RYSUNEK TECHNICZNY

Wymiarowanie w Rysunku Technicznym

Sobieski Wojciech
Olsztyn, 2008

Linie wymiarowe
Linia wymiarowa jest to cienka linia prosta lub ukowa zakoczona
grotami (niekiedy jednym) dotykajcymi ostrzem linii rysunkowych w
punktach, ktrych odlego ma by podana na rysunku.
Groty strzaek powinny dotyka od wewntrz linii, midzy ktrymi wymiar
ma by podany. Przy braku miejsca groty mona umieszcza na zewntrz
tych linii, na przedueniach inii wymiarowej.

Linie wymiarowe
Groty strzaek rysuje si krtkimi liniami tworzcymi ostrze. Grot moe
by otwarty, zamknity lub zamknity i zaczerniony. Ostrze grota moe
mie dowolny kt rozwarcia, zawarty w przedziale 1590. Wielko grota
powinna by proporcjonalna do wielkoci rysunku.

Linie wymiarowe
Dopuszczalne jest zastpowanie grotw cienkimi kreskami o dugoci
min. 3.5 mm, nachylonymi pod ktem 45 do linii wymiarowych, lub
kropkami o rednicy okoo 1 mm.

Linie wymiarowe
Wymiary umieszcza si zazwyczaj na zewntrz zarysu przedmiotu,
korzystajc z pomocniczych linii wymiarowych. S to linie cige
cienkie, bdce albo przedueniami linii rysunku, albo stycznymi do nich.
Linie pomocnicze przeciga si o 2-3 mm za punkt ich zetknicia z lini
wymiarow.

Linie wymiarowe
Pomocnicze linie wymiarowe mog si przecina i mona je przerywa gdy
przecinaj napis. Jeeli linia pomocnicza przechodzi przez zakreskowane
pole, to jej kierunek nie moe by zgodny z kierunkiem rysowania.
Linia wymiarowa powinna by zawsze rwnolega do kierunku wymiaru,
za linie pomocnicze prostopade.

Liczby wymiarowe
W rysunku technicznym maszynowym wymiary liniowe podaje si w
milimetrach, przy czym oznaczenie mm pomija si. Jeeli zachodzi
potrzeba podania wymiaru w innej jednostce, to za liczb naley poda jej
symbol (be adnych nawiasw).
W rysunku technicznym maszynowym wymiary ktowe podaje si w
stopniach, minutach i sekundach, oznaczajc je odpowiednio symbolami
, ' oraz ''. Jeeli zachodzi potrzeba podania wymiaru w innej jednostce, to
za liczb naley poda jej symbol (be adnych nawiasw).
Przy konstruowaniu zaleca si przyjmowa wartoci liczbowe wymiarw z
cigw tzw. wymiarw normalnych.

Liczby wymiarowe

Cigi wymiarw
normalnych

Liczby wymiarowe
Zasady dotyczce liczb wymiarowych:

wymiary nominalne pisze si pismem o wysokoci min. 3.5 mm,

uamki zwyczajne i odchyki graniczne pisze si pismem o jeden
stopie mniejszym (lecz nie mniej ni 2.5 mm),
na duych rysunkach pogldowych wysoko cyfr przyjmuje si
odpowiednio do gruboci linii rysunkowych,
na wszystkich rysunkach wykonanych na jednym arkuszu i w
jednakowej podziace liczby wymiarowe powinny mie jednakow
wysoko, niezalenie od wielkoci rzutw i wartoci wymiarw.

Liczby wymiarowe
Zasady dotyczce liczb wymiarowych, cd.:

liczby wymiarowe pisze si nad liniami wymiarowymi w odlegoci 0.51.5 mm od nich, mniej wicej na rodku.

Liczby wymiarowe
Zasady dotyczce liczb wymiarowych, cd.:

naley unika umieszczania liczb wymiarowych jedna nad druga.

Liczby wymiarowe
Zasady dotyczce liczb wymiarowych, cd.:

jeeli linia wymiarowa jest krtka, to liczb wymiarow mona napisa

nad jej przedueniem (najlepiej z prawej strony).

Liczby wymiarowe
Zasady dotyczce liczb wymiarowych, cd.:

liczby wymiarowe maych wymiarw pisze si gdy brak jest miejsca

nad liniami odniesienia.

Liczby wymiarowe
Zasady dotyczce liczb wymiarowych, cd.:

naley unika umieszczania

liczb wymiarowych na
liniach zarysu przedmiotu,
osiach i liniach kreskowania
przekrojw. Jeeli jest to
konieczne, to trzeba w
miejscach, gdzie maj by
napisane liczby wymiarowe
lub narysowane groty,
przerwa lini rysunku.

Liczby wymiarowe
Zasady dotyczce liczb wymiarowych, cd.:

przy wymiarowaniu dugoci przedmiotu przerwanego na rysunku, linii

wymiarowej nie przerywa si.

Liczby wymiarowe
Zasady dotyczce liczb wymiarowych, cd.:

gdy liczba wymiarowa nie odpowiada podziace rysunkowej, to t

liczb naley na rysunku podkreli.

Liczby wymiarowe
Zasady dotyczce liczb wymiarowych, cd.:

wymiary majce tylko znaczenie orientacyjne (np. wymiary zamykajce

acuch wymiarowy) pisze si w nawiasach.

Liczby wymiarowe
Zasady dotyczce liczb wymiarowych, cd.:

wymiary nominalne, ktrych na rysunkach nie toleruje si, ujmuje si w

ramki prostoktne.

Rozmieszczenie wymiarw na rysunku

I metoda wymiarowania liczby wymiarowe podaje si w taki sposb,
aby mona je byo odczyta, patrzc od dou lub z prawej strony rysunku.

kierunki umieszczania
liczb wymiarowych na
liniach pochyych

Rozmieszczenie wymiarw na rysunku

II metoda wymiarowania liczby wymiarowe podaje si w taki sposb,
aby mona je byo odczyta patrzc od dou rysunku.

kierunki umieszczania
liczb wymiarowych na
liniach pochyych

Rozmieszczenie wymiarw na rysunku

Zasady dotyczce rozmieszczania wymiarw na rysunku:

naley unika przecinania si linii pomocniczych wymiarowych z

liniami wymiarowymi innych wymiarw i z liniami rysunku.

Rozmieszczenie wymiarw na rysunku

Zasady dotyczce rozmieszczania wymiarw na rysunku, cd.:

odstpy midzy ssiednimi liniami wymiarowymi powinny by rwne i

nie mniejsze ni 7 mm.

Rozmieszczenie wymiarw na rysunku

Zasady dotyczce rozmieszczania wymiarw na rysunku, cd.:

odlego midzy zarysem przedmiotu a najblisz lini wymiarow a

nie powinna by mniejsza ni 10 mm.

Rozmieszczenie wymiarw na rysunku

Zasady dotyczce rozmieszczania wymiarw na rysunku, cd.:

nie wolno uywa pomocniczych linii wymiarowych i ich przedue

oraz linii rysunkowych jako linii wymiarowych ani te linii
wymiarowych jako pomocniczych dla innych wymiarw.

Rozmieszczenie wymiarw na rysunku

Zasady dotyczce rozmieszczania wymiarw na rysunku, cd.:

wymiary powinny by umieszczane na tych rzutach, na ktrych

wymiarowane elementy przedmiotu wida najwyraniej.

Rozmieszczenie wymiarw na rysunku

Zasady dotyczce rozmieszczania wymiarw na rysunku, cd.:

wymiary powinny by umieszczane na tych rzutach, na ktrych

wymiarowane elementy przedmiotu wida najwyraniej.

Rozmieszczenie wymiarw na rysunku

Zasady dotyczce rozmieszczania wymiarw na rysunku, cd.:

przecinanie si linii wymiarowych rednic w ich rodku jest jedynym

dopuszczalnym wyjtkiem od oglnego zakazu przecinania si linii
wymiarowych.

Rozmieszczenie wymiarw na rysunku

Zasady dotyczce rozmieszczania wymiarw na rysunku, cd.:

naley unika wymiarowania niewidocznych zarysw i powierzchni

przedmiotu (narysowanych liniami kreskowymi), nawet kosztem
dorysowania dodatkowego rzutu.

Rozmieszczenie wymiarw na rysunku

Zasady dotyczce rozmieszczania wymiarw na rysunku, cd.:

jeeli przedmiot posiada w kierunku prostopadym do rzutu tylko

jeden wymiar (zwykle grubo), to mona nie rysowa rzutu, lecz
poda ten wymiar nad lini odniesienia, poprzedzajc go znakiem
mnoenia.

Oglne zasady wymiarowania

Na rysunku naley podawa tylko tyle wymiarw i takich, ktre s
niezbdne do jednoznacznego okrelenia wymiarowanego przedmiotu,
przy czym kady wymiar powinien by podany tylko raz, niezalenie od
tego czy przedmiot jest narysowany:

w jednym czy w kilku rzutach, wykonanych na jednym lub kilku

arkuszach,
na jednym czy na kilku rysunkach, jako odrbna cz w zespole.

Oglne zasady wymiarowania

Na rysunkach naley podawa jedynie wymiary konieczne. Nie podaje si
wymiarw oczywistych (chyba, e wymiar ten ma by stolerowany np.
kt 9015'').
Przy wyborze rzutu i miejsca na nim, w ktrym konieczny wymiar ma by
podany, naley kierowa si przede wszystkim przesankami
technologicznymi, a wic kady wymiar powinien by umieszczony na tym
rzucie i w tym miejscu, w ktrym jest on najbardziej potrzebny ze wzgldu
na przewidywany przebieg wykonywania przedmiotu.
W zalenoci od rodzaju rysunku i jego przeznaczenia wymiarami
koniecznymi s czsto inne wymiary (np. w rysunkach wykonawczych
odleww, odkuwek, rysunkach operacyjnych i zabiegowych itp.).

Oglne zasady wymiarowania

Jeeli na rysunkach wystpuje szereg wymiarw pooonych jeden za
drugim (tzw. acuch wymiarowy), to najmniej wany wymiar acucha
powinien zosta pominity acuch wymiarowy nie powinien by
zamknity.

wymiar
orientacyjny

Oglne zasady wymiarowania

Wymiary odnoszce si do tego samego elementu przedmiotu naley
podawa, o ile jest to moliwe, na tym samym rzucie, wyranie je grupujc.

Wymiarowanie rwnolege i szeregowe

Wymiarowanie w ukadzie rwnolegym polega na podawaniu
wszystkich wymiarw od jednej powierzchni lub linii. W tej metodzie
dokadno kadego wymiaru zaley tylko od dokadnoci samej obrbki,
a nie zaley od dokadnoci innych wymiarw przedmiotu.

wymiarowanie w ukadzie
wsprzdnych prostoktnych

wymiarowanie w ukadzie
wsprzdnych biegunowych

Wymiarowanie rwnolege i szeregowe

Wymiarowanie w ukadzie szeregowym polega na wpisywaniu
wymiarw jeden za drugim. W tej metodzie dokadno kadego wymiaru
zaley od pooenia ssiednich elementw.

Wymiarowanie rwnolege i szeregowe

Wymiarowanie w ukadzie mieszanym jest poczeniem zalet obu
metod poprzednich.

Wymiarowanie od baz
wymiarowanie od baz

konstrukcyjnych

rzeczywistych

obrbkowych

wyobraalnych

pomiarowych
I podzia

II podzia

Wymiarowanie od baz (I)

Wymiarowanie od baz konstrukcyjnych stosuje si, gdy zaley na
podaniu na rysunku tych wymiarw, ktre maj bezporedni wpyw na
dziaanie wymiarowanej czci maszynowej w zespole, do ktrego naley, i
na monta.
Zalety tej metody:
krtkie acuchy wymiarowe, co uatwia analiz wymiarow caego
zespou i wyrobu oraz zwiksza dokadno wykonania czci,
niezmienno w znacznym stopniu rysunku czci, gdy zmiany
technologii nie maj wpywu na wymiarowanie.
Wady tej metody:
oderwanie
od technologii, co zmusza czsto w przygotowaniu
produkcji do przeliczania wymiarw, zacieniania tolerancji itp.

Wymiarowanie od baz (I)

Na rysunkach czci
wsppracujcych, za baz
wymiarow konstrukcyjn
naley przyjmowa
powierzchni tych czci
po zmontowaniu. Jest to
tzw. wymiarowanie od
wsplnych baz
wymiarowych.

Wymiarowanie od baz (I)

Wymiarowanie od baz obrbkowych stosuje si, gdy zaley przede
wszystkim na uproszczeniu procesu technologicznego.
Zalety tej metody:
atwiejsze uzyskiwanie dokadnych wymiarw czci obrabianej,
moliwo zaplanowania przez technologa przebiegu obrbki bez
potrzeby przeliczania wymiarw i zacieniania tolerancji,
moliwo takiego ustawienia czci do odrbki, e budowa uchwytw
obrbkowych staje si prostsza i tasza.
Wady tej metody:
czsta niezgodno z bazami konstrukcyjnymi.

Wymiarowanie od baz (I)

Przykady wymiarowania
od bazy obrbkowej

Wymiarowanie od baz (I)

Wymiarowanie od baz pomiarowych stosuje si,
gdy zaley przede wszystkim na podania takich
wymiarw, ktre bdzie mona po wykonaniu
przedmiotu bez trudnoci sprawdzi.
Zazwyczaj bazy pomiarowe pokrywaj si z bazami
obrbkowymi.

Wymiarowanie od baz (II)

Wymiarowanie od baz rzeczywistych polega na podawaniu wymiarw
od linii rzeczywistych, istniejcych bezporednio na wymiarowanym
przedmiocie. Jest to zalecany sposb wymiarowania.

Wymiarowanie od baz (II)

Wymiarowanie od baz wyobraalnych polega na podawaniu wymiarw
od linii teoretycznych, nie istniejcych bezporednio na wymiarowanym
przedmiocie. Tego typu wymiarowanie stosuje si tylko w razie
koniecznoci (np. podczas podawania tolerancji wzgldem osi symetrii).

Wymiarowanie od baz (II)

Jeeli baz wyobraaln jest paszczyzna symetrii, to wymiarowanie
elementw przedmiotu powtarzajcych si po obu stronach paszczyzny
symetrii naley poda tylko raz, grupujc wymiary po jednej stronie.

Wymiarowanie rednic i promieni

Zasady dotyczce wymiarowania rednic i promieni:

przy wymiarowaniu rednic liczb wymiarow poprzedza si znakiem

. (a, b, c) Znak ten pomija si gdy wymiar podany jest w postaci
symbolu (d) oraz przed oznaczeniem gwintu.
c)
a)
b)

d)

Wymiarowanie rednic i promieni

Zasady dotyczce wymiarowania rednic i promieni, cd.:

mae rednice mona wymiarowa wg sposobw podanych na

rysunkach poniej.

Wymiarowanie rednic i promieni

Zasady dotyczce wymiarowania rednic i promieni, cd.:

niewielkie rnice pomidzy rednicami naley powikszy rysunkowo.

Wymiarowanie rednic i promieni

Zasady dotyczce wymiarowania rednic i promieni, cd.:

rednice powierzchni obrotowych przedstawione na rysunku w postaci

niepenego okrgu wymiaruje si jak na rysunkach poniej.

Wymiarowanie rednic i promieni

Zasady dotyczce wymiarowania rednic i promieni, cd.:

w przypadku wymiarowania rednic w paszczynie rwnolegej do ich

osi, linie wymiarowe mona prowadzi tylko po jednej stronie osi,
przecigajc je o 810 mm.

pwidok
pprzekrj

niewidoczna
druga
krawd
otworu

wiele rednic

Wymiarowanie rednic i promieni

Zasady dotyczce wymiarowania rednic i promieni, cd.:

w przypadku
wymiarowania duej
liczby rednic mona
zastosowa metod
przedstawion na
rysunku obok.

Wymiarowanie rednic i promieni

Zasady dotyczce wymiarowania rednic i promieni, cd.:

wymiary rednic i promieni powierzchni sferycznych poprzedza si

symbolem S.

Wymiarowanie rednic i promieni

Zasady dotyczce wymiarowania rednic i promieni, cd.:

w przypadku wymiarowania promieni ukw, lini wymiarow

prowadzi si od rodka uku i zakacza grotem tylko od strony uku, a
liczb wymiarow poprzedza si zawsze symbolem R.

Wymiarowanie rednic i promieni

Zasady dotyczce wymiarowania rednic i promieni, cd.:

gdy rodek uku znajduje si w obszarze rysunku, to pooenie rodka

wyznacza si jako punkt przecicia osi (a) lub linii pomocniczych
wymiarowych (b).

a)

b)

Wymiarowanie rednic i promieni

Zasady dotyczce wymiarowania rednic i promieni, cd.:

gdy rodek uku znajduje si poza obszarem rysunku, to naley go

przenie do obszaru rysunku stosujc lini wymiarow aman jak na
rysunku poniej.

Wymiarowanie rednic i promieni

Zasady dotyczce wymiarowania rednic i promieni, cd.:

jeeli nie ma potrzeby wymiarowania rodka, to duga lini wymiarow

mona skrci.

Wymiarowanie rednic i promieni

Zasady dotyczce wymiarowania rednic i promieni, cd.:

przy wymiarowaniu rowkw wykonywanych frezem tarczowym, gdy

nie zaley na okrelonej dugoci wyjcia rowka, wyjcie to mona
zwymiarowa podajc tylko promie freza.

Wymiarowanie rednic i promieni

Zasady dotyczce wymiarowania rednic i promieni, cd.:

pojedyncze mae promienie zaokrgle mona wymiarowa jak na

rysunkach poniej.

Wymiarowanie rednic i promieni

Zasady dotyczce wymiarowania rednic i promieni, cd.:

kilka jednakowych maych promieni mona zwymiarowa jak na rys

(a), a gdy maj one wsplny rodek, to mona doprowadzi do niego
tylko skrajne promienie (b).
a)

b)

Wymiarowanie rednic i promieni

Zasady dotyczce wymiarowania rednic i promieni, cd.:

linie wymiarowe dwch rnych promieni nie powinny lee na jednej

prostej.

Wymiarowanie rednic i promieni

Zasady dotyczce wymiarowania rednic i promieni, cd.:

wymiar promienia powierzchni kulistej poprzedza si symbolem S.

Uproszczone wymiarowanie otworw

Wymiarowanie uproszczone mona stosowa gdy:

otwory maj mae rednice (a),

otwory s przedstawione na rysunku w sposb umowny (b),
wymiarowanie zwyke zaciemnioby rysunek.
a)

b)

wana kolejno

Uproszczone wymiarowanie otworw

W uproszczony sposb mona rwnie wymiarowa otwory z walcowymi
lub stokowymi pogbieniami, podajc nad lini odniesienia wymiary
pogbie w okrelonej kolejnoci, tak jak na rysunkach poniej.

Wymiarowanie gwintw
Gwinty wymiaruje si przez podanie oznaczenia gwintu i jego dugoci
uytkowej. Oznaczenie gwintu skada si ze znaku okrelajcego rodzaj
gwintu i jego wymiarw.

Uproszczone wymiarowanie gwintw

Otwory gwintowane mona wymiarowa w sposb uproszczony, podajc
nad lini odniesienia, doprowadzon do osi otworu, odpowiednie wymiary,
w kolejnoci: dl1-l2/Dl3.

Wymiarowanie ci krawdzi
cicia krawdzi przedmiotw (tzw. fazy) wykonywane pod ktem 45
wymiaruje si w postaci iloczynu wymiaru liniowego i ktowego nad lini
wymiarow lub nad lini odniesienia. Jeeli kt cicia jest inny, wymiaruje
si zarwno kt jak i dugo.

Wymiarowanie ci krawdzi
Oglnie w przypadku wakw czsto wkadanych w otwory stosuje si
4 rodzaje zakocze (A, B, C i D).

Wymiarowanie nakiekw wewntrznych

Na rysunkach czci maszynowych nakiekw zwykle nie rysuje si, lecz
tylko podaje ich oznaczenia przy osi przedmiotu. Rozrnia si nakieki
zwyke, chronione, ukowe oraz gwintowane.
nakieek zwyky (A)

oznaczenia
nakieka
zwykego

Wymiarowanie nakiekw wewntrznych

Przykadowa tabela wymiarw nakiekw

Wymiarowanie pokrywajcych si elementw

Jeeli zdarzy si, e na rysunku kilka powierzchni przedmiotu ma o lub
osie przecinajce si w paszczynie rwnolegej do bazy wymiarowej, to
w celu uniknicia nieporozumie zaleca si odstpienie od zasady
niepowtarzania wymiarw.

Wymiarowanie grup jednakowych elementw

Jeeli na rysunku znajduje si kilka grup jednakowych elementw dowolnie
rozmieszczonych, to dla uproszczenia wymiarowania elementy te oznacza
si literami.

Wymiarowanie od krawdzi teoretycznych

W przypadku przedmiotw z powierzchniami zbienymi, konieczne jest
wymiarowanie nie od krawdzi rzeczywistych, lecz od krawdzi
teoretycznych, wynikajcych z przecicia tworzcych je powierzchni.

Wymiarowanie kratownic
W przypadku kratownic dugoci odcinkw midzywzowych mona
pisa bezporednio nad liniami prtw, natomiast wszystkie inne wymiary
podaje si przy uyciu linii wymiarowych.

Wymiarowanie kratownic
Jeeli trzeba poda na rysunku ksztaty i wymiary poprzeczne
ksztatownikw, to pod linia prta umieszcza si znaczenie, skadajce si z
odpowiedniego znaku i liczb okrelajcych poszczeglne wymiary.

Wymiarowanie kratownic

Fragment tabeli oznacze prtw, rur

i ksztatownikw

Wymiarowanie odmian wykonania przedmiotu

Jeeli kilka czci lub zespow rni si tylko niektrymi wymiarami, to
mona dla nich wykona jeden rysunek (tzw. wykonanie podstawowe), na
ktrym umieszcza si wymiary, tolerancje itp., wsplne dla wszystkich
odmian. Wymiary zmienne oznacza si literami i opisuje w tabeli.

Przykadowy rysunek osi

Przykadowy rysunek wau

Przykadowy rysunek wau stopniowego

Dzikuj za uwag
Wymiarowanie w Rysunku Technicznym

Sobieski Wojciech
Olsztyn, 2008