TECHNIKI PROJEKCYJNE

Definicje metody projekcyjnej:

- L. K. Frank: Projekcyjna metoda badania osobowoci polega na przedstawieniu badanemu
sytuacji bodcowej, nie majcej dla znaczenia arbitralnie ustalonego przez eksperymentatora.. ale
zarazem takiej, ktra bdzie moga nabra znaczenia przez to, i osobowo badanego narzucie jej
indywidualne znaczenie i organizacj
- S. Deri, D. Dinnerstein, J. Harding, A.D. Pepitone: Istotn cech technik projekcyjnych jest to,
i odpowiedzi nie s traktowane zgodnie z ich brzmieniem, tj. w sposb, w ktry chciaby je
pojmowa badany, gdyby rozumia wskazwki testu, lecz s one interpretowane zgodnie z pewn
teori psycholog. Dotyczc reakcji podmiotu w sytuacjach testowych.
W technikach projekcyjnych zadaniem podmiotu jest zorganizowanie (nadanie znaczenia lub
zinterpretowanie) pewnej sytuacji bodcowej, ktra nie ma w samej sobie jednoznacznej, narzucajcej si
struktury. Umoliwia nam to wgld w jego predyspozycje bez jego wiedzy.
Aby umoliwi ukrycie rzeczywistych celw badacza stosuje si metod, ktra polega na tym, e badany
ujawnia swoje potrzeby i rzeczywiste wartoci za porednictwem innej osoby lub postaci fikcyjnej, z
ktr, jak sdzimy, utosamia si.
- Przykad: technika koczenia historyjek - zazwyczaj prosi si badanego by
odpowiada nie tak jak by sam si zachowa lecz jak zachowaby si bohater opowiadania. W ten
sposb badany ma wiksze szanse w sposb nieskrpowany ujawnienia swoich uczu.
- Nie naley jednak sdzi, e mona w sposb bezporedni wnioskowa o cechach respondenta
ze sposobu zachowania si, ycze, ideologii i wartoci postaci, z ktr si on identyfikuje.
Projekcji mog podlega rne poziomy osobowoci np. sumienie, mechanizmy obronne itd.
Dlatego zinterpretowanie takiego materiau jest na og bardzo zoone i wymaga powanego
szkolenia i dowiadczenia
Techniki projekcyjne mog by wykorzystywane tak i przez psychologa klinicznego jak i przez socjologa:
- psycholog kliniczny ma do dyspozycji szereg wyprbowanych technik
projekcyjnych (np. test tematycznego postrzegania) oraz ma dostp do standaryzowanych metod
zbierania materiaw, punktowania wynikw oraz sposobw interpretowania tych testw.
- Socjolog natomiast nie ma do swojej dyspozycji wypracowanych technik projekcyjnych.
Obecnie istnieje szereg rnorodnych technik, ktre zostay opracowane przez poszczeglnych
badaczy dla okrelonych celw, jednak tylko nieliczne z nich zostay uyte w wicej ni jednym
badaniu, a adna z nich nie posiada szerszej bazy eksperymentalnej. Techniki te rni si od
siebie np. stopniem skutecznoci z jak maskuj swoje cele badawcze.
I. Techniki sowne:
1. Technika kojarzenia sw:
Oparta na klasycznej technice kojarzenia sw zastosowanej wiele lat temu przez Carla Junga w
badaniach nad zaburzeniami psychicznymi.
Badanemu wymienia si pewn ilo sw, jedno po drugim i prosi si go aby poda pierwsz
myl jaka mu si skojarzy z kadym sowem.
Niektre ze sw uytych jako bodce maj charakter neutralny, inne pozostaj w zwizku z
badanymi postawami spoecznymi.
2. Technika koczenia zda:
Badanemu przedstawia si szereg niedokoczonych zda i prosi by je dokoczy, kadc z reguy
nacisk na szybko odpowiedzi.
Przykad: przy badaniu postaw wobec murzynw taki test mgby zawiera zdania:
O Kiedy Murzyn siada obok niego w autobusie, John...
O Przejcie przez dzielnic murzysk jest...
O Murzyni s...

 Tre odpowiedzi moe umoliwi nam zdobycie powanej wiedzy o badanym. Jeeli jednak
badani s na wyszym poziomie umysowym istnieje maa szansa, e cel badania uda si
dostatecznie ukry, nawet jeli doczymy zdania o charakterze neutralnym dla zagadnienia.
Nadal jednak mao wiemy czy lepiej formuowa zdania w trzeciej osobie (Murzyni, ktrych
John zna...), czy te w pierwszej (Murzyni, ktrych znam...)
3. Technika koczenia historyjek i dyskusji:
Badanemu przedstawia si fragment historyjki bd te dyskusji wystarczajcy aby zwrci
jego uwag na dane zagadnienie, ale nie wystarczajce aby mona byo stwierdzi jak
zdarzenia potocz si dalej, nastpnie prosi si badanego by dorobi zakoczenie
Przykad:
X, ktry wychowa si w przekonaniu, e wojna niczego nie zaatwia, melancholijnie
rozwaa moliwo powoania go do wojska. Spotyka swojego przyjaciela i id razem
na piwo.
Y, zosta powoany do wojska i znajduje si obecnie w drodze do swej jednostki. Mwi
on X-owi, e spodziewa si, i pol go na teren dziaa wojennych na Pacyfiku.
Perspektywy te bardzo go ciesz i powiada, e z prawdziw przyjemnoci zrzuci
ubranie cywilne i wczy si w dziaania wojenne.
Jak jest moliwe, pyta X, e.......
Stosuje si te pytania o charakterze projekcyjnym, ktre podobne s pod pewnym
wzgldem do zwykych pyta otwartych. Pytanie moe dotyczy np. pewnego
fikcyjnego zdarzenia, np. Przypumy, e przylecia na nasz planet czowiek z
Marsa i Pan by pierwsz osob, ktra miaa mu odpowiedzie na pytanie jacy ludzie
yj na wiecie. Co by Pan odpowiedzia?.
Kwestionariusz Levinsona skada si z 8 pyta dot. niezwykych wydarze lub
przey, ktre mogyby mie due znaczenie emocjonalne dla badanych. Odpowied
jest kodowana wg zespou kategorii, o ktrym zakada si, e obejmuje wskaniki
wysokiego lub te niskiego etnocentryzmu.
II. Techniki obrazkowe:
1. Test tematycznego postrzegania:
Skada si z serii niejednoznacznych obrazkw. Badanego prosi si aby opowiedzia
historyjk na temat kadego obrazka (Co si tam dzieje obecnie?, Jak do tego doszo?, Co
bdzie w przyszoci?)
Zakada si, e w ten poredni sposb badany powie nam co o sobie samym
Kada posta w toku akcji, ktr badany si interesuje, z ktr, jak sdzimy, moe si
identyfikowa, jest rodkiem za pomoc ktrego moe on wyraa wasne skonnoci.
Jednak nawet przy zastosowaniu tego testu owe podstawione tendencje mog ulec
przeksztaceniu na skutek dziaania niewiadomych mechanizmw obronnych, lecz test w
czsto dostarcza take wskanikw dziaania owych mechanizmw.
2. Test stosunkw midzyludzkich:
Zosta opracowany przez ekip badaczy z uniwersyteckiego studium stosunkw
midzygrupowych
Skada si z 10 rysunkw, z ktrych kady przedstawia jak niejednoznaczn sytuacj
kontaktu midzygrupowego.
Jeden z obrazkw przedstawia np. scen w czasie meczu koszykwki, w ktrej zawodnik o
biaej skrze ley na pododze, a nad nim stoi zawodnik Murzyn
Inny obrazek moe przedstawia scen w restauracji, w ktrej w drzwiach stoi trzech
Murzynw i rozmawia z kelnerem, ktry podnis rk.
Kada ze scen moe by interpretowana jako przedstawiajca bd nie przedstawiajca

konfliktu.
Badanych prosi si aby o kadej scenie opowiedzieli krtk histori, ktre s pniej oceniane
w zalenoci od tego czy pojawi si w nich konflikt, jak dalece badani potpiaj w konflikt, jak
zostanie on rozwizany itd.
3. Test porzdkowania obrazkw (Tomkins):
skada si z 10 scen, z ktrych kada skada si z 3 obrazkw.
badani mieli uporzdkowa te obrazki w kolejnoci czasowej oraz uoy historyjki na ich
temat
sposb uoenia obrazkw dostarcza bardzo prostego wskanika natenia postaw (test w
mierzy postawy wobec pracy), podczas gdy sama tre opowiadania dostarczaa materiau
umoliwiajcego wgld w ukryte czynniki wyznaczajce owe postawy
4. Test sytuacji spoecznych (Radke, Trager, Davis):
Skada si z szeregu obrazkw (przedstawiay one dzieci w szkole, na placu zabaw czy na ulicy)
oraz z szeregu pyta doczonych do kadego obrazka
Test ten bada wyobraenia i postawy dzieci dotyczce jak Murzyni i biali czy protestanci,
katolicy i ydzi
We wszystkich przypadkach przeprowadzajcy wywiad okrela przynaleno grupow postaci
na obrazku w toku wywiadu.
Na podstawie reakcji dzieci na rne obrazki okrelano natenie ich poczucia przynalenoci
grupowej oraz cechy przypisywane przez nie rnym grupom
III. Techniki zabawowe:
1. Techniki polegajce na manipulowaniu lalkami:
Badano postawy maych dzieci
Evans i Chein przedstawiali dzieciom pewn ilo lalek biaych i kolorowych i prosili je,
aby bawiy si tymi lalkami w okrelony sposb np. w organizowanie przyjcia, tak jakby krciy
film
Wczenie bd wyczenie z zabawy lalek kolorowych oraz role przeznaczone dla nich w tej
zabawie dostarczay prostego, obiektywnego wskanika za pomoc ktrego mierzono postawy
badanych wobec dzieci murzyskich
2. Test lalkowy + materia obrazkowy:
Hartley i Schwarz badania nad postawami dzieci wobec dzieci z innych grup spo.
Malowane dekoracje zawieray elementy charakterystyczne dla dzielnicy katolickiej na jednym
obrazku, dzielnicy ydowskiej na drugim oraz typowej dzielnicy zamieszkaej przez klas
redni, pozbawion religijnych znakw na trzecim obrazku.
Odpowiednio dobrane grupy rodzinne lalek umieszczano na tle rnych dekoracji i dzieci miay
si bawi w takie sytuacje spoeczne jak przyjcie urodzinowe, jazda autobusem do szkoy itd.
IV. Techniki psychodramatyczne:
Metoda ta wymaga aby badany odgrywa pewn rol bd samego siebie bd kogokolwiek
innego, i penic j zachowywa si tak jak w realnej sytuacji yciowej.
Przykad: jeeli badamy biaego moemy mu kaza odgrywa rol Murzyna robotnika
przemysowego, ktry opuci kilka dni w pracy i ktry musi wytumaczy si majstrowi w tej
nieobecnoci
Sposb w jaki badany odgrywa swoj rol, przeszo jak do niej dorabia, dadz zapewne
wiele materiau umoliwiajcego poznanie jego postaw
Badacz moe dokona zapisu jego zachowa dla celu dalszej analizy, bd te moe je
skategoryzowa na miejscu stosujc rne skale itp.
Psychodrama jest jednym wielu narzdzi, ktre nadaj si do systematycznego badania
umiejtnoci spo. Umoliwia ona postawienie badanego w sytuacji, w ktrej moemy

obserwowa jak zachowuje si on w stosunkach z innymi ludmi.

Wady technik projekcyjnych:
- cel powyszych technik moe by ukryty jedynie przed najbardziej naiwnym respondentem
- zoono samych technik oraz brak standaryzacji wikszoci metod uniemoliwiaj ich
praktyczne zastosowanie w badaniach na wiksz skal
- mimo obiecujcych zapowiedzi, e techniki projekcyjne bd metoda badawcza o rozlegych
zastosowaniach, umoliwiajc signicie gboko pod zewntrzn warstw postaw i opinii
zapowied ta nie zostaa jak dotychczas zrealizowana.
Jednak w najbliszej przyszoci techniki projekcyjne mog odegra najwiksz rol w
intensywnych, prowadzonych a ma skal, laboratoryjnych badaniach postaw spo.
Testy pozornie zadaniowe do badania postaw spo.
Newcombe badania nad znaczeniem klimatu spoecznego dla niektrych determinantw informacji:
Badanie to wykazao, e studenci bdcy zwolennikami gen. Franco mieli wyran tendencj
do wikszego ni reszta znajomoci tych faktw, ktre byy dla Franco yczliwe oraz do
nieznajomoci tych, ktre byy dla Franco nieyczliwe
U studentw o orientacji antyfrankistowskiej wystpowaa tendencja odwrotna
Newcombe komentuje te wyniki stwierdzajc, ze jeli chodzi o problemy trudne, domysy
bd zapewne i w kierunku zgodnym z postawami badanego.
Tego rodzaju stwierdzenia doprowadziy do rozwoju porednich, zamaskowanych technik
badania postaw spoecznych, polegajcych na zastosowaniu testu zadaniowego, dostatecznie
trudnego lub zoonego, aby na sposb jego wykonania mogy mie wpyw postawy badanego
W odrnieniu od instrukcji, ktre s uywane w niektrych testach projekcyjnych, w ktrych
zapewnia si badanego, e poprawna odpowied istnieje, tutaj kae si wierzy, e istniej
odpowiedzi suszne i bdne i stara si wzbudzi w nim denie do wypenienia zada tego
testu moliwie jak najlepiej.
Campbell regua konstruowania takich testw:
Znajd takie zadanie, ktre bdzie miao charakter rzeczowy dla twoich respondentw i, ktre
wszyscy bd stara si wykona moliwie dobrze. Uczy zadanie dostatecznie trudnym bd te we
tak dziedzin rzeczywistoci, w ktrej badani maj mae dowiadczenie lub te ma wiedz.
Wypenij test treci powizan z badanymi przez ciebie postawami. Szukaj w odpowiedziach bdw
systematycznych bd te jakiejkolwiek innej systematycznej tendencji w sposobie wykonania
zadania. Jeli takie odchylenia znajdziesz, wydaj si one dostateczn podstaw do wnioskowania o
postawach.
Niektre techniki pozornie zadaniowe uywane dotychczas do badania postaw spo.:
1) Test informacyjny:
Hammond zastosowa ten test m.in. do badania postaw robotnikw wobec nadzoru
Kwestionariusz zawiera 3 rodzaje pyta:
O Pierwsza grupa skadajca si z 8 pyta zmuszaa respondenta do wyboru dwch
odpowiedzi, z ktrej kada bya rwnie bdna, ale w odwrotnym kierunku od
odpowiedzi poprawnej, np. przecitny zarobek robotnika w przemyle wojennym w
roku 1945 wynosi:
a) 37 $, b) 57 $
O Druga grupa skadaa si z 12 pyta i wymagaa od respondenta odpowiedzi na
pytanie w sprawie o ktrej nie mg on posiada adnej informacji

O Trzecia seria pyta skadaa si z 12 pyta na stopie poinformowania

(wprowadzone po to by przekona respondenta, e odpowiada on rzeczywicie
na test stopnia poinformowania) pomieszanych z 20 pytaniami wspomnianymi
powyej
Zbudowane przez Hammonda skale bezbdnie wyoniy grup skadajc si z czonkw
zwizkw zawodowych oraz grup z dwch klubw buisnessmanw.
2) Testy polegajce na rozumowaniu:
dziki laboratoryjnym badaniom procesw rozumowania wiemy, i wnioskowanie
sylogistyczne nie zawsze jest dokonane w sposb logiczny; bardzo czsto zaley ono od treci
sylogizmu
W swych badaniach nad postawami wobec Japoczykw Morgan posugiwa si testem
sylogistycznym, w ktrym wszystkie alternatywne konkluzje byy faszywe.
O Nadawa sylogizmowi charakter stwierdze abstrakcyjnych typu: adne A nie s B;
niektre C s B; z tych dwch stwierdze naley wnioskowa i ....
O Nastpnie napenia je treci: godny szacunku czowiek nie popenia czynw
haniebnych, bombardowanie Pearl Harbour przez Japoczykw byo czynem
haniebnym , Z tego naley wnioskowa, i....
O Rnice w sposobie odpowiedzi na sylogizm podany w postaci neutralnej oraz w
postaci naadowanej emocjami byy przesank dla wnioskw o postawach badanych
wobec danej grupy.
3) Ocena opinii grupy:
Wikszo ludzi ma tendencje do przeceniania iloci osb zgadzajcych si z ich wasnymi
opiniami. Fakt ten skoni badaczy do badania postaw spo., przez zwracanie si do
respondentw z prob, aby ocenili jaki procent czonkw danej grupy zgodzioby si z
okrelonym pogldem
S jednak te zastrzeenia do tej metody:
O Aczkolwiek u wikszoci badanych znieksztacenia id w kierunku zgodnym z ich
yczeniami, u niektrych osb i w pewnych okolicznociach znieksztacenia te id w
kierunku przeciwnym (odzwierciedlaj raczej ich lki ni nadzieje). Nie
przeprowadzono jeszcze dostatecznej iloci bada, ktre by wskazyway w jakich
warunkach znieksztacenie w ocenie bdzie miao tendencj do ujawniania nadziei a w
jakiej lkw.
O Ponadto niezbdna jest tutaj pewna oglna znajomo opinii grupy, z ktr mona by
skonfrontowa opinie indywidualne. Inaczej bdziemy musieli zastosowa wtpliw
procedur posugiwania si ocen przecitn jako wzorcem do porwna
4) Testy postrzeeniowe i pamiciowe (E.L. i R. E. Horowitz):
Badania nad ksztatowaniem postaw rasowych
Zastosowano pewn ilo technik opart na zoeniu, i postrzeganie i pami s pod silnym
wpywem zarwno indywidualnych predyspozycji jak i te przeszoci badanego
Jeden z tych testw (ang. the Aussage Test) polega na pokazywaniu badanym
skomplikowanego obrazu w cigu 2 lub 3 sekund, po czym zadawano seri standaryzowanych
pyta majcych stwierdzi co badani spostrzegli i zapamitali. Np. po pokazaniu obrazu na
ktrym nie byo murzyna zadawano pytanie Co robi kolorowy mczyzna stojcy w kcie
pokoju?. Im starsze dzieci tym czciej przypominay sobie, e widziay Murzyna
penicego funkcj sucego.
Test zasigu spostrzeenia skada si z serii plansz z ktrych kada zawieraa 10 rysunkw.
Pokazywano je dzieciom przez 10 sekund, a nastpnie proszono aby powiedziay jakie rysunki
zapamitay (w starszych grupach Murzyni zapamitywani byli czciej)