia winna polega na uwzgldnieniu
do oczywistego faktu, e na szereg procesw rozwojowych wpywaj postawy
spoeczne przejawiajce si w masowych zachowaniach. Warto w tym miejscu
odwoa si do dyskusji toczcej si w styczniu 2010 r. w krajach niemieckojzycznych wok pracy Mathiasa Biswangera 2 pod tytuem Kieraty szczcia
(niem. Die Tretmuehlen des Glueks). Autor rozwaa w nim problem relacji
wzrostu gospodarczego mierzonego za pomoc kategorii PKB i poczucia zadowolenia ludzi z tego wzrostu korzystajcych. Konkluzja wypywajca z tych
rozwaa jest nastpujca: zadowolenie spoeczestwa nie zwiksza si wraz
z bezwzgldnym wzrostem jego bogactwa, natomiast niezadowolenie ronie wraz z
powikszaniem si rnic pomidzy obywatelami. Zatem popieranie wzrostu bogactwa na okrelonych obszarach kosztem zbyt wielkich rnic dochodowych i majtkowych musi prowadzi do zmniejszenia si poziomu zadowolenia spoeczestwa i dziaania takie czyni nieekonomicznymi i politycznie nieefektywnymi
w rozumieniu J. Stiglitza3. Poniewa efektywno polityczna jest nie mniej wana,
a czasami bywa waniejsza od efektywnoci ekonomicznej warto powysze zalenoci bra pod uwag. W tym kierunku poprowadzone zostan dalsze rozwaania
ujte w niniejszym opracowaniu.
2
Mathias Binswanger jest profesorem ekonomii spoecznej na politechnice w Olten (Szwajcaria)

i docentem Uniwersytetu St. Gallen. Wykada rwnie na Uniwersytecie w Bazylei i w Qingdao Technological University (Chiny). W roku 2000 by gocinnie profesorem Politechniki we Freibergu.
3
Joseph Stiglitz profesor ekonomii, wykadowca akademicki. Laureat ekonomicznej Nagrody Nobla
z roku 2001. Doradca ekonomiczny prezydenta Clintona, nastpnie dyrektor ekonomiczny Banku
wiatowego. Rozgos przyniosy mu prace z zakresu ekonomii sektora publicznego i globalizacji.
136
Roman Lusawa
Metoda
W celu pogbienia wiedzy na temat procesw rozwojowych zachodzcych
w wojewdztwie mazowieckim, skonfrontowano poziom wzrostu gospodarczego oszacowanego dla poszczeglnych gmin Mazowsza ze stopniem akceptacji
mieszkacw. Do oceny rnic poziomu rozwoju gospodarczego wykorzystano
metod szacowania PKB na podstawie wpyww podatkowych uzyskanych
w poszczeglnych gminach (Lusawa 2009). Stopie akceptacji spoecznej zmierzono za pomoc wskanika zmian liczby mieszkacw w latach 2001-2007. Wychodzc z zaoenia, e dla opisywanych procesw znaczenie maj nie tyle bezwzgldne wielkoci obserwowanych zjawisk, co rnice wzgldne, obie miary
poddano unitaryzacji zerowanej. Nazwano je wskanikiem produktywnoci zasobw ludzkich (Wpzl) i wskanikiem zmian liczby mieszkacw (Wzlm).
440
240
Skupienie 3 (51)
640
Skupienie 4 (68)
Ws kanik przyrostu liczby

mieszkacw (Wzlm)
Rys. 1. Grupy (skupienia) gmin wojewdztwa mazowieckiego charakteryzujce

si statystycznym podobiestwem rozwoju, wyodrbnione na podstawie wielkoci
wskanika produktywnoci ludnoci (Wpzl) i wskanika zmian liczby mieszkacw
(Wzlm) w latach 2001-2007.
Skupienie 1 (4)
Jabonna
Marki
Supno
Piaseczno
Lesznowola
Nadarzyn
Podkowa L. Warszawa
40
Pock
Pionki Ran
Umowna granica akceptacji
Nur Skupienie 5 (177)

Mirw
-160
0,0
0,2
0,4
Skupienie 2 (14)
0,6
0,8
1,0
Wskanik produktywnoci zasobw ludzkich (Wpzl)

Przyczyn i uwarunkowa zrnicowania gospodarczego oraz stopnia spoecznej akceptacji poszukiwano z wykorzystaniem metody regresji wielorakiej.
Efektywna okazaa si metoda krokowa. Do oblicze wykorzystano wspomniane
137
powyej miary i zestaw 183 wskanikw (prostych i zagregowanych) charakteryzujcych poszczeglne jednostki samorzdu terytorialnego pod wzgldem: demografii, poziomu rozwoju gospodarczego, infrastruktury. Do grupowania gmin pod
wzgldem statystycznych podobiestw wykorzystano metod analizy skupie
(cluster analyzis).
Wyniki
Przeprowadzone analizy wykazay znaczn polaryzacj rozwoju gospodarczego mazowieckich gmin. Wraz ze wzrostem wielkoci PKB w przeliczeniu na gow mieszkaca (warto wskanika Wpzl) zwiksza si rwnie poziom spoecznej akceptacji (warto Wzlm). Bya to jednak tendencja oglna,
gdy w grupach jednostek wyodrbnionych na podstawie statystycznego podobiestwa poziomu rozwoju i stopnia akceptacji obserwuje si zaleno odwrotn, to znaczy wyszym stopniem akceptacji cechuj si jednostki sabiej
rozwinite (rysunek 1). Wynika z tego, e nie ma prostego zwizku midzy
poziomem bogactwa, a zadowoleniem mieszkacw.
Drugim spostrzeeniem jest wyrany proces koncentracji bogactwa w rejonie Warszawy, Radomia i Pocka (rysunek 2). Ze wzgldu na to, e rnice
pomidzy obszarami o kracowo odmiennym poziomie rozwoju s tak due, e
zacieraj si rnice wystpujce na szczeblu lokalnym, analiz powtrzono
odrbnie dla kadego z subregionw. Jej wyniki potwierdziy opisane wczeniej
zalenoci. Pozwoliy jednak dokadniej zrozumie istot procesw zachodzcych w regionie.
Z uwagi na to, e w rozwoju regionu najwaniejsz rol odgrywa Warszawa
naley zwrci uwag na proces depopulacji centralnych dzielnic miasta, przy
rwnoczesnym wzrocie gstoci zaludnienia w jego czciach zewntrznych.
Wskazuje to na ksztatowanie si tak zwanego rdmiejskiego centrum biznesu. Proces ten, jak wskazuj dowiadczenia krajw zachodnich, niekoniecznie
musi sprzyja rozwojowi miasta (Markowski 1999). Tworzenie si wok
aglomeracji obszaru o zwikszonej gstoci zaludnienia, w ktrym narasta
bd trudnoci komunikacyjne, utrudni rozwizywanie wielu problemw natury
gospodarczej i spoecznej zarwno wewntrz miasta, jak i na obszarach oddalonych. Zmniejszenie si mobilnoci mieszkacw spowoduje, z jednej strony
ograniczenie dostpu do warszawskiego rynku zatrudnienia, z drugiej za, niedobory pracownikw niej kwalifikowanych, a tym samym gorzej wynagradzanych potrzebnych do obsugi zarwno biznesu, jak i sfery publicznej. Podniesie
to poziom kosztw funkcjonowania firm, jak rwnie tak zwanych kosztw
transakcyjnych. Zmiany te mog mie powane znaczenie dla konkurencyjnoci
Warszawy. Problem powikszaj obserwowane w stolicy powane deformacje
w sferze spoecznej (zachwianie proporcji pci, starzenie si populacji). Powo-
138
Roman Lusawa
duj one zmniejszanie si przyrostu naturalnego i wzrost uzalenienia gospodarki miasta od dopywu siy roboczej z zewntrz.
Rys. 2. Przestrzenny rozkad gmin nalecych do skupie wyodrbnionych na
rysunku 4.
53
53
63
61
18
7
10
60
60
60
10
18
60
63
61
62
18
62
60
19
63
2
19
2
Numer Skupienia
Drogi g wne dwujezdniowe
17
Drogi g wne jednojezdniowe
Drogi dru gorzdne
3
53
4
7
5
44
44
44
7
44
9
Numeracja drg krajowych
139
Rys. 3. Zmiany liczby mieszkacw dzielnic Warszawy pomidzy rokiem 2002

i 2007
Biaoka
22923
Obszar na ktrum
przybyo cznie
57820 osb
Bielany
Targwek
-3130
oli
Pr
-717
borz
ag
-2 a
-2724
P
4
Bemowo
r 68 n
d
5037
m
Wola
Praga Pd
i
-7 eci
-8310
11 e -4741
ota 9
Och778
-2
Ursus
Mokotw
5544
Wochy
-7403
472
Wesoa
3950
Wawer
5283
Wilanw
2820
Ursynw
10505
Obszar z ktrego
ubyo cznie
39390 osb
Rembertw
1286
Rys. 4. Rozkad przestrzenny skupie (grup) gmin subregionu warszawskiegowschodniego wyodrbnionych na podstawie wielkoci wskanika produktywnoci
ludnoci (Wpzl) i wskanika zmian liczby mieszkacw w latach 2001-2007
61
(Wzlm).
62
Nasi elsk
7
62
Pomiechwek
50
Serock
D brwka
Jad w
Wiel si zew
Zakroczym
Radzymin
NW. D WRLEGIONOWO
Tusz cz
Klembw
Strach wka
MAZ.
Nie port
Leon cin
Jabonna
Czosnw
61
7 8
WOOMIN
Ma rki Kobyka
Po witne
Zb ki
Zielon ka
Dobre
Stanisa ww
Sulejwek
Halinw
D be Wlk.
Wizowna
Jzefw
17
OT WOCK
1 2 3 4
Skupienia gmin
C elestynw
Kobiel
Numery waniejsz ych

drg krajowyc h
Kauszyn
Cegw
50
Mrozy
S iennica
Karczew
Latowicz
Osiec k
Sobie nie
Jeziory
60
Jakubw
M isk
M az
Pil a wa
P arysw
B orowie
Mia stkw
GARWOL IN
Wilga
Grzno
elechw
aska rzew
Sobolew
Maciejowice
Trojanw
17
140
Roman Lusawa
Na proces tworzenia si wok miasta tak zwanej tustej opaski oraz jego
przyczyny i spodziewane konsekwencje zwrcono uwag w innym opracowaniu
(Lusawa 2008). Dlatego w tym miejscu warto nadmieni jedynie, e wystpuje on,
chocia z rnym nateniem, zarwno na obszarze podregionu warszawskiegowschodniego (rysunek 4), jak i warszawskiego-zachodniego (rysunek 5).
Rys. 5. Rozkad przestrzenny skupie (grup) gmin subregionu warszawskiegozachodniego wyodrbnionych na podstawie wartoci wskanika produktywnoci
(Wzlm).
50
7
Brochw
omianki
Iw
Rybno
K ampinos
Leszn o
St. Babice
SOCHACZEW
Nowa
Sucha
Izabelin
Modzieszyn
Oa rw
Tersin
Bo nie
PRUSZKW
Baran w
Mic haow ice
Brwinw
79
Raszyn
Milanwe k
GR ODZISKPodkowa
Konstancin
Wiskitki
Lena
PIASECZNO Jez iorna
Jakt orw
N adarzyn
YRARDW
Leszno wola
Puszcza
Mariaska
Radzie jowice abia

Wola
Tarczyn
Pramw
Gr a
Kalw aria
50
Mszczonw
1 2 3 4
Pniewy
Skupienia gmin
8
60
Bdw
GR JEC
Bie lsk
Du y
Chynw
Jesien iec
79
Warka
Goszczyn
Numery wa niejszych
drg krajowyc h
Nw. Miasto Mogieln ica

n. Pilic
Kolejnym wnioskiem wynikajcym z analizy jest to, e subregiony zewntrzne wojewdztwa dotknite s postpujcym procesem depopulacji, ktry
jest niebezpieczny dla procesw rozwojowych, a jego skutki uwaane s za
bardzo trudne do usunicia.
W najlepszej sytuacji wydaje si znajdowa subregion radomski, w ktrego
centrum usytuowany jest drugi pod wzgldem wielkoci orodek miejski na
Mazowszu (rysunek 6). Mimo, e samo miasto Radom cechuje si niskim stopniem akceptacji, jego pozytywne oddziaywanie w poczeniu z wpywem
mniejszych orodkw pooonych niejako na obwodzie umownego okrgu ota-
141
czajcego stolic subregionu, tworzy ukad korzystny dla rozwoju tej czci
regionu. Pamita przy tym naley, e orodki te pooone s niedaleko poza
granic pozytywnych oddziaywa Warszawy 4.
Rys. 6. Rozkad przestrzenny skupie (grup) gmin subregionu radomskiego wyodrbnionych na podstawie wartoci wskanika produktywnoci ludnoci (Wpzl)
i wskanika zmian liczby mieszkacw w latach 2001-2007 (Wzlm).
79
7
Skupienia gmin wiejskich

i obszarw w iejskich
gmin miejsko-wiejskich
Magn uszew
Grabw
n. Pilic
Promna
Stromiec
48
BIAOBR ZEGI
Wymierzyce
Klww
Jedlisk
Przytyk
Ru sinw
Skupienia miast
Jastrzbia
P IONKI
Zakrzew
Gzd
Wieniawa
Bo rkowice
Orosko
Numery
wan iejszy ch
drg k rajow ych
79
Kow ala Skary szew
Gniew oszw
Policzna
12
Tczw
ZWOLE
Przyk
12
Ka zanw
Cho tcza
J astrzbWierzbica
Chlewiska
SZYDOWIEC
62
Ga rbatka
Le tnisko
Jedln ia
Letnisko
RADOM
Wolanw
PRZYSUCH A
S ieciechw
Potworw
Gielniw
12
48
Gowaczw
Str.
Radzanw Botnica
Odrzyw
KOZIENNICE
48
Ciepi elw
Ia
M irw
LIPSKO
Sole c
n. Wis
Rzeczniw
Sienno
79
Natomiast w mniej korzystnym pooeniu znajduj si subregiony: ciechanowsko-pocki (rysunek 7) i ostrocko-siedlecki (rysunek 8). Ich gwne
orodki pooone s peryferyjnie na kracach. Ponadto s zbyt mae, by uzna
je za orodki wzrostu. W literaturze przedmiotu (Sobala-Gwosdz 2005) podaje
si, e wpyw miast mniejszych ni 200 tysicy mieszkacw jest zbyt may, by
uzasadni inwestowanie rodkw publicznych w ich rozwj. Uwzgldniajc
przytoczon przez cytowan autork opini R. Morilla, ktry obniy prg wielkoci orodka wzrostu do 100 tysicy mieszkacw, tak rol przypisa mona
4
Odlego pozytywnych oddziaywa w dokumentach strategicznych wojewdztwa mazowieckiego okrelona na 50 km zostaa potwierdzona obliczeniami na podstawie przestrzennego zrnicowania wartoci wskanika akceptacji (Wzlm). Ta zgodno wynikw uzyskanych rnymi
metodami potwierdza suszno zaoe o przydatnoci badania zachowa ludnoci w studiach
nad rozwojem regionalnym.
142
Roman Lusawa
jedynie Pockowi. Wydaje si rwnie, e w warunkach wojewdztwa nie ma

moliwoci wykreowania wikszej liczby orodkw wzrostu. Oznacza to, e
znaczna cz regionu podlega bdzie procesowi peryferyzacji rozumianemu
jako niezdolno do utrzymywania wytwarzanych na tym obszarze czynnikw
prorozwojowych. Poniewa gwnym z tych czynnikw jest kapita ludzki liczy naley si gwnie z nasileniem procesw migracyjnych, ktrym towarzyszy bdzie przepyw kapitau rzeczowego i finansowego.
Rys. 7. Rozkad przestrzenny skupie (grup) gmin subregionu ciechanowskopockiego wyodrbnionych na podstawie wartoci wskanika produktywnoci ludnoci (Wpzl) i wskanika zmian liczby mieszkacw w latach 2001-2007 (Wzlm).
7
Wiec zfnia
Dzierzgowo
Lubowidz
10
M AWA Szydowo
Winiewo
Szresk
UROMIN
Lutocin
Lipowiec
Ku czbork
Stupsk
R adzanw
Szczut owo
Rociszewo
Regimin
Strzego wo
Siem itkowo
Za widz
Mochow o S IERPC
Brudze
Duy
Glnojeck
Drobin
Bielsk
Stara
Bia a
Sochocin N owe
M iasto
Gbin
Szczawin
Kocielny
Pa cyna
1 2 3 4 5 6
Jonie c
Skupienia miast
i gmin wiejskich
Naruszewo Zauski
Maa
Wie
Czerw isk
n. Wis
62
Wyszogrd
S ubice
Sanniki
PO SK
Bulkowo
Supno
ck
60
Ojrze
Dzierzn ia
POCK
Go ymin
Orodek
Babo szewo
Bodzanw
GO STYNIN
Sosk
Staroreby
Radza nowo
Nowy
Dunin w
Opinogra
CIEC HAN W Grna
Raci
Gozdowo
62
Gr udusk
Bieu
50
60
60
Numery waniejszych
drg krajowych
143
Rys. 8. Rozkad przestrzenny skupie (grup) gmin subregionu ostrocko-siedleckiego wyodrbnionych na podstawie wartoci wskanika produktywnoci
(Wzlm).
53
57
yse
Myszy niec
Czar n ia
Skupienia miast
Chorzele
Kadzido
53
Krzynowo ga
Maa
Cz ernice
Bo rowe
Jednoroec
Olszewo
B orki
Krasnosielec
57
Krasne
Czer won ka
Ran
60
Szelkw
60
C zer win
Goworowo
Karniewo MAKW MAZ.
Zarby Szulborze Boguty

Wlk
Kociel ne
Pianki
Dugo siodo
Brok
Ma kinia
G r na
Rznik
Braszczyk
Nur
Ceranw
Sadown e
Zatory
63
Andrzejewo
OSTRW M AZ.
Winni ca
Numery
waniejszy ch
drg krajowych
W sewo
PUTUSK Obryt e
Gzy
Sta ry
Lub oty
Rzewnie
61
wiercze
Troszy
Sypn iewo
Mynarze
P oniaw y
B ramura
62
OSTRO KA
Rzeku
PRZSNYSZ
61
Lelis
B aranowo
Pokrzywni ca
ochw
Somianka
61
Zabrodzie
62
Korytn ica
62
WGRW SOK OW P ODL.
19
R epki
Skupienia gmin wiejskich

i obszarw wiejskich
gmin miejsko-wiejskich
2
Jabonn a
Lacka
62
Wierzbno
Sabnie
Mie dzna
50
St erdy
Kosw
Lacki
Sto czek
WYSZKW
Grbw
Korczew
Bielany
Liw
Suchoebry
M okobody
P apr otnia
Prz esmyki
63
OSICE
Sarnaki
Platerw
Kotu
SIEDLCE
Skrze c
Winiew
Wodynie
Mordy
Ol szanka
Zbuczyn
Poduc howny
Huszlew
19
Domanice
Stara
Kornica
144
Roman Lusawa
Podsumowujc, wydaje si, e ze wzgldu na przyjty w regionie model

rozwoju trwaego, naley bardziej uwzgldni potrzeb zrwnowaenia tych
zjawisk. Skala ich nasilenia ju dzisiaj powinna skania do refleksji. Brak spoecznej akceptacji obserwowany jest bowiem prawie na trzech czwartych powierzchni wojewdztwa. Obszar ten zamieszkuje bez maa poowa mieszkacw regionu. Zachca to do poszukiwania przyczyn sprzyjajcych pogbianiu
si zjawiska braku spoecznej akceptacji rozwoju.
Przyczyny obniania si stopnia spoecznej akceptacji

Jak wspomniano w czci pracy powieconej metodzie do rozwizania tego
problemu, wykorzystano metod regresji wielorakiej. Uzyskany model regresji
wskanika Wzlm (tabela 2) uzna naley za dobry.
Wyjani on blisko 60% cakowitej zmiennoci zrnicowania stopnia spoecznej akceptacji i nie by obciony autokorelacj czynnika losowego, o czym
wiadczy Statystyka D-W bliska 2.
Tabela 1. Powierzchnia i ludno zamieszkaa na obszarach cechujcych si
brakiem spoecznej akceptacji rozwoju w wojewdztwie mazowieckim w roku
2007
podregion
wojewdztwo mazowieckie
Warszawa
warszawski wschodni
warszawski zachodni
ciechanowsko-pocki
ostrocko-siedlecki
radomski
Powierzchnia
[%]
[km2]
26247
73,8
178
34,4
2368
46,4
4303
29,7
5398
72,1
9979
84,8
4021
68,8
Ludno
[osoby]
[%]
2560589
49,4
1149813
67,4
157663
21,0
176235
23,9
225146
66,7
368316
79,1
483416
77,6
Spord wskanikw charakteryzujcych poziom rozwoju gospodarczego

i spoecznego poszczeglnych gmin do modelu wybrane zostay:
wskanik produktywnoci zasobw ludzkich odzwierciedlajcy zrnicowanie wielkoci PKB w przeliczeniu na gow mieszkaca;
wskanik redniego poziomu wyksztacenia mieszkacw;
zmienne charakteryzujce dostpno dbr i usug prywatnych (rodzaj
gminy stopie jej urbanizacji, liczba placwek handlowych na 1 km2
powierzchni gminy) i dostpno do dbr publicznych (dochody gminy
per capita);
145
zmienne charakteryzujce rolnictwo: udzia gruntw ornych i sadw w powierzchni gminy, udzia odogw, liczba gospodarstw rolnych na 1 km2 powierzchni gminy;
odlego od Warszawy, typ gminy.
Tabela 2. Model regresji wielorakiej wskanika zmian liczby mieszkacw
(Wzlm).
Parametr
Rolnictwo
Dostp do
dbr i usug
STAA
Odlego od Warszawy
Wskanik produktywnoci zasobw ludzkich
redni poziom wyksztacenia mieszkacw
Sklepy
Dochody gmin
Stopie urbanizacji gminy
Odogi
Gospodarstwa
rolne
Sady
Gruntu orne
Bd
stand.
km
Ocena
estymatora
0,2105
-0,0451
0,0259
0,0223
8,1380
-2,0256
0,0000
0,0437
z/mieszkaca
0,4361
0,0794
5,4935
0,0000
ranga
0,3449
0,0543
6,0758
0,0000
liczba/km2
z/mieszkaca
-0,2444
-0,1909
0,0646
0,0516
-3,7843
-3,6962
0,0002
0,0003
ranga
-0,1102
0,0212
-5,1903
0,0000
ha/km
0,1686
0,0831
2,0278
0,0435
liczba/km2
0,1538
0,0412
3,7330
0,0002
ha/km2
ha/km2
-0,0901
-0,0538
0,0383
0,0237
-2,3562
-2,2743
0,0191
0,0237
J. M. (przed
unitaryzacj)
Statystyka
R-kwadrat = 56,021%, R-kwadrat (skoryg. dla d.f.) = 54,5695%, Standardowy bd predykcji =

0,0697, Odchylenie przecitne = 0,04606, Statystyka D-W = 2,1138
Przy zaoeniu, e wspczynniki modelu regresji przedstawionego w tabeli

2 mona uzna za oszacowane parametry funkcji akceptacji pokazujce wagi,
jakie spoeczestwo przykada do poszczeglnych czynnikw, to stwierdzi
naley, e mieszkacy Mazowsza kieruj si w pierwszej kolejnoci rnicami
poziomu rozwoju gospodarczego i dostpnoci dochodw. Warto oszacowanego wspczynnika regresji dla zmiennej Wpzl wyniosa 0,44. Dokadniejsza
analiza przy wykorzystaniu regresji prostej pokazuje, e zaleno ta uwidacznia si jednak w jednostkach lepiej rozwinitych, dla ktrych poddana utylitaryzacji warto wskanika produktywnoci zasobw ludzkich przekraczaa 0,2.
W gminach mniej rozwinitych decyzje mieszkacw o ich opuszczeniu lub
osiedleniu na ich terenie uwarunkowane s innymi czynnikami.
Drugim, pod wzgldem siy oddziaywania, czynnikiem wpywajcym na poziom akceptacji spoecznej jest redni poziom wyksztacenia mieszkacw. Moe
on wpywa na decyzje ludnoci w sposb dwojaki. Skorelowany jest z poziomem
146
Roman Lusawa
rozwoju gospodarczego. Poziom wyksztacenia i kultury spoeczestwa take

wpywa znaczco na atrakcyjno zamieszkiwania na danym terenie. Problem ten,
bdcy raczej przedmiotem analiz socjologicznych ni ekonomicznych, ze wzgldu
na jego znaczenie, zasuguje na zbadanie w warunkach Mazowsza.
Trzy kolejne zmienne w prezentowanym modelu poczono w jedn grup.
Opisuj one bowiem dostp mieszkacw do dbr prywatnych oferowanych
przez sie handlow i do dbr publicznych, ktrych ilo zaley od moliwoci
finansowych sektora publicznego jak rwnie do usug (lepsza w miastach).
Zwraca uwag, e parametry wszystkich zmiennych, zaliczonych do tej grupy
maj znak ujemny, tak jakby wzrost poday dbr i usug obnia poziom akceptacji spoecznej. Tak oczywicie by moe, ale nie musi. Przykadowo: nagromadzenie placwek handlowych dziaajcych faktycznie w warunkach oligopolu nie musi oznacza konkurencji pomidzy nimi. Moe natomiast wiadczy
o zasobnoci mieszkacw, ktra skania do utrzymywania wyszego poziomu
cen. To z kolei nie zachca potencjalnych mieszkacw. Ponadto, sam wskanik gstoci sieci handlowej nie mwi zbyt wiele o nasyceniu terenu towarami.
Inaczej trzeba go interpretowa wtedy, gdy sie handlow tworz mae placwki, a inaczej, gdy na danym terenie wystpuj sklepy wielkopowierzchniowe.
Pamita rwnie naley, e zwikszona mobilno konsumentw powoduje, i
dostpno dbr nie maleje tak szybko w miar oddalenia si od miejsc ich
dystrybucji. Wytwarzanie i dystrybucja wszelkich dbr niesie ze sob uciliwoci dla mieszkacw (ujemne efekty zewntrzne). Mog one znacznie obnia korzyci wypywajce z zamieszkiwania w pobliu miejsc, gdzie powstaje
ich poda. Zagadnienie wydaje si by istotne z punktu widzenia polityki rozwoju i wymaga pogbionych studiw.
Za wskazane naley uzna poszerzenie wiedzy na temat wpywu rolnictwa
na procesy rozwojowe. Liczba czterech zmiennych opisujcych stan rolnictwa,
jakie znalazy si w prezentowanym modelu skania do refleksji. Wskazuj one
pewien antagonistyczny zwizek pomidzy ekonomiczn si rolnictwa, a atrakcyjnoci obszaru dla mieszkacw. Oszacowane parametry regresji czstkowej
wskazuj bowiem, na fakt, e im wiksza cz powierzchni gminy zajta jest
przez bardziej intensywne kierunki produkcji rolinnej (grunty orne i sady), tym
mniej ludzi do niej napywa, a wicej odpywa. Napywowi mieszkacw
sprzyja take rozdrobnienie gospodarstw rolnych oraz wielko areau wyczonego z produkcji. Moe to by zwizane z konkurencj o przestrze. Sabo
gospodarstw rolnych zwiksza zjawisko wyzbywania si ziemi przez ich wacicieli. Tumaczy to fakt, e najsilniej skorelowan ze wspczynnikiem zmian
liczby mieszkacw zmienn opisujc rolnictwo jest udzia odogw w powierzchni gminy. Zmienna ta wyjaniaa 17% cakowitej zmiennoci zmiennej
objanianej.
147
Tabela 3. Model regresji wielorakiej wskanika produktywnoci zasobw ludzkich (Wpzl.)

Parametr
STAA
Zuycie gazu ziemnego
w gospodarstwach domowych
Przedsibiorstwa
Pracujcy poza
granicami gminy
Stopie urbanizacji
gminy
redni poziom
wyksztacenia
mieszkacw gminy
Gospodarstwa rolne
J. M.
(przed
unitaryzacj)
Ocena
estymatora
0,0125
m3 /osob
Bd
stand.
Statystyka
t
0,0100
1,2527
0,2113
0,2172
0,0369
5,8932
0,0000
liczba/1 km2
osb/1000
mieszkacw
0,3895
0,0658
5,9180
0,0000
0,1142
0,0325
3,5132
0,0005
ranga
-0,0664
0,0160
-4,1403
0,0000
ranga
0,2746
0,0506
5,4209
0,0000
liczba/1 km2
-0,0874
0,0338
-2,5870
0,0101

Poniewa zarwno wzrost gospodarczy i potencja rolnictwa s przedmiotem

zainteresowania polityki pastwa uznano, e pogbienie wiedzy na temat uwarunkowa wystpujcych w tych obszarach pozwoli zwikszy skuteczno
dziaa, zmierzajcych do poprawy poziomu akceptacji spoecznej.
Czynniki rnicujce udzia gmin w PKB regionu

Najwaniejszym czynnikiem rnicujcym udzia poszczeglnych gmin
w PKB wytworzonym w wojewdztwie okazaa si dostpno dla ludnoci
gazu ziemnego z sieci (tabela 4). Zmienna ta wyjania a 52,47% cakowitej
zmiennoci zmiennej objanianej. Na znaczenie tego czynnika zwracano ju
uwag wczeniej, poniewa pojawia si w modelach objaniajcych mechanizm
migracji. Jego wystpienie w modelu opisujcym przyczyny zrnicowania
udziau gmin w wytworzonym PKB moe budzi pewne wtpliwoci. Rodzi si
bowiem pytanie o to, czy dostpno gazu jest przyczyn czy skutkiem wikszej
zamonoci spoeczestwa. Wydaje si, e mona mwi w tym przypadku
o sprzeniu zwrotnym dodatnim. Prawd jest, e budowa sieci gazowej jest
kosztowna i w znacznej czci obcia uytkownika. Zatem szybciej bdzie
postpowa tam, gdzie ludno osiga wysze dochody. Faktem jest rwnie
i to, e zastosowanie gazu w celach grzewczych zwiksza mobilno mieszkacw i uatwia dostp do dochodw. Za tak interpretacj przemawia wystpie-
148
Roman Lusawa
nie w modelu zmiennej odzwierciedlajcej zakres korzystania mieszkacw

gminy z zewntrznych rynkw zatrudnienia, ktra wyjania dalsze 2,57%
wskanika Wpzl. Na drugim miejscu pod wzgldem znaczenia dla omawianego
modelu znalaza si zmienna obrazujca nasilenie dziaalnoci gospodarczej
w gminach. Zrnicowanie liczby przedsibiorstw przypadajcych na 1 km2
powierzchni j.s.t. wyjanio 8,0% zrnicowania. Typ gminy (wiejska, wiejskomiejska) lub zastpujcy t zmienn wskanik gstoci zaludnienia wyjaniay
niespena 2% zmiennoci zmiennej zalenej. Model uzupeniay: redni poziom
wyksztacenia mieszkacw (wyjani 0,93% zmiennoci) oraz liczba gospodarstw rolnych przypadajca na 1 km2 powierzchni jednostki. Minus przy oszacowanym wspczynniku regresji czstkowej oznacza, e zwikszenie liczby
gospodarstw rolnych przypadajcych rednio na jednostk powierzchni statystycznie zmniejsza udzia gminy w PKB regionu.
Czynniki warunkujce si oddziaywania rolnictwa

Przedstawione powyej modele funkcji akceptacji i zrnicowania udziau
poszczeglnych gmin w PKB regionu wskazuj, e na procesy obserwowane
w regionie w sposb dostrzegalny oddziauje sytuacja gospodarstw rolnych.
Poniewa dane statystyczne GUS dostarczaj zbyt mao informacji na temat
rolnictwa w gminach, dla poszukiwania czynnikw sprzyjajcych ograniczaniu
dziaalnoci rolniczej, koniecznym stao si wykorzystanie informacji zebranych podczas Powszechnego Spisu Rolnego 2002 roku. Dziki nim moliwe
byo oszacowanie nasilenia tego procesu w poszczeglnych powiatach regionu.
Wykorzystano w tym celu zagregowany wskanik ograniczania dziaalnoci
rolniczej (Wodr). Warto tej miary dla kadego powiatu wojewdztwa mazowieckiego obliczono, zgodnie z przyjt metodologi, z wykorzystaniem unitaryzacji zerowanej. Podstaw oblicze byy cztery miary wiadczce o sile procesu: 1) odsetek uytkw rolnych przeznaczonych w latach 1999-2002 na cele
nierolnicze, 2) procent gruntw ornych nieobsianych w czerwcu 2002, 3) odsetek gospodarstw, ktre w dniu PSR nie prowadziy dziaalnoci lub 4) prowadziy wycznie dziaalno nierolnicz.
Analiza wskanika wykazaa, e najwikszej presji rolnictwo poddane jest
w granicach powiatw grodzkich, gdzie Wodr osiga warto: Warszawa
0,95, Ostroka 0,8, Radom 0,75, Pock 0,625 i Siedlce 0,575. Tym
ostatnim dorwnyway graniczce ze stolic powiaty ziemskie: pruszkowski
0,725, legionowski 0,6 i piaseczyski 0,525. Mona zatem mwi o nasileniu procesu ograniczania produkcji rolnej wzdu linii Legionowo Warszawa
Piaseczno (rysunek 4-6). Ulega ona osabieniu zarwno na wschd, jak i na
zachd od tego odcinka. Powiaty: miski, nowodworski, otwocki, sochaczewski, warszawski zachodni, woomiski, wyszkowski i yrardowski cechoway
si wartoci Wodr wiksz od 0,25, ale nie przekraczajc 0,5. Do tej grupy
149
nalea take pooony na poudniowym kracu wojewdztwa powiat szydowiecki. Powiaty o wskaniku wikszym od 0,125 tworzyy zwarty obszar w poudniowej czci regionu oraz ograniczay zasig analizowanego zjawiska od
zachodu (powiat gostyniski) i wschodu (powiat wgrowski). Mona zatem
stwierdzi, e zjawisko dostrzegalne jest na obszarze przypominajcym swym
ksztatem trapez, ktrego umownymi wierzchokami s Gostynin, Szydowiec,
Wgrw i Wyszkw. Tworzce go jednostki zajmuj cznie 48,5% terytorium
wojewdztwa. Poow tej powierzchni zajmuj tereny wiejskie o gstoci zaludnienia nie przekraczajcej 100 osb na 1 km2.
Rys. 9. Rozkad wskanika Wodr w powiatach wojewdztwa mazowieckiego
P RZA SNYS Z
O STRO KA
URO MIN
M AW A
CIECHA NW
SI E RP C
P O SK
M AK W
MAZ .
PU TUSK
O STRW
MAZ.
WY S ZK W
P O CK
LE G IO NOW O
NO WY D W R
M AZ.
G OSTY NI N
SO C HAC Z EW
Warto wska nika Wodr
0,75-1 ,00
0,50-0 ,75
WO O MIN
W GR W
SO K O W
P OD L.
O SI CE
WA RS ZAW A
MI S K
MAZ .
PR U SZK W
G RO DZI SK
O TW O CK
MAZ.
PIA SEC ZNO
YR ARD W
SIE D LC E
G ARW OL IN
G R J EC
0,25-0 ,50
B IA OB RZE GI
K O ZIEN IC E
0,125-0,25
0.00-0 ,125
PRZYS UCHA
RADO M
Z WO LE
SZY DO WI E C
L IP SKO
Porwnanie miar charakteryzujcych powiaty wskazuje na zwizek kondycji

rolnictwa z sytuacj na rynku pracy. Spord jedenastu powiatw o stopie bezrobocia niszej od redniej w regionie siedem wchodzio w skad obszaru, na
ktrym dostrzegalne jest odchodzenie rolnikw od zawodu. Byy to: Warszawa
6% oraz powiaty ziemskie: piaseczyski 8,3%, grjecki 9,7%, pruszkow-
150
Roman Lusawa
ski 11,4%, grodziski 11,5%, warszawski-zachodni 11,8 i miski 13,6%.

Zwraca uwag fakt, e pozostae cztery jednostki o niskim poziomie bezrobocia
to ssiadujce ze sob powiaty: garwoliski, siedlecki, osicki i sokoowski.
Mimo relatywnie lepszej sytuacji na rynku pracy warto Wodr obliczonego dla
tych czterech jednostek bya rwna redniej obliczonej dla grupy powiatw
o najniszej wielkoci wskanika. Mona zatem stwierdzi, e w tym przypadku
atwo zarobkowania poza gospodarstwami rolnymi nie decydowaa o ograniczeniu prowadzonej w nich produkcji. Istotne znaczenie miaa natomiast wysoko pac, jakie mona uzyska poza rolnictwem. Niemal wszystkie powiaty
cechujce si Wodr mniejszym od 1, wykazyway redni pac nisz od redniej wojewdzkiej. Wyjtek stanowiy powiaty: grjecki i kozienicki, ktre
do znacznie odbiegay na plus. Jedynie trzy jednostki z grupy o wikszym
nasileniu procesu ograniczania produkcji rolniczej (powiaty: miski, szydowiecki, otwocki) oferoway pace nisze od redniej w regionie.
Badanie korelacji Wodr ze zmiennymi opisujcymi poszczeglne gminy
(metoda krokowa) umoliwio wybranie najwaniejszych spord nich (tabela 4).
Tabela 4. Analiza regresji wielorakiej wskanika ograniczania dziaalnoci rolniczej
Parametr
STAA
Obsada trzody na 100 ha UR
Obszar obsugiwany rednio przez
gminn placwk owiatow
rednia wielko gminnej placwki
owiatowej (liczba dzieci)
Liczba mieszkacw na ko
szpitalne
Udzia wydatkw na bezpieczestwo
publiczne
Ocena
estymatora
1,59766
-0,00426
Bd standardowy
0,25736
0,00090
Statystyka t
6,20799
-4,7882
0,0000
0,0000
-0,13112
0,01655
-7,92017
0,0000
0,00690
0,00126
5,49157
0,0000
-0,00053
0,00016
-3,36805
0,0020
0,01448
0,00424
3,41265
0,0018

Model wyjani 93% cakowitej zmiennoci zmiennej objanianej (R-kwadrat = 93,85%,). Warto statystyki Durbina-Watsona (2,02) wiadczy o braku
zjawiska autokorelacji. Mona go zatem uzna za prawidowy (Luszniewicz,
Saby 1997).
Z powyszego zestawu zmiennych niezalenych najwiksze znaczenie miay
wskaniki dotyczce edukacji. Dodanie do modelu zmiennej obszar obsugiwany rednio przez gminn placwk owiatow wyjanio 73% cakowitej
zmiennoci analizowanego wskanika (R - kwadrat = 73,92%, skorygowane R-
151
kwadrat = 73,18%), a zmiennej liczba dzieci w placwce owiatowej dalsze

10% w zwizku z czym R - kwadrat wzroso do 83,94%. Korelacje w obydwu
przypadkach s istotne, o czym wiadcz modele regresji prostej zbudowane
oddzielnie dla kadej zmiennej niezalenej (wzory 1 i 2). Wyjaniy one odpowiednio: 79% i prawie 58% cakowitej zmiennoci wskanika Wodr. Zwraca
uwag krzywoliniowy charakter zwizku pomidzy obszarem obsugiwanym
przez jedn placwk podleg gminie, a narastaniem zjawiska ograniczania
produkcji przez gospodarstwa rolnicze. Oznacza ona, e kada nastpna szkoa
w gminie oddziauje na ten proces z wiksz si.
W odr = 5,5866 2,06104 ln(Opo)
(1)
gdzie:
estymowana warto wskanika ograniczania dziaalnoci rolniczej;
Opo obszar obsugiwany rednio przez gminn placwk owiatow;
R-kwadrat = 78,8669%
W odr = 0 , 0154915 Wpo 1, 04784
(2)
gdzie:
estymowana warto wskanika ograniczania dziaalnoci rolniczej;
Wpo rednia wielko placwki owiatowej (liczba uczniw);
Na tej podstawie mona postawi tez, e utrzymywaniu si rolnictwa sprzyja niszy potencja demograficzny i prawdopodobnie gorszy poziom ksztacenia
modziey. Pierwsza cz twierdzenia wynika z ujemnej korelacji pomidzy
analizowanymi zmiennymi, ktra oznacza mniejsz liczb dzieci w placwkach
o wikszym zasigu. Druga jest konsekwencj pierwszej. Liczba uczniw
w szkole wyznacza liczb klas (przepisy owiatowe). To determinuje liczb
godzin dydaktycznych (program nauczania), a w konsekwencji liczb nauczycieli, z ktrych kady musi przepracowa pensum. Wpywa rwnie na wysoko zarobkw pedagogw (liczba godzin ponadnormatywnych, dodatkw za
wychowawstwo itp.). Mae szkoy maj niewielkie moliwoci prowadzenia
polityki kadrowej. Nauczyciele takich placwek czsto pracuj w innych szkoach, na rnym poziomie nauczania (np. czc nauczanie pocztkowe z prac
w klasach 4-6 lub etat w szkole podstawowej z prac w gimnazjum czy nawet
w liceum). Oczywistym jest, e nie sprzyja to ich specjalizacji. Zwikszenie
odlegoci jak maj do przebycia uczniowie podnosi wydatki gmin na ich dowz i ogranicza nakady na inne cele (np. wyposaenie, pomoce naukowe). Jest
to dotkliwe, tym bardziej ostatnia reforma owiaty wprowadzia podzia szkolnictwa podstawowego na dwa stopnie, w zwizku z czym wzrosy koszty funkcjonowania owiaty ze wzgldu na konieczno rozbudowy administracji. Do-
152
Roman Lusawa
woona modzie ma ograniczony dostp do pozalekcyjnych form edukacji, co

jeszcze bardziej zmniejsza jako edukacji. Opisany mechanizm sprawia, e
niepodany ze wzgldw ekologicznych i spoecznych proces wyczania
gruntw z uprawy ulega osabieniu gwnie tam, gdzie ludno, ze wzgldu na
niszy poziom owiaty ma mniejsze szanse na zdobycie zawodu innego, ni
profesja rolnika. Przyczyna tego, e ochrona zasobw ziemi rolnej jest wynikiem pewnego rodzaju przymusu, moe by tylko jedna: niedostateczny poziom
dochodw z ziemi.
Natenie ograniczania produkcji rolniczej w powiatach pooonych w pnocno- zachodniej czci wojewdztwa byo nisze ni mona byo tego oczekiwa na podstawie analizy zmiennych charakteryzujcych organizacj owiaty
w gminach. Obszar ten tworzyo siedem spord dziesiciu jednostek o najwyszej w regionie obsadzie trzody chlewnej na 100 UR: (powiat uromiski -208
szt./100 ha, powiat sierpecki -162 szt., powiat ciechanowski -141, powiat gostyniski -135), powiat pocki -131, powiat putuski -125, powiat poski -123).
Wysokie pogowie wi wystpowao ponadto w powiatach: osickim, siedleckim, garwoliskim, i kozienickim. W omawianym modelu regresji wielorakiej
obsada wi na 100 ha UR dodana zostaa jako trzecia z kolei zmienna objaniajca. Wyjania dalsze 5,5% zmiennoci. Prawdopodobnie zwizek ten byby silniejszy, gdyby uwzgldni jego krzywoliniowy charakter, co pokazuje
rwnanie regresji prostej pomidzy zmiennymi:
Wodr = 4,4563 0,843824ln(Otch)
(3)
gdzie:
estymowana warto wskanika ograniczania dziaalnoci rolniczej
Otch obsada trzody chlewnej (szt./100 ha UR)
Pozostae dwie zmienne udzia wydatkw na bezpieczestwo publiczne
i liczba mieszkacw na ko szpitalne nie miay ju takiego znaczenia.
cznie wyjaniy zaledwie 4,3% cakowitej zmiennoci wskanika Wodr. Ich
obecno w modelu wskazuje, na fakt, e na decyzje producentw rolnych
wpywaj w pewnym stopniu warunki ycia tworzone przez samorzd na szczeblu powiatu.
Model czynnikw ksztatujcych poziom spoecznej akceptacji

na Mazowszu
Ustalone zalenoci pozwoliy na budow modelu czynnikw wpywajcych
na poziom spoecznej akceptacji rozwoju. Przedstawiono go na rysunku 10.
153
Zwraca uwag na wiksze, ni si powszechnie uwaa, znaczenie rolnictwa

jako czynnika wpywajcego na procesy rozwojowe. W warunkach wojewdztwa mazowieckiego uwidacznia si wpyw tej gazi gospodarki zarwno na
wielko dochodw ludnoci (udzia w PKB per capita), jak i na poziom akceptacji spoecznej.
Utrzymanie silnych (duych obszarowo) gospodarstw rolnych ley w interesie gmin peryferyjnych, typowo rolniczych, a take zurbanizowanych. W pierwszym przypadku s one czynnikiem gwarantujcym odpowiedni poziom dochodw ludnoci. W drugim, ze wzgldu na ograniczanie poziomu akceptacji mog
by czynnikiem uatwiajcym polityk przestrzenn. Podobne znaczenie maj
take: utrzymywanie gruntw w uprawie i wystpowanie na danym terenie
plantacji wieloletnich. Uwydatnia to problem gospodarowania gruntami rolnymi, zwaszcza zasobami areaw o wyszych klasach bonitacyjnych, poniewa
jako gleb sprzyja utrzymywaniu potencjau gospodarstw rolnych. Znaczenie
rolnictwa jako instrumentu polityki rozwoju uwidacznia si zwaszcza na obszarach zurbanizowanych regionu.
Rys. 10. Model czynnikw wpywajcych na stopie spoecznej akceptacji.
Udzia modzie y
szkolnej
w popula cji
Dochody gmin
per cap ita
Org aniz acja

o wiaty
Blisko
Warszawy
redni pozio m
Wykszta cen ia
mieszka cw
Zw izki potwierdzone modelami regresji

o w ysok im s topniu determinac ji
Zwizki po twie rdzone mo d elami re gres ji
o niskim st opniu determin a cji
Zw izki hipote ty czne
Ograniczanie
dziaalnoci
rolniczej
Od ogi
Udzia sad w
w powie rz chni gminy
o
Udzia
w
t
gru ntw or ny ch
ic
n
lo w powie rz chni gminy
R
Ro zdrob nienie
gos podarstw ro lnyc h
Akce pt acja
spoeczna
P KB
per capita
St op ie
urbanizacji
gminy
Gsto sie ci
handlowej
Obsada
trzody ch lewnej
Dostpn o
gazu z sieci
Mobil no
p ra cownikw
Zagszczenie
podmiotw
gospodarczych
154
Roman Lusawa
Interesujcym, cho nie ujtym w prezentowanym badaniu zagadnieniem,

jest wpyw wielkoci gospodarstw rolnych na mobilno siy roboczej. Wydaje
si, e ani obiekty obszarowo mae ani dobrze zmechanizowane gospodarstwa due
nie s w stanie zapewni zatrudnienia wszystkim czonkom rodziny rolniczej.
Na obszarach wiejskich za bardziej celowe uzna naley dziaania zmierzajce ku zwikszaniu poziomu wyksztacenia ludnoci nie tylko przez popraw
organizacji owiaty, ale przede wszystkim poprzez zwikszanie liczby miejsc
pracy dla ludzi o wyszym poziomie wyksztacenia.
Podsumowanie
Zgodnie ze stwierdzeniem zawartym w tytule opracowania, prezentowane
w nim wyniki wskazuj na potrzeb rozszerzenia modelu rozwoju wojewdztwa mazowieckiego poprzez szersze ni dotychczas uwzgldnienie roli wsi
i rolnictwa, jako czynnika nadajcego rozwojowi charakter rozwoju trwaego.
Znaczenie tej gazi gospodarki podnosi dodatkowo rol jej oddziaywania na
rodowisko naturalne (stosunki wodne, skad gatunkowy ekosystemw naturalnych, migracja gatunkw przyrody dzikiej). Nie bez znaczenia jest rwnie
wpyw rolnictwa na poziom zdrowotnoci spoeczestwa oraz kultur spoeczestwa (etos, folklor, krajobraz itp.). Wszystkie wymienione tu dobra publiczne s wanymi skadnikami bogactwa narodowego (Pszczkowski 1936).
Ze wzgldu na to, e rolnictwo w obecnej sytuacji nie jest w stanie zagwarantowa naleytej ich poday powinno uzyska subsydiarne wsparcie. Moe ono
polega na dziaaniach regulacyjnych w szczeglnoci w zakresie ochrony gleb
czy szeroko rozumianej przestrzeni, ewentualnie na wsparciu bezporednim
polegajcym na czeniu rozwoju przedsibiorczoci bezporednio z gospodarstwami rolnymi. Rozwizania takie od lat z powodzeniem stosowane s w krajach UE.
Bibliografia:
1. Grober U., Der Erfinder der Nachhaltigkeit, Die Zeit 1999, nr 48, s. 98.
2. Howe K.S., Perspektywy rozwoju obszarw wiejskich w Europie: kwestia
zrwnowaenia, w: Zawaliska K. (red. nauk.), Rozwj obszarw wiejskich.
Dowiadczenia krajw Europejskich, IRWiR PAN, Warszawa 2005.
3. Kwaniewski A., Wstp, w: Rzeczypospolita Polska, Agenda 21 10 lat po
Rio, raport wykonany na zlecenie Ministerstwa rodowiska w Narodowej Fundacji Ochrony rodowiska, Warszawa. 2002.
4. Lusawa R., Formation of the so-called Bacon Belt around the city on
the example of the Warsaw agglomeration, Annals of The Polish Assosiation of
Agricultural and Agribussiness Economists 2008, Vol. X, No. 5.
155
5. Lusawa R., Possibilities of assessing the diversity of economic growth at

a level lower than NUTS 3, Annals of The Polish Assosiation of Agricultural
and Agribussiness Economists 2009, Vol. XI No. 6.
6. Majewski E., Trway rozwj i trwae rolnictwo, Wydawnictwo SGGW,
Warszawa. 2008.
7. Markowski T., Zarzdzanie rozwojem miast, Wydawnictwo Naukowe
PWN, Warszawa. 1999.
8. Mangel H., Auf weg in die aktive Brgergesellschaft, Lndlicher Raum
print nr 42002.
9. Sobala-Gwosdz A., Orodki wzrostu i obszary stagnacji w wojewdztwie
podkarpackim, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu
Jagielloskiego, Krakw 2005.
10. Pszczkowski S., Zarys Ekonomji, Dom Ksiki Polskiej, Warszawa.
1936.
11. Strategia Rozwoju Wojewdztwa Mazowieckiego, Sejmik Wojewdztwa Mazowieckiego, Warszawa 2001.
12. World Commission on Environment and Development (WCED), Our
common future, Oxford University Press, Oxford 1987, s. 43.
Abstract
The study presents the results of research into development processes taking place
in the social sphere of mazowieckie province, a number of which are unfavourable
in terms of the economic development of the region and the state of the natural
environment. They lead to the conclusion that it is absolutely necessary to extend
the conception of the region development with the actions balancing the observed
tendencies. The study showed the essential role which agriculture may play in the
process.
Key words: sustainable development of the region, social sphere,
agriculture, strategies
RECENZJE
ZARZDZANIE NR 1 (3) ROK 2011
Edward Szczepanik, Ryzyko w dziaalnoci gospodarczej,

Wydawnictwo Wyszej Szkoy Menederskiej, Warszawa 2010, s. 299.
Ryzyko towarzyszy nieodcznie wszelkim przedsiwziciom gospodarczym,
pojmowanym w wskim znaczeniu tego terminu jako dziaalno wykonywana
w nadziei zysku. Ten ostatni bowiem, wedug popularnej definicji podawanej studentom, jest zdarzeniem przyszym i niepewnym. Dlatego od niepamitnych czasw usilnie poszukiwano sposobw, jeli nie wyeliminowania, to przynajmniej
ograniczenia ponoszonego ryzyka. Celowi temu su rozmaite instytucje prawne
i finansowe, z ktrych bodaj najbardziej znanymi s ubezpieczenia gospodarcze.
Do tej kategorii nale te rne postaci przekazw, wcznie z wekslem i czekiem,
pozwalajce unikn niebezpieczestwa utraty przewoonej gotwki, ale take
utraty spki. Umoliwiaj one rozoenie ryzyka na wiksz liczb podmiotw,
a w kapitaowej postaci uwalniaj od niego cz osobistego majtku przedsibiorcy.
W powojennym pwieczu wzroso niepomiernie ryzyko finansowe i stopniowo zdominowao cay obrt gospodarczy. Jest ono skutkiem zmiany charakteru
pienidza. W rezultacie drastycznego wzrostu cen ropy naftowej wywoanego politycznym kryzysem wojny izraelsko-arabskiej doszo cakowitej dematerializacji
pienidza, a wic zakoczenia procesu zainicjowanego w latach wielkiego kryzysu.
Waluta kruszcowa bya naturalnym i powszechnie akceptowanym miernikiem wartoci i porednikiem wymiany. Jej zdolno patnicza okrelona bya iloci kruszcu, a w systemie bimetalicznym, rwnie rynkow relacj midzy zlotem i srebrem.
Obecny pienidz jest cakowicie oderwany od materialnego nonika, a jedyn racj
jego zdolnoci patniczej jest autorytet wadzy pastwowej. Rzeczywista warto
wzgldem innych walut zaley od polityki kursowej, a jeszcze bardziej od zaufania
do gospodarczej i politycznej stabilnoci pastwa emitenta.
Zarazem, wspczesny system bankowy umoliwia niemal dowoln kreacj
tzw. pochodnych instrumentw finansowych. Na skutek tego lawinowo ronie
warto obrotw w tym segmencie rynku, co prowadzi do jego cakowitego oderwania od potencjau wytwrczego sfery rzeczowej. W literaturze przedmiotu
nierzadkie s wypowiedzi oceniajce, i suma globalnych obrotw finansowych
dwudziestokrotnie przewysza warto wiatowego PKB wytworzonego w realnej sferze gospodarki. Ten ostatni segment naleaoby jeszcze zweryfikowa
o warto ulotnych usug, a wic nie zwikszajcych zasobu trwaych dbr 1 .
1
Przykadem takiej usugi jest choby suto opacany koncert gwiazdeczki pop. Honorarium
powikszyo PKB, a po koncercie zostao jedynie wspomnienie.
158
Recenzje
Strumie usug finansowych jest nadzwyczaj podatny na oddziaywanie rnorodnych czynnikw decydujcych o jego nateniu i wartoci. Wahania w segmencie finansowym przenosz si na ca wspczesn gospodark charakteryzujc si swoist nadwraliwoci koniunktury. Na skutek tego ryzyko
gospodarcze ulego nieuchronnemu spotgowaniu. Wyjtkowo uyteczne s wic
wszelkie badania tego zjawiska niezbdne dla opracowania metod ograniczania
ryzyka i wskazania sposobw zracjonalizowania postpowania przedsibiorcw. Zatem recenzowana ksika podejmuje temat o szczeglnej aktualnoci.
Autor uwzgldnia moliwie najbardziej aktualne dane dotyczce nie tylko
polskiej, ale rwnie wiatowej gospodarki. Jest to wan zalet ksiki. Zbyt
czsto bowiem podstaw podobnych rozwaa s informacje rdowe pochodzce sprzed lat kilku, a w warunkach wspczesnej gospodarki charakteryzujcej si szybkimi i nagymi zmianami zazwyczaj maj one ju tylko warto
historyczn. Podobnie, godnym uwagi jest te uwzgldnienie w rozwaaniach
skutkw procesw globalizacyjnych, ktrych oddziaywaniu podlegaj wszystkie gospodarki narodowe. Globalizacja wspksztatuje warunki gospodarowania rwnie polskich przedsibiorcw, wydatnie rzutujc na skal i charakter
dotykajcego ich ryzyka. W tej sferze godnym odnotowania jest negatywny
wpyw tych procesw na stan ochrony pracy i jako polityki spoecznej. Zjawisko to wymaga uwanej analizy. Wielkie kapitay s przestrzennie plastyczne,
zdolne do porzucenia nawet inwestycji wzniesionej na surowym korzeniu 2 ,
jeeli w innym regionie geograficznym pojawi si szansa nadzwyczajnej multiplikacji zyskw. Wprawdzie autor nie dokonuje bardziej szczegowej analizy
procesw globalizacyjnych, ale bynajmniej nie jest to usterk publikacji. Przeciwnie, dyskutowanie tego problemu dalece wykracza poza jej przedmiot, a ja
pozwalam sobie na t refleksj jedynie z racji osobistych zainteresowa procesami zachodzcymi we wspczesnej gospodarce wiatowej.
Na uwag i pozytywn ocen zasuguje przedstawienie w osobnym rozdziale
ryzyka gospodarczego obciajcego sektor maych i rednich przedsibiorstw.
To w jego obszarze jak podaje autor dziaa blisko 99% oglnej liczby podmiotw gospodarczych zarejestrowanych w krajach Unii Europejskiej, a wytwarzaj one cznie okoo 60% wsplnotowego PKB. Jest to wic znaczca
cz organizmu gospodarczego, ale rzadko przycigajca uwag analitykw
interesujcych si ryzykiem gospodarczym. Zazwyczaj obiektem naukowego
zainteresowania s procesy zachodzce w wielkich korporacjach lub zjawiska
ujmowane w globalnej skali. Dlatego te analizy dokonane przez autora oraz
spostrzeenia i wnioski przedstawione w tej czci publikacji maj szczegln
warto praktyczn. Tym bardziej, i w obszarze maych i rednich organizmw
gospodarczych liczn grup s pocztkujcy przedsibiorcy. Nie maj oni koniecznego dowiadczenia, co zwiksza ciar dotykajcego ich ryzyka. Lektura
2
To jest pikne rodzime, a dzisiaj zapomniane okrelenie. Zamiast niego wszyscy chtniej posuguj si anglicyzmem green field.
Recenzje
159
recenzowanej ksiki dostarczy im porcj koniecznej wiedzy praktycznej i moe przestrzec przed nadmiernym ryzykiem.
Podobnie uytecznym jest rozdzia powicony analizie ryzyka wicego
si z wykorzystaniem kredytw konsumenckich. Jestemy wiadkami dynamicznego rozrostu tej formy dziaalnoci bankw i parabankowych instytucji
finansowych. Towarzyszy jej wyrane poluzowanie rygorw polityki kredytowej. rodki finansowe s udostpniane bez przeprowadzenia naleytej i dostatecznie wnikliwej analizy zdolnoci patniczej kredytobiorcy. Istnieje groba
narastania wolumenu trudnych niespacalnych kredytw, nieuchronnie prowadzcych do kryzysu sytemu finansowego. Dowiadczyy ju tego niektre
zachodnie systemy bankowe.
Autor potrafi przejrzycie scharakteryzowa obszary i postaci ryzyka zwizanego z natur handlu zagranicznego, midzynarodowych rozlicze walutowych
oraz rnych form kredytu kupieckiego i bankowego, majcych zastosowanie w tej
sferze stosunkw gospodarczych. Rwnie te rozdziay pracy oceniam jako nader
przydatne dla przedsibiorstw uczestniczcych w obrocie midzynarodowym.
Naley przy tym mie na uwadze znaczcy udzia importu i eksportu w naszym
krajowym produkcie.
Recenzent jest prawnikiem cywilist. Dlatego nie moe pomin dwch
drobnych uwag krytycznych dotyczcych materii prawa gospodarczego. W ksice
uywa si powszechnie wyraenia firma na okrelenie przedsibiorstwa.
Tymczasem, zgodnie z ustalon tradycj w prawie polskim, firma jest tylko
nazw, pod ktr przedsibiorca prowadzi dziaalno gospodarcz. Druga uwaga
dotyczy instytucji siy wyszej jako przesanki zwalniajcej z odpowiedzialnoci za niewykonanie lub nienaleyte wykonanie zobowizania. Powoujc si
na opini jednego ze znawcw prawa morskiego, autor wywodzi to pojcie
z prawa anglosaskiego. By moe prawnicy morscy s tak zafascynowani
dokonaniami angielskiej marynarki, i wszystko kojarzy si im z tym krajem.
W rzeczywistoci instytucja siy wyszej legitymuje si o wiele starsz i bardziej nobliw tradycj. Znana bya bowiem ju rzymskim jurystom.
Te dwie krytyczne uwagi prawnika nie wpywaj na wysok ocen recenzowanej ksiki. Bya ona dla mnie interesujc i pouczajc lektur. Reasumujc
wic rozwaania przedstawione w recenzji, dostrzegam wysok praktyczn
przydatno tej publikacji, zwaszcza dla menederw i dla pracownikw
wspokrelajcych polityk handlow przedsibiorstw i wsptworzcych ich
finansowe decyzje. Przyswojenie jej treci bez wtpienia pozwoli na racjonaln
ocen rnego rodzaju ryzyka, nieuchronnie przecie towarzyszcego wszelkiej
dziaalnoci gospodarczej.
Henryk J. Goryszewski
RECENZJE
Zdzisawa Janowska, Zarzdzanie zasobami ludzkimi,

Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2010, s. 278.
Ukazaa si ksika autorstwa prof. Zdzisawy Janowskiej zatytuowana Zarzdzanie zasobami ludzkimi. Tytu jednoznaczny, niepozostawiajcy wtpliwoci co do jej treci.
Ksika, pomylana jako podrcznik, przeznaczona jest dla studentw ekonomii, zarzdzania, socjologii w wyszych uczelniach rnych typw, suchaczy
szk zarzdzania, uczestnikw kursw dla menederw i praktykw zajmujcych si sprawami personalnymi. Mona postawi pytanie, czy nie jest to zbyt
szeroki diapazon odbiorcw oraz czy ksika, w sensie dydaktycznym, nie handlowym, ma szans trafi do wszystkich w/w adresatw i zaspokoi ich oczekiwania. Powinna!
Autorka uwzgldnia, i w dobie wspczesnej statystyczny pracownik zmienia prac kilka, jeli nie kilkanacie razy w cigu swojej yciowej aktywnoci
produkcyjno-usugowej. Ba, zmienia nawet kilka razy zawd! A zatem kalejdoskop wiedzy, wiadomoci i umiejtnoci zawarty w ksice bdzie mu zapewne
przydatny w rnego rodzaju pracach i na rnych stanowiskach. Nic bowiem
nie jest dane raz na zawsze, jak uczy popularne i mdre porzekado. Jak za
pokazuj rne badania, np. prof. Rockiego (obecnie senatora i przewodniczcego Pastwowej Komisji Akredytacyjnej), przedsibiorcy w wikszoci preferuj
oglne przygotowanie pracownikw, anieli stricte technologiczne (specjalistyczne), zakadajc, e to ostatnie jest tylko kwesti niedugiego czasu i dowiadczenia. Oczywicie dotyczy to okrelonej klasy zagadnie. Wyczerpanie w jednej ksice kompletu zagadnie z jednej dziedziny wiedzy jest nawet prawie
niemoliwe. W prezentowanej pracy brak jest np. zagadnie tak cile zwizanych z ZZL, jak rozwizywanie problemw i podejmowanie decyzji, etyki kierowania, omwienia stosunkw pracy, kontrolowanie... Ale recenzja ksiki ma
dotyczy tego, co jest w opracowaniu a nie tego, czego nie ma. Byaby to bowiem atwizna i zwyky brak uczciwoci.
Poniewa opracowanie Z. Janowskiej jest wielowtkowe i obszerne, oczywicie
w granicach przedmiotu ZZL, trudno byoby znale wsplny mianownik dla tak
wielu tematw. Dlatego skoncentrujemy si w tej recenzji na tematyce poszczeglnych rozdziaw, co zgodne jest z wymogami stawianymi takim pracom.
162
Recenzje
Rozdzia pierwszy, zdecydowanie najobszerniejszy, zatytuowany zosta: Zarzdzanie zasobami ludzkimi w gospodarce globalnej Bogactwo danych, egzemplifikacja polskich i zagranicznych danych, wnioskw itd. stanowi tre tego
rozdziau. Mgby suy on jako kanwa dla caego oddzielnego opracowania
ksikowego. Wida, i ten temat spoeczno-gospodarczy jest autorce bliski
i dobrze znany oraz e doskonale czuje jego materi.
Struktur rozdziau stanowi osiem zagadnie (tu nieco skomasowanych). S
nimi mianowicie: planowanie zasobw ludzkich w dobie globalizacji, ZZL
w globalnym otoczeniu, strategie organizacji osobowych w poczeniu ze strategi ogln firm, zarzdzanie, polityka personalna i przemiany w gospodarce
polskiej ze szczeglnym uwzgldnieniem restrukturyzacji przedsibiorstw.
Szczeglnie cennym fragmentem tego rozdziau jest tabela pokazujca porwnawczo cechy strategii oglnej, cechy strategii zarzdzania/kierowania ludmi
w procesie pracy oraz cechy polityki personalnej. Nie s to bowiem pojcia ani
dziaania tosame, jak si czasem popularnie i niesusznie sdzi.
Oglny wydwik rozdziau jest nieco pesymistyczny, ale jest to pesymizm
udokumentowany i uzasadniony. Okazuje si, e gospodarka Polska i zarzdzanie ni na tle innych krajw europejskich i pozaeuropejskich wcale nie przedstawia si kwitnco. I nie przesoni tych faktw epatowanie w rodkach masowego
przekazu wiadomociami o polskim cudzie gospodarczym i zielonej wyspie europejskiej. To raczej bardzo pozytywny zbieg okolicznoci. Gdyby to rzeczywicie
by wielki sukces, warto spyta, podobnie jak to zrobi powany polski socjolog,
Z. Bauman, jak spoeczestwo polskie w sukces odczuo, a take o to, jak dzielony
jest dochd narodowy. Odpowied musi by zawstydzajca; zawstydzajce polskie
wadze, ktre wywodz si przecie z Solidarnoci ruchu spoecznego, ktry
mia za zadanie podnie stop yciowa spoeczestwa. Oznacza to, e jeli odnielimy sukces gospodarczy, korzysta z niego tylko elita polityczna, za pozostaa
cz spoeczestwa nie! W rozdziale znajdujemy na to mnstwo przykadw. Ot,
choby jeden z nich: Cho wystpuje stay wzrost gospodarczy, nie kreuje on nowych miejsc pracy, lecz wrcz przeciwnie prowadzi porednio do ograniczenia
zatrudnienia. Z czym za jest zwizane ograniczenie zatrudnienia, czyli bezrobocie
nie ma potrzeby pisa. Martwi szczeglnie fakt, e autorka nie prognozuje znaczcej poprawy sytuacji w omawianych kwestiach.
Lekki niepokj moe budzi, zwaszcza przy czytaniu pierwszych czci
rozdziau, nadmierne, wydaje si, przywoywanie amerykaskich pozytywnych
przykadw. Nie zawsze to, co dobre i suszne w jednych krajach, np. w USA,
musi by dobre w innych. Jest na to wiele przykadw. Mona tu przytoczy
ca ksik E. Marx Przeamywanie szoku kulturowego. Warto te odnie si
do cytowanego pozytywnie Jacka Welcha, ktry, owszem, sprawnie prowadzi
GE, ale jednoczenie jednym pocigniciem pira zwolni z pracy 150 000
pracownikw. Do pyrrusowy sukces. W polskich warunkach nie do przyjcia
i nie do zrealizowania. Naley jednoczenie zaznaczy, e znaczna cz rozdziau powicona jest analizie polskiej gospodarki i polskim przykadom.
Recenzje
163
Rozdzia drugi nosi tytu: Planowanie i organizowanie zasobw ludzkich

w organizacjach. Planowanie zawsze byo immanentn cech kadego dziaania
i kadej formalnej organizacji. Jeli tylko organizacja i dziaanie miay znaczenie teleologiczne. W Polsce prbowano wiza planowanie przez jaki czas
z poprzednim ustrojem spoeczno-ekonomicznym; pokazywa to jako jego cech charakterystyczn i bdn. Szybko jednak wycofano si z tego infantylnego politycznie i naukowo zarzutu. Przecie ju jeden z pierwszych twrcw
naukowego kierowania i zarzdzania H. Fayol wymienia je jako pierwszy
element struktury kierowania/zarzdzania, uywajc sowa przewidywanie.
Autorka nie siga w omawianym przypadku do historii, przekadajc nad ni
potrzeby teraniejszoci. Susznie. Dziaanie i organizacja bez planowania mog
by jedynie rozpatrywane w kategoriach zjawisk; nigdy procesw.
Poniewa planowanie posiada tak wane funkcje w procesie kadego dziaania i kadej organizacji, to trzeba postawi wczeniej szereg pyta, aby byo
ono racjonalne. I autorka stawia takie pytanie ju w drugim akapicie rozdziau.
Spjrzmy zatem, jakie to s pytania:
jakiego rodzaju dziaania musz by wykonane, aby mona byo uzyska
zamierzony cel,
kto i w jaki sposb bdzie je realizowa,
w jaki sposb naley wykorzysta do ich realizacji zasoby ludzkie,
do jakich zada naley pozyska nowych pracownikw,
jakie bd ewentualne koszty wprowadzenia zmian w sferze zatrudnienia.
Planowanie ZZL, bo o takie tu chodzi, jest obecnie nieodcznym elementem
planowania strategicznego i autorka mocno podkrela to zjawisko. Strategi za,
aby bya efektywna a nie bya jedynie pewn syntez, naley rozpracowywa
w fazie jej budowania, moliwie jak najdokadniej, rozbijajc j na dziaania
elementarne. Janowska dokonuje takiego zabiegu . Jako elementy planowania
strategicznego znajdujemy tu wic problemy rekrutacji, selekcji, specyfiki naboru kadry kierowniczej i zapewnienie rwnych szans w dostpie do pracy kobiet i mczyzn
Rozdzia trzeci opatrzono tytuem: Uczestnictwo w organizacji adaptacja
zawodowa.
Waciwe zrozumienie i realizowanie tych poj i dziaa przez mdre kierownictwa firm przynosi przede wszystkim korzy wanie im oraz organizacjom. Przedsibiorstwo, obojtnie jak rozumiane i definiowane, to nie tylko
fabryka przynoszca zyski i dochody, to take rodowisko w ktrym pracownicy spdzaj 1/3 kadego dnia pracy. I chociaby tylko z tego wzgldu uczestnictwo w yciu organizacji i przystosowanie do waciwego funkcjonowania
w niej jest problemem bardzo wakim, bodaj najwaniejszym.
Zamieszczenie takiego rozdziau w ksice jest zatem ze wszech miar uzasadnione. Niestety te zjawiska i procesy s w Polsce niedoceniane, ba, nawet
lekcewaone. Wynika to z aktualnych warunkw spoecznych i ekonomicznych
oraz z przyjcia w zarzdzaniu (w zdecydowanej wikszoci) tzw. metody sita,
164
Recenzje
przeciwstawnej metodzie inwestowania w kapita ludzi. Kiedy na jedno wolne

miejsce pracy czyha kilkudziesiciu (to nie pomyka) bezrobotnych, waciciele
firm, organizacji i przedsibiorstw, kimkolwiek oni s, nie musz myle o procesie adaptacji i partycypacji. Ta ostatnia wrcz im przeszkadza. Pokazay to
m.in. badania prof. L. Gilejki. Pokazaa to take praktyczna interpretacja wytycznych UE w sprawie powoywania rad pracowniczych. Wytyczne UE mwi o powoywaniu rad pracowniczych, poczwszy od 20. zatrudnionych, a w szczeglnych
i uzasadnionych przypadkach od 50. W Polsce przyjto zasad i to w spnionym
terminie, po interwencjach UE i rady bd powoywane od 50. zatrudnionych.
Opisujc wielostronnie procesy adaptacji w takich paszczyznach, jak grupy
zawodowe, szkolenie, kultura organizacyjna, sam zabieg wprowadzenia do
pracy, autorka przywouje (podobnie jak w wielu innych przypadkach i rozdziaach) przykady z USA i innych krajw zachodnich. W tym przypadku warto
byo jednak odstpi od tej zasady i zwrci si ku wschodowi, konkretnie ku
Japonii. Przykady z krajw o tzw. zachodniej kulturze, cho mdre i zasadne,
s tylko jednostkowymi przykadami z wielkich korporacji. Natomiast w Japonii jest to system. Wany! Bo kt pamita 147 dzie swojej pracy? Nikt. Ale
pierwszy dzie, wtedy kiedy zaczyna si adaptacja, pamita kady.
Rozdzia czwarty nosi tytu: Motywowanie do pracy. Jego zawarto sprowadza si do 3 gwnych zagadnie. Pierwsze, to omwienie samej istoty motywowania do pracy, drugie zwizane jest z ocenami pracowniczymi, trzecie,
ktre zajmuje najwicej miejsca, powicone jest wycenie pracy i szerokiemu
diapazonowi wynagradzania za ni.
Autorka uznaje, e przeomu w problematyce zwizanej z motywowaniem
do pracy dokona F. Herbzberg (?!). Napisaa: Pierwszej rewolucji w spojrzeniu na istot motywacji pracowniczej dokona F. Herzberg. Jego te uwaa si
za twrc teorii wzbogacenia treci pracy. Watro odnotowa, e Z. Janowska inaczej przedstawia metodologi bada Herzberga, anieli inni autorzy.
Pisze: F. Herzberg swoje interesujce badania przeprowadzi w latach szedziesitych wrd zbiorowoci zrnicowanej kulturowo i zawodowo. Cho
w badaniach dominowaa zbiorowo amerykaska , znaleli si w niej rwnie
reprezentanci Europy (z Finlandii i Wgier). Wrd badanych byli midzy innymi kierownicy redniego szczebla z przemysu , handlu i rolnictwa, oficerowie
wojska, naukowcy, zarzdcy domw, nauczyciele i szpitalny personel pomocniczy. Z kolei J. Adair, uczestnik seminarium prowadzonego przez Herzberga
w Londynie, w ksice Anatomia biznesu Motywacja (s.72) pisze tak: Po dwch
pilotujcych badaniach zesp badawczy rozpocz badania nad nastawieniem do pracy u 203 inynierw i ksigowych pracujcych w dziewiciu fabrykach i zakadach z okolic Pittsburga. Opis i pniejsza dyskusja na temat tych
bada stanowi tre Motywacji do pracy.
Poniewa w ksice nie ma oddzielnego rozdziau powiconego ocenom
pracowniczym, zagadnienie to jest do szeroko omwione w kontekcie motywowania i motywacji. Uznano, e polityka ocen pracowniczych w aspekcie
Recenzje
165
realizowania modelu zasobw ludzkich wydaje si szczeglnie istotna. Znajdujemy wic w opracowaniu omwienie metody 360 stopni, ocen opart na
technice wydarze krytycznych, ocen nazwan BARS, uwzgldnia si samoocen. Du wag autorka przypisuje ocenom kompetencji pracowniczych,
ktre jej zdaniem s bardzo przyszociow technik oceniania. Temu problemowi, ocenom przyszociowym, powica si znaczn cz rozdziau.
Najwicej jednak miejsca udzielono podstawie wszelkiego motywowania:
systemowi wynagradzania i jego tendencjom rozwojowym. Uznano, e przyszo motywowania materialnego zwizana jest z wynagrodzeniem za kompetencje. Ale i tu nie naley przesadza. Bowiem wszelka prawda doprowadzona
do skrajnoci moe si rwna nieprawdzie, na potwierdzenie czego znajdujemy zmieszczone w tyme rozdziale argumenty. Sytuacj nowoczesnoci wynagrodze w polskich przedsibiorstwach Z. Janowska przedstawia nastpujco:
() badania prowadzone w polskich przedsibiorstwach dowodz wielu niedostatkw w systemach wynagradzania, wynikajcych przede wszystkim z nieprzywizywania wagi do motywacyjnego znaczenia wiadcze pozapacowych,
niewizania wysokoci pacy z jej wycen, czyli wartociowaniem pracy.
Oceny, aby byy motywacyjne i sprawiedliwe, powinny opiera si m.in. na
wartociowaniu (wycenie) pracy. W zwizku z tym dokadniej zreferowane s
2. metody: zagraniczna Heya i polska UMEWAP 95. Naleaoby doda i
UMEWAP-95 zosta zmodyfikowany i numerujemy go teraz, w zwizku z naniesionymi poprawkami 2000.
Niejako kontynuacj tego rozdziau jest rozdzia pity: Motywacyjna funkcja
szkole i zarzdzania karier.
Autorka zaczyna od definicji szkole. Przytacza ich kilka. Wyrni naley
te, ktre mwi o nich jako o niekoczcym si procesie zwizanym z niebywale szybkim rozwojem wiedzy i staymi zmianami dokonujcymi si w organizacji w warunkach globalizacji. Doprowadzaj one do nastpnego stwierdzenia
godnego uwagi, a mianowicie, e: wspczesne organizacje staj si organizacjami uczcymi si, traktuj szkolenie jako integraln cz codziennej dziaalnoci. Aby szkolenie mogo speni swe zadania, jego efektywno musi
by rozpatrywana z punktu widzenia organizacji i z punktu widzenia szkolonego (ewentualnie in spe) pracownika. () celem szkolenia z punktu widzenia
przedsibiorstwa jest rozwj potencjau ludzkiego, pozwalajcego organizacji
zwikszy konkurencyjno, przyczyni si do wzrostu, take do przetrwania
firmy. Z punktu widzenia pracownika szkolenie pozwala rozszerzy , udoskonali
posiadan wiedz i umiejtnoci, przygotowa si do odgrywania nowej roli zawodowej. Uczestnictwo w szkoleniu traktowanym jak cigy proces zaspokaja
potrzeb samorealizacji, integruje pracownika z instytucj, sprzyjajc jednoczenie realizacji cieki wasnej kariery. Jako drugi warunek efektywnoci szkolenia autorka uznaa wybr odpowiedniej jego metody. Winno ono by takie, aby
stwarzao moliwo aktywnoci, stymulowao i uatwiao uczenie si, uatwiao
transfer nabytej wiedzy i umiejtnoci z miejsca szkolenia do praktyki.
166
Recenzje
Szeroko rozbudowany paragraf rozdziau traktuje o robieniu kariery i jej

funkcji motywacyjnej. Jest to cz bardzo interesujca przede wszystkim ze
wzgldw teoretycznych, ale praktycznych take. Karier mona bowiem traktowa na wiele sposobw. W ksice przedstawione s one nastpujco: orientacja realistyczna, orientacja badawcza, orientacja artystyczna, orientacja spoeczna, orientacja przedsibiorcza, orientacja konwencjonalna, ukierunkowania
techniczno-funkcjonalne, ukierunkowania na zarzdzanie, ukierunkowania
twrcze, ukierunkowania na autonomi i niezaleno, ukierunkowania na bezpieczestwo.
Jak wida, rodzajw kariery jest wiele; niekoniecznie wic musi wiza si
ona z awansem pionowym, jak si popularnie sdzi. Waniejszym wydaj si
zarzdzanie karier. Zarzdzanie przez kogo? Przez organizacj i jej kierownictwo czy przez zainteresowanego pracownika? Autorka rozstrzyga ten dylemat
teoretycznie w sposb nastpujcy: Z punktu widzenia organizacji zarzdzanie
karier ma do osignicia trzy cele:
zaspokoi potrzeby organizacji w zakresie zastpstw na stanowiskach
kierowniczych,
zatrudnia obiecujcych pracownikw i zapewni im odpowiednie szkolenia, ktre pomog im w wypenianiu obowizkw,
zapewni pracownikom o odpowiednich predyspozycjach pomoc, ktra
pozwoli wykorzysta ich uzdolnienia do robienia kariery.
Strategia dziaa pracownika w procesie zarzdzania karier powinna odnosi si do:
oceny (w rnych etapach swojego ycia) zdolnoci, zainteresowa i systemu wartoci,
okrelania celw zawodowych i metod ich osigania,
wykorzystywania wszelkich sposobw gwarantujcych stay rozwj,
wspdziaania z bezporednim przeoonymi menederem personalnym
w sprawie planowania i rozwoju kariery.
Zaznaczone wyej w nawiasie etapy ycia zwizane z robieniem kariery maj nastpujc struktur:
1. etap przygotowania do kariery do 25 roku ycia
2. okres wczesnej kariery do 34 roku ycia
3. okres stabilizacji od 35- 45 roku ycia
4. okres pnej kariery do emerytury.
Rozdziaowi szstemu nadano tytu: Uczestnictwo pracownicze w systemie
organizacji pracy i sferze zarzdzania organizacj.
Tre rozdziau stanowi trzy zasadnicza zagadnienia: pierwsze omawiajce motywacyjn stron dobrej organizacji pracy, a wic bdce niejako kontynuacj dwu poprzednich rozdziaw tematycznie zwizanych z motywowaniem
i motywacj. Drugie z omawianych zagadnie dotyczy wzbogacenia samej pracy, nadanie jej wartoci autotelicznej, poprzez tworzenie autonomicznych grup
Recenzje
167
pracowniczych. Trzecie zagadnienie, najobszerniej potraktowane, to partycypacja pracownicza przedstawiona przede wszystkim jako rdo motywacji.
Cech charakterystyczn rozdziau jest jego konstrukcja opierajca si w zdecydowanej wikszoci na przykadach. Odnie mona wraenie, i autorka
postanowia przekona czytelnikw do realizowania programu uczestnictwa
w yciu organizacji i partycypacji w zarzdzaniu poprzez pokazywanie pozytywnych przykadw z caego wiata. Teorii tu mao. Jest to wic rozdzia
przede wszystkim dla tych, ktrych przekonuj fakty i ktrzy chc na nich opiera swoj dziaalno zarzdczo-kierownicz.
Motywowanie poprzez waciw organizacj pracy sprowadzono do trzech
czynnikw: a/ rotacji pracy, b/ rozszerzania zakresu zada dla pracownikw
wykonawczych i c/ wzbogacenia treci pracy.
Przez rotacj pracy (a) autorka rozumie: systematyczne przechodzenie
od jednej czynnoci roboczej do drugiej, np. co kilka godzin, co tydzie lub
jeszcze rzadziej. Celem rotacji jest przejcie od pracy jednorodnej , nucej,
przy ktrej nie mona spoytkowa zdobytych kwalifikacji, do zaj rnorodnych, umoliwiajcych wykorzystanie nabytej wiedzy lub jej poszerzenie przez
nauczenie si nowych specjalnoci.
Rozszerzanie zakresu zada (b) oznacza powikszanie pracy polegajce na
poczeniu zarwno podobnych, jaki rnorodnych zada w wiksz cao.
Definicja ta oznacza wg niektrych badaczy problemu swobod robotnika
w zakresie wyboru metod i okrelania rytmu pracy, sprawowania dozoru i ponoszenie przez niego odpowiedzialnoci za jako pracy, rodki pracy oraz ich
konserwacje i napraw.
Metoda wzbogacenia treci pracy (c) jest o wiele gbsza od wczeniej
omwionych, poniewa do zrnicowanego i szerszego zakresu pracy dochodz
czynniki zwizane z planowaniem swojej pracy i kierowaniem ni wraz z ponoszeniem za ni cakowitej odpowiedzialnoci. Wzbogacenie pracy czy
autorka z teori Herzberga.
Problemy partycypacji pracowniczej w zarzdzaniu, ktre stanowi znaczn
cz rozdziau, nale, w szerokiej interpretacji, do sfery polityki. Dowioda
tego najnowsza historia Polski. Udzia pracownikw w zarzdzaniu organizacjami, nie tylko rozumianymi jako przedsibiorstwa produkcyjno-usugowe,
decyduje w sumie o losie milionw ludzi. Decyduje o poziomie materialnym
ycia pracownikw, o ich miejscu w strukturze spoecznej. Nie mona ich wic
ogranicza tylko do problemw zwizanych z funkcjonowaniem i organizacj
poszczeglnych zakadw pracy.
W ksice partycypacja pracownicza omwiona przedstawiona zostaa
w czterech aspektach:
Pierwszy aspekt dotyczy wpywu na rozwizywanie podstawowych problemw organizacji
168
Recenzje
Drugi aspekt partycypacji dotyczy wpywu na wykonawstwo pracy na poziomie grupy roboczej, tj. decydowania o rodzaju wielkoci i sposobie wykonywania zada
Trzeci aspekt dotyczy wspuczestnictwa w zyskach przedsibiorstwa
Czwarty aspekt partycypacji dotyczy wspuczestnictwa we wasnoci
przedsibiorstwa.
Nie jest to jedyny rozdzia partycypacji na czci skadowe.
Waniejszym, ni teoretyczne rozwaania na ten temat, wydaje si funkcjonowanie partycypacji w praktyce. Autorka obficie pokazuje, jak przedstawia si
jej realizacja w licznych krajach Europy i wiata. Moe tylko nieco po macoszemu
potraktowano Japoni. Synne ringi, namawaschi oraz kultowe trzy wite skarby,
a take kaizen stanowice podstaw zarzdzania w tym kraju s bardzo efektywne.
Znajduje to swj wyraz w braku wikszych zaburze w japoskim systemie zarzdzania i w stabilizacji pozycji Japonii na rynkach i w gospodarce wiatowej,
a take zwizane jest z jakoci towarw i usug. Niestety w specjalistycznej
literaturze polskiej zainteresowanie tymi procesami i problemami jest raczej
marginalne i traktowane jako pewna egzotyka.
Uczestnictwo pracownicze w systemie organizacji pracy i zarzdzania w Polsce
jest oceniane przez autork nie najlepiej. Wyraon opini opiera na konkretnych przykadach.
Rola kadry kierowniczej w procesie zarzdzania zasobami ludzkimi jest tematem rozdziau sidmego.
Zakres i sownictwo pojcia kadry zostay potraktowane szeroko. Kadra to
superliderzy, menederowie, menederowie wiedzy, menederowie midzynarodowi, kierownicy pierwszej linii, kierownicy, szefowie, przywdcy, przywdcy personalni. Dowiadujemy si rwnie, co jest bardzo istotne, jakie s i jakie
powinny by desygnaty w/w, szczeglnie wobec wymogw stawianych przez
organizacje i pracownikw wykonawczych XXI wieku. Lista cech wynika
z konstrukcji mylowych autorki, ale oparta jest take na wynikach bada przeprowadzonych wrd w/w. Oto owe cechy (by moe nie wszystkie zostan
wymienione, poniewa s one uwzgldniane w caym rozdziale, a nie zgrupowane w jednym miejscu): mylenie globalne, docenianie rnorodnoci kulturowej, dziaania oparte na systemie wartoci, ktry bdzie godny naladowania,
praca zespoowa, usamodzielnianie pracownikw, dzielenie si wadz, dbanie
o satysfakcj klienta, odpowiedzialno spoeczna, fachowo, dyscyplina, innowacyjno, silna osobowo, koncentracja na wybranych zagadnieniach, samowiadomo, samokontrola, wysoki poziom inteligencji, przywdztwo personalne, nabywanie nowych umiejtnoci, aktywizowanie podwadnych, wysokie standardy
etyczne, talent, umiejtno kierowania sob, efektywno mylenia, wykorzystywanie i rozwijanie kompetencji pracowniczych, charyzma, przedsibiorczo, aktywno, lojalno wobec podwadnych, koordynowanie, doradztwo,
partnerstwo, docenianie rnorodnoci kulturowej, odpowiedzialno i wraliwo spoeczna zwizana z podwadnymi, sia charakteru.
Recenzje
169
Lista cech niezbdnych do sprawowania funkcji kierowniczych jest, jak wida, duga i nieatwa do zrealizowania. Tym bardziej, e powiksz j zapewne
kopoty pracy codziennej, ktre zazwyczaj nie s umieszczane w adnych standardach.
Autorka konstatuje, i dawny kierownik odchodzi w przeszo, a zwycizcami w bezpardonowej walce konkurencyjnej pastw i organizacji zostan
te organizacje, ktre bd chciay i umiay sprosta nowym wymogom. Zalicza
si do nich przede wszystkim gospodarowanie oparte na wiedzy.
Z. Janowska postawia sobie pytanie: w jakim stopniu wizerunek menedera XXI w. jest bliski wspczesnemu menederowi polskiemu? I odpowiada na
nie, opierajc si przede wszystkim na badaniach sprzed 15-10 lat. Tylko
w dwu przypadkach autorka powouje si na nowsze dane. Nie jest jej win, e
prezentowane badania mog by nieco zdezaktualizowane; sytuacje i ludzie
zmieniaj si. Taka jest bowiem sytuacja finansowa polskiej nauki. Nie sta jej
na badania empiryczne (stosowane). Budet pastwa bardziej preferuje miliardowe wydatki na wojny prowadzone w Iraku lub w Afganistanie lub przekazywane na Koci, ni na rozwj i badania naukowe. Jeli za chodzi o zmiany
w postawach i mentalnoci kadry kierowniczej, to porwnania starsze i bardziej
aktualne wanie owe zmiany, na lepsze, pokazuj.
Duo miejsca w tym rozdziale Z. Janowska powica miejscu kobiet w dziaalnoci kierowniczej. Pytanie zasadnicze, na ktre autorka stara si znale
odpowied brzmi: dlaczego tak mao jest kobiet we wszelkiego rodzaju kierownictwach, mimo i na wyszych uczelniach jest wicej studiujcych dziewczt
ni chopcw? Oznacza to, e jest wicej kobiet z wyszym wyksztaceniem ni
mczyzn, ale w strukturach wadz nie znajduje to odzwierciedlenia. Doda
naley, i ostatnimi czasy nawet Unia Europejska i ONZ wywieraj, poprzez
publikowanie odpowiednich dokumentw, wielkie naciski na zachowanie w tych
ukadach parytetw. Autorka dostrzega nastpujce przyczyny takiego stanu
rzeczy: tradycje,
stereotypowe mylenie i by moe niektre cechy charakteru kobiecego.
Niewiele. O wiele wicej uwag dotyczy uzasadnienia waciwych parytetw;
dokumentowania potrzeb zmiany istniejcej sytuacji, przydatnoci kobiet na
kierowniczych stanowiskach i pokazywania niewaciwego stanu istniejcego.
W Polsce te.
Ze wzgldu na wszechogarniajce nas procesy globalizacyjne, nalene miejsce udzielono take kierowaniu w organizacjach midzynarodowych.
Rozdzia smy: Spoeczno-ekonomiczne skutki niewaciwego zarzdzania
zasobami ludzkimi oraz rozdzia dziewity: Od dysfunkcji do standardw zarzdzania zasobami ludzkimi w wietle dowiadcze polskich
potraktowane zostan jako jedna cao. S bowiem z sob nierozerwalnie
zwizane, a nawet mona zaryzykowa stwierdzenie, i tre smego jest rezultatem zdarze i procesw opisanych w rozdziale dziewitym.
170
Recenzje
Choroby zwizane z zarzdzaniem i kierowaniem ludmi maj wiele nazw:

dysfunkcje, patologie, anomie, alienacja, anomalia, paradoksy. Znany socjolog
P. Sztompka uywa pojcia destrukcja spoeczna. Rwnie znany R. Merton
opisujc w/w zjawiska jako biurokratyzacj, nie wacha si nazywa ich
wzgldnym upoledzeniem. Powszechnie spotyka si pejoratywne okrelenie
urzdnicza mentalno. W ksice dominuje okrelenie dysfunkcje i
oczywicie stosowne okrelenia takiego stanu. Osoby, ktre realizuj w pracy
kierowniczej styl zasugujcy na stosowanie wobec niego wymienionych okrele, bez przesady nazwa mona dewiantami. Choroby te nie s wynalazkiem
wspczesnoci. Istniej od czasw, kiedy kierowanie/zarzdzanie zostao sformalizowane. W okresie dwudziestolecia midzywojennego tak pisa m.in.
o wczesnych urzdnikach znany poeta i literat Antoni Sonimski: Formalista
bez urzdu to biedak Istot formalizmu jest upojenie wadz i pynce std
nie rozrnianie rzeczy istotnych od nic nieznaczcychZdawaoby si, e
zwaszcza rzd obecny nie powinien przywizywa wagi do formalistyki, a jednak bardzo wiele huku robi si o to, czy posowie maj sta, czy siedzie,
w czasach gdy par tysicy bezdomnych w Warszawie nie ma ani gdzie sta,
ani gdzie siedzie.
Z. Janowska w swojej ksice rozrnia wiele paszczyzn dysfunkcji zwizanych z zarzdzaniem i kierowaniem ( te dwa dziaania nie s synonimami).
Midzy innymi odnosz si one (dysfunkcje) do problemw w skali makro i mikro dajc priorytet tym w skali makro, poniewa wpywaj one bezporednio
na powstawanie tych w skali mikro. Przykad idzie z gry, mwi ludowa mdro.
Poza tym znajdujemy opisy przejaww dysfunkcji w: doborze pracownikw, ocenianiu, szkoleniu i rozwoju, w wynagradzaniu, partycypacji pracowniczej.
Koszty istnienia w/w dysfunkcji analizowane s w rozdziale smym. Szczeglna uwaga zwrcona zostaa na koszty ekonomiczne, ktre, jak pokazay
przytoczone rezultaty bada, s niepokojco wysokie. Do tej grupy kosztw
zaliczy mona take, ze znawstwem omwione, koszty zwizane z utrat
zdrowia przez pracownikw, ktrych dotkny bdy popeniane przez kadr
kierownicz. Dla polskiej rzeczywistoci jest to nader istotne, poniewa problemy zdrowia i jego ochrony s bolczk oglnonarodow. wiadczy o tym
waga debaty na ten temat podjta przez obu kandydatw na prezydenta Polski.
Stwierdzanie faktw to jedynie cz pracy naukowcw zajmujcych si
problemami spoecznymi. Z. Janowska jako znany i ceniony dziaacz spoeczny
wie o tym doskonale i daje w swojej pracy wiele cennych rekomendacji i wskazwek. Jak walczy z patologiami w kierowaniu/zarzdzaniu te. Oczywicie
nie mona ich wszystkich w recenzji wymieni, ale s godne zapamitania
przez in spe czytelnikw.
Prac koczy Podsumowanie, z podtytuem: Zarzdzanie zasobami ludzkimi
wobec wyzwa XXI wieku.
Recenzje
171
Wrd licznych rekomendacji na szczegln uwag zasuguj polecane: program Polska 2030 i implementowane z zagranicy The Work Life Balance
Standard oraz wskaniki Gender Index.
Na zakoczenie naley stwierdzi, i jedn z licznych zalet opracowania jest
przedstawienie wielu rezultatw bada i przykadw, ktre powinny suy
czytelnikom jako pozytywny wzr do naladowania. Trzeba te doda, e
ksika prezentuje oryginalne podejcie do poruszanych problemw i dowodzi
wielkiej erudycji Pani Profesor Zdzisawy Janowskiej.
Doc. dr Waldemar Stelmach
RECENZJE
Bolesaw Rafa Kuc, Zarzdzanie doskonae,

Wyd. P.M.T. Warszawa 2010, s. 670.
Na rynku ksigarskim ukazaa si bardzo interesujca ksika prof. Bolesawa Rafaa Kuca tym razem na temat zarzdzania doskonaego. Autor podj
si w niej trudnego zadania przedstawienia zbioru myli, idei, koncepcji, uoglnie warunkujcych sprawne i skuteczne zarzdzanie czyli umiejtne wybieranie waciwych celw oraz osiganie ich we waciwy sposb. Konstrukcja
ksiki odzwierciedla nowoczesne rozumienie procesw zarzdzania, jako porzdkowanie chaosu: od planowania, przez organizowanie, motywowanie, do
kontroli i kontrolingu. Meneder musi umie zarzdza: konfliktem, jakoci
i zjawiskami kulturowymi. Jako, rnorodno i przywdztwo s jasnymi
odniesieniami dla menederw spragnionych sukcesw. Doskonao w zarzdzaniu opiera si na czterech filarach: strategii, struktury, kultury i technologii.
Dokonujca si druga rewolucja menederska zmienia wiat zarzdzania, dynamizujc stosunki z otoczeniem, rynkiem, klientami, ale take uwalniajc pokady twrczej energii drzemice w zasobach ludzkich.
Autor dowodzi, e obecnie norm w branach, przedsibiorstwach i na rynkach stanowi turbulencje, ktrych konsekwencj jest chaos, ryzyko i niepewno. Turbulencje stay si now normalnoci. Gdy pojawiaj si turbulencje,
menederowie popeniaj kilka nastpujcych bdw:
decyzje o alokacji rodkw stoj w sprzecznoci z polityk i kultur firmy,
cicie wszystkich kosztw, zamiast podejmowania ukierunkowanych i wymiernych dziaa,
szybkie posunicia, ktre chroni pynno gotwkow, lecz naraaj akcjonariuszy na ryzyko,
redukcja wydatkw na marketing i rozwj nowych produktw,
oszczdzanie na szkoleniach dla pracownikw, powicanie zbyt maej
uwagi dostawcom i dystrybutorom.
Autor zauwaa, e prawdopodobnie w przyszoci, i tak jest ju dzisiaj, dla
firmy nie bdzie tak wane, co posiada, ani co produkuje, jak to, czy ma umiejtno wykrywania turbulencji, przewidywania nadejcia chaosu i zarzdzania
ryzykiem. Jeeli firmy bd chciay odnie sukces, to przede wszystkim bd
musiay umie przetrwa, musz by czujne, co oznacza, e musz umie szybko reagowa na bodce z otoczenia, a ich liderw powinna cechowa odporno
na stres. Jak firmy mog zachowa si w chaosie? Autor zawar swoje sugestie
174
Recenzje
w szeciu rozdziaach, w ktrych do najciekawszych, prezentujcych najwicej

rozwiza, zaliczy mona rozdzia trzeci, pity i szsty.
W rozdziale trzecim przedstawiony jest system zarzdzania w chaosie. Stanowi on swego rodzaju map drogow dla liderw, ktrzy przeprowadzaj swoje firmy przez zmiany. Prof. Kuc zaleca opracowanie systemu wczesnego
ostrzegania pozwalajcego wykrywa w otoczeniu turbulencje: tworzenie scenariuszy oraz opracowywanie strategii dziaania polegajcych na podejmowaniu
szybkich decyzji oraz wysokiego tempa dziaania. Wymienione trzy elementy
systemu wczesnego ostrzegania zostay wyczerpujco opisane w rozdziale na
przykadach rnych firm. Widziabym celowo wykorzystania sposobu budowy systemu wczesnego ostrzegania na naszych zajciach ze studentami. Zalecenie takie byoby take celowe w odniesieniu do opracowywania podstawowych scenariuszy. Rozdzia pity powicony jest prezentacji szczegowego
planu dziaania w kierunku wzmocnienia i doskonalenia strategii marketingowych, pomimo presji na ograniczanie wydatkw na marketing. Autor sugeruje,
i w okresie chaosu naley tworzy wiksz, bardziej lojaln i stabiln baz
klientw. W krajobrazie marketingowym powinny nastpi cztery najwaniejsze zmiany:
klienci s lepiej doinformowani i dysponuj wiksza si,
klienci chtniej kupuj towary w sklepach o znanych markach,
konkurenci potrafi szybciej skopiowa nowy produkt lub now usug,
powstaje zupenie nowy rodek przekazu i nowe rdo informacji, a take
nowy kana sprzeday bezporedniej.
Autor przytacza konieczne zmiany w sposobie mylenia specjalistw od zarzdzania:
o kliencie musz myle wszyscy pracownicy,
firma powinna by najlepsza w cile zdefiniowanym segmencie,
firma powinna organizowa si wok segmentw klientw (a nie produktw),
firma w wikszym stopniu korzysta z usug zewntrznych, nawizuje
zwizki partnerskie,
firma powinna ka nacisk na aktywa niematerialne, tj. mark, lojalno
klientw, ktre to aktywa budowa powinna za porednictwem zintegrowanej komunikacji marketingowej; zaley jej na trwaej wizi z klientem,
firmy powinny by nastawione w wikszym stopniu na osiganie wynikw marketingowych, na przynoszenie korzyci wszystkim interesariuszom, a nie tylko udziaowcom,
firmy powinny by w coraz wikszym stopniu firmami globalnymi.
W dobie chaosu firmy nadal musz nastawia si na zaspokajanie potrzeb
kluczowych klientw, jak rwnie nie mog ogranicza wydatkw na marketing. Naley analizowa zachowania klientw, konkurentw, dealerw i dostawcw. Przedstawiony w skrcie rozdzia, to projekt dopasowania dziaa
marketingowych do czasw chaosu. W okresach turbulencji, jeli firmy chc
Recenzje
175
ka fundamenty pod lepsz i dusz przyszo, powinny intensyfikowa

dziaania marketingowe, a w adnym przypadku ich nie ogranicza. Rozdzia
szsty jest prb odpowiedzi na pytania, co liderzy mog zrobi dla utrzymania
prawdziwej rwnowagi pomidzy doranymi, a redniookresowymi i perspektywicznymi projektami, aby ich firmy przetrway teraz i rozwijay si w przyszoci.
Autor doprecyzowuje istot tzw. Trwaoci Dziaalnoci Gospodarczej, co
wymaga innowacyjnoci nie tylko w procesach, ale i w sposobach mylenia.
Podkrela, e bez regularnego dopywu innowacji firma ulega rozkadowi. Firmy, ktre chc przyj dalekosin perspektyw i prosperowa przez dugi
czas, musz znale odpowied na pi zasadniczych pyta, odwoujcych si
do istoty Trwaej Dziaalnoci Gospodarczej (s.281):
w jaki sposb reputacja firmy wrd interesariuszy wpywa na ich pomoc
w podwyszaniu szans na dugotrwa faz prosperity oraz jakimi dziaaniami firma poprawia swoj reputacj?
jakie kroki moe podj firma, aby klienci do niej przychodzili oraz
wspierali j?
jakie czynniki najbardziej wi si z dugowiecznoci firmy?
czy aktywne dziaania wynikajce ze spoecznej odpowiedzialnoci i ochrony rodowiska naturalnego wyduaj ywotno firmy?
czy etyczno i szczero dziaa wpywa na ywotno firmy?
Autor wyrni cztery nastpujce cechy yjcej firmy:
wraliwo na otaczajcy wiat,
wiadomo swej tosamoci,
tolerancja wobec nowych pomysw,
konserwatyzm finansowy, co oznacza, i w ostroniejszy sposb zarzdzaj swoimi pienidzmi, ktre wykorzystuj do napdzania wzrostu i realizacji szans.
Recenzowana ksika powinna by wykorzystana w zajciach dydaktycznych na kierunkach zarzdzania i marketingu, a take na studiach podyplomowych.
Moe rwnie stanowi podstaw do dyskusji na seminariach magisterskich i doktoranckich. Opracowanie ma zarwno walory naukowe, jak i dydaktyczne. Przede
wszystkim wzbogaca zbir polskich podrcznikw akademickich z dziedziny
podstaw zarzdzania.
INFORMACJE
Sprawozdanie
z konferencji regionalnej
Gospodarka Polski w UE w dobie globalizacji
W sobot 29 stycznia 2011 r. w warszawskiej siedzibie Stowarzyszenia
DOM EUROPEJSKI (SDE) odbya si konferencja pt. Gospodarka Polski w UE
w dobie globalizacji, w ktrej aktywny udzia wzili pracownicy naukowi, studenci oraz absolwenci Wyszej Szkoy Menaderskiej w Warszawie.
Otwierajc konferencj, Prezes SDE Wiesaw Klimczak podkreli, i od zarania dziejw ludzko poszukuje rajw na ziemi. W polskiej historii ostatnich
dziesicioleci takie raje uosabiay m.in. model amerykaski, szwedzki czy japoski. Z tego wzgldu niezbdna wydaje si refleksja nad miejscem Polski
w UE w dobie globalizacji. Goci powita Przewodniczcy Konferencji prof. dr
hab. Zenon lusarczyk.
Obrady odbyway si w ramach dwch paneli.
Panel pierwszy, powicony problemom Polska Europa rodkowo-Wschodnia, prowadzi dr Cezary Szyjko i Prezes Stowarzyszenia Dom Europejski Wiesaw Klimczak (wsporganizator Konferencji). Wygoszono 10 referatw:
dr Agnieszka Bryc mwia nt. polsko-ukraiskiego tandemu w europejskiej
przestrzeni geopolitycznej; dr Grzegorz Piwnicki przedstawi Polsk jako pomost czcy Europ rodkow z Europ Zachodni; mgr Marek Czajkowski
zaprezentowa stanowisko Rosji wobec Unii Europejskiej, ze szczeglnym
uwzgldnieniem jej poszerzenia; dr Wojciech Nowiak zaj si problemem Polski i kwestiami wsppracy w regionie Nordycko-Batyckim; Adam omnicki
scharakteryzowa stosunki midzy Biaorusi i Polsk w procesie integracji europejskiej; Mariusz Siwo przedstawi stosunek Rosji do procesu terytorialnego rozszerzenia Unii Europejskiej w kontekcie strategicznych celw rosyjskiej polityki
zagranicznej; Jan Jakimowicz podj kwesti stosunku Rosji i innych krajw byego
ZSRR do procesw integracyjnych Polski; Beata Podraza omwia strategie integracyjne pastw Europy rodkowej; Janusz Tymanowski opisa wspprac pastw
w Europie rodkowo-Wschodniej w kontekcie integracji, a Joanna Hunina przedstawia stanowisko spoeczestwa belgijskiego wobec procesu integracji.
Podczas dyskusji podjto prb odpowiedzi na trzy gwne pytania: jak rol odgrywa Polska w Europie, jakie jest stanowisko pastw ociennych
zwaszcza Ukrainy i Biaoru i wobec czonkostwa Polski w strukturach integracyjnych, jak funkcj spenia wsppraca midzy pastwami Europy rodkowo-Wschodniej w procesie integracyjnym. Podkrelano znaczenie Polski
jako pomostu midzy Wschodem i Zachodem. Niemniej wskazano na fakt, i
178
Recenzje
w istocie jest to rola bardziej deklarowana ni realizowana. Wyraono obaw, i

stosunki midzy Rosj i Uni Europejsk mog by realizowane z pominiciem
Polski. Dyskutanci doszli do wniosku, i nie mona jednoznacznie okreli
jednego stanowiska pastw ociennych wobec polskich de integracyjnych.
Stanowiska te rni si midzy sob ze wzgldu na konflikt interesw i, co
wicej, zmieniay si na przestrzeni ostatniego dziesiciolecia. Poza tym, inaczej wyglda kwestia czonkostwa w NATO, ktre jest ju faktem, inaczej natomiast problem integracji w strukturach gospodarczych. Zastanawiano si nad
tym, ktry z kierunkw wsppracy w regionie Europy rodkowo-Wschodniej
jest dla Polski najbardziej priorytetowy. W tej kwestii zdania byy podzielone.
Panel drugi zosta zatytuowany Systemowe i instytucjonalne uwarunkowania
integracji Polski z Unia Europejsk. Obradom przewodniczyli prof. Z. lusarczyk
i dr Piotr Solorz. Wygoszono 10 referatw: prof. Kazimierz Malak omwi problemy samorzdw terytorialnych w Polsce w wietle europejskich kart samorzdu terytorialnego i regionalnego; dr Tomasz Czyowicz przedstawi polsk administracj celn u progu Unii Europejskiej; mgr Anna Staczyk zaprezentowaa
integracj europejsk z punktu widzenia polskich interesw narodowych; Karol
Kochanowski zaprezentowa zagadnienia zwizane z polsk polityk zagraniczn
w 1989 roku; dr Cezary Szyjko odnis si do problemu zagroe bezpieczestwa
wewntrznego Polski jako czynnikw warunkujcych proces integracji z UE;
Katarzyna Kruszczak podniosa kwesti wyzwa Polski wobec III filaru Unii
Europejskiej; Ewa Polak scharakteryzowaa system podatkowy w Polsce w wietle prawa podatkowego w Unii Europejskiej i pastwach do niej nalecych;
Agnieszka Pawowska i Micha uszczuk zajli si problemem poziomu rozwoju
spoeczestwa informacyjnego w Polsce na tle standardw europejskich; mgr
Joanna Wonczyk skoncentrowaa si w swym wystpieniu na reformie Unii Europejskiej w kontekcie planowanego rozszerzenia na wschd; Andrzej Drzymaa
podj za prb oceny strategii negocjacyjnych: Polska-Unia Europejska.
Dyskusja skoncentrowaa si wok kilku problemw. Po pierwsze, ywy
oddwik wywoa problem populizmu i jego krystalizowania si w postaci
ruchw politycznych negatywnie odnoszcych si do procesu integracji europejskiej. Po drugie, pojawio si pytanie o to, w jaki sposb procesy integracyjne przejawiaj si w polskim yciu politycznym. Wskazywano tutaj na uwarunkowania spoeczne, polityczne, kulturowe, prezentowano odniesienia rnych
grup spoecznych wobec procesu integracyjnego. Po trzecie, podjto prb odpowiedzi na pytanie, na ile proces integracji jest akceptowany przez spoeczestwo polskie. Wskazano na sytuacj polskiej wsi i rolnictwa. Stwierdzono, i
jest to najtrudniejszy element procesu integracyjnego. Zwrcono take uwag na
wpyw opinii publicznej na postaw polskich elit wobec procesu integracyjnego.
W drugiej czci konferencji obrady toczyy si w dwch panelach, ktrym
przewodniczyli: prof. Zenon lusarczyk i dr Cezary Szyjko. Powicono je
wybranym aspektom integracji europejskiej. Ogem zaprezentowano 8 komunikatw, przygotowanych przez studentw czonkw Akademickiego Koa
Recenzje
179
Naukowego NASZA EUROPA (zaoyciel i opiekun dr Cezary Szyjko).

Magorzata Kempka omwia polskie denia do integracji z Uni, Ewa Leszczyska przedstawia funkcjonowanie Komitetu Integracji Europejskiej;
Agnieszka Metryka podja prb klasyfikacji postaw wobec procesu integracyjnego; Jan Ryzner zaprezentowa projekt ustawy o mniejszociach narodowych i etnicznych w kontekcie procesw integracyjnych; dr Agnieszka Bryc
wskazaa na gwne kierunki ukraisko-polskiej wsppracy transgranicznej;
dr Cezary Szyjko przybliy stosunek krajw Ameryki aciskiej wobec integracji europejskiej; Iwona Nejman zaja si problemem integracji europejskiej
na amach paryskiej Kultury; mgr Kazimierz Waluch scharakteryzowa miejsce Polski w programach kulturalnych Unii Europejskiej. Podczas obrad plenarnych przewodniczcy zapoznali uczestnikw konferencji z przebiegiem dyskusji oraz najwaniejszymi kwestiami podnoszonymi w poszczeglnych panelach.
Po przerwie debat powicono problemom europeistyki w niepastwowych
szkoach wyszych. Debacie przewodniczy prof. Alfred Lutrzykowski. Wzio
w niej udzia 12 osb. Prof. K. Malak podzieli si refleksjami na temat funkcjonowania Rady Gwnej Szkolnictwa Wyszego. Prof. Z. lusarczyk przedstawi
stan europeistyki w niepastwowych szkoach wyszych. Dr C.T. Szyjko wskaza
na problemy programowe i kadrowe w wyszych szkoach niepastwowych. Zwrcono uwag na fakt, i istnieje wola okrelania si mianem studiw europejskich
przez tych wszystkich, ktrzy z Europ maj niewiele wsplnego. W drugiej czci
obrad dokonano prezentacji poszczeglnych szk niepastwowych.
Przyjto stanowisko Konferencji Warszawskiej w sprawie studiw europejskich w Polsce. Uczestnicy konferencji opowiadaj si za:
1) opracowaniem i przyjciem minimum programowego dla studiw licencjackich i studiw uzupeniajcych magisterskich w zakresie europeistyki;
2) wyranym okreleniem specjalnoci na poziomie licencjackich studiw
europejskich, z wyeliminowaniem tych, ktre wykraczaj poza ramy politologii
jako dyscypliny naukowej;
3) wnikliwym ocenianiem i weryfikowaniem profesjonalizmu nauczycieli
akademickich zaangaowanych przy powoywaniu studiw europejskich w szkoach niepastwowych;
4) szybkim opracowaniem i wdroeniem rozwiza prawnych eliminujcych nieprawidowoci w funkcjonowaniu szk niepastwowych i dostosowujcych funkcjonowanie studiw europejskich w Polsce do standardw Unii
Europejskiej.
W wystpieniu kocowym Wiesaw Klimczak podzikowa uczestnikom
konferencji za owocne obrady oraz podkreli wag aspektu integracyjnego dla
rodowiska politologicznego w regionie mazowieckim.
INFORMACJE
Z ycia naukowego WSM w Warszawie

W dniach 16 grudnia 2010 r. oraz 20 stycznia 2011 roku na Wydziale Menederskim na Kierunku Zarzdzanie i Inynieria Produkcji WSM w Warszawie
odbyy si dwa midzyuczelniane seminaria naukowe, powicone nastpujcym zagadnieniom:
Kontroling a zarzdzanie produkcj oraz Nowoczesne Zarzdzanie Organizacj.
PORZDEK OBRAD
Seminarium
Kontroling a zarzdzanie produkcj
(16.12.2010 r.)
1. Wprowadzenie (przywitanie goci) Rektor Zaoyciel Prof. Stanisaw
Dawidziuk
2. Sowo wstpne do inauguracji spotka na kierunku Zarzdzanie i Inynieria
Produkcji Dziekan Wydziau Menederskiego Prof. nzw. dr hab. Edward
Szczepanik
3. Moderator seminarium Prodziekan Wydziau Menederskiego dr in.
Marek Lewandowski
4. Referat tematyczny Prof. zw. dr hab. Stanisaw Marciniak
5. Koreferat o kontrolingu w praktyce (w usugach) Wiceprezes Zarzdu
spki giedowej INTER CARS Pan Krzysztof Soczyski
6. Pytanie od moderatora dr. in. Marka Lewandowskiego
7. Pytania od uczestnikw seminarium
8. Zakoczenie i poegnanie uczestnikw dr in. Marek Lewandowski
182
Informacje
PORZDEK OBRAD
Seminarium
Nowoczesne Zarzdzanie Organizacj
(20.01.2011 rok)
1. Wprowadzenie (przywitanie goci) Dziekan Wydziau Menederskiego
Prof. nzw. dr hab. Edward Szczepanik
2. Moderator seminarium Dr in. Janusz Berdowski
3. Referenci:
1. prof. nzw. dr hab. Wojciech Werpachowski,
2. prof. dr hab. Zbigniew Mielniczak,
3. prof. dr in. Henryk Bieliski,
4. dr in. Stanisaw Homa,
5. dr in. Marek Lewandowski
W seminariach uczestniczya kadra naukowa oraz studenci, zarwno z naszej Uczelni, jak rwnie z Politechniki Warszawskiej, Uniwersytetu Kardynaa
S. Wyszyskiego i Uniwersytetu Warszawskiego.

Zarzadzanie 13 2011

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Zarzadzanie 13 2011

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Zarzdzanie

Zarzdzanie. teoria i Praktyka

Copyright by Wysza Szkoa Menederska w Warszawie

Wszystkie nadsyane artykuy naukowe s recenzowane.

Edward Szczepanik, RYZYKO W DZIAALNOCI GOSPODARCZEJ

Sprawozdanie z konferencji regionalnej

Przekazujemy do rk Czytelnikw kolejny numer wydziaowego czasopisma

Przewodniczcy Rady Redakcyjnej

Prof. zw. dr hab. Stanisaw Marciniak

Prof. nzw. dr hab. Edward Szczepanik

Sun Tzu, Sztuka wojny, Warszawa 1994.

Profesjonalizacja w zarzdzaniu personelem

1. Pojcie i istota profesji

a w konsekwencji do logicznego mylenia i wiadomych zachowa zgodnych

E.H. Schein, Organizational Culture and Leadership, Published by Jossey-Bass, San

Profesjonalizacja w zarzdzaniu personelem

2. Substrategie profesjonalnego zarzdzania karier

3. Profesjonalny system rekrutacji, selekcji i kwalifikowania

nowisk. Aktualnie jednak zarwno przemieszczenia pionowe (w gr struktury

4. Analiza potrzeb szkoleniowych

Profesjonalizacja w zarzdzaniu personelem

Profesjonalna identyfikacja potrzeb szkoleniowych (IPS) zakada natomiast

T. Boydell, M. Leary, Identyfikacja potrzeb szkoleniowych, Oficyna Ekonomiczna,

5. Zarzdzanie przez efekty a profesjonalizacja personelu

Profesjonalizacja w zarzdzaniu personelem

niem siebie poprzez gromadzenie i wykorzystywanie wasnej wiedzy i dowiadcze 29 .

6. Opis warunkw i wysoko wynagrodzenia

skadnikw wynagrodzenia, eby w konkretnym etapie cyklu ycia jednostki

7. Instrumenty zarzdzania profesjonaln karier

Profesjonalizacja w zarzdzaniu personelem

8. Proces stawania si profesjonalnym menederem

R.E. Quinn, S.R. Faerman, M.P. Thompson, M. McGrath, Profesjonalne zarzdzanie,

Problemy zarzdzania zasobami produkcyjnymi przedsibiorstwa...

Problemy zarzdzania zasobami produkcyjnymi przedsibiorstwa...

Problemy zarzdzania zasobami produkcyjnymi przedsibiorstwa...

Problemy zarzdzania zasobami produkcyjnymi przedsibiorstwa...

Najnowsza historia gospodarcza oraz inne nauki ekonomiczne potwierdzaj,

wzrost cen ropy naftowej (w latach 1973-1974 czterokrotny, 1978-1979

A. Budnikowski, Midzynarodowe obroty czynnikami produkcji, w: Midzynarodowe

Kryzys a funkcjonowanie podmiotw gospodarczych

Kryzys gospodarczy rozpoznawalny by w niektrych krgach ekonomistw.

1. Skutki kryzysu dla Europy

G. Koodko, Wdrujcy wiat, Wyd. Prszyski i S-ka, Warszawa 2008, s. 203.

2. Skutki kryzysu dla Polski

Kryzys a funkcjonowanie podmiotw gospodarczych

3. Przeciwdziaanie skutkom wiatowego kryzysu finansowego

Kryzys a funkcjonowanie podmiotw gospodarczych

kiejkolwiek zdolnoci kredytowej. W tym tkwi rdo kryzysu wywoanego

Kryzys a funkcjonowanie podmiotw gospodarczych

RYZYKO PODATKOWE W DZIAALNOCI

Celem tego artykuu jest przedstawienie istoty wicej interpretacji

2. Dziaalno gospodarcza a ryzyko podatkowe

Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie dziaalnoci gospodarczej (Dz.U. Nr 173,

Ryzyko podatkowe w dziaalnoci gospodarczej i niektre metody...

J. Grabowski (red.), Publiczne prawo gospodarcze, Oficyna Wydawnicza Branta,

ne z sektorem, bran w jakiej dziaa przedsibiorstwo czyli mikroekonomiczne 5.

M. Gorczyska, M. Wieczorek-Kosmala, K. Znaniecka, Finanse przedsibiorstwa,

Ryzyko podatkowe w dziaalnoci gospodarczej i niektre metody...

Przedsibiorcy ju dawno zidentyfikowali ryzyko podatkowe. To wanie

3. Wica interpretacja przepisw prawa podatkowego

Art. 70 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa. Dz.U. z 2005 r. Nr 8,

Wica interpretacja prawa podatkowego jest jednym z podstawowych

R. Blichniarz, J. Grabowski, M. Paweczyk, K. Pokryszka, E. Przeszo, Publiczne prawo