nic

zn
ej

KATEDRA TECHNIK WYTWARZANIA I AUTOMATYZACJI

Miernictwo i systemy pomiarowe

Instrukcja do wiczenia:

Pomiar uzbie walcowych k zbatych

Numer wiczenia:

ec
h

Przedmiot:

ii T

1. Cel wiczenia
Poznanie podstawowych narzdzi pomiarowych oraz metod pomiaru parametrw
k zbatych. Praktyczne opanowanie metod pomiaru i doboru narzdzi
pomiarowych w zalenoci od wartoci pola tolerancji.

tro

log

2. Przebieg wiczenia
1. Zmierzy rednic zewntrzn, rednic podziaow, rednic stp.
2. Zmierzy grubo zbw.
3. Zmierzy wymiary Wk i Wk+1 w trzech miejscach na obwodzie koa zbatego
mikrometrem talerzykowym w celu okrelenia podziaki.
4. Zmierzy zarys ewolwentowy zba.
5. Wyznaczy zmian odlegoci osi wsppracujcej pary koa wzorcowego i
koa mierzonego.
6. Zmierzy bicie promieniowe na rednicy podziaowej.

bo
rat
or

ium

3. Wytyczne do opracowania sprawozdania

Sprawozdanie powinno zawiera:
1. Wyniki
pomiarw podstawowych parametrw
geometrycznych koa
zbatego.
2. Wykres zmiany odlegoci osi wsppracujcych k zbatych.
3. Wykres zmiennoci bicia promieniowego uzbienia.

La

Uwagi:
Zacznikiem jest wzr sprawozdania
Instrukcje zostay opracowane na podstawie prac przejciowych i dyplomowych
realizowanych w Katedrze Technik Wytwarzania i Automatyzacji.

1. Wprowadzenie

nic
zn
ej

Koa zbate, ktrych powierzchnie podziaowe s walcami, nosz nazw k walcowych.

Natomiast jeeli linie zbw k s tworzcymi walcw podziaowych, to takie koa nazywaj
si koami walcowymi prostymi (o zbach prostych). W takich koach zbatych wyrnia si
szereg wielkoci geometrycznych, ktre charakteryzuj poszczeglne koa pod wzgldem
konstrukcyjnym i wykonawczym oraz eksploatacyjnym.

tro

log

ii T

ec
h

Podstawowe wielkoci charakteryzujce koo zbate walcowe o zbach prostych

przedstawiono na rys. 1.

Rys. 1. Podstawowe wymiary walcowego koa zbatego.

Podstawowe parametry koa zbatego:

ium

liczba zbw w kole,

modu nominalny m,
rednica wierzchokowa,
rednica podziaowa,
rednica dna wrbw,
rednica koa zasadniczego
wysoko zba,
wysoko gowy zba,
wysoko stopy zba,
nominalny kt zarysu,
grubo zba (teoretyczna),
szeroko wrbu (teoretyczna),
luz wierzchokowy,
wspczynnik przesunicia zarysu zba (wspczynnik korekcji),
wspczynnik wysokoci zba.

bo
rat
or

z
m
da
d
df
db
h
ha
hf

s
e=s
c
x
y

La

log

ii T

ec
h

nic
zn
ej

Podstawowe wymiary uzbienia koa walcowego przedstawia rys. 2.

Rys. 2. Podstawowe wymiary uzbienia koa walcowego.

tro

1.1 Gwne wymiary uzbienia:

a) podziaka czoowa Pt

ium

Jest to dugo uku okrgu podziaowego zawarta pomidzy dwoma ssiednimi

jednoimiennymi bokami zarysw.
Pt = m

bo
rat
or

b) podziaka zasadnicza Pb
Jest to dugo uku zasadniczego zawarta pomidzy dwoma ssiednimi jednoimiennymi
bokami zarysw.
Pb = Pt cos
c) wysoko gowy zba ha
Jest to promieniowa odlego pomidzy okrgiem wierzchokw i okrgiem podziaowym.
ha = ( y + x ) m =

da d
2

La

d) wysoko stopy zba hf

Jest to promieniowa odlego pomidzy okrgiem podziaowym i okrgiem podstaw.
h f = ( y x) m + c

c luz wierzchokowy rwny (0,2 0,3) m

e) wysoko zba h
Jest to promieniowa odlego pomidzy okrgiem wierzchokw i okrgiem podstaw.
da d f
2

nic
zn
ej

h = ha + h f = 2 ym + c =

f) staa wysoko pomiarowa

Dla

zachodzi rwno:
hc = 0,74758m

d = mz

ec
h

g) rednica podziaowa d
Jest to rednica okrgu na ktrym szeroko wrbu jest rwna gruboci zba.

h) rednica wierzchokw da
Jest to rednica okrgu przechodzcego przez wierzchoki zbw.

ii T

d a = d + 2ha

log

i) rednica podstaw df
Jest to rednica okrgu przechodzcego przez dna zbw.
d f = d 2h f

tro

j) grubo zba s
Jest to dugo uku okrgu podziaowego zawarta pomidzy przeciwlegymi zarysami zba.

m
2

+ 2 xm tan g

s=

k) nominalna grubo zba wzdu staej ciciwy

,

zachodzi rwno:
sc = 1,38704m

ium

Dla

bo
rat
or

l) wspczynnika wysokoci zba

y=

h 0,25m
2m

La

m) wspczynnika przesunicia zarysu zba (korekcji)

ha
x=
m Y
n) modu nominalny- jest wartoci umown, wprowadzon w celach normalizacyjnych oraz
uatwienia oblicze uzbienia koa zbatego
da
m=
z+2
o) rednica koa zasadniczego
d b = d cos

1.2 Wskaniki dokadnoci kinematycznej

a) Odchyka kinematyczna koa Fir rnica algebraiczna najwikszego i najmniejszego

nic
zn
ej

odchylenia kinematycznego koa zaistniaego przy jego obrocie o kt peny.

b) Odchyka Fpkr jest rwna bezwzgldnej rnicy rzeczywistej dugoci uku okrgu
podziaowego pomidzy jednoimiennymi zarysami zbw przesunitymi o k podziaek
i dugoci teoretycznej odpowiadajcej ktowi .

ec
h

kt rodkowy odpowiadajcy sumie k czoowych podziaek rzeczywistych.

c) Odchyka podziaek koa Fpr najwiksza z odchyek k podziaek zaistniaych na

ii T

obwodzie.

d) Bicie promieniowe uzbienia Frr rnica najwikszej i najmniejszej odlegoci Hr linii

rodkowej zarysu odniesienia od osi koa, zaistniaych przy kojarzeniu tego zarysu z zarysem

log

kadego z zbw.

e) Nierwnomierno dugoci pomiarowej Vwr rnica najwikszej i najmniejszej

tro

dugoci pomiarowej z pomierzonych kolejno dugoci na caym obwodzie koa.

f) Odchyka promieniowa koa F''ir rnica najwikszej i najmniejszej rzeczywistej

1.3 Wskaniki pynnoci pracy

pomiarowej odlegoci osi zaistniaa przy obrocie koa badanego o kt peny.

ium

a) Odchyka promieniowa na podziace koa (uskok promieniowy koa) fir rnica

najwikszej i najmniejszej rzeczywistej odlegoci osi pomiarowej, zaistniaa przy obrocie
koa o podziak ktow.

bo
rat
or

b) Odchyka podziaki zasadniczej fpbr rnica rzeczywistej i nominalnej podziaki

zasadniczej

mierzonej

midzy

rwnolegymi

stycznymi

do

ewolwentowej

czci

jednoimiennej zbw zarysw.

c) Odchyka zarysu zba ffr odlego midzy nominalnymi zarysami ograniczajcymi
pracujc cz rzeczywistego zarysu boku zba
d) Nierwnomierno podziaek Vpr najwiksza rnica midzy dwiema podziakami

La

dowolnie wybranymi na obwodzie koa.

e) Odchyka podziaki czoowej fptr rnica rzeczywistej i nominalnej podziaki czoowej.

1.4 Wskaniki przylegania

a) lad przylegania czci roboczej powierzchni boku pracujcego, na ktrej

nic
zn
ej

rozmieszczony jest lad wsppracujcych zbw zaistniaych przy obrocie k lekko

hamownej przekadni.

b) Odchyka kierunku zba Fr odlego midzy dwiema nominalnymi liniami zba

ograniczajcymi jako lini rzeczywista mierzone po okrgu koa podziaowego.
1.5 Wskaniki luzu midzyrbnego

ec
h

a) Odchyka redniej dugoci pomiarowej jest to rnica redniej i nominalnej dugoci

pomiarowej.

ii T

b) Odchyka gruboci zba Acr jest to rnica rzeczywistej i nominalnej gruboci zba.

La

bo
rat
or

ium

tro

log

2. Stanowisko pomiarowe

j
e
n

z
c
ni

g
o
l
rt o

h
c
e
T
ii

m
u
i
r
to

a
r
o

Rys. 3. Widok stanowiska pomiarowego k zbatych. (1) przyrzd do pomiaru zmian odlegoci osi, (2) suwmiarka moduowa, (3) koo zbate
pomiarowe, (4) mikrometr moduowy, (5) mikrometr talerzykowy, (6) suwmiarka.

b
a
L

3. Przebieg wiczenia
3.1. Pomiar rednicy zewntrznej i rednicy stp

nic
zn
ej

Pomiary wykona suwmiark.

W celu wyznaczenia rednicy zewntrznej badanego koa zbatego, naley szczki suwmiarki
umieci na wierzchokach przeciwlegych zbw i dokona odczytu. Przy pomiarze rednicy
stp koa zbatego, szczki suwmiarki naley umieci na przeciwlegych dnach wrbw koa
zbatego i dokona odczytu. Wyniki zanotowa.
3.2. Pomiar gruboci zbw

bo
rat
or

ium

tro

log

ii T

ec
h

Pomiary wykona suwmiark moduow lub mikrometrem moduowym.

Szczkami suwmiarki mierzymy sta i ruchom grubo zba s na wysokoci (gbokoci)
h ustalonej za pomoc wysuwki (rys.4). Na pocztku za pomoc wysuwki ustali wysoko h,
na ktrej bdzie wykonywany pomiar gruboci zba. Nastpnie dosun szczki suwmiarki
moduowej do powierzchni bocznych zba i dokona odczytu. Wyniki zanotowa.

Rys. 4. Sposb wykonywania pomiaru suwmiark moduow.

La

3.3. Pomiar mikrometrem talerzykowym

Za pomoc mikrometru talerzykowego, stosujc zasad pomiaru przez k oraz k+1 zbw,
naley zmierzy wymiar Wk, Wk+1 w trzech miejscach na obwodzie koa zbatego w celu
okrelenia podziaki pb.
Sposb wykonania pomiarw przedstawia rys. 5.

nic
zn
ej
ec
h

Rys. 5. Zasada pomiaru metod przez k oraz k+1 zbw.

ii T

3.4. Pomiar zarysu ewolwentowego zba

log

Pomiar naley przeprowadzi na stanowisku pomiarowym z mikroskopem iNEXIVE.

Mikroskop iNEXIVE wyposaony jest w system wizyjny, wykorzystujcy do pomiarw obraz
video. Do pomiaru zarysu ewolwentowego zba stosuje si narzdzia, ktre bazuj na
wykrywaniu krawdzi przedmiotu.

tro

Stanowisko pomiarowe z mikroskopem iNEXIVE.

La

bo
rat
or

ium

Rys. 6. Widok stanowiska pomiarowego z mikroskopem iNEXIVE. (1) komputer wsppracujcy

z mikroskopem, (2) gowica stykowy, (3) korpus, (4) gowica optyczna, (5) podwietlany st, (6)
kontroler.

Przeprowadzenie wiczenia
1. Uruchomi program NEXIV TP oraz program Nexiv Profiler - Graphic.

nic
zn
ej

, poprzez jej kliknicie.

Uzupeni okienka

tro

Input Title: np. zab

Measure Pitch Distance: np. 0.5 mm.

log

ii T

ec
h

2. W programie NEXIV TP wybra funkcj Profile Vector

Otworzy si nowe okno.

La

bo
rat
or

ium

3. Za pomoc kontrolera naley ustawi pozycj stou, na ktrym ley koo zbate, tak aby
kamera wizyjna bya skierowana na krawd dna wrbu koa zbatego.

4. Kursor myszki ustawi na krawd dna wrbu i klikn (po klikniciu czerwono-zielona
strzaka powinna znajdowa si na krawdzi dna). Za pomoc myszki klikn przycisk
Enter, na ekranie monitora.

nic
zn
ej

ii T

ec
h

5. Kursor ustawi na krawdzi zarysu zba i klikn zatwierdzi przyciskiem Enter.

tro

log

6. Kursor ustawi na kolejnej krawdzi dna wrbu i klikn zatwierdzi przyciskiem Enter
zatwierdzi wprowadzone punkty klikajc przycisk OK.

La

bo
rat
or

ium

7. W oknie List klikn prawym klawiszem myszy na Profile Pitch Vectors Run

8. Mikroskop iNEXIVE zmierzy automatycznie zarys ewolwentowy zba/zbw na

podstawie zdefiniowanych punktw.

ec
h

nic
zn
ej

9. Otworzy program Nexiv Profiler Graphic. Klikn File Open Measured Shape
. Wypeni okienko Measured Shape:
Teaching File:
UNTITLED
Lot No.:
999
Measured Shape:
zab (z rozwijanej listy wybra nazw pliku, ktr wpisano w okienku
Input Title w programie NEXIV TP)
Klikn OK.

bo
rat
or

ium

tro

log

ii T

10. W programie Nexiv Profiler Graphics wywietli si zarys ewolwentowy zba/zbw.

3.5. Pomiar odlegoci osi wsppracujcej pary koa wzorcowego i koa mierzonego

La

Za pomoc czujnika zegarowego, o dokadnoci 0.01 mm, mierzona jest rnica odlegoci
pomidzy osiami koa wzorcowego oraz koa mierzonego (obracanego o kt ) w kolejnych
pooeniach.
Stanowisko pomiarowe przedstawia rys. 7.

nic
zn
ej
ec
h
ii T

bo
rat
or

ium

tro

log

Rys. 7. Widok stanowiska pomiarowego. (1) podziaka ktowa, (2) trzpie kontrolny, (3) koo zbate
pomiarowe, (4) koo zbate kontrolne, (5) czujnik zegarowy, (6) przyrzd kowy.

La

Rys. 8. Schemat pomiaru odlegoci osi.

3.6. Pomiar bicia promieniowego uzbienia

Do pomiaru uywa si kocwki pomiarowej o zakoczeniu kulistym. Dotyka ona we wrbie
dwu ssiednich zbw. Kada zmiana szerokoci wrbu powoduje promieniowe przesunicie
kocwki pomiarowej, ktre wskazuje czujnik. Zmiana wskaza obejmuje bicie uzbienia.

Stanowisko pomiarowe przedstawia rys. 9.

3
4

nic
zn
ej

ii T

ec
h

Rys. 9. Widok stanowiska pomiarowego. (1) sprawdzane koo zbate, (2) czujnik zegarowy (3) kulka kontrolna,
(4) trzpie kontrolny, (5) przyrzd kowy.

La

bo
rat
or

ium

tro

log

Sprawdzane koo (1) zamocowa midzy kami przystawki kowej (5). We wrb koa woy
kocwk pomiarow o zakoczeniu kulistym (3). Czujnik zegarowy (2) ustawi nad
elementem pomiarowym. Obracajc koo zbate w kolejne pooenie odczytywa najwiksze
wskazania czujnika dla kadego wrbu.

KATEDRA TECHNIK WYTWARZANIA I AUTOMATYZACJI

Miernictwo i systemy pomiarowe

Sprawozdanie:

Pomiar uzbie walcowych k zbatych

rok akademicki

kierunek -

....

(imi i nazwisko)
Data oddania
sprawozdania

ec
h

Ocena

...

La

bo
rat
or

ium

tro

log

ii T

grupa - ..
..

Data odrobienia
wiczenia

Numer wiczenia:

nic
zn
ej

Przedmiot:

1. Z1=20 (7-C)
2. Z2=20 (8-7-6-B)
3. Z3=20 (koo kontrolne)
4. Z4=22 (8-7-7-Ca)
5. Z5=22 (7-6-D)
6. Z6=24 (7-6-5-A)
7. Z7=24 (8-7-6-Ca)
8. Z8=26 (7-B-Ba)
9. Z9=26 (8-7-C)

Podpis

1. Pomiary i identyfikacje koa zbatego

Dla wybranego koa zbatego o liczbie zbw z1=., module m=6, kcie zarysu =20o,
szeroko uzbienia b=35 obliczy podstawowe wymiary koa.

nic
zn
ej

Zmierzy suwmiark w trzech rnych przekrojach k:

rednic wierzchokow k zbatych

da1=.da2=. da3=. da= (da1+ da2+ da3)/3=

rednic podstaw k zbatych

ec
h

df1=.df2=... . df3=.df = (df1+ df2+ df3)/3=...

ii T

Wyznaczy dla zadanej liczby zbw warto k oraz zmierzy nominalne dugoci pomiarowe
Wk i Wk+1 w trzech miejscach na obwodzie koa zbatego mikrometrem z talerzykami
k=

log

Wk(1)=. Wk(2)=. Wk(3)=.

Wk=( Wk(1)+ Wk(2)+ Wk(3))/3=

tro

Wk+1(1)= Wk+1(2)= Wk+1(3)=

Wk+1=( Wk+1(1)+ Wk+1(2)+Wk+1(3))/3=

Nastpnie wyliczy podstawowe parametry:

m=. h=.. Pb=.

ium

da= ha=. y=.

d=.. hf=. x=

bo
rat
or

df= Pt=.. =. db=

La

2. Pomiar zarysu ewolwentowego zba na mikroskopie INEXIVE

nic
zn
ej

3. Pomiary i ocena dokadnoci wykonania przekadni i k zbatych

tro

log

ii T

ec
h

Narysowa wykres zmiany pomiarowej odlegoci osi:

Na podstawie wykresu wyznaczy nastpujcy parametr:

ium

Nierwnomierno pomiarowej odlegoci osi koa Fir- dokadno kinematyczna

bo
rat
or

Fir=Fir max- Fir min=

La

4. Zmierzy bicie promieniowe uzbienia Frr dokadno kinematyczna

log

ii T

ec
h

nic
zn
ej

Narysowa wykres zmiennoci bicia promieniowego uzbienia:

Pomiar gruboci zba

5.

tro

Frr= Frr max- Frr min=..

ium

Zmierzy w trzech miejscach na obwodach k grubo zba Sc na staej ciciwie na

wysokoci hc:
SC= (SC1+ SC2+ SC3)/3=..

bo
rat
or

3. Wnioski

La

........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................