www.poradnikautystyczny.

pl

EGZEMPLARZ BEZPATNY

NR 08 (08)

LISTOPAD 2014

ISSN 2353-5024

www.poradnikautystyczny.pl

EGZEMPLARZ BEZPATNY

NR 08 (08)

LISTOPAD 2014

ISSN 2353-5024

rzede wszystkim chcielibymy pochwali si tym,

e zmienia si nasza strona internetowa. Staramy si,
by bya bardziej profesjonalna, bardziej dostosowana
do Waszych potrzeb, czytelniejsza i adniejsza. Oczywicie
to nie koniec. Cay czas podlega ona ewolucjom i kolejnym
krokiem bdzie stworzenie nowych dziaw, ktre mamy
nadziej znajd Wasze uznanie i Was zainteresuj.
W tym numerze przedstawiamy Wam kilka nowych tematw.
Przede wszystkim dumni jestemy z rozpoczcia wsppracy
z Panem Pawem Bakalarzem specjalist terapii behawioralnej.
Temat ten budzi wiele kontrowersji, ale te i wielkie zainteresowanie.
Std od tego numeru Pan Pawe rozpoczyna cykl informacyjny.
Drugim ciekawym artykuem jest omwienie delfinoterapii.
Podj si tego Pan Jakub Banasiak. Jest to ciekawe spojrzenie
na te zwierzta i pokazanie, e niekoniecznie delfinoterapia
musi przynosi korzyci.
Specjalici muzykoterapii Panie Ludwika Konieczna-Nowak
oraz Dominika Dopieraa postanowiy przedstawi nam wiat
muzyki. Jest to cz pierwsza artykuu. Muzykoterapeuci
chcieli pokaza nam, jak mog oddziaywa na nas dwiki
i jaki wpyw mog mie na muzykoterpi.
Pani Anna Zbik pokazuje nam wiat nastolatka ze spektrum
autystycznym w grupie rwieniczej. To temat bardzo rozlegy,
a jednoczenie problem, ktry zaprzta gow wielu rodzicw.
Pani Agata Jaworska omawia pokrtce Zesp Sawanta
to, co znamy z filmu Rain Man.
Pan Arek Wojciechowski opowiada nam o psach.
Ale nie zwykej dogoterapii, o ktrej ju wspominalimy
w Poradniku Autystycznym, ale o tym, jak pies funkcjonuje
i yje w ich rodzinie.
Wreszcie nieco zabawowo piasek kinetyczny i krok po kroku
jedna z mam przedstawia jak zrobi tor sensoryczny.
I wreszcie na koniec jak wybra idealne przedszkole dla dziecka.
Miej lektury!

Magda Brzeska
Redaktor Naczelna

W numerze:
Zesp Sawanta ................................ str. 3
Terapia behawioralna
w prostych sowach .......................... str. 4
Delfinoterapia a autyzm .................... str. 5
Jak wybra idealne przedszkole
dla dziecka z autyzmem? ................ str. 8
Tor sensoryczny................................ str. 9
Autyzm dwujzyczny ..................... str. 10
Muzykoterapia
w zaburzeniach
ze spektrum autyzmu ......................str. 11
Watsu ............................................ str. 12
Nastolatek ze spektrum autyzmu
w grupie rwieniczej .................... str. 13
Psie spektrum autystyczne ............. str. 14
Szalestwo w piachu ...................... str. 16

Redakcja wydania:
REDAKTOR NACZELNA: Magda Brzeska
AUTORZY: Marta Baj-Lieder, Pawe Bakalarz,
Jakub Banasiak, Katarzyna Czyycka,
Dominika Dopieraa, Agata Jaworska,
Ludwika Konieczna-Nowak, Grayna Ulman,
Arkadiusz Wojciechowski, Greta Winkler,
Anna Zbik
WYDAWCA: Infotech Dawid Lisik, Jzefosaw
info@poradnikautystyczny.pl
DZIA REKLAMY: reklama@poradnikautystyczny.pl
Redakcja nie ponosi odpowiedzialnoci
za tre reklam i ogosze oraz za teksty
sponsorowane. Prawa autorskie zastrzeone,
przedruk i wykorzystanie materiaw moliwe
tylko po uzyskaniu pisemnej zgody Wydawcy.

Poradnik Autystyczny

Zesp Sawanta zosta odkryty przez Johna Langdona-Downa i jest kojarzony gwnie z zaburzeniami
ze spektrum autyzmu. Skd bierze si Zesp Sawanta i dlaczego dotyka gwnie osoby upoledzone?
Dlaczego s one geniuszami w pewnych sferach, a w innych pozostaj cakowicie bezradni? Czy ten
paradoksalny zesp jest wrodzony, czy nabyty?
Zesp Sawanta (ang. Savant syndrome) charakteryzuje si niesamowitymi zdolnociami
umysowymi, ktre najczciej wspwystpuj cznie z upoledzeniem umysowym.
Z bada wynika, e przecitny poziom inteligencji u osb z zespoem Sawanta oscyluje
w granicach 40, a mimo to osoby te posiadaj
ponadprzecitne umiejtnoci w niektrych
obszarach ycia.
Sawanci, dawniej zwani uczonymi gupcami, przejawiaj ponadprzecitne, wysepkowe zdolnoci w pewnej dziedzinie, za
w yciu codziennym wymagaj staej pomocy nawet w najdrobniejszych czynnociach,
takich jak przygotowywanie posiku czy higiena osobista. Naukowcy wci szukaj odpowiedzi, skd wynikaj te zdolnoci i co je
powoduje. Najbardziej powszechn teori
jest teoria zwizana z nieprawidowym rozwojem lewej pkuli mzgu, ktra jest odpowiedzialna miedzy innymi za logiczn stron
naszych procesw mylowych oraz za mow
i jej rozumienie (krtko mwic, za szeroko
rozumiany intelekt). Przez nieprawidowoci
zwizane z jej rozwojem, nasz mzg, chcc
zrekompensowa utracone funkcje, bardziej
wykorzystuje praw pkul, prowadzc przy
tym do jej lepszego, bardziej zaawansowanego funkcjonowania. To wanie ta pkula odpowiedzialna jest za kreatywno, zdolnoci
muzyczne i artystyczne oraz wyobrani.
Zdolnoci, ktre posiadaj sawanci s
niepowtarzalne wygldaj zupenie inaczej u kadej osoby. Odtwarzanie z pamici dugich cigw liczb, natychmiastowe
skomplikowane obliczenia matematyczne, niesamowite zdolnoci artystyczne, takie jak np. odwzorowanie panoramy miasta
z precyzyjn dokadnoci, nauka nowego
jzyka w kilka dni czy odtworzenie z pamici raz zasyszanej kompozycji muzycznej to tylko niektre zdolnoci, ktrymi bywaj obdarzeni sawanci.
Najbardziej znanym sawantem jest Kim
Peek, ktrego historia zostaa przedstawiona w filmie Rain Man (re. Barry Levinson). Mimo zaburze rozwoju, Kim Peek zapamitywa niesamowit ilo informacji, jak
np. numery telefonw, kody pocztowe i nazwy
ulic. Zna histori wikszoci krajw, w tym
okresy panowania wadcw. Potrafi czyta
jednoczenie dwie strony na raz i dokadnie
nr 08, listopad 2014

zapamitywa ich tre. Dziki temu przeczyta cznie okoo dwunastu tysicy ksiek.
Uwaa si, e Zesp Sawanta zasadniczo
jest wrodzony, cho wystpuje rwnie w formie nabytej gwnie w nastpstwie uszkodzenia mzgu w wyniku wypadku. W wikszoci przypadkw wystpuje u mczyzn,
a ponadprzecitne zdolnoci mog zarwno
nagle si pojawia, znika lub trwa przez cae
ycie. Zesp ten nie jest chorob, nie mona

podda go leczeniu, a proces terapeutyczny

nie spowoduje jego zniknicia. Poprzez terapi i codzienn prac moemy szlifowa ten
pikny i niezrozumiay dar, aby pomc osobie nim obdarzonej jak najlepiej odnale si
w naszym wiecie.

Agata Jaworska

psycholog dziecicy, zaoycielka Terapeutycznego Punktu

Przedszkolnego dla Dzieci z Autyzmem Guzik z Ptelk

Jednake sama obserwacja zachowania

moe prowadzi co najwyej do, mniej albo
bardziej celnego, opisu. Przykadowo, moemy zobaczy, e dana osoba czsto trzepocze
rkami, uderza si w gow, albo powtarza sowa poza waciwym kontekstem. Terapeuci be-

W sferze pomocy osobom z zaburzeniami rozwojowymi istnieje niezliczona i cigle rosnca

liczba podej, szk i nurtw terapeutycznych.
Trudno wyboru midzy nimi wynika z aktualnych md, czsto hermetycznych sownikw
i braku dostpu do obiektywnych, naukowych
danych o skutecznoci wielu z nich. Jedynym
sposobem zmiany tego stanu jest systematyczne przyblianie konkretnych terapii, tumaczenie ich terminologii i demaskowanie mitw.
Okrelenie terapia behawioralna, przynajmniej w kontekcie terapii zaburze rozwoju, jest zbiorcz nazw dla rnych oddziaywa, skoncentrowanych na uczeniu nowych,
funkcjonalnych i akceptowalnych spoecznie
zachowa i oduczaniu zachowa problemowych. Behawioryci wychodz wic z zaoenia, e o ile cz zachowa moe mie przyczyny biologiczne, to jednak wikszo z nich
jest efektem uczenia si. U osb z zaburzeniami rozwojowymi ten ostatni proces zachodzi
po prostu inaczej, ni u osb w normie rozwojowej. Terapia behawioralna zajmuje si wic
zachowaniami, tj. interakcjami osoby z jej
rodowiskiem, funkcjonowaniem czowieka
w otoczeniu. Co wane, zachowanie rozumiemy maksymalnie szeroko; na poziomie filozofii nauki, stojcej za terapi behawioraln,
nawet szerzej ni potocznie. I tak, zachowaniem jest, np. przemieszczanie si, manipulowanie przedmiotami, dotykanie innych osb
i wydawanie dwikw. Ale take jest nim
komunikacja, zarwno z uyciem gestw, jak
i sw. Ponadto, na gbokim poziomie, za zachowania (tzw. ukryte) uwaa si rwnie myli, emocje i inne procesy psychiczne.

hawioralni, starajc si zmienia zachowanie,

analizuj jego relacje ze rodowiskiem. Zaoenie, ktre za tym stoi i wywodzi si z tzw.
behawioryzmu radykalnego, mwi e rne
czynniki w rodowisku, nieoywionym i oywionym (w tym spoecznym), rnie wpywaj na zachowania. Przykadowo, w kuchni na
najwyszej pce zawsze znajduj si smaczne
ciastka, drzwi otwiera si poprzez nacinicie
klamki, telewizor mona wczy za pomoc
pilota jeli wieci si czerwona dioda, albo jedno z rodzicw atwiej ulega probom i stawia
mniej wymaga ni drugie. Osoba z kolei uczy
si tego wpywu. Wie, skd wzi smakoyki,
jak otworzy drzwi, kiedy naciskanie guzikw
pilota ma sens i od kogo atwiej uzyska to,
czego si chce. Std poznanie czynnikw, ktre kontroluj zachowanie, i ich zmiana pozwalaj uczy nowych rzeczy i eliminowa niepodane zachowania. Wracajc do przykadw,
mona zmieni miejsce przechowywania tuczcych ciastek, wymieni gaki w niektrych
drzwiach na klamki, by uatwi funkcjonowanie (albo nauczy obsugi tych pierwszych),
manipulowa widocznoci diody, by ograniczy kompulsywne skakanie po kanaach,
a take przypomina rodzicom o potrzebie stanowczoci i konsekwencji w wychowaniu*.
Terapia behawioralna zawiera take sposoby
eliminowania lkw, utrudniajcych normalne
funkcjonowanie.
Synonimem terapii behawioralnej, przynajmniej w zakresie terapii zaburze rozwojowych, jest stosowana analiza zachowania
(SAZ; ang. ABA applied behavior analysis).
Jest to dziedzina naukowa oparta na filozofii

nauki behawioryzmie radykalnym, ktremu

ksztat nada Burrhus Frederic Skinner, amerykaski psycholog. Terapia czerpie jednak rwnie z behawioryzmu klasycznego, czy te metodologicznego, pochodzcego od Iwana Pawowa, rosyjskiego fizjologa, i Johna Broadusa
Watsona, amerykaskiego psychologa. Oba te,
nietosame, podejcia s jednak teoriami mwicymi o tym, jak organizm (take ludzki)
uczy si prawidowoci wystpujcych w swoim rodowisku. Jak si do nich dostosowuje
poprzez zachowanie, albo jakie zachowania s
odruchowo wywoywane przez to rodowisko.
Tak rozumiana terapia behawioralna posiada
solidne zaplecze naukowe i oparcie w przyrodoznawstwie. Traktuje te czowieka (i inne
organizmy) jako jednostk zdoln do zmiany,
wchodzc w dynamiczne interakcje ze rodowiskiem. To przekonanie o zdolnoci do zmiany i narzdzia identyfikowania umoliwiajcych j czynnikw, s kluczowe dla terapii behawioralnej zaburze rozwoju.

Pawe Bakalarz
*podane przykady maj znaczenie gwnie ilustracyjne
i niekoniecznie s optymalnym dziaaniem terapeutycznym,
ktre zostaoby wprowadzone w danej sytuacji.

Poradnik Autystyczny

Dylematy, pytania, rozterki

Popularne programy telewizyjne i kolorowe
czasopisma pene s optymistycznych doniesie o cudach delfinoterapii. Pywanie z delfinami i specjalne sesje w towarzystwie tych
zwierzt maj pono leczy wiele chorb neurologicznych, depresj a take autyzm.
Dowodw naukowych, w sensie rzetelnych
bada, tak naprawd jednak brak. Dostpne s
relacje, zapisy obserwacji i domniemanie efektw. W sytuacji, gdy jakiekolwiek efekty s zauwaalne (take te negatywne), brak jest jednoznacznych danych, jakie czynniki odpowiadaj za ich pojawienie si.
Delfinoterapia jest bardzo kosztowna. Zanim zdecydujemy si z niej skorzysta i wyda
na ni kilkanacie albo nawet kilkadziesit tysicy zotych, warto dokadnie zbada temat..

Czy delfinoterapia to w ogle penoprawna terapia?

Haso delfinoterapia jest do mylce
i niecise. Sugeruje, e delfin leczy a przynajmniej, e jest najwaniejszym elementem terapii. Brzmi to cudownie i chcemy w to wierzy,
zwaszcza gdy chodzi o nasze dzieci. Rne
orodki delfinoterapii i instytucje poredniczce, wiadomie lub nie, czsto w dobrej wierze,
obiecuj albo przynajmniej sugeruj, e sesje
z delfinami ulecz naszych najbliszych.
W tej formie animaloterapii (terapii z uyciem zwierzt) to nie zwierz ma leczy, ale
profesjonalny terapeuta (albo zesp terapeutw), za obecno delfina ma tylko wspomc
proces, pomc w zmotywowaniu pacjenta do
podjcia wysiku i realizacji wicze. Oczywicie mwi si te o takiej formie delfinoterapii,
gdzie delfin ma leczy ultradwikami emitowanymi przez jego narzd echolokacyjny, tyle
e... nie ma na to adnych dowodw a prowadzone badania naukowe na ten moment zaprzeczaj, by byo to realne. Dlatego powinnimy raczej mwi o DAT Dolphin Assisted
Therapy, czyli terapii wspomaganej obecnoci delfina.
Rozpatrujc delfinoterapi jako opcj pomocy dla naszych najbliszych trzeba wic
przede wszystkim zastanowi si, czy w orodku delfinoterapii bdzie zesp, ktry prowadzi profesjonaln terapi, adekwatn do danego schorzenia, czy obecno delfina cokolwiek
zmienia, czy jest to warto dodana, na ktr
w skali tygodnia czy dwch warto wyda kilkanacie tysicy zotych i czy nie uzyskamy
podobnych lub lepszych efektw w miejscu
zamieszkania, stawiajc przede wszystkim na
waciwy dobr terapii, na wasne zaangaowanie, na konsekwencj i dugofalowo.
nr 08, listopad 2014

Zwrmy uwag, jak niewielu w Polsce

jest lekarzy-specjalistw, ktrzy maj wiedz
i dowiadczenie w temacie autyzmu. I to nawet
jeli mwimy o wietnych neurologach, psychiatrach, pediatrach czy renomowanych placwkach pomocy psychologicznej. A w orodkach delfinoterapii pracuj czsto do przypadkowi ludzie, bardziej z pasj ni z ugruntowan wiedz. Prowadz zajcia z pacjentami,
gdzie przekrj schorze jest ogromny. W wielu przypadkach osob, ktra pracuje w wodzie
z dzieckiem jest treser bd osoba po kursie
delfinoterapii, bez wiedzy medycznej.

Co moe dziaa a co jest tylko mitem

w delfinoterapii?
Bdca w Polsce w lutym 2012 roku Deena
Hogland, dyrektorka orodka Island Dolphin
Care (USA) oraz terapeutka, podczas spotkania dla rodzin zainteresowanych udziaem
w delfinoterapii wielokrotnie powtarzaa, e
w jej orodku delfin jest jedynie czonkiem zespou terapeutycznego a nie tym, co samoistnie
leczy dziecko oraz podkrelaa e leczenie poprzez echolokacj nie ma podstaw naukowych.
Istnieje te pewne wane badanie naukowe,
dotyczce leczenia przez delfiny emitowanymi
przez nie ultradwikami, ktre zasiewa bardzo konkretne wtpliwoci co do skutecznoci a przede wszystkim realnoci tej metody.
Karsten Brensing, Katrin Linke, Dietmar Todt
z Institute of Behavioral Research, Free University w Berlinie analizowali zachowania delfinw w czasie 83 sesji terapeutycznych w znanym orodku Dolphin Plus we Floryda Keys
w USA. Poniewa wiadome jest z punktu widzenia medycyny i fizykoterapii, e dla skutecznoci leczenia przy pomocy ultradwikw niezbdne jest odpowiednie ich natenie,
czas ekspozycji i powtarzalno, sprawdzano,
czy zachowania delfinw gwarantuj spenienie tych wymogw jako warunku niezbdnego
dla powodzenia takiego zabiegu.
Przeprowadzone obserwacje zachowa
delfinw nie potwierdziy, by zachowania ktregokolwiek z delfinw speniay te wymogi
(nawet w odniesieniu do minimalnego progu).
Tym samym, w opinii trjki badaczy wyniki
ich opracowania uchylaj hipotezy wczeniejszych wstpnych bada dotyczcych leczenia przez delfiny ich ultradwikami Cole
(1996) i Birch (1997).
W 2003 r. powane wtpliwoci odnonie
moliwoci uycia dwikw emitowanych
przed delfiny publikuje prestiowy Journal of
Theoretical Biology. Take jeden z najsynniejszych autorytetw i praktykw delfinoterapii David Nathanson w 2007 okreli wprost,

e nie potwierdza efektw i zjawiska leczenia ultradwikami emitowanymi przez delfiny u swoich pacjentw poddawanych delfinoterapii.
Nie mona zaprzeczy, e niektre rodziny u swoich najbliszych, ktrzy skorzystali
z sesji delfinoterapii, obserwuj rne pozytywne zmiany, czy to w zakresie samopoczucia, nowych umiejtnoci, nowych zachowa,
czy te wikszej motywacji do dalszej pracy
i rehabilitacji. Z pewnoci nauka nie potrafi wszystkiego wyjani i wci jeszcze jest
bezradna wobec pewnych fenomenw, ktre trudno zmierzy, zbada, skwantyfikowa.
I by moe nie trzeba dowodw naukowych
niezbicie potwierdzajcych skuteczno danej metody, by korzysta z form terapii, ktre
mog przynie wymarzone efekty. Zreszt nie
ma przecie 100%-owo skutecznych terapii
Na pewno zawsze warto bra pod uwag potencjalne ryzyka, to, czy koszty s wspmierne do efektw, czy nie mona takich samych
efektw osign inaczej, szybciej, prociej,
w sposb pozwalajcy na ich utrwalenie.
Warto te zwrci uwag na to, co podkrela dr Lori Marino analizujc, skd czsto bior si doniesienia o efektach rnych terapii.
Dr Marino nie polemizuje z pozytywnymi rezultatami delfinoterapii. Pokazuje jedynie, e
mog si one pojawia z zupenie innych powodw, ni obecno delfina w trakcie sesji.
W przypadku delfinoterapii istnieje wiele
wystpujcych rwnoczenie elementw, ktre
mog mie wpyw na pojawienie si pozytywnych zmian: nowa dla dziecka metoda pracy,
nowi terapeuci z innym podejciem, obecno
i uwaga caej rodziny, prowadzone jednoczenie zajcia w sali i zajcia w wodzie, terapia
adresowana do caej rodziny, woda jako rodowisko terapii, wakacyjny, czsto egzotyczny
klimat i miejsce, relaks dla wszystkich czonkw rodziny, oderwanie si od codziennych
stresw, pracy zawodowej, codziennych trosk,
wreszcie obecno charyzmatycznego, inteligentnego, reagujcego na polecenie zwierzcia duego i egzotycznego.
Problem polega jednak na tym, e dziaaj
by moe tylko nieliczne elementy s.6

z tego zestawu. By moe popraw funkcjonowania u danej osoby powoduj przede wszystkim zajcia w wodzie, a moe nowe podejcie
nowych terapeutw i sesje realizowane bez
stresu w zupenie innym otoczeniu, a moe
wreszcie to, e rodzicie zaczli przejawia zupenie inne postawy i zapany przez nich drugi oddech, entuzjazm i rado podwiadomie
udzieliy si te dziecku

Czy tak naprawd chodzi o delfiny?

Oddajmy gos jednemu z najwikszych
autorytetw w dziedzinie delfinoterapii...
W 2007 r. David Nathanson, jeden z czoowych praktykw i autorytetw w dziedzinie
delfinoterapii, opublikowa swoje badania
dotyczce uycia sztucznego delfina (TAD
Therapeutic Animatronic Dolphin) w swojej terapii. Do bada uy delfina wyprodukowanego przez synn wytwrni Animal Makers produkujc elektronicznie sterowane
kopie zwierzt do rnych filmw. Badaniu
poddano 35 dzieci z 7 krajw, z rnymi dysfunkcjami i dolegliwociami, od autyzmu, po
poraenie mzgowe, zesp Retta, Lennoxa-Gastaut, dystrofi miniow...
Wyniki przeszy najmielsze oczekiwania.
Na podstawie przeprowadzonych bada Nathanson stwierdza, e: Po pierwsze, nie ma
adnych znaczcych rnic pomidzy wykorzystaniem ywych delfinw i wykorzystaniem sztucznego delfina TAD, jeli chodzi o to, jak w grupie o umiarkowanym i duym stopniu niepenosprawnosci ich obecno
wpywaa na uzyskanie odpowiedzi dziecka na
ukierunkowany dotyk i komunikaty werbalne.
Po drugie, u dzieci z gbok niepenosprawnoci zastosowanie sztucznego delfina byo
znacznie bardziej skuteczne w uzyskiwaniu
oczekiwanego skupienia wzroku. Po trzecie,
czas reakcji na pojawienie si TAD-sztucznego delfina jako motywatora w wiczeniach by
taki sam jak na ywego delfina bez wzgldu na to, czy dziao si to na platformie, czy

w wodzie. Interakcja ze sztucznym delfinem

daje te same albo i wiksze korzyci terapeutyczne co wykorzystanie ywego zwierzcia
i to bez ogranicze zwizanych z aspektami
ekologicznymi, administracyjnymi, prawnymi
a take finansowymi.

Delfinoterapia w terapii autyzmu

co mwi eksperci?
wiat naukowy od wielu lat bardzo sceptycznie podchodzi do kwestii skutecznoci delfinoterapii w leczeniu autyzmu.
Jeszcze w 1998 r. Dr. Bernard Rimland, Dyrektor Autism Research Institute of San Diego,
twierdzi, e Nie ma adnych naukowych dowodw, ktre pozwalayby stwierdzi, e delfin moe pomc. To s irracjonalne kwestie.
W 2006 r. Niemieckie Stowarzyszenie Autyzm wystosowao owiadczenie Nie ma
przekonywujcych dowodw, e delfinoterapia
stanowi skuteczna form leczenia autyzmu.
W 2007 r. Betsy Smith pionierka stosowania delfinoterapii w autyzmie wycofaa
si z bada nad terapi z udziaem delfinw,
twierdzc otwarcie, e jest ona nieefektywna
i zorientowana przede wszystkim na zarabianie pienidzy kosztem pacjentw i ich rodzin.
Kuriozalne jest to, e wiele orodkw delfinoterapii do dzi powouje si na jej pierwsze
rozprawy naukowe z lat dziewidziesitych,
nie baczc na to, e ich autorka dzi jest zdecydowanie przeciw delfinoterapii.
Research Autism jedyna w Wielkiej
Brytanii organizacja, ktra zajmuje si promocj bada nad leczeniem autyzmu i popularyzacj ich wynikw, jak rwnie sama
prowadzi takie badania, opublikowaa na
swojej stronie opini, ktrej aktualizacja datowana jest na 26 sierpnia 2014 r: W chwili
obecnej, w temacie stosowania terapii z delfinami w leczeniu osb z autyzmem, dostpna jest ograniczona ilo bada i to niskiej
jakoci. Ich wyniki s niejednoznaczne.
W przypadku delfinoterapii mamy do czynienia z rnymi problemami natury etycznej oraz z kwesti fizycznego zagroenia,
zarwno dla ludzi i delfinw, ktre mog
by trudne do pokonania. Szczeglnie niepokojce s moliwoci zachowa agresywnych u delfinw w stosunku do pywajcych
z nimi ludzi oraz ryzyko przenoszenia chorb midzy ludmi i delfinami. Jednoczenie
dostpne s rne alternatywy dla delfinoterapii, przy znacznie niszych kosztach i bez
potencjalnej szkody dla ludzi i zwierzt zaangaowanych w terapi. Z tego powodu nie
moemy zaleci stosowania delfinoterapii
w leczeniu osb z autyzmem.
Rwnie Joanna Grochowska wiceprezes polskiej Fundacji SYNAPSIS, podzielia si swoj refleksj, opart na rozmowach
z terapeutami dzieci bdcych pod opieka
Fundacji, ktre bray udzia w turnusach delfinoterapii, z reguy na Krymie. W opinii terapeutw u kadego z nich po takim turnusie nastpowaa poprawa w sensie poprawy
samopoczucia, zrelaksowania si. Natomiast
nie zaobserwowano adnych zmian w nasileniu samych objaww autyzmu.

Zagroenia
Delfinoterapia jest aktywnoci nie podlegajc adnym specyficznym regulacjom. Nie
jest wic waciwie monitorowana, brak jest
standardw i instytucji, ktre nadzorowayby,
audytoway i certyfikoway zarwno dziaania
terapeutw jak i warunki, w ktrych terapia
jest prowadzona.
Std brak jest konkretnych danych odnonie incydentw zakaenia bakteriologicznego bd grzybiczego w trakcie sesji z udziaem
zwierzt. W latach 2001-2002 Wildlife Health
Center prowadzi jednak badania dotyczce
zachorowa pracownikw majcych kontakt
z ssakami morskimi na choroby odzwierzce.
12 % spord badanych byy to osoby pracujce w akwariach, delfinariach i przy programach pywania z delfinami. Stwierdzono, e
w odniesieniu do caej prby osoby, ktre maj
kontakt z tymi zwierztami czciej ni 50 dni
w roku, s 23 x bardziej naraone na te choroby ni inni ludzie. Stwierdzono take, e osoby, ktre miay kontakt z odchodami i wydzielinami tych zwierzt s naraone 3 razy bardziej na zachorowania ni inni ludzie.
Badacze z Oregon State University wskazuj te na istotne zagroenie bakteryjne,
zwaszcza mycobacterium marinum. Zalecaj
mycie rk i ciaa po kadym kontakcie z wod
z basenw ze zwierztami, noszenie rkawic
ochronnych i wymg opieki lekarskiej w trakcie pracy ze zwierztami, by mona byo interweniowa i pomc od razu nawet po drobnych
uszkodzeniach skry czy infekcjach.
W hawajskim delfinarium wyizolowano
15 typw bakterii, z czego przynajmniej poowa jest grona dla ludzi. Wielokrotnie notowano przypadki infekcji grzybiczych u weterynarzy leczcych chore delfiny.
Nie ma udokumentowanych przypadkw
mierci pracownika delfinarium czy pacjenta
delfinoterapii w wyniku zakaenia mikroorganizmami odzwierzcymi. Zachorowania i konieczno dugotrwaych, trudnych kuracji jest
jednak faktem.
Na problem ten zwracaj uwag rne instytucje, m.in. American Veterinary Medical
Association: Dla programw w rodzaju animaloterapii i animal assisted therapy (AAT)
powinny zosta wdroone konkretne dziaania pozwalajce zminimalizowa zagroenie
dla ludzi i ekspozycj na pospolite choroby
odzwierzce, takie jak wcieklizna, psittacosis, salmonellosis, toxoplasmosis, campylobacteriosis i giardiasis. Niezbdne jest wprowadzenie testw i pena wsppraca w tym zakresie lekarzy i weterynarzy (AVMA 2007).
Mimo, e czysto wody w orodkach delfinoterapii jest (a przynajmniej powinna by)
kontrolowana i utrzymywana chemicznie, zagroenie patogenami jest wci realne, poniewa uczestnicy terapii maj bezporedni kontakt z powietrzem wydychanym przez zwierzta. Nieunikniony jest te kontakt z moczem
i ekskrementami, a warto zaznaczy, e delfiny defekuj cztery razy czciej ni ludzie. Zagroenie to jest tym istotniejsze, e mwimy
przecie o dzieciach i osobach dorosych, ktre z racji swoich chorb i dolegliwoci mog
Poradnik Autystyczny

mie osabiony system immunologiczny i wymagaj szczeglnej troski i dbaoci.

Warto te wci pamita, e w przeciwiestwie do innych form animaloterapii, w terapii z udziaem delfinw pacjenci maj kontakt z dzikimi, nieudomowionymi zwierztami. Niektre urodziy si w niewoli, inne zostay odowione ze rodowiska naturalnego.
Mimo tresury w dalszym cigu s to jednak
dzikie zwierzta. Umiechnity pysk delfina jest tu bardzo zwodniczy. Badania dotyczce wypadkw spowodowanych przez delfiny
w czasie programw pywania z tymi zwierztami w delfinariach pokazuj, e nie s to wcale rzadkie przypadki. W czasie takich programw zdarzao si, e ludzie byli powanie ranieni w wyniku zachowa agresywnych bd
o charakterze seksualnym. Takie agresywne
zachowania przejawiay si w gryzieniu, uderzaniu pyskiem, uderzeniach petwami, cho
wcale nie ograniczay si jedynie do tych atakw (Frohoff and Packard, 1995).
Z kolei w badaniach Samuels i Spradlin
(1995) odnotowano nastpujce agresywne zachowania delfinw w stosunku do ludzi przebywajcych z nimi w wodzie w delfinariach:
straszenie otwartym pyskiem i demonstrowaniem zbw, uderzenia, zmuszanie do cofania
si, napieranie, nage zwroty, bardzo szybkie
manewry wykonywane w bezporedniej bliskoci czowieka, kapanie szczkami, popychanie, uderzenia petwami, uderzanie ogonem o wod, zachowania seksualne. Wszystkie tego typu zachowania delfinw w niewoli
s bardzo trudne do przewidzenia, za ryzyko,
na jakie naraa si osoby niepenosprawne,
a zwaszcza dzieci, powinno by szczeglnie
starannie przemylane.

Drugie dno delfinoterapii,

czyli niewygodna, ukrywana prawda
Zastanawiajce jest to, e bardzo nieliczne orodki, w ktrych prowadzona jest
nr 08, listopad 2014

delfinoterapia, skupiaj si tylko i wycznie

na tego rodzaju interakcji ludzi z delfinami.
We wikszoci przypadkw delfiny dodatkowo, a raczej przede wszystkim uczestnicz w pokazach, w programach swim
with the dolphin. Pozornie nie ma w tym
nic dziwnego. Ba, na pierwszy rzut oka cakiem logicznie wygldaj argumenty, jakoby
dla delfinw udzia w pokazach i pywaniu
z ludmi byy panaceum na nud i ograniczone moliwoci ruchowe wynikajc z ycia w niewoli.

Prawda jest jednak inna i nie brzmi

ju tak dobrze.
Ruch turystyczny, dla ktrego delfiny s magnesem, zapewnia krociowe zyski. Pojedynczy, wytresowany delfin butlonos moe by
wart od 100 do 200 tys. dolarw i poprzez
rne programy kontaktu z widzami, pokazy,
sesje pywania, karmienia, moliwo robienia sobie zdj z delfinem, generuje roczny
przychd dla morskiego parku rzdu ponad
1 mln dolarw. Waciciele delfinariw, inwestujc w pozyskanie i wytrenowanie delfina, oczekuj zwrotu z tej inwestycji i zyskw.
A eby byy zyski, delfiny musz pracowa,
pracowa, pracowa. Takie merkantylne nastawienie prowadzi do nadmiernej eksploatacji tych zwierzt, eskaluje ich stres i choroby
z nim zwizane, wreszcie nierzadko prowadzi
do mierci delfinw w wyniku chorb, stresu
wywoanych yciem w niewoli. Nieprzypadkowo w wielu krajach wiata od kilkunastu
lat, odkd rne organizacje midzynarodowe ujawniy drugie oblicze delfinariw i delfinoterapii, bojkotuje si delfinaria i wszelkie
formy trzymania duych ssakw morskich
w niewoli.
Mwi si, e w animaloterapii zwierzta
oddaj czowiekowi cae dobro, ktre czowiek im zaoferowa A co delfiny maj odda pacjentom?

Oskarowy dokument Zatoka delfinw

ujawni i pokaza rze delfinw w Taiji w Japonii, gdzie corocznie zabija si ponad 20 000
tych zwierzt. Wybrane, najbardziej dorodne, zwaszcza samice butlonosw, oszczdza si, odawia si je, by sprzeda do delfinariw i orodkw delfinoterapii. Zwierzta te przeywaj ogromny stres, oddzielane s
od swoich stad, od potomstwa, na ich oczach
gin ich mode, zabijane w krwawy okrutny
sposb Taka trauma najczciej pozostawia
w psychice i behawiorze zwierzt trway lad,
ktry potrafi ujawni si w najbardziej zaskakujcym, odroczonym momencie, czsto po
wielu miesicach.
Wydaje si, e kwestia rzezi delfinw
w Japonii nie ma zwizku z polskimi rodzinami korzystajcymi z delfinoterapii.
Nic bardziej mylnego. Ot np. w Turcji
w orodku Sealanya Dolphin Park, gdzie
z delfinoterapii korzystaj te Polacy za porednictwem jednej z naszych rodzimych
fundacji, od 2008 r. przebyway i pracoway delfiny odowione w ten brutalny sposb
z Taiji. Cztery pady na pocztku 2010 r.,
uwiadamiajc opinii publicznej, e za kulisami i za pozornymi umiechami delfinw
musi si kry co bardzo dramatycznego.
Fakt, e butlonosy te odowiono przy okazji
rzezi delfinw w Japonii w niesawnym Taiji nagoniy dopiero organizacje zajmujce si ochron tych zwierzt, takie jak Save
Japan Dolphins Coalition. W chwili obecnej
w orodku tym pozostaje jeszcze kilka innych delfinw pochodzcych z tego samego
krwawego rda.
Czy chcemy, by nasze pienidze przeznaczane na terapi, wspfinansoway biznes
oparty na cierpieniu zwierzt?

Na zakoczenie
Na stronie powiconej delfinoterapii www.
czydelfinterapia.pl jedna z mam napisaa w komentarzu: Zestawiam sobie dwie
proste rzeczy: koszt turnusu delfinoterapii (a wyszo w naszym przypadku okoo 25 tys. z) i to, co mog za te pienidze
zrobi w Polsce kontynuujc biec prac
z moim Maciusiem. Na Boga jeli miaabym zaprzepaci 2 lata intensywnej pracy
z Dzieckiem za mira tego, co opalona pani
w tv opowiadaa przed kamerami, to czy byabym odpowiedzialn matk? Jasne, e zrobi wszystko, aby moje Dziecko lepiej funkcjonowao, eby byo bardziej samodzielne
i lepiej mwio, ale nie mam zamiaru marnowa czasu i pienidzy!
Ostateczna decyzja o doborze terapii dla
naszego dziecka zawsze naley do nas. Wane jednak, by mona j byo podj w oparciu
o rzetelne przesanki.

Jakub Banasiak

pedagog, zoopsycholog, od 8 lat zajmuje si badaniem

funkcjonowania delfinw w niewoli i uczestniczy w badaniach terenowych nad populacjami dziko yjcych delfinw.
Ukoczy kurs delfinoterapii w Eilacie w Izraelu. Wsppracownik Marine Connection, Born Free, wolontariusz Tethys
Reserach Institute i czonek naukowego Polskiego Towarzystwa Etologicznego. Autor strony www.czydelfinoterapia.pl
powiconej faktom i mitom delfinoterapii.

W Polsce publicznych przedszkoli jest wiele te masowe, do ktrych uczszczaj zazwyczaj dzieci prawidowo rozwijajce si,
integracyjne, w ktrych oprcz zdrowych
dzieci ucz si rwnie dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi oraz specjalne,
ktre s stworzone wanie dla nich. Ich oferta jest do atrakcyjna, ale nie jest odpowiednia dla kadego dziecka. Ilo wychowankw w jednej grupie zazwyczaj przekracza
dwudziestk pitk, do tego mamy jednego
nauczyciela i osob do pomocy, czsto jedn
na kilka grup. W przypadku przedszkoli integracyjnych oraz specjalnych dodatkowo moemy liczy na pomoc ze strony nauczyciela
wspomagajcego, ktry jest dedykowany wycznie do dzieci z orzeczeniem o potrzebie
ksztacenia specjalnego. Zajcia terapeutyczne trwaj trzy, cztery godziny tygodniowo, na
co zazwyczaj skada si logopedia, rehabilitacja czy terapia pedagogiczna.

odpowiedni interwencj ze strony specjalistw, ktrzy pomog naszemu dziecku w zakresie logopedii, terapii pedagogicznej, fizjoterapii itp. Kolejnym miejscem, gdzie moemy
szuka pomocy dla naszego dziecka, jest przedszkole terapeutyczne, nastawione na pomoc
i intensywn terapi swoich podopiecznych. Tu
w grupie mamy nie wicej ni czwrk dzieci
a w kadej z nich opiek terapeutyczn sprawuje zazwyczaj pedagog specjalny lub psycholog
dziecicy. Dodatkowo znajdziemy rwnie pomoc interdyscyplinarn ilo godzin zaj terapeutycznych zazwyczaj przekracza pitnacie
tygodniowo, na co skada si codzienna terapia
indywidualna, grupowa, logopedia itp.
Przeszukujc internet w celu znalezienia
tego idealnego miejsca moemy wstpnie zapozna si z ofert kadego z nich. W jednych
nasze dziecko moe zosta pod opiek przedszkola nawet do 10 godzin, inne preferuj,
aby czas pobytu dziecka nie przekracza 8.

Przyznam, e nawet za darmo jest to zdecydowanie za mao! Szukam dalej. Trafiam na jedno z bardziej znanych przedszkoli dla dzieci
z autyzmem telefon milczy przez kilkadziesit minut, ale w kocu nawizaam poczenie. Pi godzin zaj dziennie (terapia grupowa i indywidualna), do tego dostaniemy logopedi raz w tygodniu, inne zajcia we wasnym zakresie czyli mocno przekraczamy
liczb czterocyfrow.
Na co wic zwrci uwag przy wyborze
tego idealnego miejsca? Przede wszystkim
naley pamita, e kade dziecko, ktre posiada orzeczenie o potrzebie ksztacenia specjalnego, powinno mie stworzony Indywidualny Program Edukacyjno-Terapeutyczny,
w ktrym dostaniemy konkretne informacje
na temat iloci godzin poszczeglnych zaj,
celw edukacyjnych i terapeutycznych, form
sprawowania opieki oraz dostosowania pomieszcze do aktualnych potrzeb dziecka. To

Przed t decyzj staje kady rodzic, ktrego dziecko ju za chwil wkroczy w przedszkolne
spoeczestwo oraz proces terapeutyczny. Czym kierowa si w wyborze? Na co zwrci szczegln
uwag? Czego moemy oczekiwa i jaki rodzaj przedszkola bdzie najlepszy dla naszego dziecka?
Przedszkoli niepublicznych, ktre s w stanie zapewni naszemu dziecku idealne warunki do nauki, jest niewiele, cho w ostatnim czasie przecigaj si one w ofertach, szczeglnie
zaj specjalistycznych. Do wyboru mamy
rwnie przedszkole oglne, integracyjne
i specjalne (terapeutyczne). W kadym z nich
moemy liczy na mniejsz liczebno grup,
a szczegy zwizane z iloci przedszkolakw znajdziemy w statucie przedszkola, ktry dla kadego rodzica powinien by dostpny.
Przedszkola oglne czsto nie s przygotowane na przyjcie dziecka z zaburzeniami
ze spektrum autyzmu. Ma na to wpyw szereg
czynnikw zaczynajc od iloci dzieci w jednej grupie, ktra rwnie czsto oscyluje w okolicach dwudziestu, poprzez brak kadry specjalistycznej, po zbyt abstrakcyjne i kolorowe
wntrza. Przedszkola integracyjne za szczyc
si mniejsz iloci dzieci w grupie moemy
znale nawet takie miejsca, gdzie oprcz naszego Malucha, bdzie nie wicej ni dwunastka przedszkolakw. Tu na pewno znajdziemy

Niektre przedszkola integracyjne i terapeutyczne proponuj szeroki wachlarz zaj do

tych wyej wymienionych dodaj jeszcze rehabilitacj, dogoterapi, fizjoterapi, muzykoterapi czy trening umiejtnoci spoecznych. Dziki temu nasze dziecko codziennie
dostaje porzdn dawk zaj.
W trakcie poszukiwa trafiamy rwnie na
fora, gdzie bezporednio od rodzicw moemy
dowiedzie si wiele ciekawych, ale rwnie
niekiedy niemiych informacji. Tu okazuje si,
e znane nam wszystkim przedszkola, ktre
s pionierami w terapii naszych dzieci, nie s
wcale tak idealne, jakby si na pocztku mogo
wydawa. Pewna mama wyraa swoje niezadowolenie z jakoci terapii w jednym z przedszkoli na warszawskim oliborzu brak wskazwek do pracy w domu, program niedostosowany do potrzeb i moliwoci dziecka, ciga
walka o dodatkowe zajcia, le dobrana grupa
terapeutyczna., a wielko czesnego zatrwaajca. Inna za, podajc nazw przedszkola,
zwraca uwag na czst rotacj pracownikw,
co, jak wiemy, nie wpywa dobrze na nasze
dzieci, ktre, jak kady z nas, dobrze czuj si
w staym i bezpiecznym rodowisku.
Zaciekawiona iloci ofert przedszkoli postanawiam wykona kilka telefonw. Pierwszy naley do przedszkola integracyjnego na
warszawskim Ursynowie, ktre proponuje
zajcia dla naszego dziecka zupenie za darmo. Co nasze dziecko moe dosta zupenie
za darmo? Godzin terapii z psychologiem,
p godziny muzykoterapii i p godziny logopedy a wszystkie zajcia raz w tygodniu.

na nim opiera si praca z naszym dzieckiem,

a wszystko, co jest w nim zapisane, musi by
skrupulatnie realizowane.
Wany jest rwnie element, ktry stanowi
metoda, jak przyszli terapeuci bd pracowa
z naszym dzieckiem. Tu gwnie znajdziemy
metody behawioralne, co, jak kady rodzic
wie nie zawsze jest dobrym rozwizaniem.
Sztywno, rutyna i wszystko zaplanowane
z gry czy oby na pewno bdziemy w stanie zapewni to naszemu dziecku poza murami przedszkola? Niektre placwki proponuj
wiksz elastyczno w podejciu terapeutycznym podanie metody za dzieckiem, a nie
dziecka za metod. Warto zapozna si z przyszym terapeut, nauczycielem i innymi specjalistami, a stay kontakt z nimi pozwoli nam
na monitorowanie efektw pracy i postpw
naszego dziecka.
Czym kierowa si w wyborze przedszkola?
Przede wszystkim poziomem funkcjonowania
przyszego przedszkolaka. Jeeli widzimy, e
nasze dziecko nie nawizuje relacji z rwienikami, a haas i zbyt dua ilo bodcw wpywa na niego jak pachta na byka postarajmy
si znale przedszkole, w ktrym ilo dzieci
w grupie nie bdzie jego wrogiem, a Kubu Puchatek na cianie nie zabierze mu caej koncentracji. Szczeglnie w pocztkowej fazie terapii
bardzo wane jest, aby zapewni dziecku takie
warunki, ktre pozwol mu si wyciszy i skupi oraz przygotuj go do pjcia w spoeczestwo bo przecie to jest dla nas najwaniejsze.

Redakcja
Poradnik Autystyczny

Kady z nas chyba mia w zaleceniach od terapeuty zorganizowanie toru sensorycznego dla
swojego dziecka. Zazwyczaj robimy go z rnych rzeczy gotowych, dostpnych na rynku,
ale najwicej radochy i satysfakcji daje co, co
zrobilimy sami, wasnymi rkoma. Dlatego
wanie dziki inspiracji od innych sprbowaam zrobi i ja. Nie s wane zdolnoci, ale
chci. Przy okazji to rwnie wietna okazja
do wsplnej zabawy z dzieckiem i wsplnie
spdzonego czasu.

Tor do stymulacji dla Dziecka mona

zrobi ze wszystkiego i nie musimy wydawa duo pienidzy. Ja miaam kartony tekturowe na podstaw, wyciam je w kwadrat
35x35 cm bo akurat tak mi najlepiej wychodzio, ale w sumie jest to dobry rozmiar. Jako
podstaw mona uy wielu tworzyw np. wykadzin (nawet star nie uywan), szersze
deski, tektura z pudeek. To co jest w miar
stabilne nadaje si. Jako klej miaam mas
plastyczn i klej magiczny, ale moe by te
np. wikol lub inny do przyczepiania rnych
materiaw.

bo bdzie mi potem lepiej to wszystko przechowywa i mniej miejsca zajmie. Po wyschniciu kleju tor jest gotowy do uytku.
Jest o tyle fajny, e mona go ukada w rnych konfiguracjach i dodawa co od siebie np. doda pomidzy kostki sensoryczne podest, krzeso, tunel (np. z koca) lub
inn przeszkod dla urozmaicenia. Wtedy
wczamy u dziecka mylenie, wyobrani,
a niwelujemy schemat . Oprcz tego warto wprowadzi takie elementy jak skakanie,
pezanie, wspinanie, turlanie, celowanie dla
lepszej koordynacji, kontroli wzroku ,napicia miniowego, aktywnoci. To wszystko
dostarczy Wam mnstwo radoci i zabawy
i wiele dobrego dla rozwoju dziecka.

Greta,
mama Oliwiera

administrator fanpage W wiecie Olinka, prowadzi rwnie

blog Oswoi autyzmOli uczy nas poznawa wiat.

Do toru sensorycznego wykorzystaam

m.in. dary natury: kasztany, patyczki, szyszki, kor, groch oraz foli bbelkow, wycieraczk i butelki plastikowe to ju nie dar
natury. Mona rwnie wykorzysta, fasol,
ry, kamyczki, licie, piasek, sztuczn traw,
mikki misiowy materia, gbki, odzie,
filc, kubeczki plastikowe, dywaniki, druciaki,
styropian, mop, wen, yki/widelce plastikowe, korki z butelek i co Wam tylko przyjdzie do gowy.
Wyciam kwadraty 35x35 cm z tektury
i kady kasztan, patyczek itp. przyczepiaam osobno na mas klejc/klej do podoa. W zalenoci od tego ile macie konkretnych faktur musicie sobie rozplanowa na
caoci. Pamitajcie, e musicie przykleja
w miar rwnomiernie, aby stopa albo do
mogy poczu powierzchni. Robiam to na
kwadratach, a nie na dugiej wykadzinie,
nr 08, listopad 2014

Czsto dostaj pytania od rodzicw mieszkajcych poza granicami naszego piknego

kraju czy mona wychowa dwujzycznego
autika czy te lepiej:
wrci do Polski? w przypadku obojga
rodzicw Polakw,
przerzuci si na jzyk partnera i mwi do
dziecka tylko w tym jzyku? w przypadku
rodzin mieszanych zamieszkujcych w kraju maonka
przerzuci si na jzyk kraju przyjmujcego
i tylko w tym jzyku rozmawia ze sob
przy dziecku i do dziecka? w przypadku
rodzicw Polakw lub rodzin mieszanych
niemieszkajcych w ojczynie adnego
z nich.
Bo tak sugesti zaproponowa tamtejszy
logopeda, ktry prowadzi dziecko w terapii.
I co ja na to?
Trudno jest si wypowiedzie oglnie,
tworzy schematy. Kada rodzina jest inna
i kada sytuacja rodzinna jest inna. I kade
dziecko z autyzmem jest inne od swojego kolegi z autyzmem. Dlatego nie da si wytworzy schematu i da oglnej odpowiedzi.

Ale...

Co jeszcze? O czym warto pamita?

Wane jest to, jak wyglda tak naprawd autyzm dziecka. Jeli maluch jest jeszcze may,
jeli diagnoza zostaa postawiona wczenie,
a pociecha zaczyna ju si z Tob komunikowa np. gestami czy te werbalizowa pierwsze potrzeby, to TAK jestem pewna, ze jeste w stanie wychowa dwujzyczn osob
autystyczn. Tylko bdziesz musia(a) woy
w to mnstwo pracy.
To, co jest wane w przypadku rodzin
dwujzycznych to wybranie odpowiedniego
jzyka terapii. Panuje powszechne przekonanie, e powinien to by jzyk kraju, w ktrym mieszka dziecko. Absolutnie si z tym
nie zgadzam. Jzykiem terapii powinien by
jzyk tego z rodzicw, ktry duej w cigu dnia
przebywa z dzieckiem, a tym samym ma szans wicej z nim wiczy. Bo s takie rodziny,
w ktrych to tata rezygnuje z etatu, a mama
pracuje i widzi pociech zaledwie trzy godziny dziennie. Wtedy jzykiem terapii powinien
by jzyk ojca. Co nie oznacza, e matka przestaje rozmawia z dzieckiem w swoim jzyku. Nie, metoda OPOL nadal jest zachowywana. Nie suchajcie logopedw, ktrzy nigdy nie
pracowali z dzieckiem dwujzycznym i od razu
mwi, e naley porzuci jeden z jzykw. Zawsze warto zasign opinii innego specjalisty.

O tym, e najwaniejsza jest komunikacja. e

jeli mae zacznie mwi, ma prawo miesza
jzyki na pocztku. A Wy macie obowizek
parafrazowa jego wypowiedzi tak, aby byy
czyste gramatycznie.
Czy mwi nieprawd? Ale skd! Mam na
terapii dzieci autystyczne dwujzyczne.
Kacper ma 10 lat i mwi po polsku i angielsku. Czyta po angielsku i pisze te. Teraz uczy
si czyta po polsku.
Nikodem ma 4 lata, mwi po polsku i niemiecku. piewa tylko po polsku.
Julian ma 14 lat. Czyta i pisze po polsku i niemiecku. Nie mwi w ogle.
Olga ma 8 lat. Mwi po polsku, arabsku i niemiecku. Miesza jzyki, pomaga sobie wiele
gestami.
I wiele, wiele innych dzieci, o ktrych teraz
nie pisz. Dlatego warto prbowa. Bo jzyki
to jedna z najwaniejszych rzeczy, ktre moecie przekaza swojemu dziecku. Temu autystycznemu te.

Katarzyna Czyycka

logopeda, nauczyciel jzyka polskiego jako drugiego

w Niemczech. Mieszka i pracuje w Hamburgu, gdzie zajmuje
si dziemi Polakw przebywajcych tam na emigracji. Prowadzi blog: blog.centrumgloska.pl. Prywatnie: cigle due
dziecko z ADHD. Uwielbia wspinaczk wysokogrsk.

NOWO!
Publikacja opracowana przez zesp psychologw i pedagogw ze Specjalnego Orodka Rewalidacyjno-Wychowawczego dla Dzieci i Modziey z Autyzmem w Gdasku. Jest
skierowana do uczniw zautyzmem ispecjalnymi potrzebami edukacyjnymi, uczcych si
worodkach rewalidacyjno-wychowawczych, klasach integracyjnych, szkoach specjalnych.
Zestaw skada si znastpujcych czci:
Z
podrcznika wdwch tomach, skadajcego si ze zbioru duych, kolorowych zdj,
opracowanych do nich pyta oraz krtkich, prostych czytanek;
kart pracy pozwalajcych uczniom na utrwalenie ipogbienie wiadomoci zawartych
wpodrczniku oraz ksztaccych rne umiejtnoci
kart pracy z zadaniami domowymi, przeznaczonych do wicze zrodzicami wdomu;
pyty CD znagraniami, ktrych tematyka jest cile zwizana zpodrcznikiem;
pyty DVD zawierajcej23 prezentacje multimedialne, ktre stanowi atrakcyjn, innowacyjn dla uczniw pomoc dydaktyczn, utrwalajc zdobyt wiedz, orazopisy
zabaw igier rozwijajcych kompetencje spoeczne oraz zdj pomocnych do przeprowadzenia tych zaj. Na pycie znajduj si rwnie teksty izapisy nutowe piosenek,
ktre s zawarte na pycie CD znagraniami.
Ja imj wiat" pozwala na systematyczne, zaplanowane wprowadzenie treci edukacyjnych zwizanych zpoznawaniem rodowiska spoeczno-przyrodniczego. Wpublikacji
uwzgldniono potrzeby, moliwoci ipoziom rozwoju wszystkich uczniw. Odbiorc jest
dziecko, ktre nie musi posiada umiejtnoci czytania.
10

Wydawc publikacji jest

W
Wydawictwo HARMONIA

www.anwi.edu.pl
Autystyczny
info@anwi.edu.pl tel.Poradnik
602 741
965

Muzykoterapia rozumiana jako leczenie i wpywanie na kierunek

rozwoju czowieka poprzez muzyk ma dug histori; jej pocztki
odnale mona ju w staroytnych rdach.

Jednake wspczesne, naukowo uzasadnione

oblicze tej formy terapii jest stosunkowo mode i siga zaledwie poowy XX w. Wydaje si,
e obecnie muzykoterapia przeywa okres
rozkwitu. Dziki szeroko prowadzonym badaniom, wykorzystujcym narzdzia psychologiczne, najnowsz aparatur medyczn oraz
metodologi specyficzn dla muzykoterapii,
moliwe stao si wskazanie faktycznego
potencjau dwikw i muzycznej twrczoci w kontekcie funkcjonowania czowieka
zarwno na poziomie fizycznym jak i psychicznym. Obiecujce wyniki eksperymentw spowodoway wzrost zainteresowanie
t form terapii w rodowiskach zwizanych
z ochron i opiek zdrowia oraz profilaktyk.
Coraz wicej instytucji zatrudnia muzykoterapeutw ufajc w ich moliwoci i kompetencje. W niniejszym artykule sprbujemy
przedstawi t form terapii w kontekcie
zaburze ze spektrum autyzmu. Odpowiemy
na pytania: czym jest muzykoterapia? jak wyglda w praktyce? czy jest skuteczna i jeli
tak to w jakim zakresie?

MUZYKOTERAPIA W PRAKTYCE
Jedna z definicji, proponowana przez pioniera
muzykoterapii polskiej Tadeusza Natansona,
brzmi: muzykoterapia to metoda postpowania, wielostronnie wykorzystujc wieloraki
wpyw muzyki na psychosomatyczny ustrj
czowieka (1979, s. 51). Inne wyjanienia
zwracaj uwag na dodatkowe elementy, przyczyniajce si do potencjalnej skutecznoci
terapii. S to relacje midzy terapeut, osob
poddawan terapii i muzyk (Bruscia, 1998),
a take neurobiologiczne uwarunkowania percepcji i twrczoci muzycznej (Thaut, 1999).
W praktyce muzykoterapia stosowana jest
w bardzo rnych modelach, niemal zawsze
jednak podczas sesji wykorzystuje wszystkie
moliwe formy dowiadczenia muzyki: granie na instrumentach, piewanie, improwizowanie, komponowanie i tworzenie, suchanie. Dodatkowo, szczeglnie w pracy z dziemi, pojawia si ruch, zabawa, rne formy gier
i wicze.
Podczas sesji muzykoterapii aktywnoci
muzyczne mog przybra rn form i rne
nr 08, listopad 2014

s cele ich stosowania. Grupowe tworzenie

muzyki jest okazj do rozwijania umiejtnoci
spoecznych uczestnikw, wymaga suchania
siebie nawzajem i odnajdywania wasnej roli
w grupie. Gra solowa z kolei to forma osobistej ekspresji. Wyzwanie, jakim jest podjcie
samodzielnej gry przed innymi staje si sposobem na przeamywanie wasnych barier i zahamowa. Oprcz improwizacji, muzykoterapeuci czsto sigaj po aranacje utworw muzycznych lub repertuar piosenkowy, nad ktrymi praca nierzadko koczy si koncertem.
Uczestnicy sesji ucz si w ten sposb wsppracy i odpowiedzialnoci za wsplne dziaanie. Wyznaczony cel wystp jest czynnikiem motywujcym i integrujcym, a satysfakcja, ktra pynie z dzielenia si z innymi efektami wysiku jest pozytywnym, wzmacniajcym
zwieczeniem procesu terapeutycznego. Odpowiednio zaplanowane i dobrane wiczenia muzyczne wspieraj rwnie rozwj aparatu mowy czy moliwoci ruchowych. Proces komponowania nowych utworw otwiera
przed uczestnikami kolejne moliwoci. Tworzenie muzyki od podstaw jest nie tylko okazj do osobistej ekspresji, ale te sposobem na
odkrywanie wasnego kreatywnego potencjau. Nie zawsze jednak sesje muzykoterapii wymagaj aktywnego muzykowania. Stosuje si
rwnie techniki receptywne wykorzystujce
suchanie muzyki poczone na przykad z relaksacj czy wizualizacj. Mwic oglnie, sesje grupowe daj sposobno pracy nad funkcjonowaniem spoecznym uczestnikw, sesje
indywidualne z kolei skupiaj si na rozwoju
osobistego potencjau klienta.

MUZYKOTERAPIA I ZABURZENIA
ZE SPEKTRUM AUTYZMU
Muzykoterapia kierowana jest do bardzo rnych odbiorcw, od wczeniakw, poprzez
dzieci i dorosych z rnymi problemami a do
osb w podeszym wieku. Zaburzenia ze spektrum autyzmu nale do tych, ktrym muzykoterapeuci powicaj szczeglnie duo uwagi.
Ju w latach 50 XX w. rozpoczto wczanie
dziaa muzycznych w programy skierowane
do dzieci z zaburzeniami tego typu. Niektrzy
badacze dostrzegli wyjtkowe umiejtnoci
i zainteresowania muzyczne modych odbiorcw muzyki z diagnoz autyzmu. Podczas
zaj muzycznych odkryto take potencja
wsplnego muzykowania jako kanau komunikacyjnego i struktury umoliwiajcej wiczenie zachowa spoecznych. Inne sfery, ktre
wydaway si podlega korzystnemu wpywowi odpowiednio zaplanowanych dziaa muzycznych, to ekspresja emocjonalna, mowa,

integracja sensoryczna, funkcje poznawcze.

Ju na wczesnym etapie rozwoju muzykoterapii klinicyci podejmowali prby wsppracy
z innymi specjalistami, np. logopedami, czc
czsto z sukcesem swe moliwoci dla pozytywnych efektw terapii (Reschke-Hernandez, 2011).
Od strony teoretycznej, uzasadnienia konkretnych technik i wszelkich dziaa z zastosowaniem muzyki i dwiku, skierowanych midzy innymi do osb z autyzmem, poszukiwano
w rnych nurtach psychologicznych i pedagogicznych. Do dzi praca muzykoterapeutw moe przybra rn form, zalenie od
wyksztacenia i teoretycznych fundamentw
pracy konkretnego klinicysty. Dwa podejcia
wydaj si szczeglnie intensywnie koncentrowa wok autyzmu: humanistycznie osadzona muzykoterapia kreatywna (zwana take
podejciem Nordoff-Robbins) i muzykoterapia
wywodzca si z zaoe behawioryzmu.
U podstaw muzykoterapii Nordoff-Robbins
ley dowiadczenie wsplnego tworzenia muzyki. Podejcie to skupia si na kreatywnych
moliwociach klienta, ktre obecne s mimo
niepenosprawnoci, chorb lub doznanych urazw. Wsplna gra opierajca si na wzajemnym suchaniu i dopasowaniu jest form pracy nad rozwojem penego potencjau klienta1.
Dlatego te struktura sesji jest do elastyczna, a przebieg zaj zaleny w rwnej mierze
od dziaa terapeuty jak i klienta. Gra i sposb
bycia klienta s podstaw powstajcej muzyki.
Terapeuta dobiera rodki i elementy muzyczne
takie jak rytm, tempo, intensywno dwiku, styl muzyczny odzwierciedlajc czynnoci uczestnika sesji, nadajc im kierunek i form. Gra, wokalizacje, piew czy ruch zyskuj
znaczenie w kontekcie muzycznym nadanym
przez terapeut. Tak tworzona muzyka angauje klienta we wsplny proces tworzenia, pomaga mu dowiadczy siebie w relacji z drug
osob. Muzyka staje si tym samym gwnym
medium komunikacji, narzdziem terapeutycznych zmian. Muzyka i przebieg sesji s w duej
mierze odpowiedzi na postaw klienta, jednak
komunikatywny charakter wsplnie tworzonej
muzyki wymaga jego odpowiedzi i zaangaowania. Charakterystyczn cech muzykoterapii kreatywnej jest zastosowanie improwizacji,
ktra umoliwia swobodne dopasowanie si do
sposobu bycia i aktywnoci osoby poddawanej
terapii. Improwizacja jest sposobem na spontaniczn i kreatywn wspprac, umoliwiajcym jednoczenie nadanie struktury dziaaniom klienta i terapeuty. Podczas sesji muzykoterapii Nordoff-Robbins stosowane s te utwory ju skomponowane. Sposb ich s.12

11

wykonywania jednak ma charakter improwizacyjny, widoczny w zabawie form, charakterem

i stylem wykonywanych utworw.
W strukturze muzykoterapii behawioralnej
take stosowana jest improwizacja muzyczna,
piosenki, zabawy muzyczno-ruchowe czy gry
dwikowe. Cao sesji muzykoterapeutycznej jest jednak prowadzona inaczej ni w muzykoterapii kreatywnej. Nie ma tu miejsca na
swobodne podanie na pacjentem cisy
plan i porzdek zaj uoone s pod ktem realizacji z gry zaoonych celw. Pocztkowe
sesje su rozpoznaniu potrzeb i moliwoci

WATSU jest rodzajem hydroterapii wykonywanej przez terapeut w ciepej wodzie. Zawiera elementy masau, stretchingu, wicze,
mobilizacji staww oraz uciskw punktw
shiatsu. Zaliczane jest do najbardziej rozwinitych form pracy z ciaem.
Za dat powstania WATSU uwaa si rok
1980. Koncepcj tego systemu terapii opracowa Harold Dull, ktry po zakoczeniu w Japonii studiw Zen Shiatsu zacz wykorzystywa waciwoci ciepej wody do prowadzenia
zabiegw Shiatsu w kalifornijskim Harbin Hot
Springs.
WATSU i techniki pokrewne (np. Waterdence lub Healing Dance) reprezentowane s
przez Worldwide Aquatic Bodywork Association (WABA) midzynarodowe stowarzyszenie, ktre prowadzi rejestr terapeutw dbajc
o wysoki poziom ich wyszkolenia. Do Polski

12

uczestnika terapii, na ich podstawie wyznacza

si kolejne kroki, suce realizacji zaoe.
Stale obserwowane jest funkcjonowanie osoby poddawanej terapii, a wiczenia muzyczne pomylane s tak, by trenowa i wzmacnia
zachowania podane lub eliminowa te, ktrych naley si pozby. Gwnym celem nie
jest tutaj ksztatowanie umiejtnoci muzycznych lecz poprzez ich zastosowanie trenowanie oglnych, pozamuzycznych zachowa.
Czsto obok elementw dwikowych docza si bodce wzrokowe, stymulacj czuciow czy ruch.
Zarwno podejcie Nordoff-Robbins jak
i muzykoterapia behawioralna mog by realizowane w formacie indywidualnym (klient
i terapeuta), grupowym (grupa i terapeuta) jak
i rodzinnym (dziecko z rodzicami i rodzestwem oraz terapeuta). Kade z podej oferuje inne moliwoci; zalenie od tego, jak
funkcjonuje konkretna osoba oraz co chce si
wypracowa, takie czy inne rodowisko moe
by bardziej sprzyjajce. Oczywiste jest, e
diagnoza autyzmu i innego zaburzenia z tej
grupy nie daje obrazu czowieka; kady jest
inny, ma inne moliwoci, talenty, mocne
i sabe strony. Ogromn zalet muzykoterapii
jest w tym kontekcie jej elastyczno i zindywidualizowanie. Muzyka, jako medium
terapeutyczne stanowice obszar nieskoczonych moliwoci, pozwala na szczegln
wspprac z kadym pacjentem. Bez wzgldu na to, jakie podejcie prezentuje dany klinicysta, muzykoterapia, poprzez sam sw

istot, w ktrej wraliwo i kreatywno stanowi centrum dziaa, pozostaje zawsze procesem bardzo osobistym.

WATSU zostao sprowadzone przez Tomasza

Zagrskiego.
Sesje WATSU zawsze s dopasowane do
indywidualnych potrzeb odbiorcw. Trwaj 30-60 min i poprzedzane s szczegowym
wywiadem umoliwiajcym pozyskanie istotnych informacji dotyczcych stanu zdrowia,
oczekiwa oraz okrelenie ewentualnych zalece i przeciwwskaza. W przypadku gdy terapia dotyczy dzieci rozmow przeprowadza
si z rodzicami lub prawnymi opiekunami.
Podczas sesji odbiorca ley na wodzie,
a jego gowa przez cay czas podtrzymywana jest przez terapeut nad powierzchni
wody. Po oswojeniu si z wod, wyregulowaniu i uspokojeniu oddechu terapeuta przeplata ze sob komponenty WATSU dostosowujc do sytuacji ich intensywno i dynamik.
Bardzo wanym czynnikiem jest nawizanie
dobrego kontaktu z pacjentem i zapewnienie
poczucia bezpieczestwa. Nie mniej jednak
w przypadku pojawienia si dyskomfortu, pacjent w kadej chwili ma moliwo zakoczenia sesji.
Dowiadczenia stosowania WATSU w terapii dzieci autystycznych pokazuj, i na pocztku cz z nich reaguje agresywnie, ale z czasem

stany lkowe ustpoway na rzecz przyjemnoci

przebywania w wodzie i wyciszenia. Znaczco
malaa te nadwraliwo na dotyk oraz poprawiay si funkcje poznawcze.
Niewtpliwymi korzyciami z serii zabiegw
WATSU s:

Ludwika Konieczna-Nowak

kierownik Zakadu Muzykoterapii w Akademii Muzycznej im.

Karola Szymanowskiego w Katowicach, muzykoterapeutka
w Specjalnym Orodku Wychowawczym im. ks. Leopolda
Markiefki, wiceprezes Polskiego Stowarzyszenia Muzykoterapeutw (PSMT)

Dominika Dopieraa

certyfikowana muzykoterapeutka, wykadowca Akademii

Muzycznej w Katowicach, absolwentka Royal College of
Music oraz Nordoff Robbins Music Therapy Centre w Londynie, Wielka Brytania.
Bibliografia:
1. Bruscia, K. (1998). Defining music therapy. Gilsum: Barcelona Publishers.
2. Gold, C., Wigram, T., Elefant, C. (2006). Music
therapy for autistic spectrum disorder (Review). The
Cochrane Library, 2.
3. Natanson, T. (1979). Wstp do nauki o muzykoterapii. Wrocaw-Warszawa-Krakw-Gdask: Zakad
Narodowy im. Ossoliskich.
4. Reschke-Hernandez, A. (2011). History of music
therapy treatment interventions for children with
autism. Journal of Music Therapy, 48(2).
5. Whipple, J. (2012). Music therapy as an effective
treatment for young children with Autism Spectrum
Disorders: A meta-analysis, W: P. Kern and M. Humpal (red.), Early childhood music therapy and autism
spectrum disorders: Developing potential in young
children and their families. Londyn i Filadelfia:
Jessica Kingsley Publishers.
6. Whipple, J. (2013). Music therapy for young children with autism spectrum disorder. Imagine, 4(1).

integracja sensoryczna,
zwikszenie wiadomoci wasnego ciaa,
wzrost dobrego samopoczucia,
poprawa jakoci snu,
wzmocnienie ukadu odpornociowego,
poprawa krenia i procesw metabolicznych,
poprawa wydolnoci oddechowej,
gboka relaksacja.

WATSU przeznaczone jest rwnie dla rodzicw dzieci autystycznych, ktrzy zazwyczaj yjc w cigym napiciu psychicznym s
przemczeni i zestresowani.
Gwnymi przeciwwskazaniami do stosowania terapii WATSU s:
x ostre stany chorobowe,
x podwyszona ciepota ciaa,
x niewyrwnane wady serca,
x choroby nowotworowe,
x choroba morska.

Beata Jaczuk

Terapeuta WATSU

Poradnik Autystyczny

Gwn trosk kadego nastolatka jest uzyskanie akceptacji

i odpowiedniej pozycji w grupie rwieniczej.
Co jednak zrobi, gdy nasze umiejtnoci
spoeczne nie pozwalaj na zdobycie choby
sympatii ktrego z kolegw? Co jeli chcielibymy wiele powiedzie, ale tak naprawd nie
wiemy jak si to robi? Co wypada powiedzie,
a co nie? Czasami lepiej milcze ni narazi si
na czyjkolwiek gniew lub odrzucenie.
Sytuacja nastolatkw z zaburzeniami ze
spektrum autyzmu wcale atwa nie jest. Ze
wzgldu na ograniczone kontakty spoeczne
najczciej rodowiskiem rwieniczym s koledzy i koleanki w klasie szkolnej. Jak to wyglda w praktyce? Mona si domyla lub odczuwa na wasnej skrze. W artykule tym postaram si pokrtce opisa kilka spraw, ktre
udao mi si zaobserwowa w kilkuletniej pracy z modzie.
Z racji tego, e jestem nauczycielem przedmiotu podstawy psychologii i pedagogiki w klasie
o profilu psychologicznym mogam sobie pozwoli na przeprowadzenie pewnego eksperymentu. Podczas jednej z lekcji przedstawiam uczniom film ukazujcy
ycie codzienne kilku nastolatkw
ze spektrum autyzmu. Nastpnie
poprosiam modzie o napisanie
propozycji w jaki sposb mona
byoby pomc takiej osobie w codziennym funkcjonowaniu. Pomysy byy bardzo dobre. Uczniowie okazywali duo zrozumienia,
wyraali ch wsparcia i integracji z tak osob, gotowi byli te udzieli jej
pomocy w razie jakichkolwiek trudnoci. Autyzm kojarzyli z niemiaoci i zamkniciem
w sobie, oglnie byli bardzo zaciekawieni tematem.
Co jednak ciekawe, do tej klasy, z racji jej
integracyjnego charakteru, uczszcza ucze
posiadajcy diagnoz zaburze ze spektrum
autyzmu. Na prob rodzica (bo mia do tego
prawo) klasa nie bya poinformowana na temat
przyczyn jego zachowania.
Na co dzie traktowano go obojtnie ze
wzgldu na jego spokojne usposobienie i zdecydowane izolowanie si od rwienikw.
Czasami pojawiay si gosy, e nie jest to
miejsce dla niego i powinien znajdowa si
w innej szkole. Ponadto wszelkie dostosowania i pomoc nauczyciela wspomagajcego traktowano jako niesprawiedliwe, bo przecie kady z nich dowiadcza rnego rodzaju
trudnoci, ale nikt im w takich sytuacjach nie
pomaga. Wczeniejsze deklaracje o pomocy
nr 08, listopad 2014

i wsparciu osoby z takimi problemami okazay

si nie pokrywa z rzeczywistoci.
W czym tkwi problem? Ot uczniowie ci przekonani byli, e maj do czynienia
z uczniem o obnionym poziomie intelektualnym. Izolowanie si, zamknicie w sobie
i trudnoci w uczeniu si odbierali bardzo negatywnie.
Co by si stao gdyby od pocztku wiedzieli skd bierze si zachowanie ich kolegi? Dowiadczenie to pokazao mi, e autyzm sam
w sobie (jako pojcie) odbierany jest wrd
modziey z akceptacj i zrozumieniem, jednak
charakterystyczne jego objawy i specyficzne zachowania nie s ju aprobowane w grupie. Co

wicej, utosamiane s z obnionym poziomem

intelektualnym, do ktrego spoeczestwo tak
pozytywnie nastawione ju nie jest.
Ucze autystyczny w klasie odbierany jest
jako dziwak, nieadekwatnie ubrany do sytuacji lub warunkw pogodowych, niedbajcy o higien osobist, notorycznie chodzcy
w tych samych ubraniach, zupenie nie znajcy si na modzie. Do tego jego dziwaczny
chd i obgryzione palce do krwi budz strach
i odraz u kolegw.
Zachowania ucznia ze spektrum autyzmu
s odbierane niezgodnie z jego zamierzeniami.
Nierzadko brak kontaktu, milczenie, wycofywanie si lub izolowanie tumaczone jest jako
zoliwo. Nie odpowiadanie na pytania lub
zbyt szczere odpowiedzi odczytywane s jako
ordynarno oraz brak chci wsppracy. Nieadekwatne okazywanie gestw i brak kontaktu wzrokowego pogarsza jeszcze sytuacj. Rwienicy dopatruj si w jego zachowaniu zoliwoci, obojtnoci oraz ukrytych zamiarw.

Ale autyzm to nie tylko zamknicie w sobie, to te niekontrolowana agresja. Na takie

zachowanie nie mona sobie pozwoli. W wielu przypadkach jest to powodem zdecydowanego odrzucenia osoby nie stosujcej si do
okrelonych norm w grupie. No chyba, e takie zachowanie w klasie jest podane i akceptowane. Wtedy osoba taka moe liczy na faszywe uznanie ze strony kolegw ze wzgldu
na nieobliczalno i bezkrytyczne podejcie do
wasnego postpowania.
Z moich obserwacji wynika, e autystycy
modeluj zachowania osb ze swojego rodowiska, czasem te z telewizji lub innych mediw. Moe wynika to z trudnoci w prawidowym zrozumieniu interakcji spoecznych lub
nieumiejtnoci dostosowania waciwego zachowania do konkretnej sytuacji. Tyle tylko, e
w zwizku z obnionym krytycyzmem efekt
czsto jest odwrotny od zamierzonego. Moemy mie wic do czynienia z paleniem papierosw, bardzo gonym i agresywnym zachowaniem, naladowaniem bohaterw z filmw,
powtarzaniem usyszanych sekwencji sw
czsto nieadekwatnie uytych do sytuacji.
U nastolatkw ze spektrum autyzmu zdarza mi si obserwowa zafascynowanie zachowaniami patologicznymi. Maj negatywny obraz wasnej osoby, ktry buduj na
podstawie opinii innych ludzi np.
kolegw z klasy lub nauczycieli. Spotkaam si z nastolatkiem
okrelajcym siebie jako mato
i pgwek, poniewa w taki
sposb zwracali si do niego nauczyciele w poprzedniej szkole. Negatywne opinie kolegw,
zwaszcza te dotyczce wygldu
wywouj reakcje lkowe i przekonanie o wasnej brzydocie.
Zachowanie nastolatka w grupie rwieniczej moe w znaczcy sposb odbiega od tego, ktre
prezentuje w rodowisku rodzinnym. Spokojny w szkole, w domu
agresywny w stosunku do rodzicw lub rodzestwa to wcale nie
odosobniony przypadek.
Nastolatki ze spektrum autyzmu akceptuj
raczej osoby tej samej pci. Obecno i zachowanie np. krzykliwych dziewczt moe wywoywa irytacj i zdenerwowanie u chopcw.
Spotkaam si te z odrzucaniem i agresj wobec modszego rodzestwa o pci przeciwnej.
Kontakty spoeczne zdecydowanie lepiej ukadaj si z osobami dorosymi przy
czym osoba ta musi si odznacza odpowiedni osobowoci. Z moich obserwacji wynika, e osoby autystyczne boj si ludzi autorytarnych, zdecydowanie czciej akceptuj
spokojnych lub, co ciekawe, ludzi amicych
oglnie przyjte normy. By moe w towarzystwie tych osb nie czuj si ju tak bardzo wyobcowani i przebywajc blisko nich
uywaj pewnego kamuflau dla wasnych
nietypowych zachowa.
Bywa, e autystyczny nastolatek mwi
o sobie my i identyfikuje si z grup, w ktrej najczciej przebywa. Moe s.14

13

opowiada historie o wsplnych dziaaniach,

czsto niezgodne z prawd.
Alternatywnym rdem kontaktw spoecznych dla autystycznych nastolatkw jest
internet. Jest on o tyle lepszy od kontaktw realnych, e nie wymaga fizycznego kontaktu
i nie naraa na omieszenie w sytuacji braku
umiejtnoci waciwej autoprezentacji. Opiera si ponadto na mocnych stronach autystyka,
czyli moliwoci dugotrwaego dyskutowania
na interesujce go tematy.
Wolny czas autystycznych nastolatkw wypeniony jest rozszerzaniem wiedzy i umiejtnoci w zakresie wasnych, cile okrelonych
zainteresowa. Nierzadko zwizane s one z internetem, ktry pomaga w gromadzeniu informacji. Spotkaam si ze szczeglnym upodobaniem gier komputerowych przez osoby ze spek-

trum autyzmu. Wrd wielu teorii na ten temat,

byabym za tym, e peni one role uspokajaczy i pomagaj opanowa napicie, ktre osoby te czstokrotnie odczuwaj.
Nastolatek z syndromem autyzmu potrafi
si buntowa. Ma poczucie wasnej dorosoci i chce o wielu rzeczach decydowa samodzielnie. Nie znaczy to jednak, e nie potrzebuje wsparcia rodzicw. Z wieloma sprawami
sobie nie radzi, tj. nauka, konflikty z nauczycielami lub rwienikami, podre do nowych miejsc, zaatwianie spraw w urzdach,
formalnoci przy zmianie szkoy.
Spektrum autyzmu to nie tylko problemy w szkole, domu i rodowisku lokalnym,
ale take wiele niezapomnianych i nowych
dowiadcze dla rodzicw. Dziecko z tego
typu zaburzeniami pozwala zobaczy wiat

w zupenie innych perspektywach, trzeba tylko

umie sucha i nie przejmowa si tak bardzo
wyznaczonymi przez spoeczestwo normami.
ycie autystycznego nastolatka wcale nie musi
mie dramatycznego przebiegu. Jeli znajdzie
wsparcie i zrozumienie to jak najbardziej ma
szans na rozwj zgodny z wasnymi preferencjami. Znam autystykw mio wspominajcych okres adolescencji i takich, ktrym udao
si poprawi swoje funkcjonowanie w rodowisku poprzez nowo zdobyte przyjanie.

Zamiast wstpu troch historii... Pies domowy bo tak brzmi jego nazwa gatunkowa
przez dugi czas do skutecznie skrywa
swoje pochodzenie. Dopiero ostatnie lata
przyniosy ostateczne potwierdzenie e jest
to udomowiona forma wilka, gatunek obecnie
wymary (nie wystpujcy w formie dzikiej).
Od czasu jego udomowienia powstao wiele
ras znacznie rnicych si morfologi i cechami uytkowymi. Rasy pierwotne powstaway gwnie w wyniku presji rodowiskowej, a rasy wspczesne uzyskano w wyniku
doboru sztucznego. Ostateczne wyodrbnienie psa jako gatunku nastpio midzy
15-40 tys. lat temu. Udomowienie nastpio
okoo 12-17 tys. lat temu. Prawdopodobnie
nie byo ono celowym dziaaniem czowieka. Duym czynnikiem wpywajcym
mogo by podobiestwo grupy spoecznej
i oddziaywania osobnikw na siebie tworzonej przez obydwa gatunki. Dowodem na

to jest fakt, e przez dugi okres czasu pies

y obok czowieka i nie by pozbawiany
swobody. Czyli ycie w symbiozie musiao
wymaga akceptacji i czowieka i psa. Dopiero industrializacja spowodowaa ograniczanie wolnoci czworonoga. Do tej pory
istniej spoeczestwa preferujce swobod
w funkcjonowaniu psa w ich otoczeniu. Pies
znalaz swoje miejsce w naszej socjologii,
mamy dwa skrajne podejcia do tego gatunku czyli animalizm (pocztek Arystoteles)
oraz antropomorfizm (prdy kulturowe lat
50, np.: bajki Disneya). Naley zauway
e obydwa prdy bardzo wypaczaj nasze
podejcie do tego gatunku, niejako prbuj wcisn go w ramy, ktre same tworz.
Obecnie wiedza o naszych czworonogach
podlega dynamicznym zmianom, poznawany jest ich sposb komunikacji oraz postpuj coraz bardziej szczegowe badania
nad biologi psowatych.

Pies w spoeczestwie

14

Anna Zbik

plastyk, pedagog, terapeuta pedagogiczny, pracuje z modzie ze specyficznymi trudnociami w nauce oraz z niepenosprawnoci w klasach integracyjnych, nauczyciel podstaw
psychologii i pedagogiki w szkole ponadgimnazjalnej, wychowawca internatu. Autorka pracy Sytuacja szkolna nastolatka
z Zespoem Aspergera. Prywatnie mama Michaka, obecnie
na urlopie macierzyskim. Lubi malowa i czyta ksiki.

Jak ju wczeniej wspomniaem zmienia si

obecnie relacja czowiekpies. Nie ma tak
wielkiej potrzeby wykorzystania psa w pracy
czy zdobywaniu poywienia. Std potrzeba
posiadania psa nie ma z pozoru podstaw racjonalnych. Ale czy na pewno? Badania prowadzone na psach wniosy duo ciekawych
i uytecznych informacji na ich temat. Przykadem moe by narzd lemieszowo-nosowy,
pozwalajcy czyta feromony w ten sposb wyczuwaj nasze emocje. Psia komunikacja, kiedy postrzegana bdnie przez pryzmat
naszej ludzkiej. Psy rozmawiaj wykorzystujc do tego cae swoje ciao (komunikacja werbalna jest tu tylko elementem i to nie najwaniejszym). I chyba najwaniejsza cecha, ktr
obok psa tylko czowiek posiada to odruchowe
skupianie uwagi. Tak samo jak u czowieka jest
uczone w pocztkowym okresie ycia przez
starsze osobniki. By moe to powoduje, e
Poradnik Autystyczny

nas tak cignie do najbardziej podobnych spoecznie zwierzt. Z drugiej strony praca zmienia si na uprawianiu sportw z psami (ktre
pozwalaj caej rodzinie cakiem przyjemnie
spdzi czas na np. dogtrekingu). Pojawia si
potrzeba wykorzystania psa w rnorakiej rehabilitacji. Oglnie takie dziaania nazywa si
dogoterapi bd kynoterapi (nazwa zaley
od organizacji w ktrej przewodnik psa si
szkoli) oraz psi asystenci (niewidomych, niepenosprawnych ruchowo, autystw)

Dogoterapia
Dogoterapia lub zmiennie zwana kynoterapi
pojawia si w Polsce ok. 20 lat temu. Jest to
moda forma pracy z psami. Termin dogoterapia wprowadzia M. Czerwiska.
Istnieje wiele fundacji i stowarzysze zajmujcych si tak form rehabilitacji. Rni
si midzy sob sposobami, standardami pracy
czy wrcz doborem ras. Istniej dwie organizacje zrzeszajce fundacje i stowarzyszenia Polskie Towarzystwo Kynoteraputyczne oraz Polski Zwizek Dogoterpii.
Dogoterapia to metoda pracy wykorzystujca psy, wspomagajca rozwj fizyczny,
emocjonalny i spoeczny, terapi, edukacj oraz
aktywno fizyczn. To metoda pomocnicza/
wspomagajca w terapii i nie jest lekiem na adn chorob. Czasem moe by bodcem, ktry
uatwia przejcie na nastpny etap rozwoju.
Nie ma rasy stworzonej do dogoterapii. To
czy pies bdzie tak pracowa zaley od jego
psychiki oraz opiekuna. Sama obecno psa
w domu nie jest dogoterapi.
S trzy typy dogoterapii:
AAA motywacyjna i rekreacyjna sporty
z psami, obozy, wizyty psa podczas
szczeglnych dni, udzia w festynach.
AAE wspomaganie zaj edukacyjnych wspomaganie nauki czytania, liczenia, program Profilaktyki Pogryzie.
AAT terapie specjalistyczne z udziaem psawspomaganie terapii dzieci autystycznych czy z zespoem Downa.
Dogoterapia odbywa si zawsze za zgod pisemn rodzicw. Przewodnik psa terapeutycznego dokonuje oceny dzieci przed

nr 08, listopad 2014

zajciami i moe niektrych

dzieci czasem nie dopuci
do zaj (mimo zgody rodzicw). Powody mog by
prozaiczne np. kynofobia.
W przypadku dzieci autystycznych klasyczn dogoterapi uwaam za tzw. mniejsze zo, dlatego e bardzo
rzadko prowadzi j konkretny specjalista (logopeda, SI
itp.) lub autorskie programy
typu: Program Profilaktyki Pogryzie. W przypadku naszych dzieci bowiem
potrzeba wicej czasu na nawizanie kontaktu, a czsto
wstpem jest przeamanie
paniki przed psem. Do tego
takie psy nie s sprawdzane pod ktem chci wejcia
w relacj z dziemi ASD. Oczywicie taki pies
bdzie pracowa, ale nie bdzie zawraca uwagi na dziecko, a w skrajnej sytuacji bdzie unika kontaktu fizycznego. S to moje wasne obserwacje i celowe dowiadczenia, ktre zawayy na sposobie wyboru naszego Ulva. Jednak
doskonale sobie zdaj spraw, e w wielu domach nie ma moliwoci posiadania psa, czy
ze wzgldw finansowych czy logistycznych(pies ma swoje potrzeby i trzeba je zaspokoi). Za minimaln iloci edukacji z psem uwaam wspomniany Program Profilaktyki Pogryzie Bezpieczny Pies+Bezpieczne Dziecko.
Jest to program profilaktyczny stworzony
przez czonkw fundacji Pies i Stasia (dawniej Pies dla Stasia) M. Wrzosek (Trofimov)
i A. Radko. Zajcia s realizowane przez trenera wraz z asystentem oraz przy pomocy opiekunw klasy czy grupy dzieci. Program podstawowy jest skierowany do dzieci w wieku od
6 do 12 lat, w przypadku dzieci starszych scenariusz jest dostosowywany do ich moliwoci
poznawczych bez zmian merytorycznych. Program przekazuje prawdziwe, niezafaszowane informacje o psie, jego potrzebach i zachowaniach nie tworzy w wiadomoci dziecka
nierealnego, uczowieczonego, disneyowskiego wizerunku psa. To na czowieku ciy odpowiedzialno
za prawidowe relacje z psem
nie na psie. Dlatego to ludzie,
modzi i doroli powinni naby
umiejtno obcowania z istot
zwan psem.
Program zawiera co najmniej
6 do 7 spotka, zajcia trwaj
45-60 minut. Elementy statyczne scenariusza realizowane s
w krgu. Rodzice s proszeni
o pisemn zgod na uczestnictwo dzieci w zajciach. Ponadto dziecko samo decyduje czy
przystpi do takich zaj, te ktre odmwi maj moliwo obserwacji spotkania (i moliwo
zmiany decyzji).
Na kadym etapie umoliwiamy dzieciom trenowanie

wszystkich umiejtnoci objtych programem,

stwarzamy odpowiednie sytuacje i korzystamy
z nadarzajcych si okazji.
Pocztek pierwszego spotkania odbywa si
bez psa, dzieci ucz si zasad obowizujcych
na zajciach i zachowania si wobec psa. Pies,
ktry uczestniczy w zajciach jest przygotowany do pracy z dziemi.

Pies w naszej rodzinie

Moja psia historia zacza si ju ponad 15 lat
temu, kiedy autyzm znaem tylko z nazwy i by
rwnie odlegy jak posiadanie kota. Z biegiem
lat stao si to moja pasj, obecnie z zaciciem
w kierunku przygotowywania psiego asystenta
osoby autystycznej. Staram si te uczy w kierunku prowadzenia dogoterapii czy bardziej
oswajania z psem dzieci ASD. Konrad urodzi
si w rodzinie z dorosym malamutem (suczk
Migotk). W pewnym momencie w naszym
yciu pojawio si spektrum autystyczne Syna.
Teraz wiem, e mielimy duo szczcia,
e nasz pies si w caej tej sytuacji odnalaz.
Relacja KonradMiga cay czas ewoluowaa. Pozwalaem psu wcza si we wszelkie
czynnoci, ktre podnosiy moliwoci rozwojowe Syna. Byo karmienie z rki przez dziecko z zaburzon motoryk, jazda na pulce, aby
wyrobi poczucie rwnowagi czy reagowanie
na stany podgorczkowe Syna (mia zaburzone
poczucie blu, czsto nie sposb byo pozna
po nim zmian temperatury) Miga to sygnalizowaa. Te wszystkie umiejtnoci nie byy
nigdy celowo wprowadzane, pojawiy si z inwencji psa bd z totalnego przypadku. Niestety Miga si starzaa i przyszed czas rozstania.
Najtrudniejszym skutkiem tego byo zamknicie si Konrada w sobie, przesta nawizywa
kontakty z dziemi. Mona powiedzie, e czas
Migi by preludium do powaniejszych dziaa
w psich tematach. Zaczem si zastanawia
nad wyborem szczeniaka i jednoczenie uczy
w fundacji Pies I Sta pragnc pozna metody pracy z dziemi i psami. W midzyczasie
miaem okazj zapozna si z holenderskim
programem Kumpel z ogonem. Program
polega na indywidualnym szkoleniu i pomocy
przy wprowadzaniu psa do rodziny s.16

15

dziecka autystycznego. Bardzo spodobaa mi

si elastyczno programu, program szkolenia
by bowiem dobrany pod ktem potrzeb konkretnego dziecka. W Holandii taki pies ma status psa asystujcego, niestety w Polsce nie dotarem do nikogo, kto by si czym podobnym

Nam terapeutom zdarza si zbiera i kupowa

przerne rzeczy; kulki elowe do kwiatw,
papier cierny w sklepie budowlanym, to wrcz
lista obowizkowa. Nigdy jednak nie sadziam,
e kiedykolwiek przyjdzie mi kupi kilka kilogramw piachu, zwaszcza, e mieszkam nad
morzem, zatem piasku u mnie pod dostatkiem.
Nigdy nie sdziam rwnie, e bd si tym
piaskiem zachwyca i cieszy jak dziecko. Stao si, piasek kinetyczny-bo o nim mowa, podoba si wszystkim. Wystarczy raz go dotkn
lub na niego popatrze. Jest delikatny, a jednoczenie ciki, nigdy nie wysycha, co sprawia,
e nawet najmodsze i najsabsze rczki poradz sobie z wykonaniem babek. Babki i z kinetycznego piasku wychodz zawsze, wida nawet najdrobniejszy szczeg foremek, co rzecz
jasna cieszy kade dziecko.
Z piasku kinetycznego mona wykona
kule i kiebaski, poniewa jest on bardzo plastyczny. Jego waciwoci sprawiaj, e doskonale nadaje si do stymulacji dotykowej oraz

zajmowa. W caej sprawie, ktrej si podjem

najtrudniejszy by wybr hodowli (i przekonanie hodowcy) oraz wybr psiej szkoy. Szkoa
musiaa posiada nie tylko trenerw, ale i behawiorystw, mie do otwarte podejcie, nie
wiedzielimy co nas w trakcie spotka. Okazao
si, e nie taki diabe straszny jak go maluj
hodowczyni wybrana za sugesti szkoy
spisaa si rewelacyjnie, przywiozem kulk
idealnie socjalizowan i zaatwiajc si na
podkady higieniczne. Psycholog zgosia mi,
e w momencie pojawienia si Ulva, Konrad
zmieni swe zachowania spoeczne o 180 stopni. Psia szkoa, mimo e wymagajca fizycznie,
bya znakomit rozrywka dla mnie i oderwaniem od codziennej rutyny przy Synu. Mamy
za sob dwa kursy w Dogadajcie si. Udao
mi si na spacerach wkrci Syna w wiczenia.
Zrealizowaem na Nim Program Profilaktyki
Pogryzie w wersji indywidualnej. I przyda
si ju dwa razy. Mielimy epizod wprowadzania na terapi Konrada przez Ulva. Obecnie
yj ze sob, nie robi jaki celowych czynnoci eby to modyfikowa. Co jaki czas widz

jak pies jest wany w yciu mojego dziecka.

Jako, e Ulv jest skupiony na nawizywaniu
kontaktw co jaki czas staramy si pozna
nowe dziecko, ktre potrzebuje mokrego liza
od Ulva. Przyznam si, e teraz atwo si pisze o przygotowaniu Ulva, ale kadego dnia
miaem w gowie pytanie czy si uda i czy
dam rad. Poszedem drog okrn przygotowujc psa stricte terapeutycznego, wymagao to wicej pracy i kosztw. Ale pozwolio
mi lepiej pozna mego psiego partnera. Czy
drugi raz bym zrobi tak samo? Oczywicie,
ale jest to zwizane te z moim hobby i realizacj siebie. Duo daje jeli rodzic ma kawaek dla siebie, a nasze dzieci wol nas szczliwych i spenionych.
Pragn serdecznie podzikowa piciu
osobom, bez ktrych by si ta operacja specjalna nie udaa: Jana Winiewska Sausimayok; Agnieszka i Piotr Jasio Wojtkw z Dogadajcie si; Monika Wrzosek i Agnieszka
Radko z fundacji Pies i Sta

Arek Wojciechowski

proprioceptywnej. Posiada rwnie waciwo,

ktra spodoba si wszystkim rodzicom, a mianowicie nie jest sypki jak morski piasek, w zwizku, z czym nie rozsypuje si, kiedy spadnie na
ziemi, tylko zbija si w grudki. Jego kolejna,
niesamowita cecha to zdolno do poruszania
si, jeli rozsypujemy go swobodnie np. do pojemnika, zaczyna si delikatnie porusza.
Jest to, zatem nie tylko alternatywa piaskownicy na mrone, zimowe dni, ale rwnie doskonae narzdzie do terapii rki czy terapii integracji sensorycznej.

JAK BAWI SI PIASKIEM KINETYCZNYM?

Daj dziecku swobod

Obserwujcie jak si porusza
Odkopujcie zakopane foremki, figurki
zwierztek i nazywajcie je
Rbcie babki z piasku
Zakopcie swoje rce lub stopy
Chodcie po piachu, okrelcie, co czuj
wasze stopy

Za pomoc specjalnych foremek, zbudujcie

zamek z piachu
Pobawcie si w cukiernika i zrbcie kule-pczki, policzcie ile pczkw powstao
Wykonajcie tyle kiebasek z piasku, ile
oczek wskazuje wczeniej rzucona kostka
Przygotujcie tematyczne piaskownice:
morska muszelki, kamyki, patyki; lena
szyszki, odzie i licie; dungla/farma
figurki waciwych zwierzt
Przy pomocy szkieek i rolin zrbcie
sekrety, czyli we wgbieniu umiecie
drobne przedmioty lub roliny, przykryjcie
kawakiem szyby i przysypcie piaskiem
Bawcie si w archeologw
Obserwujcie piasek prze lup

Marta Baj-Lieder

logopeda wczesnej interwencji, terapeuta SI, terapeuta rki,

nauczyciel. Certyfikowany instruktor masau Shantala oraz
doradca noszenia w chucie wg szkoy ClauWi. Wspliderka Klubu Ratatuj miejsca powstaego z inicjatywy Fundacji
Rodzic-Dziecko, gdzie rodzice wraz z dziemi do lat 3 mog
si bezpatnie spotyka. Autorka ksiki Barwy wiata wydanej nakadem wydawnictwa Harmonia. Ekspert na oglnopolskich portalach parentingowych. Organizator szkole
dla logopedw, nauczycieli i rodzicw. Prywatnie ona,
mama oraz wacicielka kota, ktry uwielbia nieg i kpiele.