KATALOG KSIEK:

NAUCZ ICH JAK MAJ

CI TRAKTOWA!
PRAKTYCZNY PODRCZNIK
ASERTYWNOCI

Katalog online
Zamw drukowany
katalog

Autor: Bartomiej Stolarczyk

ISBN: 978-83-246-2463-8
Format: A5, stron: 232

ID DO:
Spis treci
Przykadowy rozdzia

CENNIK I INFORMACJE:
Zamw informacje
o nowociach
Zamw cennik

CZYTELNIA:
Fragmenty ksiek
online

Do koszyka
Do przechowalni
Nowo
Promocja

Onepress.pl Helion SA
ul. Kociuszki 1c
44-100 Gliwice
tel. (32) 230 98 63
e-mail: onepress@onepress.pl
redakcja: redakcjawww@onepress.pl
informacje: o ksigarni onepress.pl

Wspaniale jest znale oparcie w sobie

Zwikszaj osobist skuteczno przy minimalnym wysiku
Efektywnie wsppracuj z innymi ludmi i realizuj swoje cele
Poznaj zasady asertywnego dobrego wychowania
Asertywnie czyli jak?
Czy potrafisz bez lku i zaenowania wyraa wasne zdanie? Umiesz sprawi,
by zarwno partner, szef, jak i podwadny traktowali Ci w taki sposb, jakiego zawsze
oczekiwae? Trzymasz emocje na wodzy, czy na najmniejsze sowo krytyki wybuchasz
niczym wulkan? A moe masz wraenie, e inni wchodz Ci na gow, a Ty bezsilnie
znosisz ten ciar? Czy niezalenie od znajomoci podrcznikowej definicji
naprawd wiesz, co oznacza asertywno w Twoim yciu?
Zachowanie asertywne to wyraz najwyszego szacunku do siebie i innych.
Na bycie asertywnym sta jedynie czowieka w peni dojrzaego: kogo, kto wiadom
jest wasnych wad i zalet. Asertywna postawa yciowa pozwala w peni korzysta
z wasnych praw, bez naruszania praw innych ludzi.
I znw ta teoria pomylisz. Jednak Naucz ich, jak maj Ci traktowa! Praktyczny
podrcznik asertywnoci rni si od innych tym, e nauczy Ci praktycznych
zachowa asertywnych. Zaczniesz swobodnie wyraa swoje myli w yciu
prywatnym i zawodowym. Z czasem przestaniesz si ba i wstydzi uczu powstaych
w odpowiedzi na kontrowersyjne zachowania innych osb. Bdziesz umia powiedzie
nie i udwigniesz ciar bycia w centrum zainteresowania. Przyjd nawet takie
momenty, kiedy zupenie wiadomie pozwolisz sobie na bycie nieasertywnym!
Asertywno jest prawem do:
wyraania wasnych myli i opinii oraz brania za nie odpowiedzialnoci;
mwienia tak i nie bez poczucia winy;
popeniania bdw i ponoszenia za nie odpowiedzialnoci;
proszenia o to, czego si chce;
szanowania i otrzymywania szacunku od innych ludzi;
wysuchania i powanego potraktowania;
odmwienia sobie i innym asertywnego zachowania.

SPIS TRECI

O autorze .............................................................. 9
Wstp, czyli wewntrzna doskonao ........................ 11
Rozdzia 1. Czym jest asertywno? .......................... 15
Strategie zachowa,
czyli dlaczego nie zawsze zachowujemy si tak, jak chcemy .......... 16
Kade nasze zachowanie
(nawet to, ktre bardzo nam ciy) kiedy byo skuteczne ...... 18
To nie Twoja wina,
e czasami zachowujesz si nie tak, jak chcesz ......................... 19
Cele asertywnoci .............................................................................. 21
Cel nr 1. Uczenie innych, jak maj Ci traktowa ...................... 22
Cel nr 2. Zmiana zachowa innych ............................................. 24
Cel nr 3. Pomoc innym w decydowaniu o sobie ......................... 26
Cel nr 4. Maksymalizacja szans ................................................... 29
Cel nr 5. Twoje zdrowie .............................................................. 30
Po czym poznam, e to ju asertywno? ......................................... 33
Rozdzia 2. Jak skutecznie ksztatowa
zachowania asertywne? ........................... 37
Jak przesta podstawia sobie nog? ................................................ 38
Jak uwolni si od ograniczajcych przekona? ............................... 41
Wykorzystaj najwiksz tajemnic skutecznego dziaania ................ 47
Najwiksza tajemnica skutecznego dziaania! ............................. 52
Policz, Ile Tracisz .............................................................................. 53

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Rozdzia 3. Pewno siebie, czyli jak zyska zdrowy

szacunek do siebie i innych? .................... 57
Jak zyska pewno siebie? ............................................................... 59
Co Ci da wiadomo wasnych zalet? .............................................. 64
Jak z yczliwoci wobec siebie postrzega wasne wady? ................ 68
O wstydzie, kompleksach i o tym, czy wada moe by zalet,
czyli nie jeste naiwny, jeste ...................................................... 73
Rozdzia 4. Jak wyraa uczucia
i zapobiega konfliktom? ......................... 81
O czym warto pamita,
by Twoje emocje pracoway na Twoj korzy? ............................. 81
Jak nauczy innych, jak maj Ci traktowa? ................................... 88
Czuj ........................................................................................... 88
Kiedy Ty ...................................................................................... 91
Oczekuj ..................................................................................... 94
Jeeli tego nie zrobisz, bd zmuszony ................................. 102
Dziaanie ................................................................................... 104
Komunikat JA procedura rozszerzona ................................. 104
Kiedy nie warto by asertywnym, czyli zanim powiesz ............... 105
Lista kontrolna asertywnoci ........................................................... 109
Rozdzia 5. Jak odmawia bez poczucia winy? ............111
Poznaj kogo, kto potrzebuje Twojej pomocy ................................ 111
Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia relacji? ....................... 115
Nie ............................................................................................. 118
Obszar odmowy ........................................................................ 118
Uzasadnienie ............................................................................. 119
Podtrzymanie kontaktu czynna pomoc ................................ 121
Jak radzi sobie z nachalnymi ludmi? ........................................... 124
Asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro .............................. 127
Rozdzia 6. Jak radzi sobie z opiniami innych? ..........131
Jak radzi sobie z krytyk? .............................................................. 133
Ocena formalna ......................................................................... 134
Ocena merytoryczna i decyzja ................................................... 136

Spis treci

Jak nie da si wcign do gry? ..................................................... 139

Wyraenie emocji ...................................................................... 142
Powtrzenie zdania rozmwcy .................................................. 142
Proba o uzasadnienie ............................................................... 143
Jako czowiek uczciwy na pewno mnie zrozumiesz ............... 144
Niezbdnik na imprezach rodzinnych,
czyli jak radzi sobie z dobrymi radami? ...................................... 147
Rozdzia 7. Jak wyraa uczucia pozytywne
i przyjmowa komplementy? ...................151
Dlaczego warto wyraa uczucia pozytywne? ................................. 151
Jak budowa lepsze relacje,
jak wyraa uczucia i emocje pozytywne? .................................... 153
Jak przyjmowa komplementy, nie doszukujc si drugiego dna? .... 157
Rozdzia 8. Jak zadba o swoje prawa
z szacunkiem do siebie i innych? ..............163
Poznaj swoje prawa ......................................................................... 163
Upomnij si o swoje, czyli jak respektowa swoje prawa? .............. 166
Rozpoznanie .............................................................................. 168
Przygotowanie ........................................................................... 168
Dziaanie ................................................................................... 170
Masz prawo prosi .......................................................................... 171
Asertywna proba ...................................................................... 173
Teraz Twoja kolej ................................................179
Dodatek A FAQ ..................................................181
Czy uda mi si zmieni? .................................................................. 181
Kiedy nastpi zmiana? .................................................................... 184
Czy asertywno nie sprawi, e przestan by sob? ...................... 185
Czy moje otoczenie nie odsunie si ode mnie? .............................. 187
Jak by asertywnym wobec bliskich? ............................................... 188
Jak odmawia dzieciom? ................................................................. 191
Przeprasza czy nie przeprasza? .................................................... 193
Gdzie mog si tego nauczy? ........................................................ 194

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Asertywno i rozwj osobisty, czyli jak zyska harmoni

w yciu prywatnym i zawodowym oraz zdrowy szacunek
do siebie i innych? .................................................................. 195
Co robi, gdy asertywno nie zadziaa? ......................................... 196
Nie podje dziaania, ale chcesz wiedzie,
co robi, gdy Ci nie wyjdzie .................................................... 196
Podje dziaanie, nie wyszo, bo ja tak robi,
tylko troch inaczej ............................................................... 197
Podje dziaanie (wzorowo), nie masz rezultatw .................. 199
Dodatek B Asertywno w pracy .............................203
Asertywny pracownik ...................................................................... 206
Z kim jedziesz na imprez firmow? ......................................... 206
Jak poprosi o podwyk? ......................................................... 209
Asertywny szef ................................................................................. 214
Asertywne informacje zwrotne, czyli jak wyzwala inicjatyw,
mie wicej czasu i budowa autorytet szefa? ........................ 214
Asertywno w sprzeday i w obsudze klienta ............................... 220
Jak radzi sobie z wulgarnym i agresywnym klientem? ............. 222
Jak odmawia klientom? ........................................................... 227

Rozdzia 5.
JAK ODMAWIA BEZ POCZUCIA WINY?

Poznaj kogo, kto potrzebuje Twojej pomocy

wity spokj, niepewno, tak naturalna potrzeba bycia w porzdku,
a moe lk przed poczuciem winy nakazay Peterowi zgodzi si na
spenienie proby siedzcego obok kolegi.
NIE mam siy si z tob spiera, rb, jak chcesz odpar
w kocu, ulegajc kolejnym argumentom.
Mg poczu ulg, to w kocu nic wielkiego. NIE warto spiera
si o tak bahe rzeczy, waciwie nic mnie to NIE kosztuje, szkoda
ycia, by udowadnia sobie, kto ma racj pomyla zapewne.
OK odpar Peter. NIE wiedzia przecie, e jego ycie trwa
bdzie jeszcze tylko 4 minuty.
NIE wiedzia przecie, e ta nic NIEznaczca zgoda kosztowa
bdzie ycie 109 osb 100 pasaerw i 9 czonkw zaogi samolotu
DC-8, odbywajcego rejs 621 z Montrealu do Los Angeles, ktrego
Peter Hamilton by kapitanem.
Air Canada 621 na skutek zbyt wczesnego uruchomienia spojlerw
run na ziemi.
15 lipca 1970 roku o 8:06 ta nic NIEznaczca zgoda, chwila witego spokoju, krtkotrwaa korzy z zastosowania reguy mdry
gupiemu ustpuje, odebraa ycie 109 osobom, odebraa spokj rodzinom ofiar.
Dlaczego o tym pisz?

112

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Pisz o tym, poniewa chc, abymy przyjrzeli si czemu, co najczciej bywa kojarzone z asertywnoci umiejtnoci odmawiania.
Umiejtnoci, ktra by moe tamtego ranka 15 lipca 1970 roku moga uratowa ycie 109 osobom.
Nie chc jednak, bymy uprawiali teraz gdybologi.
Odmy wic t tragiczn histori na chwil na bok.
Zastanwmy si przez moment nad czym innym.
NIE mwmy przez chwil o konsekwencjach godzenia si na co,
na co NIE masz ochoty, o obwinianiu siebie, o Twoich nerwach
i utraconym czasie.
NIE mwmy o tym, e nic NIEznaczce 15 minut dziennie, jakie
powicasz na rzeczy, ktre NIE nale do Ciebie, w cigu roku
urasta do 8 dni pracy, a w cigu 40 lat stau przez blisko rok wykonujesz prac, za ktr nikt Ci NIE paci.
NIE mwmy o tym, jak si czujesz, godzc si na co, co kci
si z Tob.
NIE mwmy wreszcie o tym, jak mwi NIE, bo Ty doskonale
potrafisz to robi. Posiade t umiejtno w pierwszym roku swojego
ycia.
NIE mwmy o tym, bo NIE chc o tym mwi. Chc zaproponowa Ci co zgoa innego.
Chc bowiem, abymy porozmawiali o tym, jak pomaga.
Tak! Pomaga, poniewa wiem, jak wane jest dla Ciebie bycie
w porzdku, jak wane s dla Ciebie relacje midzyludzkie, jak wane
jest dla Ciebie czyste sumienie, jak wani s dla Ciebie inni ludzie,
jak wany jest wity spokj.
Wiem take, e za nic w wiecie NIE chciaby tego straci.
NIE bd Ci wic prosi, aby dzisiaj chocia sprbowa powiedzie NIE, bo NIE chc po raz kolejny przymusza Ci do czego,
co jest sprzeczne z Tob.
Poprosz Ci wic o pomoc.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Prosz Ci o pomoc, prosz o bycie w porzdku, o koleestwo, trosk, empati i kreatywno.

Jest bowiem kto potrzebujcy, kto, komu trzeba pomc, trzeba,
bo inaczej zagubi si, straci kontrol nad wasnym yciem, zacznie
obwinia siebie i ten kto bardzo potrzebuje Twojej pomocy.
Mam nadziej, e take tym razem NIE odmwisz i zechcesz
pomc jeszcze tej jednej i jedynej osobie zechcesz pomc sobie!
Tak, pomc sobie, bo wanie w ten sposb postrzegam asertywno.
Ale NIE tylko sobie, poniewa w ten sposb pomoesz te innym.
Bdziemy jednak mwi o tym, jak pomaga w sposb uczciwy
i NIEwymuszony. Pomaga z zaangaowaniem i chci, bo co to za
pomoc, kiedy jest wymuszona, co to za zaangaowanie, kiedy czujesz, e si zmuszasz, co to za uczciwo, kiedy opiera si na niedopowiedzeniach
Bdziemy mwi wic o aktywnej, prawdziwej pomocy pomocy penej oddania, zaangaowania i odpowiedzialnoci. Pomocy,
ktra pozwala innym decydowa o sobie, pomocy, ktra daleka jest
od kamstwa i faszywych przekona.
Pozwl wic, e przyjrzymy si pewnym zasadom, ktre pozwol
Ci nie wanie tak pomoc, jak chcesz nie i jakiej oczekuj od
Ciebie inni.
Ratownicy medyczni przedstawiciele jednego z najbardziej
powaanych i szanowanych zawodw na wiecie posikuj si
w swojej pracy pewn zasad, ktra wspiera rzetelne i skuteczne niesienie pomocy innym.
Mianowicie ratownik medyczny, zanim przystpi do udzielenia
pomocy, jest zobowizany do tego, by zadba o jedn rzecz wasne
bezpieczestwo.
Po co komu ratownik, ktrego podczas akcji spotyka niebezpieczestwo, razi prd, ogarnia poar albo ktry zostaje napadnity przez
przeywajc szok ofiar wypadku.

113

114

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

W imi tej zasady ratownik ma prawo odstpi od udzielenia pomocy, jeeli takowa bezporednio zagraa jego bezpieczestwu.
Chc Ci zaproponowa, aby Twoja przygoda z asertywnoci
oparta bya wanie na tej zasadzie pom sobie, zanim pomoesz
innym, pamitajc, e masz prawo odmwi, jeeli spenienie proby
godzi w Ciebie.
Zadbaj o wasny komfort, wasne bezpieczestwo, bo dopiero wtedy
moesz prawdziwie pomc innym.
Po co komu pomoc kogo, kto NIE zadba o wasne bezpieczestwo, moe przecie nawali, kiedy najbardziej bdzie potrzebny.
Po co komu pomoc kogo, kto pomaga, chocia pomc NIE chce.
Prawdziwa pomoc to czynna pomoc, tzn. pomoc, ktra NIE zagraa Tobie, NIE rani Ci, NIE wywouje poczucia wykorzystania i niesprawiedliwoci dziejw.
Pomagaj z zaangaowaniem, uczciwoci i empati, ktre s
w Tobie, a NIE z zakamanym wyrazem twarzy, uciekajcym spojrzeniem, zoci wyraan za zamknitymi drzwiami, zoci, ktra
przekada si na samopoczucie Twoich bliskich.
Tak, zakamanym. Bo godzenie si na co, na co nie masz ochoty,
dla mnie rwnoznaczne jest z kamstwem okamywaniem innych.
Skd inni maj wiedzie, jakie s Twoje potrzeby, plany i oczekiwania.
Jeste jedyn osob, ktra moe powiedzie TAK, jeste jedyn
osob, ktra moe powiedzie NIE. Godzc si na co, na co nie masz
ochoty, wiadomie wprowadzasz innych w bd.
Pozwl innym decydowa o samych sobie, pozwl samodzielnie
reagowa, przesta zakada, e wiesz lepiej od innych, co jest dla nich
dobre. Czy tego chcesz, czy NIE, NIE masz wpywu na czyje uczucia.
Twoje NIE nikogo NIE urazi, dopki ten kto nie zgodzi si na to.
W tym rozdziale uyem NIE wicej ni 30 razy tylko od
Ciebie zaley, czy jestemy nadal kolegami.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Pamitaj, e jednorazowa odmowa nie moe zniszczy prawdziwej,

trwaej relacji, oznaczaoby to bowiem, e opiera si ona tylko na
Twojej pomocy i jako taka byaby przecie bezwartociowa.
Zaley mi na Twoim bezpieczestwie, zaley mi na tym, aby mia
si i ochot pomaga innym, dlatego pozwl, e opowiem Ci pewn
histori.
Histori, ktra, mam nadziej, pomoe Ci ostatecznie pogodzi
dwie z pozoru sprzeczne ze sob potrzeby trosk o swoje granice
i trosk o innych. Potrzeby, ktrych pogodzenie pozwoli Ci pozby
si tego najwikszego hamulca asertywnoci poczucia winy.
Nie dam ci odpisa, bo nigdy si tego nie nauczysz, ale z chci
ci to wytumacz zwyk mawia pewien mody student w obliczu
bagalnych prb swoich kolegw niekoniecznie przygotowanych
do zaj.
Broni w ten sposb siebie, broni wasnych wartoci, wykazywa
te trosk o innych. Prawdziw.
Zachowywa rwnowag. Rwnowag, ktra jest podstaw asertywnoci. Jeden z najwikszych autorytetw moralnych w historii
polskiego narodu, czowiek, ktry pomg zmieni oblicze ziemi
tej ziemi Karol Wojtya, papie Polak, Jan Pawe II.
Bdc studentem, nie wiedzia zapewne, e to asertywno, ale
wiedzia zapewne, e tak jak inni maj prawo prosi o pomoc, tak
on ma prawo proponowa pomoc.
Wiedzia, e pomoc jest procesem czynnym, ulego za kamstwem.

Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia relacji?

Czy wiesz, e Bugarzy, kiedy mwi nie, kiwaj gow na tak?
Jak gosi ludowa legenda, zwyczaj ten powsta w czasie panowania
Turkw w Bugarii, kiedy miejscowa ludno musiaa zmaga si
z problemem przymusowej islamizacji.

115

116

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Procedura islamizacji bya nad wyraz uproszczona.

Turecki onierz przykada n do garda Bogu ducha winnego
Bugara i pyta: Przejdziesz na islam?.
Ruch gowy na nie podcina gardo, wic Bugarzy zaczli
mwi nie kiwajc gow na tak.
Pisz o tym, poniewa ta bugarska legenda przypomina mi sposb,
w jaki cz ludzi odmawia innym wykonania niewygodnych rzeczy,
posikujc si strategi, ktr nazywam take strategi ciotki z omy
Wiesz, bardzo chtnie, ale nie mog, bo przyjechaa do mnie
ciotka z omy (podczas gdy ciotka suy jako zgrabna ciema).
Nie mog zosta po godzinach w pracy, bo mam ju umwion
wizyt u lekarza.
Wybacz, ale nie mog z tob rozmawia, bo wanie wychodz,
jestem umwiony.
Yyyyy, wiesz, nie bardzo mog... Yyyyy ten tego... Przychodzi
hydraulik....
Nie mog ci pomc, nie poycz ci pienidzy, bo sam nie mam
Wiesz, jak teraz jest.
To bardzo ciekawe zjawisko na pierwszy rzut oka skuteczne, bo
osoba, ktra Ci prosi, zazwyczaj odpuszcza sobie.
Na pierwszy rzut oka nie masz nawet problemu z odmawianiem.
Na pierwszy.
Poniewa, podobnie jak w przypadku bugarskich chopw, to Ty,
zyskujc, tracisz.
Ja wiem, e to bywa skuteczne, ja wiem, e zazwyczaj proszcy
odpuszcza sobie, ja wiem, e to ju nawyk, lecz jest w tym wszystkim
kilka maych ale.
Nie zrozum mnie le, nie chc pisa o moralno-etycznych aspektach kamstwa.
Nie znam bowiem osoby, ktra przynajmniej raz w yciu nie
skamaaby. Nie czuj si uprawniony do ocen moralnych.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Nie o to mi chodzi. Waniejsze s konsekwencje. Raz, e prawda

moe wyj na jaw. Dwa, e kamstwo to negatywne emocje dla Ciebie.
Nie dowiadczasz moe poczucia winy, odczuwasz za to przypieszone ttno, pustk w gowie, nie wiesz, co zrobi z oczami, Twj organizm jest pobudzony, czujesz, e zaczynasz mwi szybciej, by moe
nawet czujesz si gorszy, tumaczc si przed drugim czowiekiem.
To jednak nie wszystko.
Wane s take konsekwencje takiej odmowy w wietle uczenia
innych, jak chcemy by traktowani, w wietle nadrzdnej zasady asertywnoci podejmowania samodzielnych decyzji.
Nie mog to informacja o naszej podatnoci na zewntrzny
wpyw bardzo daleka od samodzielnej decyzji.
Nie mog to przecie wskazanie zewntrznego problemu, ktry
uniemoliwia spenienie proby.
Nie mog to take niewiadome zaproszenie do negocjacji.
Bardzo niebezpieczne. Poniewa kto moe zaproponowa Ci pomoc
w rozwizaniu zewntrznego problemu, a ta wywoa w Tobie zobowizanie np. do spenienia proby (no bo przecie kto chcia Ci
pomc).
Twoje bugarskie nie (czyli: nie mog, hydraulik, ciotka z omy,
sam nie mam pienidzy) to wreszcie przyzwolenie na dalsze proby
taka odmowa uczy bowiem innych, e nie ma sprawy.
Bugarzy, kiwajc na tak, moe zachowywali ycie, jednak przekazujc bdny komunikat, sprawiali wraenie, e robi to z niekaman ochot, przez co wikali si w bdne koo dalszych niewygodnych i bolesnych da.
W sumie trudno im si dziwi.
Mam jednak nadziej, e Twoje dzisiejsze dylematy maj mniejszy
kaliber.
Na szczcie Ty masz moliwo nauczy innych, jak chcesz by
traktowany, nie czujc przy tym zaenowania ani poczucia winy, a jednoczenie dbajc o trwao relacji.

117

118

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jeeli take do Ciebie przyjeda czasami ciotka z omy lub

czujesz n na gardle w obliczu krzywdzcych Ci prb, oto najprostsza procedura, dziki ktrej bdziesz w stanie budowa naprawd
satysfakcjonujce relacje, uczc innych, jak naley Ci traktowa, oraz
unikniesz tej dobrze Ci znanej zgagi, gdy godzisz si na co, na co
nie masz ochoty.
Nie

To pierwszy krok. Prosz, nie myl go z yyyyy, ten teges no nie

bardzo, bo moe to bywa skuteczne, ale brakuje tu Twojej samodzielnej decyzji.
Jeeli jest Ci przykro lub odmowa jest dla Ciebie trudna, powiedz,
co czujesz.
Powiedz: przykro mi, bo to nie usprawiedliwianie si ani tumaczenie, to sposb na autentyczno, Twoja ludzka twarz. Ma prawo
by Ci przykro.
Powiedz to zwaszcza wtedy, gdy chcesz pomc, ale po prostu nie
moesz. Asertywno to przecie pomoc czynna. To bardzo dalekie
od poczucia winy.
Obszar odmowy

Kolejnym krokiem jest precyzyjne wskazanie przez Ciebie obszaru

Twojej odmowy.
Pamitasz metod audiodeskrypcji z rozdziau 4.?
Warto posuy si ni po raz kolejny. Opisz wic obszar odmowy w sposb konkretny, widoczny, obiektywny i policzalny.
Im bardziej obszar odmowy bdzie precyzyjny, tym atwiej bdzie
go przyj Twojemu rozmwcy.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Przekae mu bowiem komunikat, e nie odrzucasz jego jako osoby,

nie chcesz jedynie zrealizowa jego proby, jego pomysu na pomoc.
Zwr uwag na ponisze przykady:

Nie zostan po godzinach w pracy zamiast: Nie dam sob

manipulowa.
Nie poycz ci pienidzy zamiast: Nie jestem kas
zapomogowo-poyczkow.
Nie popr twojego pomysu zamiast: Nie bd uczestniczy
w machlojkach.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad zamiast:
Nie udawajmy kochajcej si rodzinki.

Precyzyjne opisanie obszaru odmowy przyniesie Ci korzyci, nawet

gdy masz do czynienia z ewidentn manipulacj lub kolejn z rzdu
prob o pomoc, ktra zakada, e jak zwykle co zrobisz za kogo.
Pozwoli Ci bowiem ostudzi emocje, pozwoli Ci bowiem skupi si
na bezspornych faktach.
Teraniejszo jest bezdyskusyjna. Odwoanie do teraniejszej proby wzmocni skuteczno Twojej decyzji. Unikniesz bowiem pyta typu:
Dobra, dobra, powiedz mi, kiedy musiae co robi za mnie?.
Uzasadnienie

Kolejny krok Twojej odmowy to krtkie, prawdziwe uzasadnienie

Twojej decyzji.
Psychologowie spoeczni dowiedli, e obecno uzasadnienia
wzmacnia skuteczno komunikatu o blisko 30% (nawet wwczas,
gdy jest ono nielogiczne w synnym eksperymencie Elli Langer
studenci czekajcy w kolejce do ksero podobnie chtnie wpuszczali
bez kolejki osob, ktra prosia o przepuszczenie, mwic, e bardzo
si pieszy, jak i wtedy, gdy prob sw podpieraa uzasadnieniem
bo musz zrobi ksero).

119

120

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Wykorzystaj wic uzasadnienie, aby wzmocni swj przekaz.

Pamitaj jednak, e uzasadnienie nie jest argumentem, poniewa
odmowa to nie proba, odmowa nie jest przekonywaniem. Odmowa
jest decyzj (Postanowiem zamiast: Zrozum mnie, prosz).
Prawdziwe uzasadnienie jest wyrazem Twojej decyzyjnoci uczy
innych, e to Ty podejmujesz decyzje.
Prawdziwe uzasadnienie pozwoli Ci zachowa wewntrzny spokj.
Sawetne czuj si gorszy od innych jedno z najczstszych
ograniczajcych ludzi przekona wynika na og z nadmiernej potrzeby tumaczenia si lub posikowania si kamstwem.
Prosz, pamitaj take, e uzasadnienie nie jest konieczne. Pamitaj, e masz prawo nie zdradza motyww swoich decyzji, jeeli
nie masz na to ochoty.
Mimo wszystko zachcam Ci do tego. Uzasadnienie to wyraz szacunku wobec innych. Od dziecka lubimy przecie wiedzie dlaczego.
Uzasadnienie to motyw Twojej decyzji i jako taki moe by oglny
lub odwoywa si do Twoich uczu.
Pozwl, e wrcimy do naszych przykadw.

Nie zostan po godzinach w pracy, poniewa mam inne plany.

Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie lubi tego robi /
poniewa nie oddajesz ich w terminie.
Nie popr twojego pomysu, poniewa byoby to dla mnie
bardzo kopotliwe.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad, poniewa
mamy inne plany.

Mamy inne plany?

Ju sysz Twoje pytanie.
A co, jeeli kto spyta mnie: A jakie to plany?. Przecie zaraz
usysz o lekcewacym stosunku do pracy, o tym, e nie mona na
mnie liczy, bo nie chc spotka si z matk, ojcem, teciow czy
szwagrem.
Bardzo dobre pytanie. Pozwl, e powicimy mu zatem chwil.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Oczywicie usyszysz. Usyszysz, jeeli na nie odpowiesz.

Jeeli jednak wykonae wiczenia w rozdziale 4., wiesz ju, jak
sobie radzi.
Pamitaj, e nie musisz odpowiada na pytania, to wcale nie jest
nieuprzejme. Ty rwnie masz prawo oczekiwa uprzejmoci wobec
siebie i niezadawania Ci krpujcych Ci pyta. Take tutaj obowizuje zasada masz prawo zachowa milczenie, bo wszystko, co powiesz, moe zosta uyte przeciwko tobie.
Bardzo lubi okrelenie mam inne plany, wic pozwl, e odpowiem na kolejne pytanie: No dobrze, ale jak mi si po prostu nie
chce i nie mam nic w planach, chc po prostu posiedzie w domu,
w kapciach przed telewizorem, czy to nie bdzie kamstwo?.
Wedug mnie nie. Odpoczynek czy potrzeb prywatnoci postrzegam bowiem take jako czynno zaplanowan. W szkole, na uczelni,
w pracy spdzamy znaczn cz naszego ycia. Aby mie energi
do dziaania, musimy take wypoczywa, czyli zaplanowa, e nie
robimy nic, podj tak decyzj.
Jedna z uczestniczek mojego szkolenia zwyka odpowiada zapraszajcej j na obiad teciowej, e nie przyjedzie, bo ma dzie wewntrzny, mylc o kapciach, papilotach i telewizorze.
A Tobie co podpowiada Twoja kreatywno?
Podtrzymanie kontaktu czynna pomoc

To prawdopodobnie najwaniejszy krok asertywnej odmowy.

Pozwoli Ci on zrealizowa pozytywn intencj, ktra dotychczas moga krpowa Ci rce ch bycia pomocnym, ch bycia
w porzdku wobec innych, intencj, ktra nieraz sprawiaa, e godzie si na co, na co nie miae ochoty, bo tak byo lepiej.
Ten krok pomoe Ci czu si osob pomocn, uwolni Ci od
wyrzutw sumienia i poczucia winy, pomoe Ci okaza trosk wobec
innych, pomoe Ci zadba o trwao relacji.

121

122

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Trzy pierwsze kroki byy bowiem trosk o Ciebie. Trosk o wasne

bezpieczestwo.
Dopiero teraz moesz pomaga aktywnie, dopiero teraz moesz
pomaga skutecznie.
Czas wic na aktywn pomoc.
Pomoc wynikajc z Twojej potrzeby, Twojego zaangaowania,
a nie zobowizania czy lku przed win.
Jak wic to zrobi? Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia
relacji?
Pamitaj po prostu, e tak jak inni maj prawo prosi, Ty masz
prawo proponowa.
Co to oznacza?
O ile prawidowo wykonae trzy pierwsze kroki, z pewnoci zauwaye, e gwnym przesaniem asertywnej odmowy nie jest odrzucenie rozmwcy, tylko niewyraenie zgody na realizacj jego pomysu
na pomoc z Twojej strony.
O ile wic zaley Ci na relacji, zaproponuj po prostu wasny pomys
realizacji oczekiwanej od Ciebie pomocy.
Powrmy wic do naszych przykadw.

Nie zostan po godzinach w pracy, poniewa mam inne

plany, ale mog wykona zadania, o ktre mnie prosisz,
np. w poniedziaek, jestem wtedy mniej obciony.
Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie lubi tego robi /
poniewa nie oddajesz ich w terminie, ale by moe jestem
w stanie ci pomc w inny sposb.
Nie popr twojego pomysu, poniewa byoby to dla mnie bardzo
kopotliwe, ale jeeli zgodziby si wprowadzi zaproponowane
przeze mnie poprawki, to moesz na mnie liczy.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad, poniewa mamy
inne plany, zdzwomy si w przyszym tygodniu i pomylimy,
co moemy razem zrobi.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Zwr uwag na ostatni przykad.

Podtrzymanie kontaktu nie musi oznacza wcale zobowizania do
jakiegokolwiek dziaania, wystarczy zapewnienie o chci podtrzymywania relacji. To bardzo wiele. Oznacza to przecie, e inni s dla Ciebie wani. Tobie pozostawia za furtk.
wiczenie Asertywna odmowa

Zamie ponisze przykady odmowy nieasertywnej na odmow asertywn. Pamitaj o precyzyjnym okreleniu obszaru odmowy, krtkim
i prawdziwym uzasadnieniu oraz zaoferowaniu aktywnej pomocy.
Sytuacja

Odmowa
nieasertywna

Znajomy prosi Ci o poyczenie

300 z. Ty jednak nie masz
w zwyczaju poycza pienidzy.

Bardzo chtnie,
ale sam nie
mam.

Szef w pracy prosi Ci o wykonanie

Mam strasznie
dodatkowego zadania niewchodzcego duo pracy,
w zakres Twoich obowizkw.
moe poprosisz
kogo innego.
Znajomy chce skorzysta z Twojej
pomocy zwizanej z wykonywanym
przez Ciebie zawodem (naprawy
komputera, wypenienia PIT-u,
napisania CV). Ty jednak jeste
po prostu zmczony.

Sam nie jestem

w tym za dobry.

Kolega z pracy prosi Ci o pomoc

w wykonaniu jego pracy (np. raportu
kwartalnego), poniewa bardzo
sobie ceni Twoje spostrzeenia.
W praktyce wiesz dobrze, i bdziesz
musia wykona raport jak zwykle
za niego.

Mam strasznie
duo pracy,
poza tym nie
jestem w tym
dobry. Sam
popeniam
bdy.

Dzwoni do Ciebie znajomy i informuje

Ci, e bdzie u Ciebie za 15 minut.
Ty nie masz ochoty na niczyj wizyt.

No przykro mi,
ale wanie
wychodz.

Odmowa
asertywna

123

124

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jak radzi sobie z nachalnymi ludmi?

W trakcie mojego pierwszego treningu asertywnoci braem udzia
w scence, w ktrej moim zadaniem byo odmwi koledze poyczenia
pienidzy.
Bya to sytuacja nad wyraz prawdziwa, poniewa w tamtym okresie miaem z tym duy problem i nie brakowao mi kolegw, ktrzy
traktowali mnie jak kas zapomogowo-poyczkow z bardzo atrakcyjnym oprocentowaniem 0% w skali wiecznoci.
Pocztek by atwy: Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie oddajesz mi w terminie.
Za chwil czekao mnie jednak prawdziwe wyzwanie.
Ja wiem, ale tym razem to wyjtkowa sytuacja, tylko na ciebie mog
liczy, nie poradz sobie, jak mi nie pomoesz, ej, no nie bd taki,
przysigam, tym razem oddam w terminie, a tak w ogle to ostatni raz,
koledze nie pomoesz?
Byem konsekwentny, usilnie staraem si znale kontrargumenty,
jednak szybko zauwayem, e kade moje sowo potguje nachalno
argumentw mojego kolegi, a ja zaczynam si gubi.
Nie wiedziaem, dlaczego tak si dzieje, nie wiedziaem take, e
popeniam bd.
Powiedzmy to sobie szczerze. Opisana wyej procedura asertywnej
odmowy nie zawsze bdzie skuteczna. Nie zawsze spotkasz ludzi,
ktrzy zrozumiej Ci za pierwszym razem.
Spotkasz zapewne ludzi, ktrzy bd Ci za wszelk cen prbowali przekona, czasami bd nawet bardzo nachalni, posikujc si
mniej lub bardziej emocjonalnymi chwytami.
Warto wic, by w podobnych sytuacjach wiedzia, jak sobie radzi.
Narzdziem, ktre pozwoli Ci radzi sobie z podobnymi sytuacjami,
jest powszechnie znana technika zdartej pyty, ktr wwczas zaproponowa mi trener prowadzcy szkolenie.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Technika zdartej pyty polega na kilkakrotnym powtrzeniu odmowy, jednak w zastosowaniu tej metody czai si kilka niebezpieczestw. Dlatego pozwl, e przyjrzymy jej si znacznie szerzej.
Z dowiadczenia wiem, e wiele osb w obliczu nachalnych prb
zaczyna si irytowa, za kadym kolejnym razem starajc si intensywniej zaznaczy swoje stanowisko, tracc przy tym nerwy, dajc si
ponie emocjom lub dla witego spokoju po prostu przystaje na
co, na co nie ma ochoty.
Powd emocjonalnej reakcji (Guchy jeste czy co?), powd
zniecierpliwienia (Ile razy mam mwi NIE?) przy wielokrotnym
powtarzaniu odmowy jest jednak prosty.
Wynika z bdu, jaki ja take popeniem.
Bd ten polega na oczekiwaniu zakoczenia trudnej dla nas sytuacji przez kogo innego, wynika z oczekiwania podjcia decyzji za nas,
wynika bowiem z oczekiwania zrozumienia nas.
Odmowa by moe skutkuje, pozostaje jednak niesmak, by moe
pada kilka sw za duo.
Aby wic zapewni Ci maksymalny komfort uytkowania techniki
zdartej pyty, aby zapewni Ci komfort w obliczu nachalnych prb,
pozwl, e przyjrzymy si istocie tej metody, odwoujc si do jej metaforycznego zakresu, tzn. tego, jak dziaa zdarta pyta.
Najwygodniej bdzie zilustrowa mechanizm zdartej pyty za pomoc muzyki.
Nigdy nie pamitam hitw lata, posu si wic przykadem
utworu, o ktrym byo gono take przez skrajnie szokujc krtkowzroczno specw od marketingu pewnej firmy, ktra wypucia
na rynek cmentarne znicze z pozytywk: Wsta, powiedz: nie jestem sam.
Adapter odtwarzajcy zdart pyt za kadym razem odtwarza identyczny dwik.
Nie powie spie mioci, nie powie spie mioci, nie powie spie
mioci brzmi wic za kadym razem identycznie, dwiki nie s

125

126

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

goniejsze ani cichsze, dusze ani krtsze, a my dziki temu mamy

szans usysze przesanie Michaa Winiewskiego raz jeszcze.
Dlaczego o tym pisz?
Pisz o tym, poniewa istot skutecznoci techniki zdartej pyty,
a zarazem jej najczciej ignorowanym elementem, s jej waciwoci
dwikowe.
Odmowa w obliczu natarczywej proby powinna wic za kadym
razem brzmie identycznie: winna by wypowiedziana identycznym
tonem i z identyczn tonacj. Powinna te zawiera pauzy.
Twj ton, Twoja intonacja oraz pauzy s niczym innym jak wyrazem Twojej decyzji, nie musisz przecie nikogo przekonywa, nikt nie
musi niczego rozumie ani na nic wyraa zgody. Nie musisz si
take irytowa, poniewa Ty tylko przekazujesz informacj o podjtej
ju decyzji.
Powtrzenie pozwala Ci opanowa emocje, a drugiej stronie pozwala zrozumie, e decyzja jest nieodwoalna. To niewtpliwa korzy
dla Ciebie. Dbasz w ten sposb o swj spokj.
Zapytasz zapewne, ile razy powiniene powtrzy swoj odmow.
Ilo zaley od Ciebie, moesz powtrzy j 2 4 razy, jednak
znacznie waniejsza od iloci jest wiadomo, e to do Ciebie naley
ostatnie sowo.
2 4 razy pozwol Twojemu rozmwcy usysze Twj przekaz,
jeeli wczeniej go nie zrozumia.
Jeeli jednak nie rozumie go dalej, to problem nie naley ju do
Ciebie.
Zrobie wszystko, co moge. Jeeli to nie skutkuje, zmie temat,
zakocz niewygodn dla Ciebie rozmow albo wyra swoje emocje
w obliczu nachalnych prb.
Podejmij decyzj, a zyskasz spokj.
Moe zyskasz miano spa mioci szczliwie jednak nikt nie
wie, co to waciwie znaczy.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro

Koczc rozwaania na temat asertywnej odmowy, warto zwrci
uwag take na sposb radzenia sobie z wyjtkowo nachalnymi ludmi,
z tzw. zawodowymi proszcymi kolegami w pracy po 63 razy
dziennie proszcymi Ci o zszywacz, dziurkacz, kartk, dugopis,
samozwaczymi parkingowymi obiecujcymi przypilnowa Twojego
samochodu, zbierajcymi na lekarstwa lub szklank chleba, ktrych
moesz spotka np. na dworcach kolejowych w caej Polsce, osobami
myjcymi szyby na skrzyowaniach. Wszystkimi ludmi, ktrzy nie
rozumiej zwykego NIE i ktrzy, spotykajc si z Twoj decyzj, zaczynaj Ci atakowa.
Musz Ci jednak ostrzec. Metoda, ktr chc Ci zaproponowa,
jest jak prawdziwy kebab naprawd ostra, a na dodatek w cienkim
ciecie, nie zawiera bowiem nic, co mogoby zneutralizowa jej smak.
Proponuj Ci j jako sposb radzenia sobie w sytuacjach krytycznych, gdy wszystkie inne metody zadbania o swoje terytorium oka
si nieskuteczne lub po prostu nie bdziesz widzia sensu ani potrzeby
ich wykorzystania.
Pamitaj jednak, e jej zastosowanie zawsze piecze. Uywaj jej wic
w ostatecznoci jako samoobrony.
Pamitaj o tym, by serwowa j tylko wobec osb, z ktrymi nie zamierzasz tworzy relacji, a ktrych natarczywo prb godzi w Ciebie,
kci si z Twoimi wartociami, uderza w Twoje poczucie przyzwoitoci.
Pamitaj take, e ocena potrzeby jej wykorzystania zaley tylko
od Ciebie.
Ju za chwil podam Ci przepis. Jednak pozwl, e najpierw dam
Ci pewien przykad.
Nie wiem jak Ty, ale ja mam tak zasad, e nie pomagam finansowo ludziom zbierajcym na ulicy. Jestem przekonany, e w ten sposb potguj ich wyuczon bezradno. Zazwyczaj mwi NIE. I to
wystarcza.

127

128

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jednak czasami musz posuy si asertywn odmow w cienkim

ciecie na ostro, poniewa zachowanie mojego rozmwcy wywouje
we mnie nie tylko zdziwienie, ale take sprzeciw.
Wracaem kiedy z rannych zakupw, gdy chwiejnym krokiem
podszed do mnie znany z widzenia w obrbie sklepu miejscowy
ssiad.
Kierowniku, ssiedzie, jest taka proba, na lekarstwo mi brakuje,
kierownik dorzuci do wina, w pitek dostaj rent, oddam. Nie wiem,
co mnie przekonao, bo na alkohol nie daj by moe szczero, by
moe zapewnienie zwrotu zgodziem si. Miaem pod rk 2 z,
wic wspomogem zakup lekarstwa, w duchu liczc si z tym, e
zwrotu nie bdzie.
Po tygodniu, kiedy znw wracaem z zakupw, pod tym samym
sklepem podszed do mnie ssiad.
Kierowniku, ssiedzie, ja kierownikowi jestem winny 2 z.
Wyobra sobie moje zdziwienie. Piknie. Peen szacunek. Miaem
zajte rce, nie chciao mi si siga do portfela, a i gest mnie uj,
powiedziaem wic: Na zdrowie, ssiedzie, na wieczne nieoddanie, majc nadziej na odwzajemnienie szacunku.
Usyszaem jednak: Kierowniku, to poycz jeszcze 2 razem
bdzie 4.
Przy caym moim uwielbieniu asertywnoci nie wyobraam sobie
mojej odpowiedzi w stylu: Nie, nie dam panu 2 z, poniewa ju
w zeszym tygodniu poyczy pan ode mnie 2 z, a tak na marginesie
jestem przeciw prowadzeniu dziaalnoci gospodarczej bez odprowadzania nalenych podatkw, a w ten sposb postrzegam paskie
dziaania w obrbie sklepu, ale jeeli askawy pan sobie yczy, by
moe mog panu pomc w inny sposb. Oferuj pomoc przy rejestracji dziaalnoci gospodarczej.
W ruch posza asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro.
Strategia jest bardzo prosta. Prosta jak kebab. Zawiera dwa
skadniki.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Oto przepis dla Ciebie.

Skadnik 1. Nie to raptem ciasto, krtka, szybka decyzja.
Wyrazistoci strategii nadaje skadnik drugi sos. Bardzo ostry.
Skadnik 2. I pomyl dlaczego nie.
Zwr uwag na istot drugiego skadnika, ktry stanowi przeniesienie odpowiedzialnoci za Twoj odmow na drug stron.
Technik t znam z ksiki Strategia ostra jak pepperoni Jensa
Weidnera (Onepress, 2007) i poradziem wykorzysta t metod
jednej mojej znajomej, ktra miaa w pracy problem z notorycznie
proszcym o drobne rzeczy koleg zszywacz, dziurkacz, pinezki,
kartki, post-itki itp. stanowiy dla niego bowiem sens ycia.
Niby nic, ale ile razy dziennie mona sysze: Kasiu, czy moesz mi
poda zszywacz, Kasiu to, Kasiu tamto.
Dotychczasowe podawanie, dotychczasowa ulego ustpiy miejsca: Nie, i pomyl dlaczego nie. Ale to by dopiero pocztek.
Z relacji Kaki wiem, e znajomy nie tylko odpuci, ale przez kilka
chwil gowi si, dlaczego tak si stao.
Nie podaa mi zszywacza, bo wczoraj, kiedy szedem na obiad,
nie zaproponowaem ci wsplnego wyjcia? brzmiao pytanie.
Nie padaa odpowied.
A moe dlatego, e w zeszym tygodniu skrytykowaem twj
pomys?. Nie brzmiaa odpowied, a z kad kolejn problem coraz mniej nalea do Kaki. Dobre, prawda?
Na zakoczenie mam do Ciebie prob.
Nie stosuj tej metody wobec swoich bliskich, wobec osb, na
ktrych Ci zaley, nie stosuj jej wobec swojego szefa
Nie powiem Ci dlaczego.
Powiem Ci NIE, i pomyl dlaczego NIE.

129

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Rozdzia 3. Pewno siebie, czyli jak zyska zdrowy

szacunek do siebie i innych? .................... 57
Jak zyska pewno siebie? ............................................................... 59
Co Ci da wiadomo wasnych zalet? .............................................. 64
Jak z yczliwoci wobec siebie postrzega wasne wady? ................ 68
O wstydzie, kompleksach i o tym, czy wada moe by zalet,
czyli nie jeste naiwny, jeste ...................................................... 73
Rozdzia 4. Jak wyraa uczucia
i zapobiega konfliktom? ......................... 81
O czym warto pamita,
by Twoje emocje pracoway na Twoj korzy? ............................. 81
Jak nauczy innych, jak maj Ci traktowa? ................................... 88
Czuj ........................................................................................... 88
Kiedy Ty ...................................................................................... 91
Oczekuj ..................................................................................... 94
Jeeli tego nie zrobisz, bd zmuszony ................................. 102
Dziaanie ................................................................................... 104
Komunikat JA procedura rozszerzona ................................. 104
Kiedy nie warto by asertywnym, czyli zanim powiesz ............... 105
Lista kontrolna asertywnoci ........................................................... 109
Rozdzia 5. Jak odmawia bez poczucia winy? ............111
Poznaj kogo, kto potrzebuje Twojej pomocy ................................ 111
Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia relacji? ....................... 115
Nie ............................................................................................. 118
Obszar odmowy ........................................................................ 118
Uzasadnienie ............................................................................. 119
Podtrzymanie kontaktu czynna pomoc ................................ 121
Jak radzi sobie z nachalnymi ludmi? ........................................... 124
Asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro .............................. 127
Rozdzia 6. Jak radzi sobie z opiniami innych? ..........131
Jak radzi sobie z krytyk? .............................................................. 133
Ocena formalna ......................................................................... 134
Ocena merytoryczna i decyzja ................................................... 136

Spis treci

Jak nie da si wcign do gry? ..................................................... 139

Wyraenie emocji ...................................................................... 142
Powtrzenie zdania rozmwcy .................................................. 142
Proba o uzasadnienie ............................................................... 143
Jako czowiek uczciwy na pewno mnie zrozumiesz ............... 144
Niezbdnik na imprezach rodzinnych,
czyli jak radzi sobie z dobrymi radami? ...................................... 147
Rozdzia 7. Jak wyraa uczucia pozytywne
i przyjmowa komplementy? ...................151
Dlaczego warto wyraa uczucia pozytywne? ................................. 151
Jak budowa lepsze relacje,
jak wyraa uczucia i emocje pozytywne? .................................... 153
Jak przyjmowa komplementy, nie doszukujc si drugiego dna? .... 157
Rozdzia 8. Jak zadba o swoje prawa
z szacunkiem do siebie i innych? ..............163
Poznaj swoje prawa ......................................................................... 163
Upomnij si o swoje, czyli jak respektowa swoje prawa? .............. 166
Rozpoznanie .............................................................................. 168
Przygotowanie ........................................................................... 168
Dziaanie ................................................................................... 170
Masz prawo prosi .......................................................................... 171
Asertywna proba ...................................................................... 173
Teraz Twoja kolej ................................................179
Dodatek A FAQ ..................................................181
Czy uda mi si zmieni? .................................................................. 181
Kiedy nastpi zmiana? .................................................................... 184
Czy asertywno nie sprawi, e przestan by sob? ...................... 185
Czy moje otoczenie nie odsunie si ode mnie? .............................. 187
Jak by asertywnym wobec bliskich? ............................................... 188
Jak odmawia dzieciom? ................................................................. 191
Przeprasza czy nie przeprasza? .................................................... 193
Gdzie mog si tego nauczy? ........................................................ 194

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Asertywno i rozwj osobisty, czyli jak zyska harmoni

w yciu prywatnym i zawodowym oraz zdrowy szacunek
do siebie i innych? .................................................................. 195
Co robi, gdy asertywno nie zadziaa? ......................................... 196
Nie podje dziaania, ale chcesz wiedzie,
co robi, gdy Ci nie wyjdzie .................................................... 196
Podje dziaanie, nie wyszo, bo ja tak robi,
tylko troch inaczej ............................................................... 197
Podje dziaanie (wzorowo), nie masz rezultatw .................. 199
Dodatek B Asertywno w pracy .............................203
Asertywny pracownik ...................................................................... 206
Z kim jedziesz na imprez firmow? ......................................... 206
Jak poprosi o podwyk? ......................................................... 209
Asertywny szef ................................................................................. 214
Asertywne informacje zwrotne, czyli jak wyzwala inicjatyw,
mie wicej czasu i budowa autorytet szefa? ........................ 214
Asertywno w sprzeday i w obsudze klienta ............................... 220
Jak radzi sobie z wulgarnym i agresywnym klientem? ............. 222
Jak odmawia klientom? ........................................................... 227

Rozdzia 5.
JAK ODMAWIA BEZ POCZUCIA WINY?

Poznaj kogo, kto potrzebuje Twojej pomocy

wity spokj, niepewno, tak naturalna potrzeba bycia w porzdku,
a moe lk przed poczuciem winy nakazay Peterowi zgodzi si na
spenienie proby siedzcego obok kolegi.
NIE mam siy si z tob spiera, rb, jak chcesz odpar
w kocu, ulegajc kolejnym argumentom.
Mg poczu ulg, to w kocu nic wielkiego. NIE warto spiera
si o tak bahe rzeczy, waciwie nic mnie to NIE kosztuje, szkoda
ycia, by udowadnia sobie, kto ma racj pomyla zapewne.
OK odpar Peter. NIE wiedzia przecie, e jego ycie trwa
bdzie jeszcze tylko 4 minuty.
NIE wiedzia przecie, e ta nic NIEznaczca zgoda kosztowa
bdzie ycie 109 osb 100 pasaerw i 9 czonkw zaogi samolotu
DC-8, odbywajcego rejs 621 z Montrealu do Los Angeles, ktrego
Peter Hamilton by kapitanem.
Air Canada 621 na skutek zbyt wczesnego uruchomienia spojlerw
run na ziemi.
15 lipca 1970 roku o 8:06 ta nic NIEznaczca zgoda, chwila witego spokoju, krtkotrwaa korzy z zastosowania reguy mdry
gupiemu ustpuje, odebraa ycie 109 osobom, odebraa spokj rodzinom ofiar.
Dlaczego o tym pisz?

112

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Pisz o tym, poniewa chc, abymy przyjrzeli si czemu, co najczciej bywa kojarzone z asertywnoci umiejtnoci odmawiania.
Umiejtnoci, ktra by moe tamtego ranka 15 lipca 1970 roku moga uratowa ycie 109 osobom.
Nie chc jednak, bymy uprawiali teraz gdybologi.
Odmy wic t tragiczn histori na chwil na bok.
Zastanwmy si przez moment nad czym innym.
NIE mwmy przez chwil o konsekwencjach godzenia si na co,
na co NIE masz ochoty, o obwinianiu siebie, o Twoich nerwach
i utraconym czasie.
NIE mwmy o tym, e nic NIEznaczce 15 minut dziennie, jakie
powicasz na rzeczy, ktre NIE nale do Ciebie, w cigu roku
urasta do 8 dni pracy, a w cigu 40 lat stau przez blisko rok wykonujesz prac, za ktr nikt Ci NIE paci.
NIE mwmy o tym, jak si czujesz, godzc si na co, co kci
si z Tob.
NIE mwmy wreszcie o tym, jak mwi NIE, bo Ty doskonale
potrafisz to robi. Posiade t umiejtno w pierwszym roku swojego
ycia.
NIE mwmy o tym, bo NIE chc o tym mwi. Chc zaproponowa Ci co zgoa innego.
Chc bowiem, abymy porozmawiali o tym, jak pomaga.
Tak! Pomaga, poniewa wiem, jak wane jest dla Ciebie bycie
w porzdku, jak wane s dla Ciebie relacje midzyludzkie, jak wane
jest dla Ciebie czyste sumienie, jak wani s dla Ciebie inni ludzie,
jak wany jest wity spokj.
Wiem take, e za nic w wiecie NIE chciaby tego straci.
NIE bd Ci wic prosi, aby dzisiaj chocia sprbowa powiedzie NIE, bo NIE chc po raz kolejny przymusza Ci do czego,
co jest sprzeczne z Tob.
Poprosz Ci wic o pomoc.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Prosz Ci o pomoc, prosz o bycie w porzdku, o koleestwo, trosk, empati i kreatywno.

Jest bowiem kto potrzebujcy, kto, komu trzeba pomc, trzeba,
bo inaczej zagubi si, straci kontrol nad wasnym yciem, zacznie
obwinia siebie i ten kto bardzo potrzebuje Twojej pomocy.
Mam nadziej, e take tym razem NIE odmwisz i zechcesz
pomc jeszcze tej jednej i jedynej osobie zechcesz pomc sobie!
Tak, pomc sobie, bo wanie w ten sposb postrzegam asertywno.
Ale NIE tylko sobie, poniewa w ten sposb pomoesz te innym.
Bdziemy jednak mwi o tym, jak pomaga w sposb uczciwy
i NIEwymuszony. Pomaga z zaangaowaniem i chci, bo co to za
pomoc, kiedy jest wymuszona, co to za zaangaowanie, kiedy czujesz, e si zmuszasz, co to za uczciwo, kiedy opiera si na niedopowiedzeniach
Bdziemy mwi wic o aktywnej, prawdziwej pomocy pomocy penej oddania, zaangaowania i odpowiedzialnoci. Pomocy,
ktra pozwala innym decydowa o sobie, pomocy, ktra daleka jest
od kamstwa i faszywych przekona.
Pozwl wic, e przyjrzymy si pewnym zasadom, ktre pozwol
Ci nie wanie tak pomoc, jak chcesz nie i jakiej oczekuj od
Ciebie inni.
Ratownicy medyczni przedstawiciele jednego z najbardziej
powaanych i szanowanych zawodw na wiecie posikuj si
w swojej pracy pewn zasad, ktra wspiera rzetelne i skuteczne niesienie pomocy innym.
Mianowicie ratownik medyczny, zanim przystpi do udzielenia
pomocy, jest zobowizany do tego, by zadba o jedn rzecz wasne
bezpieczestwo.
Po co komu ratownik, ktrego podczas akcji spotyka niebezpieczestwo, razi prd, ogarnia poar albo ktry zostaje napadnity przez
przeywajc szok ofiar wypadku.

113

114

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

W imi tej zasady ratownik ma prawo odstpi od udzielenia pomocy, jeeli takowa bezporednio zagraa jego bezpieczestwu.
Chc Ci zaproponowa, aby Twoja przygoda z asertywnoci
oparta bya wanie na tej zasadzie pom sobie, zanim pomoesz
innym, pamitajc, e masz prawo odmwi, jeeli spenienie proby
godzi w Ciebie.
Zadbaj o wasny komfort, wasne bezpieczestwo, bo dopiero wtedy
moesz prawdziwie pomc innym.
Po co komu pomoc kogo, kto NIE zadba o wasne bezpieczestwo, moe przecie nawali, kiedy najbardziej bdzie potrzebny.
Po co komu pomoc kogo, kto pomaga, chocia pomc NIE chce.
Prawdziwa pomoc to czynna pomoc, tzn. pomoc, ktra NIE zagraa Tobie, NIE rani Ci, NIE wywouje poczucia wykorzystania i niesprawiedliwoci dziejw.
Pomagaj z zaangaowaniem, uczciwoci i empati, ktre s
w Tobie, a NIE z zakamanym wyrazem twarzy, uciekajcym spojrzeniem, zoci wyraan za zamknitymi drzwiami, zoci, ktra
przekada si na samopoczucie Twoich bliskich.
Tak, zakamanym. Bo godzenie si na co, na co nie masz ochoty,
dla mnie rwnoznaczne jest z kamstwem okamywaniem innych.
Skd inni maj wiedzie, jakie s Twoje potrzeby, plany i oczekiwania.
Jeste jedyn osob, ktra moe powiedzie TAK, jeste jedyn
osob, ktra moe powiedzie NIE. Godzc si na co, na co nie masz
ochoty, wiadomie wprowadzasz innych w bd.
Pozwl innym decydowa o samych sobie, pozwl samodzielnie
reagowa, przesta zakada, e wiesz lepiej od innych, co jest dla nich
dobre. Czy tego chcesz, czy NIE, NIE masz wpywu na czyje uczucia.
Twoje NIE nikogo NIE urazi, dopki ten kto nie zgodzi si na to.
W tym rozdziale uyem NIE wicej ni 30 razy tylko od
Ciebie zaley, czy jestemy nadal kolegami.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Pamitaj, e jednorazowa odmowa nie moe zniszczy prawdziwej,

trwaej relacji, oznaczaoby to bowiem, e opiera si ona tylko na
Twojej pomocy i jako taka byaby przecie bezwartociowa.
Zaley mi na Twoim bezpieczestwie, zaley mi na tym, aby mia
si i ochot pomaga innym, dlatego pozwl, e opowiem Ci pewn
histori.
Histori, ktra, mam nadziej, pomoe Ci ostatecznie pogodzi
dwie z pozoru sprzeczne ze sob potrzeby trosk o swoje granice
i trosk o innych. Potrzeby, ktrych pogodzenie pozwoli Ci pozby
si tego najwikszego hamulca asertywnoci poczucia winy.
Nie dam ci odpisa, bo nigdy si tego nie nauczysz, ale z chci
ci to wytumacz zwyk mawia pewien mody student w obliczu
bagalnych prb swoich kolegw niekoniecznie przygotowanych
do zaj.
Broni w ten sposb siebie, broni wasnych wartoci, wykazywa
te trosk o innych. Prawdziw.
Zachowywa rwnowag. Rwnowag, ktra jest podstaw asertywnoci. Jeden z najwikszych autorytetw moralnych w historii
polskiego narodu, czowiek, ktry pomg zmieni oblicze ziemi
tej ziemi Karol Wojtya, papie Polak, Jan Pawe II.
Bdc studentem, nie wiedzia zapewne, e to asertywno, ale
wiedzia zapewne, e tak jak inni maj prawo prosi o pomoc, tak
on ma prawo proponowa pomoc.
Wiedzia, e pomoc jest procesem czynnym, ulego za kamstwem.

Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia relacji?

Czy wiesz, e Bugarzy, kiedy mwi nie, kiwaj gow na tak?
Jak gosi ludowa legenda, zwyczaj ten powsta w czasie panowania
Turkw w Bugarii, kiedy miejscowa ludno musiaa zmaga si
z problemem przymusowej islamizacji.

115

116

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Procedura islamizacji bya nad wyraz uproszczona.

Turecki onierz przykada n do garda Bogu ducha winnego
Bugara i pyta: Przejdziesz na islam?.
Ruch gowy na nie podcina gardo, wic Bugarzy zaczli
mwi nie kiwajc gow na tak.
Pisz o tym, poniewa ta bugarska legenda przypomina mi sposb,
w jaki cz ludzi odmawia innym wykonania niewygodnych rzeczy,
posikujc si strategi, ktr nazywam take strategi ciotki z omy
Wiesz, bardzo chtnie, ale nie mog, bo przyjechaa do mnie
ciotka z omy (podczas gdy ciotka suy jako zgrabna ciema).
Nie mog zosta po godzinach w pracy, bo mam ju umwion
wizyt u lekarza.
Wybacz, ale nie mog z tob rozmawia, bo wanie wychodz,
jestem umwiony.
Yyyyy, wiesz, nie bardzo mog... Yyyyy ten tego... Przychodzi
hydraulik....
Nie mog ci pomc, nie poycz ci pienidzy, bo sam nie mam
Wiesz, jak teraz jest.
To bardzo ciekawe zjawisko na pierwszy rzut oka skuteczne, bo
osoba, ktra Ci prosi, zazwyczaj odpuszcza sobie.
Na pierwszy rzut oka nie masz nawet problemu z odmawianiem.
Na pierwszy.
Poniewa, podobnie jak w przypadku bugarskich chopw, to Ty,
zyskujc, tracisz.
Ja wiem, e to bywa skuteczne, ja wiem, e zazwyczaj proszcy
odpuszcza sobie, ja wiem, e to ju nawyk, lecz jest w tym wszystkim
kilka maych ale.
Nie zrozum mnie le, nie chc pisa o moralno-etycznych aspektach kamstwa.
Nie znam bowiem osoby, ktra przynajmniej raz w yciu nie
skamaaby. Nie czuj si uprawniony do ocen moralnych.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Nie o to mi chodzi. Waniejsze s konsekwencje. Raz, e prawda

moe wyj na jaw. Dwa, e kamstwo to negatywne emocje dla Ciebie.
Nie dowiadczasz moe poczucia winy, odczuwasz za to przypieszone ttno, pustk w gowie, nie wiesz, co zrobi z oczami, Twj organizm jest pobudzony, czujesz, e zaczynasz mwi szybciej, by moe
nawet czujesz si gorszy, tumaczc si przed drugim czowiekiem.
To jednak nie wszystko.
Wane s take konsekwencje takiej odmowy w wietle uczenia
innych, jak chcemy by traktowani, w wietle nadrzdnej zasady asertywnoci podejmowania samodzielnych decyzji.
Nie mog to informacja o naszej podatnoci na zewntrzny
wpyw bardzo daleka od samodzielnej decyzji.
Nie mog to przecie wskazanie zewntrznego problemu, ktry
uniemoliwia spenienie proby.
Nie mog to take niewiadome zaproszenie do negocjacji.
Bardzo niebezpieczne. Poniewa kto moe zaproponowa Ci pomoc
w rozwizaniu zewntrznego problemu, a ta wywoa w Tobie zobowizanie np. do spenienia proby (no bo przecie kto chcia Ci
pomc).
Twoje bugarskie nie (czyli: nie mog, hydraulik, ciotka z omy,
sam nie mam pienidzy) to wreszcie przyzwolenie na dalsze proby
taka odmowa uczy bowiem innych, e nie ma sprawy.
Bugarzy, kiwajc na tak, moe zachowywali ycie, jednak przekazujc bdny komunikat, sprawiali wraenie, e robi to z niekaman ochot, przez co wikali si w bdne koo dalszych niewygodnych i bolesnych da.
W sumie trudno im si dziwi.
Mam jednak nadziej, e Twoje dzisiejsze dylematy maj mniejszy
kaliber.
Na szczcie Ty masz moliwo nauczy innych, jak chcesz by
traktowany, nie czujc przy tym zaenowania ani poczucia winy, a jednoczenie dbajc o trwao relacji.

117

118

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jeeli take do Ciebie przyjeda czasami ciotka z omy lub

czujesz n na gardle w obliczu krzywdzcych Ci prb, oto najprostsza procedura, dziki ktrej bdziesz w stanie budowa naprawd
satysfakcjonujce relacje, uczc innych, jak naley Ci traktowa, oraz
unikniesz tej dobrze Ci znanej zgagi, gdy godzisz si na co, na co
nie masz ochoty.
Nie

To pierwszy krok. Prosz, nie myl go z yyyyy, ten teges no nie

bardzo, bo moe to bywa skuteczne, ale brakuje tu Twojej samodzielnej decyzji.
Jeeli jest Ci przykro lub odmowa jest dla Ciebie trudna, powiedz,
co czujesz.
Powiedz: przykro mi, bo to nie usprawiedliwianie si ani tumaczenie, to sposb na autentyczno, Twoja ludzka twarz. Ma prawo
by Ci przykro.
Powiedz to zwaszcza wtedy, gdy chcesz pomc, ale po prostu nie
moesz. Asertywno to przecie pomoc czynna. To bardzo dalekie
od poczucia winy.
Obszar odmowy

Kolejnym krokiem jest precyzyjne wskazanie przez Ciebie obszaru

Twojej odmowy.
Pamitasz metod audiodeskrypcji z rozdziau 4.?
Warto posuy si ni po raz kolejny. Opisz wic obszar odmowy w sposb konkretny, widoczny, obiektywny i policzalny.
Im bardziej obszar odmowy bdzie precyzyjny, tym atwiej bdzie
go przyj Twojemu rozmwcy.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Przekae mu bowiem komunikat, e nie odrzucasz jego jako osoby,

nie chcesz jedynie zrealizowa jego proby, jego pomysu na pomoc.
Zwr uwag na ponisze przykady:

Nie zostan po godzinach w pracy zamiast: Nie dam sob

manipulowa.
Nie poycz ci pienidzy zamiast: Nie jestem kas
zapomogowo-poyczkow.
Nie popr twojego pomysu zamiast: Nie bd uczestniczy
w machlojkach.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad zamiast:
Nie udawajmy kochajcej si rodzinki.

Precyzyjne opisanie obszaru odmowy przyniesie Ci korzyci, nawet

gdy masz do czynienia z ewidentn manipulacj lub kolejn z rzdu
prob o pomoc, ktra zakada, e jak zwykle co zrobisz za kogo.
Pozwoli Ci bowiem ostudzi emocje, pozwoli Ci bowiem skupi si
na bezspornych faktach.
Teraniejszo jest bezdyskusyjna. Odwoanie do teraniejszej proby wzmocni skuteczno Twojej decyzji. Unikniesz bowiem pyta typu:
Dobra, dobra, powiedz mi, kiedy musiae co robi za mnie?.
Uzasadnienie

Kolejny krok Twojej odmowy to krtkie, prawdziwe uzasadnienie

Twojej decyzji.
Psychologowie spoeczni dowiedli, e obecno uzasadnienia
wzmacnia skuteczno komunikatu o blisko 30% (nawet wwczas,
gdy jest ono nielogiczne w synnym eksperymencie Elli Langer
studenci czekajcy w kolejce do ksero podobnie chtnie wpuszczali
bez kolejki osob, ktra prosia o przepuszczenie, mwic, e bardzo
si pieszy, jak i wtedy, gdy prob sw podpieraa uzasadnieniem
bo musz zrobi ksero).

119

120

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Wykorzystaj wic uzasadnienie, aby wzmocni swj przekaz.

Pamitaj jednak, e uzasadnienie nie jest argumentem, poniewa
odmowa to nie proba, odmowa nie jest przekonywaniem. Odmowa
jest decyzj (Postanowiem zamiast: Zrozum mnie, prosz).
Prawdziwe uzasadnienie jest wyrazem Twojej decyzyjnoci uczy
innych, e to Ty podejmujesz decyzje.
Prawdziwe uzasadnienie pozwoli Ci zachowa wewntrzny spokj.
Sawetne czuj si gorszy od innych jedno z najczstszych
ograniczajcych ludzi przekona wynika na og z nadmiernej potrzeby tumaczenia si lub posikowania si kamstwem.
Prosz, pamitaj take, e uzasadnienie nie jest konieczne. Pamitaj, e masz prawo nie zdradza motyww swoich decyzji, jeeli
nie masz na to ochoty.
Mimo wszystko zachcam Ci do tego. Uzasadnienie to wyraz szacunku wobec innych. Od dziecka lubimy przecie wiedzie dlaczego.
Uzasadnienie to motyw Twojej decyzji i jako taki moe by oglny
lub odwoywa si do Twoich uczu.
Pozwl, e wrcimy do naszych przykadw.

Nie zostan po godzinach w pracy, poniewa mam inne plany.

Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie lubi tego robi /
poniewa nie oddajesz ich w terminie.
Nie popr twojego pomysu, poniewa byoby to dla mnie
bardzo kopotliwe.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad, poniewa
mamy inne plany.

Mamy inne plany?

Ju sysz Twoje pytanie.
A co, jeeli kto spyta mnie: A jakie to plany?. Przecie zaraz
usysz o lekcewacym stosunku do pracy, o tym, e nie mona na
mnie liczy, bo nie chc spotka si z matk, ojcem, teciow czy
szwagrem.
Bardzo dobre pytanie. Pozwl, e powicimy mu zatem chwil.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Oczywicie usyszysz. Usyszysz, jeeli na nie odpowiesz.

Jeeli jednak wykonae wiczenia w rozdziale 4., wiesz ju, jak
sobie radzi.
Pamitaj, e nie musisz odpowiada na pytania, to wcale nie jest
nieuprzejme. Ty rwnie masz prawo oczekiwa uprzejmoci wobec
siebie i niezadawania Ci krpujcych Ci pyta. Take tutaj obowizuje zasada masz prawo zachowa milczenie, bo wszystko, co powiesz, moe zosta uyte przeciwko tobie.
Bardzo lubi okrelenie mam inne plany, wic pozwl, e odpowiem na kolejne pytanie: No dobrze, ale jak mi si po prostu nie
chce i nie mam nic w planach, chc po prostu posiedzie w domu,
w kapciach przed telewizorem, czy to nie bdzie kamstwo?.
Wedug mnie nie. Odpoczynek czy potrzeb prywatnoci postrzegam bowiem take jako czynno zaplanowan. W szkole, na uczelni,
w pracy spdzamy znaczn cz naszego ycia. Aby mie energi
do dziaania, musimy take wypoczywa, czyli zaplanowa, e nie
robimy nic, podj tak decyzj.
Jedna z uczestniczek mojego szkolenia zwyka odpowiada zapraszajcej j na obiad teciowej, e nie przyjedzie, bo ma dzie wewntrzny, mylc o kapciach, papilotach i telewizorze.
A Tobie co podpowiada Twoja kreatywno?
Podtrzymanie kontaktu czynna pomoc

To prawdopodobnie najwaniejszy krok asertywnej odmowy.

Pozwoli Ci on zrealizowa pozytywn intencj, ktra dotychczas moga krpowa Ci rce ch bycia pomocnym, ch bycia
w porzdku wobec innych, intencj, ktra nieraz sprawiaa, e godzie si na co, na co nie miae ochoty, bo tak byo lepiej.
Ten krok pomoe Ci czu si osob pomocn, uwolni Ci od
wyrzutw sumienia i poczucia winy, pomoe Ci okaza trosk wobec
innych, pomoe Ci zadba o trwao relacji.

121

122

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Trzy pierwsze kroki byy bowiem trosk o Ciebie. Trosk o wasne

bezpieczestwo.
Dopiero teraz moesz pomaga aktywnie, dopiero teraz moesz
pomaga skutecznie.
Czas wic na aktywn pomoc.
Pomoc wynikajc z Twojej potrzeby, Twojego zaangaowania,
a nie zobowizania czy lku przed win.
Jak wic to zrobi? Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia
relacji?
Pamitaj po prostu, e tak jak inni maj prawo prosi, Ty masz
prawo proponowa.
Co to oznacza?
O ile prawidowo wykonae trzy pierwsze kroki, z pewnoci zauwaye, e gwnym przesaniem asertywnej odmowy nie jest odrzucenie rozmwcy, tylko niewyraenie zgody na realizacj jego pomysu
na pomoc z Twojej strony.
O ile wic zaley Ci na relacji, zaproponuj po prostu wasny pomys
realizacji oczekiwanej od Ciebie pomocy.
Powrmy wic do naszych przykadw.

Nie zostan po godzinach w pracy, poniewa mam inne

plany, ale mog wykona zadania, o ktre mnie prosisz,
np. w poniedziaek, jestem wtedy mniej obciony.
Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie lubi tego robi /
poniewa nie oddajesz ich w terminie, ale by moe jestem
w stanie ci pomc w inny sposb.
Nie popr twojego pomysu, poniewa byoby to dla mnie bardzo
kopotliwe, ale jeeli zgodziby si wprowadzi zaproponowane
przeze mnie poprawki, to moesz na mnie liczy.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad, poniewa mamy
inne plany, zdzwomy si w przyszym tygodniu i pomylimy,
co moemy razem zrobi.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Zwr uwag na ostatni przykad.

Podtrzymanie kontaktu nie musi oznacza wcale zobowizania do
jakiegokolwiek dziaania, wystarczy zapewnienie o chci podtrzymywania relacji. To bardzo wiele. Oznacza to przecie, e inni s dla Ciebie wani. Tobie pozostawia za furtk.
wiczenie Asertywna odmowa

Zamie ponisze przykady odmowy nieasertywnej na odmow asertywn. Pamitaj o precyzyjnym okreleniu obszaru odmowy, krtkim
i prawdziwym uzasadnieniu oraz zaoferowaniu aktywnej pomocy.
Sytuacja

Odmowa
nieasertywna

Znajomy prosi Ci o poyczenie

300 z. Ty jednak nie masz
w zwyczaju poycza pienidzy.

Bardzo chtnie,
ale sam nie
mam.

Szef w pracy prosi Ci o wykonanie

Mam strasznie
dodatkowego zadania niewchodzcego duo pracy,
w zakres Twoich obowizkw.
moe poprosisz
kogo innego.
Znajomy chce skorzysta z Twojej
pomocy zwizanej z wykonywanym
przez Ciebie zawodem (naprawy
komputera, wypenienia PIT-u,
napisania CV). Ty jednak jeste
po prostu zmczony.

Sam nie jestem

w tym za dobry.

Kolega z pracy prosi Ci o pomoc

w wykonaniu jego pracy (np. raportu
kwartalnego), poniewa bardzo
sobie ceni Twoje spostrzeenia.
W praktyce wiesz dobrze, i bdziesz
musia wykona raport jak zwykle
za niego.

Mam strasznie
duo pracy,
poza tym nie
jestem w tym
dobry. Sam
popeniam
bdy.

Dzwoni do Ciebie znajomy i informuje

Ci, e bdzie u Ciebie za 15 minut.
Ty nie masz ochoty na niczyj wizyt.

No przykro mi,
ale wanie
wychodz.

Odmowa
asertywna

123

124

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jak radzi sobie z nachalnymi ludmi?

W trakcie mojego pierwszego treningu asertywnoci braem udzia
w scence, w ktrej moim zadaniem byo odmwi koledze poyczenia
pienidzy.
Bya to sytuacja nad wyraz prawdziwa, poniewa w tamtym okresie miaem z tym duy problem i nie brakowao mi kolegw, ktrzy
traktowali mnie jak kas zapomogowo-poyczkow z bardzo atrakcyjnym oprocentowaniem 0% w skali wiecznoci.
Pocztek by atwy: Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie oddajesz mi w terminie.
Za chwil czekao mnie jednak prawdziwe wyzwanie.
Ja wiem, ale tym razem to wyjtkowa sytuacja, tylko na ciebie mog
liczy, nie poradz sobie, jak mi nie pomoesz, ej, no nie bd taki,
przysigam, tym razem oddam w terminie, a tak w ogle to ostatni raz,
koledze nie pomoesz?
Byem konsekwentny, usilnie staraem si znale kontrargumenty,
jednak szybko zauwayem, e kade moje sowo potguje nachalno
argumentw mojego kolegi, a ja zaczynam si gubi.
Nie wiedziaem, dlaczego tak si dzieje, nie wiedziaem take, e
popeniam bd.
Powiedzmy to sobie szczerze. Opisana wyej procedura asertywnej
odmowy nie zawsze bdzie skuteczna. Nie zawsze spotkasz ludzi,
ktrzy zrozumiej Ci za pierwszym razem.
Spotkasz zapewne ludzi, ktrzy bd Ci za wszelk cen prbowali przekona, czasami bd nawet bardzo nachalni, posikujc si
mniej lub bardziej emocjonalnymi chwytami.
Warto wic, by w podobnych sytuacjach wiedzia, jak sobie radzi.
Narzdziem, ktre pozwoli Ci radzi sobie z podobnymi sytuacjami,
jest powszechnie znana technika zdartej pyty, ktr wwczas zaproponowa mi trener prowadzcy szkolenie.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Technika zdartej pyty polega na kilkakrotnym powtrzeniu odmowy, jednak w zastosowaniu tej metody czai si kilka niebezpieczestw. Dlatego pozwl, e przyjrzymy jej si znacznie szerzej.
Z dowiadczenia wiem, e wiele osb w obliczu nachalnych prb
zaczyna si irytowa, za kadym kolejnym razem starajc si intensywniej zaznaczy swoje stanowisko, tracc przy tym nerwy, dajc si
ponie emocjom lub dla witego spokoju po prostu przystaje na
co, na co nie ma ochoty.
Powd emocjonalnej reakcji (Guchy jeste czy co?), powd
zniecierpliwienia (Ile razy mam mwi NIE?) przy wielokrotnym
powtarzaniu odmowy jest jednak prosty.
Wynika z bdu, jaki ja take popeniem.
Bd ten polega na oczekiwaniu zakoczenia trudnej dla nas sytuacji przez kogo innego, wynika z oczekiwania podjcia decyzji za nas,
wynika bowiem z oczekiwania zrozumienia nas.
Odmowa by moe skutkuje, pozostaje jednak niesmak, by moe
pada kilka sw za duo.
Aby wic zapewni Ci maksymalny komfort uytkowania techniki
zdartej pyty, aby zapewni Ci komfort w obliczu nachalnych prb,
pozwl, e przyjrzymy si istocie tej metody, odwoujc si do jej metaforycznego zakresu, tzn. tego, jak dziaa zdarta pyta.
Najwygodniej bdzie zilustrowa mechanizm zdartej pyty za pomoc muzyki.
Nigdy nie pamitam hitw lata, posu si wic przykadem
utworu, o ktrym byo gono take przez skrajnie szokujc krtkowzroczno specw od marketingu pewnej firmy, ktra wypucia
na rynek cmentarne znicze z pozytywk: Wsta, powiedz: nie jestem sam.
Adapter odtwarzajcy zdart pyt za kadym razem odtwarza identyczny dwik.
Nie powie spie mioci, nie powie spie mioci, nie powie spie
mioci brzmi wic za kadym razem identycznie, dwiki nie s

125

126

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

goniejsze ani cichsze, dusze ani krtsze, a my dziki temu mamy

szans usysze przesanie Michaa Winiewskiego raz jeszcze.
Dlaczego o tym pisz?
Pisz o tym, poniewa istot skutecznoci techniki zdartej pyty,
a zarazem jej najczciej ignorowanym elementem, s jej waciwoci
dwikowe.
Odmowa w obliczu natarczywej proby powinna wic za kadym
razem brzmie identycznie: winna by wypowiedziana identycznym
tonem i z identyczn tonacj. Powinna te zawiera pauzy.
Twj ton, Twoja intonacja oraz pauzy s niczym innym jak wyrazem Twojej decyzji, nie musisz przecie nikogo przekonywa, nikt nie
musi niczego rozumie ani na nic wyraa zgody. Nie musisz si
take irytowa, poniewa Ty tylko przekazujesz informacj o podjtej
ju decyzji.
Powtrzenie pozwala Ci opanowa emocje, a drugiej stronie pozwala zrozumie, e decyzja jest nieodwoalna. To niewtpliwa korzy
dla Ciebie. Dbasz w ten sposb o swj spokj.
Zapytasz zapewne, ile razy powiniene powtrzy swoj odmow.
Ilo zaley od Ciebie, moesz powtrzy j 2 4 razy, jednak
znacznie waniejsza od iloci jest wiadomo, e to do Ciebie naley
ostatnie sowo.
2 4 razy pozwol Twojemu rozmwcy usysze Twj przekaz,
jeeli wczeniej go nie zrozumia.
Jeeli jednak nie rozumie go dalej, to problem nie naley ju do
Ciebie.
Zrobie wszystko, co moge. Jeeli to nie skutkuje, zmie temat,
zakocz niewygodn dla Ciebie rozmow albo wyra swoje emocje
w obliczu nachalnych prb.
Podejmij decyzj, a zyskasz spokj.
Moe zyskasz miano spa mioci szczliwie jednak nikt nie
wie, co to waciwie znaczy.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro

Koczc rozwaania na temat asertywnej odmowy, warto zwrci
uwag take na sposb radzenia sobie z wyjtkowo nachalnymi ludmi,
z tzw. zawodowymi proszcymi kolegami w pracy po 63 razy
dziennie proszcymi Ci o zszywacz, dziurkacz, kartk, dugopis,
samozwaczymi parkingowymi obiecujcymi przypilnowa Twojego
samochodu, zbierajcymi na lekarstwa lub szklank chleba, ktrych
moesz spotka np. na dworcach kolejowych w caej Polsce, osobami
myjcymi szyby na skrzyowaniach. Wszystkimi ludmi, ktrzy nie
rozumiej zwykego NIE i ktrzy, spotykajc si z Twoj decyzj, zaczynaj Ci atakowa.
Musz Ci jednak ostrzec. Metoda, ktr chc Ci zaproponowa,
jest jak prawdziwy kebab naprawd ostra, a na dodatek w cienkim
ciecie, nie zawiera bowiem nic, co mogoby zneutralizowa jej smak.
Proponuj Ci j jako sposb radzenia sobie w sytuacjach krytycznych, gdy wszystkie inne metody zadbania o swoje terytorium oka
si nieskuteczne lub po prostu nie bdziesz widzia sensu ani potrzeby
ich wykorzystania.
Pamitaj jednak, e jej zastosowanie zawsze piecze. Uywaj jej wic
w ostatecznoci jako samoobrony.
Pamitaj o tym, by serwowa j tylko wobec osb, z ktrymi nie zamierzasz tworzy relacji, a ktrych natarczywo prb godzi w Ciebie,
kci si z Twoimi wartociami, uderza w Twoje poczucie przyzwoitoci.
Pamitaj take, e ocena potrzeby jej wykorzystania zaley tylko
od Ciebie.
Ju za chwil podam Ci przepis. Jednak pozwl, e najpierw dam
Ci pewien przykad.
Nie wiem jak Ty, ale ja mam tak zasad, e nie pomagam finansowo ludziom zbierajcym na ulicy. Jestem przekonany, e w ten sposb potguj ich wyuczon bezradno. Zazwyczaj mwi NIE. I to
wystarcza.

127

128

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jednak czasami musz posuy si asertywn odmow w cienkim

ciecie na ostro, poniewa zachowanie mojego rozmwcy wywouje
we mnie nie tylko zdziwienie, ale take sprzeciw.
Wracaem kiedy z rannych zakupw, gdy chwiejnym krokiem
podszed do mnie znany z widzenia w obrbie sklepu miejscowy
ssiad.
Kierowniku, ssiedzie, jest taka proba, na lekarstwo mi brakuje,
kierownik dorzuci do wina, w pitek dostaj rent, oddam. Nie wiem,
co mnie przekonao, bo na alkohol nie daj by moe szczero, by
moe zapewnienie zwrotu zgodziem si. Miaem pod rk 2 z,
wic wspomogem zakup lekarstwa, w duchu liczc si z tym, e
zwrotu nie bdzie.
Po tygodniu, kiedy znw wracaem z zakupw, pod tym samym
sklepem podszed do mnie ssiad.
Kierowniku, ssiedzie, ja kierownikowi jestem winny 2 z.
Wyobra sobie moje zdziwienie. Piknie. Peen szacunek. Miaem
zajte rce, nie chciao mi si siga do portfela, a i gest mnie uj,
powiedziaem wic: Na zdrowie, ssiedzie, na wieczne nieoddanie, majc nadziej na odwzajemnienie szacunku.
Usyszaem jednak: Kierowniku, to poycz jeszcze 2 razem
bdzie 4.
Przy caym moim uwielbieniu asertywnoci nie wyobraam sobie
mojej odpowiedzi w stylu: Nie, nie dam panu 2 z, poniewa ju
w zeszym tygodniu poyczy pan ode mnie 2 z, a tak na marginesie
jestem przeciw prowadzeniu dziaalnoci gospodarczej bez odprowadzania nalenych podatkw, a w ten sposb postrzegam paskie
dziaania w obrbie sklepu, ale jeeli askawy pan sobie yczy, by
moe mog panu pomc w inny sposb. Oferuj pomoc przy rejestracji dziaalnoci gospodarczej.
W ruch posza asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro.
Strategia jest bardzo prosta. Prosta jak kebab. Zawiera dwa
skadniki.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Oto przepis dla Ciebie.

Skadnik 1. Nie to raptem ciasto, krtka, szybka decyzja.
Wyrazistoci strategii nadaje skadnik drugi sos. Bardzo ostry.
Skadnik 2. I pomyl dlaczego nie.
Zwr uwag na istot drugiego skadnika, ktry stanowi przeniesienie odpowiedzialnoci za Twoj odmow na drug stron.
Technik t znam z ksiki Strategia ostra jak pepperoni Jensa
Weidnera (Onepress, 2007) i poradziem wykorzysta t metod
jednej mojej znajomej, ktra miaa w pracy problem z notorycznie
proszcym o drobne rzeczy koleg zszywacz, dziurkacz, pinezki,
kartki, post-itki itp. stanowiy dla niego bowiem sens ycia.
Niby nic, ale ile razy dziennie mona sysze: Kasiu, czy moesz mi
poda zszywacz, Kasiu to, Kasiu tamto.
Dotychczasowe podawanie, dotychczasowa ulego ustpiy miejsca: Nie, i pomyl dlaczego nie. Ale to by dopiero pocztek.
Z relacji Kaki wiem, e znajomy nie tylko odpuci, ale przez kilka
chwil gowi si, dlaczego tak si stao.
Nie podaa mi zszywacza, bo wczoraj, kiedy szedem na obiad,
nie zaproponowaem ci wsplnego wyjcia? brzmiao pytanie.
Nie padaa odpowied.
A moe dlatego, e w zeszym tygodniu skrytykowaem twj
pomys?. Nie brzmiaa odpowied, a z kad kolejn problem coraz mniej nalea do Kaki. Dobre, prawda?
Na zakoczenie mam do Ciebie prob.
Nie stosuj tej metody wobec swoich bliskich, wobec osb, na
ktrych Ci zaley, nie stosuj jej wobec swojego szefa
Nie powiem Ci dlaczego.
Powiem Ci NIE, i pomyl dlaczego NIE.

129

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Rozdzia 3. Pewno siebie, czyli jak zyska zdrowy

szacunek do siebie i innych? .................... 57
Jak zyska pewno siebie? ............................................................... 59
Co Ci da wiadomo wasnych zalet? .............................................. 64
Jak z yczliwoci wobec siebie postrzega wasne wady? ................ 68
O wstydzie, kompleksach i o tym, czy wada moe by zalet,
czyli nie jeste naiwny, jeste ...................................................... 73
Rozdzia 4. Jak wyraa uczucia
i zapobiega konfliktom? ......................... 81
O czym warto pamita,
by Twoje emocje pracoway na Twoj korzy? ............................. 81
Jak nauczy innych, jak maj Ci traktowa? ................................... 88
Czuj ........................................................................................... 88
Kiedy Ty ...................................................................................... 91
Oczekuj ..................................................................................... 94
Jeeli tego nie zrobisz, bd zmuszony ................................. 102
Dziaanie ................................................................................... 104
Komunikat JA procedura rozszerzona ................................. 104
Kiedy nie warto by asertywnym, czyli zanim powiesz ............... 105
Lista kontrolna asertywnoci ........................................................... 109
Rozdzia 5. Jak odmawia bez poczucia winy? ............111
Poznaj kogo, kto potrzebuje Twojej pomocy ................................ 111
Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia relacji? ....................... 115
Nie ............................................................................................. 118
Obszar odmowy ........................................................................ 118
Uzasadnienie ............................................................................. 119
Podtrzymanie kontaktu czynna pomoc ................................ 121
Jak radzi sobie z nachalnymi ludmi? ........................................... 124
Asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro .............................. 127
Rozdzia 6. Jak radzi sobie z opiniami innych? ..........131
Jak radzi sobie z krytyk? .............................................................. 133
Ocena formalna ......................................................................... 134
Ocena merytoryczna i decyzja ................................................... 136

Spis treci

Jak nie da si wcign do gry? ..................................................... 139

Wyraenie emocji ...................................................................... 142
Powtrzenie zdania rozmwcy .................................................. 142
Proba o uzasadnienie ............................................................... 143
Jako czowiek uczciwy na pewno mnie zrozumiesz ............... 144
Niezbdnik na imprezach rodzinnych,
czyli jak radzi sobie z dobrymi radami? ...................................... 147
Rozdzia 7. Jak wyraa uczucia pozytywne
i przyjmowa komplementy? ...................151
Dlaczego warto wyraa uczucia pozytywne? ................................. 151
Jak budowa lepsze relacje,
jak wyraa uczucia i emocje pozytywne? .................................... 153
Jak przyjmowa komplementy, nie doszukujc si drugiego dna? .... 157
Rozdzia 8. Jak zadba o swoje prawa
z szacunkiem do siebie i innych? ..............163
Poznaj swoje prawa ......................................................................... 163
Upomnij si o swoje, czyli jak respektowa swoje prawa? .............. 166
Rozpoznanie .............................................................................. 168
Przygotowanie ........................................................................... 168
Dziaanie ................................................................................... 170
Masz prawo prosi .......................................................................... 171
Asertywna proba ...................................................................... 173
Teraz Twoja kolej ................................................179
Dodatek A FAQ ..................................................181
Czy uda mi si zmieni? .................................................................. 181
Kiedy nastpi zmiana? .................................................................... 184
Czy asertywno nie sprawi, e przestan by sob? ...................... 185
Czy moje otoczenie nie odsunie si ode mnie? .............................. 187
Jak by asertywnym wobec bliskich? ............................................... 188
Jak odmawia dzieciom? ................................................................. 191
Przeprasza czy nie przeprasza? .................................................... 193
Gdzie mog si tego nauczy? ........................................................ 194

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Asertywno i rozwj osobisty, czyli jak zyska harmoni

w yciu prywatnym i zawodowym oraz zdrowy szacunek
do siebie i innych? .................................................................. 195
Co robi, gdy asertywno nie zadziaa? ......................................... 196
Nie podje dziaania, ale chcesz wiedzie,
co robi, gdy Ci nie wyjdzie .................................................... 196
Podje dziaanie, nie wyszo, bo ja tak robi,
tylko troch inaczej ............................................................... 197
Podje dziaanie (wzorowo), nie masz rezultatw .................. 199
Dodatek B Asertywno w pracy .............................203
Asertywny pracownik ...................................................................... 206
Z kim jedziesz na imprez firmow? ......................................... 206
Jak poprosi o podwyk? ......................................................... 209
Asertywny szef ................................................................................. 214
Asertywne informacje zwrotne, czyli jak wyzwala inicjatyw,
mie wicej czasu i budowa autorytet szefa? ........................ 214
Asertywno w sprzeday i w obsudze klienta ............................... 220
Jak radzi sobie z wulgarnym i agresywnym klientem? ............. 222
Jak odmawia klientom? ........................................................... 227

Rozdzia 5.
JAK ODMAWIA BEZ POCZUCIA WINY?

Poznaj kogo, kto potrzebuje Twojej pomocy

wity spokj, niepewno, tak naturalna potrzeba bycia w porzdku,
a moe lk przed poczuciem winy nakazay Peterowi zgodzi si na
spenienie proby siedzcego obok kolegi.
NIE mam siy si z tob spiera, rb, jak chcesz odpar
w kocu, ulegajc kolejnym argumentom.
Mg poczu ulg, to w kocu nic wielkiego. NIE warto spiera
si o tak bahe rzeczy, waciwie nic mnie to NIE kosztuje, szkoda
ycia, by udowadnia sobie, kto ma racj pomyla zapewne.
OK odpar Peter. NIE wiedzia przecie, e jego ycie trwa
bdzie jeszcze tylko 4 minuty.
NIE wiedzia przecie, e ta nic NIEznaczca zgoda kosztowa
bdzie ycie 109 osb 100 pasaerw i 9 czonkw zaogi samolotu
DC-8, odbywajcego rejs 621 z Montrealu do Los Angeles, ktrego
Peter Hamilton by kapitanem.
Air Canada 621 na skutek zbyt wczesnego uruchomienia spojlerw
run na ziemi.
15 lipca 1970 roku o 8:06 ta nic NIEznaczca zgoda, chwila witego spokoju, krtkotrwaa korzy z zastosowania reguy mdry
gupiemu ustpuje, odebraa ycie 109 osobom, odebraa spokj rodzinom ofiar.
Dlaczego o tym pisz?

112

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Pisz o tym, poniewa chc, abymy przyjrzeli si czemu, co najczciej bywa kojarzone z asertywnoci umiejtnoci odmawiania.
Umiejtnoci, ktra by moe tamtego ranka 15 lipca 1970 roku moga uratowa ycie 109 osobom.
Nie chc jednak, bymy uprawiali teraz gdybologi.
Odmy wic t tragiczn histori na chwil na bok.
Zastanwmy si przez moment nad czym innym.
NIE mwmy przez chwil o konsekwencjach godzenia si na co,
na co NIE masz ochoty, o obwinianiu siebie, o Twoich nerwach
i utraconym czasie.
NIE mwmy o tym, e nic NIEznaczce 15 minut dziennie, jakie
powicasz na rzeczy, ktre NIE nale do Ciebie, w cigu roku
urasta do 8 dni pracy, a w cigu 40 lat stau przez blisko rok wykonujesz prac, za ktr nikt Ci NIE paci.
NIE mwmy o tym, jak si czujesz, godzc si na co, co kci
si z Tob.
NIE mwmy wreszcie o tym, jak mwi NIE, bo Ty doskonale
potrafisz to robi. Posiade t umiejtno w pierwszym roku swojego
ycia.
NIE mwmy o tym, bo NIE chc o tym mwi. Chc zaproponowa Ci co zgoa innego.
Chc bowiem, abymy porozmawiali o tym, jak pomaga.
Tak! Pomaga, poniewa wiem, jak wane jest dla Ciebie bycie
w porzdku, jak wane s dla Ciebie relacje midzyludzkie, jak wane
jest dla Ciebie czyste sumienie, jak wani s dla Ciebie inni ludzie,
jak wany jest wity spokj.
Wiem take, e za nic w wiecie NIE chciaby tego straci.
NIE bd Ci wic prosi, aby dzisiaj chocia sprbowa powiedzie NIE, bo NIE chc po raz kolejny przymusza Ci do czego,
co jest sprzeczne z Tob.
Poprosz Ci wic o pomoc.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Prosz Ci o pomoc, prosz o bycie w porzdku, o koleestwo, trosk, empati i kreatywno.

Jest bowiem kto potrzebujcy, kto, komu trzeba pomc, trzeba,
bo inaczej zagubi si, straci kontrol nad wasnym yciem, zacznie
obwinia siebie i ten kto bardzo potrzebuje Twojej pomocy.
Mam nadziej, e take tym razem NIE odmwisz i zechcesz
pomc jeszcze tej jednej i jedynej osobie zechcesz pomc sobie!
Tak, pomc sobie, bo wanie w ten sposb postrzegam asertywno.
Ale NIE tylko sobie, poniewa w ten sposb pomoesz te innym.
Bdziemy jednak mwi o tym, jak pomaga w sposb uczciwy
i NIEwymuszony. Pomaga z zaangaowaniem i chci, bo co to za
pomoc, kiedy jest wymuszona, co to za zaangaowanie, kiedy czujesz, e si zmuszasz, co to za uczciwo, kiedy opiera si na niedopowiedzeniach
Bdziemy mwi wic o aktywnej, prawdziwej pomocy pomocy penej oddania, zaangaowania i odpowiedzialnoci. Pomocy,
ktra pozwala innym decydowa o sobie, pomocy, ktra daleka jest
od kamstwa i faszywych przekona.
Pozwl wic, e przyjrzymy si pewnym zasadom, ktre pozwol
Ci nie wanie tak pomoc, jak chcesz nie i jakiej oczekuj od
Ciebie inni.
Ratownicy medyczni przedstawiciele jednego z najbardziej
powaanych i szanowanych zawodw na wiecie posikuj si
w swojej pracy pewn zasad, ktra wspiera rzetelne i skuteczne niesienie pomocy innym.
Mianowicie ratownik medyczny, zanim przystpi do udzielenia
pomocy, jest zobowizany do tego, by zadba o jedn rzecz wasne
bezpieczestwo.
Po co komu ratownik, ktrego podczas akcji spotyka niebezpieczestwo, razi prd, ogarnia poar albo ktry zostaje napadnity przez
przeywajc szok ofiar wypadku.

113

114

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

W imi tej zasady ratownik ma prawo odstpi od udzielenia pomocy, jeeli takowa bezporednio zagraa jego bezpieczestwu.
Chc Ci zaproponowa, aby Twoja przygoda z asertywnoci
oparta bya wanie na tej zasadzie pom sobie, zanim pomoesz
innym, pamitajc, e masz prawo odmwi, jeeli spenienie proby
godzi w Ciebie.
Zadbaj o wasny komfort, wasne bezpieczestwo, bo dopiero wtedy
moesz prawdziwie pomc innym.
Po co komu pomoc kogo, kto NIE zadba o wasne bezpieczestwo, moe przecie nawali, kiedy najbardziej bdzie potrzebny.
Po co komu pomoc kogo, kto pomaga, chocia pomc NIE chce.
Prawdziwa pomoc to czynna pomoc, tzn. pomoc, ktra NIE zagraa Tobie, NIE rani Ci, NIE wywouje poczucia wykorzystania i niesprawiedliwoci dziejw.
Pomagaj z zaangaowaniem, uczciwoci i empati, ktre s
w Tobie, a NIE z zakamanym wyrazem twarzy, uciekajcym spojrzeniem, zoci wyraan za zamknitymi drzwiami, zoci, ktra
przekada si na samopoczucie Twoich bliskich.
Tak, zakamanym. Bo godzenie si na co, na co nie masz ochoty,
dla mnie rwnoznaczne jest z kamstwem okamywaniem innych.
Skd inni maj wiedzie, jakie s Twoje potrzeby, plany i oczekiwania.
Jeste jedyn osob, ktra moe powiedzie TAK, jeste jedyn
osob, ktra moe powiedzie NIE. Godzc si na co, na co nie masz
ochoty, wiadomie wprowadzasz innych w bd.
Pozwl innym decydowa o samych sobie, pozwl samodzielnie
reagowa, przesta zakada, e wiesz lepiej od innych, co jest dla nich
dobre. Czy tego chcesz, czy NIE, NIE masz wpywu na czyje uczucia.
Twoje NIE nikogo NIE urazi, dopki ten kto nie zgodzi si na to.
W tym rozdziale uyem NIE wicej ni 30 razy tylko od
Ciebie zaley, czy jestemy nadal kolegami.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Pamitaj, e jednorazowa odmowa nie moe zniszczy prawdziwej,

trwaej relacji, oznaczaoby to bowiem, e opiera si ona tylko na
Twojej pomocy i jako taka byaby przecie bezwartociowa.
Zaley mi na Twoim bezpieczestwie, zaley mi na tym, aby mia
si i ochot pomaga innym, dlatego pozwl, e opowiem Ci pewn
histori.
Histori, ktra, mam nadziej, pomoe Ci ostatecznie pogodzi
dwie z pozoru sprzeczne ze sob potrzeby trosk o swoje granice
i trosk o innych. Potrzeby, ktrych pogodzenie pozwoli Ci pozby
si tego najwikszego hamulca asertywnoci poczucia winy.
Nie dam ci odpisa, bo nigdy si tego nie nauczysz, ale z chci
ci to wytumacz zwyk mawia pewien mody student w obliczu
bagalnych prb swoich kolegw niekoniecznie przygotowanych
do zaj.
Broni w ten sposb siebie, broni wasnych wartoci, wykazywa
te trosk o innych. Prawdziw.
Zachowywa rwnowag. Rwnowag, ktra jest podstaw asertywnoci. Jeden z najwikszych autorytetw moralnych w historii
polskiego narodu, czowiek, ktry pomg zmieni oblicze ziemi
tej ziemi Karol Wojtya, papie Polak, Jan Pawe II.
Bdc studentem, nie wiedzia zapewne, e to asertywno, ale
wiedzia zapewne, e tak jak inni maj prawo prosi o pomoc, tak
on ma prawo proponowa pomoc.
Wiedzia, e pomoc jest procesem czynnym, ulego za kamstwem.

Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia relacji?

Czy wiesz, e Bugarzy, kiedy mwi nie, kiwaj gow na tak?
Jak gosi ludowa legenda, zwyczaj ten powsta w czasie panowania
Turkw w Bugarii, kiedy miejscowa ludno musiaa zmaga si
z problemem przymusowej islamizacji.

115

116

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Procedura islamizacji bya nad wyraz uproszczona.

Turecki onierz przykada n do garda Bogu ducha winnego
Bugara i pyta: Przejdziesz na islam?.
Ruch gowy na nie podcina gardo, wic Bugarzy zaczli
mwi nie kiwajc gow na tak.
Pisz o tym, poniewa ta bugarska legenda przypomina mi sposb,
w jaki cz ludzi odmawia innym wykonania niewygodnych rzeczy,
posikujc si strategi, ktr nazywam take strategi ciotki z omy
Wiesz, bardzo chtnie, ale nie mog, bo przyjechaa do mnie
ciotka z omy (podczas gdy ciotka suy jako zgrabna ciema).
Nie mog zosta po godzinach w pracy, bo mam ju umwion
wizyt u lekarza.
Wybacz, ale nie mog z tob rozmawia, bo wanie wychodz,
jestem umwiony.
Yyyyy, wiesz, nie bardzo mog... Yyyyy ten tego... Przychodzi
hydraulik....
Nie mog ci pomc, nie poycz ci pienidzy, bo sam nie mam
Wiesz, jak teraz jest.
To bardzo ciekawe zjawisko na pierwszy rzut oka skuteczne, bo
osoba, ktra Ci prosi, zazwyczaj odpuszcza sobie.
Na pierwszy rzut oka nie masz nawet problemu z odmawianiem.
Na pierwszy.
Poniewa, podobnie jak w przypadku bugarskich chopw, to Ty,
zyskujc, tracisz.
Ja wiem, e to bywa skuteczne, ja wiem, e zazwyczaj proszcy
odpuszcza sobie, ja wiem, e to ju nawyk, lecz jest w tym wszystkim
kilka maych ale.
Nie zrozum mnie le, nie chc pisa o moralno-etycznych aspektach kamstwa.
Nie znam bowiem osoby, ktra przynajmniej raz w yciu nie
skamaaby. Nie czuj si uprawniony do ocen moralnych.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Nie o to mi chodzi. Waniejsze s konsekwencje. Raz, e prawda

moe wyj na jaw. Dwa, e kamstwo to negatywne emocje dla Ciebie.
Nie dowiadczasz moe poczucia winy, odczuwasz za to przypieszone ttno, pustk w gowie, nie wiesz, co zrobi z oczami, Twj organizm jest pobudzony, czujesz, e zaczynasz mwi szybciej, by moe
nawet czujesz si gorszy, tumaczc si przed drugim czowiekiem.
To jednak nie wszystko.
Wane s take konsekwencje takiej odmowy w wietle uczenia
innych, jak chcemy by traktowani, w wietle nadrzdnej zasady asertywnoci podejmowania samodzielnych decyzji.
Nie mog to informacja o naszej podatnoci na zewntrzny
wpyw bardzo daleka od samodzielnej decyzji.
Nie mog to przecie wskazanie zewntrznego problemu, ktry
uniemoliwia spenienie proby.
Nie mog to take niewiadome zaproszenie do negocjacji.
Bardzo niebezpieczne. Poniewa kto moe zaproponowa Ci pomoc
w rozwizaniu zewntrznego problemu, a ta wywoa w Tobie zobowizanie np. do spenienia proby (no bo przecie kto chcia Ci
pomc).
Twoje bugarskie nie (czyli: nie mog, hydraulik, ciotka z omy,
sam nie mam pienidzy) to wreszcie przyzwolenie na dalsze proby
taka odmowa uczy bowiem innych, e nie ma sprawy.
Bugarzy, kiwajc na tak, moe zachowywali ycie, jednak przekazujc bdny komunikat, sprawiali wraenie, e robi to z niekaman ochot, przez co wikali si w bdne koo dalszych niewygodnych i bolesnych da.
W sumie trudno im si dziwi.
Mam jednak nadziej, e Twoje dzisiejsze dylematy maj mniejszy
kaliber.
Na szczcie Ty masz moliwo nauczy innych, jak chcesz by
traktowany, nie czujc przy tym zaenowania ani poczucia winy, a jednoczenie dbajc o trwao relacji.

117

118

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jeeli take do Ciebie przyjeda czasami ciotka z omy lub

czujesz n na gardle w obliczu krzywdzcych Ci prb, oto najprostsza procedura, dziki ktrej bdziesz w stanie budowa naprawd
satysfakcjonujce relacje, uczc innych, jak naley Ci traktowa, oraz
unikniesz tej dobrze Ci znanej zgagi, gdy godzisz si na co, na co
nie masz ochoty.
Nie

To pierwszy krok. Prosz, nie myl go z yyyyy, ten teges no nie

bardzo, bo moe to bywa skuteczne, ale brakuje tu Twojej samodzielnej decyzji.
Jeeli jest Ci przykro lub odmowa jest dla Ciebie trudna, powiedz,
co czujesz.
Powiedz: przykro mi, bo to nie usprawiedliwianie si ani tumaczenie, to sposb na autentyczno, Twoja ludzka twarz. Ma prawo
by Ci przykro.
Powiedz to zwaszcza wtedy, gdy chcesz pomc, ale po prostu nie
moesz. Asertywno to przecie pomoc czynna. To bardzo dalekie
od poczucia winy.
Obszar odmowy

Kolejnym krokiem jest precyzyjne wskazanie przez Ciebie obszaru

Twojej odmowy.
Pamitasz metod audiodeskrypcji z rozdziau 4.?
Warto posuy si ni po raz kolejny. Opisz wic obszar odmowy w sposb konkretny, widoczny, obiektywny i policzalny.
Im bardziej obszar odmowy bdzie precyzyjny, tym atwiej bdzie
go przyj Twojemu rozmwcy.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Przekae mu bowiem komunikat, e nie odrzucasz jego jako osoby,

nie chcesz jedynie zrealizowa jego proby, jego pomysu na pomoc.
Zwr uwag na ponisze przykady:

Nie zostan po godzinach w pracy zamiast: Nie dam sob

manipulowa.
Nie poycz ci pienidzy zamiast: Nie jestem kas
zapomogowo-poyczkow.
Nie popr twojego pomysu zamiast: Nie bd uczestniczy
w machlojkach.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad zamiast:
Nie udawajmy kochajcej si rodzinki.

Precyzyjne opisanie obszaru odmowy przyniesie Ci korzyci, nawet

gdy masz do czynienia z ewidentn manipulacj lub kolejn z rzdu
prob o pomoc, ktra zakada, e jak zwykle co zrobisz za kogo.
Pozwoli Ci bowiem ostudzi emocje, pozwoli Ci bowiem skupi si
na bezspornych faktach.
Teraniejszo jest bezdyskusyjna. Odwoanie do teraniejszej proby wzmocni skuteczno Twojej decyzji. Unikniesz bowiem pyta typu:
Dobra, dobra, powiedz mi, kiedy musiae co robi za mnie?.
Uzasadnienie

Kolejny krok Twojej odmowy to krtkie, prawdziwe uzasadnienie

Twojej decyzji.
Psychologowie spoeczni dowiedli, e obecno uzasadnienia
wzmacnia skuteczno komunikatu o blisko 30% (nawet wwczas,
gdy jest ono nielogiczne w synnym eksperymencie Elli Langer
studenci czekajcy w kolejce do ksero podobnie chtnie wpuszczali
bez kolejki osob, ktra prosia o przepuszczenie, mwic, e bardzo
si pieszy, jak i wtedy, gdy prob sw podpieraa uzasadnieniem
bo musz zrobi ksero).

119

120

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Wykorzystaj wic uzasadnienie, aby wzmocni swj przekaz.

Pamitaj jednak, e uzasadnienie nie jest argumentem, poniewa
odmowa to nie proba, odmowa nie jest przekonywaniem. Odmowa
jest decyzj (Postanowiem zamiast: Zrozum mnie, prosz).
Prawdziwe uzasadnienie jest wyrazem Twojej decyzyjnoci uczy
innych, e to Ty podejmujesz decyzje.
Prawdziwe uzasadnienie pozwoli Ci zachowa wewntrzny spokj.
Sawetne czuj si gorszy od innych jedno z najczstszych
ograniczajcych ludzi przekona wynika na og z nadmiernej potrzeby tumaczenia si lub posikowania si kamstwem.
Prosz, pamitaj take, e uzasadnienie nie jest konieczne. Pamitaj, e masz prawo nie zdradza motyww swoich decyzji, jeeli
nie masz na to ochoty.
Mimo wszystko zachcam Ci do tego. Uzasadnienie to wyraz szacunku wobec innych. Od dziecka lubimy przecie wiedzie dlaczego.
Uzasadnienie to motyw Twojej decyzji i jako taki moe by oglny
lub odwoywa si do Twoich uczu.
Pozwl, e wrcimy do naszych przykadw.

Nie zostan po godzinach w pracy, poniewa mam inne plany.

Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie lubi tego robi /
poniewa nie oddajesz ich w terminie.
Nie popr twojego pomysu, poniewa byoby to dla mnie
bardzo kopotliwe.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad, poniewa
mamy inne plany.

Mamy inne plany?

Ju sysz Twoje pytanie.
A co, jeeli kto spyta mnie: A jakie to plany?. Przecie zaraz
usysz o lekcewacym stosunku do pracy, o tym, e nie mona na
mnie liczy, bo nie chc spotka si z matk, ojcem, teciow czy
szwagrem.
Bardzo dobre pytanie. Pozwl, e powicimy mu zatem chwil.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Oczywicie usyszysz. Usyszysz, jeeli na nie odpowiesz.

Jeeli jednak wykonae wiczenia w rozdziale 4., wiesz ju, jak
sobie radzi.
Pamitaj, e nie musisz odpowiada na pytania, to wcale nie jest
nieuprzejme. Ty rwnie masz prawo oczekiwa uprzejmoci wobec
siebie i niezadawania Ci krpujcych Ci pyta. Take tutaj obowizuje zasada masz prawo zachowa milczenie, bo wszystko, co powiesz, moe zosta uyte przeciwko tobie.
Bardzo lubi okrelenie mam inne plany, wic pozwl, e odpowiem na kolejne pytanie: No dobrze, ale jak mi si po prostu nie
chce i nie mam nic w planach, chc po prostu posiedzie w domu,
w kapciach przed telewizorem, czy to nie bdzie kamstwo?.
Wedug mnie nie. Odpoczynek czy potrzeb prywatnoci postrzegam bowiem take jako czynno zaplanowan. W szkole, na uczelni,
w pracy spdzamy znaczn cz naszego ycia. Aby mie energi
do dziaania, musimy take wypoczywa, czyli zaplanowa, e nie
robimy nic, podj tak decyzj.
Jedna z uczestniczek mojego szkolenia zwyka odpowiada zapraszajcej j na obiad teciowej, e nie przyjedzie, bo ma dzie wewntrzny, mylc o kapciach, papilotach i telewizorze.
A Tobie co podpowiada Twoja kreatywno?
Podtrzymanie kontaktu czynna pomoc

To prawdopodobnie najwaniejszy krok asertywnej odmowy.

Pozwoli Ci on zrealizowa pozytywn intencj, ktra dotychczas moga krpowa Ci rce ch bycia pomocnym, ch bycia
w porzdku wobec innych, intencj, ktra nieraz sprawiaa, e godzie si na co, na co nie miae ochoty, bo tak byo lepiej.
Ten krok pomoe Ci czu si osob pomocn, uwolni Ci od
wyrzutw sumienia i poczucia winy, pomoe Ci okaza trosk wobec
innych, pomoe Ci zadba o trwao relacji.

121

122

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Trzy pierwsze kroki byy bowiem trosk o Ciebie. Trosk o wasne

bezpieczestwo.
Dopiero teraz moesz pomaga aktywnie, dopiero teraz moesz
pomaga skutecznie.
Czas wic na aktywn pomoc.
Pomoc wynikajc z Twojej potrzeby, Twojego zaangaowania,
a nie zobowizania czy lku przed win.
Jak wic to zrobi? Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia
relacji?
Pamitaj po prostu, e tak jak inni maj prawo prosi, Ty masz
prawo proponowa.
Co to oznacza?
O ile prawidowo wykonae trzy pierwsze kroki, z pewnoci zauwaye, e gwnym przesaniem asertywnej odmowy nie jest odrzucenie rozmwcy, tylko niewyraenie zgody na realizacj jego pomysu
na pomoc z Twojej strony.
O ile wic zaley Ci na relacji, zaproponuj po prostu wasny pomys
realizacji oczekiwanej od Ciebie pomocy.
Powrmy wic do naszych przykadw.

Nie zostan po godzinach w pracy, poniewa mam inne

plany, ale mog wykona zadania, o ktre mnie prosisz,
np. w poniedziaek, jestem wtedy mniej obciony.
Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie lubi tego robi /
poniewa nie oddajesz ich w terminie, ale by moe jestem
w stanie ci pomc w inny sposb.
Nie popr twojego pomysu, poniewa byoby to dla mnie bardzo
kopotliwe, ale jeeli zgodziby si wprowadzi zaproponowane
przeze mnie poprawki, to moesz na mnie liczy.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad, poniewa mamy
inne plany, zdzwomy si w przyszym tygodniu i pomylimy,
co moemy razem zrobi.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Zwr uwag na ostatni przykad.

Podtrzymanie kontaktu nie musi oznacza wcale zobowizania do
jakiegokolwiek dziaania, wystarczy zapewnienie o chci podtrzymywania relacji. To bardzo wiele. Oznacza to przecie, e inni s dla Ciebie wani. Tobie pozostawia za furtk.
wiczenie Asertywna odmowa

Zamie ponisze przykady odmowy nieasertywnej na odmow asertywn. Pamitaj o precyzyjnym okreleniu obszaru odmowy, krtkim
i prawdziwym uzasadnieniu oraz zaoferowaniu aktywnej pomocy.
Sytuacja

Odmowa
nieasertywna

Znajomy prosi Ci o poyczenie

300 z. Ty jednak nie masz
w zwyczaju poycza pienidzy.

Bardzo chtnie,
ale sam nie
mam.

Szef w pracy prosi Ci o wykonanie

Mam strasznie
dodatkowego zadania niewchodzcego duo pracy,
w zakres Twoich obowizkw.
moe poprosisz
kogo innego.
Znajomy chce skorzysta z Twojej
pomocy zwizanej z wykonywanym
przez Ciebie zawodem (naprawy
komputera, wypenienia PIT-u,
napisania CV). Ty jednak jeste
po prostu zmczony.

Sam nie jestem

w tym za dobry.

Kolega z pracy prosi Ci o pomoc

w wykonaniu jego pracy (np. raportu
kwartalnego), poniewa bardzo
sobie ceni Twoje spostrzeenia.
W praktyce wiesz dobrze, i bdziesz
musia wykona raport jak zwykle
za niego.

Mam strasznie
duo pracy,
poza tym nie
jestem w tym
dobry. Sam
popeniam
bdy.

Dzwoni do Ciebie znajomy i informuje

Ci, e bdzie u Ciebie za 15 minut.
Ty nie masz ochoty na niczyj wizyt.

No przykro mi,
ale wanie
wychodz.

Odmowa
asertywna

123

124

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jak radzi sobie z nachalnymi ludmi?

W trakcie mojego pierwszego treningu asertywnoci braem udzia
w scence, w ktrej moim zadaniem byo odmwi koledze poyczenia
pienidzy.
Bya to sytuacja nad wyraz prawdziwa, poniewa w tamtym okresie miaem z tym duy problem i nie brakowao mi kolegw, ktrzy
traktowali mnie jak kas zapomogowo-poyczkow z bardzo atrakcyjnym oprocentowaniem 0% w skali wiecznoci.
Pocztek by atwy: Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie oddajesz mi w terminie.
Za chwil czekao mnie jednak prawdziwe wyzwanie.
Ja wiem, ale tym razem to wyjtkowa sytuacja, tylko na ciebie mog
liczy, nie poradz sobie, jak mi nie pomoesz, ej, no nie bd taki,
przysigam, tym razem oddam w terminie, a tak w ogle to ostatni raz,
koledze nie pomoesz?
Byem konsekwentny, usilnie staraem si znale kontrargumenty,
jednak szybko zauwayem, e kade moje sowo potguje nachalno
argumentw mojego kolegi, a ja zaczynam si gubi.
Nie wiedziaem, dlaczego tak si dzieje, nie wiedziaem take, e
popeniam bd.
Powiedzmy to sobie szczerze. Opisana wyej procedura asertywnej
odmowy nie zawsze bdzie skuteczna. Nie zawsze spotkasz ludzi,
ktrzy zrozumiej Ci za pierwszym razem.
Spotkasz zapewne ludzi, ktrzy bd Ci za wszelk cen prbowali przekona, czasami bd nawet bardzo nachalni, posikujc si
mniej lub bardziej emocjonalnymi chwytami.
Warto wic, by w podobnych sytuacjach wiedzia, jak sobie radzi.
Narzdziem, ktre pozwoli Ci radzi sobie z podobnymi sytuacjami,
jest powszechnie znana technika zdartej pyty, ktr wwczas zaproponowa mi trener prowadzcy szkolenie.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Technika zdartej pyty polega na kilkakrotnym powtrzeniu odmowy, jednak w zastosowaniu tej metody czai si kilka niebezpieczestw. Dlatego pozwl, e przyjrzymy jej si znacznie szerzej.
Z dowiadczenia wiem, e wiele osb w obliczu nachalnych prb
zaczyna si irytowa, za kadym kolejnym razem starajc si intensywniej zaznaczy swoje stanowisko, tracc przy tym nerwy, dajc si
ponie emocjom lub dla witego spokoju po prostu przystaje na
co, na co nie ma ochoty.
Powd emocjonalnej reakcji (Guchy jeste czy co?), powd
zniecierpliwienia (Ile razy mam mwi NIE?) przy wielokrotnym
powtarzaniu odmowy jest jednak prosty.
Wynika z bdu, jaki ja take popeniem.
Bd ten polega na oczekiwaniu zakoczenia trudnej dla nas sytuacji przez kogo innego, wynika z oczekiwania podjcia decyzji za nas,
wynika bowiem z oczekiwania zrozumienia nas.
Odmowa by moe skutkuje, pozostaje jednak niesmak, by moe
pada kilka sw za duo.
Aby wic zapewni Ci maksymalny komfort uytkowania techniki
zdartej pyty, aby zapewni Ci komfort w obliczu nachalnych prb,
pozwl, e przyjrzymy si istocie tej metody, odwoujc si do jej metaforycznego zakresu, tzn. tego, jak dziaa zdarta pyta.
Najwygodniej bdzie zilustrowa mechanizm zdartej pyty za pomoc muzyki.
Nigdy nie pamitam hitw lata, posu si wic przykadem
utworu, o ktrym byo gono take przez skrajnie szokujc krtkowzroczno specw od marketingu pewnej firmy, ktra wypucia
na rynek cmentarne znicze z pozytywk: Wsta, powiedz: nie jestem sam.
Adapter odtwarzajcy zdart pyt za kadym razem odtwarza identyczny dwik.
Nie powie spie mioci, nie powie spie mioci, nie powie spie
mioci brzmi wic za kadym razem identycznie, dwiki nie s

125

126

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

goniejsze ani cichsze, dusze ani krtsze, a my dziki temu mamy

szans usysze przesanie Michaa Winiewskiego raz jeszcze.
Dlaczego o tym pisz?
Pisz o tym, poniewa istot skutecznoci techniki zdartej pyty,
a zarazem jej najczciej ignorowanym elementem, s jej waciwoci
dwikowe.
Odmowa w obliczu natarczywej proby powinna wic za kadym
razem brzmie identycznie: winna by wypowiedziana identycznym
tonem i z identyczn tonacj. Powinna te zawiera pauzy.
Twj ton, Twoja intonacja oraz pauzy s niczym innym jak wyrazem Twojej decyzji, nie musisz przecie nikogo przekonywa, nikt nie
musi niczego rozumie ani na nic wyraa zgody. Nie musisz si
take irytowa, poniewa Ty tylko przekazujesz informacj o podjtej
ju decyzji.
Powtrzenie pozwala Ci opanowa emocje, a drugiej stronie pozwala zrozumie, e decyzja jest nieodwoalna. To niewtpliwa korzy
dla Ciebie. Dbasz w ten sposb o swj spokj.
Zapytasz zapewne, ile razy powiniene powtrzy swoj odmow.
Ilo zaley od Ciebie, moesz powtrzy j 2 4 razy, jednak
znacznie waniejsza od iloci jest wiadomo, e to do Ciebie naley
ostatnie sowo.
2 4 razy pozwol Twojemu rozmwcy usysze Twj przekaz,
jeeli wczeniej go nie zrozumia.
Jeeli jednak nie rozumie go dalej, to problem nie naley ju do
Ciebie.
Zrobie wszystko, co moge. Jeeli to nie skutkuje, zmie temat,
zakocz niewygodn dla Ciebie rozmow albo wyra swoje emocje
w obliczu nachalnych prb.
Podejmij decyzj, a zyskasz spokj.
Moe zyskasz miano spa mioci szczliwie jednak nikt nie
wie, co to waciwie znaczy.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro

Koczc rozwaania na temat asertywnej odmowy, warto zwrci
uwag take na sposb radzenia sobie z wyjtkowo nachalnymi ludmi,
z tzw. zawodowymi proszcymi kolegami w pracy po 63 razy
dziennie proszcymi Ci o zszywacz, dziurkacz, kartk, dugopis,
samozwaczymi parkingowymi obiecujcymi przypilnowa Twojego
samochodu, zbierajcymi na lekarstwa lub szklank chleba, ktrych
moesz spotka np. na dworcach kolejowych w caej Polsce, osobami
myjcymi szyby na skrzyowaniach. Wszystkimi ludmi, ktrzy nie
rozumiej zwykego NIE i ktrzy, spotykajc si z Twoj decyzj, zaczynaj Ci atakowa.
Musz Ci jednak ostrzec. Metoda, ktr chc Ci zaproponowa,
jest jak prawdziwy kebab naprawd ostra, a na dodatek w cienkim
ciecie, nie zawiera bowiem nic, co mogoby zneutralizowa jej smak.
Proponuj Ci j jako sposb radzenia sobie w sytuacjach krytycznych, gdy wszystkie inne metody zadbania o swoje terytorium oka
si nieskuteczne lub po prostu nie bdziesz widzia sensu ani potrzeby
ich wykorzystania.
Pamitaj jednak, e jej zastosowanie zawsze piecze. Uywaj jej wic
w ostatecznoci jako samoobrony.
Pamitaj o tym, by serwowa j tylko wobec osb, z ktrymi nie zamierzasz tworzy relacji, a ktrych natarczywo prb godzi w Ciebie,
kci si z Twoimi wartociami, uderza w Twoje poczucie przyzwoitoci.
Pamitaj take, e ocena potrzeby jej wykorzystania zaley tylko
od Ciebie.
Ju za chwil podam Ci przepis. Jednak pozwl, e najpierw dam
Ci pewien przykad.
Nie wiem jak Ty, ale ja mam tak zasad, e nie pomagam finansowo ludziom zbierajcym na ulicy. Jestem przekonany, e w ten sposb potguj ich wyuczon bezradno. Zazwyczaj mwi NIE. I to
wystarcza.

127

128

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jednak czasami musz posuy si asertywn odmow w cienkim

ciecie na ostro, poniewa zachowanie mojego rozmwcy wywouje
we mnie nie tylko zdziwienie, ale take sprzeciw.
Wracaem kiedy z rannych zakupw, gdy chwiejnym krokiem
podszed do mnie znany z widzenia w obrbie sklepu miejscowy
ssiad.
Kierowniku, ssiedzie, jest taka proba, na lekarstwo mi brakuje,
kierownik dorzuci do wina, w pitek dostaj rent, oddam. Nie wiem,
co mnie przekonao, bo na alkohol nie daj by moe szczero, by
moe zapewnienie zwrotu zgodziem si. Miaem pod rk 2 z,
wic wspomogem zakup lekarstwa, w duchu liczc si z tym, e
zwrotu nie bdzie.
Po tygodniu, kiedy znw wracaem z zakupw, pod tym samym
sklepem podszed do mnie ssiad.
Kierowniku, ssiedzie, ja kierownikowi jestem winny 2 z.
Wyobra sobie moje zdziwienie. Piknie. Peen szacunek. Miaem
zajte rce, nie chciao mi si siga do portfela, a i gest mnie uj,
powiedziaem wic: Na zdrowie, ssiedzie, na wieczne nieoddanie, majc nadziej na odwzajemnienie szacunku.
Usyszaem jednak: Kierowniku, to poycz jeszcze 2 razem
bdzie 4.
Przy caym moim uwielbieniu asertywnoci nie wyobraam sobie
mojej odpowiedzi w stylu: Nie, nie dam panu 2 z, poniewa ju
w zeszym tygodniu poyczy pan ode mnie 2 z, a tak na marginesie
jestem przeciw prowadzeniu dziaalnoci gospodarczej bez odprowadzania nalenych podatkw, a w ten sposb postrzegam paskie
dziaania w obrbie sklepu, ale jeeli askawy pan sobie yczy, by
moe mog panu pomc w inny sposb. Oferuj pomoc przy rejestracji dziaalnoci gospodarczej.
W ruch posza asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro.
Strategia jest bardzo prosta. Prosta jak kebab. Zawiera dwa
skadniki.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Oto przepis dla Ciebie.

Skadnik 1. Nie to raptem ciasto, krtka, szybka decyzja.
Wyrazistoci strategii nadaje skadnik drugi sos. Bardzo ostry.
Skadnik 2. I pomyl dlaczego nie.
Zwr uwag na istot drugiego skadnika, ktry stanowi przeniesienie odpowiedzialnoci za Twoj odmow na drug stron.
Technik t znam z ksiki Strategia ostra jak pepperoni Jensa
Weidnera (Onepress, 2007) i poradziem wykorzysta t metod
jednej mojej znajomej, ktra miaa w pracy problem z notorycznie
proszcym o drobne rzeczy koleg zszywacz, dziurkacz, pinezki,
kartki, post-itki itp. stanowiy dla niego bowiem sens ycia.
Niby nic, ale ile razy dziennie mona sysze: Kasiu, czy moesz mi
poda zszywacz, Kasiu to, Kasiu tamto.
Dotychczasowe podawanie, dotychczasowa ulego ustpiy miejsca: Nie, i pomyl dlaczego nie. Ale to by dopiero pocztek.
Z relacji Kaki wiem, e znajomy nie tylko odpuci, ale przez kilka
chwil gowi si, dlaczego tak si stao.
Nie podaa mi zszywacza, bo wczoraj, kiedy szedem na obiad,
nie zaproponowaem ci wsplnego wyjcia? brzmiao pytanie.
Nie padaa odpowied.
A moe dlatego, e w zeszym tygodniu skrytykowaem twj
pomys?. Nie brzmiaa odpowied, a z kad kolejn problem coraz mniej nalea do Kaki. Dobre, prawda?
Na zakoczenie mam do Ciebie prob.
Nie stosuj tej metody wobec swoich bliskich, wobec osb, na
ktrych Ci zaley, nie stosuj jej wobec swojego szefa
Nie powiem Ci dlaczego.
Powiem Ci NIE, i pomyl dlaczego NIE.

129

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Rozdzia 3. Pewno siebie, czyli jak zyska zdrowy

szacunek do siebie i innych? .................... 57
Jak zyska pewno siebie? ............................................................... 59
Co Ci da wiadomo wasnych zalet? .............................................. 64
Jak z yczliwoci wobec siebie postrzega wasne wady? ................ 68
O wstydzie, kompleksach i o tym, czy wada moe by zalet,
czyli nie jeste naiwny, jeste ...................................................... 73
Rozdzia 4. Jak wyraa uczucia
i zapobiega konfliktom? ......................... 81
O czym warto pamita,
by Twoje emocje pracoway na Twoj korzy? ............................. 81
Jak nauczy innych, jak maj Ci traktowa? ................................... 88
Czuj ........................................................................................... 88
Kiedy Ty ...................................................................................... 91
Oczekuj ..................................................................................... 94
Jeeli tego nie zrobisz, bd zmuszony ................................. 102
Dziaanie ................................................................................... 104
Komunikat JA procedura rozszerzona ................................. 104
Kiedy nie warto by asertywnym, czyli zanim powiesz ............... 105
Lista kontrolna asertywnoci ........................................................... 109
Rozdzia 5. Jak odmawia bez poczucia winy? ............111
Poznaj kogo, kto potrzebuje Twojej pomocy ................................ 111
Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia relacji? ....................... 115
Nie ............................................................................................. 118
Obszar odmowy ........................................................................ 118
Uzasadnienie ............................................................................. 119
Podtrzymanie kontaktu czynna pomoc ................................ 121
Jak radzi sobie z nachalnymi ludmi? ........................................... 124
Asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro .............................. 127
Rozdzia 6. Jak radzi sobie z opiniami innych? ..........131
Jak radzi sobie z krytyk? .............................................................. 133
Ocena formalna ......................................................................... 134
Ocena merytoryczna i decyzja ................................................... 136

Spis treci

Jak nie da si wcign do gry? ..................................................... 139

Wyraenie emocji ...................................................................... 142
Powtrzenie zdania rozmwcy .................................................. 142
Proba o uzasadnienie ............................................................... 143
Jako czowiek uczciwy na pewno mnie zrozumiesz ............... 144
Niezbdnik na imprezach rodzinnych,
czyli jak radzi sobie z dobrymi radami? ...................................... 147
Rozdzia 7. Jak wyraa uczucia pozytywne
i przyjmowa komplementy? ...................151
Dlaczego warto wyraa uczucia pozytywne? ................................. 151
Jak budowa lepsze relacje,
jak wyraa uczucia i emocje pozytywne? .................................... 153
Jak przyjmowa komplementy, nie doszukujc si drugiego dna? .... 157
Rozdzia 8. Jak zadba o swoje prawa
z szacunkiem do siebie i innych? ..............163
Poznaj swoje prawa ......................................................................... 163
Upomnij si o swoje, czyli jak respektowa swoje prawa? .............. 166
Rozpoznanie .............................................................................. 168
Przygotowanie ........................................................................... 168
Dziaanie ................................................................................... 170
Masz prawo prosi .......................................................................... 171
Asertywna proba ...................................................................... 173
Teraz Twoja kolej ................................................179
Dodatek A FAQ ..................................................181
Czy uda mi si zmieni? .................................................................. 181
Kiedy nastpi zmiana? .................................................................... 184
Czy asertywno nie sprawi, e przestan by sob? ...................... 185
Czy moje otoczenie nie odsunie si ode mnie? .............................. 187
Jak by asertywnym wobec bliskich? ............................................... 188
Jak odmawia dzieciom? ................................................................. 191
Przeprasza czy nie przeprasza? .................................................... 193
Gdzie mog si tego nauczy? ........................................................ 194

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Asertywno i rozwj osobisty, czyli jak zyska harmoni

w yciu prywatnym i zawodowym oraz zdrowy szacunek
do siebie i innych? .................................................................. 195
Co robi, gdy asertywno nie zadziaa? ......................................... 196
Nie podje dziaania, ale chcesz wiedzie,
co robi, gdy Ci nie wyjdzie .................................................... 196
Podje dziaanie, nie wyszo, bo ja tak robi,
tylko troch inaczej ............................................................... 197
Podje dziaanie (wzorowo), nie masz rezultatw .................. 199
Dodatek B Asertywno w pracy .............................203
Asertywny pracownik ...................................................................... 206
Z kim jedziesz na imprez firmow? ......................................... 206
Jak poprosi o podwyk? ......................................................... 209
Asertywny szef ................................................................................. 214
Asertywne informacje zwrotne, czyli jak wyzwala inicjatyw,
mie wicej czasu i budowa autorytet szefa? ........................ 214
Asertywno w sprzeday i w obsudze klienta ............................... 220
Jak radzi sobie z wulgarnym i agresywnym klientem? ............. 222
Jak odmawia klientom? ........................................................... 227

Rozdzia 5.
JAK ODMAWIA BEZ POCZUCIA WINY?

Poznaj kogo, kto potrzebuje Twojej pomocy

wity spokj, niepewno, tak naturalna potrzeba bycia w porzdku,
a moe lk przed poczuciem winy nakazay Peterowi zgodzi si na
spenienie proby siedzcego obok kolegi.
NIE mam siy si z tob spiera, rb, jak chcesz odpar
w kocu, ulegajc kolejnym argumentom.
Mg poczu ulg, to w kocu nic wielkiego. NIE warto spiera
si o tak bahe rzeczy, waciwie nic mnie to NIE kosztuje, szkoda
ycia, by udowadnia sobie, kto ma racj pomyla zapewne.
OK odpar Peter. NIE wiedzia przecie, e jego ycie trwa
bdzie jeszcze tylko 4 minuty.
NIE wiedzia przecie, e ta nic NIEznaczca zgoda kosztowa
bdzie ycie 109 osb 100 pasaerw i 9 czonkw zaogi samolotu
DC-8, odbywajcego rejs 621 z Montrealu do Los Angeles, ktrego
Peter Hamilton by kapitanem.
Air Canada 621 na skutek zbyt wczesnego uruchomienia spojlerw
run na ziemi.
15 lipca 1970 roku o 8:06 ta nic NIEznaczca zgoda, chwila witego spokoju, krtkotrwaa korzy z zastosowania reguy mdry
gupiemu ustpuje, odebraa ycie 109 osobom, odebraa spokj rodzinom ofiar.
Dlaczego o tym pisz?

112

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Pisz o tym, poniewa chc, abymy przyjrzeli si czemu, co najczciej bywa kojarzone z asertywnoci umiejtnoci odmawiania.
Umiejtnoci, ktra by moe tamtego ranka 15 lipca 1970 roku moga uratowa ycie 109 osobom.
Nie chc jednak, bymy uprawiali teraz gdybologi.
Odmy wic t tragiczn histori na chwil na bok.
Zastanwmy si przez moment nad czym innym.
NIE mwmy przez chwil o konsekwencjach godzenia si na co,
na co NIE masz ochoty, o obwinianiu siebie, o Twoich nerwach
i utraconym czasie.
NIE mwmy o tym, e nic NIEznaczce 15 minut dziennie, jakie
powicasz na rzeczy, ktre NIE nale do Ciebie, w cigu roku
urasta do 8 dni pracy, a w cigu 40 lat stau przez blisko rok wykonujesz prac, za ktr nikt Ci NIE paci.
NIE mwmy o tym, jak si czujesz, godzc si na co, co kci
si z Tob.
NIE mwmy wreszcie o tym, jak mwi NIE, bo Ty doskonale
potrafisz to robi. Posiade t umiejtno w pierwszym roku swojego
ycia.
NIE mwmy o tym, bo NIE chc o tym mwi. Chc zaproponowa Ci co zgoa innego.
Chc bowiem, abymy porozmawiali o tym, jak pomaga.
Tak! Pomaga, poniewa wiem, jak wane jest dla Ciebie bycie
w porzdku, jak wane s dla Ciebie relacje midzyludzkie, jak wane
jest dla Ciebie czyste sumienie, jak wani s dla Ciebie inni ludzie,
jak wany jest wity spokj.
Wiem take, e za nic w wiecie NIE chciaby tego straci.
NIE bd Ci wic prosi, aby dzisiaj chocia sprbowa powiedzie NIE, bo NIE chc po raz kolejny przymusza Ci do czego,
co jest sprzeczne z Tob.
Poprosz Ci wic o pomoc.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Prosz Ci o pomoc, prosz o bycie w porzdku, o koleestwo, trosk, empati i kreatywno.

Jest bowiem kto potrzebujcy, kto, komu trzeba pomc, trzeba,
bo inaczej zagubi si, straci kontrol nad wasnym yciem, zacznie
obwinia siebie i ten kto bardzo potrzebuje Twojej pomocy.
Mam nadziej, e take tym razem NIE odmwisz i zechcesz
pomc jeszcze tej jednej i jedynej osobie zechcesz pomc sobie!
Tak, pomc sobie, bo wanie w ten sposb postrzegam asertywno.
Ale NIE tylko sobie, poniewa w ten sposb pomoesz te innym.
Bdziemy jednak mwi o tym, jak pomaga w sposb uczciwy
i NIEwymuszony. Pomaga z zaangaowaniem i chci, bo co to za
pomoc, kiedy jest wymuszona, co to za zaangaowanie, kiedy czujesz, e si zmuszasz, co to za uczciwo, kiedy opiera si na niedopowiedzeniach
Bdziemy mwi wic o aktywnej, prawdziwej pomocy pomocy penej oddania, zaangaowania i odpowiedzialnoci. Pomocy,
ktra pozwala innym decydowa o sobie, pomocy, ktra daleka jest
od kamstwa i faszywych przekona.
Pozwl wic, e przyjrzymy si pewnym zasadom, ktre pozwol
Ci nie wanie tak pomoc, jak chcesz nie i jakiej oczekuj od
Ciebie inni.
Ratownicy medyczni przedstawiciele jednego z najbardziej
powaanych i szanowanych zawodw na wiecie posikuj si
w swojej pracy pewn zasad, ktra wspiera rzetelne i skuteczne niesienie pomocy innym.
Mianowicie ratownik medyczny, zanim przystpi do udzielenia
pomocy, jest zobowizany do tego, by zadba o jedn rzecz wasne
bezpieczestwo.
Po co komu ratownik, ktrego podczas akcji spotyka niebezpieczestwo, razi prd, ogarnia poar albo ktry zostaje napadnity przez
przeywajc szok ofiar wypadku.

113

114

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

W imi tej zasady ratownik ma prawo odstpi od udzielenia pomocy, jeeli takowa bezporednio zagraa jego bezpieczestwu.
Chc Ci zaproponowa, aby Twoja przygoda z asertywnoci
oparta bya wanie na tej zasadzie pom sobie, zanim pomoesz
innym, pamitajc, e masz prawo odmwi, jeeli spenienie proby
godzi w Ciebie.
Zadbaj o wasny komfort, wasne bezpieczestwo, bo dopiero wtedy
moesz prawdziwie pomc innym.
Po co komu pomoc kogo, kto NIE zadba o wasne bezpieczestwo, moe przecie nawali, kiedy najbardziej bdzie potrzebny.
Po co komu pomoc kogo, kto pomaga, chocia pomc NIE chce.
Prawdziwa pomoc to czynna pomoc, tzn. pomoc, ktra NIE zagraa Tobie, NIE rani Ci, NIE wywouje poczucia wykorzystania i niesprawiedliwoci dziejw.
Pomagaj z zaangaowaniem, uczciwoci i empati, ktre s
w Tobie, a NIE z zakamanym wyrazem twarzy, uciekajcym spojrzeniem, zoci wyraan za zamknitymi drzwiami, zoci, ktra
przekada si na samopoczucie Twoich bliskich.
Tak, zakamanym. Bo godzenie si na co, na co nie masz ochoty,
dla mnie rwnoznaczne jest z kamstwem okamywaniem innych.
Skd inni maj wiedzie, jakie s Twoje potrzeby, plany i oczekiwania.
Jeste jedyn osob, ktra moe powiedzie TAK, jeste jedyn
osob, ktra moe powiedzie NIE. Godzc si na co, na co nie masz
ochoty, wiadomie wprowadzasz innych w bd.
Pozwl innym decydowa o samych sobie, pozwl samodzielnie
reagowa, przesta zakada, e wiesz lepiej od innych, co jest dla nich
dobre. Czy tego chcesz, czy NIE, NIE masz wpywu na czyje uczucia.
Twoje NIE nikogo NIE urazi, dopki ten kto nie zgodzi si na to.
W tym rozdziale uyem NIE wicej ni 30 razy tylko od
Ciebie zaley, czy jestemy nadal kolegami.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Pamitaj, e jednorazowa odmowa nie moe zniszczy prawdziwej,

trwaej relacji, oznaczaoby to bowiem, e opiera si ona tylko na
Twojej pomocy i jako taka byaby przecie bezwartociowa.
Zaley mi na Twoim bezpieczestwie, zaley mi na tym, aby mia
si i ochot pomaga innym, dlatego pozwl, e opowiem Ci pewn
histori.
Histori, ktra, mam nadziej, pomoe Ci ostatecznie pogodzi
dwie z pozoru sprzeczne ze sob potrzeby trosk o swoje granice
i trosk o innych. Potrzeby, ktrych pogodzenie pozwoli Ci pozby
si tego najwikszego hamulca asertywnoci poczucia winy.
Nie dam ci odpisa, bo nigdy si tego nie nauczysz, ale z chci
ci to wytumacz zwyk mawia pewien mody student w obliczu
bagalnych prb swoich kolegw niekoniecznie przygotowanych
do zaj.
Broni w ten sposb siebie, broni wasnych wartoci, wykazywa
te trosk o innych. Prawdziw.
Zachowywa rwnowag. Rwnowag, ktra jest podstaw asertywnoci. Jeden z najwikszych autorytetw moralnych w historii
polskiego narodu, czowiek, ktry pomg zmieni oblicze ziemi
tej ziemi Karol Wojtya, papie Polak, Jan Pawe II.
Bdc studentem, nie wiedzia zapewne, e to asertywno, ale
wiedzia zapewne, e tak jak inni maj prawo prosi o pomoc, tak
on ma prawo proponowa pomoc.
Wiedzia, e pomoc jest procesem czynnym, ulego za kamstwem.

Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia relacji?

Czy wiesz, e Bugarzy, kiedy mwi nie, kiwaj gow na tak?
Jak gosi ludowa legenda, zwyczaj ten powsta w czasie panowania
Turkw w Bugarii, kiedy miejscowa ludno musiaa zmaga si
z problemem przymusowej islamizacji.

115

116

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Procedura islamizacji bya nad wyraz uproszczona.

Turecki onierz przykada n do garda Bogu ducha winnego
Bugara i pyta: Przejdziesz na islam?.
Ruch gowy na nie podcina gardo, wic Bugarzy zaczli
mwi nie kiwajc gow na tak.
Pisz o tym, poniewa ta bugarska legenda przypomina mi sposb,
w jaki cz ludzi odmawia innym wykonania niewygodnych rzeczy,
posikujc si strategi, ktr nazywam take strategi ciotki z omy
Wiesz, bardzo chtnie, ale nie mog, bo przyjechaa do mnie
ciotka z omy (podczas gdy ciotka suy jako zgrabna ciema).
Nie mog zosta po godzinach w pracy, bo mam ju umwion
wizyt u lekarza.
Wybacz, ale nie mog z tob rozmawia, bo wanie wychodz,
jestem umwiony.
Yyyyy, wiesz, nie bardzo mog... Yyyyy ten tego... Przychodzi
hydraulik....
Nie mog ci pomc, nie poycz ci pienidzy, bo sam nie mam
Wiesz, jak teraz jest.
To bardzo ciekawe zjawisko na pierwszy rzut oka skuteczne, bo
osoba, ktra Ci prosi, zazwyczaj odpuszcza sobie.
Na pierwszy rzut oka nie masz nawet problemu z odmawianiem.
Na pierwszy.
Poniewa, podobnie jak w przypadku bugarskich chopw, to Ty,
zyskujc, tracisz.
Ja wiem, e to bywa skuteczne, ja wiem, e zazwyczaj proszcy
odpuszcza sobie, ja wiem, e to ju nawyk, lecz jest w tym wszystkim
kilka maych ale.
Nie zrozum mnie le, nie chc pisa o moralno-etycznych aspektach kamstwa.
Nie znam bowiem osoby, ktra przynajmniej raz w yciu nie
skamaaby. Nie czuj si uprawniony do ocen moralnych.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Nie o to mi chodzi. Waniejsze s konsekwencje. Raz, e prawda

moe wyj na jaw. Dwa, e kamstwo to negatywne emocje dla Ciebie.
Nie dowiadczasz moe poczucia winy, odczuwasz za to przypieszone ttno, pustk w gowie, nie wiesz, co zrobi z oczami, Twj organizm jest pobudzony, czujesz, e zaczynasz mwi szybciej, by moe
nawet czujesz si gorszy, tumaczc si przed drugim czowiekiem.
To jednak nie wszystko.
Wane s take konsekwencje takiej odmowy w wietle uczenia
innych, jak chcemy by traktowani, w wietle nadrzdnej zasady asertywnoci podejmowania samodzielnych decyzji.
Nie mog to informacja o naszej podatnoci na zewntrzny
wpyw bardzo daleka od samodzielnej decyzji.
Nie mog to przecie wskazanie zewntrznego problemu, ktry
uniemoliwia spenienie proby.
Nie mog to take niewiadome zaproszenie do negocjacji.
Bardzo niebezpieczne. Poniewa kto moe zaproponowa Ci pomoc
w rozwizaniu zewntrznego problemu, a ta wywoa w Tobie zobowizanie np. do spenienia proby (no bo przecie kto chcia Ci
pomc).
Twoje bugarskie nie (czyli: nie mog, hydraulik, ciotka z omy,
sam nie mam pienidzy) to wreszcie przyzwolenie na dalsze proby
taka odmowa uczy bowiem innych, e nie ma sprawy.
Bugarzy, kiwajc na tak, moe zachowywali ycie, jednak przekazujc bdny komunikat, sprawiali wraenie, e robi to z niekaman ochot, przez co wikali si w bdne koo dalszych niewygodnych i bolesnych da.
W sumie trudno im si dziwi.
Mam jednak nadziej, e Twoje dzisiejsze dylematy maj mniejszy
kaliber.
Na szczcie Ty masz moliwo nauczy innych, jak chcesz by
traktowany, nie czujc przy tym zaenowania ani poczucia winy, a jednoczenie dbajc o trwao relacji.

117

118

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jeeli take do Ciebie przyjeda czasami ciotka z omy lub

czujesz n na gardle w obliczu krzywdzcych Ci prb, oto najprostsza procedura, dziki ktrej bdziesz w stanie budowa naprawd
satysfakcjonujce relacje, uczc innych, jak naley Ci traktowa, oraz
unikniesz tej dobrze Ci znanej zgagi, gdy godzisz si na co, na co
nie masz ochoty.
Nie

To pierwszy krok. Prosz, nie myl go z yyyyy, ten teges no nie

bardzo, bo moe to bywa skuteczne, ale brakuje tu Twojej samodzielnej decyzji.
Jeeli jest Ci przykro lub odmowa jest dla Ciebie trudna, powiedz,
co czujesz.
Powiedz: przykro mi, bo to nie usprawiedliwianie si ani tumaczenie, to sposb na autentyczno, Twoja ludzka twarz. Ma prawo
by Ci przykro.
Powiedz to zwaszcza wtedy, gdy chcesz pomc, ale po prostu nie
moesz. Asertywno to przecie pomoc czynna. To bardzo dalekie
od poczucia winy.
Obszar odmowy

Kolejnym krokiem jest precyzyjne wskazanie przez Ciebie obszaru

Twojej odmowy.
Pamitasz metod audiodeskrypcji z rozdziau 4.?
Warto posuy si ni po raz kolejny. Opisz wic obszar odmowy w sposb konkretny, widoczny, obiektywny i policzalny.
Im bardziej obszar odmowy bdzie precyzyjny, tym atwiej bdzie
go przyj Twojemu rozmwcy.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Przekae mu bowiem komunikat, e nie odrzucasz jego jako osoby,

nie chcesz jedynie zrealizowa jego proby, jego pomysu na pomoc.
Zwr uwag na ponisze przykady:

Nie zostan po godzinach w pracy zamiast: Nie dam sob

manipulowa.
Nie poycz ci pienidzy zamiast: Nie jestem kas
zapomogowo-poyczkow.
Nie popr twojego pomysu zamiast: Nie bd uczestniczy
w machlojkach.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad zamiast:
Nie udawajmy kochajcej si rodzinki.

Precyzyjne opisanie obszaru odmowy przyniesie Ci korzyci, nawet

gdy masz do czynienia z ewidentn manipulacj lub kolejn z rzdu
prob o pomoc, ktra zakada, e jak zwykle co zrobisz za kogo.
Pozwoli Ci bowiem ostudzi emocje, pozwoli Ci bowiem skupi si
na bezspornych faktach.
Teraniejszo jest bezdyskusyjna. Odwoanie do teraniejszej proby wzmocni skuteczno Twojej decyzji. Unikniesz bowiem pyta typu:
Dobra, dobra, powiedz mi, kiedy musiae co robi za mnie?.
Uzasadnienie

Kolejny krok Twojej odmowy to krtkie, prawdziwe uzasadnienie

Twojej decyzji.
Psychologowie spoeczni dowiedli, e obecno uzasadnienia
wzmacnia skuteczno komunikatu o blisko 30% (nawet wwczas,
gdy jest ono nielogiczne w synnym eksperymencie Elli Langer
studenci czekajcy w kolejce do ksero podobnie chtnie wpuszczali
bez kolejki osob, ktra prosia o przepuszczenie, mwic, e bardzo
si pieszy, jak i wtedy, gdy prob sw podpieraa uzasadnieniem
bo musz zrobi ksero).

119

120

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Wykorzystaj wic uzasadnienie, aby wzmocni swj przekaz.

Pamitaj jednak, e uzasadnienie nie jest argumentem, poniewa
odmowa to nie proba, odmowa nie jest przekonywaniem. Odmowa
jest decyzj (Postanowiem zamiast: Zrozum mnie, prosz).
Prawdziwe uzasadnienie jest wyrazem Twojej decyzyjnoci uczy
innych, e to Ty podejmujesz decyzje.
Prawdziwe uzasadnienie pozwoli Ci zachowa wewntrzny spokj.
Sawetne czuj si gorszy od innych jedno z najczstszych
ograniczajcych ludzi przekona wynika na og z nadmiernej potrzeby tumaczenia si lub posikowania si kamstwem.
Prosz, pamitaj take, e uzasadnienie nie jest konieczne. Pamitaj, e masz prawo nie zdradza motyww swoich decyzji, jeeli
nie masz na to ochoty.
Mimo wszystko zachcam Ci do tego. Uzasadnienie to wyraz szacunku wobec innych. Od dziecka lubimy przecie wiedzie dlaczego.
Uzasadnienie to motyw Twojej decyzji i jako taki moe by oglny
lub odwoywa si do Twoich uczu.
Pozwl, e wrcimy do naszych przykadw.

Nie zostan po godzinach w pracy, poniewa mam inne plany.

Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie lubi tego robi /
poniewa nie oddajesz ich w terminie.
Nie popr twojego pomysu, poniewa byoby to dla mnie
bardzo kopotliwe.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad, poniewa
mamy inne plany.

Mamy inne plany?

Ju sysz Twoje pytanie.
A co, jeeli kto spyta mnie: A jakie to plany?. Przecie zaraz
usysz o lekcewacym stosunku do pracy, o tym, e nie mona na
mnie liczy, bo nie chc spotka si z matk, ojcem, teciow czy
szwagrem.
Bardzo dobre pytanie. Pozwl, e powicimy mu zatem chwil.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Oczywicie usyszysz. Usyszysz, jeeli na nie odpowiesz.

Jeeli jednak wykonae wiczenia w rozdziale 4., wiesz ju, jak
sobie radzi.
Pamitaj, e nie musisz odpowiada na pytania, to wcale nie jest
nieuprzejme. Ty rwnie masz prawo oczekiwa uprzejmoci wobec
siebie i niezadawania Ci krpujcych Ci pyta. Take tutaj obowizuje zasada masz prawo zachowa milczenie, bo wszystko, co powiesz, moe zosta uyte przeciwko tobie.
Bardzo lubi okrelenie mam inne plany, wic pozwl, e odpowiem na kolejne pytanie: No dobrze, ale jak mi si po prostu nie
chce i nie mam nic w planach, chc po prostu posiedzie w domu,
w kapciach przed telewizorem, czy to nie bdzie kamstwo?.
Wedug mnie nie. Odpoczynek czy potrzeb prywatnoci postrzegam bowiem take jako czynno zaplanowan. W szkole, na uczelni,
w pracy spdzamy znaczn cz naszego ycia. Aby mie energi
do dziaania, musimy take wypoczywa, czyli zaplanowa, e nie
robimy nic, podj tak decyzj.
Jedna z uczestniczek mojego szkolenia zwyka odpowiada zapraszajcej j na obiad teciowej, e nie przyjedzie, bo ma dzie wewntrzny, mylc o kapciach, papilotach i telewizorze.
A Tobie co podpowiada Twoja kreatywno?
Podtrzymanie kontaktu czynna pomoc

To prawdopodobnie najwaniejszy krok asertywnej odmowy.

Pozwoli Ci on zrealizowa pozytywn intencj, ktra dotychczas moga krpowa Ci rce ch bycia pomocnym, ch bycia
w porzdku wobec innych, intencj, ktra nieraz sprawiaa, e godzie si na co, na co nie miae ochoty, bo tak byo lepiej.
Ten krok pomoe Ci czu si osob pomocn, uwolni Ci od
wyrzutw sumienia i poczucia winy, pomoe Ci okaza trosk wobec
innych, pomoe Ci zadba o trwao relacji.

121

122

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Trzy pierwsze kroki byy bowiem trosk o Ciebie. Trosk o wasne

bezpieczestwo.
Dopiero teraz moesz pomaga aktywnie, dopiero teraz moesz
pomaga skutecznie.
Czas wic na aktywn pomoc.
Pomoc wynikajc z Twojej potrzeby, Twojego zaangaowania,
a nie zobowizania czy lku przed win.
Jak wic to zrobi? Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia
relacji?
Pamitaj po prostu, e tak jak inni maj prawo prosi, Ty masz
prawo proponowa.
Co to oznacza?
O ile prawidowo wykonae trzy pierwsze kroki, z pewnoci zauwaye, e gwnym przesaniem asertywnej odmowy nie jest odrzucenie rozmwcy, tylko niewyraenie zgody na realizacj jego pomysu
na pomoc z Twojej strony.
O ile wic zaley Ci na relacji, zaproponuj po prostu wasny pomys
realizacji oczekiwanej od Ciebie pomocy.
Powrmy wic do naszych przykadw.

Nie zostan po godzinach w pracy, poniewa mam inne

plany, ale mog wykona zadania, o ktre mnie prosisz,
np. w poniedziaek, jestem wtedy mniej obciony.
Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie lubi tego robi /
poniewa nie oddajesz ich w terminie, ale by moe jestem
w stanie ci pomc w inny sposb.
Nie popr twojego pomysu, poniewa byoby to dla mnie bardzo
kopotliwe, ale jeeli zgodziby si wprowadzi zaproponowane
przeze mnie poprawki, to moesz na mnie liczy.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad, poniewa mamy
inne plany, zdzwomy si w przyszym tygodniu i pomylimy,
co moemy razem zrobi.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Zwr uwag na ostatni przykad.

Podtrzymanie kontaktu nie musi oznacza wcale zobowizania do
jakiegokolwiek dziaania, wystarczy zapewnienie o chci podtrzymywania relacji. To bardzo wiele. Oznacza to przecie, e inni s dla Ciebie wani. Tobie pozostawia za furtk.
wiczenie Asertywna odmowa

Zamie ponisze przykady odmowy nieasertywnej na odmow asertywn. Pamitaj o precyzyjnym okreleniu obszaru odmowy, krtkim
i prawdziwym uzasadnieniu oraz zaoferowaniu aktywnej pomocy.
Sytuacja

Odmowa
nieasertywna

Znajomy prosi Ci o poyczenie

300 z. Ty jednak nie masz
w zwyczaju poycza pienidzy.

Bardzo chtnie,
ale sam nie
mam.

Szef w pracy prosi Ci o wykonanie

Mam strasznie
dodatkowego zadania niewchodzcego duo pracy,
w zakres Twoich obowizkw.
moe poprosisz
kogo innego.
Znajomy chce skorzysta z Twojej
pomocy zwizanej z wykonywanym
przez Ciebie zawodem (naprawy
komputera, wypenienia PIT-u,
napisania CV). Ty jednak jeste
po prostu zmczony.

Sam nie jestem

w tym za dobry.

Kolega z pracy prosi Ci o pomoc

w wykonaniu jego pracy (np. raportu
kwartalnego), poniewa bardzo
sobie ceni Twoje spostrzeenia.
W praktyce wiesz dobrze, i bdziesz
musia wykona raport jak zwykle
za niego.

Mam strasznie
duo pracy,
poza tym nie
jestem w tym
dobry. Sam
popeniam
bdy.

Dzwoni do Ciebie znajomy i informuje

Ci, e bdzie u Ciebie za 15 minut.
Ty nie masz ochoty na niczyj wizyt.

No przykro mi,
ale wanie
wychodz.

Odmowa
asertywna

123

124

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jak radzi sobie z nachalnymi ludmi?

W trakcie mojego pierwszego treningu asertywnoci braem udzia
w scence, w ktrej moim zadaniem byo odmwi koledze poyczenia
pienidzy.
Bya to sytuacja nad wyraz prawdziwa, poniewa w tamtym okresie miaem z tym duy problem i nie brakowao mi kolegw, ktrzy
traktowali mnie jak kas zapomogowo-poyczkow z bardzo atrakcyjnym oprocentowaniem 0% w skali wiecznoci.
Pocztek by atwy: Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie oddajesz mi w terminie.
Za chwil czekao mnie jednak prawdziwe wyzwanie.
Ja wiem, ale tym razem to wyjtkowa sytuacja, tylko na ciebie mog
liczy, nie poradz sobie, jak mi nie pomoesz, ej, no nie bd taki,
przysigam, tym razem oddam w terminie, a tak w ogle to ostatni raz,
koledze nie pomoesz?
Byem konsekwentny, usilnie staraem si znale kontrargumenty,
jednak szybko zauwayem, e kade moje sowo potguje nachalno
argumentw mojego kolegi, a ja zaczynam si gubi.
Nie wiedziaem, dlaczego tak si dzieje, nie wiedziaem take, e
popeniam bd.
Powiedzmy to sobie szczerze. Opisana wyej procedura asertywnej
odmowy nie zawsze bdzie skuteczna. Nie zawsze spotkasz ludzi,
ktrzy zrozumiej Ci za pierwszym razem.
Spotkasz zapewne ludzi, ktrzy bd Ci za wszelk cen prbowali przekona, czasami bd nawet bardzo nachalni, posikujc si
mniej lub bardziej emocjonalnymi chwytami.
Warto wic, by w podobnych sytuacjach wiedzia, jak sobie radzi.
Narzdziem, ktre pozwoli Ci radzi sobie z podobnymi sytuacjami,
jest powszechnie znana technika zdartej pyty, ktr wwczas zaproponowa mi trener prowadzcy szkolenie.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Technika zdartej pyty polega na kilkakrotnym powtrzeniu odmowy, jednak w zastosowaniu tej metody czai si kilka niebezpieczestw. Dlatego pozwl, e przyjrzymy jej si znacznie szerzej.
Z dowiadczenia wiem, e wiele osb w obliczu nachalnych prb
zaczyna si irytowa, za kadym kolejnym razem starajc si intensywniej zaznaczy swoje stanowisko, tracc przy tym nerwy, dajc si
ponie emocjom lub dla witego spokoju po prostu przystaje na
co, na co nie ma ochoty.
Powd emocjonalnej reakcji (Guchy jeste czy co?), powd
zniecierpliwienia (Ile razy mam mwi NIE?) przy wielokrotnym
powtarzaniu odmowy jest jednak prosty.
Wynika z bdu, jaki ja take popeniem.
Bd ten polega na oczekiwaniu zakoczenia trudnej dla nas sytuacji przez kogo innego, wynika z oczekiwania podjcia decyzji za nas,
wynika bowiem z oczekiwania zrozumienia nas.
Odmowa by moe skutkuje, pozostaje jednak niesmak, by moe
pada kilka sw za duo.
Aby wic zapewni Ci maksymalny komfort uytkowania techniki
zdartej pyty, aby zapewni Ci komfort w obliczu nachalnych prb,
pozwl, e przyjrzymy si istocie tej metody, odwoujc si do jej metaforycznego zakresu, tzn. tego, jak dziaa zdarta pyta.
Najwygodniej bdzie zilustrowa mechanizm zdartej pyty za pomoc muzyki.
Nigdy nie pamitam hitw lata, posu si wic przykadem
utworu, o ktrym byo gono take przez skrajnie szokujc krtkowzroczno specw od marketingu pewnej firmy, ktra wypucia
na rynek cmentarne znicze z pozytywk: Wsta, powiedz: nie jestem sam.
Adapter odtwarzajcy zdart pyt za kadym razem odtwarza identyczny dwik.
Nie powie spie mioci, nie powie spie mioci, nie powie spie
mioci brzmi wic za kadym razem identycznie, dwiki nie s

125

126

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

goniejsze ani cichsze, dusze ani krtsze, a my dziki temu mamy

szans usysze przesanie Michaa Winiewskiego raz jeszcze.
Dlaczego o tym pisz?
Pisz o tym, poniewa istot skutecznoci techniki zdartej pyty,
a zarazem jej najczciej ignorowanym elementem, s jej waciwoci
dwikowe.
Odmowa w obliczu natarczywej proby powinna wic za kadym
razem brzmie identycznie: winna by wypowiedziana identycznym
tonem i z identyczn tonacj. Powinna te zawiera pauzy.
Twj ton, Twoja intonacja oraz pauzy s niczym innym jak wyrazem Twojej decyzji, nie musisz przecie nikogo przekonywa, nikt nie
musi niczego rozumie ani na nic wyraa zgody. Nie musisz si
take irytowa, poniewa Ty tylko przekazujesz informacj o podjtej
ju decyzji.
Powtrzenie pozwala Ci opanowa emocje, a drugiej stronie pozwala zrozumie, e decyzja jest nieodwoalna. To niewtpliwa korzy
dla Ciebie. Dbasz w ten sposb o swj spokj.
Zapytasz zapewne, ile razy powiniene powtrzy swoj odmow.
Ilo zaley od Ciebie, moesz powtrzy j 2 4 razy, jednak
znacznie waniejsza od iloci jest wiadomo, e to do Ciebie naley
ostatnie sowo.
2 4 razy pozwol Twojemu rozmwcy usysze Twj przekaz,
jeeli wczeniej go nie zrozumia.
Jeeli jednak nie rozumie go dalej, to problem nie naley ju do
Ciebie.
Zrobie wszystko, co moge. Jeeli to nie skutkuje, zmie temat,
zakocz niewygodn dla Ciebie rozmow albo wyra swoje emocje
w obliczu nachalnych prb.
Podejmij decyzj, a zyskasz spokj.
Moe zyskasz miano spa mioci szczliwie jednak nikt nie
wie, co to waciwie znaczy.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro

Koczc rozwaania na temat asertywnej odmowy, warto zwrci
uwag take na sposb radzenia sobie z wyjtkowo nachalnymi ludmi,
z tzw. zawodowymi proszcymi kolegami w pracy po 63 razy
dziennie proszcymi Ci o zszywacz, dziurkacz, kartk, dugopis,
samozwaczymi parkingowymi obiecujcymi przypilnowa Twojego
samochodu, zbierajcymi na lekarstwa lub szklank chleba, ktrych
moesz spotka np. na dworcach kolejowych w caej Polsce, osobami
myjcymi szyby na skrzyowaniach. Wszystkimi ludmi, ktrzy nie
rozumiej zwykego NIE i ktrzy, spotykajc si z Twoj decyzj, zaczynaj Ci atakowa.
Musz Ci jednak ostrzec. Metoda, ktr chc Ci zaproponowa,
jest jak prawdziwy kebab naprawd ostra, a na dodatek w cienkim
ciecie, nie zawiera bowiem nic, co mogoby zneutralizowa jej smak.
Proponuj Ci j jako sposb radzenia sobie w sytuacjach krytycznych, gdy wszystkie inne metody zadbania o swoje terytorium oka
si nieskuteczne lub po prostu nie bdziesz widzia sensu ani potrzeby
ich wykorzystania.
Pamitaj jednak, e jej zastosowanie zawsze piecze. Uywaj jej wic
w ostatecznoci jako samoobrony.
Pamitaj o tym, by serwowa j tylko wobec osb, z ktrymi nie zamierzasz tworzy relacji, a ktrych natarczywo prb godzi w Ciebie,
kci si z Twoimi wartociami, uderza w Twoje poczucie przyzwoitoci.
Pamitaj take, e ocena potrzeby jej wykorzystania zaley tylko
od Ciebie.
Ju za chwil podam Ci przepis. Jednak pozwl, e najpierw dam
Ci pewien przykad.
Nie wiem jak Ty, ale ja mam tak zasad, e nie pomagam finansowo ludziom zbierajcym na ulicy. Jestem przekonany, e w ten sposb potguj ich wyuczon bezradno. Zazwyczaj mwi NIE. I to
wystarcza.

127

128

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jednak czasami musz posuy si asertywn odmow w cienkim

ciecie na ostro, poniewa zachowanie mojego rozmwcy wywouje
we mnie nie tylko zdziwienie, ale take sprzeciw.
Wracaem kiedy z rannych zakupw, gdy chwiejnym krokiem
podszed do mnie znany z widzenia w obrbie sklepu miejscowy
ssiad.
Kierowniku, ssiedzie, jest taka proba, na lekarstwo mi brakuje,
kierownik dorzuci do wina, w pitek dostaj rent, oddam. Nie wiem,
co mnie przekonao, bo na alkohol nie daj by moe szczero, by
moe zapewnienie zwrotu zgodziem si. Miaem pod rk 2 z,
wic wspomogem zakup lekarstwa, w duchu liczc si z tym, e
zwrotu nie bdzie.
Po tygodniu, kiedy znw wracaem z zakupw, pod tym samym
sklepem podszed do mnie ssiad.
Kierowniku, ssiedzie, ja kierownikowi jestem winny 2 z.
Wyobra sobie moje zdziwienie. Piknie. Peen szacunek. Miaem
zajte rce, nie chciao mi si siga do portfela, a i gest mnie uj,
powiedziaem wic: Na zdrowie, ssiedzie, na wieczne nieoddanie, majc nadziej na odwzajemnienie szacunku.
Usyszaem jednak: Kierowniku, to poycz jeszcze 2 razem
bdzie 4.
Przy caym moim uwielbieniu asertywnoci nie wyobraam sobie
mojej odpowiedzi w stylu: Nie, nie dam panu 2 z, poniewa ju
w zeszym tygodniu poyczy pan ode mnie 2 z, a tak na marginesie
jestem przeciw prowadzeniu dziaalnoci gospodarczej bez odprowadzania nalenych podatkw, a w ten sposb postrzegam paskie
dziaania w obrbie sklepu, ale jeeli askawy pan sobie yczy, by
moe mog panu pomc w inny sposb. Oferuj pomoc przy rejestracji dziaalnoci gospodarczej.
W ruch posza asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro.
Strategia jest bardzo prosta. Prosta jak kebab. Zawiera dwa
skadniki.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Oto przepis dla Ciebie.

Skadnik 1. Nie to raptem ciasto, krtka, szybka decyzja.
Wyrazistoci strategii nadaje skadnik drugi sos. Bardzo ostry.
Skadnik 2. I pomyl dlaczego nie.
Zwr uwag na istot drugiego skadnika, ktry stanowi przeniesienie odpowiedzialnoci za Twoj odmow na drug stron.
Technik t znam z ksiki Strategia ostra jak pepperoni Jensa
Weidnera (Onepress, 2007) i poradziem wykorzysta t metod
jednej mojej znajomej, ktra miaa w pracy problem z notorycznie
proszcym o drobne rzeczy koleg zszywacz, dziurkacz, pinezki,
kartki, post-itki itp. stanowiy dla niego bowiem sens ycia.
Niby nic, ale ile razy dziennie mona sysze: Kasiu, czy moesz mi
poda zszywacz, Kasiu to, Kasiu tamto.
Dotychczasowe podawanie, dotychczasowa ulego ustpiy miejsca: Nie, i pomyl dlaczego nie. Ale to by dopiero pocztek.
Z relacji Kaki wiem, e znajomy nie tylko odpuci, ale przez kilka
chwil gowi si, dlaczego tak si stao.
Nie podaa mi zszywacza, bo wczoraj, kiedy szedem na obiad,
nie zaproponowaem ci wsplnego wyjcia? brzmiao pytanie.
Nie padaa odpowied.
A moe dlatego, e w zeszym tygodniu skrytykowaem twj
pomys?. Nie brzmiaa odpowied, a z kad kolejn problem coraz mniej nalea do Kaki. Dobre, prawda?
Na zakoczenie mam do Ciebie prob.
Nie stosuj tej metody wobec swoich bliskich, wobec osb, na
ktrych Ci zaley, nie stosuj jej wobec swojego szefa
Nie powiem Ci dlaczego.
Powiem Ci NIE, i pomyl dlaczego NIE.

129

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Rozdzia 3. Pewno siebie, czyli jak zyska zdrowy

szacunek do siebie i innych? .................... 57
Jak zyska pewno siebie? ............................................................... 59
Co Ci da wiadomo wasnych zalet? .............................................. 64
Jak z yczliwoci wobec siebie postrzega wasne wady? ................ 68
O wstydzie, kompleksach i o tym, czy wada moe by zalet,
czyli nie jeste naiwny, jeste ...................................................... 73
Rozdzia 4. Jak wyraa uczucia
i zapobiega konfliktom? ......................... 81
O czym warto pamita,
by Twoje emocje pracoway na Twoj korzy? ............................. 81
Jak nauczy innych, jak maj Ci traktowa? ................................... 88
Czuj ........................................................................................... 88
Kiedy Ty ...................................................................................... 91
Oczekuj ..................................................................................... 94
Jeeli tego nie zrobisz, bd zmuszony ................................. 102
Dziaanie ................................................................................... 104
Komunikat JA procedura rozszerzona ................................. 104
Kiedy nie warto by asertywnym, czyli zanim powiesz ............... 105
Lista kontrolna asertywnoci ........................................................... 109
Rozdzia 5. Jak odmawia bez poczucia winy? ............111
Poznaj kogo, kto potrzebuje Twojej pomocy ................................ 111
Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia relacji? ....................... 115
Nie ............................................................................................. 118
Obszar odmowy ........................................................................ 118
Uzasadnienie ............................................................................. 119
Podtrzymanie kontaktu czynna pomoc ................................ 121
Jak radzi sobie z nachalnymi ludmi? ........................................... 124
Asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro .............................. 127
Rozdzia 6. Jak radzi sobie z opiniami innych? ..........131
Jak radzi sobie z krytyk? .............................................................. 133
Ocena formalna ......................................................................... 134
Ocena merytoryczna i decyzja ................................................... 136

Spis treci

Jak nie da si wcign do gry? ..................................................... 139

Wyraenie emocji ...................................................................... 142
Powtrzenie zdania rozmwcy .................................................. 142
Proba o uzasadnienie ............................................................... 143
Jako czowiek uczciwy na pewno mnie zrozumiesz ............... 144
Niezbdnik na imprezach rodzinnych,
czyli jak radzi sobie z dobrymi radami? ...................................... 147
Rozdzia 7. Jak wyraa uczucia pozytywne
i przyjmowa komplementy? ...................151
Dlaczego warto wyraa uczucia pozytywne? ................................. 151
Jak budowa lepsze relacje,
jak wyraa uczucia i emocje pozytywne? .................................... 153
Jak przyjmowa komplementy, nie doszukujc si drugiego dna? .... 157
Rozdzia 8. Jak zadba o swoje prawa
z szacunkiem do siebie i innych? ..............163
Poznaj swoje prawa ......................................................................... 163
Upomnij si o swoje, czyli jak respektowa swoje prawa? .............. 166
Rozpoznanie .............................................................................. 168
Przygotowanie ........................................................................... 168
Dziaanie ................................................................................... 170
Masz prawo prosi .......................................................................... 171
Asertywna proba ...................................................................... 173
Teraz Twoja kolej ................................................179
Dodatek A FAQ ..................................................181
Czy uda mi si zmieni? .................................................................. 181
Kiedy nastpi zmiana? .................................................................... 184
Czy asertywno nie sprawi, e przestan by sob? ...................... 185
Czy moje otoczenie nie odsunie si ode mnie? .............................. 187
Jak by asertywnym wobec bliskich? ............................................... 188
Jak odmawia dzieciom? ................................................................. 191
Przeprasza czy nie przeprasza? .................................................... 193
Gdzie mog si tego nauczy? ........................................................ 194

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Asertywno i rozwj osobisty, czyli jak zyska harmoni

w yciu prywatnym i zawodowym oraz zdrowy szacunek
do siebie i innych? .................................................................. 195
Co robi, gdy asertywno nie zadziaa? ......................................... 196
Nie podje dziaania, ale chcesz wiedzie,
co robi, gdy Ci nie wyjdzie .................................................... 196
Podje dziaanie, nie wyszo, bo ja tak robi,
tylko troch inaczej ............................................................... 197
Podje dziaanie (wzorowo), nie masz rezultatw .................. 199
Dodatek B Asertywno w pracy .............................203
Asertywny pracownik ...................................................................... 206
Z kim jedziesz na imprez firmow? ......................................... 206
Jak poprosi o podwyk? ......................................................... 209
Asertywny szef ................................................................................. 214
Asertywne informacje zwrotne, czyli jak wyzwala inicjatyw,
mie wicej czasu i budowa autorytet szefa? ........................ 214
Asertywno w sprzeday i w obsudze klienta ............................... 220
Jak radzi sobie z wulgarnym i agresywnym klientem? ............. 222
Jak odmawia klientom? ........................................................... 227

Rozdzia 5.
JAK ODMAWIA BEZ POCZUCIA WINY?

Poznaj kogo, kto potrzebuje Twojej pomocy

wity spokj, niepewno, tak naturalna potrzeba bycia w porzdku,
a moe lk przed poczuciem winy nakazay Peterowi zgodzi si na
spenienie proby siedzcego obok kolegi.
NIE mam siy si z tob spiera, rb, jak chcesz odpar
w kocu, ulegajc kolejnym argumentom.
Mg poczu ulg, to w kocu nic wielkiego. NIE warto spiera
si o tak bahe rzeczy, waciwie nic mnie to NIE kosztuje, szkoda
ycia, by udowadnia sobie, kto ma racj pomyla zapewne.
OK odpar Peter. NIE wiedzia przecie, e jego ycie trwa
bdzie jeszcze tylko 4 minuty.
NIE wiedzia przecie, e ta nic NIEznaczca zgoda kosztowa
bdzie ycie 109 osb 100 pasaerw i 9 czonkw zaogi samolotu
DC-8, odbywajcego rejs 621 z Montrealu do Los Angeles, ktrego
Peter Hamilton by kapitanem.
Air Canada 621 na skutek zbyt wczesnego uruchomienia spojlerw
run na ziemi.
15 lipca 1970 roku o 8:06 ta nic NIEznaczca zgoda, chwila witego spokoju, krtkotrwaa korzy z zastosowania reguy mdry
gupiemu ustpuje, odebraa ycie 109 osobom, odebraa spokj rodzinom ofiar.
Dlaczego o tym pisz?

112

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Pisz o tym, poniewa chc, abymy przyjrzeli si czemu, co najczciej bywa kojarzone z asertywnoci umiejtnoci odmawiania.
Umiejtnoci, ktra by moe tamtego ranka 15 lipca 1970 roku moga uratowa ycie 109 osobom.
Nie chc jednak, bymy uprawiali teraz gdybologi.
Odmy wic t tragiczn histori na chwil na bok.
Zastanwmy si przez moment nad czym innym.
NIE mwmy przez chwil o konsekwencjach godzenia si na co,
na co NIE masz ochoty, o obwinianiu siebie, o Twoich nerwach
i utraconym czasie.
NIE mwmy o tym, e nic NIEznaczce 15 minut dziennie, jakie
powicasz na rzeczy, ktre NIE nale do Ciebie, w cigu roku
urasta do 8 dni pracy, a w cigu 40 lat stau przez blisko rok wykonujesz prac, za ktr nikt Ci NIE paci.
NIE mwmy o tym, jak si czujesz, godzc si na co, co kci
si z Tob.
NIE mwmy wreszcie o tym, jak mwi NIE, bo Ty doskonale
potrafisz to robi. Posiade t umiejtno w pierwszym roku swojego
ycia.
NIE mwmy o tym, bo NIE chc o tym mwi. Chc zaproponowa Ci co zgoa innego.
Chc bowiem, abymy porozmawiali o tym, jak pomaga.
Tak! Pomaga, poniewa wiem, jak wane jest dla Ciebie bycie
w porzdku, jak wane s dla Ciebie relacje midzyludzkie, jak wane
jest dla Ciebie czyste sumienie, jak wani s dla Ciebie inni ludzie,
jak wany jest wity spokj.
Wiem take, e za nic w wiecie NIE chciaby tego straci.
NIE bd Ci wic prosi, aby dzisiaj chocia sprbowa powiedzie NIE, bo NIE chc po raz kolejny przymusza Ci do czego,
co jest sprzeczne z Tob.
Poprosz Ci wic o pomoc.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Prosz Ci o pomoc, prosz o bycie w porzdku, o koleestwo, trosk, empati i kreatywno.

Jest bowiem kto potrzebujcy, kto, komu trzeba pomc, trzeba,
bo inaczej zagubi si, straci kontrol nad wasnym yciem, zacznie
obwinia siebie i ten kto bardzo potrzebuje Twojej pomocy.
Mam nadziej, e take tym razem NIE odmwisz i zechcesz
pomc jeszcze tej jednej i jedynej osobie zechcesz pomc sobie!
Tak, pomc sobie, bo wanie w ten sposb postrzegam asertywno.
Ale NIE tylko sobie, poniewa w ten sposb pomoesz te innym.
Bdziemy jednak mwi o tym, jak pomaga w sposb uczciwy
i NIEwymuszony. Pomaga z zaangaowaniem i chci, bo co to za
pomoc, kiedy jest wymuszona, co to za zaangaowanie, kiedy czujesz, e si zmuszasz, co to za uczciwo, kiedy opiera si na niedopowiedzeniach
Bdziemy mwi wic o aktywnej, prawdziwej pomocy pomocy penej oddania, zaangaowania i odpowiedzialnoci. Pomocy,
ktra pozwala innym decydowa o sobie, pomocy, ktra daleka jest
od kamstwa i faszywych przekona.
Pozwl wic, e przyjrzymy si pewnym zasadom, ktre pozwol
Ci nie wanie tak pomoc, jak chcesz nie i jakiej oczekuj od
Ciebie inni.
Ratownicy medyczni przedstawiciele jednego z najbardziej
powaanych i szanowanych zawodw na wiecie posikuj si
w swojej pracy pewn zasad, ktra wspiera rzetelne i skuteczne niesienie pomocy innym.
Mianowicie ratownik medyczny, zanim przystpi do udzielenia
pomocy, jest zobowizany do tego, by zadba o jedn rzecz wasne
bezpieczestwo.
Po co komu ratownik, ktrego podczas akcji spotyka niebezpieczestwo, razi prd, ogarnia poar albo ktry zostaje napadnity przez
przeywajc szok ofiar wypadku.

113

114

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

W imi tej zasady ratownik ma prawo odstpi od udzielenia pomocy, jeeli takowa bezporednio zagraa jego bezpieczestwu.
Chc Ci zaproponowa, aby Twoja przygoda z asertywnoci
oparta bya wanie na tej zasadzie pom sobie, zanim pomoesz
innym, pamitajc, e masz prawo odmwi, jeeli spenienie proby
godzi w Ciebie.
Zadbaj o wasny komfort, wasne bezpieczestwo, bo dopiero wtedy
moesz prawdziwie pomc innym.
Po co komu pomoc kogo, kto NIE zadba o wasne bezpieczestwo, moe przecie nawali, kiedy najbardziej bdzie potrzebny.
Po co komu pomoc kogo, kto pomaga, chocia pomc NIE chce.
Prawdziwa pomoc to czynna pomoc, tzn. pomoc, ktra NIE zagraa Tobie, NIE rani Ci, NIE wywouje poczucia wykorzystania i niesprawiedliwoci dziejw.
Pomagaj z zaangaowaniem, uczciwoci i empati, ktre s
w Tobie, a NIE z zakamanym wyrazem twarzy, uciekajcym spojrzeniem, zoci wyraan za zamknitymi drzwiami, zoci, ktra
przekada si na samopoczucie Twoich bliskich.
Tak, zakamanym. Bo godzenie si na co, na co nie masz ochoty,
dla mnie rwnoznaczne jest z kamstwem okamywaniem innych.
Skd inni maj wiedzie, jakie s Twoje potrzeby, plany i oczekiwania.
Jeste jedyn osob, ktra moe powiedzie TAK, jeste jedyn
osob, ktra moe powiedzie NIE. Godzc si na co, na co nie masz
ochoty, wiadomie wprowadzasz innych w bd.
Pozwl innym decydowa o samych sobie, pozwl samodzielnie
reagowa, przesta zakada, e wiesz lepiej od innych, co jest dla nich
dobre. Czy tego chcesz, czy NIE, NIE masz wpywu na czyje uczucia.
Twoje NIE nikogo NIE urazi, dopki ten kto nie zgodzi si na to.
W tym rozdziale uyem NIE wicej ni 30 razy tylko od
Ciebie zaley, czy jestemy nadal kolegami.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Pamitaj, e jednorazowa odmowa nie moe zniszczy prawdziwej,

trwaej relacji, oznaczaoby to bowiem, e opiera si ona tylko na
Twojej pomocy i jako taka byaby przecie bezwartociowa.
Zaley mi na Twoim bezpieczestwie, zaley mi na tym, aby mia
si i ochot pomaga innym, dlatego pozwl, e opowiem Ci pewn
histori.
Histori, ktra, mam nadziej, pomoe Ci ostatecznie pogodzi
dwie z pozoru sprzeczne ze sob potrzeby trosk o swoje granice
i trosk o innych. Potrzeby, ktrych pogodzenie pozwoli Ci pozby
si tego najwikszego hamulca asertywnoci poczucia winy.
Nie dam ci odpisa, bo nigdy si tego nie nauczysz, ale z chci
ci to wytumacz zwyk mawia pewien mody student w obliczu
bagalnych prb swoich kolegw niekoniecznie przygotowanych
do zaj.
Broni w ten sposb siebie, broni wasnych wartoci, wykazywa
te trosk o innych. Prawdziw.
Zachowywa rwnowag. Rwnowag, ktra jest podstaw asertywnoci. Jeden z najwikszych autorytetw moralnych w historii
polskiego narodu, czowiek, ktry pomg zmieni oblicze ziemi
tej ziemi Karol Wojtya, papie Polak, Jan Pawe II.
Bdc studentem, nie wiedzia zapewne, e to asertywno, ale
wiedzia zapewne, e tak jak inni maj prawo prosi o pomoc, tak
on ma prawo proponowa pomoc.
Wiedzia, e pomoc jest procesem czynnym, ulego za kamstwem.

Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia relacji?

Czy wiesz, e Bugarzy, kiedy mwi nie, kiwaj gow na tak?
Jak gosi ludowa legenda, zwyczaj ten powsta w czasie panowania
Turkw w Bugarii, kiedy miejscowa ludno musiaa zmaga si
z problemem przymusowej islamizacji.

115

116

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Procedura islamizacji bya nad wyraz uproszczona.

Turecki onierz przykada n do garda Bogu ducha winnego
Bugara i pyta: Przejdziesz na islam?.
Ruch gowy na nie podcina gardo, wic Bugarzy zaczli
mwi nie kiwajc gow na tak.
Pisz o tym, poniewa ta bugarska legenda przypomina mi sposb,
w jaki cz ludzi odmawia innym wykonania niewygodnych rzeczy,
posikujc si strategi, ktr nazywam take strategi ciotki z omy
Wiesz, bardzo chtnie, ale nie mog, bo przyjechaa do mnie
ciotka z omy (podczas gdy ciotka suy jako zgrabna ciema).
Nie mog zosta po godzinach w pracy, bo mam ju umwion
wizyt u lekarza.
Wybacz, ale nie mog z tob rozmawia, bo wanie wychodz,
jestem umwiony.
Yyyyy, wiesz, nie bardzo mog... Yyyyy ten tego... Przychodzi
hydraulik....
Nie mog ci pomc, nie poycz ci pienidzy, bo sam nie mam
Wiesz, jak teraz jest.
To bardzo ciekawe zjawisko na pierwszy rzut oka skuteczne, bo
osoba, ktra Ci prosi, zazwyczaj odpuszcza sobie.
Na pierwszy rzut oka nie masz nawet problemu z odmawianiem.
Na pierwszy.
Poniewa, podobnie jak w przypadku bugarskich chopw, to Ty,
zyskujc, tracisz.
Ja wiem, e to bywa skuteczne, ja wiem, e zazwyczaj proszcy
odpuszcza sobie, ja wiem, e to ju nawyk, lecz jest w tym wszystkim
kilka maych ale.
Nie zrozum mnie le, nie chc pisa o moralno-etycznych aspektach kamstwa.
Nie znam bowiem osoby, ktra przynajmniej raz w yciu nie
skamaaby. Nie czuj si uprawniony do ocen moralnych.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Nie o to mi chodzi. Waniejsze s konsekwencje. Raz, e prawda

moe wyj na jaw. Dwa, e kamstwo to negatywne emocje dla Ciebie.
Nie dowiadczasz moe poczucia winy, odczuwasz za to przypieszone ttno, pustk w gowie, nie wiesz, co zrobi z oczami, Twj organizm jest pobudzony, czujesz, e zaczynasz mwi szybciej, by moe
nawet czujesz si gorszy, tumaczc si przed drugim czowiekiem.
To jednak nie wszystko.
Wane s take konsekwencje takiej odmowy w wietle uczenia
innych, jak chcemy by traktowani, w wietle nadrzdnej zasady asertywnoci podejmowania samodzielnych decyzji.
Nie mog to informacja o naszej podatnoci na zewntrzny
wpyw bardzo daleka od samodzielnej decyzji.
Nie mog to przecie wskazanie zewntrznego problemu, ktry
uniemoliwia spenienie proby.
Nie mog to take niewiadome zaproszenie do negocjacji.
Bardzo niebezpieczne. Poniewa kto moe zaproponowa Ci pomoc
w rozwizaniu zewntrznego problemu, a ta wywoa w Tobie zobowizanie np. do spenienia proby (no bo przecie kto chcia Ci
pomc).
Twoje bugarskie nie (czyli: nie mog, hydraulik, ciotka z omy,
sam nie mam pienidzy) to wreszcie przyzwolenie na dalsze proby
taka odmowa uczy bowiem innych, e nie ma sprawy.
Bugarzy, kiwajc na tak, moe zachowywali ycie, jednak przekazujc bdny komunikat, sprawiali wraenie, e robi to z niekaman ochot, przez co wikali si w bdne koo dalszych niewygodnych i bolesnych da.
W sumie trudno im si dziwi.
Mam jednak nadziej, e Twoje dzisiejsze dylematy maj mniejszy
kaliber.
Na szczcie Ty masz moliwo nauczy innych, jak chcesz by
traktowany, nie czujc przy tym zaenowania ani poczucia winy, a jednoczenie dbajc o trwao relacji.

117

118

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jeeli take do Ciebie przyjeda czasami ciotka z omy lub

czujesz n na gardle w obliczu krzywdzcych Ci prb, oto najprostsza procedura, dziki ktrej bdziesz w stanie budowa naprawd
satysfakcjonujce relacje, uczc innych, jak naley Ci traktowa, oraz
unikniesz tej dobrze Ci znanej zgagi, gdy godzisz si na co, na co
nie masz ochoty.
Nie

To pierwszy krok. Prosz, nie myl go z yyyyy, ten teges no nie

bardzo, bo moe to bywa skuteczne, ale brakuje tu Twojej samodzielnej decyzji.
Jeeli jest Ci przykro lub odmowa jest dla Ciebie trudna, powiedz,
co czujesz.
Powiedz: przykro mi, bo to nie usprawiedliwianie si ani tumaczenie, to sposb na autentyczno, Twoja ludzka twarz. Ma prawo
by Ci przykro.
Powiedz to zwaszcza wtedy, gdy chcesz pomc, ale po prostu nie
moesz. Asertywno to przecie pomoc czynna. To bardzo dalekie
od poczucia winy.
Obszar odmowy

Kolejnym krokiem jest precyzyjne wskazanie przez Ciebie obszaru

Twojej odmowy.
Pamitasz metod audiodeskrypcji z rozdziau 4.?
Warto posuy si ni po raz kolejny. Opisz wic obszar odmowy w sposb konkretny, widoczny, obiektywny i policzalny.
Im bardziej obszar odmowy bdzie precyzyjny, tym atwiej bdzie
go przyj Twojemu rozmwcy.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Przekae mu bowiem komunikat, e nie odrzucasz jego jako osoby,

nie chcesz jedynie zrealizowa jego proby, jego pomysu na pomoc.
Zwr uwag na ponisze przykady:

Nie zostan po godzinach w pracy zamiast: Nie dam sob

manipulowa.
Nie poycz ci pienidzy zamiast: Nie jestem kas
zapomogowo-poyczkow.
Nie popr twojego pomysu zamiast: Nie bd uczestniczy
w machlojkach.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad zamiast:
Nie udawajmy kochajcej si rodzinki.

Precyzyjne opisanie obszaru odmowy przyniesie Ci korzyci, nawet

gdy masz do czynienia z ewidentn manipulacj lub kolejn z rzdu
prob o pomoc, ktra zakada, e jak zwykle co zrobisz za kogo.
Pozwoli Ci bowiem ostudzi emocje, pozwoli Ci bowiem skupi si
na bezspornych faktach.
Teraniejszo jest bezdyskusyjna. Odwoanie do teraniejszej proby wzmocni skuteczno Twojej decyzji. Unikniesz bowiem pyta typu:
Dobra, dobra, powiedz mi, kiedy musiae co robi za mnie?.
Uzasadnienie

Kolejny krok Twojej odmowy to krtkie, prawdziwe uzasadnienie

Twojej decyzji.
Psychologowie spoeczni dowiedli, e obecno uzasadnienia
wzmacnia skuteczno komunikatu o blisko 30% (nawet wwczas,
gdy jest ono nielogiczne w synnym eksperymencie Elli Langer
studenci czekajcy w kolejce do ksero podobnie chtnie wpuszczali
bez kolejki osob, ktra prosia o przepuszczenie, mwic, e bardzo
si pieszy, jak i wtedy, gdy prob sw podpieraa uzasadnieniem
bo musz zrobi ksero).

119

120

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Wykorzystaj wic uzasadnienie, aby wzmocni swj przekaz.

Pamitaj jednak, e uzasadnienie nie jest argumentem, poniewa
odmowa to nie proba, odmowa nie jest przekonywaniem. Odmowa
jest decyzj (Postanowiem zamiast: Zrozum mnie, prosz).
Prawdziwe uzasadnienie jest wyrazem Twojej decyzyjnoci uczy
innych, e to Ty podejmujesz decyzje.
Prawdziwe uzasadnienie pozwoli Ci zachowa wewntrzny spokj.
Sawetne czuj si gorszy od innych jedno z najczstszych
ograniczajcych ludzi przekona wynika na og z nadmiernej potrzeby tumaczenia si lub posikowania si kamstwem.
Prosz, pamitaj take, e uzasadnienie nie jest konieczne. Pamitaj, e masz prawo nie zdradza motyww swoich decyzji, jeeli
nie masz na to ochoty.
Mimo wszystko zachcam Ci do tego. Uzasadnienie to wyraz szacunku wobec innych. Od dziecka lubimy przecie wiedzie dlaczego.
Uzasadnienie to motyw Twojej decyzji i jako taki moe by oglny
lub odwoywa si do Twoich uczu.
Pozwl, e wrcimy do naszych przykadw.

Nie zostan po godzinach w pracy, poniewa mam inne plany.

Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie lubi tego robi /
poniewa nie oddajesz ich w terminie.
Nie popr twojego pomysu, poniewa byoby to dla mnie
bardzo kopotliwe.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad, poniewa
mamy inne plany.

Mamy inne plany?

Ju sysz Twoje pytanie.
A co, jeeli kto spyta mnie: A jakie to plany?. Przecie zaraz
usysz o lekcewacym stosunku do pracy, o tym, e nie mona na
mnie liczy, bo nie chc spotka si z matk, ojcem, teciow czy
szwagrem.
Bardzo dobre pytanie. Pozwl, e powicimy mu zatem chwil.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Oczywicie usyszysz. Usyszysz, jeeli na nie odpowiesz.

Jeeli jednak wykonae wiczenia w rozdziale 4., wiesz ju, jak
sobie radzi.
Pamitaj, e nie musisz odpowiada na pytania, to wcale nie jest
nieuprzejme. Ty rwnie masz prawo oczekiwa uprzejmoci wobec
siebie i niezadawania Ci krpujcych Ci pyta. Take tutaj obowizuje zasada masz prawo zachowa milczenie, bo wszystko, co powiesz, moe zosta uyte przeciwko tobie.
Bardzo lubi okrelenie mam inne plany, wic pozwl, e odpowiem na kolejne pytanie: No dobrze, ale jak mi si po prostu nie
chce i nie mam nic w planach, chc po prostu posiedzie w domu,
w kapciach przed telewizorem, czy to nie bdzie kamstwo?.
Wedug mnie nie. Odpoczynek czy potrzeb prywatnoci postrzegam bowiem take jako czynno zaplanowan. W szkole, na uczelni,
w pracy spdzamy znaczn cz naszego ycia. Aby mie energi
do dziaania, musimy take wypoczywa, czyli zaplanowa, e nie
robimy nic, podj tak decyzj.
Jedna z uczestniczek mojego szkolenia zwyka odpowiada zapraszajcej j na obiad teciowej, e nie przyjedzie, bo ma dzie wewntrzny, mylc o kapciach, papilotach i telewizorze.
A Tobie co podpowiada Twoja kreatywno?
Podtrzymanie kontaktu czynna pomoc

To prawdopodobnie najwaniejszy krok asertywnej odmowy.

Pozwoli Ci on zrealizowa pozytywn intencj, ktra dotychczas moga krpowa Ci rce ch bycia pomocnym, ch bycia
w porzdku wobec innych, intencj, ktra nieraz sprawiaa, e godzie si na co, na co nie miae ochoty, bo tak byo lepiej.
Ten krok pomoe Ci czu si osob pomocn, uwolni Ci od
wyrzutw sumienia i poczucia winy, pomoe Ci okaza trosk wobec
innych, pomoe Ci zadba o trwao relacji.

121

122

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Trzy pierwsze kroki byy bowiem trosk o Ciebie. Trosk o wasne

bezpieczestwo.
Dopiero teraz moesz pomaga aktywnie, dopiero teraz moesz
pomaga skutecznie.
Czas wic na aktywn pomoc.
Pomoc wynikajc z Twojej potrzeby, Twojego zaangaowania,
a nie zobowizania czy lku przed win.
Jak wic to zrobi? Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia
relacji?
Pamitaj po prostu, e tak jak inni maj prawo prosi, Ty masz
prawo proponowa.
Co to oznacza?
O ile prawidowo wykonae trzy pierwsze kroki, z pewnoci zauwaye, e gwnym przesaniem asertywnej odmowy nie jest odrzucenie rozmwcy, tylko niewyraenie zgody na realizacj jego pomysu
na pomoc z Twojej strony.
O ile wic zaley Ci na relacji, zaproponuj po prostu wasny pomys
realizacji oczekiwanej od Ciebie pomocy.
Powrmy wic do naszych przykadw.

Nie zostan po godzinach w pracy, poniewa mam inne

plany, ale mog wykona zadania, o ktre mnie prosisz,
np. w poniedziaek, jestem wtedy mniej obciony.
Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie lubi tego robi /
poniewa nie oddajesz ich w terminie, ale by moe jestem
w stanie ci pomc w inny sposb.
Nie popr twojego pomysu, poniewa byoby to dla mnie bardzo
kopotliwe, ale jeeli zgodziby si wprowadzi zaproponowane
przeze mnie poprawki, to moesz na mnie liczy.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad, poniewa mamy
inne plany, zdzwomy si w przyszym tygodniu i pomylimy,
co moemy razem zrobi.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Zwr uwag na ostatni przykad.

Podtrzymanie kontaktu nie musi oznacza wcale zobowizania do
jakiegokolwiek dziaania, wystarczy zapewnienie o chci podtrzymywania relacji. To bardzo wiele. Oznacza to przecie, e inni s dla Ciebie wani. Tobie pozostawia za furtk.
wiczenie Asertywna odmowa

Zamie ponisze przykady odmowy nieasertywnej na odmow asertywn. Pamitaj o precyzyjnym okreleniu obszaru odmowy, krtkim
i prawdziwym uzasadnieniu oraz zaoferowaniu aktywnej pomocy.
Sytuacja

Odmowa
nieasertywna

Znajomy prosi Ci o poyczenie

300 z. Ty jednak nie masz
w zwyczaju poycza pienidzy.

Bardzo chtnie,
ale sam nie
mam.

Szef w pracy prosi Ci o wykonanie

Mam strasznie
dodatkowego zadania niewchodzcego duo pracy,
w zakres Twoich obowizkw.
moe poprosisz
kogo innego.
Znajomy chce skorzysta z Twojej
pomocy zwizanej z wykonywanym
przez Ciebie zawodem (naprawy
komputera, wypenienia PIT-u,
napisania CV). Ty jednak jeste
po prostu zmczony.

Sam nie jestem

w tym za dobry.

Kolega z pracy prosi Ci o pomoc

w wykonaniu jego pracy (np. raportu
kwartalnego), poniewa bardzo
sobie ceni Twoje spostrzeenia.
W praktyce wiesz dobrze, i bdziesz
musia wykona raport jak zwykle
za niego.

Mam strasznie
duo pracy,
poza tym nie
jestem w tym
dobry. Sam
popeniam
bdy.

Dzwoni do Ciebie znajomy i informuje

Ci, e bdzie u Ciebie za 15 minut.
Ty nie masz ochoty na niczyj wizyt.

No przykro mi,
ale wanie
wychodz.

Odmowa
asertywna

123

124

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jak radzi sobie z nachalnymi ludmi?

W trakcie mojego pierwszego treningu asertywnoci braem udzia
w scence, w ktrej moim zadaniem byo odmwi koledze poyczenia
pienidzy.
Bya to sytuacja nad wyraz prawdziwa, poniewa w tamtym okresie miaem z tym duy problem i nie brakowao mi kolegw, ktrzy
traktowali mnie jak kas zapomogowo-poyczkow z bardzo atrakcyjnym oprocentowaniem 0% w skali wiecznoci.
Pocztek by atwy: Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie oddajesz mi w terminie.
Za chwil czekao mnie jednak prawdziwe wyzwanie.
Ja wiem, ale tym razem to wyjtkowa sytuacja, tylko na ciebie mog
liczy, nie poradz sobie, jak mi nie pomoesz, ej, no nie bd taki,
przysigam, tym razem oddam w terminie, a tak w ogle to ostatni raz,
koledze nie pomoesz?
Byem konsekwentny, usilnie staraem si znale kontrargumenty,
jednak szybko zauwayem, e kade moje sowo potguje nachalno
argumentw mojego kolegi, a ja zaczynam si gubi.
Nie wiedziaem, dlaczego tak si dzieje, nie wiedziaem take, e
popeniam bd.
Powiedzmy to sobie szczerze. Opisana wyej procedura asertywnej
odmowy nie zawsze bdzie skuteczna. Nie zawsze spotkasz ludzi,
ktrzy zrozumiej Ci za pierwszym razem.
Spotkasz zapewne ludzi, ktrzy bd Ci za wszelk cen prbowali przekona, czasami bd nawet bardzo nachalni, posikujc si
mniej lub bardziej emocjonalnymi chwytami.
Warto wic, by w podobnych sytuacjach wiedzia, jak sobie radzi.
Narzdziem, ktre pozwoli Ci radzi sobie z podobnymi sytuacjami,
jest powszechnie znana technika zdartej pyty, ktr wwczas zaproponowa mi trener prowadzcy szkolenie.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Technika zdartej pyty polega na kilkakrotnym powtrzeniu odmowy, jednak w zastosowaniu tej metody czai si kilka niebezpieczestw. Dlatego pozwl, e przyjrzymy jej si znacznie szerzej.
Z dowiadczenia wiem, e wiele osb w obliczu nachalnych prb
zaczyna si irytowa, za kadym kolejnym razem starajc si intensywniej zaznaczy swoje stanowisko, tracc przy tym nerwy, dajc si
ponie emocjom lub dla witego spokoju po prostu przystaje na
co, na co nie ma ochoty.
Powd emocjonalnej reakcji (Guchy jeste czy co?), powd
zniecierpliwienia (Ile razy mam mwi NIE?) przy wielokrotnym
powtarzaniu odmowy jest jednak prosty.
Wynika z bdu, jaki ja take popeniem.
Bd ten polega na oczekiwaniu zakoczenia trudnej dla nas sytuacji przez kogo innego, wynika z oczekiwania podjcia decyzji za nas,
wynika bowiem z oczekiwania zrozumienia nas.
Odmowa by moe skutkuje, pozostaje jednak niesmak, by moe
pada kilka sw za duo.
Aby wic zapewni Ci maksymalny komfort uytkowania techniki
zdartej pyty, aby zapewni Ci komfort w obliczu nachalnych prb,
pozwl, e przyjrzymy si istocie tej metody, odwoujc si do jej metaforycznego zakresu, tzn. tego, jak dziaa zdarta pyta.
Najwygodniej bdzie zilustrowa mechanizm zdartej pyty za pomoc muzyki.
Nigdy nie pamitam hitw lata, posu si wic przykadem
utworu, o ktrym byo gono take przez skrajnie szokujc krtkowzroczno specw od marketingu pewnej firmy, ktra wypucia
na rynek cmentarne znicze z pozytywk: Wsta, powiedz: nie jestem sam.
Adapter odtwarzajcy zdart pyt za kadym razem odtwarza identyczny dwik.
Nie powie spie mioci, nie powie spie mioci, nie powie spie
mioci brzmi wic za kadym razem identycznie, dwiki nie s

125

126

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

goniejsze ani cichsze, dusze ani krtsze, a my dziki temu mamy

szans usysze przesanie Michaa Winiewskiego raz jeszcze.
Dlaczego o tym pisz?
Pisz o tym, poniewa istot skutecznoci techniki zdartej pyty,
a zarazem jej najczciej ignorowanym elementem, s jej waciwoci
dwikowe.
Odmowa w obliczu natarczywej proby powinna wic za kadym
razem brzmie identycznie: winna by wypowiedziana identycznym
tonem i z identyczn tonacj. Powinna te zawiera pauzy.
Twj ton, Twoja intonacja oraz pauzy s niczym innym jak wyrazem Twojej decyzji, nie musisz przecie nikogo przekonywa, nikt nie
musi niczego rozumie ani na nic wyraa zgody. Nie musisz si
take irytowa, poniewa Ty tylko przekazujesz informacj o podjtej
ju decyzji.
Powtrzenie pozwala Ci opanowa emocje, a drugiej stronie pozwala zrozumie, e decyzja jest nieodwoalna. To niewtpliwa korzy
dla Ciebie. Dbasz w ten sposb o swj spokj.
Zapytasz zapewne, ile razy powiniene powtrzy swoj odmow.
Ilo zaley od Ciebie, moesz powtrzy j 2 4 razy, jednak
znacznie waniejsza od iloci jest wiadomo, e to do Ciebie naley
ostatnie sowo.
2 4 razy pozwol Twojemu rozmwcy usysze Twj przekaz,
jeeli wczeniej go nie zrozumia.
Jeeli jednak nie rozumie go dalej, to problem nie naley ju do
Ciebie.
Zrobie wszystko, co moge. Jeeli to nie skutkuje, zmie temat,
zakocz niewygodn dla Ciebie rozmow albo wyra swoje emocje
w obliczu nachalnych prb.
Podejmij decyzj, a zyskasz spokj.
Moe zyskasz miano spa mioci szczliwie jednak nikt nie
wie, co to waciwie znaczy.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro

Koczc rozwaania na temat asertywnej odmowy, warto zwrci
uwag take na sposb radzenia sobie z wyjtkowo nachalnymi ludmi,
z tzw. zawodowymi proszcymi kolegami w pracy po 63 razy
dziennie proszcymi Ci o zszywacz, dziurkacz, kartk, dugopis,
samozwaczymi parkingowymi obiecujcymi przypilnowa Twojego
samochodu, zbierajcymi na lekarstwa lub szklank chleba, ktrych
moesz spotka np. na dworcach kolejowych w caej Polsce, osobami
myjcymi szyby na skrzyowaniach. Wszystkimi ludmi, ktrzy nie
rozumiej zwykego NIE i ktrzy, spotykajc si z Twoj decyzj, zaczynaj Ci atakowa.
Musz Ci jednak ostrzec. Metoda, ktr chc Ci zaproponowa,
jest jak prawdziwy kebab naprawd ostra, a na dodatek w cienkim
ciecie, nie zawiera bowiem nic, co mogoby zneutralizowa jej smak.
Proponuj Ci j jako sposb radzenia sobie w sytuacjach krytycznych, gdy wszystkie inne metody zadbania o swoje terytorium oka
si nieskuteczne lub po prostu nie bdziesz widzia sensu ani potrzeby
ich wykorzystania.
Pamitaj jednak, e jej zastosowanie zawsze piecze. Uywaj jej wic
w ostatecznoci jako samoobrony.
Pamitaj o tym, by serwowa j tylko wobec osb, z ktrymi nie zamierzasz tworzy relacji, a ktrych natarczywo prb godzi w Ciebie,
kci si z Twoimi wartociami, uderza w Twoje poczucie przyzwoitoci.
Pamitaj take, e ocena potrzeby jej wykorzystania zaley tylko
od Ciebie.
Ju za chwil podam Ci przepis. Jednak pozwl, e najpierw dam
Ci pewien przykad.
Nie wiem jak Ty, ale ja mam tak zasad, e nie pomagam finansowo ludziom zbierajcym na ulicy. Jestem przekonany, e w ten sposb potguj ich wyuczon bezradno. Zazwyczaj mwi NIE. I to
wystarcza.

127

128

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jednak czasami musz posuy si asertywn odmow w cienkim

ciecie na ostro, poniewa zachowanie mojego rozmwcy wywouje
we mnie nie tylko zdziwienie, ale take sprzeciw.
Wracaem kiedy z rannych zakupw, gdy chwiejnym krokiem
podszed do mnie znany z widzenia w obrbie sklepu miejscowy
ssiad.
Kierowniku, ssiedzie, jest taka proba, na lekarstwo mi brakuje,
kierownik dorzuci do wina, w pitek dostaj rent, oddam. Nie wiem,
co mnie przekonao, bo na alkohol nie daj by moe szczero, by
moe zapewnienie zwrotu zgodziem si. Miaem pod rk 2 z,
wic wspomogem zakup lekarstwa, w duchu liczc si z tym, e
zwrotu nie bdzie.
Po tygodniu, kiedy znw wracaem z zakupw, pod tym samym
sklepem podszed do mnie ssiad.
Kierowniku, ssiedzie, ja kierownikowi jestem winny 2 z.
Wyobra sobie moje zdziwienie. Piknie. Peen szacunek. Miaem
zajte rce, nie chciao mi si siga do portfela, a i gest mnie uj,
powiedziaem wic: Na zdrowie, ssiedzie, na wieczne nieoddanie, majc nadziej na odwzajemnienie szacunku.
Usyszaem jednak: Kierowniku, to poycz jeszcze 2 razem
bdzie 4.
Przy caym moim uwielbieniu asertywnoci nie wyobraam sobie
mojej odpowiedzi w stylu: Nie, nie dam panu 2 z, poniewa ju
w zeszym tygodniu poyczy pan ode mnie 2 z, a tak na marginesie
jestem przeciw prowadzeniu dziaalnoci gospodarczej bez odprowadzania nalenych podatkw, a w ten sposb postrzegam paskie
dziaania w obrbie sklepu, ale jeeli askawy pan sobie yczy, by
moe mog panu pomc w inny sposb. Oferuj pomoc przy rejestracji dziaalnoci gospodarczej.
W ruch posza asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro.
Strategia jest bardzo prosta. Prosta jak kebab. Zawiera dwa
skadniki.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Oto przepis dla Ciebie.

Skadnik 1. Nie to raptem ciasto, krtka, szybka decyzja.
Wyrazistoci strategii nadaje skadnik drugi sos. Bardzo ostry.
Skadnik 2. I pomyl dlaczego nie.
Zwr uwag na istot drugiego skadnika, ktry stanowi przeniesienie odpowiedzialnoci za Twoj odmow na drug stron.
Technik t znam z ksiki Strategia ostra jak pepperoni Jensa
Weidnera (Onepress, 2007) i poradziem wykorzysta t metod
jednej mojej znajomej, ktra miaa w pracy problem z notorycznie
proszcym o drobne rzeczy koleg zszywacz, dziurkacz, pinezki,
kartki, post-itki itp. stanowiy dla niego bowiem sens ycia.
Niby nic, ale ile razy dziennie mona sysze: Kasiu, czy moesz mi
poda zszywacz, Kasiu to, Kasiu tamto.
Dotychczasowe podawanie, dotychczasowa ulego ustpiy miejsca: Nie, i pomyl dlaczego nie. Ale to by dopiero pocztek.
Z relacji Kaki wiem, e znajomy nie tylko odpuci, ale przez kilka
chwil gowi si, dlaczego tak si stao.
Nie podaa mi zszywacza, bo wczoraj, kiedy szedem na obiad,
nie zaproponowaem ci wsplnego wyjcia? brzmiao pytanie.
Nie padaa odpowied.
A moe dlatego, e w zeszym tygodniu skrytykowaem twj
pomys?. Nie brzmiaa odpowied, a z kad kolejn problem coraz mniej nalea do Kaki. Dobre, prawda?
Na zakoczenie mam do Ciebie prob.
Nie stosuj tej metody wobec swoich bliskich, wobec osb, na
ktrych Ci zaley, nie stosuj jej wobec swojego szefa
Nie powiem Ci dlaczego.
Powiem Ci NIE, i pomyl dlaczego NIE.

129

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Rozdzia 3. Pewno siebie, czyli jak zyska zdrowy

szacunek do siebie i innych? .................... 57
Jak zyska pewno siebie? ............................................................... 59
Co Ci da wiadomo wasnych zalet? .............................................. 64
Jak z yczliwoci wobec siebie postrzega wasne wady? ................ 68
O wstydzie, kompleksach i o tym, czy wada moe by zalet,
czyli nie jeste naiwny, jeste ...................................................... 73
Rozdzia 4. Jak wyraa uczucia
i zapobiega konfliktom? ......................... 81
O czym warto pamita,
by Twoje emocje pracoway na Twoj korzy? ............................. 81
Jak nauczy innych, jak maj Ci traktowa? ................................... 88
Czuj ........................................................................................... 88
Kiedy Ty ...................................................................................... 91
Oczekuj ..................................................................................... 94
Jeeli tego nie zrobisz, bd zmuszony ................................. 102
Dziaanie ................................................................................... 104
Komunikat JA procedura rozszerzona ................................. 104
Kiedy nie warto by asertywnym, czyli zanim powiesz ............... 105
Lista kontrolna asertywnoci ........................................................... 109
Rozdzia 5. Jak odmawia bez poczucia winy? ............111
Poznaj kogo, kto potrzebuje Twojej pomocy ................................ 111
Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia relacji? ....................... 115
Nie ............................................................................................. 118
Obszar odmowy ........................................................................ 118
Uzasadnienie ............................................................................. 119
Podtrzymanie kontaktu czynna pomoc ................................ 121
Jak radzi sobie z nachalnymi ludmi? ........................................... 124
Asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro .............................. 127
Rozdzia 6. Jak radzi sobie z opiniami innych? ..........131
Jak radzi sobie z krytyk? .............................................................. 133
Ocena formalna ......................................................................... 134
Ocena merytoryczna i decyzja ................................................... 136

Spis treci

Jak nie da si wcign do gry? ..................................................... 139

Wyraenie emocji ...................................................................... 142
Powtrzenie zdania rozmwcy .................................................. 142
Proba o uzasadnienie ............................................................... 143
Jako czowiek uczciwy na pewno mnie zrozumiesz ............... 144
Niezbdnik na imprezach rodzinnych,
czyli jak radzi sobie z dobrymi radami? ...................................... 147
Rozdzia 7. Jak wyraa uczucia pozytywne
i przyjmowa komplementy? ...................151
Dlaczego warto wyraa uczucia pozytywne? ................................. 151
Jak budowa lepsze relacje,
jak wyraa uczucia i emocje pozytywne? .................................... 153
Jak przyjmowa komplementy, nie doszukujc si drugiego dna? .... 157
Rozdzia 8. Jak zadba o swoje prawa
z szacunkiem do siebie i innych? ..............163
Poznaj swoje prawa ......................................................................... 163
Upomnij si o swoje, czyli jak respektowa swoje prawa? .............. 166
Rozpoznanie .............................................................................. 168
Przygotowanie ........................................................................... 168
Dziaanie ................................................................................... 170
Masz prawo prosi .......................................................................... 171
Asertywna proba ...................................................................... 173
Teraz Twoja kolej ................................................179
Dodatek A FAQ ..................................................181
Czy uda mi si zmieni? .................................................................. 181
Kiedy nastpi zmiana? .................................................................... 184
Czy asertywno nie sprawi, e przestan by sob? ...................... 185
Czy moje otoczenie nie odsunie si ode mnie? .............................. 187
Jak by asertywnym wobec bliskich? ............................................... 188
Jak odmawia dzieciom? ................................................................. 191
Przeprasza czy nie przeprasza? .................................................... 193
Gdzie mog si tego nauczy? ........................................................ 194

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Asertywno i rozwj osobisty, czyli jak zyska harmoni

w yciu prywatnym i zawodowym oraz zdrowy szacunek
do siebie i innych? .................................................................. 195
Co robi, gdy asertywno nie zadziaa? ......................................... 196
Nie podje dziaania, ale chcesz wiedzie,
co robi, gdy Ci nie wyjdzie .................................................... 196
Podje dziaanie, nie wyszo, bo ja tak robi,
tylko troch inaczej ............................................................... 197
Podje dziaanie (wzorowo), nie masz rezultatw .................. 199
Dodatek B Asertywno w pracy .............................203
Asertywny pracownik ...................................................................... 206
Z kim jedziesz na imprez firmow? ......................................... 206
Jak poprosi o podwyk? ......................................................... 209
Asertywny szef ................................................................................. 214
Asertywne informacje zwrotne, czyli jak wyzwala inicjatyw,
mie wicej czasu i budowa autorytet szefa? ........................ 214
Asertywno w sprzeday i w obsudze klienta ............................... 220
Jak radzi sobie z wulgarnym i agresywnym klientem? ............. 222
Jak odmawia klientom? ........................................................... 227

Rozdzia 5.
JAK ODMAWIA BEZ POCZUCIA WINY?

Poznaj kogo, kto potrzebuje Twojej pomocy

wity spokj, niepewno, tak naturalna potrzeba bycia w porzdku,
a moe lk przed poczuciem winy nakazay Peterowi zgodzi si na
spenienie proby siedzcego obok kolegi.
NIE mam siy si z tob spiera, rb, jak chcesz odpar
w kocu, ulegajc kolejnym argumentom.
Mg poczu ulg, to w kocu nic wielkiego. NIE warto spiera
si o tak bahe rzeczy, waciwie nic mnie to NIE kosztuje, szkoda
ycia, by udowadnia sobie, kto ma racj pomyla zapewne.
OK odpar Peter. NIE wiedzia przecie, e jego ycie trwa
bdzie jeszcze tylko 4 minuty.
NIE wiedzia przecie, e ta nic NIEznaczca zgoda kosztowa
bdzie ycie 109 osb 100 pasaerw i 9 czonkw zaogi samolotu
DC-8, odbywajcego rejs 621 z Montrealu do Los Angeles, ktrego
Peter Hamilton by kapitanem.
Air Canada 621 na skutek zbyt wczesnego uruchomienia spojlerw
run na ziemi.
15 lipca 1970 roku o 8:06 ta nic NIEznaczca zgoda, chwila witego spokoju, krtkotrwaa korzy z zastosowania reguy mdry
gupiemu ustpuje, odebraa ycie 109 osobom, odebraa spokj rodzinom ofiar.
Dlaczego o tym pisz?

112

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Pisz o tym, poniewa chc, abymy przyjrzeli si czemu, co najczciej bywa kojarzone z asertywnoci umiejtnoci odmawiania.
Umiejtnoci, ktra by moe tamtego ranka 15 lipca 1970 roku moga uratowa ycie 109 osobom.
Nie chc jednak, bymy uprawiali teraz gdybologi.
Odmy wic t tragiczn histori na chwil na bok.
Zastanwmy si przez moment nad czym innym.
NIE mwmy przez chwil o konsekwencjach godzenia si na co,
na co NIE masz ochoty, o obwinianiu siebie, o Twoich nerwach
i utraconym czasie.
NIE mwmy o tym, e nic NIEznaczce 15 minut dziennie, jakie
powicasz na rzeczy, ktre NIE nale do Ciebie, w cigu roku
urasta do 8 dni pracy, a w cigu 40 lat stau przez blisko rok wykonujesz prac, za ktr nikt Ci NIE paci.
NIE mwmy o tym, jak si czujesz, godzc si na co, co kci
si z Tob.
NIE mwmy wreszcie o tym, jak mwi NIE, bo Ty doskonale
potrafisz to robi. Posiade t umiejtno w pierwszym roku swojego
ycia.
NIE mwmy o tym, bo NIE chc o tym mwi. Chc zaproponowa Ci co zgoa innego.
Chc bowiem, abymy porozmawiali o tym, jak pomaga.
Tak! Pomaga, poniewa wiem, jak wane jest dla Ciebie bycie
w porzdku, jak wane s dla Ciebie relacje midzyludzkie, jak wane
jest dla Ciebie czyste sumienie, jak wani s dla Ciebie inni ludzie,
jak wany jest wity spokj.
Wiem take, e za nic w wiecie NIE chciaby tego straci.
NIE bd Ci wic prosi, aby dzisiaj chocia sprbowa powiedzie NIE, bo NIE chc po raz kolejny przymusza Ci do czego,
co jest sprzeczne z Tob.
Poprosz Ci wic o pomoc.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Prosz Ci o pomoc, prosz o bycie w porzdku, o koleestwo, trosk, empati i kreatywno.

Jest bowiem kto potrzebujcy, kto, komu trzeba pomc, trzeba,
bo inaczej zagubi si, straci kontrol nad wasnym yciem, zacznie
obwinia siebie i ten kto bardzo potrzebuje Twojej pomocy.
Mam nadziej, e take tym razem NIE odmwisz i zechcesz
pomc jeszcze tej jednej i jedynej osobie zechcesz pomc sobie!
Tak, pomc sobie, bo wanie w ten sposb postrzegam asertywno.
Ale NIE tylko sobie, poniewa w ten sposb pomoesz te innym.
Bdziemy jednak mwi o tym, jak pomaga w sposb uczciwy
i NIEwymuszony. Pomaga z zaangaowaniem i chci, bo co to za
pomoc, kiedy jest wymuszona, co to za zaangaowanie, kiedy czujesz, e si zmuszasz, co to za uczciwo, kiedy opiera si na niedopowiedzeniach
Bdziemy mwi wic o aktywnej, prawdziwej pomocy pomocy penej oddania, zaangaowania i odpowiedzialnoci. Pomocy,
ktra pozwala innym decydowa o sobie, pomocy, ktra daleka jest
od kamstwa i faszywych przekona.
Pozwl wic, e przyjrzymy si pewnym zasadom, ktre pozwol
Ci nie wanie tak pomoc, jak chcesz nie i jakiej oczekuj od
Ciebie inni.
Ratownicy medyczni przedstawiciele jednego z najbardziej
powaanych i szanowanych zawodw na wiecie posikuj si
w swojej pracy pewn zasad, ktra wspiera rzetelne i skuteczne niesienie pomocy innym.
Mianowicie ratownik medyczny, zanim przystpi do udzielenia
pomocy, jest zobowizany do tego, by zadba o jedn rzecz wasne
bezpieczestwo.
Po co komu ratownik, ktrego podczas akcji spotyka niebezpieczestwo, razi prd, ogarnia poar albo ktry zostaje napadnity przez
przeywajc szok ofiar wypadku.

113

114

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

W imi tej zasady ratownik ma prawo odstpi od udzielenia pomocy, jeeli takowa bezporednio zagraa jego bezpieczestwu.
Chc Ci zaproponowa, aby Twoja przygoda z asertywnoci
oparta bya wanie na tej zasadzie pom sobie, zanim pomoesz
innym, pamitajc, e masz prawo odmwi, jeeli spenienie proby
godzi w Ciebie.
Zadbaj o wasny komfort, wasne bezpieczestwo, bo dopiero wtedy
moesz prawdziwie pomc innym.
Po co komu pomoc kogo, kto NIE zadba o wasne bezpieczestwo, moe przecie nawali, kiedy najbardziej bdzie potrzebny.
Po co komu pomoc kogo, kto pomaga, chocia pomc NIE chce.
Prawdziwa pomoc to czynna pomoc, tzn. pomoc, ktra NIE zagraa Tobie, NIE rani Ci, NIE wywouje poczucia wykorzystania i niesprawiedliwoci dziejw.
Pomagaj z zaangaowaniem, uczciwoci i empati, ktre s
w Tobie, a NIE z zakamanym wyrazem twarzy, uciekajcym spojrzeniem, zoci wyraan za zamknitymi drzwiami, zoci, ktra
przekada si na samopoczucie Twoich bliskich.
Tak, zakamanym. Bo godzenie si na co, na co nie masz ochoty,
dla mnie rwnoznaczne jest z kamstwem okamywaniem innych.
Skd inni maj wiedzie, jakie s Twoje potrzeby, plany i oczekiwania.
Jeste jedyn osob, ktra moe powiedzie TAK, jeste jedyn
osob, ktra moe powiedzie NIE. Godzc si na co, na co nie masz
ochoty, wiadomie wprowadzasz innych w bd.
Pozwl innym decydowa o samych sobie, pozwl samodzielnie
reagowa, przesta zakada, e wiesz lepiej od innych, co jest dla nich
dobre. Czy tego chcesz, czy NIE, NIE masz wpywu na czyje uczucia.
Twoje NIE nikogo NIE urazi, dopki ten kto nie zgodzi si na to.
W tym rozdziale uyem NIE wicej ni 30 razy tylko od
Ciebie zaley, czy jestemy nadal kolegami.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Pamitaj, e jednorazowa odmowa nie moe zniszczy prawdziwej,

trwaej relacji, oznaczaoby to bowiem, e opiera si ona tylko na
Twojej pomocy i jako taka byaby przecie bezwartociowa.
Zaley mi na Twoim bezpieczestwie, zaley mi na tym, aby mia
si i ochot pomaga innym, dlatego pozwl, e opowiem Ci pewn
histori.
Histori, ktra, mam nadziej, pomoe Ci ostatecznie pogodzi
dwie z pozoru sprzeczne ze sob potrzeby trosk o swoje granice
i trosk o innych. Potrzeby, ktrych pogodzenie pozwoli Ci pozby
si tego najwikszego hamulca asertywnoci poczucia winy.
Nie dam ci odpisa, bo nigdy si tego nie nauczysz, ale z chci
ci to wytumacz zwyk mawia pewien mody student w obliczu
bagalnych prb swoich kolegw niekoniecznie przygotowanych
do zaj.
Broni w ten sposb siebie, broni wasnych wartoci, wykazywa
te trosk o innych. Prawdziw.
Zachowywa rwnowag. Rwnowag, ktra jest podstaw asertywnoci. Jeden z najwikszych autorytetw moralnych w historii
polskiego narodu, czowiek, ktry pomg zmieni oblicze ziemi
tej ziemi Karol Wojtya, papie Polak, Jan Pawe II.
Bdc studentem, nie wiedzia zapewne, e to asertywno, ale
wiedzia zapewne, e tak jak inni maj prawo prosi o pomoc, tak
on ma prawo proponowa pomoc.
Wiedzia, e pomoc jest procesem czynnym, ulego za kamstwem.

Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia relacji?

Czy wiesz, e Bugarzy, kiedy mwi nie, kiwaj gow na tak?
Jak gosi ludowa legenda, zwyczaj ten powsta w czasie panowania
Turkw w Bugarii, kiedy miejscowa ludno musiaa zmaga si
z problemem przymusowej islamizacji.

115

116

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Procedura islamizacji bya nad wyraz uproszczona.

Turecki onierz przykada n do garda Bogu ducha winnego
Bugara i pyta: Przejdziesz na islam?.
Ruch gowy na nie podcina gardo, wic Bugarzy zaczli
mwi nie kiwajc gow na tak.
Pisz o tym, poniewa ta bugarska legenda przypomina mi sposb,
w jaki cz ludzi odmawia innym wykonania niewygodnych rzeczy,
posikujc si strategi, ktr nazywam take strategi ciotki z omy
Wiesz, bardzo chtnie, ale nie mog, bo przyjechaa do mnie
ciotka z omy (podczas gdy ciotka suy jako zgrabna ciema).
Nie mog zosta po godzinach w pracy, bo mam ju umwion
wizyt u lekarza.
Wybacz, ale nie mog z tob rozmawia, bo wanie wychodz,
jestem umwiony.
Yyyyy, wiesz, nie bardzo mog... Yyyyy ten tego... Przychodzi
hydraulik....
Nie mog ci pomc, nie poycz ci pienidzy, bo sam nie mam
Wiesz, jak teraz jest.
To bardzo ciekawe zjawisko na pierwszy rzut oka skuteczne, bo
osoba, ktra Ci prosi, zazwyczaj odpuszcza sobie.
Na pierwszy rzut oka nie masz nawet problemu z odmawianiem.
Na pierwszy.
Poniewa, podobnie jak w przypadku bugarskich chopw, to Ty,
zyskujc, tracisz.
Ja wiem, e to bywa skuteczne, ja wiem, e zazwyczaj proszcy
odpuszcza sobie, ja wiem, e to ju nawyk, lecz jest w tym wszystkim
kilka maych ale.
Nie zrozum mnie le, nie chc pisa o moralno-etycznych aspektach kamstwa.
Nie znam bowiem osoby, ktra przynajmniej raz w yciu nie
skamaaby. Nie czuj si uprawniony do ocen moralnych.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Nie o to mi chodzi. Waniejsze s konsekwencje. Raz, e prawda

moe wyj na jaw. Dwa, e kamstwo to negatywne emocje dla Ciebie.
Nie dowiadczasz moe poczucia winy, odczuwasz za to przypieszone ttno, pustk w gowie, nie wiesz, co zrobi z oczami, Twj organizm jest pobudzony, czujesz, e zaczynasz mwi szybciej, by moe
nawet czujesz si gorszy, tumaczc si przed drugim czowiekiem.
To jednak nie wszystko.
Wane s take konsekwencje takiej odmowy w wietle uczenia
innych, jak chcemy by traktowani, w wietle nadrzdnej zasady asertywnoci podejmowania samodzielnych decyzji.
Nie mog to informacja o naszej podatnoci na zewntrzny
wpyw bardzo daleka od samodzielnej decyzji.
Nie mog to przecie wskazanie zewntrznego problemu, ktry
uniemoliwia spenienie proby.
Nie mog to take niewiadome zaproszenie do negocjacji.
Bardzo niebezpieczne. Poniewa kto moe zaproponowa Ci pomoc
w rozwizaniu zewntrznego problemu, a ta wywoa w Tobie zobowizanie np. do spenienia proby (no bo przecie kto chcia Ci
pomc).
Twoje bugarskie nie (czyli: nie mog, hydraulik, ciotka z omy,
sam nie mam pienidzy) to wreszcie przyzwolenie na dalsze proby
taka odmowa uczy bowiem innych, e nie ma sprawy.
Bugarzy, kiwajc na tak, moe zachowywali ycie, jednak przekazujc bdny komunikat, sprawiali wraenie, e robi to z niekaman ochot, przez co wikali si w bdne koo dalszych niewygodnych i bolesnych da.
W sumie trudno im si dziwi.
Mam jednak nadziej, e Twoje dzisiejsze dylematy maj mniejszy
kaliber.
Na szczcie Ty masz moliwo nauczy innych, jak chcesz by
traktowany, nie czujc przy tym zaenowania ani poczucia winy, a jednoczenie dbajc o trwao relacji.

117

118

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jeeli take do Ciebie przyjeda czasami ciotka z omy lub

czujesz n na gardle w obliczu krzywdzcych Ci prb, oto najprostsza procedura, dziki ktrej bdziesz w stanie budowa naprawd
satysfakcjonujce relacje, uczc innych, jak naley Ci traktowa, oraz
unikniesz tej dobrze Ci znanej zgagi, gdy godzisz si na co, na co
nie masz ochoty.
Nie

To pierwszy krok. Prosz, nie myl go z yyyyy, ten teges no nie

bardzo, bo moe to bywa skuteczne, ale brakuje tu Twojej samodzielnej decyzji.
Jeeli jest Ci przykro lub odmowa jest dla Ciebie trudna, powiedz,
co czujesz.
Powiedz: przykro mi, bo to nie usprawiedliwianie si ani tumaczenie, to sposb na autentyczno, Twoja ludzka twarz. Ma prawo
by Ci przykro.
Powiedz to zwaszcza wtedy, gdy chcesz pomc, ale po prostu nie
moesz. Asertywno to przecie pomoc czynna. To bardzo dalekie
od poczucia winy.
Obszar odmowy

Kolejnym krokiem jest precyzyjne wskazanie przez Ciebie obszaru

Twojej odmowy.
Pamitasz metod audiodeskrypcji z rozdziau 4.?
Warto posuy si ni po raz kolejny. Opisz wic obszar odmowy w sposb konkretny, widoczny, obiektywny i policzalny.
Im bardziej obszar odmowy bdzie precyzyjny, tym atwiej bdzie
go przyj Twojemu rozmwcy.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Przekae mu bowiem komunikat, e nie odrzucasz jego jako osoby,

nie chcesz jedynie zrealizowa jego proby, jego pomysu na pomoc.
Zwr uwag na ponisze przykady:

Nie zostan po godzinach w pracy zamiast: Nie dam sob

manipulowa.
Nie poycz ci pienidzy zamiast: Nie jestem kas
zapomogowo-poyczkow.
Nie popr twojego pomysu zamiast: Nie bd uczestniczy
w machlojkach.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad zamiast:
Nie udawajmy kochajcej si rodzinki.

Precyzyjne opisanie obszaru odmowy przyniesie Ci korzyci, nawet

gdy masz do czynienia z ewidentn manipulacj lub kolejn z rzdu
prob o pomoc, ktra zakada, e jak zwykle co zrobisz za kogo.
Pozwoli Ci bowiem ostudzi emocje, pozwoli Ci bowiem skupi si
na bezspornych faktach.
Teraniejszo jest bezdyskusyjna. Odwoanie do teraniejszej proby wzmocni skuteczno Twojej decyzji. Unikniesz bowiem pyta typu:
Dobra, dobra, powiedz mi, kiedy musiae co robi za mnie?.
Uzasadnienie

Kolejny krok Twojej odmowy to krtkie, prawdziwe uzasadnienie

Twojej decyzji.
Psychologowie spoeczni dowiedli, e obecno uzasadnienia
wzmacnia skuteczno komunikatu o blisko 30% (nawet wwczas,
gdy jest ono nielogiczne w synnym eksperymencie Elli Langer
studenci czekajcy w kolejce do ksero podobnie chtnie wpuszczali
bez kolejki osob, ktra prosia o przepuszczenie, mwic, e bardzo
si pieszy, jak i wtedy, gdy prob sw podpieraa uzasadnieniem
bo musz zrobi ksero).

119

120

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Wykorzystaj wic uzasadnienie, aby wzmocni swj przekaz.

Pamitaj jednak, e uzasadnienie nie jest argumentem, poniewa
odmowa to nie proba, odmowa nie jest przekonywaniem. Odmowa
jest decyzj (Postanowiem zamiast: Zrozum mnie, prosz).
Prawdziwe uzasadnienie jest wyrazem Twojej decyzyjnoci uczy
innych, e to Ty podejmujesz decyzje.
Prawdziwe uzasadnienie pozwoli Ci zachowa wewntrzny spokj.
Sawetne czuj si gorszy od innych jedno z najczstszych
ograniczajcych ludzi przekona wynika na og z nadmiernej potrzeby tumaczenia si lub posikowania si kamstwem.
Prosz, pamitaj take, e uzasadnienie nie jest konieczne. Pamitaj, e masz prawo nie zdradza motyww swoich decyzji, jeeli
nie masz na to ochoty.
Mimo wszystko zachcam Ci do tego. Uzasadnienie to wyraz szacunku wobec innych. Od dziecka lubimy przecie wiedzie dlaczego.
Uzasadnienie to motyw Twojej decyzji i jako taki moe by oglny
lub odwoywa si do Twoich uczu.
Pozwl, e wrcimy do naszych przykadw.

Nie zostan po godzinach w pracy, poniewa mam inne plany.

Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie lubi tego robi /
poniewa nie oddajesz ich w terminie.
Nie popr twojego pomysu, poniewa byoby to dla mnie
bardzo kopotliwe.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad, poniewa
mamy inne plany.

Mamy inne plany?

Ju sysz Twoje pytanie.
A co, jeeli kto spyta mnie: A jakie to plany?. Przecie zaraz
usysz o lekcewacym stosunku do pracy, o tym, e nie mona na
mnie liczy, bo nie chc spotka si z matk, ojcem, teciow czy
szwagrem.
Bardzo dobre pytanie. Pozwl, e powicimy mu zatem chwil.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Oczywicie usyszysz. Usyszysz, jeeli na nie odpowiesz.

Jeeli jednak wykonae wiczenia w rozdziale 4., wiesz ju, jak
sobie radzi.
Pamitaj, e nie musisz odpowiada na pytania, to wcale nie jest
nieuprzejme. Ty rwnie masz prawo oczekiwa uprzejmoci wobec
siebie i niezadawania Ci krpujcych Ci pyta. Take tutaj obowizuje zasada masz prawo zachowa milczenie, bo wszystko, co powiesz, moe zosta uyte przeciwko tobie.
Bardzo lubi okrelenie mam inne plany, wic pozwl, e odpowiem na kolejne pytanie: No dobrze, ale jak mi si po prostu nie
chce i nie mam nic w planach, chc po prostu posiedzie w domu,
w kapciach przed telewizorem, czy to nie bdzie kamstwo?.
Wedug mnie nie. Odpoczynek czy potrzeb prywatnoci postrzegam bowiem take jako czynno zaplanowan. W szkole, na uczelni,
w pracy spdzamy znaczn cz naszego ycia. Aby mie energi
do dziaania, musimy take wypoczywa, czyli zaplanowa, e nie
robimy nic, podj tak decyzj.
Jedna z uczestniczek mojego szkolenia zwyka odpowiada zapraszajcej j na obiad teciowej, e nie przyjedzie, bo ma dzie wewntrzny, mylc o kapciach, papilotach i telewizorze.
A Tobie co podpowiada Twoja kreatywno?
Podtrzymanie kontaktu czynna pomoc

To prawdopodobnie najwaniejszy krok asertywnej odmowy.

Pozwoli Ci on zrealizowa pozytywn intencj, ktra dotychczas moga krpowa Ci rce ch bycia pomocnym, ch bycia
w porzdku wobec innych, intencj, ktra nieraz sprawiaa, e godzie si na co, na co nie miae ochoty, bo tak byo lepiej.
Ten krok pomoe Ci czu si osob pomocn, uwolni Ci od
wyrzutw sumienia i poczucia winy, pomoe Ci okaza trosk wobec
innych, pomoe Ci zadba o trwao relacji.

121

122

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Trzy pierwsze kroki byy bowiem trosk o Ciebie. Trosk o wasne

bezpieczestwo.
Dopiero teraz moesz pomaga aktywnie, dopiero teraz moesz
pomaga skutecznie.
Czas wic na aktywn pomoc.
Pomoc wynikajc z Twojej potrzeby, Twojego zaangaowania,
a nie zobowizania czy lku przed win.
Jak wic to zrobi? Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia
relacji?
Pamitaj po prostu, e tak jak inni maj prawo prosi, Ty masz
prawo proponowa.
Co to oznacza?
O ile prawidowo wykonae trzy pierwsze kroki, z pewnoci zauwaye, e gwnym przesaniem asertywnej odmowy nie jest odrzucenie rozmwcy, tylko niewyraenie zgody na realizacj jego pomysu
na pomoc z Twojej strony.
O ile wic zaley Ci na relacji, zaproponuj po prostu wasny pomys
realizacji oczekiwanej od Ciebie pomocy.
Powrmy wic do naszych przykadw.

Nie zostan po godzinach w pracy, poniewa mam inne

plany, ale mog wykona zadania, o ktre mnie prosisz,
np. w poniedziaek, jestem wtedy mniej obciony.
Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie lubi tego robi /
poniewa nie oddajesz ich w terminie, ale by moe jestem
w stanie ci pomc w inny sposb.
Nie popr twojego pomysu, poniewa byoby to dla mnie bardzo
kopotliwe, ale jeeli zgodziby si wprowadzi zaproponowane
przeze mnie poprawki, to moesz na mnie liczy.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad, poniewa mamy
inne plany, zdzwomy si w przyszym tygodniu i pomylimy,
co moemy razem zrobi.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Zwr uwag na ostatni przykad.

Podtrzymanie kontaktu nie musi oznacza wcale zobowizania do
jakiegokolwiek dziaania, wystarczy zapewnienie o chci podtrzymywania relacji. To bardzo wiele. Oznacza to przecie, e inni s dla Ciebie wani. Tobie pozostawia za furtk.
wiczenie Asertywna odmowa

Zamie ponisze przykady odmowy nieasertywnej na odmow asertywn. Pamitaj o precyzyjnym okreleniu obszaru odmowy, krtkim
i prawdziwym uzasadnieniu oraz zaoferowaniu aktywnej pomocy.
Sytuacja

Odmowa
nieasertywna

Znajomy prosi Ci o poyczenie

300 z. Ty jednak nie masz
w zwyczaju poycza pienidzy.

Bardzo chtnie,
ale sam nie
mam.

Szef w pracy prosi Ci o wykonanie

Mam strasznie
dodatkowego zadania niewchodzcego duo pracy,
w zakres Twoich obowizkw.
moe poprosisz
kogo innego.
Znajomy chce skorzysta z Twojej
pomocy zwizanej z wykonywanym
przez Ciebie zawodem (naprawy
komputera, wypenienia PIT-u,
napisania CV). Ty jednak jeste
po prostu zmczony.

Sam nie jestem

w tym za dobry.

Kolega z pracy prosi Ci o pomoc

w wykonaniu jego pracy (np. raportu
kwartalnego), poniewa bardzo
sobie ceni Twoje spostrzeenia.
W praktyce wiesz dobrze, i bdziesz
musia wykona raport jak zwykle
za niego.

Mam strasznie
duo pracy,
poza tym nie
jestem w tym
dobry. Sam
popeniam
bdy.

Dzwoni do Ciebie znajomy i informuje

Ci, e bdzie u Ciebie za 15 minut.
Ty nie masz ochoty na niczyj wizyt.

No przykro mi,
ale wanie
wychodz.

Odmowa
asertywna

123

124

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jak radzi sobie z nachalnymi ludmi?

W trakcie mojego pierwszego treningu asertywnoci braem udzia
w scence, w ktrej moim zadaniem byo odmwi koledze poyczenia
pienidzy.
Bya to sytuacja nad wyraz prawdziwa, poniewa w tamtym okresie miaem z tym duy problem i nie brakowao mi kolegw, ktrzy
traktowali mnie jak kas zapomogowo-poyczkow z bardzo atrakcyjnym oprocentowaniem 0% w skali wiecznoci.
Pocztek by atwy: Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie oddajesz mi w terminie.
Za chwil czekao mnie jednak prawdziwe wyzwanie.
Ja wiem, ale tym razem to wyjtkowa sytuacja, tylko na ciebie mog
liczy, nie poradz sobie, jak mi nie pomoesz, ej, no nie bd taki,
przysigam, tym razem oddam w terminie, a tak w ogle to ostatni raz,
koledze nie pomoesz?
Byem konsekwentny, usilnie staraem si znale kontrargumenty,
jednak szybko zauwayem, e kade moje sowo potguje nachalno
argumentw mojego kolegi, a ja zaczynam si gubi.
Nie wiedziaem, dlaczego tak si dzieje, nie wiedziaem take, e
popeniam bd.
Powiedzmy to sobie szczerze. Opisana wyej procedura asertywnej
odmowy nie zawsze bdzie skuteczna. Nie zawsze spotkasz ludzi,
ktrzy zrozumiej Ci za pierwszym razem.
Spotkasz zapewne ludzi, ktrzy bd Ci za wszelk cen prbowali przekona, czasami bd nawet bardzo nachalni, posikujc si
mniej lub bardziej emocjonalnymi chwytami.
Warto wic, by w podobnych sytuacjach wiedzia, jak sobie radzi.
Narzdziem, ktre pozwoli Ci radzi sobie z podobnymi sytuacjami,
jest powszechnie znana technika zdartej pyty, ktr wwczas zaproponowa mi trener prowadzcy szkolenie.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Technika zdartej pyty polega na kilkakrotnym powtrzeniu odmowy, jednak w zastosowaniu tej metody czai si kilka niebezpieczestw. Dlatego pozwl, e przyjrzymy jej si znacznie szerzej.
Z dowiadczenia wiem, e wiele osb w obliczu nachalnych prb
zaczyna si irytowa, za kadym kolejnym razem starajc si intensywniej zaznaczy swoje stanowisko, tracc przy tym nerwy, dajc si
ponie emocjom lub dla witego spokoju po prostu przystaje na
co, na co nie ma ochoty.
Powd emocjonalnej reakcji (Guchy jeste czy co?), powd
zniecierpliwienia (Ile razy mam mwi NIE?) przy wielokrotnym
powtarzaniu odmowy jest jednak prosty.
Wynika z bdu, jaki ja take popeniem.
Bd ten polega na oczekiwaniu zakoczenia trudnej dla nas sytuacji przez kogo innego, wynika z oczekiwania podjcia decyzji za nas,
wynika bowiem z oczekiwania zrozumienia nas.
Odmowa by moe skutkuje, pozostaje jednak niesmak, by moe
pada kilka sw za duo.
Aby wic zapewni Ci maksymalny komfort uytkowania techniki
zdartej pyty, aby zapewni Ci komfort w obliczu nachalnych prb,
pozwl, e przyjrzymy si istocie tej metody, odwoujc si do jej metaforycznego zakresu, tzn. tego, jak dziaa zdarta pyta.
Najwygodniej bdzie zilustrowa mechanizm zdartej pyty za pomoc muzyki.
Nigdy nie pamitam hitw lata, posu si wic przykadem
utworu, o ktrym byo gono take przez skrajnie szokujc krtkowzroczno specw od marketingu pewnej firmy, ktra wypucia
na rynek cmentarne znicze z pozytywk: Wsta, powiedz: nie jestem sam.
Adapter odtwarzajcy zdart pyt za kadym razem odtwarza identyczny dwik.
Nie powie spie mioci, nie powie spie mioci, nie powie spie
mioci brzmi wic za kadym razem identycznie, dwiki nie s

125

126

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

goniejsze ani cichsze, dusze ani krtsze, a my dziki temu mamy

szans usysze przesanie Michaa Winiewskiego raz jeszcze.
Dlaczego o tym pisz?
Pisz o tym, poniewa istot skutecznoci techniki zdartej pyty,
a zarazem jej najczciej ignorowanym elementem, s jej waciwoci
dwikowe.
Odmowa w obliczu natarczywej proby powinna wic za kadym
razem brzmie identycznie: winna by wypowiedziana identycznym
tonem i z identyczn tonacj. Powinna te zawiera pauzy.
Twj ton, Twoja intonacja oraz pauzy s niczym innym jak wyrazem Twojej decyzji, nie musisz przecie nikogo przekonywa, nikt nie
musi niczego rozumie ani na nic wyraa zgody. Nie musisz si
take irytowa, poniewa Ty tylko przekazujesz informacj o podjtej
ju decyzji.
Powtrzenie pozwala Ci opanowa emocje, a drugiej stronie pozwala zrozumie, e decyzja jest nieodwoalna. To niewtpliwa korzy
dla Ciebie. Dbasz w ten sposb o swj spokj.
Zapytasz zapewne, ile razy powiniene powtrzy swoj odmow.
Ilo zaley od Ciebie, moesz powtrzy j 2 4 razy, jednak
znacznie waniejsza od iloci jest wiadomo, e to do Ciebie naley
ostatnie sowo.
2 4 razy pozwol Twojemu rozmwcy usysze Twj przekaz,
jeeli wczeniej go nie zrozumia.
Jeeli jednak nie rozumie go dalej, to problem nie naley ju do
Ciebie.
Zrobie wszystko, co moge. Jeeli to nie skutkuje, zmie temat,
zakocz niewygodn dla Ciebie rozmow albo wyra swoje emocje
w obliczu nachalnych prb.
Podejmij decyzj, a zyskasz spokj.
Moe zyskasz miano spa mioci szczliwie jednak nikt nie
wie, co to waciwie znaczy.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro

Koczc rozwaania na temat asertywnej odmowy, warto zwrci
uwag take na sposb radzenia sobie z wyjtkowo nachalnymi ludmi,
z tzw. zawodowymi proszcymi kolegami w pracy po 63 razy
dziennie proszcymi Ci o zszywacz, dziurkacz, kartk, dugopis,
samozwaczymi parkingowymi obiecujcymi przypilnowa Twojego
samochodu, zbierajcymi na lekarstwa lub szklank chleba, ktrych
moesz spotka np. na dworcach kolejowych w caej Polsce, osobami
myjcymi szyby na skrzyowaniach. Wszystkimi ludmi, ktrzy nie
rozumiej zwykego NIE i ktrzy, spotykajc si z Twoj decyzj, zaczynaj Ci atakowa.
Musz Ci jednak ostrzec. Metoda, ktr chc Ci zaproponowa,
jest jak prawdziwy kebab naprawd ostra, a na dodatek w cienkim
ciecie, nie zawiera bowiem nic, co mogoby zneutralizowa jej smak.
Proponuj Ci j jako sposb radzenia sobie w sytuacjach krytycznych, gdy wszystkie inne metody zadbania o swoje terytorium oka
si nieskuteczne lub po prostu nie bdziesz widzia sensu ani potrzeby
ich wykorzystania.
Pamitaj jednak, e jej zastosowanie zawsze piecze. Uywaj jej wic
w ostatecznoci jako samoobrony.
Pamitaj o tym, by serwowa j tylko wobec osb, z ktrymi nie zamierzasz tworzy relacji, a ktrych natarczywo prb godzi w Ciebie,
kci si z Twoimi wartociami, uderza w Twoje poczucie przyzwoitoci.
Pamitaj take, e ocena potrzeby jej wykorzystania zaley tylko
od Ciebie.
Ju za chwil podam Ci przepis. Jednak pozwl, e najpierw dam
Ci pewien przykad.
Nie wiem jak Ty, ale ja mam tak zasad, e nie pomagam finansowo ludziom zbierajcym na ulicy. Jestem przekonany, e w ten sposb potguj ich wyuczon bezradno. Zazwyczaj mwi NIE. I to
wystarcza.

127

128

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jednak czasami musz posuy si asertywn odmow w cienkim

ciecie na ostro, poniewa zachowanie mojego rozmwcy wywouje
we mnie nie tylko zdziwienie, ale take sprzeciw.
Wracaem kiedy z rannych zakupw, gdy chwiejnym krokiem
podszed do mnie znany z widzenia w obrbie sklepu miejscowy
ssiad.
Kierowniku, ssiedzie, jest taka proba, na lekarstwo mi brakuje,
kierownik dorzuci do wina, w pitek dostaj rent, oddam. Nie wiem,
co mnie przekonao, bo na alkohol nie daj by moe szczero, by
moe zapewnienie zwrotu zgodziem si. Miaem pod rk 2 z,
wic wspomogem zakup lekarstwa, w duchu liczc si z tym, e
zwrotu nie bdzie.
Po tygodniu, kiedy znw wracaem z zakupw, pod tym samym
sklepem podszed do mnie ssiad.
Kierowniku, ssiedzie, ja kierownikowi jestem winny 2 z.
Wyobra sobie moje zdziwienie. Piknie. Peen szacunek. Miaem
zajte rce, nie chciao mi si siga do portfela, a i gest mnie uj,
powiedziaem wic: Na zdrowie, ssiedzie, na wieczne nieoddanie, majc nadziej na odwzajemnienie szacunku.
Usyszaem jednak: Kierowniku, to poycz jeszcze 2 razem
bdzie 4.
Przy caym moim uwielbieniu asertywnoci nie wyobraam sobie
mojej odpowiedzi w stylu: Nie, nie dam panu 2 z, poniewa ju
w zeszym tygodniu poyczy pan ode mnie 2 z, a tak na marginesie
jestem przeciw prowadzeniu dziaalnoci gospodarczej bez odprowadzania nalenych podatkw, a w ten sposb postrzegam paskie
dziaania w obrbie sklepu, ale jeeli askawy pan sobie yczy, by
moe mog panu pomc w inny sposb. Oferuj pomoc przy rejestracji dziaalnoci gospodarczej.
W ruch posza asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro.
Strategia jest bardzo prosta. Prosta jak kebab. Zawiera dwa
skadniki.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Oto przepis dla Ciebie.

Skadnik 1. Nie to raptem ciasto, krtka, szybka decyzja.
Wyrazistoci strategii nadaje skadnik drugi sos. Bardzo ostry.
Skadnik 2. I pomyl dlaczego nie.
Zwr uwag na istot drugiego skadnika, ktry stanowi przeniesienie odpowiedzialnoci za Twoj odmow na drug stron.
Technik t znam z ksiki Strategia ostra jak pepperoni Jensa
Weidnera (Onepress, 2007) i poradziem wykorzysta t metod
jednej mojej znajomej, ktra miaa w pracy problem z notorycznie
proszcym o drobne rzeczy koleg zszywacz, dziurkacz, pinezki,
kartki, post-itki itp. stanowiy dla niego bowiem sens ycia.
Niby nic, ale ile razy dziennie mona sysze: Kasiu, czy moesz mi
poda zszywacz, Kasiu to, Kasiu tamto.
Dotychczasowe podawanie, dotychczasowa ulego ustpiy miejsca: Nie, i pomyl dlaczego nie. Ale to by dopiero pocztek.
Z relacji Kaki wiem, e znajomy nie tylko odpuci, ale przez kilka
chwil gowi si, dlaczego tak si stao.
Nie podaa mi zszywacza, bo wczoraj, kiedy szedem na obiad,
nie zaproponowaem ci wsplnego wyjcia? brzmiao pytanie.
Nie padaa odpowied.
A moe dlatego, e w zeszym tygodniu skrytykowaem twj
pomys?. Nie brzmiaa odpowied, a z kad kolejn problem coraz mniej nalea do Kaki. Dobre, prawda?
Na zakoczenie mam do Ciebie prob.
Nie stosuj tej metody wobec swoich bliskich, wobec osb, na
ktrych Ci zaley, nie stosuj jej wobec swojego szefa
Nie powiem Ci dlaczego.
Powiem Ci NIE, i pomyl dlaczego NIE.

129

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Rozdzia 3. Pewno siebie, czyli jak zyska zdrowy

szacunek do siebie i innych? .................... 57
Jak zyska pewno siebie? ............................................................... 59
Co Ci da wiadomo wasnych zalet? .............................................. 64
Jak z yczliwoci wobec siebie postrzega wasne wady? ................ 68
O wstydzie, kompleksach i o tym, czy wada moe by zalet,
czyli nie jeste naiwny, jeste ...................................................... 73
Rozdzia 4. Jak wyraa uczucia
i zapobiega konfliktom? ......................... 81
O czym warto pamita,
by Twoje emocje pracoway na Twoj korzy? ............................. 81
Jak nauczy innych, jak maj Ci traktowa? ................................... 88
Czuj ........................................................................................... 88
Kiedy Ty ...................................................................................... 91
Oczekuj ..................................................................................... 94
Jeeli tego nie zrobisz, bd zmuszony ................................. 102
Dziaanie ................................................................................... 104
Komunikat JA procedura rozszerzona ................................. 104
Kiedy nie warto by asertywnym, czyli zanim powiesz ............... 105
Lista kontrolna asertywnoci ........................................................... 109
Rozdzia 5. Jak odmawia bez poczucia winy? ............111
Poznaj kogo, kto potrzebuje Twojej pomocy ................................ 111
Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia relacji? ....................... 115
Nie ............................................................................................. 118
Obszar odmowy ........................................................................ 118
Uzasadnienie ............................................................................. 119
Podtrzymanie kontaktu czynna pomoc ................................ 121
Jak radzi sobie z nachalnymi ludmi? ........................................... 124
Asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro .............................. 127
Rozdzia 6. Jak radzi sobie z opiniami innych? ..........131
Jak radzi sobie z krytyk? .............................................................. 133
Ocena formalna ......................................................................... 134
Ocena merytoryczna i decyzja ................................................... 136

Spis treci

Jak nie da si wcign do gry? ..................................................... 139

Wyraenie emocji ...................................................................... 142
Powtrzenie zdania rozmwcy .................................................. 142
Proba o uzasadnienie ............................................................... 143
Jako czowiek uczciwy na pewno mnie zrozumiesz ............... 144
Niezbdnik na imprezach rodzinnych,
czyli jak radzi sobie z dobrymi radami? ...................................... 147
Rozdzia 7. Jak wyraa uczucia pozytywne
i przyjmowa komplementy? ...................151
Dlaczego warto wyraa uczucia pozytywne? ................................. 151
Jak budowa lepsze relacje,
jak wyraa uczucia i emocje pozytywne? .................................... 153
Jak przyjmowa komplementy, nie doszukujc si drugiego dna? .... 157
Rozdzia 8. Jak zadba o swoje prawa
z szacunkiem do siebie i innych? ..............163
Poznaj swoje prawa ......................................................................... 163
Upomnij si o swoje, czyli jak respektowa swoje prawa? .............. 166
Rozpoznanie .............................................................................. 168
Przygotowanie ........................................................................... 168
Dziaanie ................................................................................... 170
Masz prawo prosi .......................................................................... 171
Asertywna proba ...................................................................... 173
Teraz Twoja kolej ................................................179
Dodatek A FAQ ..................................................181
Czy uda mi si zmieni? .................................................................. 181
Kiedy nastpi zmiana? .................................................................... 184
Czy asertywno nie sprawi, e przestan by sob? ...................... 185
Czy moje otoczenie nie odsunie si ode mnie? .............................. 187
Jak by asertywnym wobec bliskich? ............................................... 188
Jak odmawia dzieciom? ................................................................. 191
Przeprasza czy nie przeprasza? .................................................... 193
Gdzie mog si tego nauczy? ........................................................ 194

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Asertywno i rozwj osobisty, czyli jak zyska harmoni

w yciu prywatnym i zawodowym oraz zdrowy szacunek
do siebie i innych? .................................................................. 195
Co robi, gdy asertywno nie zadziaa? ......................................... 196
Nie podje dziaania, ale chcesz wiedzie,
co robi, gdy Ci nie wyjdzie .................................................... 196
Podje dziaanie, nie wyszo, bo ja tak robi,
tylko troch inaczej ............................................................... 197
Podje dziaanie (wzorowo), nie masz rezultatw .................. 199
Dodatek B Asertywno w pracy .............................203
Asertywny pracownik ...................................................................... 206
Z kim jedziesz na imprez firmow? ......................................... 206
Jak poprosi o podwyk? ......................................................... 209
Asertywny szef ................................................................................. 214
Asertywne informacje zwrotne, czyli jak wyzwala inicjatyw,
mie wicej czasu i budowa autorytet szefa? ........................ 214
Asertywno w sprzeday i w obsudze klienta ............................... 220
Jak radzi sobie z wulgarnym i agresywnym klientem? ............. 222
Jak odmawia klientom? ........................................................... 227

Rozdzia 5.
JAK ODMAWIA BEZ POCZUCIA WINY?

Poznaj kogo, kto potrzebuje Twojej pomocy

wity spokj, niepewno, tak naturalna potrzeba bycia w porzdku,
a moe lk przed poczuciem winy nakazay Peterowi zgodzi si na
spenienie proby siedzcego obok kolegi.
NIE mam siy si z tob spiera, rb, jak chcesz odpar
w kocu, ulegajc kolejnym argumentom.
Mg poczu ulg, to w kocu nic wielkiego. NIE warto spiera
si o tak bahe rzeczy, waciwie nic mnie to NIE kosztuje, szkoda
ycia, by udowadnia sobie, kto ma racj pomyla zapewne.
OK odpar Peter. NIE wiedzia przecie, e jego ycie trwa
bdzie jeszcze tylko 4 minuty.
NIE wiedzia przecie, e ta nic NIEznaczca zgoda kosztowa
bdzie ycie 109 osb 100 pasaerw i 9 czonkw zaogi samolotu
DC-8, odbywajcego rejs 621 z Montrealu do Los Angeles, ktrego
Peter Hamilton by kapitanem.
Air Canada 621 na skutek zbyt wczesnego uruchomienia spojlerw
run na ziemi.
15 lipca 1970 roku o 8:06 ta nic NIEznaczca zgoda, chwila witego spokoju, krtkotrwaa korzy z zastosowania reguy mdry
gupiemu ustpuje, odebraa ycie 109 osobom, odebraa spokj rodzinom ofiar.
Dlaczego o tym pisz?

112

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Pisz o tym, poniewa chc, abymy przyjrzeli si czemu, co najczciej bywa kojarzone z asertywnoci umiejtnoci odmawiania.
Umiejtnoci, ktra by moe tamtego ranka 15 lipca 1970 roku moga uratowa ycie 109 osobom.
Nie chc jednak, bymy uprawiali teraz gdybologi.
Odmy wic t tragiczn histori na chwil na bok.
Zastanwmy si przez moment nad czym innym.
NIE mwmy przez chwil o konsekwencjach godzenia si na co,
na co NIE masz ochoty, o obwinianiu siebie, o Twoich nerwach
i utraconym czasie.
NIE mwmy o tym, e nic NIEznaczce 15 minut dziennie, jakie
powicasz na rzeczy, ktre NIE nale do Ciebie, w cigu roku
urasta do 8 dni pracy, a w cigu 40 lat stau przez blisko rok wykonujesz prac, za ktr nikt Ci NIE paci.
NIE mwmy o tym, jak si czujesz, godzc si na co, co kci
si z Tob.
NIE mwmy wreszcie o tym, jak mwi NIE, bo Ty doskonale
potrafisz to robi. Posiade t umiejtno w pierwszym roku swojego
ycia.
NIE mwmy o tym, bo NIE chc o tym mwi. Chc zaproponowa Ci co zgoa innego.
Chc bowiem, abymy porozmawiali o tym, jak pomaga.
Tak! Pomaga, poniewa wiem, jak wane jest dla Ciebie bycie
w porzdku, jak wane s dla Ciebie relacje midzyludzkie, jak wane
jest dla Ciebie czyste sumienie, jak wani s dla Ciebie inni ludzie,
jak wany jest wity spokj.
Wiem take, e za nic w wiecie NIE chciaby tego straci.
NIE bd Ci wic prosi, aby dzisiaj chocia sprbowa powiedzie NIE, bo NIE chc po raz kolejny przymusza Ci do czego,
co jest sprzeczne z Tob.
Poprosz Ci wic o pomoc.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Prosz Ci o pomoc, prosz o bycie w porzdku, o koleestwo, trosk, empati i kreatywno.

Jest bowiem kto potrzebujcy, kto, komu trzeba pomc, trzeba,
bo inaczej zagubi si, straci kontrol nad wasnym yciem, zacznie
obwinia siebie i ten kto bardzo potrzebuje Twojej pomocy.
Mam nadziej, e take tym razem NIE odmwisz i zechcesz
pomc jeszcze tej jednej i jedynej osobie zechcesz pomc sobie!
Tak, pomc sobie, bo wanie w ten sposb postrzegam asertywno.
Ale NIE tylko sobie, poniewa w ten sposb pomoesz te innym.
Bdziemy jednak mwi o tym, jak pomaga w sposb uczciwy
i NIEwymuszony. Pomaga z zaangaowaniem i chci, bo co to za
pomoc, kiedy jest wymuszona, co to za zaangaowanie, kiedy czujesz, e si zmuszasz, co to za uczciwo, kiedy opiera si na niedopowiedzeniach
Bdziemy mwi wic o aktywnej, prawdziwej pomocy pomocy penej oddania, zaangaowania i odpowiedzialnoci. Pomocy,
ktra pozwala innym decydowa o sobie, pomocy, ktra daleka jest
od kamstwa i faszywych przekona.
Pozwl wic, e przyjrzymy si pewnym zasadom, ktre pozwol
Ci nie wanie tak pomoc, jak chcesz nie i jakiej oczekuj od
Ciebie inni.
Ratownicy medyczni przedstawiciele jednego z najbardziej
powaanych i szanowanych zawodw na wiecie posikuj si
w swojej pracy pewn zasad, ktra wspiera rzetelne i skuteczne niesienie pomocy innym.
Mianowicie ratownik medyczny, zanim przystpi do udzielenia
pomocy, jest zobowizany do tego, by zadba o jedn rzecz wasne
bezpieczestwo.
Po co komu ratownik, ktrego podczas akcji spotyka niebezpieczestwo, razi prd, ogarnia poar albo ktry zostaje napadnity przez
przeywajc szok ofiar wypadku.

113

114

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

W imi tej zasady ratownik ma prawo odstpi od udzielenia pomocy, jeeli takowa bezporednio zagraa jego bezpieczestwu.
Chc Ci zaproponowa, aby Twoja przygoda z asertywnoci
oparta bya wanie na tej zasadzie pom sobie, zanim pomoesz
innym, pamitajc, e masz prawo odmwi, jeeli spenienie proby
godzi w Ciebie.
Zadbaj o wasny komfort, wasne bezpieczestwo, bo dopiero wtedy
moesz prawdziwie pomc innym.
Po co komu pomoc kogo, kto NIE zadba o wasne bezpieczestwo, moe przecie nawali, kiedy najbardziej bdzie potrzebny.
Po co komu pomoc kogo, kto pomaga, chocia pomc NIE chce.
Prawdziwa pomoc to czynna pomoc, tzn. pomoc, ktra NIE zagraa Tobie, NIE rani Ci, NIE wywouje poczucia wykorzystania i niesprawiedliwoci dziejw.
Pomagaj z zaangaowaniem, uczciwoci i empati, ktre s
w Tobie, a NIE z zakamanym wyrazem twarzy, uciekajcym spojrzeniem, zoci wyraan za zamknitymi drzwiami, zoci, ktra
przekada si na samopoczucie Twoich bliskich.
Tak, zakamanym. Bo godzenie si na co, na co nie masz ochoty,
dla mnie rwnoznaczne jest z kamstwem okamywaniem innych.
Skd inni maj wiedzie, jakie s Twoje potrzeby, plany i oczekiwania.
Jeste jedyn osob, ktra moe powiedzie TAK, jeste jedyn
osob, ktra moe powiedzie NIE. Godzc si na co, na co nie masz
ochoty, wiadomie wprowadzasz innych w bd.
Pozwl innym decydowa o samych sobie, pozwl samodzielnie
reagowa, przesta zakada, e wiesz lepiej od innych, co jest dla nich
dobre. Czy tego chcesz, czy NIE, NIE masz wpywu na czyje uczucia.
Twoje NIE nikogo NIE urazi, dopki ten kto nie zgodzi si na to.
W tym rozdziale uyem NIE wicej ni 30 razy tylko od
Ciebie zaley, czy jestemy nadal kolegami.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Pamitaj, e jednorazowa odmowa nie moe zniszczy prawdziwej,

trwaej relacji, oznaczaoby to bowiem, e opiera si ona tylko na
Twojej pomocy i jako taka byaby przecie bezwartociowa.
Zaley mi na Twoim bezpieczestwie, zaley mi na tym, aby mia
si i ochot pomaga innym, dlatego pozwl, e opowiem Ci pewn
histori.
Histori, ktra, mam nadziej, pomoe Ci ostatecznie pogodzi
dwie z pozoru sprzeczne ze sob potrzeby trosk o swoje granice
i trosk o innych. Potrzeby, ktrych pogodzenie pozwoli Ci pozby
si tego najwikszego hamulca asertywnoci poczucia winy.
Nie dam ci odpisa, bo nigdy si tego nie nauczysz, ale z chci
ci to wytumacz zwyk mawia pewien mody student w obliczu
bagalnych prb swoich kolegw niekoniecznie przygotowanych
do zaj.
Broni w ten sposb siebie, broni wasnych wartoci, wykazywa
te trosk o innych. Prawdziw.
Zachowywa rwnowag. Rwnowag, ktra jest podstaw asertywnoci. Jeden z najwikszych autorytetw moralnych w historii
polskiego narodu, czowiek, ktry pomg zmieni oblicze ziemi
tej ziemi Karol Wojtya, papie Polak, Jan Pawe II.
Bdc studentem, nie wiedzia zapewne, e to asertywno, ale
wiedzia zapewne, e tak jak inni maj prawo prosi o pomoc, tak
on ma prawo proponowa pomoc.
Wiedzia, e pomoc jest procesem czynnym, ulego za kamstwem.

Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia relacji?

Czy wiesz, e Bugarzy, kiedy mwi nie, kiwaj gow na tak?
Jak gosi ludowa legenda, zwyczaj ten powsta w czasie panowania
Turkw w Bugarii, kiedy miejscowa ludno musiaa zmaga si
z problemem przymusowej islamizacji.

115

116

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Procedura islamizacji bya nad wyraz uproszczona.

Turecki onierz przykada n do garda Bogu ducha winnego
Bugara i pyta: Przejdziesz na islam?.
Ruch gowy na nie podcina gardo, wic Bugarzy zaczli
mwi nie kiwajc gow na tak.
Pisz o tym, poniewa ta bugarska legenda przypomina mi sposb,
w jaki cz ludzi odmawia innym wykonania niewygodnych rzeczy,
posikujc si strategi, ktr nazywam take strategi ciotki z omy
Wiesz, bardzo chtnie, ale nie mog, bo przyjechaa do mnie
ciotka z omy (podczas gdy ciotka suy jako zgrabna ciema).
Nie mog zosta po godzinach w pracy, bo mam ju umwion
wizyt u lekarza.
Wybacz, ale nie mog z tob rozmawia, bo wanie wychodz,
jestem umwiony.
Yyyyy, wiesz, nie bardzo mog... Yyyyy ten tego... Przychodzi
hydraulik....
Nie mog ci pomc, nie poycz ci pienidzy, bo sam nie mam
Wiesz, jak teraz jest.
To bardzo ciekawe zjawisko na pierwszy rzut oka skuteczne, bo
osoba, ktra Ci prosi, zazwyczaj odpuszcza sobie.
Na pierwszy rzut oka nie masz nawet problemu z odmawianiem.
Na pierwszy.
Poniewa, podobnie jak w przypadku bugarskich chopw, to Ty,
zyskujc, tracisz.
Ja wiem, e to bywa skuteczne, ja wiem, e zazwyczaj proszcy
odpuszcza sobie, ja wiem, e to ju nawyk, lecz jest w tym wszystkim
kilka maych ale.
Nie zrozum mnie le, nie chc pisa o moralno-etycznych aspektach kamstwa.
Nie znam bowiem osoby, ktra przynajmniej raz w yciu nie
skamaaby. Nie czuj si uprawniony do ocen moralnych.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Nie o to mi chodzi. Waniejsze s konsekwencje. Raz, e prawda

moe wyj na jaw. Dwa, e kamstwo to negatywne emocje dla Ciebie.
Nie dowiadczasz moe poczucia winy, odczuwasz za to przypieszone ttno, pustk w gowie, nie wiesz, co zrobi z oczami, Twj organizm jest pobudzony, czujesz, e zaczynasz mwi szybciej, by moe
nawet czujesz si gorszy, tumaczc si przed drugim czowiekiem.
To jednak nie wszystko.
Wane s take konsekwencje takiej odmowy w wietle uczenia
innych, jak chcemy by traktowani, w wietle nadrzdnej zasady asertywnoci podejmowania samodzielnych decyzji.
Nie mog to informacja o naszej podatnoci na zewntrzny
wpyw bardzo daleka od samodzielnej decyzji.
Nie mog to przecie wskazanie zewntrznego problemu, ktry
uniemoliwia spenienie proby.
Nie mog to take niewiadome zaproszenie do negocjacji.
Bardzo niebezpieczne. Poniewa kto moe zaproponowa Ci pomoc
w rozwizaniu zewntrznego problemu, a ta wywoa w Tobie zobowizanie np. do spenienia proby (no bo przecie kto chcia Ci
pomc).
Twoje bugarskie nie (czyli: nie mog, hydraulik, ciotka z omy,
sam nie mam pienidzy) to wreszcie przyzwolenie na dalsze proby
taka odmowa uczy bowiem innych, e nie ma sprawy.
Bugarzy, kiwajc na tak, moe zachowywali ycie, jednak przekazujc bdny komunikat, sprawiali wraenie, e robi to z niekaman ochot, przez co wikali si w bdne koo dalszych niewygodnych i bolesnych da.
W sumie trudno im si dziwi.
Mam jednak nadziej, e Twoje dzisiejsze dylematy maj mniejszy
kaliber.
Na szczcie Ty masz moliwo nauczy innych, jak chcesz by
traktowany, nie czujc przy tym zaenowania ani poczucia winy, a jednoczenie dbajc o trwao relacji.

117

118

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jeeli take do Ciebie przyjeda czasami ciotka z omy lub

czujesz n na gardle w obliczu krzywdzcych Ci prb, oto najprostsza procedura, dziki ktrej bdziesz w stanie budowa naprawd
satysfakcjonujce relacje, uczc innych, jak naley Ci traktowa, oraz
unikniesz tej dobrze Ci znanej zgagi, gdy godzisz si na co, na co
nie masz ochoty.
Nie

To pierwszy krok. Prosz, nie myl go z yyyyy, ten teges no nie

bardzo, bo moe to bywa skuteczne, ale brakuje tu Twojej samodzielnej decyzji.
Jeeli jest Ci przykro lub odmowa jest dla Ciebie trudna, powiedz,
co czujesz.
Powiedz: przykro mi, bo to nie usprawiedliwianie si ani tumaczenie, to sposb na autentyczno, Twoja ludzka twarz. Ma prawo
by Ci przykro.
Powiedz to zwaszcza wtedy, gdy chcesz pomc, ale po prostu nie
moesz. Asertywno to przecie pomoc czynna. To bardzo dalekie
od poczucia winy.
Obszar odmowy

Kolejnym krokiem jest precyzyjne wskazanie przez Ciebie obszaru

Twojej odmowy.
Pamitasz metod audiodeskrypcji z rozdziau 4.?
Warto posuy si ni po raz kolejny. Opisz wic obszar odmowy w sposb konkretny, widoczny, obiektywny i policzalny.
Im bardziej obszar odmowy bdzie precyzyjny, tym atwiej bdzie
go przyj Twojemu rozmwcy.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Przekae mu bowiem komunikat, e nie odrzucasz jego jako osoby,

nie chcesz jedynie zrealizowa jego proby, jego pomysu na pomoc.
Zwr uwag na ponisze przykady:

Nie zostan po godzinach w pracy zamiast: Nie dam sob

manipulowa.
Nie poycz ci pienidzy zamiast: Nie jestem kas
zapomogowo-poyczkow.
Nie popr twojego pomysu zamiast: Nie bd uczestniczy
w machlojkach.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad zamiast:
Nie udawajmy kochajcej si rodzinki.

Precyzyjne opisanie obszaru odmowy przyniesie Ci korzyci, nawet

gdy masz do czynienia z ewidentn manipulacj lub kolejn z rzdu
prob o pomoc, ktra zakada, e jak zwykle co zrobisz za kogo.
Pozwoli Ci bowiem ostudzi emocje, pozwoli Ci bowiem skupi si
na bezspornych faktach.
Teraniejszo jest bezdyskusyjna. Odwoanie do teraniejszej proby wzmocni skuteczno Twojej decyzji. Unikniesz bowiem pyta typu:
Dobra, dobra, powiedz mi, kiedy musiae co robi za mnie?.
Uzasadnienie

Kolejny krok Twojej odmowy to krtkie, prawdziwe uzasadnienie

Twojej decyzji.
Psychologowie spoeczni dowiedli, e obecno uzasadnienia
wzmacnia skuteczno komunikatu o blisko 30% (nawet wwczas,
gdy jest ono nielogiczne w synnym eksperymencie Elli Langer
studenci czekajcy w kolejce do ksero podobnie chtnie wpuszczali
bez kolejki osob, ktra prosia o przepuszczenie, mwic, e bardzo
si pieszy, jak i wtedy, gdy prob sw podpieraa uzasadnieniem
bo musz zrobi ksero).

119

120

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Wykorzystaj wic uzasadnienie, aby wzmocni swj przekaz.

Pamitaj jednak, e uzasadnienie nie jest argumentem, poniewa
odmowa to nie proba, odmowa nie jest przekonywaniem. Odmowa
jest decyzj (Postanowiem zamiast: Zrozum mnie, prosz).
Prawdziwe uzasadnienie jest wyrazem Twojej decyzyjnoci uczy
innych, e to Ty podejmujesz decyzje.
Prawdziwe uzasadnienie pozwoli Ci zachowa wewntrzny spokj.
Sawetne czuj si gorszy od innych jedno z najczstszych
ograniczajcych ludzi przekona wynika na og z nadmiernej potrzeby tumaczenia si lub posikowania si kamstwem.
Prosz, pamitaj take, e uzasadnienie nie jest konieczne. Pamitaj, e masz prawo nie zdradza motyww swoich decyzji, jeeli
nie masz na to ochoty.
Mimo wszystko zachcam Ci do tego. Uzasadnienie to wyraz szacunku wobec innych. Od dziecka lubimy przecie wiedzie dlaczego.
Uzasadnienie to motyw Twojej decyzji i jako taki moe by oglny
lub odwoywa si do Twoich uczu.
Pozwl, e wrcimy do naszych przykadw.

Nie zostan po godzinach w pracy, poniewa mam inne plany.

Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie lubi tego robi /
poniewa nie oddajesz ich w terminie.
Nie popr twojego pomysu, poniewa byoby to dla mnie
bardzo kopotliwe.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad, poniewa
mamy inne plany.

Mamy inne plany?

Ju sysz Twoje pytanie.
A co, jeeli kto spyta mnie: A jakie to plany?. Przecie zaraz
usysz o lekcewacym stosunku do pracy, o tym, e nie mona na
mnie liczy, bo nie chc spotka si z matk, ojcem, teciow czy
szwagrem.
Bardzo dobre pytanie. Pozwl, e powicimy mu zatem chwil.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Oczywicie usyszysz. Usyszysz, jeeli na nie odpowiesz.

Jeeli jednak wykonae wiczenia w rozdziale 4., wiesz ju, jak
sobie radzi.
Pamitaj, e nie musisz odpowiada na pytania, to wcale nie jest
nieuprzejme. Ty rwnie masz prawo oczekiwa uprzejmoci wobec
siebie i niezadawania Ci krpujcych Ci pyta. Take tutaj obowizuje zasada masz prawo zachowa milczenie, bo wszystko, co powiesz, moe zosta uyte przeciwko tobie.
Bardzo lubi okrelenie mam inne plany, wic pozwl, e odpowiem na kolejne pytanie: No dobrze, ale jak mi si po prostu nie
chce i nie mam nic w planach, chc po prostu posiedzie w domu,
w kapciach przed telewizorem, czy to nie bdzie kamstwo?.
Wedug mnie nie. Odpoczynek czy potrzeb prywatnoci postrzegam bowiem take jako czynno zaplanowan. W szkole, na uczelni,
w pracy spdzamy znaczn cz naszego ycia. Aby mie energi
do dziaania, musimy take wypoczywa, czyli zaplanowa, e nie
robimy nic, podj tak decyzj.
Jedna z uczestniczek mojego szkolenia zwyka odpowiada zapraszajcej j na obiad teciowej, e nie przyjedzie, bo ma dzie wewntrzny, mylc o kapciach, papilotach i telewizorze.
A Tobie co podpowiada Twoja kreatywno?
Podtrzymanie kontaktu czynna pomoc

To prawdopodobnie najwaniejszy krok asertywnej odmowy.

Pozwoli Ci on zrealizowa pozytywn intencj, ktra dotychczas moga krpowa Ci rce ch bycia pomocnym, ch bycia
w porzdku wobec innych, intencj, ktra nieraz sprawiaa, e godzie si na co, na co nie miae ochoty, bo tak byo lepiej.
Ten krok pomoe Ci czu si osob pomocn, uwolni Ci od
wyrzutw sumienia i poczucia winy, pomoe Ci okaza trosk wobec
innych, pomoe Ci zadba o trwao relacji.

121

122

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Trzy pierwsze kroki byy bowiem trosk o Ciebie. Trosk o wasne

bezpieczestwo.
Dopiero teraz moesz pomaga aktywnie, dopiero teraz moesz
pomaga skutecznie.
Czas wic na aktywn pomoc.
Pomoc wynikajc z Twojej potrzeby, Twojego zaangaowania,
a nie zobowizania czy lku przed win.
Jak wic to zrobi? Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia
relacji?
Pamitaj po prostu, e tak jak inni maj prawo prosi, Ty masz
prawo proponowa.
Co to oznacza?
O ile prawidowo wykonae trzy pierwsze kroki, z pewnoci zauwaye, e gwnym przesaniem asertywnej odmowy nie jest odrzucenie rozmwcy, tylko niewyraenie zgody na realizacj jego pomysu
na pomoc z Twojej strony.
O ile wic zaley Ci na relacji, zaproponuj po prostu wasny pomys
realizacji oczekiwanej od Ciebie pomocy.
Powrmy wic do naszych przykadw.

Nie zostan po godzinach w pracy, poniewa mam inne

plany, ale mog wykona zadania, o ktre mnie prosisz,
np. w poniedziaek, jestem wtedy mniej obciony.
Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie lubi tego robi /
poniewa nie oddajesz ich w terminie, ale by moe jestem
w stanie ci pomc w inny sposb.
Nie popr twojego pomysu, poniewa byoby to dla mnie bardzo
kopotliwe, ale jeeli zgodziby si wprowadzi zaproponowane
przeze mnie poprawki, to moesz na mnie liczy.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad, poniewa mamy
inne plany, zdzwomy si w przyszym tygodniu i pomylimy,
co moemy razem zrobi.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Zwr uwag na ostatni przykad.

Podtrzymanie kontaktu nie musi oznacza wcale zobowizania do
jakiegokolwiek dziaania, wystarczy zapewnienie o chci podtrzymywania relacji. To bardzo wiele. Oznacza to przecie, e inni s dla Ciebie wani. Tobie pozostawia za furtk.
wiczenie Asertywna odmowa

Zamie ponisze przykady odmowy nieasertywnej na odmow asertywn. Pamitaj o precyzyjnym okreleniu obszaru odmowy, krtkim
i prawdziwym uzasadnieniu oraz zaoferowaniu aktywnej pomocy.
Sytuacja

Odmowa
nieasertywna

Znajomy prosi Ci o poyczenie

300 z. Ty jednak nie masz
w zwyczaju poycza pienidzy.

Bardzo chtnie,
ale sam nie
mam.

Szef w pracy prosi Ci o wykonanie

Mam strasznie
dodatkowego zadania niewchodzcego duo pracy,
w zakres Twoich obowizkw.
moe poprosisz
kogo innego.
Znajomy chce skorzysta z Twojej
pomocy zwizanej z wykonywanym
przez Ciebie zawodem (naprawy
komputera, wypenienia PIT-u,
napisania CV). Ty jednak jeste
po prostu zmczony.

Sam nie jestem

w tym za dobry.

Kolega z pracy prosi Ci o pomoc

w wykonaniu jego pracy (np. raportu
kwartalnego), poniewa bardzo
sobie ceni Twoje spostrzeenia.
W praktyce wiesz dobrze, i bdziesz
musia wykona raport jak zwykle
za niego.

Mam strasznie
duo pracy,
poza tym nie
jestem w tym
dobry. Sam
popeniam
bdy.

Dzwoni do Ciebie znajomy i informuje

Ci, e bdzie u Ciebie za 15 minut.
Ty nie masz ochoty na niczyj wizyt.

No przykro mi,
ale wanie
wychodz.

Odmowa
asertywna

123

124

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jak radzi sobie z nachalnymi ludmi?

W trakcie mojego pierwszego treningu asertywnoci braem udzia
w scence, w ktrej moim zadaniem byo odmwi koledze poyczenia
pienidzy.
Bya to sytuacja nad wyraz prawdziwa, poniewa w tamtym okresie miaem z tym duy problem i nie brakowao mi kolegw, ktrzy
traktowali mnie jak kas zapomogowo-poyczkow z bardzo atrakcyjnym oprocentowaniem 0% w skali wiecznoci.
Pocztek by atwy: Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie oddajesz mi w terminie.
Za chwil czekao mnie jednak prawdziwe wyzwanie.
Ja wiem, ale tym razem to wyjtkowa sytuacja, tylko na ciebie mog
liczy, nie poradz sobie, jak mi nie pomoesz, ej, no nie bd taki,
przysigam, tym razem oddam w terminie, a tak w ogle to ostatni raz,
koledze nie pomoesz?
Byem konsekwentny, usilnie staraem si znale kontrargumenty,
jednak szybko zauwayem, e kade moje sowo potguje nachalno
argumentw mojego kolegi, a ja zaczynam si gubi.
Nie wiedziaem, dlaczego tak si dzieje, nie wiedziaem take, e
popeniam bd.
Powiedzmy to sobie szczerze. Opisana wyej procedura asertywnej
odmowy nie zawsze bdzie skuteczna. Nie zawsze spotkasz ludzi,
ktrzy zrozumiej Ci za pierwszym razem.
Spotkasz zapewne ludzi, ktrzy bd Ci za wszelk cen prbowali przekona, czasami bd nawet bardzo nachalni, posikujc si
mniej lub bardziej emocjonalnymi chwytami.
Warto wic, by w podobnych sytuacjach wiedzia, jak sobie radzi.
Narzdziem, ktre pozwoli Ci radzi sobie z podobnymi sytuacjami,
jest powszechnie znana technika zdartej pyty, ktr wwczas zaproponowa mi trener prowadzcy szkolenie.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Technika zdartej pyty polega na kilkakrotnym powtrzeniu odmowy, jednak w zastosowaniu tej metody czai si kilka niebezpieczestw. Dlatego pozwl, e przyjrzymy jej si znacznie szerzej.
Z dowiadczenia wiem, e wiele osb w obliczu nachalnych prb
zaczyna si irytowa, za kadym kolejnym razem starajc si intensywniej zaznaczy swoje stanowisko, tracc przy tym nerwy, dajc si
ponie emocjom lub dla witego spokoju po prostu przystaje na
co, na co nie ma ochoty.
Powd emocjonalnej reakcji (Guchy jeste czy co?), powd
zniecierpliwienia (Ile razy mam mwi NIE?) przy wielokrotnym
powtarzaniu odmowy jest jednak prosty.
Wynika z bdu, jaki ja take popeniem.
Bd ten polega na oczekiwaniu zakoczenia trudnej dla nas sytuacji przez kogo innego, wynika z oczekiwania podjcia decyzji za nas,
wynika bowiem z oczekiwania zrozumienia nas.
Odmowa by moe skutkuje, pozostaje jednak niesmak, by moe
pada kilka sw za duo.
Aby wic zapewni Ci maksymalny komfort uytkowania techniki
zdartej pyty, aby zapewni Ci komfort w obliczu nachalnych prb,
pozwl, e przyjrzymy si istocie tej metody, odwoujc si do jej metaforycznego zakresu, tzn. tego, jak dziaa zdarta pyta.
Najwygodniej bdzie zilustrowa mechanizm zdartej pyty za pomoc muzyki.
Nigdy nie pamitam hitw lata, posu si wic przykadem
utworu, o ktrym byo gono take przez skrajnie szokujc krtkowzroczno specw od marketingu pewnej firmy, ktra wypucia
na rynek cmentarne znicze z pozytywk: Wsta, powiedz: nie jestem sam.
Adapter odtwarzajcy zdart pyt za kadym razem odtwarza identyczny dwik.
Nie powie spie mioci, nie powie spie mioci, nie powie spie
mioci brzmi wic za kadym razem identycznie, dwiki nie s

125

126

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

goniejsze ani cichsze, dusze ani krtsze, a my dziki temu mamy

szans usysze przesanie Michaa Winiewskiego raz jeszcze.
Dlaczego o tym pisz?
Pisz o tym, poniewa istot skutecznoci techniki zdartej pyty,
a zarazem jej najczciej ignorowanym elementem, s jej waciwoci
dwikowe.
Odmowa w obliczu natarczywej proby powinna wic za kadym
razem brzmie identycznie: winna by wypowiedziana identycznym
tonem i z identyczn tonacj. Powinna te zawiera pauzy.
Twj ton, Twoja intonacja oraz pauzy s niczym innym jak wyrazem Twojej decyzji, nie musisz przecie nikogo przekonywa, nikt nie
musi niczego rozumie ani na nic wyraa zgody. Nie musisz si
take irytowa, poniewa Ty tylko przekazujesz informacj o podjtej
ju decyzji.
Powtrzenie pozwala Ci opanowa emocje, a drugiej stronie pozwala zrozumie, e decyzja jest nieodwoalna. To niewtpliwa korzy
dla Ciebie. Dbasz w ten sposb o swj spokj.
Zapytasz zapewne, ile razy powiniene powtrzy swoj odmow.
Ilo zaley od Ciebie, moesz powtrzy j 2 4 razy, jednak
znacznie waniejsza od iloci jest wiadomo, e to do Ciebie naley
ostatnie sowo.
2 4 razy pozwol Twojemu rozmwcy usysze Twj przekaz,
jeeli wczeniej go nie zrozumia.
Jeeli jednak nie rozumie go dalej, to problem nie naley ju do
Ciebie.
Zrobie wszystko, co moge. Jeeli to nie skutkuje, zmie temat,
zakocz niewygodn dla Ciebie rozmow albo wyra swoje emocje
w obliczu nachalnych prb.
Podejmij decyzj, a zyskasz spokj.
Moe zyskasz miano spa mioci szczliwie jednak nikt nie
wie, co to waciwie znaczy.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro

Koczc rozwaania na temat asertywnej odmowy, warto zwrci
uwag take na sposb radzenia sobie z wyjtkowo nachalnymi ludmi,
z tzw. zawodowymi proszcymi kolegami w pracy po 63 razy
dziennie proszcymi Ci o zszywacz, dziurkacz, kartk, dugopis,
samozwaczymi parkingowymi obiecujcymi przypilnowa Twojego
samochodu, zbierajcymi na lekarstwa lub szklank chleba, ktrych
moesz spotka np. na dworcach kolejowych w caej Polsce, osobami
myjcymi szyby na skrzyowaniach. Wszystkimi ludmi, ktrzy nie
rozumiej zwykego NIE i ktrzy, spotykajc si z Twoj decyzj, zaczynaj Ci atakowa.
Musz Ci jednak ostrzec. Metoda, ktr chc Ci zaproponowa,
jest jak prawdziwy kebab naprawd ostra, a na dodatek w cienkim
ciecie, nie zawiera bowiem nic, co mogoby zneutralizowa jej smak.
Proponuj Ci j jako sposb radzenia sobie w sytuacjach krytycznych, gdy wszystkie inne metody zadbania o swoje terytorium oka
si nieskuteczne lub po prostu nie bdziesz widzia sensu ani potrzeby
ich wykorzystania.
Pamitaj jednak, e jej zastosowanie zawsze piecze. Uywaj jej wic
w ostatecznoci jako samoobrony.
Pamitaj o tym, by serwowa j tylko wobec osb, z ktrymi nie zamierzasz tworzy relacji, a ktrych natarczywo prb godzi w Ciebie,
kci si z Twoimi wartociami, uderza w Twoje poczucie przyzwoitoci.
Pamitaj take, e ocena potrzeby jej wykorzystania zaley tylko
od Ciebie.
Ju za chwil podam Ci przepis. Jednak pozwl, e najpierw dam
Ci pewien przykad.
Nie wiem jak Ty, ale ja mam tak zasad, e nie pomagam finansowo ludziom zbierajcym na ulicy. Jestem przekonany, e w ten sposb potguj ich wyuczon bezradno. Zazwyczaj mwi NIE. I to
wystarcza.

127

128

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jednak czasami musz posuy si asertywn odmow w cienkim

ciecie na ostro, poniewa zachowanie mojego rozmwcy wywouje
we mnie nie tylko zdziwienie, ale take sprzeciw.
Wracaem kiedy z rannych zakupw, gdy chwiejnym krokiem
podszed do mnie znany z widzenia w obrbie sklepu miejscowy
ssiad.
Kierowniku, ssiedzie, jest taka proba, na lekarstwo mi brakuje,
kierownik dorzuci do wina, w pitek dostaj rent, oddam. Nie wiem,
co mnie przekonao, bo na alkohol nie daj by moe szczero, by
moe zapewnienie zwrotu zgodziem si. Miaem pod rk 2 z,
wic wspomogem zakup lekarstwa, w duchu liczc si z tym, e
zwrotu nie bdzie.
Po tygodniu, kiedy znw wracaem z zakupw, pod tym samym
sklepem podszed do mnie ssiad.
Kierowniku, ssiedzie, ja kierownikowi jestem winny 2 z.
Wyobra sobie moje zdziwienie. Piknie. Peen szacunek. Miaem
zajte rce, nie chciao mi si siga do portfela, a i gest mnie uj,
powiedziaem wic: Na zdrowie, ssiedzie, na wieczne nieoddanie, majc nadziej na odwzajemnienie szacunku.
Usyszaem jednak: Kierowniku, to poycz jeszcze 2 razem
bdzie 4.
Przy caym moim uwielbieniu asertywnoci nie wyobraam sobie
mojej odpowiedzi w stylu: Nie, nie dam panu 2 z, poniewa ju
w zeszym tygodniu poyczy pan ode mnie 2 z, a tak na marginesie
jestem przeciw prowadzeniu dziaalnoci gospodarczej bez odprowadzania nalenych podatkw, a w ten sposb postrzegam paskie
dziaania w obrbie sklepu, ale jeeli askawy pan sobie yczy, by
moe mog panu pomc w inny sposb. Oferuj pomoc przy rejestracji dziaalnoci gospodarczej.
W ruch posza asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro.
Strategia jest bardzo prosta. Prosta jak kebab. Zawiera dwa
skadniki.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Oto przepis dla Ciebie.

Skadnik 1. Nie to raptem ciasto, krtka, szybka decyzja.
Wyrazistoci strategii nadaje skadnik drugi sos. Bardzo ostry.
Skadnik 2. I pomyl dlaczego nie.
Zwr uwag na istot drugiego skadnika, ktry stanowi przeniesienie odpowiedzialnoci za Twoj odmow na drug stron.
Technik t znam z ksiki Strategia ostra jak pepperoni Jensa
Weidnera (Onepress, 2007) i poradziem wykorzysta t metod
jednej mojej znajomej, ktra miaa w pracy problem z notorycznie
proszcym o drobne rzeczy koleg zszywacz, dziurkacz, pinezki,
kartki, post-itki itp. stanowiy dla niego bowiem sens ycia.
Niby nic, ale ile razy dziennie mona sysze: Kasiu, czy moesz mi
poda zszywacz, Kasiu to, Kasiu tamto.
Dotychczasowe podawanie, dotychczasowa ulego ustpiy miejsca: Nie, i pomyl dlaczego nie. Ale to by dopiero pocztek.
Z relacji Kaki wiem, e znajomy nie tylko odpuci, ale przez kilka
chwil gowi si, dlaczego tak si stao.
Nie podaa mi zszywacza, bo wczoraj, kiedy szedem na obiad,
nie zaproponowaem ci wsplnego wyjcia? brzmiao pytanie.
Nie padaa odpowied.
A moe dlatego, e w zeszym tygodniu skrytykowaem twj
pomys?. Nie brzmiaa odpowied, a z kad kolejn problem coraz mniej nalea do Kaki. Dobre, prawda?
Na zakoczenie mam do Ciebie prob.
Nie stosuj tej metody wobec swoich bliskich, wobec osb, na
ktrych Ci zaley, nie stosuj jej wobec swojego szefa
Nie powiem Ci dlaczego.
Powiem Ci NIE, i pomyl dlaczego NIE.

129

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Rozdzia 3. Pewno siebie, czyli jak zyska zdrowy

szacunek do siebie i innych? .................... 57
Jak zyska pewno siebie? ............................................................... 59
Co Ci da wiadomo wasnych zalet? .............................................. 64
Jak z yczliwoci wobec siebie postrzega wasne wady? ................ 68
O wstydzie, kompleksach i o tym, czy wada moe by zalet,
czyli nie jeste naiwny, jeste ...................................................... 73
Rozdzia 4. Jak wyraa uczucia
i zapobiega konfliktom? ......................... 81
O czym warto pamita,
by Twoje emocje pracoway na Twoj korzy? ............................. 81
Jak nauczy innych, jak maj Ci traktowa? ................................... 88
Czuj ........................................................................................... 88
Kiedy Ty ...................................................................................... 91
Oczekuj ..................................................................................... 94
Jeeli tego nie zrobisz, bd zmuszony ................................. 102
Dziaanie ................................................................................... 104
Komunikat JA procedura rozszerzona ................................. 104
Kiedy nie warto by asertywnym, czyli zanim powiesz ............... 105
Lista kontrolna asertywnoci ........................................................... 109
Rozdzia 5. Jak odmawia bez poczucia winy? ............111
Poznaj kogo, kto potrzebuje Twojej pomocy ................................ 111
Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia relacji? ....................... 115
Nie ............................................................................................. 118
Obszar odmowy ........................................................................ 118
Uzasadnienie ............................................................................. 119
Podtrzymanie kontaktu czynna pomoc ................................ 121
Jak radzi sobie z nachalnymi ludmi? ........................................... 124
Asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro .............................. 127
Rozdzia 6. Jak radzi sobie z opiniami innych? ..........131
Jak radzi sobie z krytyk? .............................................................. 133
Ocena formalna ......................................................................... 134
Ocena merytoryczna i decyzja ................................................... 136

Spis treci

Jak nie da si wcign do gry? ..................................................... 139

Wyraenie emocji ...................................................................... 142
Powtrzenie zdania rozmwcy .................................................. 142
Proba o uzasadnienie ............................................................... 143
Jako czowiek uczciwy na pewno mnie zrozumiesz ............... 144
Niezbdnik na imprezach rodzinnych,
czyli jak radzi sobie z dobrymi radami? ...................................... 147
Rozdzia 7. Jak wyraa uczucia pozytywne
i przyjmowa komplementy? ...................151
Dlaczego warto wyraa uczucia pozytywne? ................................. 151
Jak budowa lepsze relacje,
jak wyraa uczucia i emocje pozytywne? .................................... 153
Jak przyjmowa komplementy, nie doszukujc si drugiego dna? .... 157
Rozdzia 8. Jak zadba o swoje prawa
z szacunkiem do siebie i innych? ..............163
Poznaj swoje prawa ......................................................................... 163
Upomnij si o swoje, czyli jak respektowa swoje prawa? .............. 166
Rozpoznanie .............................................................................. 168
Przygotowanie ........................................................................... 168
Dziaanie ................................................................................... 170
Masz prawo prosi .......................................................................... 171
Asertywna proba ...................................................................... 173
Teraz Twoja kolej ................................................179
Dodatek A FAQ ..................................................181
Czy uda mi si zmieni? .................................................................. 181
Kiedy nastpi zmiana? .................................................................... 184
Czy asertywno nie sprawi, e przestan by sob? ...................... 185
Czy moje otoczenie nie odsunie si ode mnie? .............................. 187
Jak by asertywnym wobec bliskich? ............................................... 188
Jak odmawia dzieciom? ................................................................. 191
Przeprasza czy nie przeprasza? .................................................... 193
Gdzie mog si tego nauczy? ........................................................ 194

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Asertywno i rozwj osobisty, czyli jak zyska harmoni

w yciu prywatnym i zawodowym oraz zdrowy szacunek
do siebie i innych? .................................................................. 195
Co robi, gdy asertywno nie zadziaa? ......................................... 196
Nie podje dziaania, ale chcesz wiedzie,
co robi, gdy Ci nie wyjdzie .................................................... 196
Podje dziaanie, nie wyszo, bo ja tak robi,
tylko troch inaczej ............................................................... 197
Podje dziaanie (wzorowo), nie masz rezultatw .................. 199
Dodatek B Asertywno w pracy .............................203
Asertywny pracownik ...................................................................... 206
Z kim jedziesz na imprez firmow? ......................................... 206
Jak poprosi o podwyk? ......................................................... 209
Asertywny szef ................................................................................. 214
Asertywne informacje zwrotne, czyli jak wyzwala inicjatyw,
mie wicej czasu i budowa autorytet szefa? ........................ 214
Asertywno w sprzeday i w obsudze klienta ............................... 220
Jak radzi sobie z wulgarnym i agresywnym klientem? ............. 222
Jak odmawia klientom? ........................................................... 227

Rozdzia 5.
JAK ODMAWIA BEZ POCZUCIA WINY?

Poznaj kogo, kto potrzebuje Twojej pomocy

wity spokj, niepewno, tak naturalna potrzeba bycia w porzdku,
a moe lk przed poczuciem winy nakazay Peterowi zgodzi si na
spenienie proby siedzcego obok kolegi.
NIE mam siy si z tob spiera, rb, jak chcesz odpar
w kocu, ulegajc kolejnym argumentom.
Mg poczu ulg, to w kocu nic wielkiego. NIE warto spiera
si o tak bahe rzeczy, waciwie nic mnie to NIE kosztuje, szkoda
ycia, by udowadnia sobie, kto ma racj pomyla zapewne.
OK odpar Peter. NIE wiedzia przecie, e jego ycie trwa
bdzie jeszcze tylko 4 minuty.
NIE wiedzia przecie, e ta nic NIEznaczca zgoda kosztowa
bdzie ycie 109 osb 100 pasaerw i 9 czonkw zaogi samolotu
DC-8, odbywajcego rejs 621 z Montrealu do Los Angeles, ktrego
Peter Hamilton by kapitanem.
Air Canada 621 na skutek zbyt wczesnego uruchomienia spojlerw
run na ziemi.
15 lipca 1970 roku o 8:06 ta nic NIEznaczca zgoda, chwila witego spokoju, krtkotrwaa korzy z zastosowania reguy mdry
gupiemu ustpuje, odebraa ycie 109 osobom, odebraa spokj rodzinom ofiar.
Dlaczego o tym pisz?

112

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Pisz o tym, poniewa chc, abymy przyjrzeli si czemu, co najczciej bywa kojarzone z asertywnoci umiejtnoci odmawiania.
Umiejtnoci, ktra by moe tamtego ranka 15 lipca 1970 roku moga uratowa ycie 109 osobom.
Nie chc jednak, bymy uprawiali teraz gdybologi.
Odmy wic t tragiczn histori na chwil na bok.
Zastanwmy si przez moment nad czym innym.
NIE mwmy przez chwil o konsekwencjach godzenia si na co,
na co NIE masz ochoty, o obwinianiu siebie, o Twoich nerwach
i utraconym czasie.
NIE mwmy o tym, e nic NIEznaczce 15 minut dziennie, jakie
powicasz na rzeczy, ktre NIE nale do Ciebie, w cigu roku
urasta do 8 dni pracy, a w cigu 40 lat stau przez blisko rok wykonujesz prac, za ktr nikt Ci NIE paci.
NIE mwmy o tym, jak si czujesz, godzc si na co, co kci
si z Tob.
NIE mwmy wreszcie o tym, jak mwi NIE, bo Ty doskonale
potrafisz to robi. Posiade t umiejtno w pierwszym roku swojego
ycia.
NIE mwmy o tym, bo NIE chc o tym mwi. Chc zaproponowa Ci co zgoa innego.
Chc bowiem, abymy porozmawiali o tym, jak pomaga.
Tak! Pomaga, poniewa wiem, jak wane jest dla Ciebie bycie
w porzdku, jak wane s dla Ciebie relacje midzyludzkie, jak wane
jest dla Ciebie czyste sumienie, jak wani s dla Ciebie inni ludzie,
jak wany jest wity spokj.
Wiem take, e za nic w wiecie NIE chciaby tego straci.
NIE bd Ci wic prosi, aby dzisiaj chocia sprbowa powiedzie NIE, bo NIE chc po raz kolejny przymusza Ci do czego,
co jest sprzeczne z Tob.
Poprosz Ci wic o pomoc.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Prosz Ci o pomoc, prosz o bycie w porzdku, o koleestwo, trosk, empati i kreatywno.

Jest bowiem kto potrzebujcy, kto, komu trzeba pomc, trzeba,
bo inaczej zagubi si, straci kontrol nad wasnym yciem, zacznie
obwinia siebie i ten kto bardzo potrzebuje Twojej pomocy.
Mam nadziej, e take tym razem NIE odmwisz i zechcesz
pomc jeszcze tej jednej i jedynej osobie zechcesz pomc sobie!
Tak, pomc sobie, bo wanie w ten sposb postrzegam asertywno.
Ale NIE tylko sobie, poniewa w ten sposb pomoesz te innym.
Bdziemy jednak mwi o tym, jak pomaga w sposb uczciwy
i NIEwymuszony. Pomaga z zaangaowaniem i chci, bo co to za
pomoc, kiedy jest wymuszona, co to za zaangaowanie, kiedy czujesz, e si zmuszasz, co to za uczciwo, kiedy opiera si na niedopowiedzeniach
Bdziemy mwi wic o aktywnej, prawdziwej pomocy pomocy penej oddania, zaangaowania i odpowiedzialnoci. Pomocy,
ktra pozwala innym decydowa o sobie, pomocy, ktra daleka jest
od kamstwa i faszywych przekona.
Pozwl wic, e przyjrzymy si pewnym zasadom, ktre pozwol
Ci nie wanie tak pomoc, jak chcesz nie i jakiej oczekuj od
Ciebie inni.
Ratownicy medyczni przedstawiciele jednego z najbardziej
powaanych i szanowanych zawodw na wiecie posikuj si
w swojej pracy pewn zasad, ktra wspiera rzetelne i skuteczne niesienie pomocy innym.
Mianowicie ratownik medyczny, zanim przystpi do udzielenia
pomocy, jest zobowizany do tego, by zadba o jedn rzecz wasne
bezpieczestwo.
Po co komu ratownik, ktrego podczas akcji spotyka niebezpieczestwo, razi prd, ogarnia poar albo ktry zostaje napadnity przez
przeywajc szok ofiar wypadku.

113

114

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

W imi tej zasady ratownik ma prawo odstpi od udzielenia pomocy, jeeli takowa bezporednio zagraa jego bezpieczestwu.
Chc Ci zaproponowa, aby Twoja przygoda z asertywnoci
oparta bya wanie na tej zasadzie pom sobie, zanim pomoesz
innym, pamitajc, e masz prawo odmwi, jeeli spenienie proby
godzi w Ciebie.
Zadbaj o wasny komfort, wasne bezpieczestwo, bo dopiero wtedy
moesz prawdziwie pomc innym.
Po co komu pomoc kogo, kto NIE zadba o wasne bezpieczestwo, moe przecie nawali, kiedy najbardziej bdzie potrzebny.
Po co komu pomoc kogo, kto pomaga, chocia pomc NIE chce.
Prawdziwa pomoc to czynna pomoc, tzn. pomoc, ktra NIE zagraa Tobie, NIE rani Ci, NIE wywouje poczucia wykorzystania i niesprawiedliwoci dziejw.
Pomagaj z zaangaowaniem, uczciwoci i empati, ktre s
w Tobie, a NIE z zakamanym wyrazem twarzy, uciekajcym spojrzeniem, zoci wyraan za zamknitymi drzwiami, zoci, ktra
przekada si na samopoczucie Twoich bliskich.
Tak, zakamanym. Bo godzenie si na co, na co nie masz ochoty,
dla mnie rwnoznaczne jest z kamstwem okamywaniem innych.
Skd inni maj wiedzie, jakie s Twoje potrzeby, plany i oczekiwania.
Jeste jedyn osob, ktra moe powiedzie TAK, jeste jedyn
osob, ktra moe powiedzie NIE. Godzc si na co, na co nie masz
ochoty, wiadomie wprowadzasz innych w bd.
Pozwl innym decydowa o samych sobie, pozwl samodzielnie
reagowa, przesta zakada, e wiesz lepiej od innych, co jest dla nich
dobre. Czy tego chcesz, czy NIE, NIE masz wpywu na czyje uczucia.
Twoje NIE nikogo NIE urazi, dopki ten kto nie zgodzi si na to.
W tym rozdziale uyem NIE wicej ni 30 razy tylko od
Ciebie zaley, czy jestemy nadal kolegami.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Pamitaj, e jednorazowa odmowa nie moe zniszczy prawdziwej,

trwaej relacji, oznaczaoby to bowiem, e opiera si ona tylko na
Twojej pomocy i jako taka byaby przecie bezwartociowa.
Zaley mi na Twoim bezpieczestwie, zaley mi na tym, aby mia
si i ochot pomaga innym, dlatego pozwl, e opowiem Ci pewn
histori.
Histori, ktra, mam nadziej, pomoe Ci ostatecznie pogodzi
dwie z pozoru sprzeczne ze sob potrzeby trosk o swoje granice
i trosk o innych. Potrzeby, ktrych pogodzenie pozwoli Ci pozby
si tego najwikszego hamulca asertywnoci poczucia winy.
Nie dam ci odpisa, bo nigdy si tego nie nauczysz, ale z chci
ci to wytumacz zwyk mawia pewien mody student w obliczu
bagalnych prb swoich kolegw niekoniecznie przygotowanych
do zaj.
Broni w ten sposb siebie, broni wasnych wartoci, wykazywa
te trosk o innych. Prawdziw.
Zachowywa rwnowag. Rwnowag, ktra jest podstaw asertywnoci. Jeden z najwikszych autorytetw moralnych w historii
polskiego narodu, czowiek, ktry pomg zmieni oblicze ziemi
tej ziemi Karol Wojtya, papie Polak, Jan Pawe II.
Bdc studentem, nie wiedzia zapewne, e to asertywno, ale
wiedzia zapewne, e tak jak inni maj prawo prosi o pomoc, tak
on ma prawo proponowa pomoc.
Wiedzia, e pomoc jest procesem czynnym, ulego za kamstwem.

Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia relacji?

Czy wiesz, e Bugarzy, kiedy mwi nie, kiwaj gow na tak?
Jak gosi ludowa legenda, zwyczaj ten powsta w czasie panowania
Turkw w Bugarii, kiedy miejscowa ludno musiaa zmaga si
z problemem przymusowej islamizacji.

115

116

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Procedura islamizacji bya nad wyraz uproszczona.

Turecki onierz przykada n do garda Bogu ducha winnego
Bugara i pyta: Przejdziesz na islam?.
Ruch gowy na nie podcina gardo, wic Bugarzy zaczli
mwi nie kiwajc gow na tak.
Pisz o tym, poniewa ta bugarska legenda przypomina mi sposb,
w jaki cz ludzi odmawia innym wykonania niewygodnych rzeczy,
posikujc si strategi, ktr nazywam take strategi ciotki z omy
Wiesz, bardzo chtnie, ale nie mog, bo przyjechaa do mnie
ciotka z omy (podczas gdy ciotka suy jako zgrabna ciema).
Nie mog zosta po godzinach w pracy, bo mam ju umwion
wizyt u lekarza.
Wybacz, ale nie mog z tob rozmawia, bo wanie wychodz,
jestem umwiony.
Yyyyy, wiesz, nie bardzo mog... Yyyyy ten tego... Przychodzi
hydraulik....
Nie mog ci pomc, nie poycz ci pienidzy, bo sam nie mam
Wiesz, jak teraz jest.
To bardzo ciekawe zjawisko na pierwszy rzut oka skuteczne, bo
osoba, ktra Ci prosi, zazwyczaj odpuszcza sobie.
Na pierwszy rzut oka nie masz nawet problemu z odmawianiem.
Na pierwszy.
Poniewa, podobnie jak w przypadku bugarskich chopw, to Ty,
zyskujc, tracisz.
Ja wiem, e to bywa skuteczne, ja wiem, e zazwyczaj proszcy
odpuszcza sobie, ja wiem, e to ju nawyk, lecz jest w tym wszystkim
kilka maych ale.
Nie zrozum mnie le, nie chc pisa o moralno-etycznych aspektach kamstwa.
Nie znam bowiem osoby, ktra przynajmniej raz w yciu nie
skamaaby. Nie czuj si uprawniony do ocen moralnych.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Nie o to mi chodzi. Waniejsze s konsekwencje. Raz, e prawda

moe wyj na jaw. Dwa, e kamstwo to negatywne emocje dla Ciebie.
Nie dowiadczasz moe poczucia winy, odczuwasz za to przypieszone ttno, pustk w gowie, nie wiesz, co zrobi z oczami, Twj organizm jest pobudzony, czujesz, e zaczynasz mwi szybciej, by moe
nawet czujesz si gorszy, tumaczc si przed drugim czowiekiem.
To jednak nie wszystko.
Wane s take konsekwencje takiej odmowy w wietle uczenia
innych, jak chcemy by traktowani, w wietle nadrzdnej zasady asertywnoci podejmowania samodzielnych decyzji.
Nie mog to informacja o naszej podatnoci na zewntrzny
wpyw bardzo daleka od samodzielnej decyzji.
Nie mog to przecie wskazanie zewntrznego problemu, ktry
uniemoliwia spenienie proby.
Nie mog to take niewiadome zaproszenie do negocjacji.
Bardzo niebezpieczne. Poniewa kto moe zaproponowa Ci pomoc
w rozwizaniu zewntrznego problemu, a ta wywoa w Tobie zobowizanie np. do spenienia proby (no bo przecie kto chcia Ci
pomc).
Twoje bugarskie nie (czyli: nie mog, hydraulik, ciotka z omy,
sam nie mam pienidzy) to wreszcie przyzwolenie na dalsze proby
taka odmowa uczy bowiem innych, e nie ma sprawy.
Bugarzy, kiwajc na tak, moe zachowywali ycie, jednak przekazujc bdny komunikat, sprawiali wraenie, e robi to z niekaman ochot, przez co wikali si w bdne koo dalszych niewygodnych i bolesnych da.
W sumie trudno im si dziwi.
Mam jednak nadziej, e Twoje dzisiejsze dylematy maj mniejszy
kaliber.
Na szczcie Ty masz moliwo nauczy innych, jak chcesz by
traktowany, nie czujc przy tym zaenowania ani poczucia winy, a jednoczenie dbajc o trwao relacji.

117

118

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jeeli take do Ciebie przyjeda czasami ciotka z omy lub

czujesz n na gardle w obliczu krzywdzcych Ci prb, oto najprostsza procedura, dziki ktrej bdziesz w stanie budowa naprawd
satysfakcjonujce relacje, uczc innych, jak naley Ci traktowa, oraz
unikniesz tej dobrze Ci znanej zgagi, gdy godzisz si na co, na co
nie masz ochoty.
Nie

To pierwszy krok. Prosz, nie myl go z yyyyy, ten teges no nie

bardzo, bo moe to bywa skuteczne, ale brakuje tu Twojej samodzielnej decyzji.
Jeeli jest Ci przykro lub odmowa jest dla Ciebie trudna, powiedz,
co czujesz.
Powiedz: przykro mi, bo to nie usprawiedliwianie si ani tumaczenie, to sposb na autentyczno, Twoja ludzka twarz. Ma prawo
by Ci przykro.
Powiedz to zwaszcza wtedy, gdy chcesz pomc, ale po prostu nie
moesz. Asertywno to przecie pomoc czynna. To bardzo dalekie
od poczucia winy.
Obszar odmowy

Kolejnym krokiem jest precyzyjne wskazanie przez Ciebie obszaru

Twojej odmowy.
Pamitasz metod audiodeskrypcji z rozdziau 4.?
Warto posuy si ni po raz kolejny. Opisz wic obszar odmowy w sposb konkretny, widoczny, obiektywny i policzalny.
Im bardziej obszar odmowy bdzie precyzyjny, tym atwiej bdzie
go przyj Twojemu rozmwcy.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Przekae mu bowiem komunikat, e nie odrzucasz jego jako osoby,

nie chcesz jedynie zrealizowa jego proby, jego pomysu na pomoc.
Zwr uwag na ponisze przykady:

Nie zostan po godzinach w pracy zamiast: Nie dam sob

manipulowa.
Nie poycz ci pienidzy zamiast: Nie jestem kas
zapomogowo-poyczkow.
Nie popr twojego pomysu zamiast: Nie bd uczestniczy
w machlojkach.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad zamiast:
Nie udawajmy kochajcej si rodzinki.

Precyzyjne opisanie obszaru odmowy przyniesie Ci korzyci, nawet

gdy masz do czynienia z ewidentn manipulacj lub kolejn z rzdu
prob o pomoc, ktra zakada, e jak zwykle co zrobisz za kogo.
Pozwoli Ci bowiem ostudzi emocje, pozwoli Ci bowiem skupi si
na bezspornych faktach.
Teraniejszo jest bezdyskusyjna. Odwoanie do teraniejszej proby wzmocni skuteczno Twojej decyzji. Unikniesz bowiem pyta typu:
Dobra, dobra, powiedz mi, kiedy musiae co robi za mnie?.
Uzasadnienie

Kolejny krok Twojej odmowy to krtkie, prawdziwe uzasadnienie

Twojej decyzji.
Psychologowie spoeczni dowiedli, e obecno uzasadnienia
wzmacnia skuteczno komunikatu o blisko 30% (nawet wwczas,
gdy jest ono nielogiczne w synnym eksperymencie Elli Langer
studenci czekajcy w kolejce do ksero podobnie chtnie wpuszczali
bez kolejki osob, ktra prosia o przepuszczenie, mwic, e bardzo
si pieszy, jak i wtedy, gdy prob sw podpieraa uzasadnieniem
bo musz zrobi ksero).

119

120

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Wykorzystaj wic uzasadnienie, aby wzmocni swj przekaz.

Pamitaj jednak, e uzasadnienie nie jest argumentem, poniewa
odmowa to nie proba, odmowa nie jest przekonywaniem. Odmowa
jest decyzj (Postanowiem zamiast: Zrozum mnie, prosz).
Prawdziwe uzasadnienie jest wyrazem Twojej decyzyjnoci uczy
innych, e to Ty podejmujesz decyzje.
Prawdziwe uzasadnienie pozwoli Ci zachowa wewntrzny spokj.
Sawetne czuj si gorszy od innych jedno z najczstszych
ograniczajcych ludzi przekona wynika na og z nadmiernej potrzeby tumaczenia si lub posikowania si kamstwem.
Prosz, pamitaj take, e uzasadnienie nie jest konieczne. Pamitaj, e masz prawo nie zdradza motyww swoich decyzji, jeeli
nie masz na to ochoty.
Mimo wszystko zachcam Ci do tego. Uzasadnienie to wyraz szacunku wobec innych. Od dziecka lubimy przecie wiedzie dlaczego.
Uzasadnienie to motyw Twojej decyzji i jako taki moe by oglny
lub odwoywa si do Twoich uczu.
Pozwl, e wrcimy do naszych przykadw.

Nie zostan po godzinach w pracy, poniewa mam inne plany.

Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie lubi tego robi /
poniewa nie oddajesz ich w terminie.
Nie popr twojego pomysu, poniewa byoby to dla mnie
bardzo kopotliwe.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad, poniewa
mamy inne plany.

Mamy inne plany?

Ju sysz Twoje pytanie.
A co, jeeli kto spyta mnie: A jakie to plany?. Przecie zaraz
usysz o lekcewacym stosunku do pracy, o tym, e nie mona na
mnie liczy, bo nie chc spotka si z matk, ojcem, teciow czy
szwagrem.
Bardzo dobre pytanie. Pozwl, e powicimy mu zatem chwil.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Oczywicie usyszysz. Usyszysz, jeeli na nie odpowiesz.

Jeeli jednak wykonae wiczenia w rozdziale 4., wiesz ju, jak
sobie radzi.
Pamitaj, e nie musisz odpowiada na pytania, to wcale nie jest
nieuprzejme. Ty rwnie masz prawo oczekiwa uprzejmoci wobec
siebie i niezadawania Ci krpujcych Ci pyta. Take tutaj obowizuje zasada masz prawo zachowa milczenie, bo wszystko, co powiesz, moe zosta uyte przeciwko tobie.
Bardzo lubi okrelenie mam inne plany, wic pozwl, e odpowiem na kolejne pytanie: No dobrze, ale jak mi si po prostu nie
chce i nie mam nic w planach, chc po prostu posiedzie w domu,
w kapciach przed telewizorem, czy to nie bdzie kamstwo?.
Wedug mnie nie. Odpoczynek czy potrzeb prywatnoci postrzegam bowiem take jako czynno zaplanowan. W szkole, na uczelni,
w pracy spdzamy znaczn cz naszego ycia. Aby mie energi
do dziaania, musimy take wypoczywa, czyli zaplanowa, e nie
robimy nic, podj tak decyzj.
Jedna z uczestniczek mojego szkolenia zwyka odpowiada zapraszajcej j na obiad teciowej, e nie przyjedzie, bo ma dzie wewntrzny, mylc o kapciach, papilotach i telewizorze.
A Tobie co podpowiada Twoja kreatywno?
Podtrzymanie kontaktu czynna pomoc

To prawdopodobnie najwaniejszy krok asertywnej odmowy.

Pozwoli Ci on zrealizowa pozytywn intencj, ktra dotychczas moga krpowa Ci rce ch bycia pomocnym, ch bycia
w porzdku wobec innych, intencj, ktra nieraz sprawiaa, e godzie si na co, na co nie miae ochoty, bo tak byo lepiej.
Ten krok pomoe Ci czu si osob pomocn, uwolni Ci od
wyrzutw sumienia i poczucia winy, pomoe Ci okaza trosk wobec
innych, pomoe Ci zadba o trwao relacji.

121

122

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Trzy pierwsze kroki byy bowiem trosk o Ciebie. Trosk o wasne

bezpieczestwo.
Dopiero teraz moesz pomaga aktywnie, dopiero teraz moesz
pomaga skutecznie.
Czas wic na aktywn pomoc.
Pomoc wynikajc z Twojej potrzeby, Twojego zaangaowania,
a nie zobowizania czy lku przed win.
Jak wic to zrobi? Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia
relacji?
Pamitaj po prostu, e tak jak inni maj prawo prosi, Ty masz
prawo proponowa.
Co to oznacza?
O ile prawidowo wykonae trzy pierwsze kroki, z pewnoci zauwaye, e gwnym przesaniem asertywnej odmowy nie jest odrzucenie rozmwcy, tylko niewyraenie zgody na realizacj jego pomysu
na pomoc z Twojej strony.
O ile wic zaley Ci na relacji, zaproponuj po prostu wasny pomys
realizacji oczekiwanej od Ciebie pomocy.
Powrmy wic do naszych przykadw.

Nie zostan po godzinach w pracy, poniewa mam inne

plany, ale mog wykona zadania, o ktre mnie prosisz,
np. w poniedziaek, jestem wtedy mniej obciony.
Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie lubi tego robi /
poniewa nie oddajesz ich w terminie, ale by moe jestem
w stanie ci pomc w inny sposb.
Nie popr twojego pomysu, poniewa byoby to dla mnie bardzo
kopotliwe, ale jeeli zgodziby si wprowadzi zaproponowane
przeze mnie poprawki, to moesz na mnie liczy.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad, poniewa mamy
inne plany, zdzwomy si w przyszym tygodniu i pomylimy,
co moemy razem zrobi.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Zwr uwag na ostatni przykad.

Podtrzymanie kontaktu nie musi oznacza wcale zobowizania do
jakiegokolwiek dziaania, wystarczy zapewnienie o chci podtrzymywania relacji. To bardzo wiele. Oznacza to przecie, e inni s dla Ciebie wani. Tobie pozostawia za furtk.
wiczenie Asertywna odmowa

Zamie ponisze przykady odmowy nieasertywnej na odmow asertywn. Pamitaj o precyzyjnym okreleniu obszaru odmowy, krtkim
i prawdziwym uzasadnieniu oraz zaoferowaniu aktywnej pomocy.
Sytuacja

Odmowa
nieasertywna

Znajomy prosi Ci o poyczenie

300 z. Ty jednak nie masz
w zwyczaju poycza pienidzy.

Bardzo chtnie,
ale sam nie
mam.

Szef w pracy prosi Ci o wykonanie

Mam strasznie
dodatkowego zadania niewchodzcego duo pracy,
w zakres Twoich obowizkw.
moe poprosisz
kogo innego.
Znajomy chce skorzysta z Twojej
pomocy zwizanej z wykonywanym
przez Ciebie zawodem (naprawy
komputera, wypenienia PIT-u,
napisania CV). Ty jednak jeste
po prostu zmczony.

Sam nie jestem

w tym za dobry.

Kolega z pracy prosi Ci o pomoc

w wykonaniu jego pracy (np. raportu
kwartalnego), poniewa bardzo
sobie ceni Twoje spostrzeenia.
W praktyce wiesz dobrze, i bdziesz
musia wykona raport jak zwykle
za niego.

Mam strasznie
duo pracy,
poza tym nie
jestem w tym
dobry. Sam
popeniam
bdy.

Dzwoni do Ciebie znajomy i informuje

Ci, e bdzie u Ciebie za 15 minut.
Ty nie masz ochoty na niczyj wizyt.

No przykro mi,
ale wanie
wychodz.

Odmowa
asertywna

123

124

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jak radzi sobie z nachalnymi ludmi?

W trakcie mojego pierwszego treningu asertywnoci braem udzia
w scence, w ktrej moim zadaniem byo odmwi koledze poyczenia
pienidzy.
Bya to sytuacja nad wyraz prawdziwa, poniewa w tamtym okresie miaem z tym duy problem i nie brakowao mi kolegw, ktrzy
traktowali mnie jak kas zapomogowo-poyczkow z bardzo atrakcyjnym oprocentowaniem 0% w skali wiecznoci.
Pocztek by atwy: Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie oddajesz mi w terminie.
Za chwil czekao mnie jednak prawdziwe wyzwanie.
Ja wiem, ale tym razem to wyjtkowa sytuacja, tylko na ciebie mog
liczy, nie poradz sobie, jak mi nie pomoesz, ej, no nie bd taki,
przysigam, tym razem oddam w terminie, a tak w ogle to ostatni raz,
koledze nie pomoesz?
Byem konsekwentny, usilnie staraem si znale kontrargumenty,
jednak szybko zauwayem, e kade moje sowo potguje nachalno
argumentw mojego kolegi, a ja zaczynam si gubi.
Nie wiedziaem, dlaczego tak si dzieje, nie wiedziaem take, e
popeniam bd.
Powiedzmy to sobie szczerze. Opisana wyej procedura asertywnej
odmowy nie zawsze bdzie skuteczna. Nie zawsze spotkasz ludzi,
ktrzy zrozumiej Ci za pierwszym razem.
Spotkasz zapewne ludzi, ktrzy bd Ci za wszelk cen prbowali przekona, czasami bd nawet bardzo nachalni, posikujc si
mniej lub bardziej emocjonalnymi chwytami.
Warto wic, by w podobnych sytuacjach wiedzia, jak sobie radzi.
Narzdziem, ktre pozwoli Ci radzi sobie z podobnymi sytuacjami,
jest powszechnie znana technika zdartej pyty, ktr wwczas zaproponowa mi trener prowadzcy szkolenie.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Technika zdartej pyty polega na kilkakrotnym powtrzeniu odmowy, jednak w zastosowaniu tej metody czai si kilka niebezpieczestw. Dlatego pozwl, e przyjrzymy jej si znacznie szerzej.
Z dowiadczenia wiem, e wiele osb w obliczu nachalnych prb
zaczyna si irytowa, za kadym kolejnym razem starajc si intensywniej zaznaczy swoje stanowisko, tracc przy tym nerwy, dajc si
ponie emocjom lub dla witego spokoju po prostu przystaje na
co, na co nie ma ochoty.
Powd emocjonalnej reakcji (Guchy jeste czy co?), powd
zniecierpliwienia (Ile razy mam mwi NIE?) przy wielokrotnym
powtarzaniu odmowy jest jednak prosty.
Wynika z bdu, jaki ja take popeniem.
Bd ten polega na oczekiwaniu zakoczenia trudnej dla nas sytuacji przez kogo innego, wynika z oczekiwania podjcia decyzji za nas,
wynika bowiem z oczekiwania zrozumienia nas.
Odmowa by moe skutkuje, pozostaje jednak niesmak, by moe
pada kilka sw za duo.
Aby wic zapewni Ci maksymalny komfort uytkowania techniki
zdartej pyty, aby zapewni Ci komfort w obliczu nachalnych prb,
pozwl, e przyjrzymy si istocie tej metody, odwoujc si do jej metaforycznego zakresu, tzn. tego, jak dziaa zdarta pyta.
Najwygodniej bdzie zilustrowa mechanizm zdartej pyty za pomoc muzyki.
Nigdy nie pamitam hitw lata, posu si wic przykadem
utworu, o ktrym byo gono take przez skrajnie szokujc krtkowzroczno specw od marketingu pewnej firmy, ktra wypucia
na rynek cmentarne znicze z pozytywk: Wsta, powiedz: nie jestem sam.
Adapter odtwarzajcy zdart pyt za kadym razem odtwarza identyczny dwik.
Nie powie spie mioci, nie powie spie mioci, nie powie spie
mioci brzmi wic za kadym razem identycznie, dwiki nie s

125

126

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

goniejsze ani cichsze, dusze ani krtsze, a my dziki temu mamy

szans usysze przesanie Michaa Winiewskiego raz jeszcze.
Dlaczego o tym pisz?
Pisz o tym, poniewa istot skutecznoci techniki zdartej pyty,
a zarazem jej najczciej ignorowanym elementem, s jej waciwoci
dwikowe.
Odmowa w obliczu natarczywej proby powinna wic za kadym
razem brzmie identycznie: winna by wypowiedziana identycznym
tonem i z identyczn tonacj. Powinna te zawiera pauzy.
Twj ton, Twoja intonacja oraz pauzy s niczym innym jak wyrazem Twojej decyzji, nie musisz przecie nikogo przekonywa, nikt nie
musi niczego rozumie ani na nic wyraa zgody. Nie musisz si
take irytowa, poniewa Ty tylko przekazujesz informacj o podjtej
ju decyzji.
Powtrzenie pozwala Ci opanowa emocje, a drugiej stronie pozwala zrozumie, e decyzja jest nieodwoalna. To niewtpliwa korzy
dla Ciebie. Dbasz w ten sposb o swj spokj.
Zapytasz zapewne, ile razy powiniene powtrzy swoj odmow.
Ilo zaley od Ciebie, moesz powtrzy j 2 4 razy, jednak
znacznie waniejsza od iloci jest wiadomo, e to do Ciebie naley
ostatnie sowo.
2 4 razy pozwol Twojemu rozmwcy usysze Twj przekaz,
jeeli wczeniej go nie zrozumia.
Jeeli jednak nie rozumie go dalej, to problem nie naley ju do
Ciebie.
Zrobie wszystko, co moge. Jeeli to nie skutkuje, zmie temat,
zakocz niewygodn dla Ciebie rozmow albo wyra swoje emocje
w obliczu nachalnych prb.
Podejmij decyzj, a zyskasz spokj.
Moe zyskasz miano spa mioci szczliwie jednak nikt nie
wie, co to waciwie znaczy.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro

Koczc rozwaania na temat asertywnej odmowy, warto zwrci
uwag take na sposb radzenia sobie z wyjtkowo nachalnymi ludmi,
z tzw. zawodowymi proszcymi kolegami w pracy po 63 razy
dziennie proszcymi Ci o zszywacz, dziurkacz, kartk, dugopis,
samozwaczymi parkingowymi obiecujcymi przypilnowa Twojego
samochodu, zbierajcymi na lekarstwa lub szklank chleba, ktrych
moesz spotka np. na dworcach kolejowych w caej Polsce, osobami
myjcymi szyby na skrzyowaniach. Wszystkimi ludmi, ktrzy nie
rozumiej zwykego NIE i ktrzy, spotykajc si z Twoj decyzj, zaczynaj Ci atakowa.
Musz Ci jednak ostrzec. Metoda, ktr chc Ci zaproponowa,
jest jak prawdziwy kebab naprawd ostra, a na dodatek w cienkim
ciecie, nie zawiera bowiem nic, co mogoby zneutralizowa jej smak.
Proponuj Ci j jako sposb radzenia sobie w sytuacjach krytycznych, gdy wszystkie inne metody zadbania o swoje terytorium oka
si nieskuteczne lub po prostu nie bdziesz widzia sensu ani potrzeby
ich wykorzystania.
Pamitaj jednak, e jej zastosowanie zawsze piecze. Uywaj jej wic
w ostatecznoci jako samoobrony.
Pamitaj o tym, by serwowa j tylko wobec osb, z ktrymi nie zamierzasz tworzy relacji, a ktrych natarczywo prb godzi w Ciebie,
kci si z Twoimi wartociami, uderza w Twoje poczucie przyzwoitoci.
Pamitaj take, e ocena potrzeby jej wykorzystania zaley tylko
od Ciebie.
Ju za chwil podam Ci przepis. Jednak pozwl, e najpierw dam
Ci pewien przykad.
Nie wiem jak Ty, ale ja mam tak zasad, e nie pomagam finansowo ludziom zbierajcym na ulicy. Jestem przekonany, e w ten sposb potguj ich wyuczon bezradno. Zazwyczaj mwi NIE. I to
wystarcza.

127

128

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jednak czasami musz posuy si asertywn odmow w cienkim

ciecie na ostro, poniewa zachowanie mojego rozmwcy wywouje
we mnie nie tylko zdziwienie, ale take sprzeciw.
Wracaem kiedy z rannych zakupw, gdy chwiejnym krokiem
podszed do mnie znany z widzenia w obrbie sklepu miejscowy
ssiad.
Kierowniku, ssiedzie, jest taka proba, na lekarstwo mi brakuje,
kierownik dorzuci do wina, w pitek dostaj rent, oddam. Nie wiem,
co mnie przekonao, bo na alkohol nie daj by moe szczero, by
moe zapewnienie zwrotu zgodziem si. Miaem pod rk 2 z,
wic wspomogem zakup lekarstwa, w duchu liczc si z tym, e
zwrotu nie bdzie.
Po tygodniu, kiedy znw wracaem z zakupw, pod tym samym
sklepem podszed do mnie ssiad.
Kierowniku, ssiedzie, ja kierownikowi jestem winny 2 z.
Wyobra sobie moje zdziwienie. Piknie. Peen szacunek. Miaem
zajte rce, nie chciao mi si siga do portfela, a i gest mnie uj,
powiedziaem wic: Na zdrowie, ssiedzie, na wieczne nieoddanie, majc nadziej na odwzajemnienie szacunku.
Usyszaem jednak: Kierowniku, to poycz jeszcze 2 razem
bdzie 4.
Przy caym moim uwielbieniu asertywnoci nie wyobraam sobie
mojej odpowiedzi w stylu: Nie, nie dam panu 2 z, poniewa ju
w zeszym tygodniu poyczy pan ode mnie 2 z, a tak na marginesie
jestem przeciw prowadzeniu dziaalnoci gospodarczej bez odprowadzania nalenych podatkw, a w ten sposb postrzegam paskie
dziaania w obrbie sklepu, ale jeeli askawy pan sobie yczy, by
moe mog panu pomc w inny sposb. Oferuj pomoc przy rejestracji dziaalnoci gospodarczej.
W ruch posza asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro.
Strategia jest bardzo prosta. Prosta jak kebab. Zawiera dwa
skadniki.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Oto przepis dla Ciebie.

Skadnik 1. Nie to raptem ciasto, krtka, szybka decyzja.
Wyrazistoci strategii nadaje skadnik drugi sos. Bardzo ostry.
Skadnik 2. I pomyl dlaczego nie.
Zwr uwag na istot drugiego skadnika, ktry stanowi przeniesienie odpowiedzialnoci za Twoj odmow na drug stron.
Technik t znam z ksiki Strategia ostra jak pepperoni Jensa
Weidnera (Onepress, 2007) i poradziem wykorzysta t metod
jednej mojej znajomej, ktra miaa w pracy problem z notorycznie
proszcym o drobne rzeczy koleg zszywacz, dziurkacz, pinezki,
kartki, post-itki itp. stanowiy dla niego bowiem sens ycia.
Niby nic, ale ile razy dziennie mona sysze: Kasiu, czy moesz mi
poda zszywacz, Kasiu to, Kasiu tamto.
Dotychczasowe podawanie, dotychczasowa ulego ustpiy miejsca: Nie, i pomyl dlaczego nie. Ale to by dopiero pocztek.
Z relacji Kaki wiem, e znajomy nie tylko odpuci, ale przez kilka
chwil gowi si, dlaczego tak si stao.
Nie podaa mi zszywacza, bo wczoraj, kiedy szedem na obiad,
nie zaproponowaem ci wsplnego wyjcia? brzmiao pytanie.
Nie padaa odpowied.
A moe dlatego, e w zeszym tygodniu skrytykowaem twj
pomys?. Nie brzmiaa odpowied, a z kad kolejn problem coraz mniej nalea do Kaki. Dobre, prawda?
Na zakoczenie mam do Ciebie prob.
Nie stosuj tej metody wobec swoich bliskich, wobec osb, na
ktrych Ci zaley, nie stosuj jej wobec swojego szefa
Nie powiem Ci dlaczego.
Powiem Ci NIE, i pomyl dlaczego NIE.

129

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Rozdzia 3. Pewno siebie, czyli jak zyska zdrowy

szacunek do siebie i innych? .................... 57
Jak zyska pewno siebie? ............................................................... 59
Co Ci da wiadomo wasnych zalet? .............................................. 64
Jak z yczliwoci wobec siebie postrzega wasne wady? ................ 68
O wstydzie, kompleksach i o tym, czy wada moe by zalet,
czyli nie jeste naiwny, jeste ...................................................... 73
Rozdzia 4. Jak wyraa uczucia
i zapobiega konfliktom? ......................... 81
O czym warto pamita,
by Twoje emocje pracoway na Twoj korzy? ............................. 81
Jak nauczy innych, jak maj Ci traktowa? ................................... 88
Czuj ........................................................................................... 88
Kiedy Ty ...................................................................................... 91
Oczekuj ..................................................................................... 94
Jeeli tego nie zrobisz, bd zmuszony ................................. 102
Dziaanie ................................................................................... 104
Komunikat JA procedura rozszerzona ................................. 104
Kiedy nie warto by asertywnym, czyli zanim powiesz ............... 105
Lista kontrolna asertywnoci ........................................................... 109
Rozdzia 5. Jak odmawia bez poczucia winy? ............111
Poznaj kogo, kto potrzebuje Twojej pomocy ................................ 111
Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia relacji? ....................... 115
Nie ............................................................................................. 118
Obszar odmowy ........................................................................ 118
Uzasadnienie ............................................................................. 119
Podtrzymanie kontaktu czynna pomoc ................................ 121
Jak radzi sobie z nachalnymi ludmi? ........................................... 124
Asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro .............................. 127
Rozdzia 6. Jak radzi sobie z opiniami innych? ..........131
Jak radzi sobie z krytyk? .............................................................. 133
Ocena formalna ......................................................................... 134
Ocena merytoryczna i decyzja ................................................... 136

Spis treci

Jak nie da si wcign do gry? ..................................................... 139

Wyraenie emocji ...................................................................... 142
Powtrzenie zdania rozmwcy .................................................. 142
Proba o uzasadnienie ............................................................... 143
Jako czowiek uczciwy na pewno mnie zrozumiesz ............... 144
Niezbdnik na imprezach rodzinnych,
czyli jak radzi sobie z dobrymi radami? ...................................... 147
Rozdzia 7. Jak wyraa uczucia pozytywne
i przyjmowa komplementy? ...................151
Dlaczego warto wyraa uczucia pozytywne? ................................. 151
Jak budowa lepsze relacje,
jak wyraa uczucia i emocje pozytywne? .................................... 153
Jak przyjmowa komplementy, nie doszukujc si drugiego dna? .... 157
Rozdzia 8. Jak zadba o swoje prawa
z szacunkiem do siebie i innych? ..............163
Poznaj swoje prawa ......................................................................... 163
Upomnij si o swoje, czyli jak respektowa swoje prawa? .............. 166
Rozpoznanie .............................................................................. 168
Przygotowanie ........................................................................... 168
Dziaanie ................................................................................... 170
Masz prawo prosi .......................................................................... 171
Asertywna proba ...................................................................... 173
Teraz Twoja kolej ................................................179
Dodatek A FAQ ..................................................181
Czy uda mi si zmieni? .................................................................. 181
Kiedy nastpi zmiana? .................................................................... 184
Czy asertywno nie sprawi, e przestan by sob? ...................... 185
Czy moje otoczenie nie odsunie si ode mnie? .............................. 187
Jak by asertywnym wobec bliskich? ............................................... 188
Jak odmawia dzieciom? ................................................................. 191
Przeprasza czy nie przeprasza? .................................................... 193
Gdzie mog si tego nauczy? ........................................................ 194

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Asertywno i rozwj osobisty, czyli jak zyska harmoni

w yciu prywatnym i zawodowym oraz zdrowy szacunek
do siebie i innych? .................................................................. 195
Co robi, gdy asertywno nie zadziaa? ......................................... 196
Nie podje dziaania, ale chcesz wiedzie,
co robi, gdy Ci nie wyjdzie .................................................... 196
Podje dziaanie, nie wyszo, bo ja tak robi,
tylko troch inaczej ............................................................... 197
Podje dziaanie (wzorowo), nie masz rezultatw .................. 199
Dodatek B Asertywno w pracy .............................203
Asertywny pracownik ...................................................................... 206
Z kim jedziesz na imprez firmow? ......................................... 206
Jak poprosi o podwyk? ......................................................... 209
Asertywny szef ................................................................................. 214
Asertywne informacje zwrotne, czyli jak wyzwala inicjatyw,
mie wicej czasu i budowa autorytet szefa? ........................ 214
Asertywno w sprzeday i w obsudze klienta ............................... 220
Jak radzi sobie z wulgarnym i agresywnym klientem? ............. 222
Jak odmawia klientom? ........................................................... 227

Rozdzia 5.
JAK ODMAWIA BEZ POCZUCIA WINY?

Poznaj kogo, kto potrzebuje Twojej pomocy

wity spokj, niepewno, tak naturalna potrzeba bycia w porzdku,
a moe lk przed poczuciem winy nakazay Peterowi zgodzi si na
spenienie proby siedzcego obok kolegi.
NIE mam siy si z tob spiera, rb, jak chcesz odpar
w kocu, ulegajc kolejnym argumentom.
Mg poczu ulg, to w kocu nic wielkiego. NIE warto spiera
si o tak bahe rzeczy, waciwie nic mnie to NIE kosztuje, szkoda
ycia, by udowadnia sobie, kto ma racj pomyla zapewne.
OK odpar Peter. NIE wiedzia przecie, e jego ycie trwa
bdzie jeszcze tylko 4 minuty.
NIE wiedzia przecie, e ta nic NIEznaczca zgoda kosztowa
bdzie ycie 109 osb 100 pasaerw i 9 czonkw zaogi samolotu
DC-8, odbywajcego rejs 621 z Montrealu do Los Angeles, ktrego
Peter Hamilton by kapitanem.
Air Canada 621 na skutek zbyt wczesnego uruchomienia spojlerw
run na ziemi.
15 lipca 1970 roku o 8:06 ta nic NIEznaczca zgoda, chwila witego spokoju, krtkotrwaa korzy z zastosowania reguy mdry
gupiemu ustpuje, odebraa ycie 109 osobom, odebraa spokj rodzinom ofiar.
Dlaczego o tym pisz?

112

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Pisz o tym, poniewa chc, abymy przyjrzeli si czemu, co najczciej bywa kojarzone z asertywnoci umiejtnoci odmawiania.
Umiejtnoci, ktra by moe tamtego ranka 15 lipca 1970 roku moga uratowa ycie 109 osobom.
Nie chc jednak, bymy uprawiali teraz gdybologi.
Odmy wic t tragiczn histori na chwil na bok.
Zastanwmy si przez moment nad czym innym.
NIE mwmy przez chwil o konsekwencjach godzenia si na co,
na co NIE masz ochoty, o obwinianiu siebie, o Twoich nerwach
i utraconym czasie.
NIE mwmy o tym, e nic NIEznaczce 15 minut dziennie, jakie
powicasz na rzeczy, ktre NIE nale do Ciebie, w cigu roku
urasta do 8 dni pracy, a w cigu 40 lat stau przez blisko rok wykonujesz prac, za ktr nikt Ci NIE paci.
NIE mwmy o tym, jak si czujesz, godzc si na co, co kci
si z Tob.
NIE mwmy wreszcie o tym, jak mwi NIE, bo Ty doskonale
potrafisz to robi. Posiade t umiejtno w pierwszym roku swojego
ycia.
NIE mwmy o tym, bo NIE chc o tym mwi. Chc zaproponowa Ci co zgoa innego.
Chc bowiem, abymy porozmawiali o tym, jak pomaga.
Tak! Pomaga, poniewa wiem, jak wane jest dla Ciebie bycie
w porzdku, jak wane s dla Ciebie relacje midzyludzkie, jak wane
jest dla Ciebie czyste sumienie, jak wani s dla Ciebie inni ludzie,
jak wany jest wity spokj.
Wiem take, e za nic w wiecie NIE chciaby tego straci.
NIE bd Ci wic prosi, aby dzisiaj chocia sprbowa powiedzie NIE, bo NIE chc po raz kolejny przymusza Ci do czego,
co jest sprzeczne z Tob.
Poprosz Ci wic o pomoc.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Prosz Ci o pomoc, prosz o bycie w porzdku, o koleestwo, trosk, empati i kreatywno.

Jest bowiem kto potrzebujcy, kto, komu trzeba pomc, trzeba,
bo inaczej zagubi si, straci kontrol nad wasnym yciem, zacznie
obwinia siebie i ten kto bardzo potrzebuje Twojej pomocy.
Mam nadziej, e take tym razem NIE odmwisz i zechcesz
pomc jeszcze tej jednej i jedynej osobie zechcesz pomc sobie!
Tak, pomc sobie, bo wanie w ten sposb postrzegam asertywno.
Ale NIE tylko sobie, poniewa w ten sposb pomoesz te innym.
Bdziemy jednak mwi o tym, jak pomaga w sposb uczciwy
i NIEwymuszony. Pomaga z zaangaowaniem i chci, bo co to za
pomoc, kiedy jest wymuszona, co to za zaangaowanie, kiedy czujesz, e si zmuszasz, co to za uczciwo, kiedy opiera si na niedopowiedzeniach
Bdziemy mwi wic o aktywnej, prawdziwej pomocy pomocy penej oddania, zaangaowania i odpowiedzialnoci. Pomocy,
ktra pozwala innym decydowa o sobie, pomocy, ktra daleka jest
od kamstwa i faszywych przekona.
Pozwl wic, e przyjrzymy si pewnym zasadom, ktre pozwol
Ci nie wanie tak pomoc, jak chcesz nie i jakiej oczekuj od
Ciebie inni.
Ratownicy medyczni przedstawiciele jednego z najbardziej
powaanych i szanowanych zawodw na wiecie posikuj si
w swojej pracy pewn zasad, ktra wspiera rzetelne i skuteczne niesienie pomocy innym.
Mianowicie ratownik medyczny, zanim przystpi do udzielenia
pomocy, jest zobowizany do tego, by zadba o jedn rzecz wasne
bezpieczestwo.
Po co komu ratownik, ktrego podczas akcji spotyka niebezpieczestwo, razi prd, ogarnia poar albo ktry zostaje napadnity przez
przeywajc szok ofiar wypadku.

113

114

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

W imi tej zasady ratownik ma prawo odstpi od udzielenia pomocy, jeeli takowa bezporednio zagraa jego bezpieczestwu.
Chc Ci zaproponowa, aby Twoja przygoda z asertywnoci
oparta bya wanie na tej zasadzie pom sobie, zanim pomoesz
innym, pamitajc, e masz prawo odmwi, jeeli spenienie proby
godzi w Ciebie.
Zadbaj o wasny komfort, wasne bezpieczestwo, bo dopiero wtedy
moesz prawdziwie pomc innym.
Po co komu pomoc kogo, kto NIE zadba o wasne bezpieczestwo, moe przecie nawali, kiedy najbardziej bdzie potrzebny.
Po co komu pomoc kogo, kto pomaga, chocia pomc NIE chce.
Prawdziwa pomoc to czynna pomoc, tzn. pomoc, ktra NIE zagraa Tobie, NIE rani Ci, NIE wywouje poczucia wykorzystania i niesprawiedliwoci dziejw.
Pomagaj z zaangaowaniem, uczciwoci i empati, ktre s
w Tobie, a NIE z zakamanym wyrazem twarzy, uciekajcym spojrzeniem, zoci wyraan za zamknitymi drzwiami, zoci, ktra
przekada si na samopoczucie Twoich bliskich.
Tak, zakamanym. Bo godzenie si na co, na co nie masz ochoty,
dla mnie rwnoznaczne jest z kamstwem okamywaniem innych.
Skd inni maj wiedzie, jakie s Twoje potrzeby, plany i oczekiwania.
Jeste jedyn osob, ktra moe powiedzie TAK, jeste jedyn
osob, ktra moe powiedzie NIE. Godzc si na co, na co nie masz
ochoty, wiadomie wprowadzasz innych w bd.
Pozwl innym decydowa o samych sobie, pozwl samodzielnie
reagowa, przesta zakada, e wiesz lepiej od innych, co jest dla nich
dobre. Czy tego chcesz, czy NIE, NIE masz wpywu na czyje uczucia.
Twoje NIE nikogo NIE urazi, dopki ten kto nie zgodzi si na to.
W tym rozdziale uyem NIE wicej ni 30 razy tylko od
Ciebie zaley, czy jestemy nadal kolegami.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Pamitaj, e jednorazowa odmowa nie moe zniszczy prawdziwej,

trwaej relacji, oznaczaoby to bowiem, e opiera si ona tylko na
Twojej pomocy i jako taka byaby przecie bezwartociowa.
Zaley mi na Twoim bezpieczestwie, zaley mi na tym, aby mia
si i ochot pomaga innym, dlatego pozwl, e opowiem Ci pewn
histori.
Histori, ktra, mam nadziej, pomoe Ci ostatecznie pogodzi
dwie z pozoru sprzeczne ze sob potrzeby trosk o swoje granice
i trosk o innych. Potrzeby, ktrych pogodzenie pozwoli Ci pozby
si tego najwikszego hamulca asertywnoci poczucia winy.
Nie dam ci odpisa, bo nigdy si tego nie nauczysz, ale z chci
ci to wytumacz zwyk mawia pewien mody student w obliczu
bagalnych prb swoich kolegw niekoniecznie przygotowanych
do zaj.
Broni w ten sposb siebie, broni wasnych wartoci, wykazywa
te trosk o innych. Prawdziw.
Zachowywa rwnowag. Rwnowag, ktra jest podstaw asertywnoci. Jeden z najwikszych autorytetw moralnych w historii
polskiego narodu, czowiek, ktry pomg zmieni oblicze ziemi
tej ziemi Karol Wojtya, papie Polak, Jan Pawe II.
Bdc studentem, nie wiedzia zapewne, e to asertywno, ale
wiedzia zapewne, e tak jak inni maj prawo prosi o pomoc, tak
on ma prawo proponowa pomoc.
Wiedzia, e pomoc jest procesem czynnym, ulego za kamstwem.

Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia relacji?

Czy wiesz, e Bugarzy, kiedy mwi nie, kiwaj gow na tak?
Jak gosi ludowa legenda, zwyczaj ten powsta w czasie panowania
Turkw w Bugarii, kiedy miejscowa ludno musiaa zmaga si
z problemem przymusowej islamizacji.

115

116

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Procedura islamizacji bya nad wyraz uproszczona.

Turecki onierz przykada n do garda Bogu ducha winnego
Bugara i pyta: Przejdziesz na islam?.
Ruch gowy na nie podcina gardo, wic Bugarzy zaczli
mwi nie kiwajc gow na tak.
Pisz o tym, poniewa ta bugarska legenda przypomina mi sposb,
w jaki cz ludzi odmawia innym wykonania niewygodnych rzeczy,
posikujc si strategi, ktr nazywam take strategi ciotki z omy
Wiesz, bardzo chtnie, ale nie mog, bo przyjechaa do mnie
ciotka z omy (podczas gdy ciotka suy jako zgrabna ciema).
Nie mog zosta po godzinach w pracy, bo mam ju umwion
wizyt u lekarza.
Wybacz, ale nie mog z tob rozmawia, bo wanie wychodz,
jestem umwiony.
Yyyyy, wiesz, nie bardzo mog... Yyyyy ten tego... Przychodzi
hydraulik....
Nie mog ci pomc, nie poycz ci pienidzy, bo sam nie mam
Wiesz, jak teraz jest.
To bardzo ciekawe zjawisko na pierwszy rzut oka skuteczne, bo
osoba, ktra Ci prosi, zazwyczaj odpuszcza sobie.
Na pierwszy rzut oka nie masz nawet problemu z odmawianiem.
Na pierwszy.
Poniewa, podobnie jak w przypadku bugarskich chopw, to Ty,
zyskujc, tracisz.
Ja wiem, e to bywa skuteczne, ja wiem, e zazwyczaj proszcy
odpuszcza sobie, ja wiem, e to ju nawyk, lecz jest w tym wszystkim
kilka maych ale.
Nie zrozum mnie le, nie chc pisa o moralno-etycznych aspektach kamstwa.
Nie znam bowiem osoby, ktra przynajmniej raz w yciu nie
skamaaby. Nie czuj si uprawniony do ocen moralnych.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Nie o to mi chodzi. Waniejsze s konsekwencje. Raz, e prawda

moe wyj na jaw. Dwa, e kamstwo to negatywne emocje dla Ciebie.
Nie dowiadczasz moe poczucia winy, odczuwasz za to przypieszone ttno, pustk w gowie, nie wiesz, co zrobi z oczami, Twj organizm jest pobudzony, czujesz, e zaczynasz mwi szybciej, by moe
nawet czujesz si gorszy, tumaczc si przed drugim czowiekiem.
To jednak nie wszystko.
Wane s take konsekwencje takiej odmowy w wietle uczenia
innych, jak chcemy by traktowani, w wietle nadrzdnej zasady asertywnoci podejmowania samodzielnych decyzji.
Nie mog to informacja o naszej podatnoci na zewntrzny
wpyw bardzo daleka od samodzielnej decyzji.
Nie mog to przecie wskazanie zewntrznego problemu, ktry
uniemoliwia spenienie proby.
Nie mog to take niewiadome zaproszenie do negocjacji.
Bardzo niebezpieczne. Poniewa kto moe zaproponowa Ci pomoc
w rozwizaniu zewntrznego problemu, a ta wywoa w Tobie zobowizanie np. do spenienia proby (no bo przecie kto chcia Ci
pomc).
Twoje bugarskie nie (czyli: nie mog, hydraulik, ciotka z omy,
sam nie mam pienidzy) to wreszcie przyzwolenie na dalsze proby
taka odmowa uczy bowiem innych, e nie ma sprawy.
Bugarzy, kiwajc na tak, moe zachowywali ycie, jednak przekazujc bdny komunikat, sprawiali wraenie, e robi to z niekaman ochot, przez co wikali si w bdne koo dalszych niewygodnych i bolesnych da.
W sumie trudno im si dziwi.
Mam jednak nadziej, e Twoje dzisiejsze dylematy maj mniejszy
kaliber.
Na szczcie Ty masz moliwo nauczy innych, jak chcesz by
traktowany, nie czujc przy tym zaenowania ani poczucia winy, a jednoczenie dbajc o trwao relacji.

117

118

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jeeli take do Ciebie przyjeda czasami ciotka z omy lub

czujesz n na gardle w obliczu krzywdzcych Ci prb, oto najprostsza procedura, dziki ktrej bdziesz w stanie budowa naprawd
satysfakcjonujce relacje, uczc innych, jak naley Ci traktowa, oraz
unikniesz tej dobrze Ci znanej zgagi, gdy godzisz si na co, na co
nie masz ochoty.
Nie

To pierwszy krok. Prosz, nie myl go z yyyyy, ten teges no nie

bardzo, bo moe to bywa skuteczne, ale brakuje tu Twojej samodzielnej decyzji.
Jeeli jest Ci przykro lub odmowa jest dla Ciebie trudna, powiedz,
co czujesz.
Powiedz: przykro mi, bo to nie usprawiedliwianie si ani tumaczenie, to sposb na autentyczno, Twoja ludzka twarz. Ma prawo
by Ci przykro.
Powiedz to zwaszcza wtedy, gdy chcesz pomc, ale po prostu nie
moesz. Asertywno to przecie pomoc czynna. To bardzo dalekie
od poczucia winy.
Obszar odmowy

Kolejnym krokiem jest precyzyjne wskazanie przez Ciebie obszaru

Twojej odmowy.
Pamitasz metod audiodeskrypcji z rozdziau 4.?
Warto posuy si ni po raz kolejny. Opisz wic obszar odmowy w sposb konkretny, widoczny, obiektywny i policzalny.
Im bardziej obszar odmowy bdzie precyzyjny, tym atwiej bdzie
go przyj Twojemu rozmwcy.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Przekae mu bowiem komunikat, e nie odrzucasz jego jako osoby,

nie chcesz jedynie zrealizowa jego proby, jego pomysu na pomoc.
Zwr uwag na ponisze przykady:

Nie zostan po godzinach w pracy zamiast: Nie dam sob

manipulowa.
Nie poycz ci pienidzy zamiast: Nie jestem kas
zapomogowo-poyczkow.
Nie popr twojego pomysu zamiast: Nie bd uczestniczy
w machlojkach.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad zamiast:
Nie udawajmy kochajcej si rodzinki.

Precyzyjne opisanie obszaru odmowy przyniesie Ci korzyci, nawet

gdy masz do czynienia z ewidentn manipulacj lub kolejn z rzdu
prob o pomoc, ktra zakada, e jak zwykle co zrobisz za kogo.
Pozwoli Ci bowiem ostudzi emocje, pozwoli Ci bowiem skupi si
na bezspornych faktach.
Teraniejszo jest bezdyskusyjna. Odwoanie do teraniejszej proby wzmocni skuteczno Twojej decyzji. Unikniesz bowiem pyta typu:
Dobra, dobra, powiedz mi, kiedy musiae co robi za mnie?.
Uzasadnienie

Kolejny krok Twojej odmowy to krtkie, prawdziwe uzasadnienie

Twojej decyzji.
Psychologowie spoeczni dowiedli, e obecno uzasadnienia
wzmacnia skuteczno komunikatu o blisko 30% (nawet wwczas,
gdy jest ono nielogiczne w synnym eksperymencie Elli Langer
studenci czekajcy w kolejce do ksero podobnie chtnie wpuszczali
bez kolejki osob, ktra prosia o przepuszczenie, mwic, e bardzo
si pieszy, jak i wtedy, gdy prob sw podpieraa uzasadnieniem
bo musz zrobi ksero).

119

120

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Wykorzystaj wic uzasadnienie, aby wzmocni swj przekaz.

Pamitaj jednak, e uzasadnienie nie jest argumentem, poniewa
odmowa to nie proba, odmowa nie jest przekonywaniem. Odmowa
jest decyzj (Postanowiem zamiast: Zrozum mnie, prosz).
Prawdziwe uzasadnienie jest wyrazem Twojej decyzyjnoci uczy
innych, e to Ty podejmujesz decyzje.
Prawdziwe uzasadnienie pozwoli Ci zachowa wewntrzny spokj.
Sawetne czuj si gorszy od innych jedno z najczstszych
ograniczajcych ludzi przekona wynika na og z nadmiernej potrzeby tumaczenia si lub posikowania si kamstwem.
Prosz, pamitaj take, e uzasadnienie nie jest konieczne. Pamitaj, e masz prawo nie zdradza motyww swoich decyzji, jeeli
nie masz na to ochoty.
Mimo wszystko zachcam Ci do tego. Uzasadnienie to wyraz szacunku wobec innych. Od dziecka lubimy przecie wiedzie dlaczego.
Uzasadnienie to motyw Twojej decyzji i jako taki moe by oglny
lub odwoywa si do Twoich uczu.
Pozwl, e wrcimy do naszych przykadw.

Nie zostan po godzinach w pracy, poniewa mam inne plany.

Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie lubi tego robi /
poniewa nie oddajesz ich w terminie.
Nie popr twojego pomysu, poniewa byoby to dla mnie
bardzo kopotliwe.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad, poniewa
mamy inne plany.

Mamy inne plany?

Ju sysz Twoje pytanie.
A co, jeeli kto spyta mnie: A jakie to plany?. Przecie zaraz
usysz o lekcewacym stosunku do pracy, o tym, e nie mona na
mnie liczy, bo nie chc spotka si z matk, ojcem, teciow czy
szwagrem.
Bardzo dobre pytanie. Pozwl, e powicimy mu zatem chwil.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Oczywicie usyszysz. Usyszysz, jeeli na nie odpowiesz.

Jeeli jednak wykonae wiczenia w rozdziale 4., wiesz ju, jak
sobie radzi.
Pamitaj, e nie musisz odpowiada na pytania, to wcale nie jest
nieuprzejme. Ty rwnie masz prawo oczekiwa uprzejmoci wobec
siebie i niezadawania Ci krpujcych Ci pyta. Take tutaj obowizuje zasada masz prawo zachowa milczenie, bo wszystko, co powiesz, moe zosta uyte przeciwko tobie.
Bardzo lubi okrelenie mam inne plany, wic pozwl, e odpowiem na kolejne pytanie: No dobrze, ale jak mi si po prostu nie
chce i nie mam nic w planach, chc po prostu posiedzie w domu,
w kapciach przed telewizorem, czy to nie bdzie kamstwo?.
Wedug mnie nie. Odpoczynek czy potrzeb prywatnoci postrzegam bowiem take jako czynno zaplanowan. W szkole, na uczelni,
w pracy spdzamy znaczn cz naszego ycia. Aby mie energi
do dziaania, musimy take wypoczywa, czyli zaplanowa, e nie
robimy nic, podj tak decyzj.
Jedna z uczestniczek mojego szkolenia zwyka odpowiada zapraszajcej j na obiad teciowej, e nie przyjedzie, bo ma dzie wewntrzny, mylc o kapciach, papilotach i telewizorze.
A Tobie co podpowiada Twoja kreatywno?
Podtrzymanie kontaktu czynna pomoc

To prawdopodobnie najwaniejszy krok asertywnej odmowy.

Pozwoli Ci on zrealizowa pozytywn intencj, ktra dotychczas moga krpowa Ci rce ch bycia pomocnym, ch bycia
w porzdku wobec innych, intencj, ktra nieraz sprawiaa, e godzie si na co, na co nie miae ochoty, bo tak byo lepiej.
Ten krok pomoe Ci czu si osob pomocn, uwolni Ci od
wyrzutw sumienia i poczucia winy, pomoe Ci okaza trosk wobec
innych, pomoe Ci zadba o trwao relacji.

121

122

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Trzy pierwsze kroki byy bowiem trosk o Ciebie. Trosk o wasne

bezpieczestwo.
Dopiero teraz moesz pomaga aktywnie, dopiero teraz moesz
pomaga skutecznie.
Czas wic na aktywn pomoc.
Pomoc wynikajc z Twojej potrzeby, Twojego zaangaowania,
a nie zobowizania czy lku przed win.
Jak wic to zrobi? Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia
relacji?
Pamitaj po prostu, e tak jak inni maj prawo prosi, Ty masz
prawo proponowa.
Co to oznacza?
O ile prawidowo wykonae trzy pierwsze kroki, z pewnoci zauwaye, e gwnym przesaniem asertywnej odmowy nie jest odrzucenie rozmwcy, tylko niewyraenie zgody na realizacj jego pomysu
na pomoc z Twojej strony.
O ile wic zaley Ci na relacji, zaproponuj po prostu wasny pomys
realizacji oczekiwanej od Ciebie pomocy.
Powrmy wic do naszych przykadw.

Nie zostan po godzinach w pracy, poniewa mam inne

plany, ale mog wykona zadania, o ktre mnie prosisz,
np. w poniedziaek, jestem wtedy mniej obciony.
Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie lubi tego robi /
poniewa nie oddajesz ich w terminie, ale by moe jestem
w stanie ci pomc w inny sposb.
Nie popr twojego pomysu, poniewa byoby to dla mnie bardzo
kopotliwe, ale jeeli zgodziby si wprowadzi zaproponowane
przeze mnie poprawki, to moesz na mnie liczy.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad, poniewa mamy
inne plany, zdzwomy si w przyszym tygodniu i pomylimy,
co moemy razem zrobi.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Zwr uwag na ostatni przykad.

Podtrzymanie kontaktu nie musi oznacza wcale zobowizania do
jakiegokolwiek dziaania, wystarczy zapewnienie o chci podtrzymywania relacji. To bardzo wiele. Oznacza to przecie, e inni s dla Ciebie wani. Tobie pozostawia za furtk.
wiczenie Asertywna odmowa

Zamie ponisze przykady odmowy nieasertywnej na odmow asertywn. Pamitaj o precyzyjnym okreleniu obszaru odmowy, krtkim
i prawdziwym uzasadnieniu oraz zaoferowaniu aktywnej pomocy.
Sytuacja

Odmowa
nieasertywna

Znajomy prosi Ci o poyczenie

300 z. Ty jednak nie masz
w zwyczaju poycza pienidzy.

Bardzo chtnie,
ale sam nie
mam.

Szef w pracy prosi Ci o wykonanie

Mam strasznie
dodatkowego zadania niewchodzcego duo pracy,
w zakres Twoich obowizkw.
moe poprosisz
kogo innego.
Znajomy chce skorzysta z Twojej
pomocy zwizanej z wykonywanym
przez Ciebie zawodem (naprawy
komputera, wypenienia PIT-u,
napisania CV). Ty jednak jeste
po prostu zmczony.

Sam nie jestem

w tym za dobry.

Kolega z pracy prosi Ci o pomoc

w wykonaniu jego pracy (np. raportu
kwartalnego), poniewa bardzo
sobie ceni Twoje spostrzeenia.
W praktyce wiesz dobrze, i bdziesz
musia wykona raport jak zwykle
za niego.

Mam strasznie
duo pracy,
poza tym nie
jestem w tym
dobry. Sam
popeniam
bdy.

Dzwoni do Ciebie znajomy i informuje

Ci, e bdzie u Ciebie za 15 minut.
Ty nie masz ochoty na niczyj wizyt.

No przykro mi,
ale wanie
wychodz.

Odmowa
asertywna

123

124

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jak radzi sobie z nachalnymi ludmi?

W trakcie mojego pierwszego treningu asertywnoci braem udzia
w scence, w ktrej moim zadaniem byo odmwi koledze poyczenia
pienidzy.
Bya to sytuacja nad wyraz prawdziwa, poniewa w tamtym okresie miaem z tym duy problem i nie brakowao mi kolegw, ktrzy
traktowali mnie jak kas zapomogowo-poyczkow z bardzo atrakcyjnym oprocentowaniem 0% w skali wiecznoci.
Pocztek by atwy: Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie oddajesz mi w terminie.
Za chwil czekao mnie jednak prawdziwe wyzwanie.
Ja wiem, ale tym razem to wyjtkowa sytuacja, tylko na ciebie mog
liczy, nie poradz sobie, jak mi nie pomoesz, ej, no nie bd taki,
przysigam, tym razem oddam w terminie, a tak w ogle to ostatni raz,
koledze nie pomoesz?
Byem konsekwentny, usilnie staraem si znale kontrargumenty,
jednak szybko zauwayem, e kade moje sowo potguje nachalno
argumentw mojego kolegi, a ja zaczynam si gubi.
Nie wiedziaem, dlaczego tak si dzieje, nie wiedziaem take, e
popeniam bd.
Powiedzmy to sobie szczerze. Opisana wyej procedura asertywnej
odmowy nie zawsze bdzie skuteczna. Nie zawsze spotkasz ludzi,
ktrzy zrozumiej Ci za pierwszym razem.
Spotkasz zapewne ludzi, ktrzy bd Ci za wszelk cen prbowali przekona, czasami bd nawet bardzo nachalni, posikujc si
mniej lub bardziej emocjonalnymi chwytami.
Warto wic, by w podobnych sytuacjach wiedzia, jak sobie radzi.
Narzdziem, ktre pozwoli Ci radzi sobie z podobnymi sytuacjami,
jest powszechnie znana technika zdartej pyty, ktr wwczas zaproponowa mi trener prowadzcy szkolenie.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Technika zdartej pyty polega na kilkakrotnym powtrzeniu odmowy, jednak w zastosowaniu tej metody czai si kilka niebezpieczestw. Dlatego pozwl, e przyjrzymy jej si znacznie szerzej.
Z dowiadczenia wiem, e wiele osb w obliczu nachalnych prb
zaczyna si irytowa, za kadym kolejnym razem starajc si intensywniej zaznaczy swoje stanowisko, tracc przy tym nerwy, dajc si
ponie emocjom lub dla witego spokoju po prostu przystaje na
co, na co nie ma ochoty.
Powd emocjonalnej reakcji (Guchy jeste czy co?), powd
zniecierpliwienia (Ile razy mam mwi NIE?) przy wielokrotnym
powtarzaniu odmowy jest jednak prosty.
Wynika z bdu, jaki ja take popeniem.
Bd ten polega na oczekiwaniu zakoczenia trudnej dla nas sytuacji przez kogo innego, wynika z oczekiwania podjcia decyzji za nas,
wynika bowiem z oczekiwania zrozumienia nas.
Odmowa by moe skutkuje, pozostaje jednak niesmak, by moe
pada kilka sw za duo.
Aby wic zapewni Ci maksymalny komfort uytkowania techniki
zdartej pyty, aby zapewni Ci komfort w obliczu nachalnych prb,
pozwl, e przyjrzymy si istocie tej metody, odwoujc si do jej metaforycznego zakresu, tzn. tego, jak dziaa zdarta pyta.
Najwygodniej bdzie zilustrowa mechanizm zdartej pyty za pomoc muzyki.
Nigdy nie pamitam hitw lata, posu si wic przykadem
utworu, o ktrym byo gono take przez skrajnie szokujc krtkowzroczno specw od marketingu pewnej firmy, ktra wypucia
na rynek cmentarne znicze z pozytywk: Wsta, powiedz: nie jestem sam.
Adapter odtwarzajcy zdart pyt za kadym razem odtwarza identyczny dwik.
Nie powie spie mioci, nie powie spie mioci, nie powie spie
mioci brzmi wic za kadym razem identycznie, dwiki nie s

125

126

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

goniejsze ani cichsze, dusze ani krtsze, a my dziki temu mamy

szans usysze przesanie Michaa Winiewskiego raz jeszcze.
Dlaczego o tym pisz?
Pisz o tym, poniewa istot skutecznoci techniki zdartej pyty,
a zarazem jej najczciej ignorowanym elementem, s jej waciwoci
dwikowe.
Odmowa w obliczu natarczywej proby powinna wic za kadym
razem brzmie identycznie: winna by wypowiedziana identycznym
tonem i z identyczn tonacj. Powinna te zawiera pauzy.
Twj ton, Twoja intonacja oraz pauzy s niczym innym jak wyrazem Twojej decyzji, nie musisz przecie nikogo przekonywa, nikt nie
musi niczego rozumie ani na nic wyraa zgody. Nie musisz si
take irytowa, poniewa Ty tylko przekazujesz informacj o podjtej
ju decyzji.
Powtrzenie pozwala Ci opanowa emocje, a drugiej stronie pozwala zrozumie, e decyzja jest nieodwoalna. To niewtpliwa korzy
dla Ciebie. Dbasz w ten sposb o swj spokj.
Zapytasz zapewne, ile razy powiniene powtrzy swoj odmow.
Ilo zaley od Ciebie, moesz powtrzy j 2 4 razy, jednak
znacznie waniejsza od iloci jest wiadomo, e to do Ciebie naley
ostatnie sowo.
2 4 razy pozwol Twojemu rozmwcy usysze Twj przekaz,
jeeli wczeniej go nie zrozumia.
Jeeli jednak nie rozumie go dalej, to problem nie naley ju do
Ciebie.
Zrobie wszystko, co moge. Jeeli to nie skutkuje, zmie temat,
zakocz niewygodn dla Ciebie rozmow albo wyra swoje emocje
w obliczu nachalnych prb.
Podejmij decyzj, a zyskasz spokj.
Moe zyskasz miano spa mioci szczliwie jednak nikt nie
wie, co to waciwie znaczy.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro

Koczc rozwaania na temat asertywnej odmowy, warto zwrci
uwag take na sposb radzenia sobie z wyjtkowo nachalnymi ludmi,
z tzw. zawodowymi proszcymi kolegami w pracy po 63 razy
dziennie proszcymi Ci o zszywacz, dziurkacz, kartk, dugopis,
samozwaczymi parkingowymi obiecujcymi przypilnowa Twojego
samochodu, zbierajcymi na lekarstwa lub szklank chleba, ktrych
moesz spotka np. na dworcach kolejowych w caej Polsce, osobami
myjcymi szyby na skrzyowaniach. Wszystkimi ludmi, ktrzy nie
rozumiej zwykego NIE i ktrzy, spotykajc si z Twoj decyzj, zaczynaj Ci atakowa.
Musz Ci jednak ostrzec. Metoda, ktr chc Ci zaproponowa,
jest jak prawdziwy kebab naprawd ostra, a na dodatek w cienkim
ciecie, nie zawiera bowiem nic, co mogoby zneutralizowa jej smak.
Proponuj Ci j jako sposb radzenia sobie w sytuacjach krytycznych, gdy wszystkie inne metody zadbania o swoje terytorium oka
si nieskuteczne lub po prostu nie bdziesz widzia sensu ani potrzeby
ich wykorzystania.
Pamitaj jednak, e jej zastosowanie zawsze piecze. Uywaj jej wic
w ostatecznoci jako samoobrony.
Pamitaj o tym, by serwowa j tylko wobec osb, z ktrymi nie zamierzasz tworzy relacji, a ktrych natarczywo prb godzi w Ciebie,
kci si z Twoimi wartociami, uderza w Twoje poczucie przyzwoitoci.
Pamitaj take, e ocena potrzeby jej wykorzystania zaley tylko
od Ciebie.
Ju za chwil podam Ci przepis. Jednak pozwl, e najpierw dam
Ci pewien przykad.
Nie wiem jak Ty, ale ja mam tak zasad, e nie pomagam finansowo ludziom zbierajcym na ulicy. Jestem przekonany, e w ten sposb potguj ich wyuczon bezradno. Zazwyczaj mwi NIE. I to
wystarcza.

127

128

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jednak czasami musz posuy si asertywn odmow w cienkim

ciecie na ostro, poniewa zachowanie mojego rozmwcy wywouje
we mnie nie tylko zdziwienie, ale take sprzeciw.
Wracaem kiedy z rannych zakupw, gdy chwiejnym krokiem
podszed do mnie znany z widzenia w obrbie sklepu miejscowy
ssiad.
Kierowniku, ssiedzie, jest taka proba, na lekarstwo mi brakuje,
kierownik dorzuci do wina, w pitek dostaj rent, oddam. Nie wiem,
co mnie przekonao, bo na alkohol nie daj by moe szczero, by
moe zapewnienie zwrotu zgodziem si. Miaem pod rk 2 z,
wic wspomogem zakup lekarstwa, w duchu liczc si z tym, e
zwrotu nie bdzie.
Po tygodniu, kiedy znw wracaem z zakupw, pod tym samym
sklepem podszed do mnie ssiad.
Kierowniku, ssiedzie, ja kierownikowi jestem winny 2 z.
Wyobra sobie moje zdziwienie. Piknie. Peen szacunek. Miaem
zajte rce, nie chciao mi si siga do portfela, a i gest mnie uj,
powiedziaem wic: Na zdrowie, ssiedzie, na wieczne nieoddanie, majc nadziej na odwzajemnienie szacunku.
Usyszaem jednak: Kierowniku, to poycz jeszcze 2 razem
bdzie 4.
Przy caym moim uwielbieniu asertywnoci nie wyobraam sobie
mojej odpowiedzi w stylu: Nie, nie dam panu 2 z, poniewa ju
w zeszym tygodniu poyczy pan ode mnie 2 z, a tak na marginesie
jestem przeciw prowadzeniu dziaalnoci gospodarczej bez odprowadzania nalenych podatkw, a w ten sposb postrzegam paskie
dziaania w obrbie sklepu, ale jeeli askawy pan sobie yczy, by
moe mog panu pomc w inny sposb. Oferuj pomoc przy rejestracji dziaalnoci gospodarczej.
W ruch posza asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro.
Strategia jest bardzo prosta. Prosta jak kebab. Zawiera dwa
skadniki.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Oto przepis dla Ciebie.

Skadnik 1. Nie to raptem ciasto, krtka, szybka decyzja.
Wyrazistoci strategii nadaje skadnik drugi sos. Bardzo ostry.
Skadnik 2. I pomyl dlaczego nie.
Zwr uwag na istot drugiego skadnika, ktry stanowi przeniesienie odpowiedzialnoci za Twoj odmow na drug stron.
Technik t znam z ksiki Strategia ostra jak pepperoni Jensa
Weidnera (Onepress, 2007) i poradziem wykorzysta t metod
jednej mojej znajomej, ktra miaa w pracy problem z notorycznie
proszcym o drobne rzeczy koleg zszywacz, dziurkacz, pinezki,
kartki, post-itki itp. stanowiy dla niego bowiem sens ycia.
Niby nic, ale ile razy dziennie mona sysze: Kasiu, czy moesz mi
poda zszywacz, Kasiu to, Kasiu tamto.
Dotychczasowe podawanie, dotychczasowa ulego ustpiy miejsca: Nie, i pomyl dlaczego nie. Ale to by dopiero pocztek.
Z relacji Kaki wiem, e znajomy nie tylko odpuci, ale przez kilka
chwil gowi si, dlaczego tak si stao.
Nie podaa mi zszywacza, bo wczoraj, kiedy szedem na obiad,
nie zaproponowaem ci wsplnego wyjcia? brzmiao pytanie.
Nie padaa odpowied.
A moe dlatego, e w zeszym tygodniu skrytykowaem twj
pomys?. Nie brzmiaa odpowied, a z kad kolejn problem coraz mniej nalea do Kaki. Dobre, prawda?
Na zakoczenie mam do Ciebie prob.
Nie stosuj tej metody wobec swoich bliskich, wobec osb, na
ktrych Ci zaley, nie stosuj jej wobec swojego szefa
Nie powiem Ci dlaczego.
Powiem Ci NIE, i pomyl dlaczego NIE.

129

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Rozdzia 3. Pewno siebie, czyli jak zyska zdrowy

szacunek do siebie i innych? .................... 57
Jak zyska pewno siebie? ............................................................... 59
Co Ci da wiadomo wasnych zalet? .............................................. 64
Jak z yczliwoci wobec siebie postrzega wasne wady? ................ 68
O wstydzie, kompleksach i o tym, czy wada moe by zalet,
czyli nie jeste naiwny, jeste ...................................................... 73
Rozdzia 4. Jak wyraa uczucia
i zapobiega konfliktom? ......................... 81
O czym warto pamita,
by Twoje emocje pracoway na Twoj korzy? ............................. 81
Jak nauczy innych, jak maj Ci traktowa? ................................... 88
Czuj ........................................................................................... 88
Kiedy Ty ...................................................................................... 91
Oczekuj ..................................................................................... 94
Jeeli tego nie zrobisz, bd zmuszony ................................. 102
Dziaanie ................................................................................... 104
Komunikat JA procedura rozszerzona ................................. 104
Kiedy nie warto by asertywnym, czyli zanim powiesz ............... 105
Lista kontrolna asertywnoci ........................................................... 109
Rozdzia 5. Jak odmawia bez poczucia winy? ............111
Poznaj kogo, kto potrzebuje Twojej pomocy ................................ 111
Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia relacji? ....................... 115
Nie ............................................................................................. 118
Obszar odmowy ........................................................................ 118
Uzasadnienie ............................................................................. 119
Podtrzymanie kontaktu czynna pomoc ................................ 121
Jak radzi sobie z nachalnymi ludmi? ........................................... 124
Asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro .............................. 127
Rozdzia 6. Jak radzi sobie z opiniami innych? ..........131
Jak radzi sobie z krytyk? .............................................................. 133
Ocena formalna ......................................................................... 134
Ocena merytoryczna i decyzja ................................................... 136

Spis treci

Jak nie da si wcign do gry? ..................................................... 139

Wyraenie emocji ...................................................................... 142
Powtrzenie zdania rozmwcy .................................................. 142
Proba o uzasadnienie ............................................................... 143
Jako czowiek uczciwy na pewno mnie zrozumiesz ............... 144
Niezbdnik na imprezach rodzinnych,
czyli jak radzi sobie z dobrymi radami? ...................................... 147
Rozdzia 7. Jak wyraa uczucia pozytywne
i przyjmowa komplementy? ...................151
Dlaczego warto wyraa uczucia pozytywne? ................................. 151
Jak budowa lepsze relacje,
jak wyraa uczucia i emocje pozytywne? .................................... 153
Jak przyjmowa komplementy, nie doszukujc si drugiego dna? .... 157
Rozdzia 8. Jak zadba o swoje prawa
z szacunkiem do siebie i innych? ..............163
Poznaj swoje prawa ......................................................................... 163
Upomnij si o swoje, czyli jak respektowa swoje prawa? .............. 166
Rozpoznanie .............................................................................. 168
Przygotowanie ........................................................................... 168
Dziaanie ................................................................................... 170
Masz prawo prosi .......................................................................... 171
Asertywna proba ...................................................................... 173
Teraz Twoja kolej ................................................179
Dodatek A FAQ ..................................................181
Czy uda mi si zmieni? .................................................................. 181
Kiedy nastpi zmiana? .................................................................... 184
Czy asertywno nie sprawi, e przestan by sob? ...................... 185
Czy moje otoczenie nie odsunie si ode mnie? .............................. 187
Jak by asertywnym wobec bliskich? ............................................... 188
Jak odmawia dzieciom? ................................................................. 191
Przeprasza czy nie przeprasza? .................................................... 193
Gdzie mog si tego nauczy? ........................................................ 194

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Asertywno i rozwj osobisty, czyli jak zyska harmoni

w yciu prywatnym i zawodowym oraz zdrowy szacunek
do siebie i innych? .................................................................. 195
Co robi, gdy asertywno nie zadziaa? ......................................... 196
Nie podje dziaania, ale chcesz wiedzie,
co robi, gdy Ci nie wyjdzie .................................................... 196
Podje dziaanie, nie wyszo, bo ja tak robi,
tylko troch inaczej ............................................................... 197
Podje dziaanie (wzorowo), nie masz rezultatw .................. 199
Dodatek B Asertywno w pracy .............................203
Asertywny pracownik ...................................................................... 206
Z kim jedziesz na imprez firmow? ......................................... 206
Jak poprosi o podwyk? ......................................................... 209
Asertywny szef ................................................................................. 214
Asertywne informacje zwrotne, czyli jak wyzwala inicjatyw,
mie wicej czasu i budowa autorytet szefa? ........................ 214
Asertywno w sprzeday i w obsudze klienta ............................... 220
Jak radzi sobie z wulgarnym i agresywnym klientem? ............. 222
Jak odmawia klientom? ........................................................... 227

Rozdzia 5.
JAK ODMAWIA BEZ POCZUCIA WINY?

Poznaj kogo, kto potrzebuje Twojej pomocy

wity spokj, niepewno, tak naturalna potrzeba bycia w porzdku,
a moe lk przed poczuciem winy nakazay Peterowi zgodzi si na
spenienie proby siedzcego obok kolegi.
NIE mam siy si z tob spiera, rb, jak chcesz odpar
w kocu, ulegajc kolejnym argumentom.
Mg poczu ulg, to w kocu nic wielkiego. NIE warto spiera
si o tak bahe rzeczy, waciwie nic mnie to NIE kosztuje, szkoda
ycia, by udowadnia sobie, kto ma racj pomyla zapewne.
OK odpar Peter. NIE wiedzia przecie, e jego ycie trwa
bdzie jeszcze tylko 4 minuty.
NIE wiedzia przecie, e ta nic NIEznaczca zgoda kosztowa
bdzie ycie 109 osb 100 pasaerw i 9 czonkw zaogi samolotu
DC-8, odbywajcego rejs 621 z Montrealu do Los Angeles, ktrego
Peter Hamilton by kapitanem.
Air Canada 621 na skutek zbyt wczesnego uruchomienia spojlerw
run na ziemi.
15 lipca 1970 roku o 8:06 ta nic NIEznaczca zgoda, chwila witego spokoju, krtkotrwaa korzy z zastosowania reguy mdry
gupiemu ustpuje, odebraa ycie 109 osobom, odebraa spokj rodzinom ofiar.
Dlaczego o tym pisz?

112

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Pisz o tym, poniewa chc, abymy przyjrzeli si czemu, co najczciej bywa kojarzone z asertywnoci umiejtnoci odmawiania.
Umiejtnoci, ktra by moe tamtego ranka 15 lipca 1970 roku moga uratowa ycie 109 osobom.
Nie chc jednak, bymy uprawiali teraz gdybologi.
Odmy wic t tragiczn histori na chwil na bok.
Zastanwmy si przez moment nad czym innym.
NIE mwmy przez chwil o konsekwencjach godzenia si na co,
na co NIE masz ochoty, o obwinianiu siebie, o Twoich nerwach
i utraconym czasie.
NIE mwmy o tym, e nic NIEznaczce 15 minut dziennie, jakie
powicasz na rzeczy, ktre NIE nale do Ciebie, w cigu roku
urasta do 8 dni pracy, a w cigu 40 lat stau przez blisko rok wykonujesz prac, za ktr nikt Ci NIE paci.
NIE mwmy o tym, jak si czujesz, godzc si na co, co kci
si z Tob.
NIE mwmy wreszcie o tym, jak mwi NIE, bo Ty doskonale
potrafisz to robi. Posiade t umiejtno w pierwszym roku swojego
ycia.
NIE mwmy o tym, bo NIE chc o tym mwi. Chc zaproponowa Ci co zgoa innego.
Chc bowiem, abymy porozmawiali o tym, jak pomaga.
Tak! Pomaga, poniewa wiem, jak wane jest dla Ciebie bycie
w porzdku, jak wane s dla Ciebie relacje midzyludzkie, jak wane
jest dla Ciebie czyste sumienie, jak wani s dla Ciebie inni ludzie,
jak wany jest wity spokj.
Wiem take, e za nic w wiecie NIE chciaby tego straci.
NIE bd Ci wic prosi, aby dzisiaj chocia sprbowa powiedzie NIE, bo NIE chc po raz kolejny przymusza Ci do czego,
co jest sprzeczne z Tob.
Poprosz Ci wic o pomoc.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Prosz Ci o pomoc, prosz o bycie w porzdku, o koleestwo, trosk, empati i kreatywno.

Jest bowiem kto potrzebujcy, kto, komu trzeba pomc, trzeba,
bo inaczej zagubi si, straci kontrol nad wasnym yciem, zacznie
obwinia siebie i ten kto bardzo potrzebuje Twojej pomocy.
Mam nadziej, e take tym razem NIE odmwisz i zechcesz
pomc jeszcze tej jednej i jedynej osobie zechcesz pomc sobie!
Tak, pomc sobie, bo wanie w ten sposb postrzegam asertywno.
Ale NIE tylko sobie, poniewa w ten sposb pomoesz te innym.
Bdziemy jednak mwi o tym, jak pomaga w sposb uczciwy
i NIEwymuszony. Pomaga z zaangaowaniem i chci, bo co to za
pomoc, kiedy jest wymuszona, co to za zaangaowanie, kiedy czujesz, e si zmuszasz, co to za uczciwo, kiedy opiera si na niedopowiedzeniach
Bdziemy mwi wic o aktywnej, prawdziwej pomocy pomocy penej oddania, zaangaowania i odpowiedzialnoci. Pomocy,
ktra pozwala innym decydowa o sobie, pomocy, ktra daleka jest
od kamstwa i faszywych przekona.
Pozwl wic, e przyjrzymy si pewnym zasadom, ktre pozwol
Ci nie wanie tak pomoc, jak chcesz nie i jakiej oczekuj od
Ciebie inni.
Ratownicy medyczni przedstawiciele jednego z najbardziej
powaanych i szanowanych zawodw na wiecie posikuj si
w swojej pracy pewn zasad, ktra wspiera rzetelne i skuteczne niesienie pomocy innym.
Mianowicie ratownik medyczny, zanim przystpi do udzielenia
pomocy, jest zobowizany do tego, by zadba o jedn rzecz wasne
bezpieczestwo.
Po co komu ratownik, ktrego podczas akcji spotyka niebezpieczestwo, razi prd, ogarnia poar albo ktry zostaje napadnity przez
przeywajc szok ofiar wypadku.

113

114

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

W imi tej zasady ratownik ma prawo odstpi od udzielenia pomocy, jeeli takowa bezporednio zagraa jego bezpieczestwu.
Chc Ci zaproponowa, aby Twoja przygoda z asertywnoci
oparta bya wanie na tej zasadzie pom sobie, zanim pomoesz
innym, pamitajc, e masz prawo odmwi, jeeli spenienie proby
godzi w Ciebie.
Zadbaj o wasny komfort, wasne bezpieczestwo, bo dopiero wtedy
moesz prawdziwie pomc innym.
Po co komu pomoc kogo, kto NIE zadba o wasne bezpieczestwo, moe przecie nawali, kiedy najbardziej bdzie potrzebny.
Po co komu pomoc kogo, kto pomaga, chocia pomc NIE chce.
Prawdziwa pomoc to czynna pomoc, tzn. pomoc, ktra NIE zagraa Tobie, NIE rani Ci, NIE wywouje poczucia wykorzystania i niesprawiedliwoci dziejw.
Pomagaj z zaangaowaniem, uczciwoci i empati, ktre s
w Tobie, a NIE z zakamanym wyrazem twarzy, uciekajcym spojrzeniem, zoci wyraan za zamknitymi drzwiami, zoci, ktra
przekada si na samopoczucie Twoich bliskich.
Tak, zakamanym. Bo godzenie si na co, na co nie masz ochoty,
dla mnie rwnoznaczne jest z kamstwem okamywaniem innych.
Skd inni maj wiedzie, jakie s Twoje potrzeby, plany i oczekiwania.
Jeste jedyn osob, ktra moe powiedzie TAK, jeste jedyn
osob, ktra moe powiedzie NIE. Godzc si na co, na co nie masz
ochoty, wiadomie wprowadzasz innych w bd.
Pozwl innym decydowa o samych sobie, pozwl samodzielnie
reagowa, przesta zakada, e wiesz lepiej od innych, co jest dla nich
dobre. Czy tego chcesz, czy NIE, NIE masz wpywu na czyje uczucia.
Twoje NIE nikogo NIE urazi, dopki ten kto nie zgodzi si na to.
W tym rozdziale uyem NIE wicej ni 30 razy tylko od
Ciebie zaley, czy jestemy nadal kolegami.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Pamitaj, e jednorazowa odmowa nie moe zniszczy prawdziwej,

trwaej relacji, oznaczaoby to bowiem, e opiera si ona tylko na
Twojej pomocy i jako taka byaby przecie bezwartociowa.
Zaley mi na Twoim bezpieczestwie, zaley mi na tym, aby mia
si i ochot pomaga innym, dlatego pozwl, e opowiem Ci pewn
histori.
Histori, ktra, mam nadziej, pomoe Ci ostatecznie pogodzi
dwie z pozoru sprzeczne ze sob potrzeby trosk o swoje granice
i trosk o innych. Potrzeby, ktrych pogodzenie pozwoli Ci pozby
si tego najwikszego hamulca asertywnoci poczucia winy.
Nie dam ci odpisa, bo nigdy si tego nie nauczysz, ale z chci
ci to wytumacz zwyk mawia pewien mody student w obliczu
bagalnych prb swoich kolegw niekoniecznie przygotowanych
do zaj.
Broni w ten sposb siebie, broni wasnych wartoci, wykazywa
te trosk o innych. Prawdziw.
Zachowywa rwnowag. Rwnowag, ktra jest podstaw asertywnoci. Jeden z najwikszych autorytetw moralnych w historii
polskiego narodu, czowiek, ktry pomg zmieni oblicze ziemi
tej ziemi Karol Wojtya, papie Polak, Jan Pawe II.
Bdc studentem, nie wiedzia zapewne, e to asertywno, ale
wiedzia zapewne, e tak jak inni maj prawo prosi o pomoc, tak
on ma prawo proponowa pomoc.
Wiedzia, e pomoc jest procesem czynnym, ulego za kamstwem.

Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia relacji?

Czy wiesz, e Bugarzy, kiedy mwi nie, kiwaj gow na tak?
Jak gosi ludowa legenda, zwyczaj ten powsta w czasie panowania
Turkw w Bugarii, kiedy miejscowa ludno musiaa zmaga si
z problemem przymusowej islamizacji.

115

116

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Procedura islamizacji bya nad wyraz uproszczona.

Turecki onierz przykada n do garda Bogu ducha winnego
Bugara i pyta: Przejdziesz na islam?.
Ruch gowy na nie podcina gardo, wic Bugarzy zaczli
mwi nie kiwajc gow na tak.
Pisz o tym, poniewa ta bugarska legenda przypomina mi sposb,
w jaki cz ludzi odmawia innym wykonania niewygodnych rzeczy,
posikujc si strategi, ktr nazywam take strategi ciotki z omy
Wiesz, bardzo chtnie, ale nie mog, bo przyjechaa do mnie
ciotka z omy (podczas gdy ciotka suy jako zgrabna ciema).
Nie mog zosta po godzinach w pracy, bo mam ju umwion
wizyt u lekarza.
Wybacz, ale nie mog z tob rozmawia, bo wanie wychodz,
jestem umwiony.
Yyyyy, wiesz, nie bardzo mog... Yyyyy ten tego... Przychodzi
hydraulik....
Nie mog ci pomc, nie poycz ci pienidzy, bo sam nie mam
Wiesz, jak teraz jest.
To bardzo ciekawe zjawisko na pierwszy rzut oka skuteczne, bo
osoba, ktra Ci prosi, zazwyczaj odpuszcza sobie.
Na pierwszy rzut oka nie masz nawet problemu z odmawianiem.
Na pierwszy.
Poniewa, podobnie jak w przypadku bugarskich chopw, to Ty,
zyskujc, tracisz.
Ja wiem, e to bywa skuteczne, ja wiem, e zazwyczaj proszcy
odpuszcza sobie, ja wiem, e to ju nawyk, lecz jest w tym wszystkim
kilka maych ale.
Nie zrozum mnie le, nie chc pisa o moralno-etycznych aspektach kamstwa.
Nie znam bowiem osoby, ktra przynajmniej raz w yciu nie
skamaaby. Nie czuj si uprawniony do ocen moralnych.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Nie o to mi chodzi. Waniejsze s konsekwencje. Raz, e prawda

moe wyj na jaw. Dwa, e kamstwo to negatywne emocje dla Ciebie.
Nie dowiadczasz moe poczucia winy, odczuwasz za to przypieszone ttno, pustk w gowie, nie wiesz, co zrobi z oczami, Twj organizm jest pobudzony, czujesz, e zaczynasz mwi szybciej, by moe
nawet czujesz si gorszy, tumaczc si przed drugim czowiekiem.
To jednak nie wszystko.
Wane s take konsekwencje takiej odmowy w wietle uczenia
innych, jak chcemy by traktowani, w wietle nadrzdnej zasady asertywnoci podejmowania samodzielnych decyzji.
Nie mog to informacja o naszej podatnoci na zewntrzny
wpyw bardzo daleka od samodzielnej decyzji.
Nie mog to przecie wskazanie zewntrznego problemu, ktry
uniemoliwia spenienie proby.
Nie mog to take niewiadome zaproszenie do negocjacji.
Bardzo niebezpieczne. Poniewa kto moe zaproponowa Ci pomoc
w rozwizaniu zewntrznego problemu, a ta wywoa w Tobie zobowizanie np. do spenienia proby (no bo przecie kto chcia Ci
pomc).
Twoje bugarskie nie (czyli: nie mog, hydraulik, ciotka z omy,
sam nie mam pienidzy) to wreszcie przyzwolenie na dalsze proby
taka odmowa uczy bowiem innych, e nie ma sprawy.
Bugarzy, kiwajc na tak, moe zachowywali ycie, jednak przekazujc bdny komunikat, sprawiali wraenie, e robi to z niekaman ochot, przez co wikali si w bdne koo dalszych niewygodnych i bolesnych da.
W sumie trudno im si dziwi.
Mam jednak nadziej, e Twoje dzisiejsze dylematy maj mniejszy
kaliber.
Na szczcie Ty masz moliwo nauczy innych, jak chcesz by
traktowany, nie czujc przy tym zaenowania ani poczucia winy, a jednoczenie dbajc o trwao relacji.

117

118

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jeeli take do Ciebie przyjeda czasami ciotka z omy lub

czujesz n na gardle w obliczu krzywdzcych Ci prb, oto najprostsza procedura, dziki ktrej bdziesz w stanie budowa naprawd
satysfakcjonujce relacje, uczc innych, jak naley Ci traktowa, oraz
unikniesz tej dobrze Ci znanej zgagi, gdy godzisz si na co, na co
nie masz ochoty.
Nie

To pierwszy krok. Prosz, nie myl go z yyyyy, ten teges no nie

bardzo, bo moe to bywa skuteczne, ale brakuje tu Twojej samodzielnej decyzji.
Jeeli jest Ci przykro lub odmowa jest dla Ciebie trudna, powiedz,
co czujesz.
Powiedz: przykro mi, bo to nie usprawiedliwianie si ani tumaczenie, to sposb na autentyczno, Twoja ludzka twarz. Ma prawo
by Ci przykro.
Powiedz to zwaszcza wtedy, gdy chcesz pomc, ale po prostu nie
moesz. Asertywno to przecie pomoc czynna. To bardzo dalekie
od poczucia winy.
Obszar odmowy

Kolejnym krokiem jest precyzyjne wskazanie przez Ciebie obszaru

Twojej odmowy.
Pamitasz metod audiodeskrypcji z rozdziau 4.?
Warto posuy si ni po raz kolejny. Opisz wic obszar odmowy w sposb konkretny, widoczny, obiektywny i policzalny.
Im bardziej obszar odmowy bdzie precyzyjny, tym atwiej bdzie
go przyj Twojemu rozmwcy.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Przekae mu bowiem komunikat, e nie odrzucasz jego jako osoby,

nie chcesz jedynie zrealizowa jego proby, jego pomysu na pomoc.
Zwr uwag na ponisze przykady:

Nie zostan po godzinach w pracy zamiast: Nie dam sob

manipulowa.
Nie poycz ci pienidzy zamiast: Nie jestem kas
zapomogowo-poyczkow.
Nie popr twojego pomysu zamiast: Nie bd uczestniczy
w machlojkach.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad zamiast:
Nie udawajmy kochajcej si rodzinki.

Precyzyjne opisanie obszaru odmowy przyniesie Ci korzyci, nawet

gdy masz do czynienia z ewidentn manipulacj lub kolejn z rzdu
prob o pomoc, ktra zakada, e jak zwykle co zrobisz za kogo.
Pozwoli Ci bowiem ostudzi emocje, pozwoli Ci bowiem skupi si
na bezspornych faktach.
Teraniejszo jest bezdyskusyjna. Odwoanie do teraniejszej proby wzmocni skuteczno Twojej decyzji. Unikniesz bowiem pyta typu:
Dobra, dobra, powiedz mi, kiedy musiae co robi za mnie?.
Uzasadnienie

Kolejny krok Twojej odmowy to krtkie, prawdziwe uzasadnienie

Twojej decyzji.
Psychologowie spoeczni dowiedli, e obecno uzasadnienia
wzmacnia skuteczno komunikatu o blisko 30% (nawet wwczas,
gdy jest ono nielogiczne w synnym eksperymencie Elli Langer
studenci czekajcy w kolejce do ksero podobnie chtnie wpuszczali
bez kolejki osob, ktra prosia o przepuszczenie, mwic, e bardzo
si pieszy, jak i wtedy, gdy prob sw podpieraa uzasadnieniem
bo musz zrobi ksero).

119

120

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Wykorzystaj wic uzasadnienie, aby wzmocni swj przekaz.

Pamitaj jednak, e uzasadnienie nie jest argumentem, poniewa
odmowa to nie proba, odmowa nie jest przekonywaniem. Odmowa
jest decyzj (Postanowiem zamiast: Zrozum mnie, prosz).
Prawdziwe uzasadnienie jest wyrazem Twojej decyzyjnoci uczy
innych, e to Ty podejmujesz decyzje.
Prawdziwe uzasadnienie pozwoli Ci zachowa wewntrzny spokj.
Sawetne czuj si gorszy od innych jedno z najczstszych
ograniczajcych ludzi przekona wynika na og z nadmiernej potrzeby tumaczenia si lub posikowania si kamstwem.
Prosz, pamitaj take, e uzasadnienie nie jest konieczne. Pamitaj, e masz prawo nie zdradza motyww swoich decyzji, jeeli
nie masz na to ochoty.
Mimo wszystko zachcam Ci do tego. Uzasadnienie to wyraz szacunku wobec innych. Od dziecka lubimy przecie wiedzie dlaczego.
Uzasadnienie to motyw Twojej decyzji i jako taki moe by oglny
lub odwoywa si do Twoich uczu.
Pozwl, e wrcimy do naszych przykadw.

Nie zostan po godzinach w pracy, poniewa mam inne plany.

Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie lubi tego robi /
poniewa nie oddajesz ich w terminie.
Nie popr twojego pomysu, poniewa byoby to dla mnie
bardzo kopotliwe.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad, poniewa
mamy inne plany.

Mamy inne plany?

Ju sysz Twoje pytanie.
A co, jeeli kto spyta mnie: A jakie to plany?. Przecie zaraz
usysz o lekcewacym stosunku do pracy, o tym, e nie mona na
mnie liczy, bo nie chc spotka si z matk, ojcem, teciow czy
szwagrem.
Bardzo dobre pytanie. Pozwl, e powicimy mu zatem chwil.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Oczywicie usyszysz. Usyszysz, jeeli na nie odpowiesz.

Jeeli jednak wykonae wiczenia w rozdziale 4., wiesz ju, jak
sobie radzi.
Pamitaj, e nie musisz odpowiada na pytania, to wcale nie jest
nieuprzejme. Ty rwnie masz prawo oczekiwa uprzejmoci wobec
siebie i niezadawania Ci krpujcych Ci pyta. Take tutaj obowizuje zasada masz prawo zachowa milczenie, bo wszystko, co powiesz, moe zosta uyte przeciwko tobie.
Bardzo lubi okrelenie mam inne plany, wic pozwl, e odpowiem na kolejne pytanie: No dobrze, ale jak mi si po prostu nie
chce i nie mam nic w planach, chc po prostu posiedzie w domu,
w kapciach przed telewizorem, czy to nie bdzie kamstwo?.
Wedug mnie nie. Odpoczynek czy potrzeb prywatnoci postrzegam bowiem take jako czynno zaplanowan. W szkole, na uczelni,
w pracy spdzamy znaczn cz naszego ycia. Aby mie energi
do dziaania, musimy take wypoczywa, czyli zaplanowa, e nie
robimy nic, podj tak decyzj.
Jedna z uczestniczek mojego szkolenia zwyka odpowiada zapraszajcej j na obiad teciowej, e nie przyjedzie, bo ma dzie wewntrzny, mylc o kapciach, papilotach i telewizorze.
A Tobie co podpowiada Twoja kreatywno?
Podtrzymanie kontaktu czynna pomoc

To prawdopodobnie najwaniejszy krok asertywnej odmowy.

Pozwoli Ci on zrealizowa pozytywn intencj, ktra dotychczas moga krpowa Ci rce ch bycia pomocnym, ch bycia
w porzdku wobec innych, intencj, ktra nieraz sprawiaa, e godzie si na co, na co nie miae ochoty, bo tak byo lepiej.
Ten krok pomoe Ci czu si osob pomocn, uwolni Ci od
wyrzutw sumienia i poczucia winy, pomoe Ci okaza trosk wobec
innych, pomoe Ci zadba o trwao relacji.

121

122

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Trzy pierwsze kroki byy bowiem trosk o Ciebie. Trosk o wasne

bezpieczestwo.
Dopiero teraz moesz pomaga aktywnie, dopiero teraz moesz
pomaga skutecznie.
Czas wic na aktywn pomoc.
Pomoc wynikajc z Twojej potrzeby, Twojego zaangaowania,
a nie zobowizania czy lku przed win.
Jak wic to zrobi? Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia
relacji?
Pamitaj po prostu, e tak jak inni maj prawo prosi, Ty masz
prawo proponowa.
Co to oznacza?
O ile prawidowo wykonae trzy pierwsze kroki, z pewnoci zauwaye, e gwnym przesaniem asertywnej odmowy nie jest odrzucenie rozmwcy, tylko niewyraenie zgody na realizacj jego pomysu
na pomoc z Twojej strony.
O ile wic zaley Ci na relacji, zaproponuj po prostu wasny pomys
realizacji oczekiwanej od Ciebie pomocy.
Powrmy wic do naszych przykadw.

Nie zostan po godzinach w pracy, poniewa mam inne

plany, ale mog wykona zadania, o ktre mnie prosisz,
np. w poniedziaek, jestem wtedy mniej obciony.
Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie lubi tego robi /
poniewa nie oddajesz ich w terminie, ale by moe jestem
w stanie ci pomc w inny sposb.
Nie popr twojego pomysu, poniewa byoby to dla mnie bardzo
kopotliwe, ale jeeli zgodziby si wprowadzi zaproponowane
przeze mnie poprawki, to moesz na mnie liczy.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad, poniewa mamy
inne plany, zdzwomy si w przyszym tygodniu i pomylimy,
co moemy razem zrobi.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Zwr uwag na ostatni przykad.

Podtrzymanie kontaktu nie musi oznacza wcale zobowizania do
jakiegokolwiek dziaania, wystarczy zapewnienie o chci podtrzymywania relacji. To bardzo wiele. Oznacza to przecie, e inni s dla Ciebie wani. Tobie pozostawia za furtk.
wiczenie Asertywna odmowa

Zamie ponisze przykady odmowy nieasertywnej na odmow asertywn. Pamitaj o precyzyjnym okreleniu obszaru odmowy, krtkim
i prawdziwym uzasadnieniu oraz zaoferowaniu aktywnej pomocy.
Sytuacja

Odmowa
nieasertywna

Znajomy prosi Ci o poyczenie

300 z. Ty jednak nie masz
w zwyczaju poycza pienidzy.

Bardzo chtnie,
ale sam nie
mam.

Szef w pracy prosi Ci o wykonanie

Mam strasznie
dodatkowego zadania niewchodzcego duo pracy,
w zakres Twoich obowizkw.
moe poprosisz
kogo innego.
Znajomy chce skorzysta z Twojej
pomocy zwizanej z wykonywanym
przez Ciebie zawodem (naprawy
komputera, wypenienia PIT-u,
napisania CV). Ty jednak jeste
po prostu zmczony.

Sam nie jestem

w tym za dobry.

Kolega z pracy prosi Ci o pomoc

w wykonaniu jego pracy (np. raportu
kwartalnego), poniewa bardzo
sobie ceni Twoje spostrzeenia.
W praktyce wiesz dobrze, i bdziesz
musia wykona raport jak zwykle
za niego.

Mam strasznie
duo pracy,
poza tym nie
jestem w tym
dobry. Sam
popeniam
bdy.

Dzwoni do Ciebie znajomy i informuje

Ci, e bdzie u Ciebie za 15 minut.
Ty nie masz ochoty na niczyj wizyt.

No przykro mi,
ale wanie
wychodz.

Odmowa
asertywna

123

124

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jak radzi sobie z nachalnymi ludmi?

W trakcie mojego pierwszego treningu asertywnoci braem udzia
w scence, w ktrej moim zadaniem byo odmwi koledze poyczenia
pienidzy.
Bya to sytuacja nad wyraz prawdziwa, poniewa w tamtym okresie miaem z tym duy problem i nie brakowao mi kolegw, ktrzy
traktowali mnie jak kas zapomogowo-poyczkow z bardzo atrakcyjnym oprocentowaniem 0% w skali wiecznoci.
Pocztek by atwy: Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie oddajesz mi w terminie.
Za chwil czekao mnie jednak prawdziwe wyzwanie.
Ja wiem, ale tym razem to wyjtkowa sytuacja, tylko na ciebie mog
liczy, nie poradz sobie, jak mi nie pomoesz, ej, no nie bd taki,
przysigam, tym razem oddam w terminie, a tak w ogle to ostatni raz,
koledze nie pomoesz?
Byem konsekwentny, usilnie staraem si znale kontrargumenty,
jednak szybko zauwayem, e kade moje sowo potguje nachalno
argumentw mojego kolegi, a ja zaczynam si gubi.
Nie wiedziaem, dlaczego tak si dzieje, nie wiedziaem take, e
popeniam bd.
Powiedzmy to sobie szczerze. Opisana wyej procedura asertywnej
odmowy nie zawsze bdzie skuteczna. Nie zawsze spotkasz ludzi,
ktrzy zrozumiej Ci za pierwszym razem.
Spotkasz zapewne ludzi, ktrzy bd Ci za wszelk cen prbowali przekona, czasami bd nawet bardzo nachalni, posikujc si
mniej lub bardziej emocjonalnymi chwytami.
Warto wic, by w podobnych sytuacjach wiedzia, jak sobie radzi.
Narzdziem, ktre pozwoli Ci radzi sobie z podobnymi sytuacjami,
jest powszechnie znana technika zdartej pyty, ktr wwczas zaproponowa mi trener prowadzcy szkolenie.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Technika zdartej pyty polega na kilkakrotnym powtrzeniu odmowy, jednak w zastosowaniu tej metody czai si kilka niebezpieczestw. Dlatego pozwl, e przyjrzymy jej si znacznie szerzej.
Z dowiadczenia wiem, e wiele osb w obliczu nachalnych prb
zaczyna si irytowa, za kadym kolejnym razem starajc si intensywniej zaznaczy swoje stanowisko, tracc przy tym nerwy, dajc si
ponie emocjom lub dla witego spokoju po prostu przystaje na
co, na co nie ma ochoty.
Powd emocjonalnej reakcji (Guchy jeste czy co?), powd
zniecierpliwienia (Ile razy mam mwi NIE?) przy wielokrotnym
powtarzaniu odmowy jest jednak prosty.
Wynika z bdu, jaki ja take popeniem.
Bd ten polega na oczekiwaniu zakoczenia trudnej dla nas sytuacji przez kogo innego, wynika z oczekiwania podjcia decyzji za nas,
wynika bowiem z oczekiwania zrozumienia nas.
Odmowa by moe skutkuje, pozostaje jednak niesmak, by moe
pada kilka sw za duo.
Aby wic zapewni Ci maksymalny komfort uytkowania techniki
zdartej pyty, aby zapewni Ci komfort w obliczu nachalnych prb,
pozwl, e przyjrzymy si istocie tej metody, odwoujc si do jej metaforycznego zakresu, tzn. tego, jak dziaa zdarta pyta.
Najwygodniej bdzie zilustrowa mechanizm zdartej pyty za pomoc muzyki.
Nigdy nie pamitam hitw lata, posu si wic przykadem
utworu, o ktrym byo gono take przez skrajnie szokujc krtkowzroczno specw od marketingu pewnej firmy, ktra wypucia
na rynek cmentarne znicze z pozytywk: Wsta, powiedz: nie jestem sam.
Adapter odtwarzajcy zdart pyt za kadym razem odtwarza identyczny dwik.
Nie powie spie mioci, nie powie spie mioci, nie powie spie
mioci brzmi wic za kadym razem identycznie, dwiki nie s

125

126

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

goniejsze ani cichsze, dusze ani krtsze, a my dziki temu mamy

szans usysze przesanie Michaa Winiewskiego raz jeszcze.
Dlaczego o tym pisz?
Pisz o tym, poniewa istot skutecznoci techniki zdartej pyty,
a zarazem jej najczciej ignorowanym elementem, s jej waciwoci
dwikowe.
Odmowa w obliczu natarczywej proby powinna wic za kadym
razem brzmie identycznie: winna by wypowiedziana identycznym
tonem i z identyczn tonacj. Powinna te zawiera pauzy.
Twj ton, Twoja intonacja oraz pauzy s niczym innym jak wyrazem Twojej decyzji, nie musisz przecie nikogo przekonywa, nikt nie
musi niczego rozumie ani na nic wyraa zgody. Nie musisz si
take irytowa, poniewa Ty tylko przekazujesz informacj o podjtej
ju decyzji.
Powtrzenie pozwala Ci opanowa emocje, a drugiej stronie pozwala zrozumie, e decyzja jest nieodwoalna. To niewtpliwa korzy
dla Ciebie. Dbasz w ten sposb o swj spokj.
Zapytasz zapewne, ile razy powiniene powtrzy swoj odmow.
Ilo zaley od Ciebie, moesz powtrzy j 2 4 razy, jednak
znacznie waniejsza od iloci jest wiadomo, e to do Ciebie naley
ostatnie sowo.
2 4 razy pozwol Twojemu rozmwcy usysze Twj przekaz,
jeeli wczeniej go nie zrozumia.
Jeeli jednak nie rozumie go dalej, to problem nie naley ju do
Ciebie.
Zrobie wszystko, co moge. Jeeli to nie skutkuje, zmie temat,
zakocz niewygodn dla Ciebie rozmow albo wyra swoje emocje
w obliczu nachalnych prb.
Podejmij decyzj, a zyskasz spokj.
Moe zyskasz miano spa mioci szczliwie jednak nikt nie
wie, co to waciwie znaczy.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro

Koczc rozwaania na temat asertywnej odmowy, warto zwrci
uwag take na sposb radzenia sobie z wyjtkowo nachalnymi ludmi,
z tzw. zawodowymi proszcymi kolegami w pracy po 63 razy
dziennie proszcymi Ci o zszywacz, dziurkacz, kartk, dugopis,
samozwaczymi parkingowymi obiecujcymi przypilnowa Twojego
samochodu, zbierajcymi na lekarstwa lub szklank chleba, ktrych
moesz spotka np. na dworcach kolejowych w caej Polsce, osobami
myjcymi szyby na skrzyowaniach. Wszystkimi ludmi, ktrzy nie
rozumiej zwykego NIE i ktrzy, spotykajc si z Twoj decyzj, zaczynaj Ci atakowa.
Musz Ci jednak ostrzec. Metoda, ktr chc Ci zaproponowa,
jest jak prawdziwy kebab naprawd ostra, a na dodatek w cienkim
ciecie, nie zawiera bowiem nic, co mogoby zneutralizowa jej smak.
Proponuj Ci j jako sposb radzenia sobie w sytuacjach krytycznych, gdy wszystkie inne metody zadbania o swoje terytorium oka
si nieskuteczne lub po prostu nie bdziesz widzia sensu ani potrzeby
ich wykorzystania.
Pamitaj jednak, e jej zastosowanie zawsze piecze. Uywaj jej wic
w ostatecznoci jako samoobrony.
Pamitaj o tym, by serwowa j tylko wobec osb, z ktrymi nie zamierzasz tworzy relacji, a ktrych natarczywo prb godzi w Ciebie,
kci si z Twoimi wartociami, uderza w Twoje poczucie przyzwoitoci.
Pamitaj take, e ocena potrzeby jej wykorzystania zaley tylko
od Ciebie.
Ju za chwil podam Ci przepis. Jednak pozwl, e najpierw dam
Ci pewien przykad.
Nie wiem jak Ty, ale ja mam tak zasad, e nie pomagam finansowo ludziom zbierajcym na ulicy. Jestem przekonany, e w ten sposb potguj ich wyuczon bezradno. Zazwyczaj mwi NIE. I to
wystarcza.

127

128

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jednak czasami musz posuy si asertywn odmow w cienkim

ciecie na ostro, poniewa zachowanie mojego rozmwcy wywouje
we mnie nie tylko zdziwienie, ale take sprzeciw.
Wracaem kiedy z rannych zakupw, gdy chwiejnym krokiem
podszed do mnie znany z widzenia w obrbie sklepu miejscowy
ssiad.
Kierowniku, ssiedzie, jest taka proba, na lekarstwo mi brakuje,
kierownik dorzuci do wina, w pitek dostaj rent, oddam. Nie wiem,
co mnie przekonao, bo na alkohol nie daj by moe szczero, by
moe zapewnienie zwrotu zgodziem si. Miaem pod rk 2 z,
wic wspomogem zakup lekarstwa, w duchu liczc si z tym, e
zwrotu nie bdzie.
Po tygodniu, kiedy znw wracaem z zakupw, pod tym samym
sklepem podszed do mnie ssiad.
Kierowniku, ssiedzie, ja kierownikowi jestem winny 2 z.
Wyobra sobie moje zdziwienie. Piknie. Peen szacunek. Miaem
zajte rce, nie chciao mi si siga do portfela, a i gest mnie uj,
powiedziaem wic: Na zdrowie, ssiedzie, na wieczne nieoddanie, majc nadziej na odwzajemnienie szacunku.
Usyszaem jednak: Kierowniku, to poycz jeszcze 2 razem
bdzie 4.
Przy caym moim uwielbieniu asertywnoci nie wyobraam sobie
mojej odpowiedzi w stylu: Nie, nie dam panu 2 z, poniewa ju
w zeszym tygodniu poyczy pan ode mnie 2 z, a tak na marginesie
jestem przeciw prowadzeniu dziaalnoci gospodarczej bez odprowadzania nalenych podatkw, a w ten sposb postrzegam paskie
dziaania w obrbie sklepu, ale jeeli askawy pan sobie yczy, by
moe mog panu pomc w inny sposb. Oferuj pomoc przy rejestracji dziaalnoci gospodarczej.
W ruch posza asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro.
Strategia jest bardzo prosta. Prosta jak kebab. Zawiera dwa
skadniki.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Oto przepis dla Ciebie.

Skadnik 1. Nie to raptem ciasto, krtka, szybka decyzja.
Wyrazistoci strategii nadaje skadnik drugi sos. Bardzo ostry.
Skadnik 2. I pomyl dlaczego nie.
Zwr uwag na istot drugiego skadnika, ktry stanowi przeniesienie odpowiedzialnoci za Twoj odmow na drug stron.
Technik t znam z ksiki Strategia ostra jak pepperoni Jensa
Weidnera (Onepress, 2007) i poradziem wykorzysta t metod
jednej mojej znajomej, ktra miaa w pracy problem z notorycznie
proszcym o drobne rzeczy koleg zszywacz, dziurkacz, pinezki,
kartki, post-itki itp. stanowiy dla niego bowiem sens ycia.
Niby nic, ale ile razy dziennie mona sysze: Kasiu, czy moesz mi
poda zszywacz, Kasiu to, Kasiu tamto.
Dotychczasowe podawanie, dotychczasowa ulego ustpiy miejsca: Nie, i pomyl dlaczego nie. Ale to by dopiero pocztek.
Z relacji Kaki wiem, e znajomy nie tylko odpuci, ale przez kilka
chwil gowi si, dlaczego tak si stao.
Nie podaa mi zszywacza, bo wczoraj, kiedy szedem na obiad,
nie zaproponowaem ci wsplnego wyjcia? brzmiao pytanie.
Nie padaa odpowied.
A moe dlatego, e w zeszym tygodniu skrytykowaem twj
pomys?. Nie brzmiaa odpowied, a z kad kolejn problem coraz mniej nalea do Kaki. Dobre, prawda?
Na zakoczenie mam do Ciebie prob.
Nie stosuj tej metody wobec swoich bliskich, wobec osb, na
ktrych Ci zaley, nie stosuj jej wobec swojego szefa
Nie powiem Ci dlaczego.
Powiem Ci NIE, i pomyl dlaczego NIE.

129

KATALOG KSIEK:

NAUCZ ICH JAK MAJ

CI TRAKTOWA!
PRAKTYCZNY PODRCZNIK
ASERTYWNOCI

Katalog online
Zamw drukowany
katalog

Autor: Bartomiej Stolarczyk

ISBN: 978-83-246-2463-8
Format: A5, stron: 232

ID DO:
Spis treci
Przykadowy rozdzia

CENNIK I INFORMACJE:
Zamw informacje
o nowociach
Zamw cennik

CZYTELNIA:
Fragmenty ksiek
online

Do koszyka
Do przechowalni
Nowo
Promocja

Onepress.pl Helion SA
ul. Kociuszki 1c
44-100 Gliwice
tel. (32) 230 98 63
e-mail: onepress@onepress.pl
redakcja: redakcjawww@onepress.pl
informacje: o ksigarni onepress.pl

Wspaniale jest znale oparcie w sobie

Zwikszaj osobist skuteczno przy minimalnym wysiku
Efektywnie wsppracuj z innymi ludmi i realizuj swoje cele
Poznaj zasady asertywnego dobrego wychowania
Asertywnie czyli jak?
Czy potrafisz bez lku i zaenowania wyraa wasne zdanie? Umiesz sprawi,
by zarwno partner, szef, jak i podwadny traktowali Ci w taki sposb, jakiego zawsze
oczekiwae? Trzymasz emocje na wodzy, czy na najmniejsze sowo krytyki wybuchasz
niczym wulkan? A moe masz wraenie, e inni wchodz Ci na gow, a Ty bezsilnie
znosisz ten ciar? Czy niezalenie od znajomoci podrcznikowej definicji
naprawd wiesz, co oznacza asertywno w Twoim yciu?
Zachowanie asertywne to wyraz najwyszego szacunku do siebie i innych.
Na bycie asertywnym sta jedynie czowieka w peni dojrzaego: kogo, kto wiadom
jest wasnych wad i zalet. Asertywna postawa yciowa pozwala w peni korzysta
z wasnych praw, bez naruszania praw innych ludzi.
I znw ta teoria pomylisz. Jednak Naucz ich, jak maj Ci traktowa! Praktyczny
podrcznik asertywnoci rni si od innych tym, e nauczy Ci praktycznych
zachowa asertywnych. Zaczniesz swobodnie wyraa swoje myli w yciu
prywatnym i zawodowym. Z czasem przestaniesz si ba i wstydzi uczu powstaych
w odpowiedzi na kontrowersyjne zachowania innych osb. Bdziesz umia powiedzie
nie i udwigniesz ciar bycia w centrum zainteresowania. Przyjd nawet takie
momenty, kiedy zupenie wiadomie pozwolisz sobie na bycie nieasertywnym!
Asertywno jest prawem do:
wyraania wasnych myli i opinii oraz brania za nie odpowiedzialnoci;
mwienia tak i nie bez poczucia winy;
popeniania bdw i ponoszenia za nie odpowiedzialnoci;
proszenia o to, czego si chce;
szanowania i otrzymywania szacunku od innych ludzi;
wysuchania i powanego potraktowania;
odmwienia sobie i innym asertywnego zachowania.

SPIS TRECI

O autorze .............................................................. 9
Wstp, czyli wewntrzna doskonao ........................ 11
Rozdzia 1. Czym jest asertywno? .......................... 15
Strategie zachowa,
czyli dlaczego nie zawsze zachowujemy si tak, jak chcemy .......... 16
Kade nasze zachowanie
(nawet to, ktre bardzo nam ciy) kiedy byo skuteczne ...... 18
To nie Twoja wina,
e czasami zachowujesz si nie tak, jak chcesz ......................... 19
Cele asertywnoci .............................................................................. 21
Cel nr 1. Uczenie innych, jak maj Ci traktowa ...................... 22
Cel nr 2. Zmiana zachowa innych ............................................. 24
Cel nr 3. Pomoc innym w decydowaniu o sobie ......................... 26
Cel nr 4. Maksymalizacja szans ................................................... 29
Cel nr 5. Twoje zdrowie .............................................................. 30
Po czym poznam, e to ju asertywno? ......................................... 33
Rozdzia 2. Jak skutecznie ksztatowa
zachowania asertywne? ........................... 37
Jak przesta podstawia sobie nog? ................................................ 38
Jak uwolni si od ograniczajcych przekona? ............................... 41
Wykorzystaj najwiksz tajemnic skutecznego dziaania ................ 47
Najwiksza tajemnica skutecznego dziaania! ............................. 52
Policz, Ile Tracisz .............................................................................. 53

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Rozdzia 3. Pewno siebie, czyli jak zyska zdrowy

szacunek do siebie i innych? .................... 57
Jak zyska pewno siebie? ............................................................... 59
Co Ci da wiadomo wasnych zalet? .............................................. 64
Jak z yczliwoci wobec siebie postrzega wasne wady? ................ 68
O wstydzie, kompleksach i o tym, czy wada moe by zalet,
czyli nie jeste naiwny, jeste ...................................................... 73
Rozdzia 4. Jak wyraa uczucia
i zapobiega konfliktom? ......................... 81
O czym warto pamita,
by Twoje emocje pracoway na Twoj korzy? ............................. 81
Jak nauczy innych, jak maj Ci traktowa? ................................... 88
Czuj ........................................................................................... 88
Kiedy Ty ...................................................................................... 91
Oczekuj ..................................................................................... 94
Jeeli tego nie zrobisz, bd zmuszony ................................. 102
Dziaanie ................................................................................... 104
Komunikat JA procedura rozszerzona ................................. 104
Kiedy nie warto by asertywnym, czyli zanim powiesz ............... 105
Lista kontrolna asertywnoci ........................................................... 109
Rozdzia 5. Jak odmawia bez poczucia winy? ............111
Poznaj kogo, kto potrzebuje Twojej pomocy ................................ 111
Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia relacji? ....................... 115
Nie ............................................................................................. 118
Obszar odmowy ........................................................................ 118
Uzasadnienie ............................................................................. 119
Podtrzymanie kontaktu czynna pomoc ................................ 121
Jak radzi sobie z nachalnymi ludmi? ........................................... 124
Asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro .............................. 127
Rozdzia 6. Jak radzi sobie z opiniami innych? ..........131
Jak radzi sobie z krytyk? .............................................................. 133
Ocena formalna ......................................................................... 134
Ocena merytoryczna i decyzja ................................................... 136

Spis treci

Jak nie da si wcign do gry? ..................................................... 139

Wyraenie emocji ...................................................................... 142
Powtrzenie zdania rozmwcy .................................................. 142
Proba o uzasadnienie ............................................................... 143
Jako czowiek uczciwy na pewno mnie zrozumiesz ............... 144
Niezbdnik na imprezach rodzinnych,
czyli jak radzi sobie z dobrymi radami? ...................................... 147
Rozdzia 7. Jak wyraa uczucia pozytywne
i przyjmowa komplementy? ...................151
Dlaczego warto wyraa uczucia pozytywne? ................................. 151
Jak budowa lepsze relacje,
jak wyraa uczucia i emocje pozytywne? .................................... 153
Jak przyjmowa komplementy, nie doszukujc si drugiego dna? .... 157
Rozdzia 8. Jak zadba o swoje prawa
z szacunkiem do siebie i innych? ..............163
Poznaj swoje prawa ......................................................................... 163
Upomnij si o swoje, czyli jak respektowa swoje prawa? .............. 166
Rozpoznanie .............................................................................. 168
Przygotowanie ........................................................................... 168
Dziaanie ................................................................................... 170
Masz prawo prosi .......................................................................... 171
Asertywna proba ...................................................................... 173
Teraz Twoja kolej ................................................179
Dodatek A FAQ ..................................................181
Czy uda mi si zmieni? .................................................................. 181
Kiedy nastpi zmiana? .................................................................... 184
Czy asertywno nie sprawi, e przestan by sob? ...................... 185
Czy moje otoczenie nie odsunie si ode mnie? .............................. 187
Jak by asertywnym wobec bliskich? ............................................... 188
Jak odmawia dzieciom? ................................................................. 191
Przeprasza czy nie przeprasza? .................................................... 193
Gdzie mog si tego nauczy? ........................................................ 194

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Asertywno i rozwj osobisty, czyli jak zyska harmoni

w yciu prywatnym i zawodowym oraz zdrowy szacunek
do siebie i innych? .................................................................. 195
Co robi, gdy asertywno nie zadziaa? ......................................... 196
Nie podje dziaania, ale chcesz wiedzie,
co robi, gdy Ci nie wyjdzie .................................................... 196
Podje dziaanie, nie wyszo, bo ja tak robi,
tylko troch inaczej ............................................................... 197
Podje dziaanie (wzorowo), nie masz rezultatw .................. 199
Dodatek B Asertywno w pracy .............................203
Asertywny pracownik ...................................................................... 206
Z kim jedziesz na imprez firmow? ......................................... 206
Jak poprosi o podwyk? ......................................................... 209
Asertywny szef ................................................................................. 214
Asertywne informacje zwrotne, czyli jak wyzwala inicjatyw,
mie wicej czasu i budowa autorytet szefa? ........................ 214
Asertywno w sprzeday i w obsudze klienta ............................... 220
Jak radzi sobie z wulgarnym i agresywnym klientem? ............. 222
Jak odmawia klientom? ........................................................... 227

Rozdzia 5.
JAK ODMAWIA BEZ POCZUCIA WINY?

Poznaj kogo, kto potrzebuje Twojej pomocy

wity spokj, niepewno, tak naturalna potrzeba bycia w porzdku,
a moe lk przed poczuciem winy nakazay Peterowi zgodzi si na
spenienie proby siedzcego obok kolegi.
NIE mam siy si z tob spiera, rb, jak chcesz odpar
w kocu, ulegajc kolejnym argumentom.
Mg poczu ulg, to w kocu nic wielkiego. NIE warto spiera
si o tak bahe rzeczy, waciwie nic mnie to NIE kosztuje, szkoda
ycia, by udowadnia sobie, kto ma racj pomyla zapewne.
OK odpar Peter. NIE wiedzia przecie, e jego ycie trwa
bdzie jeszcze tylko 4 minuty.
NIE wiedzia przecie, e ta nic NIEznaczca zgoda kosztowa
bdzie ycie 109 osb 100 pasaerw i 9 czonkw zaogi samolotu
DC-8, odbywajcego rejs 621 z Montrealu do Los Angeles, ktrego
Peter Hamilton by kapitanem.
Air Canada 621 na skutek zbyt wczesnego uruchomienia spojlerw
run na ziemi.
15 lipca 1970 roku o 8:06 ta nic NIEznaczca zgoda, chwila witego spokoju, krtkotrwaa korzy z zastosowania reguy mdry
gupiemu ustpuje, odebraa ycie 109 osobom, odebraa spokj rodzinom ofiar.
Dlaczego o tym pisz?

112

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Pisz o tym, poniewa chc, abymy przyjrzeli si czemu, co najczciej bywa kojarzone z asertywnoci umiejtnoci odmawiania.
Umiejtnoci, ktra by moe tamtego ranka 15 lipca 1970 roku moga uratowa ycie 109 osobom.
Nie chc jednak, bymy uprawiali teraz gdybologi.
Odmy wic t tragiczn histori na chwil na bok.
Zastanwmy si przez moment nad czym innym.
NIE mwmy przez chwil o konsekwencjach godzenia si na co,
na co NIE masz ochoty, o obwinianiu siebie, o Twoich nerwach
i utraconym czasie.
NIE mwmy o tym, e nic NIEznaczce 15 minut dziennie, jakie
powicasz na rzeczy, ktre NIE nale do Ciebie, w cigu roku
urasta do 8 dni pracy, a w cigu 40 lat stau przez blisko rok wykonujesz prac, za ktr nikt Ci NIE paci.
NIE mwmy o tym, jak si czujesz, godzc si na co, co kci
si z Tob.
NIE mwmy wreszcie o tym, jak mwi NIE, bo Ty doskonale
potrafisz to robi. Posiade t umiejtno w pierwszym roku swojego
ycia.
NIE mwmy o tym, bo NIE chc o tym mwi. Chc zaproponowa Ci co zgoa innego.
Chc bowiem, abymy porozmawiali o tym, jak pomaga.
Tak! Pomaga, poniewa wiem, jak wane jest dla Ciebie bycie
w porzdku, jak wane s dla Ciebie relacje midzyludzkie, jak wane
jest dla Ciebie czyste sumienie, jak wani s dla Ciebie inni ludzie,
jak wany jest wity spokj.
Wiem take, e za nic w wiecie NIE chciaby tego straci.
NIE bd Ci wic prosi, aby dzisiaj chocia sprbowa powiedzie NIE, bo NIE chc po raz kolejny przymusza Ci do czego,
co jest sprzeczne z Tob.
Poprosz Ci wic o pomoc.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Prosz Ci o pomoc, prosz o bycie w porzdku, o koleestwo, trosk, empati i kreatywno.

Jest bowiem kto potrzebujcy, kto, komu trzeba pomc, trzeba,
bo inaczej zagubi si, straci kontrol nad wasnym yciem, zacznie
obwinia siebie i ten kto bardzo potrzebuje Twojej pomocy.
Mam nadziej, e take tym razem NIE odmwisz i zechcesz
pomc jeszcze tej jednej i jedynej osobie zechcesz pomc sobie!
Tak, pomc sobie, bo wanie w ten sposb postrzegam asertywno.
Ale NIE tylko sobie, poniewa w ten sposb pomoesz te innym.
Bdziemy jednak mwi o tym, jak pomaga w sposb uczciwy
i NIEwymuszony. Pomaga z zaangaowaniem i chci, bo co to za
pomoc, kiedy jest wymuszona, co to za zaangaowanie, kiedy czujesz, e si zmuszasz, co to za uczciwo, kiedy opiera si na niedopowiedzeniach
Bdziemy mwi wic o aktywnej, prawdziwej pomocy pomocy penej oddania, zaangaowania i odpowiedzialnoci. Pomocy,
ktra pozwala innym decydowa o sobie, pomocy, ktra daleka jest
od kamstwa i faszywych przekona.
Pozwl wic, e przyjrzymy si pewnym zasadom, ktre pozwol
Ci nie wanie tak pomoc, jak chcesz nie i jakiej oczekuj od
Ciebie inni.
Ratownicy medyczni przedstawiciele jednego z najbardziej
powaanych i szanowanych zawodw na wiecie posikuj si
w swojej pracy pewn zasad, ktra wspiera rzetelne i skuteczne niesienie pomocy innym.
Mianowicie ratownik medyczny, zanim przystpi do udzielenia
pomocy, jest zobowizany do tego, by zadba o jedn rzecz wasne
bezpieczestwo.
Po co komu ratownik, ktrego podczas akcji spotyka niebezpieczestwo, razi prd, ogarnia poar albo ktry zostaje napadnity przez
przeywajc szok ofiar wypadku.

113

114

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

W imi tej zasady ratownik ma prawo odstpi od udzielenia pomocy, jeeli takowa bezporednio zagraa jego bezpieczestwu.
Chc Ci zaproponowa, aby Twoja przygoda z asertywnoci
oparta bya wanie na tej zasadzie pom sobie, zanim pomoesz
innym, pamitajc, e masz prawo odmwi, jeeli spenienie proby
godzi w Ciebie.
Zadbaj o wasny komfort, wasne bezpieczestwo, bo dopiero wtedy
moesz prawdziwie pomc innym.
Po co komu pomoc kogo, kto NIE zadba o wasne bezpieczestwo, moe przecie nawali, kiedy najbardziej bdzie potrzebny.
Po co komu pomoc kogo, kto pomaga, chocia pomc NIE chce.
Prawdziwa pomoc to czynna pomoc, tzn. pomoc, ktra NIE zagraa Tobie, NIE rani Ci, NIE wywouje poczucia wykorzystania i niesprawiedliwoci dziejw.
Pomagaj z zaangaowaniem, uczciwoci i empati, ktre s
w Tobie, a NIE z zakamanym wyrazem twarzy, uciekajcym spojrzeniem, zoci wyraan za zamknitymi drzwiami, zoci, ktra
przekada si na samopoczucie Twoich bliskich.
Tak, zakamanym. Bo godzenie si na co, na co nie masz ochoty,
dla mnie rwnoznaczne jest z kamstwem okamywaniem innych.
Skd inni maj wiedzie, jakie s Twoje potrzeby, plany i oczekiwania.
Jeste jedyn osob, ktra moe powiedzie TAK, jeste jedyn
osob, ktra moe powiedzie NIE. Godzc si na co, na co nie masz
ochoty, wiadomie wprowadzasz innych w bd.
Pozwl innym decydowa o samych sobie, pozwl samodzielnie
reagowa, przesta zakada, e wiesz lepiej od innych, co jest dla nich
dobre. Czy tego chcesz, czy NIE, NIE masz wpywu na czyje uczucia.
Twoje NIE nikogo NIE urazi, dopki ten kto nie zgodzi si na to.
W tym rozdziale uyem NIE wicej ni 30 razy tylko od
Ciebie zaley, czy jestemy nadal kolegami.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Pamitaj, e jednorazowa odmowa nie moe zniszczy prawdziwej,

trwaej relacji, oznaczaoby to bowiem, e opiera si ona tylko na
Twojej pomocy i jako taka byaby przecie bezwartociowa.
Zaley mi na Twoim bezpieczestwie, zaley mi na tym, aby mia
si i ochot pomaga innym, dlatego pozwl, e opowiem Ci pewn
histori.
Histori, ktra, mam nadziej, pomoe Ci ostatecznie pogodzi
dwie z pozoru sprzeczne ze sob potrzeby trosk o swoje granice
i trosk o innych. Potrzeby, ktrych pogodzenie pozwoli Ci pozby
si tego najwikszego hamulca asertywnoci poczucia winy.
Nie dam ci odpisa, bo nigdy si tego nie nauczysz, ale z chci
ci to wytumacz zwyk mawia pewien mody student w obliczu
bagalnych prb swoich kolegw niekoniecznie przygotowanych
do zaj.
Broni w ten sposb siebie, broni wasnych wartoci, wykazywa
te trosk o innych. Prawdziw.
Zachowywa rwnowag. Rwnowag, ktra jest podstaw asertywnoci. Jeden z najwikszych autorytetw moralnych w historii
polskiego narodu, czowiek, ktry pomg zmieni oblicze ziemi
tej ziemi Karol Wojtya, papie Polak, Jan Pawe II.
Bdc studentem, nie wiedzia zapewne, e to asertywno, ale
wiedzia zapewne, e tak jak inni maj prawo prosi o pomoc, tak
on ma prawo proponowa pomoc.
Wiedzia, e pomoc jest procesem czynnym, ulego za kamstwem.

Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia relacji?

Czy wiesz, e Bugarzy, kiedy mwi nie, kiwaj gow na tak?
Jak gosi ludowa legenda, zwyczaj ten powsta w czasie panowania
Turkw w Bugarii, kiedy miejscowa ludno musiaa zmaga si
z problemem przymusowej islamizacji.

115

116

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Procedura islamizacji bya nad wyraz uproszczona.

Turecki onierz przykada n do garda Bogu ducha winnego
Bugara i pyta: Przejdziesz na islam?.
Ruch gowy na nie podcina gardo, wic Bugarzy zaczli
mwi nie kiwajc gow na tak.
Pisz o tym, poniewa ta bugarska legenda przypomina mi sposb,
w jaki cz ludzi odmawia innym wykonania niewygodnych rzeczy,
posikujc si strategi, ktr nazywam take strategi ciotki z omy
Wiesz, bardzo chtnie, ale nie mog, bo przyjechaa do mnie
ciotka z omy (podczas gdy ciotka suy jako zgrabna ciema).
Nie mog zosta po godzinach w pracy, bo mam ju umwion
wizyt u lekarza.
Wybacz, ale nie mog z tob rozmawia, bo wanie wychodz,
jestem umwiony.
Yyyyy, wiesz, nie bardzo mog... Yyyyy ten tego... Przychodzi
hydraulik....
Nie mog ci pomc, nie poycz ci pienidzy, bo sam nie mam
Wiesz, jak teraz jest.
To bardzo ciekawe zjawisko na pierwszy rzut oka skuteczne, bo
osoba, ktra Ci prosi, zazwyczaj odpuszcza sobie.
Na pierwszy rzut oka nie masz nawet problemu z odmawianiem.
Na pierwszy.
Poniewa, podobnie jak w przypadku bugarskich chopw, to Ty,
zyskujc, tracisz.
Ja wiem, e to bywa skuteczne, ja wiem, e zazwyczaj proszcy
odpuszcza sobie, ja wiem, e to ju nawyk, lecz jest w tym wszystkim
kilka maych ale.
Nie zrozum mnie le, nie chc pisa o moralno-etycznych aspektach kamstwa.
Nie znam bowiem osoby, ktra przynajmniej raz w yciu nie
skamaaby. Nie czuj si uprawniony do ocen moralnych.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Nie o to mi chodzi. Waniejsze s konsekwencje. Raz, e prawda

moe wyj na jaw. Dwa, e kamstwo to negatywne emocje dla Ciebie.
Nie dowiadczasz moe poczucia winy, odczuwasz za to przypieszone ttno, pustk w gowie, nie wiesz, co zrobi z oczami, Twj organizm jest pobudzony, czujesz, e zaczynasz mwi szybciej, by moe
nawet czujesz si gorszy, tumaczc si przed drugim czowiekiem.
To jednak nie wszystko.
Wane s take konsekwencje takiej odmowy w wietle uczenia
innych, jak chcemy by traktowani, w wietle nadrzdnej zasady asertywnoci podejmowania samodzielnych decyzji.
Nie mog to informacja o naszej podatnoci na zewntrzny
wpyw bardzo daleka od samodzielnej decyzji.
Nie mog to przecie wskazanie zewntrznego problemu, ktry
uniemoliwia spenienie proby.
Nie mog to take niewiadome zaproszenie do negocjacji.
Bardzo niebezpieczne. Poniewa kto moe zaproponowa Ci pomoc
w rozwizaniu zewntrznego problemu, a ta wywoa w Tobie zobowizanie np. do spenienia proby (no bo przecie kto chcia Ci
pomc).
Twoje bugarskie nie (czyli: nie mog, hydraulik, ciotka z omy,
sam nie mam pienidzy) to wreszcie przyzwolenie na dalsze proby
taka odmowa uczy bowiem innych, e nie ma sprawy.
Bugarzy, kiwajc na tak, moe zachowywali ycie, jednak przekazujc bdny komunikat, sprawiali wraenie, e robi to z niekaman ochot, przez co wikali si w bdne koo dalszych niewygodnych i bolesnych da.
W sumie trudno im si dziwi.
Mam jednak nadziej, e Twoje dzisiejsze dylematy maj mniejszy
kaliber.
Na szczcie Ty masz moliwo nauczy innych, jak chcesz by
traktowany, nie czujc przy tym zaenowania ani poczucia winy, a jednoczenie dbajc o trwao relacji.

117

118

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jeeli take do Ciebie przyjeda czasami ciotka z omy lub

czujesz n na gardle w obliczu krzywdzcych Ci prb, oto najprostsza procedura, dziki ktrej bdziesz w stanie budowa naprawd
satysfakcjonujce relacje, uczc innych, jak naley Ci traktowa, oraz
unikniesz tej dobrze Ci znanej zgagi, gdy godzisz si na co, na co
nie masz ochoty.
Nie

To pierwszy krok. Prosz, nie myl go z yyyyy, ten teges no nie

bardzo, bo moe to bywa skuteczne, ale brakuje tu Twojej samodzielnej decyzji.
Jeeli jest Ci przykro lub odmowa jest dla Ciebie trudna, powiedz,
co czujesz.
Powiedz: przykro mi, bo to nie usprawiedliwianie si ani tumaczenie, to sposb na autentyczno, Twoja ludzka twarz. Ma prawo
by Ci przykro.
Powiedz to zwaszcza wtedy, gdy chcesz pomc, ale po prostu nie
moesz. Asertywno to przecie pomoc czynna. To bardzo dalekie
od poczucia winy.
Obszar odmowy

Kolejnym krokiem jest precyzyjne wskazanie przez Ciebie obszaru

Twojej odmowy.
Pamitasz metod audiodeskrypcji z rozdziau 4.?
Warto posuy si ni po raz kolejny. Opisz wic obszar odmowy w sposb konkretny, widoczny, obiektywny i policzalny.
Im bardziej obszar odmowy bdzie precyzyjny, tym atwiej bdzie
go przyj Twojemu rozmwcy.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Przekae mu bowiem komunikat, e nie odrzucasz jego jako osoby,

nie chcesz jedynie zrealizowa jego proby, jego pomysu na pomoc.
Zwr uwag na ponisze przykady:

Nie zostan po godzinach w pracy zamiast: Nie dam sob

manipulowa.
Nie poycz ci pienidzy zamiast: Nie jestem kas
zapomogowo-poyczkow.
Nie popr twojego pomysu zamiast: Nie bd uczestniczy
w machlojkach.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad zamiast:
Nie udawajmy kochajcej si rodzinki.

Precyzyjne opisanie obszaru odmowy przyniesie Ci korzyci, nawet

gdy masz do czynienia z ewidentn manipulacj lub kolejn z rzdu
prob o pomoc, ktra zakada, e jak zwykle co zrobisz za kogo.
Pozwoli Ci bowiem ostudzi emocje, pozwoli Ci bowiem skupi si
na bezspornych faktach.
Teraniejszo jest bezdyskusyjna. Odwoanie do teraniejszej proby wzmocni skuteczno Twojej decyzji. Unikniesz bowiem pyta typu:
Dobra, dobra, powiedz mi, kiedy musiae co robi za mnie?.
Uzasadnienie

Kolejny krok Twojej odmowy to krtkie, prawdziwe uzasadnienie

Twojej decyzji.
Psychologowie spoeczni dowiedli, e obecno uzasadnienia
wzmacnia skuteczno komunikatu o blisko 30% (nawet wwczas,
gdy jest ono nielogiczne w synnym eksperymencie Elli Langer
studenci czekajcy w kolejce do ksero podobnie chtnie wpuszczali
bez kolejki osob, ktra prosia o przepuszczenie, mwic, e bardzo
si pieszy, jak i wtedy, gdy prob sw podpieraa uzasadnieniem
bo musz zrobi ksero).

119

120

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Wykorzystaj wic uzasadnienie, aby wzmocni swj przekaz.

Pamitaj jednak, e uzasadnienie nie jest argumentem, poniewa
odmowa to nie proba, odmowa nie jest przekonywaniem. Odmowa
jest decyzj (Postanowiem zamiast: Zrozum mnie, prosz).
Prawdziwe uzasadnienie jest wyrazem Twojej decyzyjnoci uczy
innych, e to Ty podejmujesz decyzje.
Prawdziwe uzasadnienie pozwoli Ci zachowa wewntrzny spokj.
Sawetne czuj si gorszy od innych jedno z najczstszych
ograniczajcych ludzi przekona wynika na og z nadmiernej potrzeby tumaczenia si lub posikowania si kamstwem.
Prosz, pamitaj take, e uzasadnienie nie jest konieczne. Pamitaj, e masz prawo nie zdradza motyww swoich decyzji, jeeli
nie masz na to ochoty.
Mimo wszystko zachcam Ci do tego. Uzasadnienie to wyraz szacunku wobec innych. Od dziecka lubimy przecie wiedzie dlaczego.
Uzasadnienie to motyw Twojej decyzji i jako taki moe by oglny
lub odwoywa si do Twoich uczu.
Pozwl, e wrcimy do naszych przykadw.

Nie zostan po godzinach w pracy, poniewa mam inne plany.

Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie lubi tego robi /
poniewa nie oddajesz ich w terminie.
Nie popr twojego pomysu, poniewa byoby to dla mnie
bardzo kopotliwe.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad, poniewa
mamy inne plany.

Mamy inne plany?

Ju sysz Twoje pytanie.
A co, jeeli kto spyta mnie: A jakie to plany?. Przecie zaraz
usysz o lekcewacym stosunku do pracy, o tym, e nie mona na
mnie liczy, bo nie chc spotka si z matk, ojcem, teciow czy
szwagrem.
Bardzo dobre pytanie. Pozwl, e powicimy mu zatem chwil.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Oczywicie usyszysz. Usyszysz, jeeli na nie odpowiesz.

Jeeli jednak wykonae wiczenia w rozdziale 4., wiesz ju, jak
sobie radzi.
Pamitaj, e nie musisz odpowiada na pytania, to wcale nie jest
nieuprzejme. Ty rwnie masz prawo oczekiwa uprzejmoci wobec
siebie i niezadawania Ci krpujcych Ci pyta. Take tutaj obowizuje zasada masz prawo zachowa milczenie, bo wszystko, co powiesz, moe zosta uyte przeciwko tobie.
Bardzo lubi okrelenie mam inne plany, wic pozwl, e odpowiem na kolejne pytanie: No dobrze, ale jak mi si po prostu nie
chce i nie mam nic w planach, chc po prostu posiedzie w domu,
w kapciach przed telewizorem, czy to nie bdzie kamstwo?.
Wedug mnie nie. Odpoczynek czy potrzeb prywatnoci postrzegam bowiem take jako czynno zaplanowan. W szkole, na uczelni,
w pracy spdzamy znaczn cz naszego ycia. Aby mie energi
do dziaania, musimy take wypoczywa, czyli zaplanowa, e nie
robimy nic, podj tak decyzj.
Jedna z uczestniczek mojego szkolenia zwyka odpowiada zapraszajcej j na obiad teciowej, e nie przyjedzie, bo ma dzie wewntrzny, mylc o kapciach, papilotach i telewizorze.
A Tobie co podpowiada Twoja kreatywno?
Podtrzymanie kontaktu czynna pomoc

To prawdopodobnie najwaniejszy krok asertywnej odmowy.

Pozwoli Ci on zrealizowa pozytywn intencj, ktra dotychczas moga krpowa Ci rce ch bycia pomocnym, ch bycia
w porzdku wobec innych, intencj, ktra nieraz sprawiaa, e godzie si na co, na co nie miae ochoty, bo tak byo lepiej.
Ten krok pomoe Ci czu si osob pomocn, uwolni Ci od
wyrzutw sumienia i poczucia winy, pomoe Ci okaza trosk wobec
innych, pomoe Ci zadba o trwao relacji.

121

122

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Trzy pierwsze kroki byy bowiem trosk o Ciebie. Trosk o wasne

bezpieczestwo.
Dopiero teraz moesz pomaga aktywnie, dopiero teraz moesz
pomaga skutecznie.
Czas wic na aktywn pomoc.
Pomoc wynikajc z Twojej potrzeby, Twojego zaangaowania,
a nie zobowizania czy lku przed win.
Jak wic to zrobi? Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia
relacji?
Pamitaj po prostu, e tak jak inni maj prawo prosi, Ty masz
prawo proponowa.
Co to oznacza?
O ile prawidowo wykonae trzy pierwsze kroki, z pewnoci zauwaye, e gwnym przesaniem asertywnej odmowy nie jest odrzucenie rozmwcy, tylko niewyraenie zgody na realizacj jego pomysu
na pomoc z Twojej strony.
O ile wic zaley Ci na relacji, zaproponuj po prostu wasny pomys
realizacji oczekiwanej od Ciebie pomocy.
Powrmy wic do naszych przykadw.

Nie zostan po godzinach w pracy, poniewa mam inne

plany, ale mog wykona zadania, o ktre mnie prosisz,
np. w poniedziaek, jestem wtedy mniej obciony.
Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie lubi tego robi /
poniewa nie oddajesz ich w terminie, ale by moe jestem
w stanie ci pomc w inny sposb.
Nie popr twojego pomysu, poniewa byoby to dla mnie bardzo
kopotliwe, ale jeeli zgodziby si wprowadzi zaproponowane
przeze mnie poprawki, to moesz na mnie liczy.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad, poniewa mamy
inne plany, zdzwomy si w przyszym tygodniu i pomylimy,
co moemy razem zrobi.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Zwr uwag na ostatni przykad.

Podtrzymanie kontaktu nie musi oznacza wcale zobowizania do
jakiegokolwiek dziaania, wystarczy zapewnienie o chci podtrzymywania relacji. To bardzo wiele. Oznacza to przecie, e inni s dla Ciebie wani. Tobie pozostawia za furtk.
wiczenie Asertywna odmowa

Zamie ponisze przykady odmowy nieasertywnej na odmow asertywn. Pamitaj o precyzyjnym okreleniu obszaru odmowy, krtkim
i prawdziwym uzasadnieniu oraz zaoferowaniu aktywnej pomocy.
Sytuacja

Odmowa
nieasertywna

Znajomy prosi Ci o poyczenie

300 z. Ty jednak nie masz
w zwyczaju poycza pienidzy.

Bardzo chtnie,
ale sam nie
mam.

Szef w pracy prosi Ci o wykonanie

Mam strasznie
dodatkowego zadania niewchodzcego duo pracy,
w zakres Twoich obowizkw.
moe poprosisz
kogo innego.
Znajomy chce skorzysta z Twojej
pomocy zwizanej z wykonywanym
przez Ciebie zawodem (naprawy
komputera, wypenienia PIT-u,
napisania CV). Ty jednak jeste
po prostu zmczony.

Sam nie jestem

w tym za dobry.

Kolega z pracy prosi Ci o pomoc

w wykonaniu jego pracy (np. raportu
kwartalnego), poniewa bardzo
sobie ceni Twoje spostrzeenia.
W praktyce wiesz dobrze, i bdziesz
musia wykona raport jak zwykle
za niego.

Mam strasznie
duo pracy,
poza tym nie
jestem w tym
dobry. Sam
popeniam
bdy.

Dzwoni do Ciebie znajomy i informuje

Ci, e bdzie u Ciebie za 15 minut.
Ty nie masz ochoty na niczyj wizyt.

No przykro mi,
ale wanie
wychodz.

Odmowa
asertywna

123

124

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jak radzi sobie z nachalnymi ludmi?

W trakcie mojego pierwszego treningu asertywnoci braem udzia
w scence, w ktrej moim zadaniem byo odmwi koledze poyczenia
pienidzy.
Bya to sytuacja nad wyraz prawdziwa, poniewa w tamtym okresie miaem z tym duy problem i nie brakowao mi kolegw, ktrzy
traktowali mnie jak kas zapomogowo-poyczkow z bardzo atrakcyjnym oprocentowaniem 0% w skali wiecznoci.
Pocztek by atwy: Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie oddajesz mi w terminie.
Za chwil czekao mnie jednak prawdziwe wyzwanie.
Ja wiem, ale tym razem to wyjtkowa sytuacja, tylko na ciebie mog
liczy, nie poradz sobie, jak mi nie pomoesz, ej, no nie bd taki,
przysigam, tym razem oddam w terminie, a tak w ogle to ostatni raz,
koledze nie pomoesz?
Byem konsekwentny, usilnie staraem si znale kontrargumenty,
jednak szybko zauwayem, e kade moje sowo potguje nachalno
argumentw mojego kolegi, a ja zaczynam si gubi.
Nie wiedziaem, dlaczego tak si dzieje, nie wiedziaem take, e
popeniam bd.
Powiedzmy to sobie szczerze. Opisana wyej procedura asertywnej
odmowy nie zawsze bdzie skuteczna. Nie zawsze spotkasz ludzi,
ktrzy zrozumiej Ci za pierwszym razem.
Spotkasz zapewne ludzi, ktrzy bd Ci za wszelk cen prbowali przekona, czasami bd nawet bardzo nachalni, posikujc si
mniej lub bardziej emocjonalnymi chwytami.
Warto wic, by w podobnych sytuacjach wiedzia, jak sobie radzi.
Narzdziem, ktre pozwoli Ci radzi sobie z podobnymi sytuacjami,
jest powszechnie znana technika zdartej pyty, ktr wwczas zaproponowa mi trener prowadzcy szkolenie.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Technika zdartej pyty polega na kilkakrotnym powtrzeniu odmowy, jednak w zastosowaniu tej metody czai si kilka niebezpieczestw. Dlatego pozwl, e przyjrzymy jej si znacznie szerzej.
Z dowiadczenia wiem, e wiele osb w obliczu nachalnych prb
zaczyna si irytowa, za kadym kolejnym razem starajc si intensywniej zaznaczy swoje stanowisko, tracc przy tym nerwy, dajc si
ponie emocjom lub dla witego spokoju po prostu przystaje na
co, na co nie ma ochoty.
Powd emocjonalnej reakcji (Guchy jeste czy co?), powd
zniecierpliwienia (Ile razy mam mwi NIE?) przy wielokrotnym
powtarzaniu odmowy jest jednak prosty.
Wynika z bdu, jaki ja take popeniem.
Bd ten polega na oczekiwaniu zakoczenia trudnej dla nas sytuacji przez kogo innego, wynika z oczekiwania podjcia decyzji za nas,
wynika bowiem z oczekiwania zrozumienia nas.
Odmowa by moe skutkuje, pozostaje jednak niesmak, by moe
pada kilka sw za duo.
Aby wic zapewni Ci maksymalny komfort uytkowania techniki
zdartej pyty, aby zapewni Ci komfort w obliczu nachalnych prb,
pozwl, e przyjrzymy si istocie tej metody, odwoujc si do jej metaforycznego zakresu, tzn. tego, jak dziaa zdarta pyta.
Najwygodniej bdzie zilustrowa mechanizm zdartej pyty za pomoc muzyki.
Nigdy nie pamitam hitw lata, posu si wic przykadem
utworu, o ktrym byo gono take przez skrajnie szokujc krtkowzroczno specw od marketingu pewnej firmy, ktra wypucia
na rynek cmentarne znicze z pozytywk: Wsta, powiedz: nie jestem sam.
Adapter odtwarzajcy zdart pyt za kadym razem odtwarza identyczny dwik.
Nie powie spie mioci, nie powie spie mioci, nie powie spie
mioci brzmi wic za kadym razem identycznie, dwiki nie s

125

126

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

goniejsze ani cichsze, dusze ani krtsze, a my dziki temu mamy

szans usysze przesanie Michaa Winiewskiego raz jeszcze.
Dlaczego o tym pisz?
Pisz o tym, poniewa istot skutecznoci techniki zdartej pyty,
a zarazem jej najczciej ignorowanym elementem, s jej waciwoci
dwikowe.
Odmowa w obliczu natarczywej proby powinna wic za kadym
razem brzmie identycznie: winna by wypowiedziana identycznym
tonem i z identyczn tonacj. Powinna te zawiera pauzy.
Twj ton, Twoja intonacja oraz pauzy s niczym innym jak wyrazem Twojej decyzji, nie musisz przecie nikogo przekonywa, nikt nie
musi niczego rozumie ani na nic wyraa zgody. Nie musisz si
take irytowa, poniewa Ty tylko przekazujesz informacj o podjtej
ju decyzji.
Powtrzenie pozwala Ci opanowa emocje, a drugiej stronie pozwala zrozumie, e decyzja jest nieodwoalna. To niewtpliwa korzy
dla Ciebie. Dbasz w ten sposb o swj spokj.
Zapytasz zapewne, ile razy powiniene powtrzy swoj odmow.
Ilo zaley od Ciebie, moesz powtrzy j 2 4 razy, jednak
znacznie waniejsza od iloci jest wiadomo, e to do Ciebie naley
ostatnie sowo.
2 4 razy pozwol Twojemu rozmwcy usysze Twj przekaz,
jeeli wczeniej go nie zrozumia.
Jeeli jednak nie rozumie go dalej, to problem nie naley ju do
Ciebie.
Zrobie wszystko, co moge. Jeeli to nie skutkuje, zmie temat,
zakocz niewygodn dla Ciebie rozmow albo wyra swoje emocje
w obliczu nachalnych prb.
Podejmij decyzj, a zyskasz spokj.
Moe zyskasz miano spa mioci szczliwie jednak nikt nie
wie, co to waciwie znaczy.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro

Koczc rozwaania na temat asertywnej odmowy, warto zwrci
uwag take na sposb radzenia sobie z wyjtkowo nachalnymi ludmi,
z tzw. zawodowymi proszcymi kolegami w pracy po 63 razy
dziennie proszcymi Ci o zszywacz, dziurkacz, kartk, dugopis,
samozwaczymi parkingowymi obiecujcymi przypilnowa Twojego
samochodu, zbierajcymi na lekarstwa lub szklank chleba, ktrych
moesz spotka np. na dworcach kolejowych w caej Polsce, osobami
myjcymi szyby na skrzyowaniach. Wszystkimi ludmi, ktrzy nie
rozumiej zwykego NIE i ktrzy, spotykajc si z Twoj decyzj, zaczynaj Ci atakowa.
Musz Ci jednak ostrzec. Metoda, ktr chc Ci zaproponowa,
jest jak prawdziwy kebab naprawd ostra, a na dodatek w cienkim
ciecie, nie zawiera bowiem nic, co mogoby zneutralizowa jej smak.
Proponuj Ci j jako sposb radzenia sobie w sytuacjach krytycznych, gdy wszystkie inne metody zadbania o swoje terytorium oka
si nieskuteczne lub po prostu nie bdziesz widzia sensu ani potrzeby
ich wykorzystania.
Pamitaj jednak, e jej zastosowanie zawsze piecze. Uywaj jej wic
w ostatecznoci jako samoobrony.
Pamitaj o tym, by serwowa j tylko wobec osb, z ktrymi nie zamierzasz tworzy relacji, a ktrych natarczywo prb godzi w Ciebie,
kci si z Twoimi wartociami, uderza w Twoje poczucie przyzwoitoci.
Pamitaj take, e ocena potrzeby jej wykorzystania zaley tylko
od Ciebie.
Ju za chwil podam Ci przepis. Jednak pozwl, e najpierw dam
Ci pewien przykad.
Nie wiem jak Ty, ale ja mam tak zasad, e nie pomagam finansowo ludziom zbierajcym na ulicy. Jestem przekonany, e w ten sposb potguj ich wyuczon bezradno. Zazwyczaj mwi NIE. I to
wystarcza.

127

128

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jednak czasami musz posuy si asertywn odmow w cienkim

ciecie na ostro, poniewa zachowanie mojego rozmwcy wywouje
we mnie nie tylko zdziwienie, ale take sprzeciw.
Wracaem kiedy z rannych zakupw, gdy chwiejnym krokiem
podszed do mnie znany z widzenia w obrbie sklepu miejscowy
ssiad.
Kierowniku, ssiedzie, jest taka proba, na lekarstwo mi brakuje,
kierownik dorzuci do wina, w pitek dostaj rent, oddam. Nie wiem,
co mnie przekonao, bo na alkohol nie daj by moe szczero, by
moe zapewnienie zwrotu zgodziem si. Miaem pod rk 2 z,
wic wspomogem zakup lekarstwa, w duchu liczc si z tym, e
zwrotu nie bdzie.
Po tygodniu, kiedy znw wracaem z zakupw, pod tym samym
sklepem podszed do mnie ssiad.
Kierowniku, ssiedzie, ja kierownikowi jestem winny 2 z.
Wyobra sobie moje zdziwienie. Piknie. Peen szacunek. Miaem
zajte rce, nie chciao mi si siga do portfela, a i gest mnie uj,
powiedziaem wic: Na zdrowie, ssiedzie, na wieczne nieoddanie, majc nadziej na odwzajemnienie szacunku.
Usyszaem jednak: Kierowniku, to poycz jeszcze 2 razem
bdzie 4.
Przy caym moim uwielbieniu asertywnoci nie wyobraam sobie
mojej odpowiedzi w stylu: Nie, nie dam panu 2 z, poniewa ju
w zeszym tygodniu poyczy pan ode mnie 2 z, a tak na marginesie
jestem przeciw prowadzeniu dziaalnoci gospodarczej bez odprowadzania nalenych podatkw, a w ten sposb postrzegam paskie
dziaania w obrbie sklepu, ale jeeli askawy pan sobie yczy, by
moe mog panu pomc w inny sposb. Oferuj pomoc przy rejestracji dziaalnoci gospodarczej.
W ruch posza asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro.
Strategia jest bardzo prosta. Prosta jak kebab. Zawiera dwa
skadniki.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Oto przepis dla Ciebie.

Skadnik 1. Nie to raptem ciasto, krtka, szybka decyzja.
Wyrazistoci strategii nadaje skadnik drugi sos. Bardzo ostry.
Skadnik 2. I pomyl dlaczego nie.
Zwr uwag na istot drugiego skadnika, ktry stanowi przeniesienie odpowiedzialnoci za Twoj odmow na drug stron.
Technik t znam z ksiki Strategia ostra jak pepperoni Jensa
Weidnera (Onepress, 2007) i poradziem wykorzysta t metod
jednej mojej znajomej, ktra miaa w pracy problem z notorycznie
proszcym o drobne rzeczy koleg zszywacz, dziurkacz, pinezki,
kartki, post-itki itp. stanowiy dla niego bowiem sens ycia.
Niby nic, ale ile razy dziennie mona sysze: Kasiu, czy moesz mi
poda zszywacz, Kasiu to, Kasiu tamto.
Dotychczasowe podawanie, dotychczasowa ulego ustpiy miejsca: Nie, i pomyl dlaczego nie. Ale to by dopiero pocztek.
Z relacji Kaki wiem, e znajomy nie tylko odpuci, ale przez kilka
chwil gowi si, dlaczego tak si stao.
Nie podaa mi zszywacza, bo wczoraj, kiedy szedem na obiad,
nie zaproponowaem ci wsplnego wyjcia? brzmiao pytanie.
Nie padaa odpowied.
A moe dlatego, e w zeszym tygodniu skrytykowaem twj
pomys?. Nie brzmiaa odpowied, a z kad kolejn problem coraz mniej nalea do Kaki. Dobre, prawda?
Na zakoczenie mam do Ciebie prob.
Nie stosuj tej metody wobec swoich bliskich, wobec osb, na
ktrych Ci zaley, nie stosuj jej wobec swojego szefa
Nie powiem Ci dlaczego.
Powiem Ci NIE, i pomyl dlaczego NIE.

129

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Rozdzia 3. Pewno siebie, czyli jak zyska zdrowy

szacunek do siebie i innych? .................... 57
Jak zyska pewno siebie? ............................................................... 59
Co Ci da wiadomo wasnych zalet? .............................................. 64
Jak z yczliwoci wobec siebie postrzega wasne wady? ................ 68
O wstydzie, kompleksach i o tym, czy wada moe by zalet,
czyli nie jeste naiwny, jeste ...................................................... 73
Rozdzia 4. Jak wyraa uczucia
i zapobiega konfliktom? ......................... 81
O czym warto pamita,
by Twoje emocje pracoway na Twoj korzy? ............................. 81
Jak nauczy innych, jak maj Ci traktowa? ................................... 88
Czuj ........................................................................................... 88
Kiedy Ty ...................................................................................... 91
Oczekuj ..................................................................................... 94
Jeeli tego nie zrobisz, bd zmuszony ................................. 102
Dziaanie ................................................................................... 104
Komunikat JA procedura rozszerzona ................................. 104
Kiedy nie warto by asertywnym, czyli zanim powiesz ............... 105
Lista kontrolna asertywnoci ........................................................... 109
Rozdzia 5. Jak odmawia bez poczucia winy? ............111
Poznaj kogo, kto potrzebuje Twojej pomocy ................................ 111
Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia relacji? ....................... 115
Nie ............................................................................................. 118
Obszar odmowy ........................................................................ 118
Uzasadnienie ............................................................................. 119
Podtrzymanie kontaktu czynna pomoc ................................ 121
Jak radzi sobie z nachalnymi ludmi? ........................................... 124
Asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro .............................. 127
Rozdzia 6. Jak radzi sobie z opiniami innych? ..........131
Jak radzi sobie z krytyk? .............................................................. 133
Ocena formalna ......................................................................... 134
Ocena merytoryczna i decyzja ................................................... 136

Spis treci

Jak nie da si wcign do gry? ..................................................... 139

Wyraenie emocji ...................................................................... 142
Powtrzenie zdania rozmwcy .................................................. 142
Proba o uzasadnienie ............................................................... 143
Jako czowiek uczciwy na pewno mnie zrozumiesz ............... 144
Niezbdnik na imprezach rodzinnych,
czyli jak radzi sobie z dobrymi radami? ...................................... 147
Rozdzia 7. Jak wyraa uczucia pozytywne
i przyjmowa komplementy? ...................151
Dlaczego warto wyraa uczucia pozytywne? ................................. 151
Jak budowa lepsze relacje,
jak wyraa uczucia i emocje pozytywne? .................................... 153
Jak przyjmowa komplementy, nie doszukujc si drugiego dna? .... 157
Rozdzia 8. Jak zadba o swoje prawa
z szacunkiem do siebie i innych? ..............163
Poznaj swoje prawa ......................................................................... 163
Upomnij si o swoje, czyli jak respektowa swoje prawa? .............. 166
Rozpoznanie .............................................................................. 168
Przygotowanie ........................................................................... 168
Dziaanie ................................................................................... 170
Masz prawo prosi .......................................................................... 171
Asertywna proba ...................................................................... 173
Teraz Twoja kolej ................................................179
Dodatek A FAQ ..................................................181
Czy uda mi si zmieni? .................................................................. 181
Kiedy nastpi zmiana? .................................................................... 184
Czy asertywno nie sprawi, e przestan by sob? ...................... 185
Czy moje otoczenie nie odsunie si ode mnie? .............................. 187
Jak by asertywnym wobec bliskich? ............................................... 188
Jak odmawia dzieciom? ................................................................. 191
Przeprasza czy nie przeprasza? .................................................... 193
Gdzie mog si tego nauczy? ........................................................ 194

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Asertywno i rozwj osobisty, czyli jak zyska harmoni

w yciu prywatnym i zawodowym oraz zdrowy szacunek
do siebie i innych? .................................................................. 195
Co robi, gdy asertywno nie zadziaa? ......................................... 196
Nie podje dziaania, ale chcesz wiedzie,
co robi, gdy Ci nie wyjdzie .................................................... 196
Podje dziaanie, nie wyszo, bo ja tak robi,
tylko troch inaczej ............................................................... 197
Podje dziaanie (wzorowo), nie masz rezultatw .................. 199
Dodatek B Asertywno w pracy .............................203
Asertywny pracownik ...................................................................... 206
Z kim jedziesz na imprez firmow? ......................................... 206
Jak poprosi o podwyk? ......................................................... 209
Asertywny szef ................................................................................. 214
Asertywne informacje zwrotne, czyli jak wyzwala inicjatyw,
mie wicej czasu i budowa autorytet szefa? ........................ 214
Asertywno w sprzeday i w obsudze klienta ............................... 220
Jak radzi sobie z wulgarnym i agresywnym klientem? ............. 222
Jak odmawia klientom? ........................................................... 227

Rozdzia 5.
JAK ODMAWIA BEZ POCZUCIA WINY?

Poznaj kogo, kto potrzebuje Twojej pomocy

wity spokj, niepewno, tak naturalna potrzeba bycia w porzdku,
a moe lk przed poczuciem winy nakazay Peterowi zgodzi si na
spenienie proby siedzcego obok kolegi.
NIE mam siy si z tob spiera, rb, jak chcesz odpar
w kocu, ulegajc kolejnym argumentom.
Mg poczu ulg, to w kocu nic wielkiego. NIE warto spiera
si o tak bahe rzeczy, waciwie nic mnie to NIE kosztuje, szkoda
ycia, by udowadnia sobie, kto ma racj pomyla zapewne.
OK odpar Peter. NIE wiedzia przecie, e jego ycie trwa
bdzie jeszcze tylko 4 minuty.
NIE wiedzia przecie, e ta nic NIEznaczca zgoda kosztowa
bdzie ycie 109 osb 100 pasaerw i 9 czonkw zaogi samolotu
DC-8, odbywajcego rejs 621 z Montrealu do Los Angeles, ktrego
Peter Hamilton by kapitanem.
Air Canada 621 na skutek zbyt wczesnego uruchomienia spojlerw
run na ziemi.
15 lipca 1970 roku o 8:06 ta nic NIEznaczca zgoda, chwila witego spokoju, krtkotrwaa korzy z zastosowania reguy mdry
gupiemu ustpuje, odebraa ycie 109 osobom, odebraa spokj rodzinom ofiar.
Dlaczego o tym pisz?

112

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Pisz o tym, poniewa chc, abymy przyjrzeli si czemu, co najczciej bywa kojarzone z asertywnoci umiejtnoci odmawiania.
Umiejtnoci, ktra by moe tamtego ranka 15 lipca 1970 roku moga uratowa ycie 109 osobom.
Nie chc jednak, bymy uprawiali teraz gdybologi.
Odmy wic t tragiczn histori na chwil na bok.
Zastanwmy si przez moment nad czym innym.
NIE mwmy przez chwil o konsekwencjach godzenia si na co,
na co NIE masz ochoty, o obwinianiu siebie, o Twoich nerwach
i utraconym czasie.
NIE mwmy o tym, e nic NIEznaczce 15 minut dziennie, jakie
powicasz na rzeczy, ktre NIE nale do Ciebie, w cigu roku
urasta do 8 dni pracy, a w cigu 40 lat stau przez blisko rok wykonujesz prac, za ktr nikt Ci NIE paci.
NIE mwmy o tym, jak si czujesz, godzc si na co, co kci
si z Tob.
NIE mwmy wreszcie o tym, jak mwi NIE, bo Ty doskonale
potrafisz to robi. Posiade t umiejtno w pierwszym roku swojego
ycia.
NIE mwmy o tym, bo NIE chc o tym mwi. Chc zaproponowa Ci co zgoa innego.
Chc bowiem, abymy porozmawiali o tym, jak pomaga.
Tak! Pomaga, poniewa wiem, jak wane jest dla Ciebie bycie
w porzdku, jak wane s dla Ciebie relacje midzyludzkie, jak wane
jest dla Ciebie czyste sumienie, jak wani s dla Ciebie inni ludzie,
jak wany jest wity spokj.
Wiem take, e za nic w wiecie NIE chciaby tego straci.
NIE bd Ci wic prosi, aby dzisiaj chocia sprbowa powiedzie NIE, bo NIE chc po raz kolejny przymusza Ci do czego,
co jest sprzeczne z Tob.
Poprosz Ci wic o pomoc.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Prosz Ci o pomoc, prosz o bycie w porzdku, o koleestwo, trosk, empati i kreatywno.

Jest bowiem kto potrzebujcy, kto, komu trzeba pomc, trzeba,
bo inaczej zagubi si, straci kontrol nad wasnym yciem, zacznie
obwinia siebie i ten kto bardzo potrzebuje Twojej pomocy.
Mam nadziej, e take tym razem NIE odmwisz i zechcesz
pomc jeszcze tej jednej i jedynej osobie zechcesz pomc sobie!
Tak, pomc sobie, bo wanie w ten sposb postrzegam asertywno.
Ale NIE tylko sobie, poniewa w ten sposb pomoesz te innym.
Bdziemy jednak mwi o tym, jak pomaga w sposb uczciwy
i NIEwymuszony. Pomaga z zaangaowaniem i chci, bo co to za
pomoc, kiedy jest wymuszona, co to za zaangaowanie, kiedy czujesz, e si zmuszasz, co to za uczciwo, kiedy opiera si na niedopowiedzeniach
Bdziemy mwi wic o aktywnej, prawdziwej pomocy pomocy penej oddania, zaangaowania i odpowiedzialnoci. Pomocy,
ktra pozwala innym decydowa o sobie, pomocy, ktra daleka jest
od kamstwa i faszywych przekona.
Pozwl wic, e przyjrzymy si pewnym zasadom, ktre pozwol
Ci nie wanie tak pomoc, jak chcesz nie i jakiej oczekuj od
Ciebie inni.
Ratownicy medyczni przedstawiciele jednego z najbardziej
powaanych i szanowanych zawodw na wiecie posikuj si
w swojej pracy pewn zasad, ktra wspiera rzetelne i skuteczne niesienie pomocy innym.
Mianowicie ratownik medyczny, zanim przystpi do udzielenia
pomocy, jest zobowizany do tego, by zadba o jedn rzecz wasne
bezpieczestwo.
Po co komu ratownik, ktrego podczas akcji spotyka niebezpieczestwo, razi prd, ogarnia poar albo ktry zostaje napadnity przez
przeywajc szok ofiar wypadku.

113

114

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

W imi tej zasady ratownik ma prawo odstpi od udzielenia pomocy, jeeli takowa bezporednio zagraa jego bezpieczestwu.
Chc Ci zaproponowa, aby Twoja przygoda z asertywnoci
oparta bya wanie na tej zasadzie pom sobie, zanim pomoesz
innym, pamitajc, e masz prawo odmwi, jeeli spenienie proby
godzi w Ciebie.
Zadbaj o wasny komfort, wasne bezpieczestwo, bo dopiero wtedy
moesz prawdziwie pomc innym.
Po co komu pomoc kogo, kto NIE zadba o wasne bezpieczestwo, moe przecie nawali, kiedy najbardziej bdzie potrzebny.
Po co komu pomoc kogo, kto pomaga, chocia pomc NIE chce.
Prawdziwa pomoc to czynna pomoc, tzn. pomoc, ktra NIE zagraa Tobie, NIE rani Ci, NIE wywouje poczucia wykorzystania i niesprawiedliwoci dziejw.
Pomagaj z zaangaowaniem, uczciwoci i empati, ktre s
w Tobie, a NIE z zakamanym wyrazem twarzy, uciekajcym spojrzeniem, zoci wyraan za zamknitymi drzwiami, zoci, ktra
przekada si na samopoczucie Twoich bliskich.
Tak, zakamanym. Bo godzenie si na co, na co nie masz ochoty,
dla mnie rwnoznaczne jest z kamstwem okamywaniem innych.
Skd inni maj wiedzie, jakie s Twoje potrzeby, plany i oczekiwania.
Jeste jedyn osob, ktra moe powiedzie TAK, jeste jedyn
osob, ktra moe powiedzie NIE. Godzc si na co, na co nie masz
ochoty, wiadomie wprowadzasz innych w bd.
Pozwl innym decydowa o samych sobie, pozwl samodzielnie
reagowa, przesta zakada, e wiesz lepiej od innych, co jest dla nich
dobre. Czy tego chcesz, czy NIE, NIE masz wpywu na czyje uczucia.
Twoje NIE nikogo NIE urazi, dopki ten kto nie zgodzi si na to.
W tym rozdziale uyem NIE wicej ni 30 razy tylko od
Ciebie zaley, czy jestemy nadal kolegami.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Pamitaj, e jednorazowa odmowa nie moe zniszczy prawdziwej,

trwaej relacji, oznaczaoby to bowiem, e opiera si ona tylko na
Twojej pomocy i jako taka byaby przecie bezwartociowa.
Zaley mi na Twoim bezpieczestwie, zaley mi na tym, aby mia
si i ochot pomaga innym, dlatego pozwl, e opowiem Ci pewn
histori.
Histori, ktra, mam nadziej, pomoe Ci ostatecznie pogodzi
dwie z pozoru sprzeczne ze sob potrzeby trosk o swoje granice
i trosk o innych. Potrzeby, ktrych pogodzenie pozwoli Ci pozby
si tego najwikszego hamulca asertywnoci poczucia winy.
Nie dam ci odpisa, bo nigdy si tego nie nauczysz, ale z chci
ci to wytumacz zwyk mawia pewien mody student w obliczu
bagalnych prb swoich kolegw niekoniecznie przygotowanych
do zaj.
Broni w ten sposb siebie, broni wasnych wartoci, wykazywa
te trosk o innych. Prawdziw.
Zachowywa rwnowag. Rwnowag, ktra jest podstaw asertywnoci. Jeden z najwikszych autorytetw moralnych w historii
polskiego narodu, czowiek, ktry pomg zmieni oblicze ziemi
tej ziemi Karol Wojtya, papie Polak, Jan Pawe II.
Bdc studentem, nie wiedzia zapewne, e to asertywno, ale
wiedzia zapewne, e tak jak inni maj prawo prosi o pomoc, tak
on ma prawo proponowa pomoc.
Wiedzia, e pomoc jest procesem czynnym, ulego za kamstwem.

Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia relacji?

Czy wiesz, e Bugarzy, kiedy mwi nie, kiwaj gow na tak?
Jak gosi ludowa legenda, zwyczaj ten powsta w czasie panowania
Turkw w Bugarii, kiedy miejscowa ludno musiaa zmaga si
z problemem przymusowej islamizacji.

115

116

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Procedura islamizacji bya nad wyraz uproszczona.

Turecki onierz przykada n do garda Bogu ducha winnego
Bugara i pyta: Przejdziesz na islam?.
Ruch gowy na nie podcina gardo, wic Bugarzy zaczli
mwi nie kiwajc gow na tak.
Pisz o tym, poniewa ta bugarska legenda przypomina mi sposb,
w jaki cz ludzi odmawia innym wykonania niewygodnych rzeczy,
posikujc si strategi, ktr nazywam take strategi ciotki z omy
Wiesz, bardzo chtnie, ale nie mog, bo przyjechaa do mnie
ciotka z omy (podczas gdy ciotka suy jako zgrabna ciema).
Nie mog zosta po godzinach w pracy, bo mam ju umwion
wizyt u lekarza.
Wybacz, ale nie mog z tob rozmawia, bo wanie wychodz,
jestem umwiony.
Yyyyy, wiesz, nie bardzo mog... Yyyyy ten tego... Przychodzi
hydraulik....
Nie mog ci pomc, nie poycz ci pienidzy, bo sam nie mam
Wiesz, jak teraz jest.
To bardzo ciekawe zjawisko na pierwszy rzut oka skuteczne, bo
osoba, ktra Ci prosi, zazwyczaj odpuszcza sobie.
Na pierwszy rzut oka nie masz nawet problemu z odmawianiem.
Na pierwszy.
Poniewa, podobnie jak w przypadku bugarskich chopw, to Ty,
zyskujc, tracisz.
Ja wiem, e to bywa skuteczne, ja wiem, e zazwyczaj proszcy
odpuszcza sobie, ja wiem, e to ju nawyk, lecz jest w tym wszystkim
kilka maych ale.
Nie zrozum mnie le, nie chc pisa o moralno-etycznych aspektach kamstwa.
Nie znam bowiem osoby, ktra przynajmniej raz w yciu nie
skamaaby. Nie czuj si uprawniony do ocen moralnych.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Nie o to mi chodzi. Waniejsze s konsekwencje. Raz, e prawda

moe wyj na jaw. Dwa, e kamstwo to negatywne emocje dla Ciebie.
Nie dowiadczasz moe poczucia winy, odczuwasz za to przypieszone ttno, pustk w gowie, nie wiesz, co zrobi z oczami, Twj organizm jest pobudzony, czujesz, e zaczynasz mwi szybciej, by moe
nawet czujesz si gorszy, tumaczc si przed drugim czowiekiem.
To jednak nie wszystko.
Wane s take konsekwencje takiej odmowy w wietle uczenia
innych, jak chcemy by traktowani, w wietle nadrzdnej zasady asertywnoci podejmowania samodzielnych decyzji.
Nie mog to informacja o naszej podatnoci na zewntrzny
wpyw bardzo daleka od samodzielnej decyzji.
Nie mog to przecie wskazanie zewntrznego problemu, ktry
uniemoliwia spenienie proby.
Nie mog to take niewiadome zaproszenie do negocjacji.
Bardzo niebezpieczne. Poniewa kto moe zaproponowa Ci pomoc
w rozwizaniu zewntrznego problemu, a ta wywoa w Tobie zobowizanie np. do spenienia proby (no bo przecie kto chcia Ci
pomc).
Twoje bugarskie nie (czyli: nie mog, hydraulik, ciotka z omy,
sam nie mam pienidzy) to wreszcie przyzwolenie na dalsze proby
taka odmowa uczy bowiem innych, e nie ma sprawy.
Bugarzy, kiwajc na tak, moe zachowywali ycie, jednak przekazujc bdny komunikat, sprawiali wraenie, e robi to z niekaman ochot, przez co wikali si w bdne koo dalszych niewygodnych i bolesnych da.
W sumie trudno im si dziwi.
Mam jednak nadziej, e Twoje dzisiejsze dylematy maj mniejszy
kaliber.
Na szczcie Ty masz moliwo nauczy innych, jak chcesz by
traktowany, nie czujc przy tym zaenowania ani poczucia winy, a jednoczenie dbajc o trwao relacji.

117

118

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jeeli take do Ciebie przyjeda czasami ciotka z omy lub

czujesz n na gardle w obliczu krzywdzcych Ci prb, oto najprostsza procedura, dziki ktrej bdziesz w stanie budowa naprawd
satysfakcjonujce relacje, uczc innych, jak naley Ci traktowa, oraz
unikniesz tej dobrze Ci znanej zgagi, gdy godzisz si na co, na co
nie masz ochoty.
Nie

To pierwszy krok. Prosz, nie myl go z yyyyy, ten teges no nie

bardzo, bo moe to bywa skuteczne, ale brakuje tu Twojej samodzielnej decyzji.
Jeeli jest Ci przykro lub odmowa jest dla Ciebie trudna, powiedz,
co czujesz.
Powiedz: przykro mi, bo to nie usprawiedliwianie si ani tumaczenie, to sposb na autentyczno, Twoja ludzka twarz. Ma prawo
by Ci przykro.
Powiedz to zwaszcza wtedy, gdy chcesz pomc, ale po prostu nie
moesz. Asertywno to przecie pomoc czynna. To bardzo dalekie
od poczucia winy.
Obszar odmowy

Kolejnym krokiem jest precyzyjne wskazanie przez Ciebie obszaru

Twojej odmowy.
Pamitasz metod audiodeskrypcji z rozdziau 4.?
Warto posuy si ni po raz kolejny. Opisz wic obszar odmowy w sposb konkretny, widoczny, obiektywny i policzalny.
Im bardziej obszar odmowy bdzie precyzyjny, tym atwiej bdzie
go przyj Twojemu rozmwcy.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Przekae mu bowiem komunikat, e nie odrzucasz jego jako osoby,

nie chcesz jedynie zrealizowa jego proby, jego pomysu na pomoc.
Zwr uwag na ponisze przykady:

Nie zostan po godzinach w pracy zamiast: Nie dam sob

manipulowa.
Nie poycz ci pienidzy zamiast: Nie jestem kas
zapomogowo-poyczkow.
Nie popr twojego pomysu zamiast: Nie bd uczestniczy
w machlojkach.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad zamiast:
Nie udawajmy kochajcej si rodzinki.

Precyzyjne opisanie obszaru odmowy przyniesie Ci korzyci, nawet

gdy masz do czynienia z ewidentn manipulacj lub kolejn z rzdu
prob o pomoc, ktra zakada, e jak zwykle co zrobisz za kogo.
Pozwoli Ci bowiem ostudzi emocje, pozwoli Ci bowiem skupi si
na bezspornych faktach.
Teraniejszo jest bezdyskusyjna. Odwoanie do teraniejszej proby wzmocni skuteczno Twojej decyzji. Unikniesz bowiem pyta typu:
Dobra, dobra, powiedz mi, kiedy musiae co robi za mnie?.
Uzasadnienie

Kolejny krok Twojej odmowy to krtkie, prawdziwe uzasadnienie

Twojej decyzji.
Psychologowie spoeczni dowiedli, e obecno uzasadnienia
wzmacnia skuteczno komunikatu o blisko 30% (nawet wwczas,
gdy jest ono nielogiczne w synnym eksperymencie Elli Langer
studenci czekajcy w kolejce do ksero podobnie chtnie wpuszczali
bez kolejki osob, ktra prosia o przepuszczenie, mwic, e bardzo
si pieszy, jak i wtedy, gdy prob sw podpieraa uzasadnieniem
bo musz zrobi ksero).

119

120

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Wykorzystaj wic uzasadnienie, aby wzmocni swj przekaz.

Pamitaj jednak, e uzasadnienie nie jest argumentem, poniewa
odmowa to nie proba, odmowa nie jest przekonywaniem. Odmowa
jest decyzj (Postanowiem zamiast: Zrozum mnie, prosz).
Prawdziwe uzasadnienie jest wyrazem Twojej decyzyjnoci uczy
innych, e to Ty podejmujesz decyzje.
Prawdziwe uzasadnienie pozwoli Ci zachowa wewntrzny spokj.
Sawetne czuj si gorszy od innych jedno z najczstszych
ograniczajcych ludzi przekona wynika na og z nadmiernej potrzeby tumaczenia si lub posikowania si kamstwem.
Prosz, pamitaj take, e uzasadnienie nie jest konieczne. Pamitaj, e masz prawo nie zdradza motyww swoich decyzji, jeeli
nie masz na to ochoty.
Mimo wszystko zachcam Ci do tego. Uzasadnienie to wyraz szacunku wobec innych. Od dziecka lubimy przecie wiedzie dlaczego.
Uzasadnienie to motyw Twojej decyzji i jako taki moe by oglny
lub odwoywa si do Twoich uczu.
Pozwl, e wrcimy do naszych przykadw.

Nie zostan po godzinach w pracy, poniewa mam inne plany.

Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie lubi tego robi /
poniewa nie oddajesz ich w terminie.
Nie popr twojego pomysu, poniewa byoby to dla mnie
bardzo kopotliwe.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad, poniewa
mamy inne plany.

Mamy inne plany?

Ju sysz Twoje pytanie.
A co, jeeli kto spyta mnie: A jakie to plany?. Przecie zaraz
usysz o lekcewacym stosunku do pracy, o tym, e nie mona na
mnie liczy, bo nie chc spotka si z matk, ojcem, teciow czy
szwagrem.
Bardzo dobre pytanie. Pozwl, e powicimy mu zatem chwil.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Oczywicie usyszysz. Usyszysz, jeeli na nie odpowiesz.

Jeeli jednak wykonae wiczenia w rozdziale 4., wiesz ju, jak
sobie radzi.
Pamitaj, e nie musisz odpowiada na pytania, to wcale nie jest
nieuprzejme. Ty rwnie masz prawo oczekiwa uprzejmoci wobec
siebie i niezadawania Ci krpujcych Ci pyta. Take tutaj obowizuje zasada masz prawo zachowa milczenie, bo wszystko, co powiesz, moe zosta uyte przeciwko tobie.
Bardzo lubi okrelenie mam inne plany, wic pozwl, e odpowiem na kolejne pytanie: No dobrze, ale jak mi si po prostu nie
chce i nie mam nic w planach, chc po prostu posiedzie w domu,
w kapciach przed telewizorem, czy to nie bdzie kamstwo?.
Wedug mnie nie. Odpoczynek czy potrzeb prywatnoci postrzegam bowiem take jako czynno zaplanowan. W szkole, na uczelni,
w pracy spdzamy znaczn cz naszego ycia. Aby mie energi
do dziaania, musimy take wypoczywa, czyli zaplanowa, e nie
robimy nic, podj tak decyzj.
Jedna z uczestniczek mojego szkolenia zwyka odpowiada zapraszajcej j na obiad teciowej, e nie przyjedzie, bo ma dzie wewntrzny, mylc o kapciach, papilotach i telewizorze.
A Tobie co podpowiada Twoja kreatywno?
Podtrzymanie kontaktu czynna pomoc

To prawdopodobnie najwaniejszy krok asertywnej odmowy.

Pozwoli Ci on zrealizowa pozytywn intencj, ktra dotychczas moga krpowa Ci rce ch bycia pomocnym, ch bycia
w porzdku wobec innych, intencj, ktra nieraz sprawiaa, e godzie si na co, na co nie miae ochoty, bo tak byo lepiej.
Ten krok pomoe Ci czu si osob pomocn, uwolni Ci od
wyrzutw sumienia i poczucia winy, pomoe Ci okaza trosk wobec
innych, pomoe Ci zadba o trwao relacji.

121

122

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Trzy pierwsze kroki byy bowiem trosk o Ciebie. Trosk o wasne

bezpieczestwo.
Dopiero teraz moesz pomaga aktywnie, dopiero teraz moesz
pomaga skutecznie.
Czas wic na aktywn pomoc.
Pomoc wynikajc z Twojej potrzeby, Twojego zaangaowania,
a nie zobowizania czy lku przed win.
Jak wic to zrobi? Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia
relacji?
Pamitaj po prostu, e tak jak inni maj prawo prosi, Ty masz
prawo proponowa.
Co to oznacza?
O ile prawidowo wykonae trzy pierwsze kroki, z pewnoci zauwaye, e gwnym przesaniem asertywnej odmowy nie jest odrzucenie rozmwcy, tylko niewyraenie zgody na realizacj jego pomysu
na pomoc z Twojej strony.
O ile wic zaley Ci na relacji, zaproponuj po prostu wasny pomys
realizacji oczekiwanej od Ciebie pomocy.
Powrmy wic do naszych przykadw.

Nie zostan po godzinach w pracy, poniewa mam inne

plany, ale mog wykona zadania, o ktre mnie prosisz,
np. w poniedziaek, jestem wtedy mniej obciony.
Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie lubi tego robi /
poniewa nie oddajesz ich w terminie, ale by moe jestem
w stanie ci pomc w inny sposb.
Nie popr twojego pomysu, poniewa byoby to dla mnie bardzo
kopotliwe, ale jeeli zgodziby si wprowadzi zaproponowane
przeze mnie poprawki, to moesz na mnie liczy.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad, poniewa mamy
inne plany, zdzwomy si w przyszym tygodniu i pomylimy,
co moemy razem zrobi.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Zwr uwag na ostatni przykad.

Podtrzymanie kontaktu nie musi oznacza wcale zobowizania do
jakiegokolwiek dziaania, wystarczy zapewnienie o chci podtrzymywania relacji. To bardzo wiele. Oznacza to przecie, e inni s dla Ciebie wani. Tobie pozostawia za furtk.
wiczenie Asertywna odmowa

Zamie ponisze przykady odmowy nieasertywnej na odmow asertywn. Pamitaj o precyzyjnym okreleniu obszaru odmowy, krtkim
i prawdziwym uzasadnieniu oraz zaoferowaniu aktywnej pomocy.
Sytuacja

Odmowa
nieasertywna

Znajomy prosi Ci o poyczenie

300 z. Ty jednak nie masz
w zwyczaju poycza pienidzy.

Bardzo chtnie,
ale sam nie
mam.

Szef w pracy prosi Ci o wykonanie

Mam strasznie
dodatkowego zadania niewchodzcego duo pracy,
w zakres Twoich obowizkw.
moe poprosisz
kogo innego.
Znajomy chce skorzysta z Twojej
pomocy zwizanej z wykonywanym
przez Ciebie zawodem (naprawy
komputera, wypenienia PIT-u,
napisania CV). Ty jednak jeste
po prostu zmczony.

Sam nie jestem

w tym za dobry.

Kolega z pracy prosi Ci o pomoc

w wykonaniu jego pracy (np. raportu
kwartalnego), poniewa bardzo
sobie ceni Twoje spostrzeenia.
W praktyce wiesz dobrze, i bdziesz
musia wykona raport jak zwykle
za niego.

Mam strasznie
duo pracy,
poza tym nie
jestem w tym
dobry. Sam
popeniam
bdy.

Dzwoni do Ciebie znajomy i informuje

Ci, e bdzie u Ciebie za 15 minut.
Ty nie masz ochoty na niczyj wizyt.

No przykro mi,
ale wanie
wychodz.

Odmowa
asertywna

123

124

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jak radzi sobie z nachalnymi ludmi?

W trakcie mojego pierwszego treningu asertywnoci braem udzia
w scence, w ktrej moim zadaniem byo odmwi koledze poyczenia
pienidzy.
Bya to sytuacja nad wyraz prawdziwa, poniewa w tamtym okresie miaem z tym duy problem i nie brakowao mi kolegw, ktrzy
traktowali mnie jak kas zapomogowo-poyczkow z bardzo atrakcyjnym oprocentowaniem 0% w skali wiecznoci.
Pocztek by atwy: Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie oddajesz mi w terminie.
Za chwil czekao mnie jednak prawdziwe wyzwanie.
Ja wiem, ale tym razem to wyjtkowa sytuacja, tylko na ciebie mog
liczy, nie poradz sobie, jak mi nie pomoesz, ej, no nie bd taki,
przysigam, tym razem oddam w terminie, a tak w ogle to ostatni raz,
koledze nie pomoesz?
Byem konsekwentny, usilnie staraem si znale kontrargumenty,
jednak szybko zauwayem, e kade moje sowo potguje nachalno
argumentw mojego kolegi, a ja zaczynam si gubi.
Nie wiedziaem, dlaczego tak si dzieje, nie wiedziaem take, e
popeniam bd.
Powiedzmy to sobie szczerze. Opisana wyej procedura asertywnej
odmowy nie zawsze bdzie skuteczna. Nie zawsze spotkasz ludzi,
ktrzy zrozumiej Ci za pierwszym razem.
Spotkasz zapewne ludzi, ktrzy bd Ci za wszelk cen prbowali przekona, czasami bd nawet bardzo nachalni, posikujc si
mniej lub bardziej emocjonalnymi chwytami.
Warto wic, by w podobnych sytuacjach wiedzia, jak sobie radzi.
Narzdziem, ktre pozwoli Ci radzi sobie z podobnymi sytuacjami,
jest powszechnie znana technika zdartej pyty, ktr wwczas zaproponowa mi trener prowadzcy szkolenie.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Technika zdartej pyty polega na kilkakrotnym powtrzeniu odmowy, jednak w zastosowaniu tej metody czai si kilka niebezpieczestw. Dlatego pozwl, e przyjrzymy jej si znacznie szerzej.
Z dowiadczenia wiem, e wiele osb w obliczu nachalnych prb
zaczyna si irytowa, za kadym kolejnym razem starajc si intensywniej zaznaczy swoje stanowisko, tracc przy tym nerwy, dajc si
ponie emocjom lub dla witego spokoju po prostu przystaje na
co, na co nie ma ochoty.
Powd emocjonalnej reakcji (Guchy jeste czy co?), powd
zniecierpliwienia (Ile razy mam mwi NIE?) przy wielokrotnym
powtarzaniu odmowy jest jednak prosty.
Wynika z bdu, jaki ja take popeniem.
Bd ten polega na oczekiwaniu zakoczenia trudnej dla nas sytuacji przez kogo innego, wynika z oczekiwania podjcia decyzji za nas,
wynika bowiem z oczekiwania zrozumienia nas.
Odmowa by moe skutkuje, pozostaje jednak niesmak, by moe
pada kilka sw za duo.
Aby wic zapewni Ci maksymalny komfort uytkowania techniki
zdartej pyty, aby zapewni Ci komfort w obliczu nachalnych prb,
pozwl, e przyjrzymy si istocie tej metody, odwoujc si do jej metaforycznego zakresu, tzn. tego, jak dziaa zdarta pyta.
Najwygodniej bdzie zilustrowa mechanizm zdartej pyty za pomoc muzyki.
Nigdy nie pamitam hitw lata, posu si wic przykadem
utworu, o ktrym byo gono take przez skrajnie szokujc krtkowzroczno specw od marketingu pewnej firmy, ktra wypucia
na rynek cmentarne znicze z pozytywk: Wsta, powiedz: nie jestem sam.
Adapter odtwarzajcy zdart pyt za kadym razem odtwarza identyczny dwik.
Nie powie spie mioci, nie powie spie mioci, nie powie spie
mioci brzmi wic za kadym razem identycznie, dwiki nie s

125

126

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

goniejsze ani cichsze, dusze ani krtsze, a my dziki temu mamy

szans usysze przesanie Michaa Winiewskiego raz jeszcze.
Dlaczego o tym pisz?
Pisz o tym, poniewa istot skutecznoci techniki zdartej pyty,
a zarazem jej najczciej ignorowanym elementem, s jej waciwoci
dwikowe.
Odmowa w obliczu natarczywej proby powinna wic za kadym
razem brzmie identycznie: winna by wypowiedziana identycznym
tonem i z identyczn tonacj. Powinna te zawiera pauzy.
Twj ton, Twoja intonacja oraz pauzy s niczym innym jak wyrazem Twojej decyzji, nie musisz przecie nikogo przekonywa, nikt nie
musi niczego rozumie ani na nic wyraa zgody. Nie musisz si
take irytowa, poniewa Ty tylko przekazujesz informacj o podjtej
ju decyzji.
Powtrzenie pozwala Ci opanowa emocje, a drugiej stronie pozwala zrozumie, e decyzja jest nieodwoalna. To niewtpliwa korzy
dla Ciebie. Dbasz w ten sposb o swj spokj.
Zapytasz zapewne, ile razy powiniene powtrzy swoj odmow.
Ilo zaley od Ciebie, moesz powtrzy j 2 4 razy, jednak
znacznie waniejsza od iloci jest wiadomo, e to do Ciebie naley
ostatnie sowo.
2 4 razy pozwol Twojemu rozmwcy usysze Twj przekaz,
jeeli wczeniej go nie zrozumia.
Jeeli jednak nie rozumie go dalej, to problem nie naley ju do
Ciebie.
Zrobie wszystko, co moge. Jeeli to nie skutkuje, zmie temat,
zakocz niewygodn dla Ciebie rozmow albo wyra swoje emocje
w obliczu nachalnych prb.
Podejmij decyzj, a zyskasz spokj.
Moe zyskasz miano spa mioci szczliwie jednak nikt nie
wie, co to waciwie znaczy.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro

Koczc rozwaania na temat asertywnej odmowy, warto zwrci
uwag take na sposb radzenia sobie z wyjtkowo nachalnymi ludmi,
z tzw. zawodowymi proszcymi kolegami w pracy po 63 razy
dziennie proszcymi Ci o zszywacz, dziurkacz, kartk, dugopis,
samozwaczymi parkingowymi obiecujcymi przypilnowa Twojego
samochodu, zbierajcymi na lekarstwa lub szklank chleba, ktrych
moesz spotka np. na dworcach kolejowych w caej Polsce, osobami
myjcymi szyby na skrzyowaniach. Wszystkimi ludmi, ktrzy nie
rozumiej zwykego NIE i ktrzy, spotykajc si z Twoj decyzj, zaczynaj Ci atakowa.
Musz Ci jednak ostrzec. Metoda, ktr chc Ci zaproponowa,
jest jak prawdziwy kebab naprawd ostra, a na dodatek w cienkim
ciecie, nie zawiera bowiem nic, co mogoby zneutralizowa jej smak.
Proponuj Ci j jako sposb radzenia sobie w sytuacjach krytycznych, gdy wszystkie inne metody zadbania o swoje terytorium oka
si nieskuteczne lub po prostu nie bdziesz widzia sensu ani potrzeby
ich wykorzystania.
Pamitaj jednak, e jej zastosowanie zawsze piecze. Uywaj jej wic
w ostatecznoci jako samoobrony.
Pamitaj o tym, by serwowa j tylko wobec osb, z ktrymi nie zamierzasz tworzy relacji, a ktrych natarczywo prb godzi w Ciebie,
kci si z Twoimi wartociami, uderza w Twoje poczucie przyzwoitoci.
Pamitaj take, e ocena potrzeby jej wykorzystania zaley tylko
od Ciebie.
Ju za chwil podam Ci przepis. Jednak pozwl, e najpierw dam
Ci pewien przykad.
Nie wiem jak Ty, ale ja mam tak zasad, e nie pomagam finansowo ludziom zbierajcym na ulicy. Jestem przekonany, e w ten sposb potguj ich wyuczon bezradno. Zazwyczaj mwi NIE. I to
wystarcza.

127

128

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jednak czasami musz posuy si asertywn odmow w cienkim

ciecie na ostro, poniewa zachowanie mojego rozmwcy wywouje
we mnie nie tylko zdziwienie, ale take sprzeciw.
Wracaem kiedy z rannych zakupw, gdy chwiejnym krokiem
podszed do mnie znany z widzenia w obrbie sklepu miejscowy
ssiad.
Kierowniku, ssiedzie, jest taka proba, na lekarstwo mi brakuje,
kierownik dorzuci do wina, w pitek dostaj rent, oddam. Nie wiem,
co mnie przekonao, bo na alkohol nie daj by moe szczero, by
moe zapewnienie zwrotu zgodziem si. Miaem pod rk 2 z,
wic wspomogem zakup lekarstwa, w duchu liczc si z tym, e
zwrotu nie bdzie.
Po tygodniu, kiedy znw wracaem z zakupw, pod tym samym
sklepem podszed do mnie ssiad.
Kierowniku, ssiedzie, ja kierownikowi jestem winny 2 z.
Wyobra sobie moje zdziwienie. Piknie. Peen szacunek. Miaem
zajte rce, nie chciao mi si siga do portfela, a i gest mnie uj,
powiedziaem wic: Na zdrowie, ssiedzie, na wieczne nieoddanie, majc nadziej na odwzajemnienie szacunku.
Usyszaem jednak: Kierowniku, to poycz jeszcze 2 razem
bdzie 4.
Przy caym moim uwielbieniu asertywnoci nie wyobraam sobie
mojej odpowiedzi w stylu: Nie, nie dam panu 2 z, poniewa ju
w zeszym tygodniu poyczy pan ode mnie 2 z, a tak na marginesie
jestem przeciw prowadzeniu dziaalnoci gospodarczej bez odprowadzania nalenych podatkw, a w ten sposb postrzegam paskie
dziaania w obrbie sklepu, ale jeeli askawy pan sobie yczy, by
moe mog panu pomc w inny sposb. Oferuj pomoc przy rejestracji dziaalnoci gospodarczej.
W ruch posza asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro.
Strategia jest bardzo prosta. Prosta jak kebab. Zawiera dwa
skadniki.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Oto przepis dla Ciebie.

Skadnik 1. Nie to raptem ciasto, krtka, szybka decyzja.
Wyrazistoci strategii nadaje skadnik drugi sos. Bardzo ostry.
Skadnik 2. I pomyl dlaczego nie.
Zwr uwag na istot drugiego skadnika, ktry stanowi przeniesienie odpowiedzialnoci za Twoj odmow na drug stron.
Technik t znam z ksiki Strategia ostra jak pepperoni Jensa
Weidnera (Onepress, 2007) i poradziem wykorzysta t metod
jednej mojej znajomej, ktra miaa w pracy problem z notorycznie
proszcym o drobne rzeczy koleg zszywacz, dziurkacz, pinezki,
kartki, post-itki itp. stanowiy dla niego bowiem sens ycia.
Niby nic, ale ile razy dziennie mona sysze: Kasiu, czy moesz mi
poda zszywacz, Kasiu to, Kasiu tamto.
Dotychczasowe podawanie, dotychczasowa ulego ustpiy miejsca: Nie, i pomyl dlaczego nie. Ale to by dopiero pocztek.
Z relacji Kaki wiem, e znajomy nie tylko odpuci, ale przez kilka
chwil gowi si, dlaczego tak si stao.
Nie podaa mi zszywacza, bo wczoraj, kiedy szedem na obiad,
nie zaproponowaem ci wsplnego wyjcia? brzmiao pytanie.
Nie padaa odpowied.
A moe dlatego, e w zeszym tygodniu skrytykowaem twj
pomys?. Nie brzmiaa odpowied, a z kad kolejn problem coraz mniej nalea do Kaki. Dobre, prawda?
Na zakoczenie mam do Ciebie prob.
Nie stosuj tej metody wobec swoich bliskich, wobec osb, na
ktrych Ci zaley, nie stosuj jej wobec swojego szefa
Nie powiem Ci dlaczego.
Powiem Ci NIE, i pomyl dlaczego NIE.

129

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Rozdzia 3. Pewno siebie, czyli jak zyska zdrowy

szacunek do siebie i innych? .................... 57
Jak zyska pewno siebie? ............................................................... 59
Co Ci da wiadomo wasnych zalet? .............................................. 64
Jak z yczliwoci wobec siebie postrzega wasne wady? ................ 68
O wstydzie, kompleksach i o tym, czy wada moe by zalet,
czyli nie jeste naiwny, jeste ...................................................... 73
Rozdzia 4. Jak wyraa uczucia
i zapobiega konfliktom? ......................... 81
O czym warto pamita,
by Twoje emocje pracoway na Twoj korzy? ............................. 81
Jak nauczy innych, jak maj Ci traktowa? ................................... 88
Czuj ........................................................................................... 88
Kiedy Ty ...................................................................................... 91
Oczekuj ..................................................................................... 94
Jeeli tego nie zrobisz, bd zmuszony ................................. 102
Dziaanie ................................................................................... 104
Komunikat JA procedura rozszerzona ................................. 104
Kiedy nie warto by asertywnym, czyli zanim powiesz ............... 105
Lista kontrolna asertywnoci ........................................................... 109
Rozdzia 5. Jak odmawia bez poczucia winy? ............111
Poznaj kogo, kto potrzebuje Twojej pomocy ................................ 111
Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia relacji? ....................... 115
Nie ............................................................................................. 118
Obszar odmowy ........................................................................ 118
Uzasadnienie ............................................................................. 119
Podtrzymanie kontaktu czynna pomoc ................................ 121
Jak radzi sobie z nachalnymi ludmi? ........................................... 124
Asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro .............................. 127
Rozdzia 6. Jak radzi sobie z opiniami innych? ..........131
Jak radzi sobie z krytyk? .............................................................. 133
Ocena formalna ......................................................................... 134
Ocena merytoryczna i decyzja ................................................... 136

Spis treci

Jak nie da si wcign do gry? ..................................................... 139

Wyraenie emocji ...................................................................... 142
Powtrzenie zdania rozmwcy .................................................. 142
Proba o uzasadnienie ............................................................... 143
Jako czowiek uczciwy na pewno mnie zrozumiesz ............... 144
Niezbdnik na imprezach rodzinnych,
czyli jak radzi sobie z dobrymi radami? ...................................... 147
Rozdzia 7. Jak wyraa uczucia pozytywne
i przyjmowa komplementy? ...................151
Dlaczego warto wyraa uczucia pozytywne? ................................. 151
Jak budowa lepsze relacje,
jak wyraa uczucia i emocje pozytywne? .................................... 153
Jak przyjmowa komplementy, nie doszukujc si drugiego dna? .... 157
Rozdzia 8. Jak zadba o swoje prawa
z szacunkiem do siebie i innych? ..............163
Poznaj swoje prawa ......................................................................... 163
Upomnij si o swoje, czyli jak respektowa swoje prawa? .............. 166
Rozpoznanie .............................................................................. 168
Przygotowanie ........................................................................... 168
Dziaanie ................................................................................... 170
Masz prawo prosi .......................................................................... 171
Asertywna proba ...................................................................... 173
Teraz Twoja kolej ................................................179
Dodatek A FAQ ..................................................181
Czy uda mi si zmieni? .................................................................. 181
Kiedy nastpi zmiana? .................................................................... 184
Czy asertywno nie sprawi, e przestan by sob? ...................... 185
Czy moje otoczenie nie odsunie si ode mnie? .............................. 187
Jak by asertywnym wobec bliskich? ............................................... 188
Jak odmawia dzieciom? ................................................................. 191
Przeprasza czy nie przeprasza? .................................................... 193
Gdzie mog si tego nauczy? ........................................................ 194

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Asertywno i rozwj osobisty, czyli jak zyska harmoni

w yciu prywatnym i zawodowym oraz zdrowy szacunek
do siebie i innych? .................................................................. 195
Co robi, gdy asertywno nie zadziaa? ......................................... 196
Nie podje dziaania, ale chcesz wiedzie,
co robi, gdy Ci nie wyjdzie .................................................... 196
Podje dziaanie, nie wyszo, bo ja tak robi,
tylko troch inaczej ............................................................... 197
Podje dziaanie (wzorowo), nie masz rezultatw .................. 199
Dodatek B Asertywno w pracy .............................203
Asertywny pracownik ...................................................................... 206
Z kim jedziesz na imprez firmow? ......................................... 206
Jak poprosi o podwyk? ......................................................... 209
Asertywny szef ................................................................................. 214
Asertywne informacje zwrotne, czyli jak wyzwala inicjatyw,
mie wicej czasu i budowa autorytet szefa? ........................ 214
Asertywno w sprzeday i w obsudze klienta ............................... 220
Jak radzi sobie z wulgarnym i agresywnym klientem? ............. 222
Jak odmawia klientom? ........................................................... 227

Rozdzia 5.
JAK ODMAWIA BEZ POCZUCIA WINY?

Poznaj kogo, kto potrzebuje Twojej pomocy

wity spokj, niepewno, tak naturalna potrzeba bycia w porzdku,
a moe lk przed poczuciem winy nakazay Peterowi zgodzi si na
spenienie proby siedzcego obok kolegi.
NIE mam siy si z tob spiera, rb, jak chcesz odpar
w kocu, ulegajc kolejnym argumentom.
Mg poczu ulg, to w kocu nic wielkiego. NIE warto spiera
si o tak bahe rzeczy, waciwie nic mnie to NIE kosztuje, szkoda
ycia, by udowadnia sobie, kto ma racj pomyla zapewne.
OK odpar Peter. NIE wiedzia przecie, e jego ycie trwa
bdzie jeszcze tylko 4 minuty.
NIE wiedzia przecie, e ta nic NIEznaczca zgoda kosztowa
bdzie ycie 109 osb 100 pasaerw i 9 czonkw zaogi samolotu
DC-8, odbywajcego rejs 621 z Montrealu do Los Angeles, ktrego
Peter Hamilton by kapitanem.
Air Canada 621 na skutek zbyt wczesnego uruchomienia spojlerw
run na ziemi.
15 lipca 1970 roku o 8:06 ta nic NIEznaczca zgoda, chwila witego spokoju, krtkotrwaa korzy z zastosowania reguy mdry
gupiemu ustpuje, odebraa ycie 109 osobom, odebraa spokj rodzinom ofiar.
Dlaczego o tym pisz?

112

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Pisz o tym, poniewa chc, abymy przyjrzeli si czemu, co najczciej bywa kojarzone z asertywnoci umiejtnoci odmawiania.
Umiejtnoci, ktra by moe tamtego ranka 15 lipca 1970 roku moga uratowa ycie 109 osobom.
Nie chc jednak, bymy uprawiali teraz gdybologi.
Odmy wic t tragiczn histori na chwil na bok.
Zastanwmy si przez moment nad czym innym.
NIE mwmy przez chwil o konsekwencjach godzenia si na co,
na co NIE masz ochoty, o obwinianiu siebie, o Twoich nerwach
i utraconym czasie.
NIE mwmy o tym, e nic NIEznaczce 15 minut dziennie, jakie
powicasz na rzeczy, ktre NIE nale do Ciebie, w cigu roku
urasta do 8 dni pracy, a w cigu 40 lat stau przez blisko rok wykonujesz prac, za ktr nikt Ci NIE paci.
NIE mwmy o tym, jak si czujesz, godzc si na co, co kci
si z Tob.
NIE mwmy wreszcie o tym, jak mwi NIE, bo Ty doskonale
potrafisz to robi. Posiade t umiejtno w pierwszym roku swojego
ycia.
NIE mwmy o tym, bo NIE chc o tym mwi. Chc zaproponowa Ci co zgoa innego.
Chc bowiem, abymy porozmawiali o tym, jak pomaga.
Tak! Pomaga, poniewa wiem, jak wane jest dla Ciebie bycie
w porzdku, jak wane s dla Ciebie relacje midzyludzkie, jak wane
jest dla Ciebie czyste sumienie, jak wani s dla Ciebie inni ludzie,
jak wany jest wity spokj.
Wiem take, e za nic w wiecie NIE chciaby tego straci.
NIE bd Ci wic prosi, aby dzisiaj chocia sprbowa powiedzie NIE, bo NIE chc po raz kolejny przymusza Ci do czego,
co jest sprzeczne z Tob.
Poprosz Ci wic o pomoc.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Prosz Ci o pomoc, prosz o bycie w porzdku, o koleestwo, trosk, empati i kreatywno.

Jest bowiem kto potrzebujcy, kto, komu trzeba pomc, trzeba,
bo inaczej zagubi si, straci kontrol nad wasnym yciem, zacznie
obwinia siebie i ten kto bardzo potrzebuje Twojej pomocy.
Mam nadziej, e take tym razem NIE odmwisz i zechcesz
pomc jeszcze tej jednej i jedynej osobie zechcesz pomc sobie!
Tak, pomc sobie, bo wanie w ten sposb postrzegam asertywno.
Ale NIE tylko sobie, poniewa w ten sposb pomoesz te innym.
Bdziemy jednak mwi o tym, jak pomaga w sposb uczciwy
i NIEwymuszony. Pomaga z zaangaowaniem i chci, bo co to za
pomoc, kiedy jest wymuszona, co to za zaangaowanie, kiedy czujesz, e si zmuszasz, co to za uczciwo, kiedy opiera si na niedopowiedzeniach
Bdziemy mwi wic o aktywnej, prawdziwej pomocy pomocy penej oddania, zaangaowania i odpowiedzialnoci. Pomocy,
ktra pozwala innym decydowa o sobie, pomocy, ktra daleka jest
od kamstwa i faszywych przekona.
Pozwl wic, e przyjrzymy si pewnym zasadom, ktre pozwol
Ci nie wanie tak pomoc, jak chcesz nie i jakiej oczekuj od
Ciebie inni.
Ratownicy medyczni przedstawiciele jednego z najbardziej
powaanych i szanowanych zawodw na wiecie posikuj si
w swojej pracy pewn zasad, ktra wspiera rzetelne i skuteczne niesienie pomocy innym.
Mianowicie ratownik medyczny, zanim przystpi do udzielenia
pomocy, jest zobowizany do tego, by zadba o jedn rzecz wasne
bezpieczestwo.
Po co komu ratownik, ktrego podczas akcji spotyka niebezpieczestwo, razi prd, ogarnia poar albo ktry zostaje napadnity przez
przeywajc szok ofiar wypadku.

113

114

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

W imi tej zasady ratownik ma prawo odstpi od udzielenia pomocy, jeeli takowa bezporednio zagraa jego bezpieczestwu.
Chc Ci zaproponowa, aby Twoja przygoda z asertywnoci
oparta bya wanie na tej zasadzie pom sobie, zanim pomoesz
innym, pamitajc, e masz prawo odmwi, jeeli spenienie proby
godzi w Ciebie.
Zadbaj o wasny komfort, wasne bezpieczestwo, bo dopiero wtedy
moesz prawdziwie pomc innym.
Po co komu pomoc kogo, kto NIE zadba o wasne bezpieczestwo, moe przecie nawali, kiedy najbardziej bdzie potrzebny.
Po co komu pomoc kogo, kto pomaga, chocia pomc NIE chce.
Prawdziwa pomoc to czynna pomoc, tzn. pomoc, ktra NIE zagraa Tobie, NIE rani Ci, NIE wywouje poczucia wykorzystania i niesprawiedliwoci dziejw.
Pomagaj z zaangaowaniem, uczciwoci i empati, ktre s
w Tobie, a NIE z zakamanym wyrazem twarzy, uciekajcym spojrzeniem, zoci wyraan za zamknitymi drzwiami, zoci, ktra
przekada si na samopoczucie Twoich bliskich.
Tak, zakamanym. Bo godzenie si na co, na co nie masz ochoty,
dla mnie rwnoznaczne jest z kamstwem okamywaniem innych.
Skd inni maj wiedzie, jakie s Twoje potrzeby, plany i oczekiwania.
Jeste jedyn osob, ktra moe powiedzie TAK, jeste jedyn
osob, ktra moe powiedzie NIE. Godzc si na co, na co nie masz
ochoty, wiadomie wprowadzasz innych w bd.
Pozwl innym decydowa o samych sobie, pozwl samodzielnie
reagowa, przesta zakada, e wiesz lepiej od innych, co jest dla nich
dobre. Czy tego chcesz, czy NIE, NIE masz wpywu na czyje uczucia.
Twoje NIE nikogo NIE urazi, dopki ten kto nie zgodzi si na to.
W tym rozdziale uyem NIE wicej ni 30 razy tylko od
Ciebie zaley, czy jestemy nadal kolegami.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Pamitaj, e jednorazowa odmowa nie moe zniszczy prawdziwej,

trwaej relacji, oznaczaoby to bowiem, e opiera si ona tylko na
Twojej pomocy i jako taka byaby przecie bezwartociowa.
Zaley mi na Twoim bezpieczestwie, zaley mi na tym, aby mia
si i ochot pomaga innym, dlatego pozwl, e opowiem Ci pewn
histori.
Histori, ktra, mam nadziej, pomoe Ci ostatecznie pogodzi
dwie z pozoru sprzeczne ze sob potrzeby trosk o swoje granice
i trosk o innych. Potrzeby, ktrych pogodzenie pozwoli Ci pozby
si tego najwikszego hamulca asertywnoci poczucia winy.
Nie dam ci odpisa, bo nigdy si tego nie nauczysz, ale z chci
ci to wytumacz zwyk mawia pewien mody student w obliczu
bagalnych prb swoich kolegw niekoniecznie przygotowanych
do zaj.
Broni w ten sposb siebie, broni wasnych wartoci, wykazywa
te trosk o innych. Prawdziw.
Zachowywa rwnowag. Rwnowag, ktra jest podstaw asertywnoci. Jeden z najwikszych autorytetw moralnych w historii
polskiego narodu, czowiek, ktry pomg zmieni oblicze ziemi
tej ziemi Karol Wojtya, papie Polak, Jan Pawe II.
Bdc studentem, nie wiedzia zapewne, e to asertywno, ale
wiedzia zapewne, e tak jak inni maj prawo prosi o pomoc, tak
on ma prawo proponowa pomoc.
Wiedzia, e pomoc jest procesem czynnym, ulego za kamstwem.

Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia relacji?

Czy wiesz, e Bugarzy, kiedy mwi nie, kiwaj gow na tak?
Jak gosi ludowa legenda, zwyczaj ten powsta w czasie panowania
Turkw w Bugarii, kiedy miejscowa ludno musiaa zmaga si
z problemem przymusowej islamizacji.

115

116

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Procedura islamizacji bya nad wyraz uproszczona.

Turecki onierz przykada n do garda Bogu ducha winnego
Bugara i pyta: Przejdziesz na islam?.
Ruch gowy na nie podcina gardo, wic Bugarzy zaczli
mwi nie kiwajc gow na tak.
Pisz o tym, poniewa ta bugarska legenda przypomina mi sposb,
w jaki cz ludzi odmawia innym wykonania niewygodnych rzeczy,
posikujc si strategi, ktr nazywam take strategi ciotki z omy
Wiesz, bardzo chtnie, ale nie mog, bo przyjechaa do mnie
ciotka z omy (podczas gdy ciotka suy jako zgrabna ciema).
Nie mog zosta po godzinach w pracy, bo mam ju umwion
wizyt u lekarza.
Wybacz, ale nie mog z tob rozmawia, bo wanie wychodz,
jestem umwiony.
Yyyyy, wiesz, nie bardzo mog... Yyyyy ten tego... Przychodzi
hydraulik....
Nie mog ci pomc, nie poycz ci pienidzy, bo sam nie mam
Wiesz, jak teraz jest.
To bardzo ciekawe zjawisko na pierwszy rzut oka skuteczne, bo
osoba, ktra Ci prosi, zazwyczaj odpuszcza sobie.
Na pierwszy rzut oka nie masz nawet problemu z odmawianiem.
Na pierwszy.
Poniewa, podobnie jak w przypadku bugarskich chopw, to Ty,
zyskujc, tracisz.
Ja wiem, e to bywa skuteczne, ja wiem, e zazwyczaj proszcy
odpuszcza sobie, ja wiem, e to ju nawyk, lecz jest w tym wszystkim
kilka maych ale.
Nie zrozum mnie le, nie chc pisa o moralno-etycznych aspektach kamstwa.
Nie znam bowiem osoby, ktra przynajmniej raz w yciu nie
skamaaby. Nie czuj si uprawniony do ocen moralnych.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Nie o to mi chodzi. Waniejsze s konsekwencje. Raz, e prawda

moe wyj na jaw. Dwa, e kamstwo to negatywne emocje dla Ciebie.
Nie dowiadczasz moe poczucia winy, odczuwasz za to przypieszone ttno, pustk w gowie, nie wiesz, co zrobi z oczami, Twj organizm jest pobudzony, czujesz, e zaczynasz mwi szybciej, by moe
nawet czujesz si gorszy, tumaczc si przed drugim czowiekiem.
To jednak nie wszystko.
Wane s take konsekwencje takiej odmowy w wietle uczenia
innych, jak chcemy by traktowani, w wietle nadrzdnej zasady asertywnoci podejmowania samodzielnych decyzji.
Nie mog to informacja o naszej podatnoci na zewntrzny
wpyw bardzo daleka od samodzielnej decyzji.
Nie mog to przecie wskazanie zewntrznego problemu, ktry
uniemoliwia spenienie proby.
Nie mog to take niewiadome zaproszenie do negocjacji.
Bardzo niebezpieczne. Poniewa kto moe zaproponowa Ci pomoc
w rozwizaniu zewntrznego problemu, a ta wywoa w Tobie zobowizanie np. do spenienia proby (no bo przecie kto chcia Ci
pomc).
Twoje bugarskie nie (czyli: nie mog, hydraulik, ciotka z omy,
sam nie mam pienidzy) to wreszcie przyzwolenie na dalsze proby
taka odmowa uczy bowiem innych, e nie ma sprawy.
Bugarzy, kiwajc na tak, moe zachowywali ycie, jednak przekazujc bdny komunikat, sprawiali wraenie, e robi to z niekaman ochot, przez co wikali si w bdne koo dalszych niewygodnych i bolesnych da.
W sumie trudno im si dziwi.
Mam jednak nadziej, e Twoje dzisiejsze dylematy maj mniejszy
kaliber.
Na szczcie Ty masz moliwo nauczy innych, jak chcesz by
traktowany, nie czujc przy tym zaenowania ani poczucia winy, a jednoczenie dbajc o trwao relacji.

117

118

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jeeli take do Ciebie przyjeda czasami ciotka z omy lub

czujesz n na gardle w obliczu krzywdzcych Ci prb, oto najprostsza procedura, dziki ktrej bdziesz w stanie budowa naprawd
satysfakcjonujce relacje, uczc innych, jak naley Ci traktowa, oraz
unikniesz tej dobrze Ci znanej zgagi, gdy godzisz si na co, na co
nie masz ochoty.
Nie

To pierwszy krok. Prosz, nie myl go z yyyyy, ten teges no nie

bardzo, bo moe to bywa skuteczne, ale brakuje tu Twojej samodzielnej decyzji.
Jeeli jest Ci przykro lub odmowa jest dla Ciebie trudna, powiedz,
co czujesz.
Powiedz: przykro mi, bo to nie usprawiedliwianie si ani tumaczenie, to sposb na autentyczno, Twoja ludzka twarz. Ma prawo
by Ci przykro.
Powiedz to zwaszcza wtedy, gdy chcesz pomc, ale po prostu nie
moesz. Asertywno to przecie pomoc czynna. To bardzo dalekie
od poczucia winy.
Obszar odmowy

Kolejnym krokiem jest precyzyjne wskazanie przez Ciebie obszaru

Twojej odmowy.
Pamitasz metod audiodeskrypcji z rozdziau 4.?
Warto posuy si ni po raz kolejny. Opisz wic obszar odmowy w sposb konkretny, widoczny, obiektywny i policzalny.
Im bardziej obszar odmowy bdzie precyzyjny, tym atwiej bdzie
go przyj Twojemu rozmwcy.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Przekae mu bowiem komunikat, e nie odrzucasz jego jako osoby,

nie chcesz jedynie zrealizowa jego proby, jego pomysu na pomoc.
Zwr uwag na ponisze przykady:

Nie zostan po godzinach w pracy zamiast: Nie dam sob

manipulowa.
Nie poycz ci pienidzy zamiast: Nie jestem kas
zapomogowo-poyczkow.
Nie popr twojego pomysu zamiast: Nie bd uczestniczy
w machlojkach.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad zamiast:
Nie udawajmy kochajcej si rodzinki.

Precyzyjne opisanie obszaru odmowy przyniesie Ci korzyci, nawet

gdy masz do czynienia z ewidentn manipulacj lub kolejn z rzdu
prob o pomoc, ktra zakada, e jak zwykle co zrobisz za kogo.
Pozwoli Ci bowiem ostudzi emocje, pozwoli Ci bowiem skupi si
na bezspornych faktach.
Teraniejszo jest bezdyskusyjna. Odwoanie do teraniejszej proby wzmocni skuteczno Twojej decyzji. Unikniesz bowiem pyta typu:
Dobra, dobra, powiedz mi, kiedy musiae co robi za mnie?.
Uzasadnienie

Kolejny krok Twojej odmowy to krtkie, prawdziwe uzasadnienie

Twojej decyzji.
Psychologowie spoeczni dowiedli, e obecno uzasadnienia
wzmacnia skuteczno komunikatu o blisko 30% (nawet wwczas,
gdy jest ono nielogiczne w synnym eksperymencie Elli Langer
studenci czekajcy w kolejce do ksero podobnie chtnie wpuszczali
bez kolejki osob, ktra prosia o przepuszczenie, mwic, e bardzo
si pieszy, jak i wtedy, gdy prob sw podpieraa uzasadnieniem
bo musz zrobi ksero).

119

120

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Wykorzystaj wic uzasadnienie, aby wzmocni swj przekaz.

Pamitaj jednak, e uzasadnienie nie jest argumentem, poniewa
odmowa to nie proba, odmowa nie jest przekonywaniem. Odmowa
jest decyzj (Postanowiem zamiast: Zrozum mnie, prosz).
Prawdziwe uzasadnienie jest wyrazem Twojej decyzyjnoci uczy
innych, e to Ty podejmujesz decyzje.
Prawdziwe uzasadnienie pozwoli Ci zachowa wewntrzny spokj.
Sawetne czuj si gorszy od innych jedno z najczstszych
ograniczajcych ludzi przekona wynika na og z nadmiernej potrzeby tumaczenia si lub posikowania si kamstwem.
Prosz, pamitaj take, e uzasadnienie nie jest konieczne. Pamitaj, e masz prawo nie zdradza motyww swoich decyzji, jeeli
nie masz na to ochoty.
Mimo wszystko zachcam Ci do tego. Uzasadnienie to wyraz szacunku wobec innych. Od dziecka lubimy przecie wiedzie dlaczego.
Uzasadnienie to motyw Twojej decyzji i jako taki moe by oglny
lub odwoywa si do Twoich uczu.
Pozwl, e wrcimy do naszych przykadw.

Nie zostan po godzinach w pracy, poniewa mam inne plany.

Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie lubi tego robi /
poniewa nie oddajesz ich w terminie.
Nie popr twojego pomysu, poniewa byoby to dla mnie
bardzo kopotliwe.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad, poniewa
mamy inne plany.

Mamy inne plany?

Ju sysz Twoje pytanie.
A co, jeeli kto spyta mnie: A jakie to plany?. Przecie zaraz
usysz o lekcewacym stosunku do pracy, o tym, e nie mona na
mnie liczy, bo nie chc spotka si z matk, ojcem, teciow czy
szwagrem.
Bardzo dobre pytanie. Pozwl, e powicimy mu zatem chwil.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Oczywicie usyszysz. Usyszysz, jeeli na nie odpowiesz.

Jeeli jednak wykonae wiczenia w rozdziale 4., wiesz ju, jak
sobie radzi.
Pamitaj, e nie musisz odpowiada na pytania, to wcale nie jest
nieuprzejme. Ty rwnie masz prawo oczekiwa uprzejmoci wobec
siebie i niezadawania Ci krpujcych Ci pyta. Take tutaj obowizuje zasada masz prawo zachowa milczenie, bo wszystko, co powiesz, moe zosta uyte przeciwko tobie.
Bardzo lubi okrelenie mam inne plany, wic pozwl, e odpowiem na kolejne pytanie: No dobrze, ale jak mi si po prostu nie
chce i nie mam nic w planach, chc po prostu posiedzie w domu,
w kapciach przed telewizorem, czy to nie bdzie kamstwo?.
Wedug mnie nie. Odpoczynek czy potrzeb prywatnoci postrzegam bowiem take jako czynno zaplanowan. W szkole, na uczelni,
w pracy spdzamy znaczn cz naszego ycia. Aby mie energi
do dziaania, musimy take wypoczywa, czyli zaplanowa, e nie
robimy nic, podj tak decyzj.
Jedna z uczestniczek mojego szkolenia zwyka odpowiada zapraszajcej j na obiad teciowej, e nie przyjedzie, bo ma dzie wewntrzny, mylc o kapciach, papilotach i telewizorze.
A Tobie co podpowiada Twoja kreatywno?
Podtrzymanie kontaktu czynna pomoc

To prawdopodobnie najwaniejszy krok asertywnej odmowy.

Pozwoli Ci on zrealizowa pozytywn intencj, ktra dotychczas moga krpowa Ci rce ch bycia pomocnym, ch bycia
w porzdku wobec innych, intencj, ktra nieraz sprawiaa, e godzie si na co, na co nie miae ochoty, bo tak byo lepiej.
Ten krok pomoe Ci czu si osob pomocn, uwolni Ci od
wyrzutw sumienia i poczucia winy, pomoe Ci okaza trosk wobec
innych, pomoe Ci zadba o trwao relacji.

121

122

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Trzy pierwsze kroki byy bowiem trosk o Ciebie. Trosk o wasne

bezpieczestwo.
Dopiero teraz moesz pomaga aktywnie, dopiero teraz moesz
pomaga skutecznie.
Czas wic na aktywn pomoc.
Pomoc wynikajc z Twojej potrzeby, Twojego zaangaowania,
a nie zobowizania czy lku przed win.
Jak wic to zrobi? Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia
relacji?
Pamitaj po prostu, e tak jak inni maj prawo prosi, Ty masz
prawo proponowa.
Co to oznacza?
O ile prawidowo wykonae trzy pierwsze kroki, z pewnoci zauwaye, e gwnym przesaniem asertywnej odmowy nie jest odrzucenie rozmwcy, tylko niewyraenie zgody na realizacj jego pomysu
na pomoc z Twojej strony.
O ile wic zaley Ci na relacji, zaproponuj po prostu wasny pomys
realizacji oczekiwanej od Ciebie pomocy.
Powrmy wic do naszych przykadw.

Nie zostan po godzinach w pracy, poniewa mam inne

plany, ale mog wykona zadania, o ktre mnie prosisz,
np. w poniedziaek, jestem wtedy mniej obciony.
Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie lubi tego robi /
poniewa nie oddajesz ich w terminie, ale by moe jestem
w stanie ci pomc w inny sposb.
Nie popr twojego pomysu, poniewa byoby to dla mnie bardzo
kopotliwe, ale jeeli zgodziby si wprowadzi zaproponowane
przeze mnie poprawki, to moesz na mnie liczy.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad, poniewa mamy
inne plany, zdzwomy si w przyszym tygodniu i pomylimy,
co moemy razem zrobi.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Zwr uwag na ostatni przykad.

Podtrzymanie kontaktu nie musi oznacza wcale zobowizania do
jakiegokolwiek dziaania, wystarczy zapewnienie o chci podtrzymywania relacji. To bardzo wiele. Oznacza to przecie, e inni s dla Ciebie wani. Tobie pozostawia za furtk.
wiczenie Asertywna odmowa

Zamie ponisze przykady odmowy nieasertywnej na odmow asertywn. Pamitaj o precyzyjnym okreleniu obszaru odmowy, krtkim
i prawdziwym uzasadnieniu oraz zaoferowaniu aktywnej pomocy.
Sytuacja

Odmowa
nieasertywna

Znajomy prosi Ci o poyczenie

300 z. Ty jednak nie masz
w zwyczaju poycza pienidzy.

Bardzo chtnie,
ale sam nie
mam.

Szef w pracy prosi Ci o wykonanie

Mam strasznie
dodatkowego zadania niewchodzcego duo pracy,
w zakres Twoich obowizkw.
moe poprosisz
kogo innego.
Znajomy chce skorzysta z Twojej
pomocy zwizanej z wykonywanym
przez Ciebie zawodem (naprawy
komputera, wypenienia PIT-u,
napisania CV). Ty jednak jeste
po prostu zmczony.

Sam nie jestem

w tym za dobry.

Kolega z pracy prosi Ci o pomoc

w wykonaniu jego pracy (np. raportu
kwartalnego), poniewa bardzo
sobie ceni Twoje spostrzeenia.
W praktyce wiesz dobrze, i bdziesz
musia wykona raport jak zwykle
za niego.

Mam strasznie
duo pracy,
poza tym nie
jestem w tym
dobry. Sam
popeniam
bdy.

Dzwoni do Ciebie znajomy i informuje

Ci, e bdzie u Ciebie za 15 minut.
Ty nie masz ochoty na niczyj wizyt.

No przykro mi,
ale wanie
wychodz.

Odmowa
asertywna

123

124

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jak radzi sobie z nachalnymi ludmi?

W trakcie mojego pierwszego treningu asertywnoci braem udzia
w scence, w ktrej moim zadaniem byo odmwi koledze poyczenia
pienidzy.
Bya to sytuacja nad wyraz prawdziwa, poniewa w tamtym okresie miaem z tym duy problem i nie brakowao mi kolegw, ktrzy
traktowali mnie jak kas zapomogowo-poyczkow z bardzo atrakcyjnym oprocentowaniem 0% w skali wiecznoci.
Pocztek by atwy: Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie oddajesz mi w terminie.
Za chwil czekao mnie jednak prawdziwe wyzwanie.
Ja wiem, ale tym razem to wyjtkowa sytuacja, tylko na ciebie mog
liczy, nie poradz sobie, jak mi nie pomoesz, ej, no nie bd taki,
przysigam, tym razem oddam w terminie, a tak w ogle to ostatni raz,
koledze nie pomoesz?
Byem konsekwentny, usilnie staraem si znale kontrargumenty,
jednak szybko zauwayem, e kade moje sowo potguje nachalno
argumentw mojego kolegi, a ja zaczynam si gubi.
Nie wiedziaem, dlaczego tak si dzieje, nie wiedziaem take, e
popeniam bd.
Powiedzmy to sobie szczerze. Opisana wyej procedura asertywnej
odmowy nie zawsze bdzie skuteczna. Nie zawsze spotkasz ludzi,
ktrzy zrozumiej Ci za pierwszym razem.
Spotkasz zapewne ludzi, ktrzy bd Ci za wszelk cen prbowali przekona, czasami bd nawet bardzo nachalni, posikujc si
mniej lub bardziej emocjonalnymi chwytami.
Warto wic, by w podobnych sytuacjach wiedzia, jak sobie radzi.
Narzdziem, ktre pozwoli Ci radzi sobie z podobnymi sytuacjami,
jest powszechnie znana technika zdartej pyty, ktr wwczas zaproponowa mi trener prowadzcy szkolenie.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Technika zdartej pyty polega na kilkakrotnym powtrzeniu odmowy, jednak w zastosowaniu tej metody czai si kilka niebezpieczestw. Dlatego pozwl, e przyjrzymy jej si znacznie szerzej.
Z dowiadczenia wiem, e wiele osb w obliczu nachalnych prb
zaczyna si irytowa, za kadym kolejnym razem starajc si intensywniej zaznaczy swoje stanowisko, tracc przy tym nerwy, dajc si
ponie emocjom lub dla witego spokoju po prostu przystaje na
co, na co nie ma ochoty.
Powd emocjonalnej reakcji (Guchy jeste czy co?), powd
zniecierpliwienia (Ile razy mam mwi NIE?) przy wielokrotnym
powtarzaniu odmowy jest jednak prosty.
Wynika z bdu, jaki ja take popeniem.
Bd ten polega na oczekiwaniu zakoczenia trudnej dla nas sytuacji przez kogo innego, wynika z oczekiwania podjcia decyzji za nas,
wynika bowiem z oczekiwania zrozumienia nas.
Odmowa by moe skutkuje, pozostaje jednak niesmak, by moe
pada kilka sw za duo.
Aby wic zapewni Ci maksymalny komfort uytkowania techniki
zdartej pyty, aby zapewni Ci komfort w obliczu nachalnych prb,
pozwl, e przyjrzymy si istocie tej metody, odwoujc si do jej metaforycznego zakresu, tzn. tego, jak dziaa zdarta pyta.
Najwygodniej bdzie zilustrowa mechanizm zdartej pyty za pomoc muzyki.
Nigdy nie pamitam hitw lata, posu si wic przykadem
utworu, o ktrym byo gono take przez skrajnie szokujc krtkowzroczno specw od marketingu pewnej firmy, ktra wypucia
na rynek cmentarne znicze z pozytywk: Wsta, powiedz: nie jestem sam.
Adapter odtwarzajcy zdart pyt za kadym razem odtwarza identyczny dwik.
Nie powie spie mioci, nie powie spie mioci, nie powie spie
mioci brzmi wic za kadym razem identycznie, dwiki nie s

125

126

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

goniejsze ani cichsze, dusze ani krtsze, a my dziki temu mamy

szans usysze przesanie Michaa Winiewskiego raz jeszcze.
Dlaczego o tym pisz?
Pisz o tym, poniewa istot skutecznoci techniki zdartej pyty,
a zarazem jej najczciej ignorowanym elementem, s jej waciwoci
dwikowe.
Odmowa w obliczu natarczywej proby powinna wic za kadym
razem brzmie identycznie: winna by wypowiedziana identycznym
tonem i z identyczn tonacj. Powinna te zawiera pauzy.
Twj ton, Twoja intonacja oraz pauzy s niczym innym jak wyrazem Twojej decyzji, nie musisz przecie nikogo przekonywa, nikt nie
musi niczego rozumie ani na nic wyraa zgody. Nie musisz si
take irytowa, poniewa Ty tylko przekazujesz informacj o podjtej
ju decyzji.
Powtrzenie pozwala Ci opanowa emocje, a drugiej stronie pozwala zrozumie, e decyzja jest nieodwoalna. To niewtpliwa korzy
dla Ciebie. Dbasz w ten sposb o swj spokj.
Zapytasz zapewne, ile razy powiniene powtrzy swoj odmow.
Ilo zaley od Ciebie, moesz powtrzy j 2 4 razy, jednak
znacznie waniejsza od iloci jest wiadomo, e to do Ciebie naley
ostatnie sowo.
2 4 razy pozwol Twojemu rozmwcy usysze Twj przekaz,
jeeli wczeniej go nie zrozumia.
Jeeli jednak nie rozumie go dalej, to problem nie naley ju do
Ciebie.
Zrobie wszystko, co moge. Jeeli to nie skutkuje, zmie temat,
zakocz niewygodn dla Ciebie rozmow albo wyra swoje emocje
w obliczu nachalnych prb.
Podejmij decyzj, a zyskasz spokj.
Moe zyskasz miano spa mioci szczliwie jednak nikt nie
wie, co to waciwie znaczy.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro

Koczc rozwaania na temat asertywnej odmowy, warto zwrci
uwag take na sposb radzenia sobie z wyjtkowo nachalnymi ludmi,
z tzw. zawodowymi proszcymi kolegami w pracy po 63 razy
dziennie proszcymi Ci o zszywacz, dziurkacz, kartk, dugopis,
samozwaczymi parkingowymi obiecujcymi przypilnowa Twojego
samochodu, zbierajcymi na lekarstwa lub szklank chleba, ktrych
moesz spotka np. na dworcach kolejowych w caej Polsce, osobami
myjcymi szyby na skrzyowaniach. Wszystkimi ludmi, ktrzy nie
rozumiej zwykego NIE i ktrzy, spotykajc si z Twoj decyzj, zaczynaj Ci atakowa.
Musz Ci jednak ostrzec. Metoda, ktr chc Ci zaproponowa,
jest jak prawdziwy kebab naprawd ostra, a na dodatek w cienkim
ciecie, nie zawiera bowiem nic, co mogoby zneutralizowa jej smak.
Proponuj Ci j jako sposb radzenia sobie w sytuacjach krytycznych, gdy wszystkie inne metody zadbania o swoje terytorium oka
si nieskuteczne lub po prostu nie bdziesz widzia sensu ani potrzeby
ich wykorzystania.
Pamitaj jednak, e jej zastosowanie zawsze piecze. Uywaj jej wic
w ostatecznoci jako samoobrony.
Pamitaj o tym, by serwowa j tylko wobec osb, z ktrymi nie zamierzasz tworzy relacji, a ktrych natarczywo prb godzi w Ciebie,
kci si z Twoimi wartociami, uderza w Twoje poczucie przyzwoitoci.
Pamitaj take, e ocena potrzeby jej wykorzystania zaley tylko
od Ciebie.
Ju za chwil podam Ci przepis. Jednak pozwl, e najpierw dam
Ci pewien przykad.
Nie wiem jak Ty, ale ja mam tak zasad, e nie pomagam finansowo ludziom zbierajcym na ulicy. Jestem przekonany, e w ten sposb potguj ich wyuczon bezradno. Zazwyczaj mwi NIE. I to
wystarcza.

127

128

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jednak czasami musz posuy si asertywn odmow w cienkim

ciecie na ostro, poniewa zachowanie mojego rozmwcy wywouje
we mnie nie tylko zdziwienie, ale take sprzeciw.
Wracaem kiedy z rannych zakupw, gdy chwiejnym krokiem
podszed do mnie znany z widzenia w obrbie sklepu miejscowy
ssiad.
Kierowniku, ssiedzie, jest taka proba, na lekarstwo mi brakuje,
kierownik dorzuci do wina, w pitek dostaj rent, oddam. Nie wiem,
co mnie przekonao, bo na alkohol nie daj by moe szczero, by
moe zapewnienie zwrotu zgodziem si. Miaem pod rk 2 z,
wic wspomogem zakup lekarstwa, w duchu liczc si z tym, e
zwrotu nie bdzie.
Po tygodniu, kiedy znw wracaem z zakupw, pod tym samym
sklepem podszed do mnie ssiad.
Kierowniku, ssiedzie, ja kierownikowi jestem winny 2 z.
Wyobra sobie moje zdziwienie. Piknie. Peen szacunek. Miaem
zajte rce, nie chciao mi si siga do portfela, a i gest mnie uj,
powiedziaem wic: Na zdrowie, ssiedzie, na wieczne nieoddanie, majc nadziej na odwzajemnienie szacunku.
Usyszaem jednak: Kierowniku, to poycz jeszcze 2 razem
bdzie 4.
Przy caym moim uwielbieniu asertywnoci nie wyobraam sobie
mojej odpowiedzi w stylu: Nie, nie dam panu 2 z, poniewa ju
w zeszym tygodniu poyczy pan ode mnie 2 z, a tak na marginesie
jestem przeciw prowadzeniu dziaalnoci gospodarczej bez odprowadzania nalenych podatkw, a w ten sposb postrzegam paskie
dziaania w obrbie sklepu, ale jeeli askawy pan sobie yczy, by
moe mog panu pomc w inny sposb. Oferuj pomoc przy rejestracji dziaalnoci gospodarczej.
W ruch posza asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro.
Strategia jest bardzo prosta. Prosta jak kebab. Zawiera dwa
skadniki.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Oto przepis dla Ciebie.

Skadnik 1. Nie to raptem ciasto, krtka, szybka decyzja.
Wyrazistoci strategii nadaje skadnik drugi sos. Bardzo ostry.
Skadnik 2. I pomyl dlaczego nie.
Zwr uwag na istot drugiego skadnika, ktry stanowi przeniesienie odpowiedzialnoci za Twoj odmow na drug stron.
Technik t znam z ksiki Strategia ostra jak pepperoni Jensa
Weidnera (Onepress, 2007) i poradziem wykorzysta t metod
jednej mojej znajomej, ktra miaa w pracy problem z notorycznie
proszcym o drobne rzeczy koleg zszywacz, dziurkacz, pinezki,
kartki, post-itki itp. stanowiy dla niego bowiem sens ycia.
Niby nic, ale ile razy dziennie mona sysze: Kasiu, czy moesz mi
poda zszywacz, Kasiu to, Kasiu tamto.
Dotychczasowe podawanie, dotychczasowa ulego ustpiy miejsca: Nie, i pomyl dlaczego nie. Ale to by dopiero pocztek.
Z relacji Kaki wiem, e znajomy nie tylko odpuci, ale przez kilka
chwil gowi si, dlaczego tak si stao.
Nie podaa mi zszywacza, bo wczoraj, kiedy szedem na obiad,
nie zaproponowaem ci wsplnego wyjcia? brzmiao pytanie.
Nie padaa odpowied.
A moe dlatego, e w zeszym tygodniu skrytykowaem twj
pomys?. Nie brzmiaa odpowied, a z kad kolejn problem coraz mniej nalea do Kaki. Dobre, prawda?
Na zakoczenie mam do Ciebie prob.
Nie stosuj tej metody wobec swoich bliskich, wobec osb, na
ktrych Ci zaley, nie stosuj jej wobec swojego szefa
Nie powiem Ci dlaczego.
Powiem Ci NIE, i pomyl dlaczego NIE.

129

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Rozdzia 3. Pewno siebie, czyli jak zyska zdrowy

szacunek do siebie i innych? .................... 57
Jak zyska pewno siebie? ............................................................... 59
Co Ci da wiadomo wasnych zalet? .............................................. 64
Jak z yczliwoci wobec siebie postrzega wasne wady? ................ 68
O wstydzie, kompleksach i o tym, czy wada moe by zalet,
czyli nie jeste naiwny, jeste ...................................................... 73
Rozdzia 4. Jak wyraa uczucia
i zapobiega konfliktom? ......................... 81
O czym warto pamita,
by Twoje emocje pracoway na Twoj korzy? ............................. 81
Jak nauczy innych, jak maj Ci traktowa? ................................... 88
Czuj ........................................................................................... 88
Kiedy Ty ...................................................................................... 91
Oczekuj ..................................................................................... 94
Jeeli tego nie zrobisz, bd zmuszony ................................. 102
Dziaanie ................................................................................... 104
Komunikat JA procedura rozszerzona ................................. 104
Kiedy nie warto by asertywnym, czyli zanim powiesz ............... 105
Lista kontrolna asertywnoci ........................................................... 109
Rozdzia 5. Jak odmawia bez poczucia winy? ............111
Poznaj kogo, kto potrzebuje Twojej pomocy ................................ 111
Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia relacji? ....................... 115
Nie ............................................................................................. 118
Obszar odmowy ........................................................................ 118
Uzasadnienie ............................................................................. 119
Podtrzymanie kontaktu czynna pomoc ................................ 121
Jak radzi sobie z nachalnymi ludmi? ........................................... 124
Asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro .............................. 127
Rozdzia 6. Jak radzi sobie z opiniami innych? ..........131
Jak radzi sobie z krytyk? .............................................................. 133
Ocena formalna ......................................................................... 134
Ocena merytoryczna i decyzja ................................................... 136

Spis treci

Jak nie da si wcign do gry? ..................................................... 139

Wyraenie emocji ...................................................................... 142
Powtrzenie zdania rozmwcy .................................................. 142
Proba o uzasadnienie ............................................................... 143
Jako czowiek uczciwy na pewno mnie zrozumiesz ............... 144
Niezbdnik na imprezach rodzinnych,
czyli jak radzi sobie z dobrymi radami? ...................................... 147
Rozdzia 7. Jak wyraa uczucia pozytywne
i przyjmowa komplementy? ...................151
Dlaczego warto wyraa uczucia pozytywne? ................................. 151
Jak budowa lepsze relacje,
jak wyraa uczucia i emocje pozytywne? .................................... 153
Jak przyjmowa komplementy, nie doszukujc si drugiego dna? .... 157
Rozdzia 8. Jak zadba o swoje prawa
z szacunkiem do siebie i innych? ..............163
Poznaj swoje prawa ......................................................................... 163
Upomnij si o swoje, czyli jak respektowa swoje prawa? .............. 166
Rozpoznanie .............................................................................. 168
Przygotowanie ........................................................................... 168
Dziaanie ................................................................................... 170
Masz prawo prosi .......................................................................... 171
Asertywna proba ...................................................................... 173
Teraz Twoja kolej ................................................179
Dodatek A FAQ ..................................................181
Czy uda mi si zmieni? .................................................................. 181
Kiedy nastpi zmiana? .................................................................... 184
Czy asertywno nie sprawi, e przestan by sob? ...................... 185
Czy moje otoczenie nie odsunie si ode mnie? .............................. 187
Jak by asertywnym wobec bliskich? ............................................... 188
Jak odmawia dzieciom? ................................................................. 191
Przeprasza czy nie przeprasza? .................................................... 193
Gdzie mog si tego nauczy? ........................................................ 194

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Asertywno i rozwj osobisty, czyli jak zyska harmoni

w yciu prywatnym i zawodowym oraz zdrowy szacunek
do siebie i innych? .................................................................. 195
Co robi, gdy asertywno nie zadziaa? ......................................... 196
Nie podje dziaania, ale chcesz wiedzie,
co robi, gdy Ci nie wyjdzie .................................................... 196
Podje dziaanie, nie wyszo, bo ja tak robi,
tylko troch inaczej ............................................................... 197
Podje dziaanie (wzorowo), nie masz rezultatw .................. 199
Dodatek B Asertywno w pracy .............................203
Asertywny pracownik ...................................................................... 206
Z kim jedziesz na imprez firmow? ......................................... 206
Jak poprosi o podwyk? ......................................................... 209
Asertywny szef ................................................................................. 214
Asertywne informacje zwrotne, czyli jak wyzwala inicjatyw,
mie wicej czasu i budowa autorytet szefa? ........................ 214
Asertywno w sprzeday i w obsudze klienta ............................... 220
Jak radzi sobie z wulgarnym i agresywnym klientem? ............. 222
Jak odmawia klientom? ........................................................... 227

Rozdzia 5.
JAK ODMAWIA BEZ POCZUCIA WINY?

Poznaj kogo, kto potrzebuje Twojej pomocy

wity spokj, niepewno, tak naturalna potrzeba bycia w porzdku,
a moe lk przed poczuciem winy nakazay Peterowi zgodzi si na
spenienie proby siedzcego obok kolegi.
NIE mam siy si z tob spiera, rb, jak chcesz odpar
w kocu, ulegajc kolejnym argumentom.
Mg poczu ulg, to w kocu nic wielkiego. NIE warto spiera
si o tak bahe rzeczy, waciwie nic mnie to NIE kosztuje, szkoda
ycia, by udowadnia sobie, kto ma racj pomyla zapewne.
OK odpar Peter. NIE wiedzia przecie, e jego ycie trwa
bdzie jeszcze tylko 4 minuty.
NIE wiedzia przecie, e ta nic NIEznaczca zgoda kosztowa
bdzie ycie 109 osb 100 pasaerw i 9 czonkw zaogi samolotu
DC-8, odbywajcego rejs 621 z Montrealu do Los Angeles, ktrego
Peter Hamilton by kapitanem.
Air Canada 621 na skutek zbyt wczesnego uruchomienia spojlerw
run na ziemi.
15 lipca 1970 roku o 8:06 ta nic NIEznaczca zgoda, chwila witego spokoju, krtkotrwaa korzy z zastosowania reguy mdry
gupiemu ustpuje, odebraa ycie 109 osobom, odebraa spokj rodzinom ofiar.
Dlaczego o tym pisz?

112

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Pisz o tym, poniewa chc, abymy przyjrzeli si czemu, co najczciej bywa kojarzone z asertywnoci umiejtnoci odmawiania.
Umiejtnoci, ktra by moe tamtego ranka 15 lipca 1970 roku moga uratowa ycie 109 osobom.
Nie chc jednak, bymy uprawiali teraz gdybologi.
Odmy wic t tragiczn histori na chwil na bok.
Zastanwmy si przez moment nad czym innym.
NIE mwmy przez chwil o konsekwencjach godzenia si na co,
na co NIE masz ochoty, o obwinianiu siebie, o Twoich nerwach
i utraconym czasie.
NIE mwmy o tym, e nic NIEznaczce 15 minut dziennie, jakie
powicasz na rzeczy, ktre NIE nale do Ciebie, w cigu roku
urasta do 8 dni pracy, a w cigu 40 lat stau przez blisko rok wykonujesz prac, za ktr nikt Ci NIE paci.
NIE mwmy o tym, jak si czujesz, godzc si na co, co kci
si z Tob.
NIE mwmy wreszcie o tym, jak mwi NIE, bo Ty doskonale
potrafisz to robi. Posiade t umiejtno w pierwszym roku swojego
ycia.
NIE mwmy o tym, bo NIE chc o tym mwi. Chc zaproponowa Ci co zgoa innego.
Chc bowiem, abymy porozmawiali o tym, jak pomaga.
Tak! Pomaga, poniewa wiem, jak wane jest dla Ciebie bycie
w porzdku, jak wane s dla Ciebie relacje midzyludzkie, jak wane
jest dla Ciebie czyste sumienie, jak wani s dla Ciebie inni ludzie,
jak wany jest wity spokj.
Wiem take, e za nic w wiecie NIE chciaby tego straci.
NIE bd Ci wic prosi, aby dzisiaj chocia sprbowa powiedzie NIE, bo NIE chc po raz kolejny przymusza Ci do czego,
co jest sprzeczne z Tob.
Poprosz Ci wic o pomoc.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Prosz Ci o pomoc, prosz o bycie w porzdku, o koleestwo, trosk, empati i kreatywno.

Jest bowiem kto potrzebujcy, kto, komu trzeba pomc, trzeba,
bo inaczej zagubi si, straci kontrol nad wasnym yciem, zacznie
obwinia siebie i ten kto bardzo potrzebuje Twojej pomocy.
Mam nadziej, e take tym razem NIE odmwisz i zechcesz
pomc jeszcze tej jednej i jedynej osobie zechcesz pomc sobie!
Tak, pomc sobie, bo wanie w ten sposb postrzegam asertywno.
Ale NIE tylko sobie, poniewa w ten sposb pomoesz te innym.
Bdziemy jednak mwi o tym, jak pomaga w sposb uczciwy
i NIEwymuszony. Pomaga z zaangaowaniem i chci, bo co to za
pomoc, kiedy jest wymuszona, co to za zaangaowanie, kiedy czujesz, e si zmuszasz, co to za uczciwo, kiedy opiera si na niedopowiedzeniach
Bdziemy mwi wic o aktywnej, prawdziwej pomocy pomocy penej oddania, zaangaowania i odpowiedzialnoci. Pomocy,
ktra pozwala innym decydowa o sobie, pomocy, ktra daleka jest
od kamstwa i faszywych przekona.
Pozwl wic, e przyjrzymy si pewnym zasadom, ktre pozwol
Ci nie wanie tak pomoc, jak chcesz nie i jakiej oczekuj od
Ciebie inni.
Ratownicy medyczni przedstawiciele jednego z najbardziej
powaanych i szanowanych zawodw na wiecie posikuj si
w swojej pracy pewn zasad, ktra wspiera rzetelne i skuteczne niesienie pomocy innym.
Mianowicie ratownik medyczny, zanim przystpi do udzielenia
pomocy, jest zobowizany do tego, by zadba o jedn rzecz wasne
bezpieczestwo.
Po co komu ratownik, ktrego podczas akcji spotyka niebezpieczestwo, razi prd, ogarnia poar albo ktry zostaje napadnity przez
przeywajc szok ofiar wypadku.

113

114

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

W imi tej zasady ratownik ma prawo odstpi od udzielenia pomocy, jeeli takowa bezporednio zagraa jego bezpieczestwu.
Chc Ci zaproponowa, aby Twoja przygoda z asertywnoci
oparta bya wanie na tej zasadzie pom sobie, zanim pomoesz
innym, pamitajc, e masz prawo odmwi, jeeli spenienie proby
godzi w Ciebie.
Zadbaj o wasny komfort, wasne bezpieczestwo, bo dopiero wtedy
moesz prawdziwie pomc innym.
Po co komu pomoc kogo, kto NIE zadba o wasne bezpieczestwo, moe przecie nawali, kiedy najbardziej bdzie potrzebny.
Po co komu pomoc kogo, kto pomaga, chocia pomc NIE chce.
Prawdziwa pomoc to czynna pomoc, tzn. pomoc, ktra NIE zagraa Tobie, NIE rani Ci, NIE wywouje poczucia wykorzystania i niesprawiedliwoci dziejw.
Pomagaj z zaangaowaniem, uczciwoci i empati, ktre s
w Tobie, a NIE z zakamanym wyrazem twarzy, uciekajcym spojrzeniem, zoci wyraan za zamknitymi drzwiami, zoci, ktra
przekada si na samopoczucie Twoich bliskich.
Tak, zakamanym. Bo godzenie si na co, na co nie masz ochoty,
dla mnie rwnoznaczne jest z kamstwem okamywaniem innych.
Skd inni maj wiedzie, jakie s Twoje potrzeby, plany i oczekiwania.
Jeste jedyn osob, ktra moe powiedzie TAK, jeste jedyn
osob, ktra moe powiedzie NIE. Godzc si na co, na co nie masz
ochoty, wiadomie wprowadzasz innych w bd.
Pozwl innym decydowa o samych sobie, pozwl samodzielnie
reagowa, przesta zakada, e wiesz lepiej od innych, co jest dla nich
dobre. Czy tego chcesz, czy NIE, NIE masz wpywu na czyje uczucia.
Twoje NIE nikogo NIE urazi, dopki ten kto nie zgodzi si na to.
W tym rozdziale uyem NIE wicej ni 30 razy tylko od
Ciebie zaley, czy jestemy nadal kolegami.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Pamitaj, e jednorazowa odmowa nie moe zniszczy prawdziwej,

trwaej relacji, oznaczaoby to bowiem, e opiera si ona tylko na
Twojej pomocy i jako taka byaby przecie bezwartociowa.
Zaley mi na Twoim bezpieczestwie, zaley mi na tym, aby mia
si i ochot pomaga innym, dlatego pozwl, e opowiem Ci pewn
histori.
Histori, ktra, mam nadziej, pomoe Ci ostatecznie pogodzi
dwie z pozoru sprzeczne ze sob potrzeby trosk o swoje granice
i trosk o innych. Potrzeby, ktrych pogodzenie pozwoli Ci pozby
si tego najwikszego hamulca asertywnoci poczucia winy.
Nie dam ci odpisa, bo nigdy si tego nie nauczysz, ale z chci
ci to wytumacz zwyk mawia pewien mody student w obliczu
bagalnych prb swoich kolegw niekoniecznie przygotowanych
do zaj.
Broni w ten sposb siebie, broni wasnych wartoci, wykazywa
te trosk o innych. Prawdziw.
Zachowywa rwnowag. Rwnowag, ktra jest podstaw asertywnoci. Jeden z najwikszych autorytetw moralnych w historii
polskiego narodu, czowiek, ktry pomg zmieni oblicze ziemi
tej ziemi Karol Wojtya, papie Polak, Jan Pawe II.
Bdc studentem, nie wiedzia zapewne, e to asertywno, ale
wiedzia zapewne, e tak jak inni maj prawo prosi o pomoc, tak
on ma prawo proponowa pomoc.
Wiedzia, e pomoc jest procesem czynnym, ulego za kamstwem.

Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia relacji?

Czy wiesz, e Bugarzy, kiedy mwi nie, kiwaj gow na tak?
Jak gosi ludowa legenda, zwyczaj ten powsta w czasie panowania
Turkw w Bugarii, kiedy miejscowa ludno musiaa zmaga si
z problemem przymusowej islamizacji.

115

116

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Procedura islamizacji bya nad wyraz uproszczona.

Turecki onierz przykada n do garda Bogu ducha winnego
Bugara i pyta: Przejdziesz na islam?.
Ruch gowy na nie podcina gardo, wic Bugarzy zaczli
mwi nie kiwajc gow na tak.
Pisz o tym, poniewa ta bugarska legenda przypomina mi sposb,
w jaki cz ludzi odmawia innym wykonania niewygodnych rzeczy,
posikujc si strategi, ktr nazywam take strategi ciotki z omy
Wiesz, bardzo chtnie, ale nie mog, bo przyjechaa do mnie
ciotka z omy (podczas gdy ciotka suy jako zgrabna ciema).
Nie mog zosta po godzinach w pracy, bo mam ju umwion
wizyt u lekarza.
Wybacz, ale nie mog z tob rozmawia, bo wanie wychodz,
jestem umwiony.
Yyyyy, wiesz, nie bardzo mog... Yyyyy ten tego... Przychodzi
hydraulik....
Nie mog ci pomc, nie poycz ci pienidzy, bo sam nie mam
Wiesz, jak teraz jest.
To bardzo ciekawe zjawisko na pierwszy rzut oka skuteczne, bo
osoba, ktra Ci prosi, zazwyczaj odpuszcza sobie.
Na pierwszy rzut oka nie masz nawet problemu z odmawianiem.
Na pierwszy.
Poniewa, podobnie jak w przypadku bugarskich chopw, to Ty,
zyskujc, tracisz.
Ja wiem, e to bywa skuteczne, ja wiem, e zazwyczaj proszcy
odpuszcza sobie, ja wiem, e to ju nawyk, lecz jest w tym wszystkim
kilka maych ale.
Nie zrozum mnie le, nie chc pisa o moralno-etycznych aspektach kamstwa.
Nie znam bowiem osoby, ktra przynajmniej raz w yciu nie
skamaaby. Nie czuj si uprawniony do ocen moralnych.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Nie o to mi chodzi. Waniejsze s konsekwencje. Raz, e prawda

moe wyj na jaw. Dwa, e kamstwo to negatywne emocje dla Ciebie.
Nie dowiadczasz moe poczucia winy, odczuwasz za to przypieszone ttno, pustk w gowie, nie wiesz, co zrobi z oczami, Twj organizm jest pobudzony, czujesz, e zaczynasz mwi szybciej, by moe
nawet czujesz si gorszy, tumaczc si przed drugim czowiekiem.
To jednak nie wszystko.
Wane s take konsekwencje takiej odmowy w wietle uczenia
innych, jak chcemy by traktowani, w wietle nadrzdnej zasady asertywnoci podejmowania samodzielnych decyzji.
Nie mog to informacja o naszej podatnoci na zewntrzny
wpyw bardzo daleka od samodzielnej decyzji.
Nie mog to przecie wskazanie zewntrznego problemu, ktry
uniemoliwia spenienie proby.
Nie mog to take niewiadome zaproszenie do negocjacji.
Bardzo niebezpieczne. Poniewa kto moe zaproponowa Ci pomoc
w rozwizaniu zewntrznego problemu, a ta wywoa w Tobie zobowizanie np. do spenienia proby (no bo przecie kto chcia Ci
pomc).
Twoje bugarskie nie (czyli: nie mog, hydraulik, ciotka z omy,
sam nie mam pienidzy) to wreszcie przyzwolenie na dalsze proby
taka odmowa uczy bowiem innych, e nie ma sprawy.
Bugarzy, kiwajc na tak, moe zachowywali ycie, jednak przekazujc bdny komunikat, sprawiali wraenie, e robi to z niekaman ochot, przez co wikali si w bdne koo dalszych niewygodnych i bolesnych da.
W sumie trudno im si dziwi.
Mam jednak nadziej, e Twoje dzisiejsze dylematy maj mniejszy
kaliber.
Na szczcie Ty masz moliwo nauczy innych, jak chcesz by
traktowany, nie czujc przy tym zaenowania ani poczucia winy, a jednoczenie dbajc o trwao relacji.

117

118

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jeeli take do Ciebie przyjeda czasami ciotka z omy lub

czujesz n na gardle w obliczu krzywdzcych Ci prb, oto najprostsza procedura, dziki ktrej bdziesz w stanie budowa naprawd
satysfakcjonujce relacje, uczc innych, jak naley Ci traktowa, oraz
unikniesz tej dobrze Ci znanej zgagi, gdy godzisz si na co, na co
nie masz ochoty.
Nie

To pierwszy krok. Prosz, nie myl go z yyyyy, ten teges no nie

bardzo, bo moe to bywa skuteczne, ale brakuje tu Twojej samodzielnej decyzji.
Jeeli jest Ci przykro lub odmowa jest dla Ciebie trudna, powiedz,
co czujesz.
Powiedz: przykro mi, bo to nie usprawiedliwianie si ani tumaczenie, to sposb na autentyczno, Twoja ludzka twarz. Ma prawo
by Ci przykro.
Powiedz to zwaszcza wtedy, gdy chcesz pomc, ale po prostu nie
moesz. Asertywno to przecie pomoc czynna. To bardzo dalekie
od poczucia winy.
Obszar odmowy

Kolejnym krokiem jest precyzyjne wskazanie przez Ciebie obszaru

Twojej odmowy.
Pamitasz metod audiodeskrypcji z rozdziau 4.?
Warto posuy si ni po raz kolejny. Opisz wic obszar odmowy w sposb konkretny, widoczny, obiektywny i policzalny.
Im bardziej obszar odmowy bdzie precyzyjny, tym atwiej bdzie
go przyj Twojemu rozmwcy.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Przekae mu bowiem komunikat, e nie odrzucasz jego jako osoby,

nie chcesz jedynie zrealizowa jego proby, jego pomysu na pomoc.
Zwr uwag na ponisze przykady:

Nie zostan po godzinach w pracy zamiast: Nie dam sob

manipulowa.
Nie poycz ci pienidzy zamiast: Nie jestem kas
zapomogowo-poyczkow.
Nie popr twojego pomysu zamiast: Nie bd uczestniczy
w machlojkach.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad zamiast:
Nie udawajmy kochajcej si rodzinki.

Precyzyjne opisanie obszaru odmowy przyniesie Ci korzyci, nawet

gdy masz do czynienia z ewidentn manipulacj lub kolejn z rzdu
prob o pomoc, ktra zakada, e jak zwykle co zrobisz za kogo.
Pozwoli Ci bowiem ostudzi emocje, pozwoli Ci bowiem skupi si
na bezspornych faktach.
Teraniejszo jest bezdyskusyjna. Odwoanie do teraniejszej proby wzmocni skuteczno Twojej decyzji. Unikniesz bowiem pyta typu:
Dobra, dobra, powiedz mi, kiedy musiae co robi za mnie?.
Uzasadnienie

Kolejny krok Twojej odmowy to krtkie, prawdziwe uzasadnienie

Twojej decyzji.
Psychologowie spoeczni dowiedli, e obecno uzasadnienia
wzmacnia skuteczno komunikatu o blisko 30% (nawet wwczas,
gdy jest ono nielogiczne w synnym eksperymencie Elli Langer
studenci czekajcy w kolejce do ksero podobnie chtnie wpuszczali
bez kolejki osob, ktra prosia o przepuszczenie, mwic, e bardzo
si pieszy, jak i wtedy, gdy prob sw podpieraa uzasadnieniem
bo musz zrobi ksero).

119

120

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Wykorzystaj wic uzasadnienie, aby wzmocni swj przekaz.

Pamitaj jednak, e uzasadnienie nie jest argumentem, poniewa
odmowa to nie proba, odmowa nie jest przekonywaniem. Odmowa
jest decyzj (Postanowiem zamiast: Zrozum mnie, prosz).
Prawdziwe uzasadnienie jest wyrazem Twojej decyzyjnoci uczy
innych, e to Ty podejmujesz decyzje.
Prawdziwe uzasadnienie pozwoli Ci zachowa wewntrzny spokj.
Sawetne czuj si gorszy od innych jedno z najczstszych
ograniczajcych ludzi przekona wynika na og z nadmiernej potrzeby tumaczenia si lub posikowania si kamstwem.
Prosz, pamitaj take, e uzasadnienie nie jest konieczne. Pamitaj, e masz prawo nie zdradza motyww swoich decyzji, jeeli
nie masz na to ochoty.
Mimo wszystko zachcam Ci do tego. Uzasadnienie to wyraz szacunku wobec innych. Od dziecka lubimy przecie wiedzie dlaczego.
Uzasadnienie to motyw Twojej decyzji i jako taki moe by oglny
lub odwoywa si do Twoich uczu.
Pozwl, e wrcimy do naszych przykadw.

Nie zostan po godzinach w pracy, poniewa mam inne plany.

Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie lubi tego robi /
poniewa nie oddajesz ich w terminie.
Nie popr twojego pomysu, poniewa byoby to dla mnie
bardzo kopotliwe.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad, poniewa
mamy inne plany.

Mamy inne plany?

Ju sysz Twoje pytanie.
A co, jeeli kto spyta mnie: A jakie to plany?. Przecie zaraz
usysz o lekcewacym stosunku do pracy, o tym, e nie mona na
mnie liczy, bo nie chc spotka si z matk, ojcem, teciow czy
szwagrem.
Bardzo dobre pytanie. Pozwl, e powicimy mu zatem chwil.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Oczywicie usyszysz. Usyszysz, jeeli na nie odpowiesz.

Jeeli jednak wykonae wiczenia w rozdziale 4., wiesz ju, jak
sobie radzi.
Pamitaj, e nie musisz odpowiada na pytania, to wcale nie jest
nieuprzejme. Ty rwnie masz prawo oczekiwa uprzejmoci wobec
siebie i niezadawania Ci krpujcych Ci pyta. Take tutaj obowizuje zasada masz prawo zachowa milczenie, bo wszystko, co powiesz, moe zosta uyte przeciwko tobie.
Bardzo lubi okrelenie mam inne plany, wic pozwl, e odpowiem na kolejne pytanie: No dobrze, ale jak mi si po prostu nie
chce i nie mam nic w planach, chc po prostu posiedzie w domu,
w kapciach przed telewizorem, czy to nie bdzie kamstwo?.
Wedug mnie nie. Odpoczynek czy potrzeb prywatnoci postrzegam bowiem take jako czynno zaplanowan. W szkole, na uczelni,
w pracy spdzamy znaczn cz naszego ycia. Aby mie energi
do dziaania, musimy take wypoczywa, czyli zaplanowa, e nie
robimy nic, podj tak decyzj.
Jedna z uczestniczek mojego szkolenia zwyka odpowiada zapraszajcej j na obiad teciowej, e nie przyjedzie, bo ma dzie wewntrzny, mylc o kapciach, papilotach i telewizorze.
A Tobie co podpowiada Twoja kreatywno?
Podtrzymanie kontaktu czynna pomoc

To prawdopodobnie najwaniejszy krok asertywnej odmowy.

Pozwoli Ci on zrealizowa pozytywn intencj, ktra dotychczas moga krpowa Ci rce ch bycia pomocnym, ch bycia
w porzdku wobec innych, intencj, ktra nieraz sprawiaa, e godzie si na co, na co nie miae ochoty, bo tak byo lepiej.
Ten krok pomoe Ci czu si osob pomocn, uwolni Ci od
wyrzutw sumienia i poczucia winy, pomoe Ci okaza trosk wobec
innych, pomoe Ci zadba o trwao relacji.

121

122

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Trzy pierwsze kroki byy bowiem trosk o Ciebie. Trosk o wasne

bezpieczestwo.
Dopiero teraz moesz pomaga aktywnie, dopiero teraz moesz
pomaga skutecznie.
Czas wic na aktywn pomoc.
Pomoc wynikajc z Twojej potrzeby, Twojego zaangaowania,
a nie zobowizania czy lku przed win.
Jak wic to zrobi? Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia
relacji?
Pamitaj po prostu, e tak jak inni maj prawo prosi, Ty masz
prawo proponowa.
Co to oznacza?
O ile prawidowo wykonae trzy pierwsze kroki, z pewnoci zauwaye, e gwnym przesaniem asertywnej odmowy nie jest odrzucenie rozmwcy, tylko niewyraenie zgody na realizacj jego pomysu
na pomoc z Twojej strony.
O ile wic zaley Ci na relacji, zaproponuj po prostu wasny pomys
realizacji oczekiwanej od Ciebie pomocy.
Powrmy wic do naszych przykadw.

Nie zostan po godzinach w pracy, poniewa mam inne

plany, ale mog wykona zadania, o ktre mnie prosisz,
np. w poniedziaek, jestem wtedy mniej obciony.
Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie lubi tego robi /
poniewa nie oddajesz ich w terminie, ale by moe jestem
w stanie ci pomc w inny sposb.
Nie popr twojego pomysu, poniewa byoby to dla mnie bardzo
kopotliwe, ale jeeli zgodziby si wprowadzi zaproponowane
przeze mnie poprawki, to moesz na mnie liczy.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad, poniewa mamy
inne plany, zdzwomy si w przyszym tygodniu i pomylimy,
co moemy razem zrobi.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Zwr uwag na ostatni przykad.

Podtrzymanie kontaktu nie musi oznacza wcale zobowizania do
jakiegokolwiek dziaania, wystarczy zapewnienie o chci podtrzymywania relacji. To bardzo wiele. Oznacza to przecie, e inni s dla Ciebie wani. Tobie pozostawia za furtk.
wiczenie Asertywna odmowa

Zamie ponisze przykady odmowy nieasertywnej na odmow asertywn. Pamitaj o precyzyjnym okreleniu obszaru odmowy, krtkim
i prawdziwym uzasadnieniu oraz zaoferowaniu aktywnej pomocy.
Sytuacja

Odmowa
nieasertywna

Znajomy prosi Ci o poyczenie

300 z. Ty jednak nie masz
w zwyczaju poycza pienidzy.

Bardzo chtnie,
ale sam nie
mam.

Szef w pracy prosi Ci o wykonanie

Mam strasznie
dodatkowego zadania niewchodzcego duo pracy,
w zakres Twoich obowizkw.
moe poprosisz
kogo innego.
Znajomy chce skorzysta z Twojej
pomocy zwizanej z wykonywanym
przez Ciebie zawodem (naprawy
komputera, wypenienia PIT-u,
napisania CV). Ty jednak jeste
po prostu zmczony.

Sam nie jestem

w tym za dobry.

Kolega z pracy prosi Ci o pomoc

w wykonaniu jego pracy (np. raportu
kwartalnego), poniewa bardzo
sobie ceni Twoje spostrzeenia.
W praktyce wiesz dobrze, i bdziesz
musia wykona raport jak zwykle
za niego.

Mam strasznie
duo pracy,
poza tym nie
jestem w tym
dobry. Sam
popeniam
bdy.

Dzwoni do Ciebie znajomy i informuje

Ci, e bdzie u Ciebie za 15 minut.
Ty nie masz ochoty na niczyj wizyt.

No przykro mi,
ale wanie
wychodz.

Odmowa
asertywna

123

124

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jak radzi sobie z nachalnymi ludmi?

W trakcie mojego pierwszego treningu asertywnoci braem udzia
w scence, w ktrej moim zadaniem byo odmwi koledze poyczenia
pienidzy.
Bya to sytuacja nad wyraz prawdziwa, poniewa w tamtym okresie miaem z tym duy problem i nie brakowao mi kolegw, ktrzy
traktowali mnie jak kas zapomogowo-poyczkow z bardzo atrakcyjnym oprocentowaniem 0% w skali wiecznoci.
Pocztek by atwy: Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie oddajesz mi w terminie.
Za chwil czekao mnie jednak prawdziwe wyzwanie.
Ja wiem, ale tym razem to wyjtkowa sytuacja, tylko na ciebie mog
liczy, nie poradz sobie, jak mi nie pomoesz, ej, no nie bd taki,
przysigam, tym razem oddam w terminie, a tak w ogle to ostatni raz,
koledze nie pomoesz?
Byem konsekwentny, usilnie staraem si znale kontrargumenty,
jednak szybko zauwayem, e kade moje sowo potguje nachalno
argumentw mojego kolegi, a ja zaczynam si gubi.
Nie wiedziaem, dlaczego tak si dzieje, nie wiedziaem take, e
popeniam bd.
Powiedzmy to sobie szczerze. Opisana wyej procedura asertywnej
odmowy nie zawsze bdzie skuteczna. Nie zawsze spotkasz ludzi,
ktrzy zrozumiej Ci za pierwszym razem.
Spotkasz zapewne ludzi, ktrzy bd Ci za wszelk cen prbowali przekona, czasami bd nawet bardzo nachalni, posikujc si
mniej lub bardziej emocjonalnymi chwytami.
Warto wic, by w podobnych sytuacjach wiedzia, jak sobie radzi.
Narzdziem, ktre pozwoli Ci radzi sobie z podobnymi sytuacjami,
jest powszechnie znana technika zdartej pyty, ktr wwczas zaproponowa mi trener prowadzcy szkolenie.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Technika zdartej pyty polega na kilkakrotnym powtrzeniu odmowy, jednak w zastosowaniu tej metody czai si kilka niebezpieczestw. Dlatego pozwl, e przyjrzymy jej si znacznie szerzej.
Z dowiadczenia wiem, e wiele osb w obliczu nachalnych prb
zaczyna si irytowa, za kadym kolejnym razem starajc si intensywniej zaznaczy swoje stanowisko, tracc przy tym nerwy, dajc si
ponie emocjom lub dla witego spokoju po prostu przystaje na
co, na co nie ma ochoty.
Powd emocjonalnej reakcji (Guchy jeste czy co?), powd
zniecierpliwienia (Ile razy mam mwi NIE?) przy wielokrotnym
powtarzaniu odmowy jest jednak prosty.
Wynika z bdu, jaki ja take popeniem.
Bd ten polega na oczekiwaniu zakoczenia trudnej dla nas sytuacji przez kogo innego, wynika z oczekiwania podjcia decyzji za nas,
wynika bowiem z oczekiwania zrozumienia nas.
Odmowa by moe skutkuje, pozostaje jednak niesmak, by moe
pada kilka sw za duo.
Aby wic zapewni Ci maksymalny komfort uytkowania techniki
zdartej pyty, aby zapewni Ci komfort w obliczu nachalnych prb,
pozwl, e przyjrzymy si istocie tej metody, odwoujc si do jej metaforycznego zakresu, tzn. tego, jak dziaa zdarta pyta.
Najwygodniej bdzie zilustrowa mechanizm zdartej pyty za pomoc muzyki.
Nigdy nie pamitam hitw lata, posu si wic przykadem
utworu, o ktrym byo gono take przez skrajnie szokujc krtkowzroczno specw od marketingu pewnej firmy, ktra wypucia
na rynek cmentarne znicze z pozytywk: Wsta, powiedz: nie jestem sam.
Adapter odtwarzajcy zdart pyt za kadym razem odtwarza identyczny dwik.
Nie powie spie mioci, nie powie spie mioci, nie powie spie
mioci brzmi wic za kadym razem identycznie, dwiki nie s

125

126

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

goniejsze ani cichsze, dusze ani krtsze, a my dziki temu mamy

szans usysze przesanie Michaa Winiewskiego raz jeszcze.
Dlaczego o tym pisz?
Pisz o tym, poniewa istot skutecznoci techniki zdartej pyty,
a zarazem jej najczciej ignorowanym elementem, s jej waciwoci
dwikowe.
Odmowa w obliczu natarczywej proby powinna wic za kadym
razem brzmie identycznie: winna by wypowiedziana identycznym
tonem i z identyczn tonacj. Powinna te zawiera pauzy.
Twj ton, Twoja intonacja oraz pauzy s niczym innym jak wyrazem Twojej decyzji, nie musisz przecie nikogo przekonywa, nikt nie
musi niczego rozumie ani na nic wyraa zgody. Nie musisz si
take irytowa, poniewa Ty tylko przekazujesz informacj o podjtej
ju decyzji.
Powtrzenie pozwala Ci opanowa emocje, a drugiej stronie pozwala zrozumie, e decyzja jest nieodwoalna. To niewtpliwa korzy
dla Ciebie. Dbasz w ten sposb o swj spokj.
Zapytasz zapewne, ile razy powiniene powtrzy swoj odmow.
Ilo zaley od Ciebie, moesz powtrzy j 2 4 razy, jednak
znacznie waniejsza od iloci jest wiadomo, e to do Ciebie naley
ostatnie sowo.
2 4 razy pozwol Twojemu rozmwcy usysze Twj przekaz,
jeeli wczeniej go nie zrozumia.
Jeeli jednak nie rozumie go dalej, to problem nie naley ju do
Ciebie.
Zrobie wszystko, co moge. Jeeli to nie skutkuje, zmie temat,
zakocz niewygodn dla Ciebie rozmow albo wyra swoje emocje
w obliczu nachalnych prb.
Podejmij decyzj, a zyskasz spokj.
Moe zyskasz miano spa mioci szczliwie jednak nikt nie
wie, co to waciwie znaczy.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro

Koczc rozwaania na temat asertywnej odmowy, warto zwrci
uwag take na sposb radzenia sobie z wyjtkowo nachalnymi ludmi,
z tzw. zawodowymi proszcymi kolegami w pracy po 63 razy
dziennie proszcymi Ci o zszywacz, dziurkacz, kartk, dugopis,
samozwaczymi parkingowymi obiecujcymi przypilnowa Twojego
samochodu, zbierajcymi na lekarstwa lub szklank chleba, ktrych
moesz spotka np. na dworcach kolejowych w caej Polsce, osobami
myjcymi szyby na skrzyowaniach. Wszystkimi ludmi, ktrzy nie
rozumiej zwykego NIE i ktrzy, spotykajc si z Twoj decyzj, zaczynaj Ci atakowa.
Musz Ci jednak ostrzec. Metoda, ktr chc Ci zaproponowa,
jest jak prawdziwy kebab naprawd ostra, a na dodatek w cienkim
ciecie, nie zawiera bowiem nic, co mogoby zneutralizowa jej smak.
Proponuj Ci j jako sposb radzenia sobie w sytuacjach krytycznych, gdy wszystkie inne metody zadbania o swoje terytorium oka
si nieskuteczne lub po prostu nie bdziesz widzia sensu ani potrzeby
ich wykorzystania.
Pamitaj jednak, e jej zastosowanie zawsze piecze. Uywaj jej wic
w ostatecznoci jako samoobrony.
Pamitaj o tym, by serwowa j tylko wobec osb, z ktrymi nie zamierzasz tworzy relacji, a ktrych natarczywo prb godzi w Ciebie,
kci si z Twoimi wartociami, uderza w Twoje poczucie przyzwoitoci.
Pamitaj take, e ocena potrzeby jej wykorzystania zaley tylko
od Ciebie.
Ju za chwil podam Ci przepis. Jednak pozwl, e najpierw dam
Ci pewien przykad.
Nie wiem jak Ty, ale ja mam tak zasad, e nie pomagam finansowo ludziom zbierajcym na ulicy. Jestem przekonany, e w ten sposb potguj ich wyuczon bezradno. Zazwyczaj mwi NIE. I to
wystarcza.

127

128

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jednak czasami musz posuy si asertywn odmow w cienkim

ciecie na ostro, poniewa zachowanie mojego rozmwcy wywouje
we mnie nie tylko zdziwienie, ale take sprzeciw.
Wracaem kiedy z rannych zakupw, gdy chwiejnym krokiem
podszed do mnie znany z widzenia w obrbie sklepu miejscowy
ssiad.
Kierowniku, ssiedzie, jest taka proba, na lekarstwo mi brakuje,
kierownik dorzuci do wina, w pitek dostaj rent, oddam. Nie wiem,
co mnie przekonao, bo na alkohol nie daj by moe szczero, by
moe zapewnienie zwrotu zgodziem si. Miaem pod rk 2 z,
wic wspomogem zakup lekarstwa, w duchu liczc si z tym, e
zwrotu nie bdzie.
Po tygodniu, kiedy znw wracaem z zakupw, pod tym samym
sklepem podszed do mnie ssiad.
Kierowniku, ssiedzie, ja kierownikowi jestem winny 2 z.
Wyobra sobie moje zdziwienie. Piknie. Peen szacunek. Miaem
zajte rce, nie chciao mi si siga do portfela, a i gest mnie uj,
powiedziaem wic: Na zdrowie, ssiedzie, na wieczne nieoddanie, majc nadziej na odwzajemnienie szacunku.
Usyszaem jednak: Kierowniku, to poycz jeszcze 2 razem
bdzie 4.
Przy caym moim uwielbieniu asertywnoci nie wyobraam sobie
mojej odpowiedzi w stylu: Nie, nie dam panu 2 z, poniewa ju
w zeszym tygodniu poyczy pan ode mnie 2 z, a tak na marginesie
jestem przeciw prowadzeniu dziaalnoci gospodarczej bez odprowadzania nalenych podatkw, a w ten sposb postrzegam paskie
dziaania w obrbie sklepu, ale jeeli askawy pan sobie yczy, by
moe mog panu pomc w inny sposb. Oferuj pomoc przy rejestracji dziaalnoci gospodarczej.
W ruch posza asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro.
Strategia jest bardzo prosta. Prosta jak kebab. Zawiera dwa
skadniki.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Oto przepis dla Ciebie.

Skadnik 1. Nie to raptem ciasto, krtka, szybka decyzja.
Wyrazistoci strategii nadaje skadnik drugi sos. Bardzo ostry.
Skadnik 2. I pomyl dlaczego nie.
Zwr uwag na istot drugiego skadnika, ktry stanowi przeniesienie odpowiedzialnoci za Twoj odmow na drug stron.
Technik t znam z ksiki Strategia ostra jak pepperoni Jensa
Weidnera (Onepress, 2007) i poradziem wykorzysta t metod
jednej mojej znajomej, ktra miaa w pracy problem z notorycznie
proszcym o drobne rzeczy koleg zszywacz, dziurkacz, pinezki,
kartki, post-itki itp. stanowiy dla niego bowiem sens ycia.
Niby nic, ale ile razy dziennie mona sysze: Kasiu, czy moesz mi
poda zszywacz, Kasiu to, Kasiu tamto.
Dotychczasowe podawanie, dotychczasowa ulego ustpiy miejsca: Nie, i pomyl dlaczego nie. Ale to by dopiero pocztek.
Z relacji Kaki wiem, e znajomy nie tylko odpuci, ale przez kilka
chwil gowi si, dlaczego tak si stao.
Nie podaa mi zszywacza, bo wczoraj, kiedy szedem na obiad,
nie zaproponowaem ci wsplnego wyjcia? brzmiao pytanie.
Nie padaa odpowied.
A moe dlatego, e w zeszym tygodniu skrytykowaem twj
pomys?. Nie brzmiaa odpowied, a z kad kolejn problem coraz mniej nalea do Kaki. Dobre, prawda?
Na zakoczenie mam do Ciebie prob.
Nie stosuj tej metody wobec swoich bliskich, wobec osb, na
ktrych Ci zaley, nie stosuj jej wobec swojego szefa
Nie powiem Ci dlaczego.
Powiem Ci NIE, i pomyl dlaczego NIE.

129

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Rozdzia 3. Pewno siebie, czyli jak zyska zdrowy

szacunek do siebie i innych? .................... 57
Jak zyska pewno siebie? ............................................................... 59
Co Ci da wiadomo wasnych zalet? .............................................. 64
Jak z yczliwoci wobec siebie postrzega wasne wady? ................ 68
O wstydzie, kompleksach i o tym, czy wada moe by zalet,
czyli nie jeste naiwny, jeste ...................................................... 73
Rozdzia 4. Jak wyraa uczucia
i zapobiega konfliktom? ......................... 81
O czym warto pamita,
by Twoje emocje pracoway na Twoj korzy? ............................. 81
Jak nauczy innych, jak maj Ci traktowa? ................................... 88
Czuj ........................................................................................... 88
Kiedy Ty ...................................................................................... 91
Oczekuj ..................................................................................... 94
Jeeli tego nie zrobisz, bd zmuszony ................................. 102
Dziaanie ................................................................................... 104
Komunikat JA procedura rozszerzona ................................. 104
Kiedy nie warto by asertywnym, czyli zanim powiesz ............... 105
Lista kontrolna asertywnoci ........................................................... 109
Rozdzia 5. Jak odmawia bez poczucia winy? ............111
Poznaj kogo, kto potrzebuje Twojej pomocy ................................ 111
Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia relacji? ....................... 115
Nie ............................................................................................. 118
Obszar odmowy ........................................................................ 118
Uzasadnienie ............................................................................. 119
Podtrzymanie kontaktu czynna pomoc ................................ 121
Jak radzi sobie z nachalnymi ludmi? ........................................... 124
Asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro .............................. 127
Rozdzia 6. Jak radzi sobie z opiniami innych? ..........131
Jak radzi sobie z krytyk? .............................................................. 133
Ocena formalna ......................................................................... 134
Ocena merytoryczna i decyzja ................................................... 136

Spis treci

Jak nie da si wcign do gry? ..................................................... 139

Wyraenie emocji ...................................................................... 142
Powtrzenie zdania rozmwcy .................................................. 142
Proba o uzasadnienie ............................................................... 143
Jako czowiek uczciwy na pewno mnie zrozumiesz ............... 144
Niezbdnik na imprezach rodzinnych,
czyli jak radzi sobie z dobrymi radami? ...................................... 147
Rozdzia 7. Jak wyraa uczucia pozytywne
i przyjmowa komplementy? ...................151
Dlaczego warto wyraa uczucia pozytywne? ................................. 151
Jak budowa lepsze relacje,
jak wyraa uczucia i emocje pozytywne? .................................... 153
Jak przyjmowa komplementy, nie doszukujc si drugiego dna? .... 157
Rozdzia 8. Jak zadba o swoje prawa
z szacunkiem do siebie i innych? ..............163
Poznaj swoje prawa ......................................................................... 163
Upomnij si o swoje, czyli jak respektowa swoje prawa? .............. 166
Rozpoznanie .............................................................................. 168
Przygotowanie ........................................................................... 168
Dziaanie ................................................................................... 170
Masz prawo prosi .......................................................................... 171
Asertywna proba ...................................................................... 173
Teraz Twoja kolej ................................................179
Dodatek A FAQ ..................................................181
Czy uda mi si zmieni? .................................................................. 181
Kiedy nastpi zmiana? .................................................................... 184
Czy asertywno nie sprawi, e przestan by sob? ...................... 185
Czy moje otoczenie nie odsunie si ode mnie? .............................. 187
Jak by asertywnym wobec bliskich? ............................................... 188
Jak odmawia dzieciom? ................................................................. 191
Przeprasza czy nie przeprasza? .................................................... 193
Gdzie mog si tego nauczy? ........................................................ 194

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Asertywno i rozwj osobisty, czyli jak zyska harmoni

w yciu prywatnym i zawodowym oraz zdrowy szacunek
do siebie i innych? .................................................................. 195
Co robi, gdy asertywno nie zadziaa? ......................................... 196
Nie podje dziaania, ale chcesz wiedzie,
co robi, gdy Ci nie wyjdzie .................................................... 196
Podje dziaanie, nie wyszo, bo ja tak robi,
tylko troch inaczej ............................................................... 197
Podje dziaanie (wzorowo), nie masz rezultatw .................. 199
Dodatek B Asertywno w pracy .............................203
Asertywny pracownik ...................................................................... 206
Z kim jedziesz na imprez firmow? ......................................... 206
Jak poprosi o podwyk? ......................................................... 209
Asertywny szef ................................................................................. 214
Asertywne informacje zwrotne, czyli jak wyzwala inicjatyw,
mie wicej czasu i budowa autorytet szefa? ........................ 214
Asertywno w sprzeday i w obsudze klienta ............................... 220
Jak radzi sobie z wulgarnym i agresywnym klientem? ............. 222
Jak odmawia klientom? ........................................................... 227

Rozdzia 5.
JAK ODMAWIA BEZ POCZUCIA WINY?

Poznaj kogo, kto potrzebuje Twojej pomocy

wity spokj, niepewno, tak naturalna potrzeba bycia w porzdku,
a moe lk przed poczuciem winy nakazay Peterowi zgodzi si na
spenienie proby siedzcego obok kolegi.
NIE mam siy si z tob spiera, rb, jak chcesz odpar
w kocu, ulegajc kolejnym argumentom.
Mg poczu ulg, to w kocu nic wielkiego. NIE warto spiera
si o tak bahe rzeczy, waciwie nic mnie to NIE kosztuje, szkoda
ycia, by udowadnia sobie, kto ma racj pomyla zapewne.
OK odpar Peter. NIE wiedzia przecie, e jego ycie trwa
bdzie jeszcze tylko 4 minuty.
NIE wiedzia przecie, e ta nic NIEznaczca zgoda kosztowa
bdzie ycie 109 osb 100 pasaerw i 9 czonkw zaogi samolotu
DC-8, odbywajcego rejs 621 z Montrealu do Los Angeles, ktrego
Peter Hamilton by kapitanem.
Air Canada 621 na skutek zbyt wczesnego uruchomienia spojlerw
run na ziemi.
15 lipca 1970 roku o 8:06 ta nic NIEznaczca zgoda, chwila witego spokoju, krtkotrwaa korzy z zastosowania reguy mdry
gupiemu ustpuje, odebraa ycie 109 osobom, odebraa spokj rodzinom ofiar.
Dlaczego o tym pisz?

112

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Pisz o tym, poniewa chc, abymy przyjrzeli si czemu, co najczciej bywa kojarzone z asertywnoci umiejtnoci odmawiania.
Umiejtnoci, ktra by moe tamtego ranka 15 lipca 1970 roku moga uratowa ycie 109 osobom.
Nie chc jednak, bymy uprawiali teraz gdybologi.
Odmy wic t tragiczn histori na chwil na bok.
Zastanwmy si przez moment nad czym innym.
NIE mwmy przez chwil o konsekwencjach godzenia si na co,
na co NIE masz ochoty, o obwinianiu siebie, o Twoich nerwach
i utraconym czasie.
NIE mwmy o tym, e nic NIEznaczce 15 minut dziennie, jakie
powicasz na rzeczy, ktre NIE nale do Ciebie, w cigu roku
urasta do 8 dni pracy, a w cigu 40 lat stau przez blisko rok wykonujesz prac, za ktr nikt Ci NIE paci.
NIE mwmy o tym, jak si czujesz, godzc si na co, co kci
si z Tob.
NIE mwmy wreszcie o tym, jak mwi NIE, bo Ty doskonale
potrafisz to robi. Posiade t umiejtno w pierwszym roku swojego
ycia.
NIE mwmy o tym, bo NIE chc o tym mwi. Chc zaproponowa Ci co zgoa innego.
Chc bowiem, abymy porozmawiali o tym, jak pomaga.
Tak! Pomaga, poniewa wiem, jak wane jest dla Ciebie bycie
w porzdku, jak wane s dla Ciebie relacje midzyludzkie, jak wane
jest dla Ciebie czyste sumienie, jak wani s dla Ciebie inni ludzie,
jak wany jest wity spokj.
Wiem take, e za nic w wiecie NIE chciaby tego straci.
NIE bd Ci wic prosi, aby dzisiaj chocia sprbowa powiedzie NIE, bo NIE chc po raz kolejny przymusza Ci do czego,
co jest sprzeczne z Tob.
Poprosz Ci wic o pomoc.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Prosz Ci o pomoc, prosz o bycie w porzdku, o koleestwo, trosk, empati i kreatywno.

Jest bowiem kto potrzebujcy, kto, komu trzeba pomc, trzeba,
bo inaczej zagubi si, straci kontrol nad wasnym yciem, zacznie
obwinia siebie i ten kto bardzo potrzebuje Twojej pomocy.
Mam nadziej, e take tym razem NIE odmwisz i zechcesz
pomc jeszcze tej jednej i jedynej osobie zechcesz pomc sobie!
Tak, pomc sobie, bo wanie w ten sposb postrzegam asertywno.
Ale NIE tylko sobie, poniewa w ten sposb pomoesz te innym.
Bdziemy jednak mwi o tym, jak pomaga w sposb uczciwy
i NIEwymuszony. Pomaga z zaangaowaniem i chci, bo co to za
pomoc, kiedy jest wymuszona, co to za zaangaowanie, kiedy czujesz, e si zmuszasz, co to za uczciwo, kiedy opiera si na niedopowiedzeniach
Bdziemy mwi wic o aktywnej, prawdziwej pomocy pomocy penej oddania, zaangaowania i odpowiedzialnoci. Pomocy,
ktra pozwala innym decydowa o sobie, pomocy, ktra daleka jest
od kamstwa i faszywych przekona.
Pozwl wic, e przyjrzymy si pewnym zasadom, ktre pozwol
Ci nie wanie tak pomoc, jak chcesz nie i jakiej oczekuj od
Ciebie inni.
Ratownicy medyczni przedstawiciele jednego z najbardziej
powaanych i szanowanych zawodw na wiecie posikuj si
w swojej pracy pewn zasad, ktra wspiera rzetelne i skuteczne niesienie pomocy innym.
Mianowicie ratownik medyczny, zanim przystpi do udzielenia
pomocy, jest zobowizany do tego, by zadba o jedn rzecz wasne
bezpieczestwo.
Po co komu ratownik, ktrego podczas akcji spotyka niebezpieczestwo, razi prd, ogarnia poar albo ktry zostaje napadnity przez
przeywajc szok ofiar wypadku.

113

114

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

W imi tej zasady ratownik ma prawo odstpi od udzielenia pomocy, jeeli takowa bezporednio zagraa jego bezpieczestwu.
Chc Ci zaproponowa, aby Twoja przygoda z asertywnoci
oparta bya wanie na tej zasadzie pom sobie, zanim pomoesz
innym, pamitajc, e masz prawo odmwi, jeeli spenienie proby
godzi w Ciebie.
Zadbaj o wasny komfort, wasne bezpieczestwo, bo dopiero wtedy
moesz prawdziwie pomc innym.
Po co komu pomoc kogo, kto NIE zadba o wasne bezpieczestwo, moe przecie nawali, kiedy najbardziej bdzie potrzebny.
Po co komu pomoc kogo, kto pomaga, chocia pomc NIE chce.
Prawdziwa pomoc to czynna pomoc, tzn. pomoc, ktra NIE zagraa Tobie, NIE rani Ci, NIE wywouje poczucia wykorzystania i niesprawiedliwoci dziejw.
Pomagaj z zaangaowaniem, uczciwoci i empati, ktre s
w Tobie, a NIE z zakamanym wyrazem twarzy, uciekajcym spojrzeniem, zoci wyraan za zamknitymi drzwiami, zoci, ktra
przekada si na samopoczucie Twoich bliskich.
Tak, zakamanym. Bo godzenie si na co, na co nie masz ochoty,
dla mnie rwnoznaczne jest z kamstwem okamywaniem innych.
Skd inni maj wiedzie, jakie s Twoje potrzeby, plany i oczekiwania.
Jeste jedyn osob, ktra moe powiedzie TAK, jeste jedyn
osob, ktra moe powiedzie NIE. Godzc si na co, na co nie masz
ochoty, wiadomie wprowadzasz innych w bd.
Pozwl innym decydowa o samych sobie, pozwl samodzielnie
reagowa, przesta zakada, e wiesz lepiej od innych, co jest dla nich
dobre. Czy tego chcesz, czy NIE, NIE masz wpywu na czyje uczucia.
Twoje NIE nikogo NIE urazi, dopki ten kto nie zgodzi si na to.
W tym rozdziale uyem NIE wicej ni 30 razy tylko od
Ciebie zaley, czy jestemy nadal kolegami.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Pamitaj, e jednorazowa odmowa nie moe zniszczy prawdziwej,

trwaej relacji, oznaczaoby to bowiem, e opiera si ona tylko na
Twojej pomocy i jako taka byaby przecie bezwartociowa.
Zaley mi na Twoim bezpieczestwie, zaley mi na tym, aby mia
si i ochot pomaga innym, dlatego pozwl, e opowiem Ci pewn
histori.
Histori, ktra, mam nadziej, pomoe Ci ostatecznie pogodzi
dwie z pozoru sprzeczne ze sob potrzeby trosk o swoje granice
i trosk o innych. Potrzeby, ktrych pogodzenie pozwoli Ci pozby
si tego najwikszego hamulca asertywnoci poczucia winy.
Nie dam ci odpisa, bo nigdy si tego nie nauczysz, ale z chci
ci to wytumacz zwyk mawia pewien mody student w obliczu
bagalnych prb swoich kolegw niekoniecznie przygotowanych
do zaj.
Broni w ten sposb siebie, broni wasnych wartoci, wykazywa
te trosk o innych. Prawdziw.
Zachowywa rwnowag. Rwnowag, ktra jest podstaw asertywnoci. Jeden z najwikszych autorytetw moralnych w historii
polskiego narodu, czowiek, ktry pomg zmieni oblicze ziemi
tej ziemi Karol Wojtya, papie Polak, Jan Pawe II.
Bdc studentem, nie wiedzia zapewne, e to asertywno, ale
wiedzia zapewne, e tak jak inni maj prawo prosi o pomoc, tak
on ma prawo proponowa pomoc.
Wiedzia, e pomoc jest procesem czynnym, ulego za kamstwem.

Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia relacji?

Czy wiesz, e Bugarzy, kiedy mwi nie, kiwaj gow na tak?
Jak gosi ludowa legenda, zwyczaj ten powsta w czasie panowania
Turkw w Bugarii, kiedy miejscowa ludno musiaa zmaga si
z problemem przymusowej islamizacji.

115

116

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Procedura islamizacji bya nad wyraz uproszczona.

Turecki onierz przykada n do garda Bogu ducha winnego
Bugara i pyta: Przejdziesz na islam?.
Ruch gowy na nie podcina gardo, wic Bugarzy zaczli
mwi nie kiwajc gow na tak.
Pisz o tym, poniewa ta bugarska legenda przypomina mi sposb,
w jaki cz ludzi odmawia innym wykonania niewygodnych rzeczy,
posikujc si strategi, ktr nazywam take strategi ciotki z omy
Wiesz, bardzo chtnie, ale nie mog, bo przyjechaa do mnie
ciotka z omy (podczas gdy ciotka suy jako zgrabna ciema).
Nie mog zosta po godzinach w pracy, bo mam ju umwion
wizyt u lekarza.
Wybacz, ale nie mog z tob rozmawia, bo wanie wychodz,
jestem umwiony.
Yyyyy, wiesz, nie bardzo mog... Yyyyy ten tego... Przychodzi
hydraulik....
Nie mog ci pomc, nie poycz ci pienidzy, bo sam nie mam
Wiesz, jak teraz jest.
To bardzo ciekawe zjawisko na pierwszy rzut oka skuteczne, bo
osoba, ktra Ci prosi, zazwyczaj odpuszcza sobie.
Na pierwszy rzut oka nie masz nawet problemu z odmawianiem.
Na pierwszy.
Poniewa, podobnie jak w przypadku bugarskich chopw, to Ty,
zyskujc, tracisz.
Ja wiem, e to bywa skuteczne, ja wiem, e zazwyczaj proszcy
odpuszcza sobie, ja wiem, e to ju nawyk, lecz jest w tym wszystkim
kilka maych ale.
Nie zrozum mnie le, nie chc pisa o moralno-etycznych aspektach kamstwa.
Nie znam bowiem osoby, ktra przynajmniej raz w yciu nie
skamaaby. Nie czuj si uprawniony do ocen moralnych.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Nie o to mi chodzi. Waniejsze s konsekwencje. Raz, e prawda

moe wyj na jaw. Dwa, e kamstwo to negatywne emocje dla Ciebie.
Nie dowiadczasz moe poczucia winy, odczuwasz za to przypieszone ttno, pustk w gowie, nie wiesz, co zrobi z oczami, Twj organizm jest pobudzony, czujesz, e zaczynasz mwi szybciej, by moe
nawet czujesz si gorszy, tumaczc si przed drugim czowiekiem.
To jednak nie wszystko.
Wane s take konsekwencje takiej odmowy w wietle uczenia
innych, jak chcemy by traktowani, w wietle nadrzdnej zasady asertywnoci podejmowania samodzielnych decyzji.
Nie mog to informacja o naszej podatnoci na zewntrzny
wpyw bardzo daleka od samodzielnej decyzji.
Nie mog to przecie wskazanie zewntrznego problemu, ktry
uniemoliwia spenienie proby.
Nie mog to take niewiadome zaproszenie do negocjacji.
Bardzo niebezpieczne. Poniewa kto moe zaproponowa Ci pomoc
w rozwizaniu zewntrznego problemu, a ta wywoa w Tobie zobowizanie np. do spenienia proby (no bo przecie kto chcia Ci
pomc).
Twoje bugarskie nie (czyli: nie mog, hydraulik, ciotka z omy,
sam nie mam pienidzy) to wreszcie przyzwolenie na dalsze proby
taka odmowa uczy bowiem innych, e nie ma sprawy.
Bugarzy, kiwajc na tak, moe zachowywali ycie, jednak przekazujc bdny komunikat, sprawiali wraenie, e robi to z niekaman ochot, przez co wikali si w bdne koo dalszych niewygodnych i bolesnych da.
W sumie trudno im si dziwi.
Mam jednak nadziej, e Twoje dzisiejsze dylematy maj mniejszy
kaliber.
Na szczcie Ty masz moliwo nauczy innych, jak chcesz by
traktowany, nie czujc przy tym zaenowania ani poczucia winy, a jednoczenie dbajc o trwao relacji.

117

118

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jeeli take do Ciebie przyjeda czasami ciotka z omy lub

czujesz n na gardle w obliczu krzywdzcych Ci prb, oto najprostsza procedura, dziki ktrej bdziesz w stanie budowa naprawd
satysfakcjonujce relacje, uczc innych, jak naley Ci traktowa, oraz
unikniesz tej dobrze Ci znanej zgagi, gdy godzisz si na co, na co
nie masz ochoty.
Nie

To pierwszy krok. Prosz, nie myl go z yyyyy, ten teges no nie

bardzo, bo moe to bywa skuteczne, ale brakuje tu Twojej samodzielnej decyzji.
Jeeli jest Ci przykro lub odmowa jest dla Ciebie trudna, powiedz,
co czujesz.
Powiedz: przykro mi, bo to nie usprawiedliwianie si ani tumaczenie, to sposb na autentyczno, Twoja ludzka twarz. Ma prawo
by Ci przykro.
Powiedz to zwaszcza wtedy, gdy chcesz pomc, ale po prostu nie
moesz. Asertywno to przecie pomoc czynna. To bardzo dalekie
od poczucia winy.
Obszar odmowy

Kolejnym krokiem jest precyzyjne wskazanie przez Ciebie obszaru

Twojej odmowy.
Pamitasz metod audiodeskrypcji z rozdziau 4.?
Warto posuy si ni po raz kolejny. Opisz wic obszar odmowy w sposb konkretny, widoczny, obiektywny i policzalny.
Im bardziej obszar odmowy bdzie precyzyjny, tym atwiej bdzie
go przyj Twojemu rozmwcy.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Przekae mu bowiem komunikat, e nie odrzucasz jego jako osoby,

nie chcesz jedynie zrealizowa jego proby, jego pomysu na pomoc.
Zwr uwag na ponisze przykady:

Nie zostan po godzinach w pracy zamiast: Nie dam sob

manipulowa.
Nie poycz ci pienidzy zamiast: Nie jestem kas
zapomogowo-poyczkow.
Nie popr twojego pomysu zamiast: Nie bd uczestniczy
w machlojkach.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad zamiast:
Nie udawajmy kochajcej si rodzinki.

Precyzyjne opisanie obszaru odmowy przyniesie Ci korzyci, nawet

gdy masz do czynienia z ewidentn manipulacj lub kolejn z rzdu
prob o pomoc, ktra zakada, e jak zwykle co zrobisz za kogo.
Pozwoli Ci bowiem ostudzi emocje, pozwoli Ci bowiem skupi si
na bezspornych faktach.
Teraniejszo jest bezdyskusyjna. Odwoanie do teraniejszej proby wzmocni skuteczno Twojej decyzji. Unikniesz bowiem pyta typu:
Dobra, dobra, powiedz mi, kiedy musiae co robi za mnie?.
Uzasadnienie

Kolejny krok Twojej odmowy to krtkie, prawdziwe uzasadnienie

Twojej decyzji.
Psychologowie spoeczni dowiedli, e obecno uzasadnienia
wzmacnia skuteczno komunikatu o blisko 30% (nawet wwczas,
gdy jest ono nielogiczne w synnym eksperymencie Elli Langer
studenci czekajcy w kolejce do ksero podobnie chtnie wpuszczali
bez kolejki osob, ktra prosia o przepuszczenie, mwic, e bardzo
si pieszy, jak i wtedy, gdy prob sw podpieraa uzasadnieniem
bo musz zrobi ksero).

119

120

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Wykorzystaj wic uzasadnienie, aby wzmocni swj przekaz.

Pamitaj jednak, e uzasadnienie nie jest argumentem, poniewa
odmowa to nie proba, odmowa nie jest przekonywaniem. Odmowa
jest decyzj (Postanowiem zamiast: Zrozum mnie, prosz).
Prawdziwe uzasadnienie jest wyrazem Twojej decyzyjnoci uczy
innych, e to Ty podejmujesz decyzje.
Prawdziwe uzasadnienie pozwoli Ci zachowa wewntrzny spokj.
Sawetne czuj si gorszy od innych jedno z najczstszych
ograniczajcych ludzi przekona wynika na og z nadmiernej potrzeby tumaczenia si lub posikowania si kamstwem.
Prosz, pamitaj take, e uzasadnienie nie jest konieczne. Pamitaj, e masz prawo nie zdradza motyww swoich decyzji, jeeli
nie masz na to ochoty.
Mimo wszystko zachcam Ci do tego. Uzasadnienie to wyraz szacunku wobec innych. Od dziecka lubimy przecie wiedzie dlaczego.
Uzasadnienie to motyw Twojej decyzji i jako taki moe by oglny
lub odwoywa si do Twoich uczu.
Pozwl, e wrcimy do naszych przykadw.

Nie zostan po godzinach w pracy, poniewa mam inne plany.

Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie lubi tego robi /
poniewa nie oddajesz ich w terminie.
Nie popr twojego pomysu, poniewa byoby to dla mnie
bardzo kopotliwe.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad, poniewa
mamy inne plany.

Mamy inne plany?

Ju sysz Twoje pytanie.
A co, jeeli kto spyta mnie: A jakie to plany?. Przecie zaraz
usysz o lekcewacym stosunku do pracy, o tym, e nie mona na
mnie liczy, bo nie chc spotka si z matk, ojcem, teciow czy
szwagrem.
Bardzo dobre pytanie. Pozwl, e powicimy mu zatem chwil.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Oczywicie usyszysz. Usyszysz, jeeli na nie odpowiesz.

Jeeli jednak wykonae wiczenia w rozdziale 4., wiesz ju, jak
sobie radzi.
Pamitaj, e nie musisz odpowiada na pytania, to wcale nie jest
nieuprzejme. Ty rwnie masz prawo oczekiwa uprzejmoci wobec
siebie i niezadawania Ci krpujcych Ci pyta. Take tutaj obowizuje zasada masz prawo zachowa milczenie, bo wszystko, co powiesz, moe zosta uyte przeciwko tobie.
Bardzo lubi okrelenie mam inne plany, wic pozwl, e odpowiem na kolejne pytanie: No dobrze, ale jak mi si po prostu nie
chce i nie mam nic w planach, chc po prostu posiedzie w domu,
w kapciach przed telewizorem, czy to nie bdzie kamstwo?.
Wedug mnie nie. Odpoczynek czy potrzeb prywatnoci postrzegam bowiem take jako czynno zaplanowan. W szkole, na uczelni,
w pracy spdzamy znaczn cz naszego ycia. Aby mie energi
do dziaania, musimy take wypoczywa, czyli zaplanowa, e nie
robimy nic, podj tak decyzj.
Jedna z uczestniczek mojego szkolenia zwyka odpowiada zapraszajcej j na obiad teciowej, e nie przyjedzie, bo ma dzie wewntrzny, mylc o kapciach, papilotach i telewizorze.
A Tobie co podpowiada Twoja kreatywno?
Podtrzymanie kontaktu czynna pomoc

To prawdopodobnie najwaniejszy krok asertywnej odmowy.

Pozwoli Ci on zrealizowa pozytywn intencj, ktra dotychczas moga krpowa Ci rce ch bycia pomocnym, ch bycia
w porzdku wobec innych, intencj, ktra nieraz sprawiaa, e godzie si na co, na co nie miae ochoty, bo tak byo lepiej.
Ten krok pomoe Ci czu si osob pomocn, uwolni Ci od
wyrzutw sumienia i poczucia winy, pomoe Ci okaza trosk wobec
innych, pomoe Ci zadba o trwao relacji.

121

122

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Trzy pierwsze kroki byy bowiem trosk o Ciebie. Trosk o wasne

bezpieczestwo.
Dopiero teraz moesz pomaga aktywnie, dopiero teraz moesz
pomaga skutecznie.
Czas wic na aktywn pomoc.
Pomoc wynikajc z Twojej potrzeby, Twojego zaangaowania,
a nie zobowizania czy lku przed win.
Jak wic to zrobi? Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia
relacji?
Pamitaj po prostu, e tak jak inni maj prawo prosi, Ty masz
prawo proponowa.
Co to oznacza?
O ile prawidowo wykonae trzy pierwsze kroki, z pewnoci zauwaye, e gwnym przesaniem asertywnej odmowy nie jest odrzucenie rozmwcy, tylko niewyraenie zgody na realizacj jego pomysu
na pomoc z Twojej strony.
O ile wic zaley Ci na relacji, zaproponuj po prostu wasny pomys
realizacji oczekiwanej od Ciebie pomocy.
Powrmy wic do naszych przykadw.

Nie zostan po godzinach w pracy, poniewa mam inne

plany, ale mog wykona zadania, o ktre mnie prosisz,
np. w poniedziaek, jestem wtedy mniej obciony.
Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie lubi tego robi /
poniewa nie oddajesz ich w terminie, ale by moe jestem
w stanie ci pomc w inny sposb.
Nie popr twojego pomysu, poniewa byoby to dla mnie bardzo
kopotliwe, ale jeeli zgodziby si wprowadzi zaproponowane
przeze mnie poprawki, to moesz na mnie liczy.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad, poniewa mamy
inne plany, zdzwomy si w przyszym tygodniu i pomylimy,
co moemy razem zrobi.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Zwr uwag na ostatni przykad.

Podtrzymanie kontaktu nie musi oznacza wcale zobowizania do
jakiegokolwiek dziaania, wystarczy zapewnienie o chci podtrzymywania relacji. To bardzo wiele. Oznacza to przecie, e inni s dla Ciebie wani. Tobie pozostawia za furtk.
wiczenie Asertywna odmowa

Zamie ponisze przykady odmowy nieasertywnej na odmow asertywn. Pamitaj o precyzyjnym okreleniu obszaru odmowy, krtkim
i prawdziwym uzasadnieniu oraz zaoferowaniu aktywnej pomocy.
Sytuacja

Odmowa
nieasertywna

Znajomy prosi Ci o poyczenie

300 z. Ty jednak nie masz
w zwyczaju poycza pienidzy.

Bardzo chtnie,
ale sam nie
mam.

Szef w pracy prosi Ci o wykonanie

Mam strasznie
dodatkowego zadania niewchodzcego duo pracy,
w zakres Twoich obowizkw.
moe poprosisz
kogo innego.
Znajomy chce skorzysta z Twojej
pomocy zwizanej z wykonywanym
przez Ciebie zawodem (naprawy
komputera, wypenienia PIT-u,
napisania CV). Ty jednak jeste
po prostu zmczony.

Sam nie jestem

w tym za dobry.

Kolega z pracy prosi Ci o pomoc

w wykonaniu jego pracy (np. raportu
kwartalnego), poniewa bardzo
sobie ceni Twoje spostrzeenia.
W praktyce wiesz dobrze, i bdziesz
musia wykona raport jak zwykle
za niego.

Mam strasznie
duo pracy,
poza tym nie
jestem w tym
dobry. Sam
popeniam
bdy.

Dzwoni do Ciebie znajomy i informuje

Ci, e bdzie u Ciebie za 15 minut.
Ty nie masz ochoty na niczyj wizyt.

No przykro mi,
ale wanie
wychodz.

Odmowa
asertywna

123

124

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jak radzi sobie z nachalnymi ludmi?

W trakcie mojego pierwszego treningu asertywnoci braem udzia
w scence, w ktrej moim zadaniem byo odmwi koledze poyczenia
pienidzy.
Bya to sytuacja nad wyraz prawdziwa, poniewa w tamtym okresie miaem z tym duy problem i nie brakowao mi kolegw, ktrzy
traktowali mnie jak kas zapomogowo-poyczkow z bardzo atrakcyjnym oprocentowaniem 0% w skali wiecznoci.
Pocztek by atwy: Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie oddajesz mi w terminie.
Za chwil czekao mnie jednak prawdziwe wyzwanie.
Ja wiem, ale tym razem to wyjtkowa sytuacja, tylko na ciebie mog
liczy, nie poradz sobie, jak mi nie pomoesz, ej, no nie bd taki,
przysigam, tym razem oddam w terminie, a tak w ogle to ostatni raz,
koledze nie pomoesz?
Byem konsekwentny, usilnie staraem si znale kontrargumenty,
jednak szybko zauwayem, e kade moje sowo potguje nachalno
argumentw mojego kolegi, a ja zaczynam si gubi.
Nie wiedziaem, dlaczego tak si dzieje, nie wiedziaem take, e
popeniam bd.
Powiedzmy to sobie szczerze. Opisana wyej procedura asertywnej
odmowy nie zawsze bdzie skuteczna. Nie zawsze spotkasz ludzi,
ktrzy zrozumiej Ci za pierwszym razem.
Spotkasz zapewne ludzi, ktrzy bd Ci za wszelk cen prbowali przekona, czasami bd nawet bardzo nachalni, posikujc si
mniej lub bardziej emocjonalnymi chwytami.
Warto wic, by w podobnych sytuacjach wiedzia, jak sobie radzi.
Narzdziem, ktre pozwoli Ci radzi sobie z podobnymi sytuacjami,
jest powszechnie znana technika zdartej pyty, ktr wwczas zaproponowa mi trener prowadzcy szkolenie.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Technika zdartej pyty polega na kilkakrotnym powtrzeniu odmowy, jednak w zastosowaniu tej metody czai si kilka niebezpieczestw. Dlatego pozwl, e przyjrzymy jej si znacznie szerzej.
Z dowiadczenia wiem, e wiele osb w obliczu nachalnych prb
zaczyna si irytowa, za kadym kolejnym razem starajc si intensywniej zaznaczy swoje stanowisko, tracc przy tym nerwy, dajc si
ponie emocjom lub dla witego spokoju po prostu przystaje na
co, na co nie ma ochoty.
Powd emocjonalnej reakcji (Guchy jeste czy co?), powd
zniecierpliwienia (Ile razy mam mwi NIE?) przy wielokrotnym
powtarzaniu odmowy jest jednak prosty.
Wynika z bdu, jaki ja take popeniem.
Bd ten polega na oczekiwaniu zakoczenia trudnej dla nas sytuacji przez kogo innego, wynika z oczekiwania podjcia decyzji za nas,
wynika bowiem z oczekiwania zrozumienia nas.
Odmowa by moe skutkuje, pozostaje jednak niesmak, by moe
pada kilka sw za duo.
Aby wic zapewni Ci maksymalny komfort uytkowania techniki
zdartej pyty, aby zapewni Ci komfort w obliczu nachalnych prb,
pozwl, e przyjrzymy si istocie tej metody, odwoujc si do jej metaforycznego zakresu, tzn. tego, jak dziaa zdarta pyta.
Najwygodniej bdzie zilustrowa mechanizm zdartej pyty za pomoc muzyki.
Nigdy nie pamitam hitw lata, posu si wic przykadem
utworu, o ktrym byo gono take przez skrajnie szokujc krtkowzroczno specw od marketingu pewnej firmy, ktra wypucia
na rynek cmentarne znicze z pozytywk: Wsta, powiedz: nie jestem sam.
Adapter odtwarzajcy zdart pyt za kadym razem odtwarza identyczny dwik.
Nie powie spie mioci, nie powie spie mioci, nie powie spie
mioci brzmi wic za kadym razem identycznie, dwiki nie s

125

126

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

goniejsze ani cichsze, dusze ani krtsze, a my dziki temu mamy

szans usysze przesanie Michaa Winiewskiego raz jeszcze.
Dlaczego o tym pisz?
Pisz o tym, poniewa istot skutecznoci techniki zdartej pyty,
a zarazem jej najczciej ignorowanym elementem, s jej waciwoci
dwikowe.
Odmowa w obliczu natarczywej proby powinna wic za kadym
razem brzmie identycznie: winna by wypowiedziana identycznym
tonem i z identyczn tonacj. Powinna te zawiera pauzy.
Twj ton, Twoja intonacja oraz pauzy s niczym innym jak wyrazem Twojej decyzji, nie musisz przecie nikogo przekonywa, nikt nie
musi niczego rozumie ani na nic wyraa zgody. Nie musisz si
take irytowa, poniewa Ty tylko przekazujesz informacj o podjtej
ju decyzji.
Powtrzenie pozwala Ci opanowa emocje, a drugiej stronie pozwala zrozumie, e decyzja jest nieodwoalna. To niewtpliwa korzy
dla Ciebie. Dbasz w ten sposb o swj spokj.
Zapytasz zapewne, ile razy powiniene powtrzy swoj odmow.
Ilo zaley od Ciebie, moesz powtrzy j 2 4 razy, jednak
znacznie waniejsza od iloci jest wiadomo, e to do Ciebie naley
ostatnie sowo.
2 4 razy pozwol Twojemu rozmwcy usysze Twj przekaz,
jeeli wczeniej go nie zrozumia.
Jeeli jednak nie rozumie go dalej, to problem nie naley ju do
Ciebie.
Zrobie wszystko, co moge. Jeeli to nie skutkuje, zmie temat,
zakocz niewygodn dla Ciebie rozmow albo wyra swoje emocje
w obliczu nachalnych prb.
Podejmij decyzj, a zyskasz spokj.
Moe zyskasz miano spa mioci szczliwie jednak nikt nie
wie, co to waciwie znaczy.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro

Koczc rozwaania na temat asertywnej odmowy, warto zwrci
uwag take na sposb radzenia sobie z wyjtkowo nachalnymi ludmi,
z tzw. zawodowymi proszcymi kolegami w pracy po 63 razy
dziennie proszcymi Ci o zszywacz, dziurkacz, kartk, dugopis,
samozwaczymi parkingowymi obiecujcymi przypilnowa Twojego
samochodu, zbierajcymi na lekarstwa lub szklank chleba, ktrych
moesz spotka np. na dworcach kolejowych w caej Polsce, osobami
myjcymi szyby na skrzyowaniach. Wszystkimi ludmi, ktrzy nie
rozumiej zwykego NIE i ktrzy, spotykajc si z Twoj decyzj, zaczynaj Ci atakowa.
Musz Ci jednak ostrzec. Metoda, ktr chc Ci zaproponowa,
jest jak prawdziwy kebab naprawd ostra, a na dodatek w cienkim
ciecie, nie zawiera bowiem nic, co mogoby zneutralizowa jej smak.
Proponuj Ci j jako sposb radzenia sobie w sytuacjach krytycznych, gdy wszystkie inne metody zadbania o swoje terytorium oka
si nieskuteczne lub po prostu nie bdziesz widzia sensu ani potrzeby
ich wykorzystania.
Pamitaj jednak, e jej zastosowanie zawsze piecze. Uywaj jej wic
w ostatecznoci jako samoobrony.
Pamitaj o tym, by serwowa j tylko wobec osb, z ktrymi nie zamierzasz tworzy relacji, a ktrych natarczywo prb godzi w Ciebie,
kci si z Twoimi wartociami, uderza w Twoje poczucie przyzwoitoci.
Pamitaj take, e ocena potrzeby jej wykorzystania zaley tylko
od Ciebie.
Ju za chwil podam Ci przepis. Jednak pozwl, e najpierw dam
Ci pewien przykad.
Nie wiem jak Ty, ale ja mam tak zasad, e nie pomagam finansowo ludziom zbierajcym na ulicy. Jestem przekonany, e w ten sposb potguj ich wyuczon bezradno. Zazwyczaj mwi NIE. I to
wystarcza.

127

128

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jednak czasami musz posuy si asertywn odmow w cienkim

ciecie na ostro, poniewa zachowanie mojego rozmwcy wywouje
we mnie nie tylko zdziwienie, ale take sprzeciw.
Wracaem kiedy z rannych zakupw, gdy chwiejnym krokiem
podszed do mnie znany z widzenia w obrbie sklepu miejscowy
ssiad.
Kierowniku, ssiedzie, jest taka proba, na lekarstwo mi brakuje,
kierownik dorzuci do wina, w pitek dostaj rent, oddam. Nie wiem,
co mnie przekonao, bo na alkohol nie daj by moe szczero, by
moe zapewnienie zwrotu zgodziem si. Miaem pod rk 2 z,
wic wspomogem zakup lekarstwa, w duchu liczc si z tym, e
zwrotu nie bdzie.
Po tygodniu, kiedy znw wracaem z zakupw, pod tym samym
sklepem podszed do mnie ssiad.
Kierowniku, ssiedzie, ja kierownikowi jestem winny 2 z.
Wyobra sobie moje zdziwienie. Piknie. Peen szacunek. Miaem
zajte rce, nie chciao mi si siga do portfela, a i gest mnie uj,
powiedziaem wic: Na zdrowie, ssiedzie, na wieczne nieoddanie, majc nadziej na odwzajemnienie szacunku.
Usyszaem jednak: Kierowniku, to poycz jeszcze 2 razem
bdzie 4.
Przy caym moim uwielbieniu asertywnoci nie wyobraam sobie
mojej odpowiedzi w stylu: Nie, nie dam panu 2 z, poniewa ju
w zeszym tygodniu poyczy pan ode mnie 2 z, a tak na marginesie
jestem przeciw prowadzeniu dziaalnoci gospodarczej bez odprowadzania nalenych podatkw, a w ten sposb postrzegam paskie
dziaania w obrbie sklepu, ale jeeli askawy pan sobie yczy, by
moe mog panu pomc w inny sposb. Oferuj pomoc przy rejestracji dziaalnoci gospodarczej.
W ruch posza asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro.
Strategia jest bardzo prosta. Prosta jak kebab. Zawiera dwa
skadniki.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Oto przepis dla Ciebie.

Skadnik 1. Nie to raptem ciasto, krtka, szybka decyzja.
Wyrazistoci strategii nadaje skadnik drugi sos. Bardzo ostry.
Skadnik 2. I pomyl dlaczego nie.
Zwr uwag na istot drugiego skadnika, ktry stanowi przeniesienie odpowiedzialnoci za Twoj odmow na drug stron.
Technik t znam z ksiki Strategia ostra jak pepperoni Jensa
Weidnera (Onepress, 2007) i poradziem wykorzysta t metod
jednej mojej znajomej, ktra miaa w pracy problem z notorycznie
proszcym o drobne rzeczy koleg zszywacz, dziurkacz, pinezki,
kartki, post-itki itp. stanowiy dla niego bowiem sens ycia.
Niby nic, ale ile razy dziennie mona sysze: Kasiu, czy moesz mi
poda zszywacz, Kasiu to, Kasiu tamto.
Dotychczasowe podawanie, dotychczasowa ulego ustpiy miejsca: Nie, i pomyl dlaczego nie. Ale to by dopiero pocztek.
Z relacji Kaki wiem, e znajomy nie tylko odpuci, ale przez kilka
chwil gowi si, dlaczego tak si stao.
Nie podaa mi zszywacza, bo wczoraj, kiedy szedem na obiad,
nie zaproponowaem ci wsplnego wyjcia? brzmiao pytanie.
Nie padaa odpowied.
A moe dlatego, e w zeszym tygodniu skrytykowaem twj
pomys?. Nie brzmiaa odpowied, a z kad kolejn problem coraz mniej nalea do Kaki. Dobre, prawda?
Na zakoczenie mam do Ciebie prob.
Nie stosuj tej metody wobec swoich bliskich, wobec osb, na
ktrych Ci zaley, nie stosuj jej wobec swojego szefa
Nie powiem Ci dlaczego.
Powiem Ci NIE, i pomyl dlaczego NIE.

129

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Rozdzia 3. Pewno siebie, czyli jak zyska zdrowy

szacunek do siebie i innych? .................... 57
Jak zyska pewno siebie? ............................................................... 59
Co Ci da wiadomo wasnych zalet? .............................................. 64
Jak z yczliwoci wobec siebie postrzega wasne wady? ................ 68
O wstydzie, kompleksach i o tym, czy wada moe by zalet,
czyli nie jeste naiwny, jeste ...................................................... 73
Rozdzia 4. Jak wyraa uczucia
i zapobiega konfliktom? ......................... 81
O czym warto pamita,
by Twoje emocje pracoway na Twoj korzy? ............................. 81
Jak nauczy innych, jak maj Ci traktowa? ................................... 88
Czuj ........................................................................................... 88
Kiedy Ty ...................................................................................... 91
Oczekuj ..................................................................................... 94
Jeeli tego nie zrobisz, bd zmuszony ................................. 102
Dziaanie ................................................................................... 104
Komunikat JA procedura rozszerzona ................................. 104
Kiedy nie warto by asertywnym, czyli zanim powiesz ............... 105
Lista kontrolna asertywnoci ........................................................... 109
Rozdzia 5. Jak odmawia bez poczucia winy? ............111
Poznaj kogo, kto potrzebuje Twojej pomocy ................................ 111
Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia relacji? ....................... 115
Nie ............................................................................................. 118
Obszar odmowy ........................................................................ 118
Uzasadnienie ............................................................................. 119
Podtrzymanie kontaktu czynna pomoc ................................ 121
Jak radzi sobie z nachalnymi ludmi? ........................................... 124
Asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro .............................. 127
Rozdzia 6. Jak radzi sobie z opiniami innych? ..........131
Jak radzi sobie z krytyk? .............................................................. 133
Ocena formalna ......................................................................... 134
Ocena merytoryczna i decyzja ................................................... 136

Spis treci

Jak nie da si wcign do gry? ..................................................... 139

Wyraenie emocji ...................................................................... 142
Powtrzenie zdania rozmwcy .................................................. 142
Proba o uzasadnienie ............................................................... 143
Jako czowiek uczciwy na pewno mnie zrozumiesz ............... 144
Niezbdnik na imprezach rodzinnych,
czyli jak radzi sobie z dobrymi radami? ...................................... 147
Rozdzia 7. Jak wyraa uczucia pozytywne
i przyjmowa komplementy? ...................151
Dlaczego warto wyraa uczucia pozytywne? ................................. 151
Jak budowa lepsze relacje,
jak wyraa uczucia i emocje pozytywne? .................................... 153
Jak przyjmowa komplementy, nie doszukujc si drugiego dna? .... 157
Rozdzia 8. Jak zadba o swoje prawa
z szacunkiem do siebie i innych? ..............163
Poznaj swoje prawa ......................................................................... 163
Upomnij si o swoje, czyli jak respektowa swoje prawa? .............. 166
Rozpoznanie .............................................................................. 168
Przygotowanie ........................................................................... 168
Dziaanie ................................................................................... 170
Masz prawo prosi .......................................................................... 171
Asertywna proba ...................................................................... 173
Teraz Twoja kolej ................................................179
Dodatek A FAQ ..................................................181
Czy uda mi si zmieni? .................................................................. 181
Kiedy nastpi zmiana? .................................................................... 184
Czy asertywno nie sprawi, e przestan by sob? ...................... 185
Czy moje otoczenie nie odsunie si ode mnie? .............................. 187
Jak by asertywnym wobec bliskich? ............................................... 188
Jak odmawia dzieciom? ................................................................. 191
Przeprasza czy nie przeprasza? .................................................... 193
Gdzie mog si tego nauczy? ........................................................ 194

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Asertywno i rozwj osobisty, czyli jak zyska harmoni

w yciu prywatnym i zawodowym oraz zdrowy szacunek
do siebie i innych? .................................................................. 195
Co robi, gdy asertywno nie zadziaa? ......................................... 196
Nie podje dziaania, ale chcesz wiedzie,
co robi, gdy Ci nie wyjdzie .................................................... 196
Podje dziaanie, nie wyszo, bo ja tak robi,
tylko troch inaczej ............................................................... 197
Podje dziaanie (wzorowo), nie masz rezultatw .................. 199
Dodatek B Asertywno w pracy .............................203
Asertywny pracownik ...................................................................... 206
Z kim jedziesz na imprez firmow? ......................................... 206
Jak poprosi o podwyk? ......................................................... 209
Asertywny szef ................................................................................. 214
Asertywne informacje zwrotne, czyli jak wyzwala inicjatyw,
mie wicej czasu i budowa autorytet szefa? ........................ 214
Asertywno w sprzeday i w obsudze klienta ............................... 220
Jak radzi sobie z wulgarnym i agresywnym klientem? ............. 222
Jak odmawia klientom? ........................................................... 227

Rozdzia 5.
JAK ODMAWIA BEZ POCZUCIA WINY?

Poznaj kogo, kto potrzebuje Twojej pomocy

wity spokj, niepewno, tak naturalna potrzeba bycia w porzdku,
a moe lk przed poczuciem winy nakazay Peterowi zgodzi si na
spenienie proby siedzcego obok kolegi.
NIE mam siy si z tob spiera, rb, jak chcesz odpar
w kocu, ulegajc kolejnym argumentom.
Mg poczu ulg, to w kocu nic wielkiego. NIE warto spiera
si o tak bahe rzeczy, waciwie nic mnie to NIE kosztuje, szkoda
ycia, by udowadnia sobie, kto ma racj pomyla zapewne.
OK odpar Peter. NIE wiedzia przecie, e jego ycie trwa
bdzie jeszcze tylko 4 minuty.
NIE wiedzia przecie, e ta nic NIEznaczca zgoda kosztowa
bdzie ycie 109 osb 100 pasaerw i 9 czonkw zaogi samolotu
DC-8, odbywajcego rejs 621 z Montrealu do Los Angeles, ktrego
Peter Hamilton by kapitanem.
Air Canada 621 na skutek zbyt wczesnego uruchomienia spojlerw
run na ziemi.
15 lipca 1970 roku o 8:06 ta nic NIEznaczca zgoda, chwila witego spokoju, krtkotrwaa korzy z zastosowania reguy mdry
gupiemu ustpuje, odebraa ycie 109 osobom, odebraa spokj rodzinom ofiar.
Dlaczego o tym pisz?

112

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Pisz o tym, poniewa chc, abymy przyjrzeli si czemu, co najczciej bywa kojarzone z asertywnoci umiejtnoci odmawiania.
Umiejtnoci, ktra by moe tamtego ranka 15 lipca 1970 roku moga uratowa ycie 109 osobom.
Nie chc jednak, bymy uprawiali teraz gdybologi.
Odmy wic t tragiczn histori na chwil na bok.
Zastanwmy si przez moment nad czym innym.
NIE mwmy przez chwil o konsekwencjach godzenia si na co,
na co NIE masz ochoty, o obwinianiu siebie, o Twoich nerwach
i utraconym czasie.
NIE mwmy o tym, e nic NIEznaczce 15 minut dziennie, jakie
powicasz na rzeczy, ktre NIE nale do Ciebie, w cigu roku
urasta do 8 dni pracy, a w cigu 40 lat stau przez blisko rok wykonujesz prac, za ktr nikt Ci NIE paci.
NIE mwmy o tym, jak si czujesz, godzc si na co, co kci
si z Tob.
NIE mwmy wreszcie o tym, jak mwi NIE, bo Ty doskonale
potrafisz to robi. Posiade t umiejtno w pierwszym roku swojego
ycia.
NIE mwmy o tym, bo NIE chc o tym mwi. Chc zaproponowa Ci co zgoa innego.
Chc bowiem, abymy porozmawiali o tym, jak pomaga.
Tak! Pomaga, poniewa wiem, jak wane jest dla Ciebie bycie
w porzdku, jak wane s dla Ciebie relacje midzyludzkie, jak wane
jest dla Ciebie czyste sumienie, jak wani s dla Ciebie inni ludzie,
jak wany jest wity spokj.
Wiem take, e za nic w wiecie NIE chciaby tego straci.
NIE bd Ci wic prosi, aby dzisiaj chocia sprbowa powiedzie NIE, bo NIE chc po raz kolejny przymusza Ci do czego,
co jest sprzeczne z Tob.
Poprosz Ci wic o pomoc.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Prosz Ci o pomoc, prosz o bycie w porzdku, o koleestwo, trosk, empati i kreatywno.

Jest bowiem kto potrzebujcy, kto, komu trzeba pomc, trzeba,
bo inaczej zagubi si, straci kontrol nad wasnym yciem, zacznie
obwinia siebie i ten kto bardzo potrzebuje Twojej pomocy.
Mam nadziej, e take tym razem NIE odmwisz i zechcesz
pomc jeszcze tej jednej i jedynej osobie zechcesz pomc sobie!
Tak, pomc sobie, bo wanie w ten sposb postrzegam asertywno.
Ale NIE tylko sobie, poniewa w ten sposb pomoesz te innym.
Bdziemy jednak mwi o tym, jak pomaga w sposb uczciwy
i NIEwymuszony. Pomaga z zaangaowaniem i chci, bo co to za
pomoc, kiedy jest wymuszona, co to za zaangaowanie, kiedy czujesz, e si zmuszasz, co to za uczciwo, kiedy opiera si na niedopowiedzeniach
Bdziemy mwi wic o aktywnej, prawdziwej pomocy pomocy penej oddania, zaangaowania i odpowiedzialnoci. Pomocy,
ktra pozwala innym decydowa o sobie, pomocy, ktra daleka jest
od kamstwa i faszywych przekona.
Pozwl wic, e przyjrzymy si pewnym zasadom, ktre pozwol
Ci nie wanie tak pomoc, jak chcesz nie i jakiej oczekuj od
Ciebie inni.
Ratownicy medyczni przedstawiciele jednego z najbardziej
powaanych i szanowanych zawodw na wiecie posikuj si
w swojej pracy pewn zasad, ktra wspiera rzetelne i skuteczne niesienie pomocy innym.
Mianowicie ratownik medyczny, zanim przystpi do udzielenia
pomocy, jest zobowizany do tego, by zadba o jedn rzecz wasne
bezpieczestwo.
Po co komu ratownik, ktrego podczas akcji spotyka niebezpieczestwo, razi prd, ogarnia poar albo ktry zostaje napadnity przez
przeywajc szok ofiar wypadku.

113

114

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

W imi tej zasady ratownik ma prawo odstpi od udzielenia pomocy, jeeli takowa bezporednio zagraa jego bezpieczestwu.
Chc Ci zaproponowa, aby Twoja przygoda z asertywnoci
oparta bya wanie na tej zasadzie pom sobie, zanim pomoesz
innym, pamitajc, e masz prawo odmwi, jeeli spenienie proby
godzi w Ciebie.
Zadbaj o wasny komfort, wasne bezpieczestwo, bo dopiero wtedy
moesz prawdziwie pomc innym.
Po co komu pomoc kogo, kto NIE zadba o wasne bezpieczestwo, moe przecie nawali, kiedy najbardziej bdzie potrzebny.
Po co komu pomoc kogo, kto pomaga, chocia pomc NIE chce.
Prawdziwa pomoc to czynna pomoc, tzn. pomoc, ktra NIE zagraa Tobie, NIE rani Ci, NIE wywouje poczucia wykorzystania i niesprawiedliwoci dziejw.
Pomagaj z zaangaowaniem, uczciwoci i empati, ktre s
w Tobie, a NIE z zakamanym wyrazem twarzy, uciekajcym spojrzeniem, zoci wyraan za zamknitymi drzwiami, zoci, ktra
przekada si na samopoczucie Twoich bliskich.
Tak, zakamanym. Bo godzenie si na co, na co nie masz ochoty,
dla mnie rwnoznaczne jest z kamstwem okamywaniem innych.
Skd inni maj wiedzie, jakie s Twoje potrzeby, plany i oczekiwania.
Jeste jedyn osob, ktra moe powiedzie TAK, jeste jedyn
osob, ktra moe powiedzie NIE. Godzc si na co, na co nie masz
ochoty, wiadomie wprowadzasz innych w bd.
Pozwl innym decydowa o samych sobie, pozwl samodzielnie
reagowa, przesta zakada, e wiesz lepiej od innych, co jest dla nich
dobre. Czy tego chcesz, czy NIE, NIE masz wpywu na czyje uczucia.
Twoje NIE nikogo NIE urazi, dopki ten kto nie zgodzi si na to.
W tym rozdziale uyem NIE wicej ni 30 razy tylko od
Ciebie zaley, czy jestemy nadal kolegami.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Pamitaj, e jednorazowa odmowa nie moe zniszczy prawdziwej,

trwaej relacji, oznaczaoby to bowiem, e opiera si ona tylko na
Twojej pomocy i jako taka byaby przecie bezwartociowa.
Zaley mi na Twoim bezpieczestwie, zaley mi na tym, aby mia
si i ochot pomaga innym, dlatego pozwl, e opowiem Ci pewn
histori.
Histori, ktra, mam nadziej, pomoe Ci ostatecznie pogodzi
dwie z pozoru sprzeczne ze sob potrzeby trosk o swoje granice
i trosk o innych. Potrzeby, ktrych pogodzenie pozwoli Ci pozby
si tego najwikszego hamulca asertywnoci poczucia winy.
Nie dam ci odpisa, bo nigdy si tego nie nauczysz, ale z chci
ci to wytumacz zwyk mawia pewien mody student w obliczu
bagalnych prb swoich kolegw niekoniecznie przygotowanych
do zaj.
Broni w ten sposb siebie, broni wasnych wartoci, wykazywa
te trosk o innych. Prawdziw.
Zachowywa rwnowag. Rwnowag, ktra jest podstaw asertywnoci. Jeden z najwikszych autorytetw moralnych w historii
polskiego narodu, czowiek, ktry pomg zmieni oblicze ziemi
tej ziemi Karol Wojtya, papie Polak, Jan Pawe II.
Bdc studentem, nie wiedzia zapewne, e to asertywno, ale
wiedzia zapewne, e tak jak inni maj prawo prosi o pomoc, tak
on ma prawo proponowa pomoc.
Wiedzia, e pomoc jest procesem czynnym, ulego za kamstwem.

Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia relacji?

Czy wiesz, e Bugarzy, kiedy mwi nie, kiwaj gow na tak?
Jak gosi ludowa legenda, zwyczaj ten powsta w czasie panowania
Turkw w Bugarii, kiedy miejscowa ludno musiaa zmaga si
z problemem przymusowej islamizacji.

115

116

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Procedura islamizacji bya nad wyraz uproszczona.

Turecki onierz przykada n do garda Bogu ducha winnego
Bugara i pyta: Przejdziesz na islam?.
Ruch gowy na nie podcina gardo, wic Bugarzy zaczli
mwi nie kiwajc gow na tak.
Pisz o tym, poniewa ta bugarska legenda przypomina mi sposb,
w jaki cz ludzi odmawia innym wykonania niewygodnych rzeczy,
posikujc si strategi, ktr nazywam take strategi ciotki z omy
Wiesz, bardzo chtnie, ale nie mog, bo przyjechaa do mnie
ciotka z omy (podczas gdy ciotka suy jako zgrabna ciema).
Nie mog zosta po godzinach w pracy, bo mam ju umwion
wizyt u lekarza.
Wybacz, ale nie mog z tob rozmawia, bo wanie wychodz,
jestem umwiony.
Yyyyy, wiesz, nie bardzo mog... Yyyyy ten tego... Przychodzi
hydraulik....
Nie mog ci pomc, nie poycz ci pienidzy, bo sam nie mam
Wiesz, jak teraz jest.
To bardzo ciekawe zjawisko na pierwszy rzut oka skuteczne, bo
osoba, ktra Ci prosi, zazwyczaj odpuszcza sobie.
Na pierwszy rzut oka nie masz nawet problemu z odmawianiem.
Na pierwszy.
Poniewa, podobnie jak w przypadku bugarskich chopw, to Ty,
zyskujc, tracisz.
Ja wiem, e to bywa skuteczne, ja wiem, e zazwyczaj proszcy
odpuszcza sobie, ja wiem, e to ju nawyk, lecz jest w tym wszystkim
kilka maych ale.
Nie zrozum mnie le, nie chc pisa o moralno-etycznych aspektach kamstwa.
Nie znam bowiem osoby, ktra przynajmniej raz w yciu nie
skamaaby. Nie czuj si uprawniony do ocen moralnych.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Nie o to mi chodzi. Waniejsze s konsekwencje. Raz, e prawda

moe wyj na jaw. Dwa, e kamstwo to negatywne emocje dla Ciebie.
Nie dowiadczasz moe poczucia winy, odczuwasz za to przypieszone ttno, pustk w gowie, nie wiesz, co zrobi z oczami, Twj organizm jest pobudzony, czujesz, e zaczynasz mwi szybciej, by moe
nawet czujesz si gorszy, tumaczc si przed drugim czowiekiem.
To jednak nie wszystko.
Wane s take konsekwencje takiej odmowy w wietle uczenia
innych, jak chcemy by traktowani, w wietle nadrzdnej zasady asertywnoci podejmowania samodzielnych decyzji.
Nie mog to informacja o naszej podatnoci na zewntrzny
wpyw bardzo daleka od samodzielnej decyzji.
Nie mog to przecie wskazanie zewntrznego problemu, ktry
uniemoliwia spenienie proby.
Nie mog to take niewiadome zaproszenie do negocjacji.
Bardzo niebezpieczne. Poniewa kto moe zaproponowa Ci pomoc
w rozwizaniu zewntrznego problemu, a ta wywoa w Tobie zobowizanie np. do spenienia proby (no bo przecie kto chcia Ci
pomc).
Twoje bugarskie nie (czyli: nie mog, hydraulik, ciotka z omy,
sam nie mam pienidzy) to wreszcie przyzwolenie na dalsze proby
taka odmowa uczy bowiem innych, e nie ma sprawy.
Bugarzy, kiwajc na tak, moe zachowywali ycie, jednak przekazujc bdny komunikat, sprawiali wraenie, e robi to z niekaman ochot, przez co wikali si w bdne koo dalszych niewygodnych i bolesnych da.
W sumie trudno im si dziwi.
Mam jednak nadziej, e Twoje dzisiejsze dylematy maj mniejszy
kaliber.
Na szczcie Ty masz moliwo nauczy innych, jak chcesz by
traktowany, nie czujc przy tym zaenowania ani poczucia winy, a jednoczenie dbajc o trwao relacji.

117

118

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jeeli take do Ciebie przyjeda czasami ciotka z omy lub

czujesz n na gardle w obliczu krzywdzcych Ci prb, oto najprostsza procedura, dziki ktrej bdziesz w stanie budowa naprawd
satysfakcjonujce relacje, uczc innych, jak naley Ci traktowa, oraz
unikniesz tej dobrze Ci znanej zgagi, gdy godzisz si na co, na co
nie masz ochoty.
Nie

To pierwszy krok. Prosz, nie myl go z yyyyy, ten teges no nie

bardzo, bo moe to bywa skuteczne, ale brakuje tu Twojej samodzielnej decyzji.
Jeeli jest Ci przykro lub odmowa jest dla Ciebie trudna, powiedz,
co czujesz.
Powiedz: przykro mi, bo to nie usprawiedliwianie si ani tumaczenie, to sposb na autentyczno, Twoja ludzka twarz. Ma prawo
by Ci przykro.
Powiedz to zwaszcza wtedy, gdy chcesz pomc, ale po prostu nie
moesz. Asertywno to przecie pomoc czynna. To bardzo dalekie
od poczucia winy.
Obszar odmowy

Kolejnym krokiem jest precyzyjne wskazanie przez Ciebie obszaru

Twojej odmowy.
Pamitasz metod audiodeskrypcji z rozdziau 4.?
Warto posuy si ni po raz kolejny. Opisz wic obszar odmowy w sposb konkretny, widoczny, obiektywny i policzalny.
Im bardziej obszar odmowy bdzie precyzyjny, tym atwiej bdzie
go przyj Twojemu rozmwcy.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Przekae mu bowiem komunikat, e nie odrzucasz jego jako osoby,

nie chcesz jedynie zrealizowa jego proby, jego pomysu na pomoc.
Zwr uwag na ponisze przykady:

Nie zostan po godzinach w pracy zamiast: Nie dam sob

manipulowa.
Nie poycz ci pienidzy zamiast: Nie jestem kas
zapomogowo-poyczkow.
Nie popr twojego pomysu zamiast: Nie bd uczestniczy
w machlojkach.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad zamiast:
Nie udawajmy kochajcej si rodzinki.

Precyzyjne opisanie obszaru odmowy przyniesie Ci korzyci, nawet

gdy masz do czynienia z ewidentn manipulacj lub kolejn z rzdu
prob o pomoc, ktra zakada, e jak zwykle co zrobisz za kogo.
Pozwoli Ci bowiem ostudzi emocje, pozwoli Ci bowiem skupi si
na bezspornych faktach.
Teraniejszo jest bezdyskusyjna. Odwoanie do teraniejszej proby wzmocni skuteczno Twojej decyzji. Unikniesz bowiem pyta typu:
Dobra, dobra, powiedz mi, kiedy musiae co robi za mnie?.
Uzasadnienie

Kolejny krok Twojej odmowy to krtkie, prawdziwe uzasadnienie

Twojej decyzji.
Psychologowie spoeczni dowiedli, e obecno uzasadnienia
wzmacnia skuteczno komunikatu o blisko 30% (nawet wwczas,
gdy jest ono nielogiczne w synnym eksperymencie Elli Langer
studenci czekajcy w kolejce do ksero podobnie chtnie wpuszczali
bez kolejki osob, ktra prosia o przepuszczenie, mwic, e bardzo
si pieszy, jak i wtedy, gdy prob sw podpieraa uzasadnieniem
bo musz zrobi ksero).

119

120

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Wykorzystaj wic uzasadnienie, aby wzmocni swj przekaz.

Pamitaj jednak, e uzasadnienie nie jest argumentem, poniewa
odmowa to nie proba, odmowa nie jest przekonywaniem. Odmowa
jest decyzj (Postanowiem zamiast: Zrozum mnie, prosz).
Prawdziwe uzasadnienie jest wyrazem Twojej decyzyjnoci uczy
innych, e to Ty podejmujesz decyzje.
Prawdziwe uzasadnienie pozwoli Ci zachowa wewntrzny spokj.
Sawetne czuj si gorszy od innych jedno z najczstszych
ograniczajcych ludzi przekona wynika na og z nadmiernej potrzeby tumaczenia si lub posikowania si kamstwem.
Prosz, pamitaj take, e uzasadnienie nie jest konieczne. Pamitaj, e masz prawo nie zdradza motyww swoich decyzji, jeeli
nie masz na to ochoty.
Mimo wszystko zachcam Ci do tego. Uzasadnienie to wyraz szacunku wobec innych. Od dziecka lubimy przecie wiedzie dlaczego.
Uzasadnienie to motyw Twojej decyzji i jako taki moe by oglny
lub odwoywa si do Twoich uczu.
Pozwl, e wrcimy do naszych przykadw.

Nie zostan po godzinach w pracy, poniewa mam inne plany.

Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie lubi tego robi /
poniewa nie oddajesz ich w terminie.
Nie popr twojego pomysu, poniewa byoby to dla mnie
bardzo kopotliwe.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad, poniewa
mamy inne plany.

Mamy inne plany?

Ju sysz Twoje pytanie.
A co, jeeli kto spyta mnie: A jakie to plany?. Przecie zaraz
usysz o lekcewacym stosunku do pracy, o tym, e nie mona na
mnie liczy, bo nie chc spotka si z matk, ojcem, teciow czy
szwagrem.
Bardzo dobre pytanie. Pozwl, e powicimy mu zatem chwil.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Oczywicie usyszysz. Usyszysz, jeeli na nie odpowiesz.

Jeeli jednak wykonae wiczenia w rozdziale 4., wiesz ju, jak
sobie radzi.
Pamitaj, e nie musisz odpowiada na pytania, to wcale nie jest
nieuprzejme. Ty rwnie masz prawo oczekiwa uprzejmoci wobec
siebie i niezadawania Ci krpujcych Ci pyta. Take tutaj obowizuje zasada masz prawo zachowa milczenie, bo wszystko, co powiesz, moe zosta uyte przeciwko tobie.
Bardzo lubi okrelenie mam inne plany, wic pozwl, e odpowiem na kolejne pytanie: No dobrze, ale jak mi si po prostu nie
chce i nie mam nic w planach, chc po prostu posiedzie w domu,
w kapciach przed telewizorem, czy to nie bdzie kamstwo?.
Wedug mnie nie. Odpoczynek czy potrzeb prywatnoci postrzegam bowiem take jako czynno zaplanowan. W szkole, na uczelni,
w pracy spdzamy znaczn cz naszego ycia. Aby mie energi
do dziaania, musimy take wypoczywa, czyli zaplanowa, e nie
robimy nic, podj tak decyzj.
Jedna z uczestniczek mojego szkolenia zwyka odpowiada zapraszajcej j na obiad teciowej, e nie przyjedzie, bo ma dzie wewntrzny, mylc o kapciach, papilotach i telewizorze.
A Tobie co podpowiada Twoja kreatywno?
Podtrzymanie kontaktu czynna pomoc

To prawdopodobnie najwaniejszy krok asertywnej odmowy.

Pozwoli Ci on zrealizowa pozytywn intencj, ktra dotychczas moga krpowa Ci rce ch bycia pomocnym, ch bycia
w porzdku wobec innych, intencj, ktra nieraz sprawiaa, e godzie si na co, na co nie miae ochoty, bo tak byo lepiej.
Ten krok pomoe Ci czu si osob pomocn, uwolni Ci od
wyrzutw sumienia i poczucia winy, pomoe Ci okaza trosk wobec
innych, pomoe Ci zadba o trwao relacji.

121

122

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Trzy pierwsze kroki byy bowiem trosk o Ciebie. Trosk o wasne

bezpieczestwo.
Dopiero teraz moesz pomaga aktywnie, dopiero teraz moesz
pomaga skutecznie.
Czas wic na aktywn pomoc.
Pomoc wynikajc z Twojej potrzeby, Twojego zaangaowania,
a nie zobowizania czy lku przed win.
Jak wic to zrobi? Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia
relacji?
Pamitaj po prostu, e tak jak inni maj prawo prosi, Ty masz
prawo proponowa.
Co to oznacza?
O ile prawidowo wykonae trzy pierwsze kroki, z pewnoci zauwaye, e gwnym przesaniem asertywnej odmowy nie jest odrzucenie rozmwcy, tylko niewyraenie zgody na realizacj jego pomysu
na pomoc z Twojej strony.
O ile wic zaley Ci na relacji, zaproponuj po prostu wasny pomys
realizacji oczekiwanej od Ciebie pomocy.
Powrmy wic do naszych przykadw.

Nie zostan po godzinach w pracy, poniewa mam inne

plany, ale mog wykona zadania, o ktre mnie prosisz,
np. w poniedziaek, jestem wtedy mniej obciony.
Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie lubi tego robi /
poniewa nie oddajesz ich w terminie, ale by moe jestem
w stanie ci pomc w inny sposb.
Nie popr twojego pomysu, poniewa byoby to dla mnie bardzo
kopotliwe, ale jeeli zgodziby si wprowadzi zaproponowane
przeze mnie poprawki, to moesz na mnie liczy.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad, poniewa mamy
inne plany, zdzwomy si w przyszym tygodniu i pomylimy,
co moemy razem zrobi.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Zwr uwag na ostatni przykad.

Podtrzymanie kontaktu nie musi oznacza wcale zobowizania do
jakiegokolwiek dziaania, wystarczy zapewnienie o chci podtrzymywania relacji. To bardzo wiele. Oznacza to przecie, e inni s dla Ciebie wani. Tobie pozostawia za furtk.
wiczenie Asertywna odmowa

Zamie ponisze przykady odmowy nieasertywnej na odmow asertywn. Pamitaj o precyzyjnym okreleniu obszaru odmowy, krtkim
i prawdziwym uzasadnieniu oraz zaoferowaniu aktywnej pomocy.
Sytuacja

Odmowa
nieasertywna

Znajomy prosi Ci o poyczenie

300 z. Ty jednak nie masz
w zwyczaju poycza pienidzy.

Bardzo chtnie,
ale sam nie
mam.

Szef w pracy prosi Ci o wykonanie

Mam strasznie
dodatkowego zadania niewchodzcego duo pracy,
w zakres Twoich obowizkw.
moe poprosisz
kogo innego.
Znajomy chce skorzysta z Twojej
pomocy zwizanej z wykonywanym
przez Ciebie zawodem (naprawy
komputera, wypenienia PIT-u,
napisania CV). Ty jednak jeste
po prostu zmczony.

Sam nie jestem

w tym za dobry.

Kolega z pracy prosi Ci o pomoc

w wykonaniu jego pracy (np. raportu
kwartalnego), poniewa bardzo
sobie ceni Twoje spostrzeenia.
W praktyce wiesz dobrze, i bdziesz
musia wykona raport jak zwykle
za niego.

Mam strasznie
duo pracy,
poza tym nie
jestem w tym
dobry. Sam
popeniam
bdy.

Dzwoni do Ciebie znajomy i informuje

Ci, e bdzie u Ciebie za 15 minut.
Ty nie masz ochoty na niczyj wizyt.

No przykro mi,
ale wanie
wychodz.

Odmowa
asertywna

123

124

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jak radzi sobie z nachalnymi ludmi?

W trakcie mojego pierwszego treningu asertywnoci braem udzia
w scence, w ktrej moim zadaniem byo odmwi koledze poyczenia
pienidzy.
Bya to sytuacja nad wyraz prawdziwa, poniewa w tamtym okresie miaem z tym duy problem i nie brakowao mi kolegw, ktrzy
traktowali mnie jak kas zapomogowo-poyczkow z bardzo atrakcyjnym oprocentowaniem 0% w skali wiecznoci.
Pocztek by atwy: Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie oddajesz mi w terminie.
Za chwil czekao mnie jednak prawdziwe wyzwanie.
Ja wiem, ale tym razem to wyjtkowa sytuacja, tylko na ciebie mog
liczy, nie poradz sobie, jak mi nie pomoesz, ej, no nie bd taki,
przysigam, tym razem oddam w terminie, a tak w ogle to ostatni raz,
koledze nie pomoesz?
Byem konsekwentny, usilnie staraem si znale kontrargumenty,
jednak szybko zauwayem, e kade moje sowo potguje nachalno
argumentw mojego kolegi, a ja zaczynam si gubi.
Nie wiedziaem, dlaczego tak si dzieje, nie wiedziaem take, e
popeniam bd.
Powiedzmy to sobie szczerze. Opisana wyej procedura asertywnej
odmowy nie zawsze bdzie skuteczna. Nie zawsze spotkasz ludzi,
ktrzy zrozumiej Ci za pierwszym razem.
Spotkasz zapewne ludzi, ktrzy bd Ci za wszelk cen prbowali przekona, czasami bd nawet bardzo nachalni, posikujc si
mniej lub bardziej emocjonalnymi chwytami.
Warto wic, by w podobnych sytuacjach wiedzia, jak sobie radzi.
Narzdziem, ktre pozwoli Ci radzi sobie z podobnymi sytuacjami,
jest powszechnie znana technika zdartej pyty, ktr wwczas zaproponowa mi trener prowadzcy szkolenie.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Technika zdartej pyty polega na kilkakrotnym powtrzeniu odmowy, jednak w zastosowaniu tej metody czai si kilka niebezpieczestw. Dlatego pozwl, e przyjrzymy jej si znacznie szerzej.
Z dowiadczenia wiem, e wiele osb w obliczu nachalnych prb
zaczyna si irytowa, za kadym kolejnym razem starajc si intensywniej zaznaczy swoje stanowisko, tracc przy tym nerwy, dajc si
ponie emocjom lub dla witego spokoju po prostu przystaje na
co, na co nie ma ochoty.
Powd emocjonalnej reakcji (Guchy jeste czy co?), powd
zniecierpliwienia (Ile razy mam mwi NIE?) przy wielokrotnym
powtarzaniu odmowy jest jednak prosty.
Wynika z bdu, jaki ja take popeniem.
Bd ten polega na oczekiwaniu zakoczenia trudnej dla nas sytuacji przez kogo innego, wynika z oczekiwania podjcia decyzji za nas,
wynika bowiem z oczekiwania zrozumienia nas.
Odmowa by moe skutkuje, pozostaje jednak niesmak, by moe
pada kilka sw za duo.
Aby wic zapewni Ci maksymalny komfort uytkowania techniki
zdartej pyty, aby zapewni Ci komfort w obliczu nachalnych prb,
pozwl, e przyjrzymy si istocie tej metody, odwoujc si do jej metaforycznego zakresu, tzn. tego, jak dziaa zdarta pyta.
Najwygodniej bdzie zilustrowa mechanizm zdartej pyty za pomoc muzyki.
Nigdy nie pamitam hitw lata, posu si wic przykadem
utworu, o ktrym byo gono take przez skrajnie szokujc krtkowzroczno specw od marketingu pewnej firmy, ktra wypucia
na rynek cmentarne znicze z pozytywk: Wsta, powiedz: nie jestem sam.
Adapter odtwarzajcy zdart pyt za kadym razem odtwarza identyczny dwik.
Nie powie spie mioci, nie powie spie mioci, nie powie spie
mioci brzmi wic za kadym razem identycznie, dwiki nie s

125

126

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

goniejsze ani cichsze, dusze ani krtsze, a my dziki temu mamy

szans usysze przesanie Michaa Winiewskiego raz jeszcze.
Dlaczego o tym pisz?
Pisz o tym, poniewa istot skutecznoci techniki zdartej pyty,
a zarazem jej najczciej ignorowanym elementem, s jej waciwoci
dwikowe.
Odmowa w obliczu natarczywej proby powinna wic za kadym
razem brzmie identycznie: winna by wypowiedziana identycznym
tonem i z identyczn tonacj. Powinna te zawiera pauzy.
Twj ton, Twoja intonacja oraz pauzy s niczym innym jak wyrazem Twojej decyzji, nie musisz przecie nikogo przekonywa, nikt nie
musi niczego rozumie ani na nic wyraa zgody. Nie musisz si
take irytowa, poniewa Ty tylko przekazujesz informacj o podjtej
ju decyzji.
Powtrzenie pozwala Ci opanowa emocje, a drugiej stronie pozwala zrozumie, e decyzja jest nieodwoalna. To niewtpliwa korzy
dla Ciebie. Dbasz w ten sposb o swj spokj.
Zapytasz zapewne, ile razy powiniene powtrzy swoj odmow.
Ilo zaley od Ciebie, moesz powtrzy j 2 4 razy, jednak
znacznie waniejsza od iloci jest wiadomo, e to do Ciebie naley
ostatnie sowo.
2 4 razy pozwol Twojemu rozmwcy usysze Twj przekaz,
jeeli wczeniej go nie zrozumia.
Jeeli jednak nie rozumie go dalej, to problem nie naley ju do
Ciebie.
Zrobie wszystko, co moge. Jeeli to nie skutkuje, zmie temat,
zakocz niewygodn dla Ciebie rozmow albo wyra swoje emocje
w obliczu nachalnych prb.
Podejmij decyzj, a zyskasz spokj.
Moe zyskasz miano spa mioci szczliwie jednak nikt nie
wie, co to waciwie znaczy.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro

Koczc rozwaania na temat asertywnej odmowy, warto zwrci
uwag take na sposb radzenia sobie z wyjtkowo nachalnymi ludmi,
z tzw. zawodowymi proszcymi kolegami w pracy po 63 razy
dziennie proszcymi Ci o zszywacz, dziurkacz, kartk, dugopis,
samozwaczymi parkingowymi obiecujcymi przypilnowa Twojego
samochodu, zbierajcymi na lekarstwa lub szklank chleba, ktrych
moesz spotka np. na dworcach kolejowych w caej Polsce, osobami
myjcymi szyby na skrzyowaniach. Wszystkimi ludmi, ktrzy nie
rozumiej zwykego NIE i ktrzy, spotykajc si z Twoj decyzj, zaczynaj Ci atakowa.
Musz Ci jednak ostrzec. Metoda, ktr chc Ci zaproponowa,
jest jak prawdziwy kebab naprawd ostra, a na dodatek w cienkim
ciecie, nie zawiera bowiem nic, co mogoby zneutralizowa jej smak.
Proponuj Ci j jako sposb radzenia sobie w sytuacjach krytycznych, gdy wszystkie inne metody zadbania o swoje terytorium oka
si nieskuteczne lub po prostu nie bdziesz widzia sensu ani potrzeby
ich wykorzystania.
Pamitaj jednak, e jej zastosowanie zawsze piecze. Uywaj jej wic
w ostatecznoci jako samoobrony.
Pamitaj o tym, by serwowa j tylko wobec osb, z ktrymi nie zamierzasz tworzy relacji, a ktrych natarczywo prb godzi w Ciebie,
kci si z Twoimi wartociami, uderza w Twoje poczucie przyzwoitoci.
Pamitaj take, e ocena potrzeby jej wykorzystania zaley tylko
od Ciebie.
Ju za chwil podam Ci przepis. Jednak pozwl, e najpierw dam
Ci pewien przykad.
Nie wiem jak Ty, ale ja mam tak zasad, e nie pomagam finansowo ludziom zbierajcym na ulicy. Jestem przekonany, e w ten sposb potguj ich wyuczon bezradno. Zazwyczaj mwi NIE. I to
wystarcza.

127

128

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jednak czasami musz posuy si asertywn odmow w cienkim

ciecie na ostro, poniewa zachowanie mojego rozmwcy wywouje
we mnie nie tylko zdziwienie, ale take sprzeciw.
Wracaem kiedy z rannych zakupw, gdy chwiejnym krokiem
podszed do mnie znany z widzenia w obrbie sklepu miejscowy
ssiad.
Kierowniku, ssiedzie, jest taka proba, na lekarstwo mi brakuje,
kierownik dorzuci do wina, w pitek dostaj rent, oddam. Nie wiem,
co mnie przekonao, bo na alkohol nie daj by moe szczero, by
moe zapewnienie zwrotu zgodziem si. Miaem pod rk 2 z,
wic wspomogem zakup lekarstwa, w duchu liczc si z tym, e
zwrotu nie bdzie.
Po tygodniu, kiedy znw wracaem z zakupw, pod tym samym
sklepem podszed do mnie ssiad.
Kierowniku, ssiedzie, ja kierownikowi jestem winny 2 z.
Wyobra sobie moje zdziwienie. Piknie. Peen szacunek. Miaem
zajte rce, nie chciao mi si siga do portfela, a i gest mnie uj,
powiedziaem wic: Na zdrowie, ssiedzie, na wieczne nieoddanie, majc nadziej na odwzajemnienie szacunku.
Usyszaem jednak: Kierowniku, to poycz jeszcze 2 razem
bdzie 4.
Przy caym moim uwielbieniu asertywnoci nie wyobraam sobie
mojej odpowiedzi w stylu: Nie, nie dam panu 2 z, poniewa ju
w zeszym tygodniu poyczy pan ode mnie 2 z, a tak na marginesie
jestem przeciw prowadzeniu dziaalnoci gospodarczej bez odprowadzania nalenych podatkw, a w ten sposb postrzegam paskie
dziaania w obrbie sklepu, ale jeeli askawy pan sobie yczy, by
moe mog panu pomc w inny sposb. Oferuj pomoc przy rejestracji dziaalnoci gospodarczej.
W ruch posza asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro.
Strategia jest bardzo prosta. Prosta jak kebab. Zawiera dwa
skadniki.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Oto przepis dla Ciebie.

Skadnik 1. Nie to raptem ciasto, krtka, szybka decyzja.
Wyrazistoci strategii nadaje skadnik drugi sos. Bardzo ostry.
Skadnik 2. I pomyl dlaczego nie.
Zwr uwag na istot drugiego skadnika, ktry stanowi przeniesienie odpowiedzialnoci za Twoj odmow na drug stron.
Technik t znam z ksiki Strategia ostra jak pepperoni Jensa
Weidnera (Onepress, 2007) i poradziem wykorzysta t metod
jednej mojej znajomej, ktra miaa w pracy problem z notorycznie
proszcym o drobne rzeczy koleg zszywacz, dziurkacz, pinezki,
kartki, post-itki itp. stanowiy dla niego bowiem sens ycia.
Niby nic, ale ile razy dziennie mona sysze: Kasiu, czy moesz mi
poda zszywacz, Kasiu to, Kasiu tamto.
Dotychczasowe podawanie, dotychczasowa ulego ustpiy miejsca: Nie, i pomyl dlaczego nie. Ale to by dopiero pocztek.
Z relacji Kaki wiem, e znajomy nie tylko odpuci, ale przez kilka
chwil gowi si, dlaczego tak si stao.
Nie podaa mi zszywacza, bo wczoraj, kiedy szedem na obiad,
nie zaproponowaem ci wsplnego wyjcia? brzmiao pytanie.
Nie padaa odpowied.
A moe dlatego, e w zeszym tygodniu skrytykowaem twj
pomys?. Nie brzmiaa odpowied, a z kad kolejn problem coraz mniej nalea do Kaki. Dobre, prawda?
Na zakoczenie mam do Ciebie prob.
Nie stosuj tej metody wobec swoich bliskich, wobec osb, na
ktrych Ci zaley, nie stosuj jej wobec swojego szefa
Nie powiem Ci dlaczego.
Powiem Ci NIE, i pomyl dlaczego NIE.

129

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Rozdzia 3. Pewno siebie, czyli jak zyska zdrowy

szacunek do siebie i innych? .................... 57
Jak zyska pewno siebie? ............................................................... 59
Co Ci da wiadomo wasnych zalet? .............................................. 64
Jak z yczliwoci wobec siebie postrzega wasne wady? ................ 68
O wstydzie, kompleksach i o tym, czy wada moe by zalet,
czyli nie jeste naiwny, jeste ...................................................... 73
Rozdzia 4. Jak wyraa uczucia
i zapobiega konfliktom? ......................... 81
O czym warto pamita,
by Twoje emocje pracoway na Twoj korzy? ............................. 81
Jak nauczy innych, jak maj Ci traktowa? ................................... 88
Czuj ........................................................................................... 88
Kiedy Ty ...................................................................................... 91
Oczekuj ..................................................................................... 94
Jeeli tego nie zrobisz, bd zmuszony ................................. 102
Dziaanie ................................................................................... 104
Komunikat JA procedura rozszerzona ................................. 104
Kiedy nie warto by asertywnym, czyli zanim powiesz ............... 105
Lista kontrolna asertywnoci ........................................................... 109
Rozdzia 5. Jak odmawia bez poczucia winy? ............111
Poznaj kogo, kto potrzebuje Twojej pomocy ................................ 111
Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia relacji? ....................... 115
Nie ............................................................................................. 118
Obszar odmowy ........................................................................ 118
Uzasadnienie ............................................................................. 119
Podtrzymanie kontaktu czynna pomoc ................................ 121
Jak radzi sobie z nachalnymi ludmi? ........................................... 124
Asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro .............................. 127
Rozdzia 6. Jak radzi sobie z opiniami innych? ..........131
Jak radzi sobie z krytyk? .............................................................. 133
Ocena formalna ......................................................................... 134
Ocena merytoryczna i decyzja ................................................... 136

Spis treci

Jak nie da si wcign do gry? ..................................................... 139

Wyraenie emocji ...................................................................... 142
Powtrzenie zdania rozmwcy .................................................. 142
Proba o uzasadnienie ............................................................... 143
Jako czowiek uczciwy na pewno mnie zrozumiesz ............... 144
Niezbdnik na imprezach rodzinnych,
czyli jak radzi sobie z dobrymi radami? ...................................... 147
Rozdzia 7. Jak wyraa uczucia pozytywne
i przyjmowa komplementy? ...................151
Dlaczego warto wyraa uczucia pozytywne? ................................. 151
Jak budowa lepsze relacje,
jak wyraa uczucia i emocje pozytywne? .................................... 153
Jak przyjmowa komplementy, nie doszukujc si drugiego dna? .... 157
Rozdzia 8. Jak zadba o swoje prawa
z szacunkiem do siebie i innych? ..............163
Poznaj swoje prawa ......................................................................... 163
Upomnij si o swoje, czyli jak respektowa swoje prawa? .............. 166
Rozpoznanie .............................................................................. 168
Przygotowanie ........................................................................... 168
Dziaanie ................................................................................... 170
Masz prawo prosi .......................................................................... 171
Asertywna proba ...................................................................... 173
Teraz Twoja kolej ................................................179
Dodatek A FAQ ..................................................181
Czy uda mi si zmieni? .................................................................. 181
Kiedy nastpi zmiana? .................................................................... 184
Czy asertywno nie sprawi, e przestan by sob? ...................... 185
Czy moje otoczenie nie odsunie si ode mnie? .............................. 187
Jak by asertywnym wobec bliskich? ............................................... 188
Jak odmawia dzieciom? ................................................................. 191
Przeprasza czy nie przeprasza? .................................................... 193
Gdzie mog si tego nauczy? ........................................................ 194

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Asertywno i rozwj osobisty, czyli jak zyska harmoni

w yciu prywatnym i zawodowym oraz zdrowy szacunek
do siebie i innych? .................................................................. 195
Co robi, gdy asertywno nie zadziaa? ......................................... 196
Nie podje dziaania, ale chcesz wiedzie,
co robi, gdy Ci nie wyjdzie .................................................... 196
Podje dziaanie, nie wyszo, bo ja tak robi,
tylko troch inaczej ............................................................... 197
Podje dziaanie (wzorowo), nie masz rezultatw .................. 199
Dodatek B Asertywno w pracy .............................203
Asertywny pracownik ...................................................................... 206
Z kim jedziesz na imprez firmow? ......................................... 206
Jak poprosi o podwyk? ......................................................... 209
Asertywny szef ................................................................................. 214
Asertywne informacje zwrotne, czyli jak wyzwala inicjatyw,
mie wicej czasu i budowa autorytet szefa? ........................ 214
Asertywno w sprzeday i w obsudze klienta ............................... 220
Jak radzi sobie z wulgarnym i agresywnym klientem? ............. 222
Jak odmawia klientom? ........................................................... 227

Rozdzia 5.
JAK ODMAWIA BEZ POCZUCIA WINY?

Poznaj kogo, kto potrzebuje Twojej pomocy

wity spokj, niepewno, tak naturalna potrzeba bycia w porzdku,
a moe lk przed poczuciem winy nakazay Peterowi zgodzi si na
spenienie proby siedzcego obok kolegi.
NIE mam siy si z tob spiera, rb, jak chcesz odpar
w kocu, ulegajc kolejnym argumentom.
Mg poczu ulg, to w kocu nic wielkiego. NIE warto spiera
si o tak bahe rzeczy, waciwie nic mnie to NIE kosztuje, szkoda
ycia, by udowadnia sobie, kto ma racj pomyla zapewne.
OK odpar Peter. NIE wiedzia przecie, e jego ycie trwa
bdzie jeszcze tylko 4 minuty.
NIE wiedzia przecie, e ta nic NIEznaczca zgoda kosztowa
bdzie ycie 109 osb 100 pasaerw i 9 czonkw zaogi samolotu
DC-8, odbywajcego rejs 621 z Montrealu do Los Angeles, ktrego
Peter Hamilton by kapitanem.
Air Canada 621 na skutek zbyt wczesnego uruchomienia spojlerw
run na ziemi.
15 lipca 1970 roku o 8:06 ta nic NIEznaczca zgoda, chwila witego spokoju, krtkotrwaa korzy z zastosowania reguy mdry
gupiemu ustpuje, odebraa ycie 109 osobom, odebraa spokj rodzinom ofiar.
Dlaczego o tym pisz?

112

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Pisz o tym, poniewa chc, abymy przyjrzeli si czemu, co najczciej bywa kojarzone z asertywnoci umiejtnoci odmawiania.
Umiejtnoci, ktra by moe tamtego ranka 15 lipca 1970 roku moga uratowa ycie 109 osobom.
Nie chc jednak, bymy uprawiali teraz gdybologi.
Odmy wic t tragiczn histori na chwil na bok.
Zastanwmy si przez moment nad czym innym.
NIE mwmy przez chwil o konsekwencjach godzenia si na co,
na co NIE masz ochoty, o obwinianiu siebie, o Twoich nerwach
i utraconym czasie.
NIE mwmy o tym, e nic NIEznaczce 15 minut dziennie, jakie
powicasz na rzeczy, ktre NIE nale do Ciebie, w cigu roku
urasta do 8 dni pracy, a w cigu 40 lat stau przez blisko rok wykonujesz prac, za ktr nikt Ci NIE paci.
NIE mwmy o tym, jak si czujesz, godzc si na co, co kci
si z Tob.
NIE mwmy wreszcie o tym, jak mwi NIE, bo Ty doskonale
potrafisz to robi. Posiade t umiejtno w pierwszym roku swojego
ycia.
NIE mwmy o tym, bo NIE chc o tym mwi. Chc zaproponowa Ci co zgoa innego.
Chc bowiem, abymy porozmawiali o tym, jak pomaga.
Tak! Pomaga, poniewa wiem, jak wane jest dla Ciebie bycie
w porzdku, jak wane s dla Ciebie relacje midzyludzkie, jak wane
jest dla Ciebie czyste sumienie, jak wani s dla Ciebie inni ludzie,
jak wany jest wity spokj.
Wiem take, e za nic w wiecie NIE chciaby tego straci.
NIE bd Ci wic prosi, aby dzisiaj chocia sprbowa powiedzie NIE, bo NIE chc po raz kolejny przymusza Ci do czego,
co jest sprzeczne z Tob.
Poprosz Ci wic o pomoc.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Prosz Ci o pomoc, prosz o bycie w porzdku, o koleestwo, trosk, empati i kreatywno.

Jest bowiem kto potrzebujcy, kto, komu trzeba pomc, trzeba,
bo inaczej zagubi si, straci kontrol nad wasnym yciem, zacznie
obwinia siebie i ten kto bardzo potrzebuje Twojej pomocy.
Mam nadziej, e take tym razem NIE odmwisz i zechcesz
pomc jeszcze tej jednej i jedynej osobie zechcesz pomc sobie!
Tak, pomc sobie, bo wanie w ten sposb postrzegam asertywno.
Ale NIE tylko sobie, poniewa w ten sposb pomoesz te innym.
Bdziemy jednak mwi o tym, jak pomaga w sposb uczciwy
i NIEwymuszony. Pomaga z zaangaowaniem i chci, bo co to za
pomoc, kiedy jest wymuszona, co to za zaangaowanie, kiedy czujesz, e si zmuszasz, co to za uczciwo, kiedy opiera si na niedopowiedzeniach
Bdziemy mwi wic o aktywnej, prawdziwej pomocy pomocy penej oddania, zaangaowania i odpowiedzialnoci. Pomocy,
ktra pozwala innym decydowa o sobie, pomocy, ktra daleka jest
od kamstwa i faszywych przekona.
Pozwl wic, e przyjrzymy si pewnym zasadom, ktre pozwol
Ci nie wanie tak pomoc, jak chcesz nie i jakiej oczekuj od
Ciebie inni.
Ratownicy medyczni przedstawiciele jednego z najbardziej
powaanych i szanowanych zawodw na wiecie posikuj si
w swojej pracy pewn zasad, ktra wspiera rzetelne i skuteczne niesienie pomocy innym.
Mianowicie ratownik medyczny, zanim przystpi do udzielenia
pomocy, jest zobowizany do tego, by zadba o jedn rzecz wasne
bezpieczestwo.
Po co komu ratownik, ktrego podczas akcji spotyka niebezpieczestwo, razi prd, ogarnia poar albo ktry zostaje napadnity przez
przeywajc szok ofiar wypadku.

113

114

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

W imi tej zasady ratownik ma prawo odstpi od udzielenia pomocy, jeeli takowa bezporednio zagraa jego bezpieczestwu.
Chc Ci zaproponowa, aby Twoja przygoda z asertywnoci
oparta bya wanie na tej zasadzie pom sobie, zanim pomoesz
innym, pamitajc, e masz prawo odmwi, jeeli spenienie proby
godzi w Ciebie.
Zadbaj o wasny komfort, wasne bezpieczestwo, bo dopiero wtedy
moesz prawdziwie pomc innym.
Po co komu pomoc kogo, kto NIE zadba o wasne bezpieczestwo, moe przecie nawali, kiedy najbardziej bdzie potrzebny.
Po co komu pomoc kogo, kto pomaga, chocia pomc NIE chce.
Prawdziwa pomoc to czynna pomoc, tzn. pomoc, ktra NIE zagraa Tobie, NIE rani Ci, NIE wywouje poczucia wykorzystania i niesprawiedliwoci dziejw.
Pomagaj z zaangaowaniem, uczciwoci i empati, ktre s
w Tobie, a NIE z zakamanym wyrazem twarzy, uciekajcym spojrzeniem, zoci wyraan za zamknitymi drzwiami, zoci, ktra
przekada si na samopoczucie Twoich bliskich.
Tak, zakamanym. Bo godzenie si na co, na co nie masz ochoty,
dla mnie rwnoznaczne jest z kamstwem okamywaniem innych.
Skd inni maj wiedzie, jakie s Twoje potrzeby, plany i oczekiwania.
Jeste jedyn osob, ktra moe powiedzie TAK, jeste jedyn
osob, ktra moe powiedzie NIE. Godzc si na co, na co nie masz
ochoty, wiadomie wprowadzasz innych w bd.
Pozwl innym decydowa o samych sobie, pozwl samodzielnie
reagowa, przesta zakada, e wiesz lepiej od innych, co jest dla nich
dobre. Czy tego chcesz, czy NIE, NIE masz wpywu na czyje uczucia.
Twoje NIE nikogo NIE urazi, dopki ten kto nie zgodzi si na to.
W tym rozdziale uyem NIE wicej ni 30 razy tylko od
Ciebie zaley, czy jestemy nadal kolegami.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Pamitaj, e jednorazowa odmowa nie moe zniszczy prawdziwej,

trwaej relacji, oznaczaoby to bowiem, e opiera si ona tylko na
Twojej pomocy i jako taka byaby przecie bezwartociowa.
Zaley mi na Twoim bezpieczestwie, zaley mi na tym, aby mia
si i ochot pomaga innym, dlatego pozwl, e opowiem Ci pewn
histori.
Histori, ktra, mam nadziej, pomoe Ci ostatecznie pogodzi
dwie z pozoru sprzeczne ze sob potrzeby trosk o swoje granice
i trosk o innych. Potrzeby, ktrych pogodzenie pozwoli Ci pozby
si tego najwikszego hamulca asertywnoci poczucia winy.
Nie dam ci odpisa, bo nigdy si tego nie nauczysz, ale z chci
ci to wytumacz zwyk mawia pewien mody student w obliczu
bagalnych prb swoich kolegw niekoniecznie przygotowanych
do zaj.
Broni w ten sposb siebie, broni wasnych wartoci, wykazywa
te trosk o innych. Prawdziw.
Zachowywa rwnowag. Rwnowag, ktra jest podstaw asertywnoci. Jeden z najwikszych autorytetw moralnych w historii
polskiego narodu, czowiek, ktry pomg zmieni oblicze ziemi
tej ziemi Karol Wojtya, papie Polak, Jan Pawe II.
Bdc studentem, nie wiedzia zapewne, e to asertywno, ale
wiedzia zapewne, e tak jak inni maj prawo prosi o pomoc, tak
on ma prawo proponowa pomoc.
Wiedzia, e pomoc jest procesem czynnym, ulego za kamstwem.

Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia relacji?

Czy wiesz, e Bugarzy, kiedy mwi nie, kiwaj gow na tak?
Jak gosi ludowa legenda, zwyczaj ten powsta w czasie panowania
Turkw w Bugarii, kiedy miejscowa ludno musiaa zmaga si
z problemem przymusowej islamizacji.

115

116

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Procedura islamizacji bya nad wyraz uproszczona.

Turecki onierz przykada n do garda Bogu ducha winnego
Bugara i pyta: Przejdziesz na islam?.
Ruch gowy na nie podcina gardo, wic Bugarzy zaczli
mwi nie kiwajc gow na tak.
Pisz o tym, poniewa ta bugarska legenda przypomina mi sposb,
w jaki cz ludzi odmawia innym wykonania niewygodnych rzeczy,
posikujc si strategi, ktr nazywam take strategi ciotki z omy
Wiesz, bardzo chtnie, ale nie mog, bo przyjechaa do mnie
ciotka z omy (podczas gdy ciotka suy jako zgrabna ciema).
Nie mog zosta po godzinach w pracy, bo mam ju umwion
wizyt u lekarza.
Wybacz, ale nie mog z tob rozmawia, bo wanie wychodz,
jestem umwiony.
Yyyyy, wiesz, nie bardzo mog... Yyyyy ten tego... Przychodzi
hydraulik....
Nie mog ci pomc, nie poycz ci pienidzy, bo sam nie mam
Wiesz, jak teraz jest.
To bardzo ciekawe zjawisko na pierwszy rzut oka skuteczne, bo
osoba, ktra Ci prosi, zazwyczaj odpuszcza sobie.
Na pierwszy rzut oka nie masz nawet problemu z odmawianiem.
Na pierwszy.
Poniewa, podobnie jak w przypadku bugarskich chopw, to Ty,
zyskujc, tracisz.
Ja wiem, e to bywa skuteczne, ja wiem, e zazwyczaj proszcy
odpuszcza sobie, ja wiem, e to ju nawyk, lecz jest w tym wszystkim
kilka maych ale.
Nie zrozum mnie le, nie chc pisa o moralno-etycznych aspektach kamstwa.
Nie znam bowiem osoby, ktra przynajmniej raz w yciu nie
skamaaby. Nie czuj si uprawniony do ocen moralnych.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Nie o to mi chodzi. Waniejsze s konsekwencje. Raz, e prawda

moe wyj na jaw. Dwa, e kamstwo to negatywne emocje dla Ciebie.
Nie dowiadczasz moe poczucia winy, odczuwasz za to przypieszone ttno, pustk w gowie, nie wiesz, co zrobi z oczami, Twj organizm jest pobudzony, czujesz, e zaczynasz mwi szybciej, by moe
nawet czujesz si gorszy, tumaczc si przed drugim czowiekiem.
To jednak nie wszystko.
Wane s take konsekwencje takiej odmowy w wietle uczenia
innych, jak chcemy by traktowani, w wietle nadrzdnej zasady asertywnoci podejmowania samodzielnych decyzji.
Nie mog to informacja o naszej podatnoci na zewntrzny
wpyw bardzo daleka od samodzielnej decyzji.
Nie mog to przecie wskazanie zewntrznego problemu, ktry
uniemoliwia spenienie proby.
Nie mog to take niewiadome zaproszenie do negocjacji.
Bardzo niebezpieczne. Poniewa kto moe zaproponowa Ci pomoc
w rozwizaniu zewntrznego problemu, a ta wywoa w Tobie zobowizanie np. do spenienia proby (no bo przecie kto chcia Ci
pomc).
Twoje bugarskie nie (czyli: nie mog, hydraulik, ciotka z omy,
sam nie mam pienidzy) to wreszcie przyzwolenie na dalsze proby
taka odmowa uczy bowiem innych, e nie ma sprawy.
Bugarzy, kiwajc na tak, moe zachowywali ycie, jednak przekazujc bdny komunikat, sprawiali wraenie, e robi to z niekaman ochot, przez co wikali si w bdne koo dalszych niewygodnych i bolesnych da.
W sumie trudno im si dziwi.
Mam jednak nadziej, e Twoje dzisiejsze dylematy maj mniejszy
kaliber.
Na szczcie Ty masz moliwo nauczy innych, jak chcesz by
traktowany, nie czujc przy tym zaenowania ani poczucia winy, a jednoczenie dbajc o trwao relacji.

117

118

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jeeli take do Ciebie przyjeda czasami ciotka z omy lub

czujesz n na gardle w obliczu krzywdzcych Ci prb, oto najprostsza procedura, dziki ktrej bdziesz w stanie budowa naprawd
satysfakcjonujce relacje, uczc innych, jak naley Ci traktowa, oraz
unikniesz tej dobrze Ci znanej zgagi, gdy godzisz si na co, na co
nie masz ochoty.
Nie

To pierwszy krok. Prosz, nie myl go z yyyyy, ten teges no nie

bardzo, bo moe to bywa skuteczne, ale brakuje tu Twojej samodzielnej decyzji.
Jeeli jest Ci przykro lub odmowa jest dla Ciebie trudna, powiedz,
co czujesz.
Powiedz: przykro mi, bo to nie usprawiedliwianie si ani tumaczenie, to sposb na autentyczno, Twoja ludzka twarz. Ma prawo
by Ci przykro.
Powiedz to zwaszcza wtedy, gdy chcesz pomc, ale po prostu nie
moesz. Asertywno to przecie pomoc czynna. To bardzo dalekie
od poczucia winy.
Obszar odmowy

Kolejnym krokiem jest precyzyjne wskazanie przez Ciebie obszaru

Twojej odmowy.
Pamitasz metod audiodeskrypcji z rozdziau 4.?
Warto posuy si ni po raz kolejny. Opisz wic obszar odmowy w sposb konkretny, widoczny, obiektywny i policzalny.
Im bardziej obszar odmowy bdzie precyzyjny, tym atwiej bdzie
go przyj Twojemu rozmwcy.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Przekae mu bowiem komunikat, e nie odrzucasz jego jako osoby,

nie chcesz jedynie zrealizowa jego proby, jego pomysu na pomoc.
Zwr uwag na ponisze przykady:

Nie zostan po godzinach w pracy zamiast: Nie dam sob

manipulowa.
Nie poycz ci pienidzy zamiast: Nie jestem kas
zapomogowo-poyczkow.
Nie popr twojego pomysu zamiast: Nie bd uczestniczy
w machlojkach.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad zamiast:
Nie udawajmy kochajcej si rodzinki.

Precyzyjne opisanie obszaru odmowy przyniesie Ci korzyci, nawet

gdy masz do czynienia z ewidentn manipulacj lub kolejn z rzdu
prob o pomoc, ktra zakada, e jak zwykle co zrobisz za kogo.
Pozwoli Ci bowiem ostudzi emocje, pozwoli Ci bowiem skupi si
na bezspornych faktach.
Teraniejszo jest bezdyskusyjna. Odwoanie do teraniejszej proby wzmocni skuteczno Twojej decyzji. Unikniesz bowiem pyta typu:
Dobra, dobra, powiedz mi, kiedy musiae co robi za mnie?.
Uzasadnienie

Kolejny krok Twojej odmowy to krtkie, prawdziwe uzasadnienie

Twojej decyzji.
Psychologowie spoeczni dowiedli, e obecno uzasadnienia
wzmacnia skuteczno komunikatu o blisko 30% (nawet wwczas,
gdy jest ono nielogiczne w synnym eksperymencie Elli Langer
studenci czekajcy w kolejce do ksero podobnie chtnie wpuszczali
bez kolejki osob, ktra prosia o przepuszczenie, mwic, e bardzo
si pieszy, jak i wtedy, gdy prob sw podpieraa uzasadnieniem
bo musz zrobi ksero).

119

120

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Wykorzystaj wic uzasadnienie, aby wzmocni swj przekaz.

Pamitaj jednak, e uzasadnienie nie jest argumentem, poniewa
odmowa to nie proba, odmowa nie jest przekonywaniem. Odmowa
jest decyzj (Postanowiem zamiast: Zrozum mnie, prosz).
Prawdziwe uzasadnienie jest wyrazem Twojej decyzyjnoci uczy
innych, e to Ty podejmujesz decyzje.
Prawdziwe uzasadnienie pozwoli Ci zachowa wewntrzny spokj.
Sawetne czuj si gorszy od innych jedno z najczstszych
ograniczajcych ludzi przekona wynika na og z nadmiernej potrzeby tumaczenia si lub posikowania si kamstwem.
Prosz, pamitaj take, e uzasadnienie nie jest konieczne. Pamitaj, e masz prawo nie zdradza motyww swoich decyzji, jeeli
nie masz na to ochoty.
Mimo wszystko zachcam Ci do tego. Uzasadnienie to wyraz szacunku wobec innych. Od dziecka lubimy przecie wiedzie dlaczego.
Uzasadnienie to motyw Twojej decyzji i jako taki moe by oglny
lub odwoywa si do Twoich uczu.
Pozwl, e wrcimy do naszych przykadw.

Nie zostan po godzinach w pracy, poniewa mam inne plany.

Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie lubi tego robi /
poniewa nie oddajesz ich w terminie.
Nie popr twojego pomysu, poniewa byoby to dla mnie
bardzo kopotliwe.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad, poniewa
mamy inne plany.

Mamy inne plany?

Ju sysz Twoje pytanie.
A co, jeeli kto spyta mnie: A jakie to plany?. Przecie zaraz
usysz o lekcewacym stosunku do pracy, o tym, e nie mona na
mnie liczy, bo nie chc spotka si z matk, ojcem, teciow czy
szwagrem.
Bardzo dobre pytanie. Pozwl, e powicimy mu zatem chwil.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Oczywicie usyszysz. Usyszysz, jeeli na nie odpowiesz.

Jeeli jednak wykonae wiczenia w rozdziale 4., wiesz ju, jak
sobie radzi.
Pamitaj, e nie musisz odpowiada na pytania, to wcale nie jest
nieuprzejme. Ty rwnie masz prawo oczekiwa uprzejmoci wobec
siebie i niezadawania Ci krpujcych Ci pyta. Take tutaj obowizuje zasada masz prawo zachowa milczenie, bo wszystko, co powiesz, moe zosta uyte przeciwko tobie.
Bardzo lubi okrelenie mam inne plany, wic pozwl, e odpowiem na kolejne pytanie: No dobrze, ale jak mi si po prostu nie
chce i nie mam nic w planach, chc po prostu posiedzie w domu,
w kapciach przed telewizorem, czy to nie bdzie kamstwo?.
Wedug mnie nie. Odpoczynek czy potrzeb prywatnoci postrzegam bowiem take jako czynno zaplanowan. W szkole, na uczelni,
w pracy spdzamy znaczn cz naszego ycia. Aby mie energi
do dziaania, musimy take wypoczywa, czyli zaplanowa, e nie
robimy nic, podj tak decyzj.
Jedna z uczestniczek mojego szkolenia zwyka odpowiada zapraszajcej j na obiad teciowej, e nie przyjedzie, bo ma dzie wewntrzny, mylc o kapciach, papilotach i telewizorze.
A Tobie co podpowiada Twoja kreatywno?
Podtrzymanie kontaktu czynna pomoc

To prawdopodobnie najwaniejszy krok asertywnej odmowy.

Pozwoli Ci on zrealizowa pozytywn intencj, ktra dotychczas moga krpowa Ci rce ch bycia pomocnym, ch bycia
w porzdku wobec innych, intencj, ktra nieraz sprawiaa, e godzie si na co, na co nie miae ochoty, bo tak byo lepiej.
Ten krok pomoe Ci czu si osob pomocn, uwolni Ci od
wyrzutw sumienia i poczucia winy, pomoe Ci okaza trosk wobec
innych, pomoe Ci zadba o trwao relacji.

121

122

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Trzy pierwsze kroki byy bowiem trosk o Ciebie. Trosk o wasne

bezpieczestwo.
Dopiero teraz moesz pomaga aktywnie, dopiero teraz moesz
pomaga skutecznie.
Czas wic na aktywn pomoc.
Pomoc wynikajc z Twojej potrzeby, Twojego zaangaowania,
a nie zobowizania czy lku przed win.
Jak wic to zrobi? Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia
relacji?
Pamitaj po prostu, e tak jak inni maj prawo prosi, Ty masz
prawo proponowa.
Co to oznacza?
O ile prawidowo wykonae trzy pierwsze kroki, z pewnoci zauwaye, e gwnym przesaniem asertywnej odmowy nie jest odrzucenie rozmwcy, tylko niewyraenie zgody na realizacj jego pomysu
na pomoc z Twojej strony.
O ile wic zaley Ci na relacji, zaproponuj po prostu wasny pomys
realizacji oczekiwanej od Ciebie pomocy.
Powrmy wic do naszych przykadw.

Nie zostan po godzinach w pracy, poniewa mam inne

plany, ale mog wykona zadania, o ktre mnie prosisz,
np. w poniedziaek, jestem wtedy mniej obciony.
Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie lubi tego robi /
poniewa nie oddajesz ich w terminie, ale by moe jestem
w stanie ci pomc w inny sposb.
Nie popr twojego pomysu, poniewa byoby to dla mnie bardzo
kopotliwe, ale jeeli zgodziby si wprowadzi zaproponowane
przeze mnie poprawki, to moesz na mnie liczy.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad, poniewa mamy
inne plany, zdzwomy si w przyszym tygodniu i pomylimy,
co moemy razem zrobi.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Zwr uwag na ostatni przykad.

Podtrzymanie kontaktu nie musi oznacza wcale zobowizania do
jakiegokolwiek dziaania, wystarczy zapewnienie o chci podtrzymywania relacji. To bardzo wiele. Oznacza to przecie, e inni s dla Ciebie wani. Tobie pozostawia za furtk.
wiczenie Asertywna odmowa

Zamie ponisze przykady odmowy nieasertywnej na odmow asertywn. Pamitaj o precyzyjnym okreleniu obszaru odmowy, krtkim
i prawdziwym uzasadnieniu oraz zaoferowaniu aktywnej pomocy.
Sytuacja

Odmowa
nieasertywna

Znajomy prosi Ci o poyczenie

300 z. Ty jednak nie masz
w zwyczaju poycza pienidzy.

Bardzo chtnie,
ale sam nie
mam.

Szef w pracy prosi Ci o wykonanie

Mam strasznie
dodatkowego zadania niewchodzcego duo pracy,
w zakres Twoich obowizkw.
moe poprosisz
kogo innego.
Znajomy chce skorzysta z Twojej
pomocy zwizanej z wykonywanym
przez Ciebie zawodem (naprawy
komputera, wypenienia PIT-u,
napisania CV). Ty jednak jeste
po prostu zmczony.

Sam nie jestem

w tym za dobry.

Kolega z pracy prosi Ci o pomoc

w wykonaniu jego pracy (np. raportu
kwartalnego), poniewa bardzo
sobie ceni Twoje spostrzeenia.
W praktyce wiesz dobrze, i bdziesz
musia wykona raport jak zwykle
za niego.

Mam strasznie
duo pracy,
poza tym nie
jestem w tym
dobry. Sam
popeniam
bdy.

Dzwoni do Ciebie znajomy i informuje

Ci, e bdzie u Ciebie za 15 minut.
Ty nie masz ochoty na niczyj wizyt.

No przykro mi,
ale wanie
wychodz.

Odmowa
asertywna

123

124

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jak radzi sobie z nachalnymi ludmi?

W trakcie mojego pierwszego treningu asertywnoci braem udzia
w scence, w ktrej moim zadaniem byo odmwi koledze poyczenia
pienidzy.
Bya to sytuacja nad wyraz prawdziwa, poniewa w tamtym okresie miaem z tym duy problem i nie brakowao mi kolegw, ktrzy
traktowali mnie jak kas zapomogowo-poyczkow z bardzo atrakcyjnym oprocentowaniem 0% w skali wiecznoci.
Pocztek by atwy: Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie oddajesz mi w terminie.
Za chwil czekao mnie jednak prawdziwe wyzwanie.
Ja wiem, ale tym razem to wyjtkowa sytuacja, tylko na ciebie mog
liczy, nie poradz sobie, jak mi nie pomoesz, ej, no nie bd taki,
przysigam, tym razem oddam w terminie, a tak w ogle to ostatni raz,
koledze nie pomoesz?
Byem konsekwentny, usilnie staraem si znale kontrargumenty,
jednak szybko zauwayem, e kade moje sowo potguje nachalno
argumentw mojego kolegi, a ja zaczynam si gubi.
Nie wiedziaem, dlaczego tak si dzieje, nie wiedziaem take, e
popeniam bd.
Powiedzmy to sobie szczerze. Opisana wyej procedura asertywnej
odmowy nie zawsze bdzie skuteczna. Nie zawsze spotkasz ludzi,
ktrzy zrozumiej Ci za pierwszym razem.
Spotkasz zapewne ludzi, ktrzy bd Ci za wszelk cen prbowali przekona, czasami bd nawet bardzo nachalni, posikujc si
mniej lub bardziej emocjonalnymi chwytami.
Warto wic, by w podobnych sytuacjach wiedzia, jak sobie radzi.
Narzdziem, ktre pozwoli Ci radzi sobie z podobnymi sytuacjami,
jest powszechnie znana technika zdartej pyty, ktr wwczas zaproponowa mi trener prowadzcy szkolenie.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Technika zdartej pyty polega na kilkakrotnym powtrzeniu odmowy, jednak w zastosowaniu tej metody czai si kilka niebezpieczestw. Dlatego pozwl, e przyjrzymy jej si znacznie szerzej.
Z dowiadczenia wiem, e wiele osb w obliczu nachalnych prb
zaczyna si irytowa, za kadym kolejnym razem starajc si intensywniej zaznaczy swoje stanowisko, tracc przy tym nerwy, dajc si
ponie emocjom lub dla witego spokoju po prostu przystaje na
co, na co nie ma ochoty.
Powd emocjonalnej reakcji (Guchy jeste czy co?), powd
zniecierpliwienia (Ile razy mam mwi NIE?) przy wielokrotnym
powtarzaniu odmowy jest jednak prosty.
Wynika z bdu, jaki ja take popeniem.
Bd ten polega na oczekiwaniu zakoczenia trudnej dla nas sytuacji przez kogo innego, wynika z oczekiwania podjcia decyzji za nas,
wynika bowiem z oczekiwania zrozumienia nas.
Odmowa by moe skutkuje, pozostaje jednak niesmak, by moe
pada kilka sw za duo.
Aby wic zapewni Ci maksymalny komfort uytkowania techniki
zdartej pyty, aby zapewni Ci komfort w obliczu nachalnych prb,
pozwl, e przyjrzymy si istocie tej metody, odwoujc si do jej metaforycznego zakresu, tzn. tego, jak dziaa zdarta pyta.
Najwygodniej bdzie zilustrowa mechanizm zdartej pyty za pomoc muzyki.
Nigdy nie pamitam hitw lata, posu si wic przykadem
utworu, o ktrym byo gono take przez skrajnie szokujc krtkowzroczno specw od marketingu pewnej firmy, ktra wypucia
na rynek cmentarne znicze z pozytywk: Wsta, powiedz: nie jestem sam.
Adapter odtwarzajcy zdart pyt za kadym razem odtwarza identyczny dwik.
Nie powie spie mioci, nie powie spie mioci, nie powie spie
mioci brzmi wic za kadym razem identycznie, dwiki nie s

125

126

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

goniejsze ani cichsze, dusze ani krtsze, a my dziki temu mamy

szans usysze przesanie Michaa Winiewskiego raz jeszcze.
Dlaczego o tym pisz?
Pisz o tym, poniewa istot skutecznoci techniki zdartej pyty,
a zarazem jej najczciej ignorowanym elementem, s jej waciwoci
dwikowe.
Odmowa w obliczu natarczywej proby powinna wic za kadym
razem brzmie identycznie: winna by wypowiedziana identycznym
tonem i z identyczn tonacj. Powinna te zawiera pauzy.
Twj ton, Twoja intonacja oraz pauzy s niczym innym jak wyrazem Twojej decyzji, nie musisz przecie nikogo przekonywa, nikt nie
musi niczego rozumie ani na nic wyraa zgody. Nie musisz si
take irytowa, poniewa Ty tylko przekazujesz informacj o podjtej
ju decyzji.
Powtrzenie pozwala Ci opanowa emocje, a drugiej stronie pozwala zrozumie, e decyzja jest nieodwoalna. To niewtpliwa korzy
dla Ciebie. Dbasz w ten sposb o swj spokj.
Zapytasz zapewne, ile razy powiniene powtrzy swoj odmow.
Ilo zaley od Ciebie, moesz powtrzy j 2 4 razy, jednak
znacznie waniejsza od iloci jest wiadomo, e to do Ciebie naley
ostatnie sowo.
2 4 razy pozwol Twojemu rozmwcy usysze Twj przekaz,
jeeli wczeniej go nie zrozumia.
Jeeli jednak nie rozumie go dalej, to problem nie naley ju do
Ciebie.
Zrobie wszystko, co moge. Jeeli to nie skutkuje, zmie temat,
zakocz niewygodn dla Ciebie rozmow albo wyra swoje emocje
w obliczu nachalnych prb.
Podejmij decyzj, a zyskasz spokj.
Moe zyskasz miano spa mioci szczliwie jednak nikt nie
wie, co to waciwie znaczy.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro

Koczc rozwaania na temat asertywnej odmowy, warto zwrci
uwag take na sposb radzenia sobie z wyjtkowo nachalnymi ludmi,
z tzw. zawodowymi proszcymi kolegami w pracy po 63 razy
dziennie proszcymi Ci o zszywacz, dziurkacz, kartk, dugopis,
samozwaczymi parkingowymi obiecujcymi przypilnowa Twojego
samochodu, zbierajcymi na lekarstwa lub szklank chleba, ktrych
moesz spotka np. na dworcach kolejowych w caej Polsce, osobami
myjcymi szyby na skrzyowaniach. Wszystkimi ludmi, ktrzy nie
rozumiej zwykego NIE i ktrzy, spotykajc si z Twoj decyzj, zaczynaj Ci atakowa.
Musz Ci jednak ostrzec. Metoda, ktr chc Ci zaproponowa,
jest jak prawdziwy kebab naprawd ostra, a na dodatek w cienkim
ciecie, nie zawiera bowiem nic, co mogoby zneutralizowa jej smak.
Proponuj Ci j jako sposb radzenia sobie w sytuacjach krytycznych, gdy wszystkie inne metody zadbania o swoje terytorium oka
si nieskuteczne lub po prostu nie bdziesz widzia sensu ani potrzeby
ich wykorzystania.
Pamitaj jednak, e jej zastosowanie zawsze piecze. Uywaj jej wic
w ostatecznoci jako samoobrony.
Pamitaj o tym, by serwowa j tylko wobec osb, z ktrymi nie zamierzasz tworzy relacji, a ktrych natarczywo prb godzi w Ciebie,
kci si z Twoimi wartociami, uderza w Twoje poczucie przyzwoitoci.
Pamitaj take, e ocena potrzeby jej wykorzystania zaley tylko
od Ciebie.
Ju za chwil podam Ci przepis. Jednak pozwl, e najpierw dam
Ci pewien przykad.
Nie wiem jak Ty, ale ja mam tak zasad, e nie pomagam finansowo ludziom zbierajcym na ulicy. Jestem przekonany, e w ten sposb potguj ich wyuczon bezradno. Zazwyczaj mwi NIE. I to
wystarcza.

127

128

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jednak czasami musz posuy si asertywn odmow w cienkim

ciecie na ostro, poniewa zachowanie mojego rozmwcy wywouje
we mnie nie tylko zdziwienie, ale take sprzeciw.
Wracaem kiedy z rannych zakupw, gdy chwiejnym krokiem
podszed do mnie znany z widzenia w obrbie sklepu miejscowy
ssiad.
Kierowniku, ssiedzie, jest taka proba, na lekarstwo mi brakuje,
kierownik dorzuci do wina, w pitek dostaj rent, oddam. Nie wiem,
co mnie przekonao, bo na alkohol nie daj by moe szczero, by
moe zapewnienie zwrotu zgodziem si. Miaem pod rk 2 z,
wic wspomogem zakup lekarstwa, w duchu liczc si z tym, e
zwrotu nie bdzie.
Po tygodniu, kiedy znw wracaem z zakupw, pod tym samym
sklepem podszed do mnie ssiad.
Kierowniku, ssiedzie, ja kierownikowi jestem winny 2 z.
Wyobra sobie moje zdziwienie. Piknie. Peen szacunek. Miaem
zajte rce, nie chciao mi si siga do portfela, a i gest mnie uj,
powiedziaem wic: Na zdrowie, ssiedzie, na wieczne nieoddanie, majc nadziej na odwzajemnienie szacunku.
Usyszaem jednak: Kierowniku, to poycz jeszcze 2 razem
bdzie 4.
Przy caym moim uwielbieniu asertywnoci nie wyobraam sobie
mojej odpowiedzi w stylu: Nie, nie dam panu 2 z, poniewa ju
w zeszym tygodniu poyczy pan ode mnie 2 z, a tak na marginesie
jestem przeciw prowadzeniu dziaalnoci gospodarczej bez odprowadzania nalenych podatkw, a w ten sposb postrzegam paskie
dziaania w obrbie sklepu, ale jeeli askawy pan sobie yczy, by
moe mog panu pomc w inny sposb. Oferuj pomoc przy rejestracji dziaalnoci gospodarczej.
W ruch posza asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro.
Strategia jest bardzo prosta. Prosta jak kebab. Zawiera dwa
skadniki.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Oto przepis dla Ciebie.

Skadnik 1. Nie to raptem ciasto, krtka, szybka decyzja.
Wyrazistoci strategii nadaje skadnik drugi sos. Bardzo ostry.
Skadnik 2. I pomyl dlaczego nie.
Zwr uwag na istot drugiego skadnika, ktry stanowi przeniesienie odpowiedzialnoci za Twoj odmow na drug stron.
Technik t znam z ksiki Strategia ostra jak pepperoni Jensa
Weidnera (Onepress, 2007) i poradziem wykorzysta t metod
jednej mojej znajomej, ktra miaa w pracy problem z notorycznie
proszcym o drobne rzeczy koleg zszywacz, dziurkacz, pinezki,
kartki, post-itki itp. stanowiy dla niego bowiem sens ycia.
Niby nic, ale ile razy dziennie mona sysze: Kasiu, czy moesz mi
poda zszywacz, Kasiu to, Kasiu tamto.
Dotychczasowe podawanie, dotychczasowa ulego ustpiy miejsca: Nie, i pomyl dlaczego nie. Ale to by dopiero pocztek.
Z relacji Kaki wiem, e znajomy nie tylko odpuci, ale przez kilka
chwil gowi si, dlaczego tak si stao.
Nie podaa mi zszywacza, bo wczoraj, kiedy szedem na obiad,
nie zaproponowaem ci wsplnego wyjcia? brzmiao pytanie.
Nie padaa odpowied.
A moe dlatego, e w zeszym tygodniu skrytykowaem twj
pomys?. Nie brzmiaa odpowied, a z kad kolejn problem coraz mniej nalea do Kaki. Dobre, prawda?
Na zakoczenie mam do Ciebie prob.
Nie stosuj tej metody wobec swoich bliskich, wobec osb, na
ktrych Ci zaley, nie stosuj jej wobec swojego szefa
Nie powiem Ci dlaczego.
Powiem Ci NIE, i pomyl dlaczego NIE.

129

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Rozdzia 3. Pewno siebie, czyli jak zyska zdrowy

szacunek do siebie i innych? .................... 57
Jak zyska pewno siebie? ............................................................... 59
Co Ci da wiadomo wasnych zalet? .............................................. 64
Jak z yczliwoci wobec siebie postrzega wasne wady? ................ 68
O wstydzie, kompleksach i o tym, czy wada moe by zalet,
czyli nie jeste naiwny, jeste ...................................................... 73
Rozdzia 4. Jak wyraa uczucia
i zapobiega konfliktom? ......................... 81
O czym warto pamita,
by Twoje emocje pracoway na Twoj korzy? ............................. 81
Jak nauczy innych, jak maj Ci traktowa? ................................... 88
Czuj ........................................................................................... 88
Kiedy Ty ...................................................................................... 91
Oczekuj ..................................................................................... 94
Jeeli tego nie zrobisz, bd zmuszony ................................. 102
Dziaanie ................................................................................... 104
Komunikat JA procedura rozszerzona ................................. 104
Kiedy nie warto by asertywnym, czyli zanim powiesz ............... 105
Lista kontrolna asertywnoci ........................................................... 109
Rozdzia 5. Jak odmawia bez poczucia winy? ............111
Poznaj kogo, kto potrzebuje Twojej pomocy ................................ 111
Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia relacji? ....................... 115
Nie ............................................................................................. 118
Obszar odmowy ........................................................................ 118
Uzasadnienie ............................................................................. 119
Podtrzymanie kontaktu czynna pomoc ................................ 121
Jak radzi sobie z nachalnymi ludmi? ........................................... 124
Asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro .............................. 127
Rozdzia 6. Jak radzi sobie z opiniami innych? ..........131
Jak radzi sobie z krytyk? .............................................................. 133
Ocena formalna ......................................................................... 134
Ocena merytoryczna i decyzja ................................................... 136

Spis treci

Jak nie da si wcign do gry? ..................................................... 139

Wyraenie emocji ...................................................................... 142
Powtrzenie zdania rozmwcy .................................................. 142
Proba o uzasadnienie ............................................................... 143
Jako czowiek uczciwy na pewno mnie zrozumiesz ............... 144
Niezbdnik na imprezach rodzinnych,
czyli jak radzi sobie z dobrymi radami? ...................................... 147
Rozdzia 7. Jak wyraa uczucia pozytywne
i przyjmowa komplementy? ...................151
Dlaczego warto wyraa uczucia pozytywne? ................................. 151
Jak budowa lepsze relacje,
jak wyraa uczucia i emocje pozytywne? .................................... 153
Jak przyjmowa komplementy, nie doszukujc si drugiego dna? .... 157
Rozdzia 8. Jak zadba o swoje prawa
z szacunkiem do siebie i innych? ..............163
Poznaj swoje prawa ......................................................................... 163
Upomnij si o swoje, czyli jak respektowa swoje prawa? .............. 166
Rozpoznanie .............................................................................. 168
Przygotowanie ........................................................................... 168
Dziaanie ................................................................................... 170
Masz prawo prosi .......................................................................... 171
Asertywna proba ...................................................................... 173
Teraz Twoja kolej ................................................179
Dodatek A FAQ ..................................................181
Czy uda mi si zmieni? .................................................................. 181
Kiedy nastpi zmiana? .................................................................... 184
Czy asertywno nie sprawi, e przestan by sob? ...................... 185
Czy moje otoczenie nie odsunie si ode mnie? .............................. 187
Jak by asertywnym wobec bliskich? ............................................... 188
Jak odmawia dzieciom? ................................................................. 191
Przeprasza czy nie przeprasza? .................................................... 193
Gdzie mog si tego nauczy? ........................................................ 194

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Asertywno i rozwj osobisty, czyli jak zyska harmoni

w yciu prywatnym i zawodowym oraz zdrowy szacunek
do siebie i innych? .................................................................. 195
Co robi, gdy asertywno nie zadziaa? ......................................... 196
Nie podje dziaania, ale chcesz wiedzie,
co robi, gdy Ci nie wyjdzie .................................................... 196
Podje dziaanie, nie wyszo, bo ja tak robi,
tylko troch inaczej ............................................................... 197
Podje dziaanie (wzorowo), nie masz rezultatw .................. 199
Dodatek B Asertywno w pracy .............................203
Asertywny pracownik ...................................................................... 206
Z kim jedziesz na imprez firmow? ......................................... 206
Jak poprosi o podwyk? ......................................................... 209
Asertywny szef ................................................................................. 214
Asertywne informacje zwrotne, czyli jak wyzwala inicjatyw,
mie wicej czasu i budowa autorytet szefa? ........................ 214
Asertywno w sprzeday i w obsudze klienta ............................... 220
Jak radzi sobie z wulgarnym i agresywnym klientem? ............. 222
Jak odmawia klientom? ........................................................... 227

Rozdzia 5.
JAK ODMAWIA BEZ POCZUCIA WINY?

Poznaj kogo, kto potrzebuje Twojej pomocy

wity spokj, niepewno, tak naturalna potrzeba bycia w porzdku,
a moe lk przed poczuciem winy nakazay Peterowi zgodzi si na
spenienie proby siedzcego obok kolegi.
NIE mam siy si z tob spiera, rb, jak chcesz odpar
w kocu, ulegajc kolejnym argumentom.
Mg poczu ulg, to w kocu nic wielkiego. NIE warto spiera
si o tak bahe rzeczy, waciwie nic mnie to NIE kosztuje, szkoda
ycia, by udowadnia sobie, kto ma racj pomyla zapewne.
OK odpar Peter. NIE wiedzia przecie, e jego ycie trwa
bdzie jeszcze tylko 4 minuty.
NIE wiedzia przecie, e ta nic NIEznaczca zgoda kosztowa
bdzie ycie 109 osb 100 pasaerw i 9 czonkw zaogi samolotu
DC-8, odbywajcego rejs 621 z Montrealu do Los Angeles, ktrego
Peter Hamilton by kapitanem.
Air Canada 621 na skutek zbyt wczesnego uruchomienia spojlerw
run na ziemi.
15 lipca 1970 roku o 8:06 ta nic NIEznaczca zgoda, chwila witego spokoju, krtkotrwaa korzy z zastosowania reguy mdry
gupiemu ustpuje, odebraa ycie 109 osobom, odebraa spokj rodzinom ofiar.
Dlaczego o tym pisz?

112

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Pisz o tym, poniewa chc, abymy przyjrzeli si czemu, co najczciej bywa kojarzone z asertywnoci umiejtnoci odmawiania.
Umiejtnoci, ktra by moe tamtego ranka 15 lipca 1970 roku moga uratowa ycie 109 osobom.
Nie chc jednak, bymy uprawiali teraz gdybologi.
Odmy wic t tragiczn histori na chwil na bok.
Zastanwmy si przez moment nad czym innym.
NIE mwmy przez chwil o konsekwencjach godzenia si na co,
na co NIE masz ochoty, o obwinianiu siebie, o Twoich nerwach
i utraconym czasie.
NIE mwmy o tym, e nic NIEznaczce 15 minut dziennie, jakie
powicasz na rzeczy, ktre NIE nale do Ciebie, w cigu roku
urasta do 8 dni pracy, a w cigu 40 lat stau przez blisko rok wykonujesz prac, za ktr nikt Ci NIE paci.
NIE mwmy o tym, jak si czujesz, godzc si na co, co kci
si z Tob.
NIE mwmy wreszcie o tym, jak mwi NIE, bo Ty doskonale
potrafisz to robi. Posiade t umiejtno w pierwszym roku swojego
ycia.
NIE mwmy o tym, bo NIE chc o tym mwi. Chc zaproponowa Ci co zgoa innego.
Chc bowiem, abymy porozmawiali o tym, jak pomaga.
Tak! Pomaga, poniewa wiem, jak wane jest dla Ciebie bycie
w porzdku, jak wane s dla Ciebie relacje midzyludzkie, jak wane
jest dla Ciebie czyste sumienie, jak wani s dla Ciebie inni ludzie,
jak wany jest wity spokj.
Wiem take, e za nic w wiecie NIE chciaby tego straci.
NIE bd Ci wic prosi, aby dzisiaj chocia sprbowa powiedzie NIE, bo NIE chc po raz kolejny przymusza Ci do czego,
co jest sprzeczne z Tob.
Poprosz Ci wic o pomoc.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Prosz Ci o pomoc, prosz o bycie w porzdku, o koleestwo, trosk, empati i kreatywno.

Jest bowiem kto potrzebujcy, kto, komu trzeba pomc, trzeba,
bo inaczej zagubi si, straci kontrol nad wasnym yciem, zacznie
obwinia siebie i ten kto bardzo potrzebuje Twojej pomocy.
Mam nadziej, e take tym razem NIE odmwisz i zechcesz
pomc jeszcze tej jednej i jedynej osobie zechcesz pomc sobie!
Tak, pomc sobie, bo wanie w ten sposb postrzegam asertywno.
Ale NIE tylko sobie, poniewa w ten sposb pomoesz te innym.
Bdziemy jednak mwi o tym, jak pomaga w sposb uczciwy
i NIEwymuszony. Pomaga z zaangaowaniem i chci, bo co to za
pomoc, kiedy jest wymuszona, co to za zaangaowanie, kiedy czujesz, e si zmuszasz, co to za uczciwo, kiedy opiera si na niedopowiedzeniach
Bdziemy mwi wic o aktywnej, prawdziwej pomocy pomocy penej oddania, zaangaowania i odpowiedzialnoci. Pomocy,
ktra pozwala innym decydowa o sobie, pomocy, ktra daleka jest
od kamstwa i faszywych przekona.
Pozwl wic, e przyjrzymy si pewnym zasadom, ktre pozwol
Ci nie wanie tak pomoc, jak chcesz nie i jakiej oczekuj od
Ciebie inni.
Ratownicy medyczni przedstawiciele jednego z najbardziej
powaanych i szanowanych zawodw na wiecie posikuj si
w swojej pracy pewn zasad, ktra wspiera rzetelne i skuteczne niesienie pomocy innym.
Mianowicie ratownik medyczny, zanim przystpi do udzielenia
pomocy, jest zobowizany do tego, by zadba o jedn rzecz wasne
bezpieczestwo.
Po co komu ratownik, ktrego podczas akcji spotyka niebezpieczestwo, razi prd, ogarnia poar albo ktry zostaje napadnity przez
przeywajc szok ofiar wypadku.

113

114

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

W imi tej zasady ratownik ma prawo odstpi od udzielenia pomocy, jeeli takowa bezporednio zagraa jego bezpieczestwu.
Chc Ci zaproponowa, aby Twoja przygoda z asertywnoci
oparta bya wanie na tej zasadzie pom sobie, zanim pomoesz
innym, pamitajc, e masz prawo odmwi, jeeli spenienie proby
godzi w Ciebie.
Zadbaj o wasny komfort, wasne bezpieczestwo, bo dopiero wtedy
moesz prawdziwie pomc innym.
Po co komu pomoc kogo, kto NIE zadba o wasne bezpieczestwo, moe przecie nawali, kiedy najbardziej bdzie potrzebny.
Po co komu pomoc kogo, kto pomaga, chocia pomc NIE chce.
Prawdziwa pomoc to czynna pomoc, tzn. pomoc, ktra NIE zagraa Tobie, NIE rani Ci, NIE wywouje poczucia wykorzystania i niesprawiedliwoci dziejw.
Pomagaj z zaangaowaniem, uczciwoci i empati, ktre s
w Tobie, a NIE z zakamanym wyrazem twarzy, uciekajcym spojrzeniem, zoci wyraan za zamknitymi drzwiami, zoci, ktra
przekada si na samopoczucie Twoich bliskich.
Tak, zakamanym. Bo godzenie si na co, na co nie masz ochoty,
dla mnie rwnoznaczne jest z kamstwem okamywaniem innych.
Skd inni maj wiedzie, jakie s Twoje potrzeby, plany i oczekiwania.
Jeste jedyn osob, ktra moe powiedzie TAK, jeste jedyn
osob, ktra moe powiedzie NIE. Godzc si na co, na co nie masz
ochoty, wiadomie wprowadzasz innych w bd.
Pozwl innym decydowa o samych sobie, pozwl samodzielnie
reagowa, przesta zakada, e wiesz lepiej od innych, co jest dla nich
dobre. Czy tego chcesz, czy NIE, NIE masz wpywu na czyje uczucia.
Twoje NIE nikogo NIE urazi, dopki ten kto nie zgodzi si na to.
W tym rozdziale uyem NIE wicej ni 30 razy tylko od
Ciebie zaley, czy jestemy nadal kolegami.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Pamitaj, e jednorazowa odmowa nie moe zniszczy prawdziwej,

trwaej relacji, oznaczaoby to bowiem, e opiera si ona tylko na
Twojej pomocy i jako taka byaby przecie bezwartociowa.
Zaley mi na Twoim bezpieczestwie, zaley mi na tym, aby mia
si i ochot pomaga innym, dlatego pozwl, e opowiem Ci pewn
histori.
Histori, ktra, mam nadziej, pomoe Ci ostatecznie pogodzi
dwie z pozoru sprzeczne ze sob potrzeby trosk o swoje granice
i trosk o innych. Potrzeby, ktrych pogodzenie pozwoli Ci pozby
si tego najwikszego hamulca asertywnoci poczucia winy.
Nie dam ci odpisa, bo nigdy si tego nie nauczysz, ale z chci
ci to wytumacz zwyk mawia pewien mody student w obliczu
bagalnych prb swoich kolegw niekoniecznie przygotowanych
do zaj.
Broni w ten sposb siebie, broni wasnych wartoci, wykazywa
te trosk o innych. Prawdziw.
Zachowywa rwnowag. Rwnowag, ktra jest podstaw asertywnoci. Jeden z najwikszych autorytetw moralnych w historii
polskiego narodu, czowiek, ktry pomg zmieni oblicze ziemi
tej ziemi Karol Wojtya, papie Polak, Jan Pawe II.
Bdc studentem, nie wiedzia zapewne, e to asertywno, ale
wiedzia zapewne, e tak jak inni maj prawo prosi o pomoc, tak
on ma prawo proponowa pomoc.
Wiedzia, e pomoc jest procesem czynnym, ulego za kamstwem.

Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia relacji?

Czy wiesz, e Bugarzy, kiedy mwi nie, kiwaj gow na tak?
Jak gosi ludowa legenda, zwyczaj ten powsta w czasie panowania
Turkw w Bugarii, kiedy miejscowa ludno musiaa zmaga si
z problemem przymusowej islamizacji.

115

116

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Procedura islamizacji bya nad wyraz uproszczona.

Turecki onierz przykada n do garda Bogu ducha winnego
Bugara i pyta: Przejdziesz na islam?.
Ruch gowy na nie podcina gardo, wic Bugarzy zaczli
mwi nie kiwajc gow na tak.
Pisz o tym, poniewa ta bugarska legenda przypomina mi sposb,
w jaki cz ludzi odmawia innym wykonania niewygodnych rzeczy,
posikujc si strategi, ktr nazywam take strategi ciotki z omy
Wiesz, bardzo chtnie, ale nie mog, bo przyjechaa do mnie
ciotka z omy (podczas gdy ciotka suy jako zgrabna ciema).
Nie mog zosta po godzinach w pracy, bo mam ju umwion
wizyt u lekarza.
Wybacz, ale nie mog z tob rozmawia, bo wanie wychodz,
jestem umwiony.
Yyyyy, wiesz, nie bardzo mog... Yyyyy ten tego... Przychodzi
hydraulik....
Nie mog ci pomc, nie poycz ci pienidzy, bo sam nie mam
Wiesz, jak teraz jest.
To bardzo ciekawe zjawisko na pierwszy rzut oka skuteczne, bo
osoba, ktra Ci prosi, zazwyczaj odpuszcza sobie.
Na pierwszy rzut oka nie masz nawet problemu z odmawianiem.
Na pierwszy.
Poniewa, podobnie jak w przypadku bugarskich chopw, to Ty,
zyskujc, tracisz.
Ja wiem, e to bywa skuteczne, ja wiem, e zazwyczaj proszcy
odpuszcza sobie, ja wiem, e to ju nawyk, lecz jest w tym wszystkim
kilka maych ale.
Nie zrozum mnie le, nie chc pisa o moralno-etycznych aspektach kamstwa.
Nie znam bowiem osoby, ktra przynajmniej raz w yciu nie
skamaaby. Nie czuj si uprawniony do ocen moralnych.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Nie o to mi chodzi. Waniejsze s konsekwencje. Raz, e prawda

moe wyj na jaw. Dwa, e kamstwo to negatywne emocje dla Ciebie.
Nie dowiadczasz moe poczucia winy, odczuwasz za to przypieszone ttno, pustk w gowie, nie wiesz, co zrobi z oczami, Twj organizm jest pobudzony, czujesz, e zaczynasz mwi szybciej, by moe
nawet czujesz si gorszy, tumaczc si przed drugim czowiekiem.
To jednak nie wszystko.
Wane s take konsekwencje takiej odmowy w wietle uczenia
innych, jak chcemy by traktowani, w wietle nadrzdnej zasady asertywnoci podejmowania samodzielnych decyzji.
Nie mog to informacja o naszej podatnoci na zewntrzny
wpyw bardzo daleka od samodzielnej decyzji.
Nie mog to przecie wskazanie zewntrznego problemu, ktry
uniemoliwia spenienie proby.
Nie mog to take niewiadome zaproszenie do negocjacji.
Bardzo niebezpieczne. Poniewa kto moe zaproponowa Ci pomoc
w rozwizaniu zewntrznego problemu, a ta wywoa w Tobie zobowizanie np. do spenienia proby (no bo przecie kto chcia Ci
pomc).
Twoje bugarskie nie (czyli: nie mog, hydraulik, ciotka z omy,
sam nie mam pienidzy) to wreszcie przyzwolenie na dalsze proby
taka odmowa uczy bowiem innych, e nie ma sprawy.
Bugarzy, kiwajc na tak, moe zachowywali ycie, jednak przekazujc bdny komunikat, sprawiali wraenie, e robi to z niekaman ochot, przez co wikali si w bdne koo dalszych niewygodnych i bolesnych da.
W sumie trudno im si dziwi.
Mam jednak nadziej, e Twoje dzisiejsze dylematy maj mniejszy
kaliber.
Na szczcie Ty masz moliwo nauczy innych, jak chcesz by
traktowany, nie czujc przy tym zaenowania ani poczucia winy, a jednoczenie dbajc o trwao relacji.

117

118

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jeeli take do Ciebie przyjeda czasami ciotka z omy lub

czujesz n na gardle w obliczu krzywdzcych Ci prb, oto najprostsza procedura, dziki ktrej bdziesz w stanie budowa naprawd
satysfakcjonujce relacje, uczc innych, jak naley Ci traktowa, oraz
unikniesz tej dobrze Ci znanej zgagi, gdy godzisz si na co, na co
nie masz ochoty.
Nie

To pierwszy krok. Prosz, nie myl go z yyyyy, ten teges no nie

bardzo, bo moe to bywa skuteczne, ale brakuje tu Twojej samodzielnej decyzji.
Jeeli jest Ci przykro lub odmowa jest dla Ciebie trudna, powiedz,
co czujesz.
Powiedz: przykro mi, bo to nie usprawiedliwianie si ani tumaczenie, to sposb na autentyczno, Twoja ludzka twarz. Ma prawo
by Ci przykro.
Powiedz to zwaszcza wtedy, gdy chcesz pomc, ale po prostu nie
moesz. Asertywno to przecie pomoc czynna. To bardzo dalekie
od poczucia winy.
Obszar odmowy

Kolejnym krokiem jest precyzyjne wskazanie przez Ciebie obszaru

Twojej odmowy.
Pamitasz metod audiodeskrypcji z rozdziau 4.?
Warto posuy si ni po raz kolejny. Opisz wic obszar odmowy w sposb konkretny, widoczny, obiektywny i policzalny.
Im bardziej obszar odmowy bdzie precyzyjny, tym atwiej bdzie
go przyj Twojemu rozmwcy.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Przekae mu bowiem komunikat, e nie odrzucasz jego jako osoby,

nie chcesz jedynie zrealizowa jego proby, jego pomysu na pomoc.
Zwr uwag na ponisze przykady:

Nie zostan po godzinach w pracy zamiast: Nie dam sob

manipulowa.
Nie poycz ci pienidzy zamiast: Nie jestem kas
zapomogowo-poyczkow.
Nie popr twojego pomysu zamiast: Nie bd uczestniczy
w machlojkach.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad zamiast:
Nie udawajmy kochajcej si rodzinki.

Precyzyjne opisanie obszaru odmowy przyniesie Ci korzyci, nawet

gdy masz do czynienia z ewidentn manipulacj lub kolejn z rzdu
prob o pomoc, ktra zakada, e jak zwykle co zrobisz za kogo.
Pozwoli Ci bowiem ostudzi emocje, pozwoli Ci bowiem skupi si
na bezspornych faktach.
Teraniejszo jest bezdyskusyjna. Odwoanie do teraniejszej proby wzmocni skuteczno Twojej decyzji. Unikniesz bowiem pyta typu:
Dobra, dobra, powiedz mi, kiedy musiae co robi za mnie?.
Uzasadnienie

Kolejny krok Twojej odmowy to krtkie, prawdziwe uzasadnienie

Twojej decyzji.
Psychologowie spoeczni dowiedli, e obecno uzasadnienia
wzmacnia skuteczno komunikatu o blisko 30% (nawet wwczas,
gdy jest ono nielogiczne w synnym eksperymencie Elli Langer
studenci czekajcy w kolejce do ksero podobnie chtnie wpuszczali
bez kolejki osob, ktra prosia o przepuszczenie, mwic, e bardzo
si pieszy, jak i wtedy, gdy prob sw podpieraa uzasadnieniem
bo musz zrobi ksero).

119

120

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Wykorzystaj wic uzasadnienie, aby wzmocni swj przekaz.

Pamitaj jednak, e uzasadnienie nie jest argumentem, poniewa
odmowa to nie proba, odmowa nie jest przekonywaniem. Odmowa
jest decyzj (Postanowiem zamiast: Zrozum mnie, prosz).
Prawdziwe uzasadnienie jest wyrazem Twojej decyzyjnoci uczy
innych, e to Ty podejmujesz decyzje.
Prawdziwe uzasadnienie pozwoli Ci zachowa wewntrzny spokj.
Sawetne czuj si gorszy od innych jedno z najczstszych
ograniczajcych ludzi przekona wynika na og z nadmiernej potrzeby tumaczenia si lub posikowania si kamstwem.
Prosz, pamitaj take, e uzasadnienie nie jest konieczne. Pamitaj, e masz prawo nie zdradza motyww swoich decyzji, jeeli
nie masz na to ochoty.
Mimo wszystko zachcam Ci do tego. Uzasadnienie to wyraz szacunku wobec innych. Od dziecka lubimy przecie wiedzie dlaczego.
Uzasadnienie to motyw Twojej decyzji i jako taki moe by oglny
lub odwoywa si do Twoich uczu.
Pozwl, e wrcimy do naszych przykadw.

Nie zostan po godzinach w pracy, poniewa mam inne plany.

Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie lubi tego robi /
poniewa nie oddajesz ich w terminie.
Nie popr twojego pomysu, poniewa byoby to dla mnie
bardzo kopotliwe.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad, poniewa
mamy inne plany.

Mamy inne plany?

Ju sysz Twoje pytanie.
A co, jeeli kto spyta mnie: A jakie to plany?. Przecie zaraz
usysz o lekcewacym stosunku do pracy, o tym, e nie mona na
mnie liczy, bo nie chc spotka si z matk, ojcem, teciow czy
szwagrem.
Bardzo dobre pytanie. Pozwl, e powicimy mu zatem chwil.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Oczywicie usyszysz. Usyszysz, jeeli na nie odpowiesz.

Jeeli jednak wykonae wiczenia w rozdziale 4., wiesz ju, jak
sobie radzi.
Pamitaj, e nie musisz odpowiada na pytania, to wcale nie jest
nieuprzejme. Ty rwnie masz prawo oczekiwa uprzejmoci wobec
siebie i niezadawania Ci krpujcych Ci pyta. Take tutaj obowizuje zasada masz prawo zachowa milczenie, bo wszystko, co powiesz, moe zosta uyte przeciwko tobie.
Bardzo lubi okrelenie mam inne plany, wic pozwl, e odpowiem na kolejne pytanie: No dobrze, ale jak mi si po prostu nie
chce i nie mam nic w planach, chc po prostu posiedzie w domu,
w kapciach przed telewizorem, czy to nie bdzie kamstwo?.
Wedug mnie nie. Odpoczynek czy potrzeb prywatnoci postrzegam bowiem take jako czynno zaplanowan. W szkole, na uczelni,
w pracy spdzamy znaczn cz naszego ycia. Aby mie energi
do dziaania, musimy take wypoczywa, czyli zaplanowa, e nie
robimy nic, podj tak decyzj.
Jedna z uczestniczek mojego szkolenia zwyka odpowiada zapraszajcej j na obiad teciowej, e nie przyjedzie, bo ma dzie wewntrzny, mylc o kapciach, papilotach i telewizorze.
A Tobie co podpowiada Twoja kreatywno?
Podtrzymanie kontaktu czynna pomoc

To prawdopodobnie najwaniejszy krok asertywnej odmowy.

Pozwoli Ci on zrealizowa pozytywn intencj, ktra dotychczas moga krpowa Ci rce ch bycia pomocnym, ch bycia
w porzdku wobec innych, intencj, ktra nieraz sprawiaa, e godzie si na co, na co nie miae ochoty, bo tak byo lepiej.
Ten krok pomoe Ci czu si osob pomocn, uwolni Ci od
wyrzutw sumienia i poczucia winy, pomoe Ci okaza trosk wobec
innych, pomoe Ci zadba o trwao relacji.

121

122

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Trzy pierwsze kroki byy bowiem trosk o Ciebie. Trosk o wasne

bezpieczestwo.
Dopiero teraz moesz pomaga aktywnie, dopiero teraz moesz
pomaga skutecznie.
Czas wic na aktywn pomoc.
Pomoc wynikajc z Twojej potrzeby, Twojego zaangaowania,
a nie zobowizania czy lku przed win.
Jak wic to zrobi? Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia
relacji?
Pamitaj po prostu, e tak jak inni maj prawo prosi, Ty masz
prawo proponowa.
Co to oznacza?
O ile prawidowo wykonae trzy pierwsze kroki, z pewnoci zauwaye, e gwnym przesaniem asertywnej odmowy nie jest odrzucenie rozmwcy, tylko niewyraenie zgody na realizacj jego pomysu
na pomoc z Twojej strony.
O ile wic zaley Ci na relacji, zaproponuj po prostu wasny pomys
realizacji oczekiwanej od Ciebie pomocy.
Powrmy wic do naszych przykadw.

Nie zostan po godzinach w pracy, poniewa mam inne

plany, ale mog wykona zadania, o ktre mnie prosisz,
np. w poniedziaek, jestem wtedy mniej obciony.
Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie lubi tego robi /
poniewa nie oddajesz ich w terminie, ale by moe jestem
w stanie ci pomc w inny sposb.
Nie popr twojego pomysu, poniewa byoby to dla mnie bardzo
kopotliwe, ale jeeli zgodziby si wprowadzi zaproponowane
przeze mnie poprawki, to moesz na mnie liczy.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad, poniewa mamy
inne plany, zdzwomy si w przyszym tygodniu i pomylimy,
co moemy razem zrobi.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Zwr uwag na ostatni przykad.

Podtrzymanie kontaktu nie musi oznacza wcale zobowizania do
jakiegokolwiek dziaania, wystarczy zapewnienie o chci podtrzymywania relacji. To bardzo wiele. Oznacza to przecie, e inni s dla Ciebie wani. Tobie pozostawia za furtk.
wiczenie Asertywna odmowa

Zamie ponisze przykady odmowy nieasertywnej na odmow asertywn. Pamitaj o precyzyjnym okreleniu obszaru odmowy, krtkim
i prawdziwym uzasadnieniu oraz zaoferowaniu aktywnej pomocy.
Sytuacja

Odmowa
nieasertywna

Znajomy prosi Ci o poyczenie

300 z. Ty jednak nie masz
w zwyczaju poycza pienidzy.

Bardzo chtnie,
ale sam nie
mam.

Szef w pracy prosi Ci o wykonanie

Mam strasznie
dodatkowego zadania niewchodzcego duo pracy,
w zakres Twoich obowizkw.
moe poprosisz
kogo innego.
Znajomy chce skorzysta z Twojej
pomocy zwizanej z wykonywanym
przez Ciebie zawodem (naprawy
komputera, wypenienia PIT-u,
napisania CV). Ty jednak jeste
po prostu zmczony.

Sam nie jestem

w tym za dobry.

Kolega z pracy prosi Ci o pomoc

w wykonaniu jego pracy (np. raportu
kwartalnego), poniewa bardzo
sobie ceni Twoje spostrzeenia.
W praktyce wiesz dobrze, i bdziesz
musia wykona raport jak zwykle
za niego.

Mam strasznie
duo pracy,
poza tym nie
jestem w tym
dobry. Sam
popeniam
bdy.

Dzwoni do Ciebie znajomy i informuje

Ci, e bdzie u Ciebie za 15 minut.
Ty nie masz ochoty na niczyj wizyt.

No przykro mi,
ale wanie
wychodz.

Odmowa
asertywna

123

124

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jak radzi sobie z nachalnymi ludmi?

W trakcie mojego pierwszego treningu asertywnoci braem udzia
w scence, w ktrej moim zadaniem byo odmwi koledze poyczenia
pienidzy.
Bya to sytuacja nad wyraz prawdziwa, poniewa w tamtym okresie miaem z tym duy problem i nie brakowao mi kolegw, ktrzy
traktowali mnie jak kas zapomogowo-poyczkow z bardzo atrakcyjnym oprocentowaniem 0% w skali wiecznoci.
Pocztek by atwy: Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie oddajesz mi w terminie.
Za chwil czekao mnie jednak prawdziwe wyzwanie.
Ja wiem, ale tym razem to wyjtkowa sytuacja, tylko na ciebie mog
liczy, nie poradz sobie, jak mi nie pomoesz, ej, no nie bd taki,
przysigam, tym razem oddam w terminie, a tak w ogle to ostatni raz,
koledze nie pomoesz?
Byem konsekwentny, usilnie staraem si znale kontrargumenty,
jednak szybko zauwayem, e kade moje sowo potguje nachalno
argumentw mojego kolegi, a ja zaczynam si gubi.
Nie wiedziaem, dlaczego tak si dzieje, nie wiedziaem take, e
popeniam bd.
Powiedzmy to sobie szczerze. Opisana wyej procedura asertywnej
odmowy nie zawsze bdzie skuteczna. Nie zawsze spotkasz ludzi,
ktrzy zrozumiej Ci za pierwszym razem.
Spotkasz zapewne ludzi, ktrzy bd Ci za wszelk cen prbowali przekona, czasami bd nawet bardzo nachalni, posikujc si
mniej lub bardziej emocjonalnymi chwytami.
Warto wic, by w podobnych sytuacjach wiedzia, jak sobie radzi.
Narzdziem, ktre pozwoli Ci radzi sobie z podobnymi sytuacjami,
jest powszechnie znana technika zdartej pyty, ktr wwczas zaproponowa mi trener prowadzcy szkolenie.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Technika zdartej pyty polega na kilkakrotnym powtrzeniu odmowy, jednak w zastosowaniu tej metody czai si kilka niebezpieczestw. Dlatego pozwl, e przyjrzymy jej si znacznie szerzej.
Z dowiadczenia wiem, e wiele osb w obliczu nachalnych prb
zaczyna si irytowa, za kadym kolejnym razem starajc si intensywniej zaznaczy swoje stanowisko, tracc przy tym nerwy, dajc si
ponie emocjom lub dla witego spokoju po prostu przystaje na
co, na co nie ma ochoty.
Powd emocjonalnej reakcji (Guchy jeste czy co?), powd
zniecierpliwienia (Ile razy mam mwi NIE?) przy wielokrotnym
powtarzaniu odmowy jest jednak prosty.
Wynika z bdu, jaki ja take popeniem.
Bd ten polega na oczekiwaniu zakoczenia trudnej dla nas sytuacji przez kogo innego, wynika z oczekiwania podjcia decyzji za nas,
wynika bowiem z oczekiwania zrozumienia nas.
Odmowa by moe skutkuje, pozostaje jednak niesmak, by moe
pada kilka sw za duo.
Aby wic zapewni Ci maksymalny komfort uytkowania techniki
zdartej pyty, aby zapewni Ci komfort w obliczu nachalnych prb,
pozwl, e przyjrzymy si istocie tej metody, odwoujc si do jej metaforycznego zakresu, tzn. tego, jak dziaa zdarta pyta.
Najwygodniej bdzie zilustrowa mechanizm zdartej pyty za pomoc muzyki.
Nigdy nie pamitam hitw lata, posu si wic przykadem
utworu, o ktrym byo gono take przez skrajnie szokujc krtkowzroczno specw od marketingu pewnej firmy, ktra wypucia
na rynek cmentarne znicze z pozytywk: Wsta, powiedz: nie jestem sam.
Adapter odtwarzajcy zdart pyt za kadym razem odtwarza identyczny dwik.
Nie powie spie mioci, nie powie spie mioci, nie powie spie
mioci brzmi wic za kadym razem identycznie, dwiki nie s

125

126

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

goniejsze ani cichsze, dusze ani krtsze, a my dziki temu mamy

szans usysze przesanie Michaa Winiewskiego raz jeszcze.
Dlaczego o tym pisz?
Pisz o tym, poniewa istot skutecznoci techniki zdartej pyty,
a zarazem jej najczciej ignorowanym elementem, s jej waciwoci
dwikowe.
Odmowa w obliczu natarczywej proby powinna wic za kadym
razem brzmie identycznie: winna by wypowiedziana identycznym
tonem i z identyczn tonacj. Powinna te zawiera pauzy.
Twj ton, Twoja intonacja oraz pauzy s niczym innym jak wyrazem Twojej decyzji, nie musisz przecie nikogo przekonywa, nikt nie
musi niczego rozumie ani na nic wyraa zgody. Nie musisz si
take irytowa, poniewa Ty tylko przekazujesz informacj o podjtej
ju decyzji.
Powtrzenie pozwala Ci opanowa emocje, a drugiej stronie pozwala zrozumie, e decyzja jest nieodwoalna. To niewtpliwa korzy
dla Ciebie. Dbasz w ten sposb o swj spokj.
Zapytasz zapewne, ile razy powiniene powtrzy swoj odmow.
Ilo zaley od Ciebie, moesz powtrzy j 2 4 razy, jednak
znacznie waniejsza od iloci jest wiadomo, e to do Ciebie naley
ostatnie sowo.
2 4 razy pozwol Twojemu rozmwcy usysze Twj przekaz,
jeeli wczeniej go nie zrozumia.
Jeeli jednak nie rozumie go dalej, to problem nie naley ju do
Ciebie.
Zrobie wszystko, co moge. Jeeli to nie skutkuje, zmie temat,
zakocz niewygodn dla Ciebie rozmow albo wyra swoje emocje
w obliczu nachalnych prb.
Podejmij decyzj, a zyskasz spokj.
Moe zyskasz miano spa mioci szczliwie jednak nikt nie
wie, co to waciwie znaczy.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro

Koczc rozwaania na temat asertywnej odmowy, warto zwrci
uwag take na sposb radzenia sobie z wyjtkowo nachalnymi ludmi,
z tzw. zawodowymi proszcymi kolegami w pracy po 63 razy
dziennie proszcymi Ci o zszywacz, dziurkacz, kartk, dugopis,
samozwaczymi parkingowymi obiecujcymi przypilnowa Twojego
samochodu, zbierajcymi na lekarstwa lub szklank chleba, ktrych
moesz spotka np. na dworcach kolejowych w caej Polsce, osobami
myjcymi szyby na skrzyowaniach. Wszystkimi ludmi, ktrzy nie
rozumiej zwykego NIE i ktrzy, spotykajc si z Twoj decyzj, zaczynaj Ci atakowa.
Musz Ci jednak ostrzec. Metoda, ktr chc Ci zaproponowa,
jest jak prawdziwy kebab naprawd ostra, a na dodatek w cienkim
ciecie, nie zawiera bowiem nic, co mogoby zneutralizowa jej smak.
Proponuj Ci j jako sposb radzenia sobie w sytuacjach krytycznych, gdy wszystkie inne metody zadbania o swoje terytorium oka
si nieskuteczne lub po prostu nie bdziesz widzia sensu ani potrzeby
ich wykorzystania.
Pamitaj jednak, e jej zastosowanie zawsze piecze. Uywaj jej wic
w ostatecznoci jako samoobrony.
Pamitaj o tym, by serwowa j tylko wobec osb, z ktrymi nie zamierzasz tworzy relacji, a ktrych natarczywo prb godzi w Ciebie,
kci si z Twoimi wartociami, uderza w Twoje poczucie przyzwoitoci.
Pamitaj take, e ocena potrzeby jej wykorzystania zaley tylko
od Ciebie.
Ju za chwil podam Ci przepis. Jednak pozwl, e najpierw dam
Ci pewien przykad.
Nie wiem jak Ty, ale ja mam tak zasad, e nie pomagam finansowo ludziom zbierajcym na ulicy. Jestem przekonany, e w ten sposb potguj ich wyuczon bezradno. Zazwyczaj mwi NIE. I to
wystarcza.

127

128

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jednak czasami musz posuy si asertywn odmow w cienkim

ciecie na ostro, poniewa zachowanie mojego rozmwcy wywouje
we mnie nie tylko zdziwienie, ale take sprzeciw.
Wracaem kiedy z rannych zakupw, gdy chwiejnym krokiem
podszed do mnie znany z widzenia w obrbie sklepu miejscowy
ssiad.
Kierowniku, ssiedzie, jest taka proba, na lekarstwo mi brakuje,
kierownik dorzuci do wina, w pitek dostaj rent, oddam. Nie wiem,
co mnie przekonao, bo na alkohol nie daj by moe szczero, by
moe zapewnienie zwrotu zgodziem si. Miaem pod rk 2 z,
wic wspomogem zakup lekarstwa, w duchu liczc si z tym, e
zwrotu nie bdzie.
Po tygodniu, kiedy znw wracaem z zakupw, pod tym samym
sklepem podszed do mnie ssiad.
Kierowniku, ssiedzie, ja kierownikowi jestem winny 2 z.
Wyobra sobie moje zdziwienie. Piknie. Peen szacunek. Miaem
zajte rce, nie chciao mi si siga do portfela, a i gest mnie uj,
powiedziaem wic: Na zdrowie, ssiedzie, na wieczne nieoddanie, majc nadziej na odwzajemnienie szacunku.
Usyszaem jednak: Kierowniku, to poycz jeszcze 2 razem
bdzie 4.
Przy caym moim uwielbieniu asertywnoci nie wyobraam sobie
mojej odpowiedzi w stylu: Nie, nie dam panu 2 z, poniewa ju
w zeszym tygodniu poyczy pan ode mnie 2 z, a tak na marginesie
jestem przeciw prowadzeniu dziaalnoci gospodarczej bez odprowadzania nalenych podatkw, a w ten sposb postrzegam paskie
dziaania w obrbie sklepu, ale jeeli askawy pan sobie yczy, by
moe mog panu pomc w inny sposb. Oferuj pomoc przy rejestracji dziaalnoci gospodarczej.
W ruch posza asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro.
Strategia jest bardzo prosta. Prosta jak kebab. Zawiera dwa
skadniki.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Oto przepis dla Ciebie.

Skadnik 1. Nie to raptem ciasto, krtka, szybka decyzja.
Wyrazistoci strategii nadaje skadnik drugi sos. Bardzo ostry.
Skadnik 2. I pomyl dlaczego nie.
Zwr uwag na istot drugiego skadnika, ktry stanowi przeniesienie odpowiedzialnoci za Twoj odmow na drug stron.
Technik t znam z ksiki Strategia ostra jak pepperoni Jensa
Weidnera (Onepress, 2007) i poradziem wykorzysta t metod
jednej mojej znajomej, ktra miaa w pracy problem z notorycznie
proszcym o drobne rzeczy koleg zszywacz, dziurkacz, pinezki,
kartki, post-itki itp. stanowiy dla niego bowiem sens ycia.
Niby nic, ale ile razy dziennie mona sysze: Kasiu, czy moesz mi
poda zszywacz, Kasiu to, Kasiu tamto.
Dotychczasowe podawanie, dotychczasowa ulego ustpiy miejsca: Nie, i pomyl dlaczego nie. Ale to by dopiero pocztek.
Z relacji Kaki wiem, e znajomy nie tylko odpuci, ale przez kilka
chwil gowi si, dlaczego tak si stao.
Nie podaa mi zszywacza, bo wczoraj, kiedy szedem na obiad,
nie zaproponowaem ci wsplnego wyjcia? brzmiao pytanie.
Nie padaa odpowied.
A moe dlatego, e w zeszym tygodniu skrytykowaem twj
pomys?. Nie brzmiaa odpowied, a z kad kolejn problem coraz mniej nalea do Kaki. Dobre, prawda?
Na zakoczenie mam do Ciebie prob.
Nie stosuj tej metody wobec swoich bliskich, wobec osb, na
ktrych Ci zaley, nie stosuj jej wobec swojego szefa
Nie powiem Ci dlaczego.
Powiem Ci NIE, i pomyl dlaczego NIE.

129

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Rozdzia 3. Pewno siebie, czyli jak zyska zdrowy

szacunek do siebie i innych? .................... 57
Jak zyska pewno siebie? ............................................................... 59
Co Ci da wiadomo wasnych zalet? .............................................. 64
Jak z yczliwoci wobec siebie postrzega wasne wady? ................ 68
O wstydzie, kompleksach i o tym, czy wada moe by zalet,
czyli nie jeste naiwny, jeste ...................................................... 73
Rozdzia 4. Jak wyraa uczucia
i zapobiega konfliktom? ......................... 81
O czym warto pamita,
by Twoje emocje pracoway na Twoj korzy? ............................. 81
Jak nauczy innych, jak maj Ci traktowa? ................................... 88
Czuj ........................................................................................... 88
Kiedy Ty ...................................................................................... 91
Oczekuj ..................................................................................... 94
Jeeli tego nie zrobisz, bd zmuszony ................................. 102
Dziaanie ................................................................................... 104
Komunikat JA procedura rozszerzona ................................. 104
Kiedy nie warto by asertywnym, czyli zanim powiesz ............... 105
Lista kontrolna asertywnoci ........................................................... 109
Rozdzia 5. Jak odmawia bez poczucia winy? ............111
Poznaj kogo, kto potrzebuje Twojej pomocy ................................ 111
Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia relacji? ....................... 115
Nie ............................................................................................. 118
Obszar odmowy ........................................................................ 118
Uzasadnienie ............................................................................. 119
Podtrzymanie kontaktu czynna pomoc ................................ 121
Jak radzi sobie z nachalnymi ludmi? ........................................... 124
Asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro .............................. 127
Rozdzia 6. Jak radzi sobie z opiniami innych? ..........131
Jak radzi sobie z krytyk? .............................................................. 133
Ocena formalna ......................................................................... 134
Ocena merytoryczna i decyzja ................................................... 136

Spis treci

Jak nie da si wcign do gry? ..................................................... 139

Wyraenie emocji ...................................................................... 142
Powtrzenie zdania rozmwcy .................................................. 142
Proba o uzasadnienie ............................................................... 143
Jako czowiek uczciwy na pewno mnie zrozumiesz ............... 144
Niezbdnik na imprezach rodzinnych,
czyli jak radzi sobie z dobrymi radami? ...................................... 147
Rozdzia 7. Jak wyraa uczucia pozytywne
i przyjmowa komplementy? ...................151
Dlaczego warto wyraa uczucia pozytywne? ................................. 151
Jak budowa lepsze relacje,
jak wyraa uczucia i emocje pozytywne? .................................... 153
Jak przyjmowa komplementy, nie doszukujc si drugiego dna? .... 157
Rozdzia 8. Jak zadba o swoje prawa
z szacunkiem do siebie i innych? ..............163
Poznaj swoje prawa ......................................................................... 163
Upomnij si o swoje, czyli jak respektowa swoje prawa? .............. 166
Rozpoznanie .............................................................................. 168
Przygotowanie ........................................................................... 168
Dziaanie ................................................................................... 170
Masz prawo prosi .......................................................................... 171
Asertywna proba ...................................................................... 173
Teraz Twoja kolej ................................................179
Dodatek A FAQ ..................................................181
Czy uda mi si zmieni? .................................................................. 181
Kiedy nastpi zmiana? .................................................................... 184
Czy asertywno nie sprawi, e przestan by sob? ...................... 185
Czy moje otoczenie nie odsunie si ode mnie? .............................. 187
Jak by asertywnym wobec bliskich? ............................................... 188
Jak odmawia dzieciom? ................................................................. 191
Przeprasza czy nie przeprasza? .................................................... 193
Gdzie mog si tego nauczy? ........................................................ 194

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Asertywno i rozwj osobisty, czyli jak zyska harmoni

w yciu prywatnym i zawodowym oraz zdrowy szacunek
do siebie i innych? .................................................................. 195
Co robi, gdy asertywno nie zadziaa? ......................................... 196
Nie podje dziaania, ale chcesz wiedzie,
co robi, gdy Ci nie wyjdzie .................................................... 196
Podje dziaanie, nie wyszo, bo ja tak robi,
tylko troch inaczej ............................................................... 197
Podje dziaanie (wzorowo), nie masz rezultatw .................. 199
Dodatek B Asertywno w pracy .............................203
Asertywny pracownik ...................................................................... 206
Z kim jedziesz na imprez firmow? ......................................... 206
Jak poprosi o podwyk? ......................................................... 209
Asertywny szef ................................................................................. 214
Asertywne informacje zwrotne, czyli jak wyzwala inicjatyw,
mie wicej czasu i budowa autorytet szefa? ........................ 214
Asertywno w sprzeday i w obsudze klienta ............................... 220
Jak radzi sobie z wulgarnym i agresywnym klientem? ............. 222
Jak odmawia klientom? ........................................................... 227

Rozdzia 5.
JAK ODMAWIA BEZ POCZUCIA WINY?

Poznaj kogo, kto potrzebuje Twojej pomocy

wity spokj, niepewno, tak naturalna potrzeba bycia w porzdku,
a moe lk przed poczuciem winy nakazay Peterowi zgodzi si na
spenienie proby siedzcego obok kolegi.
NIE mam siy si z tob spiera, rb, jak chcesz odpar
w kocu, ulegajc kolejnym argumentom.
Mg poczu ulg, to w kocu nic wielkiego. NIE warto spiera
si o tak bahe rzeczy, waciwie nic mnie to NIE kosztuje, szkoda
ycia, by udowadnia sobie, kto ma racj pomyla zapewne.
OK odpar Peter. NIE wiedzia przecie, e jego ycie trwa
bdzie jeszcze tylko 4 minuty.
NIE wiedzia przecie, e ta nic NIEznaczca zgoda kosztowa
bdzie ycie 109 osb 100 pasaerw i 9 czonkw zaogi samolotu
DC-8, odbywajcego rejs 621 z Montrealu do Los Angeles, ktrego
Peter Hamilton by kapitanem.
Air Canada 621 na skutek zbyt wczesnego uruchomienia spojlerw
run na ziemi.
15 lipca 1970 roku o 8:06 ta nic NIEznaczca zgoda, chwila witego spokoju, krtkotrwaa korzy z zastosowania reguy mdry
gupiemu ustpuje, odebraa ycie 109 osobom, odebraa spokj rodzinom ofiar.
Dlaczego o tym pisz?

112

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Pisz o tym, poniewa chc, abymy przyjrzeli si czemu, co najczciej bywa kojarzone z asertywnoci umiejtnoci odmawiania.
Umiejtnoci, ktra by moe tamtego ranka 15 lipca 1970 roku moga uratowa ycie 109 osobom.
Nie chc jednak, bymy uprawiali teraz gdybologi.
Odmy wic t tragiczn histori na chwil na bok.
Zastanwmy si przez moment nad czym innym.
NIE mwmy przez chwil o konsekwencjach godzenia si na co,
na co NIE masz ochoty, o obwinianiu siebie, o Twoich nerwach
i utraconym czasie.
NIE mwmy o tym, e nic NIEznaczce 15 minut dziennie, jakie
powicasz na rzeczy, ktre NIE nale do Ciebie, w cigu roku
urasta do 8 dni pracy, a w cigu 40 lat stau przez blisko rok wykonujesz prac, za ktr nikt Ci NIE paci.
NIE mwmy o tym, jak si czujesz, godzc si na co, co kci
si z Tob.
NIE mwmy wreszcie o tym, jak mwi NIE, bo Ty doskonale
potrafisz to robi. Posiade t umiejtno w pierwszym roku swojego
ycia.
NIE mwmy o tym, bo NIE chc o tym mwi. Chc zaproponowa Ci co zgoa innego.
Chc bowiem, abymy porozmawiali o tym, jak pomaga.
Tak! Pomaga, poniewa wiem, jak wane jest dla Ciebie bycie
w porzdku, jak wane s dla Ciebie relacje midzyludzkie, jak wane
jest dla Ciebie czyste sumienie, jak wani s dla Ciebie inni ludzie,
jak wany jest wity spokj.
Wiem take, e za nic w wiecie NIE chciaby tego straci.
NIE bd Ci wic prosi, aby dzisiaj chocia sprbowa powiedzie NIE, bo NIE chc po raz kolejny przymusza Ci do czego,
co jest sprzeczne z Tob.
Poprosz Ci wic o pomoc.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Prosz Ci o pomoc, prosz o bycie w porzdku, o koleestwo, trosk, empati i kreatywno.

Jest bowiem kto potrzebujcy, kto, komu trzeba pomc, trzeba,
bo inaczej zagubi si, straci kontrol nad wasnym yciem, zacznie
obwinia siebie i ten kto bardzo potrzebuje Twojej pomocy.
Mam nadziej, e take tym razem NIE odmwisz i zechcesz
pomc jeszcze tej jednej i jedynej osobie zechcesz pomc sobie!
Tak, pomc sobie, bo wanie w ten sposb postrzegam asertywno.
Ale NIE tylko sobie, poniewa w ten sposb pomoesz te innym.
Bdziemy jednak mwi o tym, jak pomaga w sposb uczciwy
i NIEwymuszony. Pomaga z zaangaowaniem i chci, bo co to za
pomoc, kiedy jest wymuszona, co to za zaangaowanie, kiedy czujesz, e si zmuszasz, co to za uczciwo, kiedy opiera si na niedopowiedzeniach
Bdziemy mwi wic o aktywnej, prawdziwej pomocy pomocy penej oddania, zaangaowania i odpowiedzialnoci. Pomocy,
ktra pozwala innym decydowa o sobie, pomocy, ktra daleka jest
od kamstwa i faszywych przekona.
Pozwl wic, e przyjrzymy si pewnym zasadom, ktre pozwol
Ci nie wanie tak pomoc, jak chcesz nie i jakiej oczekuj od
Ciebie inni.
Ratownicy medyczni przedstawiciele jednego z najbardziej
powaanych i szanowanych zawodw na wiecie posikuj si
w swojej pracy pewn zasad, ktra wspiera rzetelne i skuteczne niesienie pomocy innym.
Mianowicie ratownik medyczny, zanim przystpi do udzielenia
pomocy, jest zobowizany do tego, by zadba o jedn rzecz wasne
bezpieczestwo.
Po co komu ratownik, ktrego podczas akcji spotyka niebezpieczestwo, razi prd, ogarnia poar albo ktry zostaje napadnity przez
przeywajc szok ofiar wypadku.

113

114

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

W imi tej zasady ratownik ma prawo odstpi od udzielenia pomocy, jeeli takowa bezporednio zagraa jego bezpieczestwu.
Chc Ci zaproponowa, aby Twoja przygoda z asertywnoci
oparta bya wanie na tej zasadzie pom sobie, zanim pomoesz
innym, pamitajc, e masz prawo odmwi, jeeli spenienie proby
godzi w Ciebie.
Zadbaj o wasny komfort, wasne bezpieczestwo, bo dopiero wtedy
moesz prawdziwie pomc innym.
Po co komu pomoc kogo, kto NIE zadba o wasne bezpieczestwo, moe przecie nawali, kiedy najbardziej bdzie potrzebny.
Po co komu pomoc kogo, kto pomaga, chocia pomc NIE chce.
Prawdziwa pomoc to czynna pomoc, tzn. pomoc, ktra NIE zagraa Tobie, NIE rani Ci, NIE wywouje poczucia wykorzystania i niesprawiedliwoci dziejw.
Pomagaj z zaangaowaniem, uczciwoci i empati, ktre s
w Tobie, a NIE z zakamanym wyrazem twarzy, uciekajcym spojrzeniem, zoci wyraan za zamknitymi drzwiami, zoci, ktra
przekada si na samopoczucie Twoich bliskich.
Tak, zakamanym. Bo godzenie si na co, na co nie masz ochoty,
dla mnie rwnoznaczne jest z kamstwem okamywaniem innych.
Skd inni maj wiedzie, jakie s Twoje potrzeby, plany i oczekiwania.
Jeste jedyn osob, ktra moe powiedzie TAK, jeste jedyn
osob, ktra moe powiedzie NIE. Godzc si na co, na co nie masz
ochoty, wiadomie wprowadzasz innych w bd.
Pozwl innym decydowa o samych sobie, pozwl samodzielnie
reagowa, przesta zakada, e wiesz lepiej od innych, co jest dla nich
dobre. Czy tego chcesz, czy NIE, NIE masz wpywu na czyje uczucia.
Twoje NIE nikogo NIE urazi, dopki ten kto nie zgodzi si na to.
W tym rozdziale uyem NIE wicej ni 30 razy tylko od
Ciebie zaley, czy jestemy nadal kolegami.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Pamitaj, e jednorazowa odmowa nie moe zniszczy prawdziwej,

trwaej relacji, oznaczaoby to bowiem, e opiera si ona tylko na
Twojej pomocy i jako taka byaby przecie bezwartociowa.
Zaley mi na Twoim bezpieczestwie, zaley mi na tym, aby mia
si i ochot pomaga innym, dlatego pozwl, e opowiem Ci pewn
histori.
Histori, ktra, mam nadziej, pomoe Ci ostatecznie pogodzi
dwie z pozoru sprzeczne ze sob potrzeby trosk o swoje granice
i trosk o innych. Potrzeby, ktrych pogodzenie pozwoli Ci pozby
si tego najwikszego hamulca asertywnoci poczucia winy.
Nie dam ci odpisa, bo nigdy si tego nie nauczysz, ale z chci
ci to wytumacz zwyk mawia pewien mody student w obliczu
bagalnych prb swoich kolegw niekoniecznie przygotowanych
do zaj.
Broni w ten sposb siebie, broni wasnych wartoci, wykazywa
te trosk o innych. Prawdziw.
Zachowywa rwnowag. Rwnowag, ktra jest podstaw asertywnoci. Jeden z najwikszych autorytetw moralnych w historii
polskiego narodu, czowiek, ktry pomg zmieni oblicze ziemi
tej ziemi Karol Wojtya, papie Polak, Jan Pawe II.
Bdc studentem, nie wiedzia zapewne, e to asertywno, ale
wiedzia zapewne, e tak jak inni maj prawo prosi o pomoc, tak
on ma prawo proponowa pomoc.
Wiedzia, e pomoc jest procesem czynnym, ulego za kamstwem.

Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia relacji?

Czy wiesz, e Bugarzy, kiedy mwi nie, kiwaj gow na tak?
Jak gosi ludowa legenda, zwyczaj ten powsta w czasie panowania
Turkw w Bugarii, kiedy miejscowa ludno musiaa zmaga si
z problemem przymusowej islamizacji.

115

116

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Procedura islamizacji bya nad wyraz uproszczona.

Turecki onierz przykada n do garda Bogu ducha winnego
Bugara i pyta: Przejdziesz na islam?.
Ruch gowy na nie podcina gardo, wic Bugarzy zaczli
mwi nie kiwajc gow na tak.
Pisz o tym, poniewa ta bugarska legenda przypomina mi sposb,
w jaki cz ludzi odmawia innym wykonania niewygodnych rzeczy,
posikujc si strategi, ktr nazywam take strategi ciotki z omy
Wiesz, bardzo chtnie, ale nie mog, bo przyjechaa do mnie
ciotka z omy (podczas gdy ciotka suy jako zgrabna ciema).
Nie mog zosta po godzinach w pracy, bo mam ju umwion
wizyt u lekarza.
Wybacz, ale nie mog z tob rozmawia, bo wanie wychodz,
jestem umwiony.
Yyyyy, wiesz, nie bardzo mog... Yyyyy ten tego... Przychodzi
hydraulik....
Nie mog ci pomc, nie poycz ci pienidzy, bo sam nie mam
Wiesz, jak teraz jest.
To bardzo ciekawe zjawisko na pierwszy rzut oka skuteczne, bo
osoba, ktra Ci prosi, zazwyczaj odpuszcza sobie.
Na pierwszy rzut oka nie masz nawet problemu z odmawianiem.
Na pierwszy.
Poniewa, podobnie jak w przypadku bugarskich chopw, to Ty,
zyskujc, tracisz.
Ja wiem, e to bywa skuteczne, ja wiem, e zazwyczaj proszcy
odpuszcza sobie, ja wiem, e to ju nawyk, lecz jest w tym wszystkim
kilka maych ale.
Nie zrozum mnie le, nie chc pisa o moralno-etycznych aspektach kamstwa.
Nie znam bowiem osoby, ktra przynajmniej raz w yciu nie
skamaaby. Nie czuj si uprawniony do ocen moralnych.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Nie o to mi chodzi. Waniejsze s konsekwencje. Raz, e prawda

moe wyj na jaw. Dwa, e kamstwo to negatywne emocje dla Ciebie.
Nie dowiadczasz moe poczucia winy, odczuwasz za to przypieszone ttno, pustk w gowie, nie wiesz, co zrobi z oczami, Twj organizm jest pobudzony, czujesz, e zaczynasz mwi szybciej, by moe
nawet czujesz si gorszy, tumaczc si przed drugim czowiekiem.
To jednak nie wszystko.
Wane s take konsekwencje takiej odmowy w wietle uczenia
innych, jak chcemy by traktowani, w wietle nadrzdnej zasady asertywnoci podejmowania samodzielnych decyzji.
Nie mog to informacja o naszej podatnoci na zewntrzny
wpyw bardzo daleka od samodzielnej decyzji.
Nie mog to przecie wskazanie zewntrznego problemu, ktry
uniemoliwia spenienie proby.
Nie mog to take niewiadome zaproszenie do negocjacji.
Bardzo niebezpieczne. Poniewa kto moe zaproponowa Ci pomoc
w rozwizaniu zewntrznego problemu, a ta wywoa w Tobie zobowizanie np. do spenienia proby (no bo przecie kto chcia Ci
pomc).
Twoje bugarskie nie (czyli: nie mog, hydraulik, ciotka z omy,
sam nie mam pienidzy) to wreszcie przyzwolenie na dalsze proby
taka odmowa uczy bowiem innych, e nie ma sprawy.
Bugarzy, kiwajc na tak, moe zachowywali ycie, jednak przekazujc bdny komunikat, sprawiali wraenie, e robi to z niekaman ochot, przez co wikali si w bdne koo dalszych niewygodnych i bolesnych da.
W sumie trudno im si dziwi.
Mam jednak nadziej, e Twoje dzisiejsze dylematy maj mniejszy
kaliber.
Na szczcie Ty masz moliwo nauczy innych, jak chcesz by
traktowany, nie czujc przy tym zaenowania ani poczucia winy, a jednoczenie dbajc o trwao relacji.

117

118

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jeeli take do Ciebie przyjeda czasami ciotka z omy lub

czujesz n na gardle w obliczu krzywdzcych Ci prb, oto najprostsza procedura, dziki ktrej bdziesz w stanie budowa naprawd
satysfakcjonujce relacje, uczc innych, jak naley Ci traktowa, oraz
unikniesz tej dobrze Ci znanej zgagi, gdy godzisz si na co, na co
nie masz ochoty.
Nie

To pierwszy krok. Prosz, nie myl go z yyyyy, ten teges no nie

bardzo, bo moe to bywa skuteczne, ale brakuje tu Twojej samodzielnej decyzji.
Jeeli jest Ci przykro lub odmowa jest dla Ciebie trudna, powiedz,
co czujesz.
Powiedz: przykro mi, bo to nie usprawiedliwianie si ani tumaczenie, to sposb na autentyczno, Twoja ludzka twarz. Ma prawo
by Ci przykro.
Powiedz to zwaszcza wtedy, gdy chcesz pomc, ale po prostu nie
moesz. Asertywno to przecie pomoc czynna. To bardzo dalekie
od poczucia winy.
Obszar odmowy

Kolejnym krokiem jest precyzyjne wskazanie przez Ciebie obszaru

Twojej odmowy.
Pamitasz metod audiodeskrypcji z rozdziau 4.?
Warto posuy si ni po raz kolejny. Opisz wic obszar odmowy w sposb konkretny, widoczny, obiektywny i policzalny.
Im bardziej obszar odmowy bdzie precyzyjny, tym atwiej bdzie
go przyj Twojemu rozmwcy.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Przekae mu bowiem komunikat, e nie odrzucasz jego jako osoby,

nie chcesz jedynie zrealizowa jego proby, jego pomysu na pomoc.
Zwr uwag na ponisze przykady:

Nie zostan po godzinach w pracy zamiast: Nie dam sob

manipulowa.
Nie poycz ci pienidzy zamiast: Nie jestem kas
zapomogowo-poyczkow.
Nie popr twojego pomysu zamiast: Nie bd uczestniczy
w machlojkach.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad zamiast:
Nie udawajmy kochajcej si rodzinki.

Precyzyjne opisanie obszaru odmowy przyniesie Ci korzyci, nawet

gdy masz do czynienia z ewidentn manipulacj lub kolejn z rzdu
prob o pomoc, ktra zakada, e jak zwykle co zrobisz za kogo.
Pozwoli Ci bowiem ostudzi emocje, pozwoli Ci bowiem skupi si
na bezspornych faktach.
Teraniejszo jest bezdyskusyjna. Odwoanie do teraniejszej proby wzmocni skuteczno Twojej decyzji. Unikniesz bowiem pyta typu:
Dobra, dobra, powiedz mi, kiedy musiae co robi za mnie?.
Uzasadnienie

Kolejny krok Twojej odmowy to krtkie, prawdziwe uzasadnienie

Twojej decyzji.
Psychologowie spoeczni dowiedli, e obecno uzasadnienia
wzmacnia skuteczno komunikatu o blisko 30% (nawet wwczas,
gdy jest ono nielogiczne w synnym eksperymencie Elli Langer
studenci czekajcy w kolejce do ksero podobnie chtnie wpuszczali
bez kolejki osob, ktra prosia o przepuszczenie, mwic, e bardzo
si pieszy, jak i wtedy, gdy prob sw podpieraa uzasadnieniem
bo musz zrobi ksero).

119

120

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Wykorzystaj wic uzasadnienie, aby wzmocni swj przekaz.

Pamitaj jednak, e uzasadnienie nie jest argumentem, poniewa
odmowa to nie proba, odmowa nie jest przekonywaniem. Odmowa
jest decyzj (Postanowiem zamiast: Zrozum mnie, prosz).
Prawdziwe uzasadnienie jest wyrazem Twojej decyzyjnoci uczy
innych, e to Ty podejmujesz decyzje.
Prawdziwe uzasadnienie pozwoli Ci zachowa wewntrzny spokj.
Sawetne czuj si gorszy od innych jedno z najczstszych
ograniczajcych ludzi przekona wynika na og z nadmiernej potrzeby tumaczenia si lub posikowania si kamstwem.
Prosz, pamitaj take, e uzasadnienie nie jest konieczne. Pamitaj, e masz prawo nie zdradza motyww swoich decyzji, jeeli
nie masz na to ochoty.
Mimo wszystko zachcam Ci do tego. Uzasadnienie to wyraz szacunku wobec innych. Od dziecka lubimy przecie wiedzie dlaczego.
Uzasadnienie to motyw Twojej decyzji i jako taki moe by oglny
lub odwoywa si do Twoich uczu.
Pozwl, e wrcimy do naszych przykadw.

Nie zostan po godzinach w pracy, poniewa mam inne plany.

Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie lubi tego robi /
poniewa nie oddajesz ich w terminie.
Nie popr twojego pomysu, poniewa byoby to dla mnie
bardzo kopotliwe.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad, poniewa
mamy inne plany.

Mamy inne plany?

Ju sysz Twoje pytanie.
A co, jeeli kto spyta mnie: A jakie to plany?. Przecie zaraz
usysz o lekcewacym stosunku do pracy, o tym, e nie mona na
mnie liczy, bo nie chc spotka si z matk, ojcem, teciow czy
szwagrem.
Bardzo dobre pytanie. Pozwl, e powicimy mu zatem chwil.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Oczywicie usyszysz. Usyszysz, jeeli na nie odpowiesz.

Jeeli jednak wykonae wiczenia w rozdziale 4., wiesz ju, jak
sobie radzi.
Pamitaj, e nie musisz odpowiada na pytania, to wcale nie jest
nieuprzejme. Ty rwnie masz prawo oczekiwa uprzejmoci wobec
siebie i niezadawania Ci krpujcych Ci pyta. Take tutaj obowizuje zasada masz prawo zachowa milczenie, bo wszystko, co powiesz, moe zosta uyte przeciwko tobie.
Bardzo lubi okrelenie mam inne plany, wic pozwl, e odpowiem na kolejne pytanie: No dobrze, ale jak mi si po prostu nie
chce i nie mam nic w planach, chc po prostu posiedzie w domu,
w kapciach przed telewizorem, czy to nie bdzie kamstwo?.
Wedug mnie nie. Odpoczynek czy potrzeb prywatnoci postrzegam bowiem take jako czynno zaplanowan. W szkole, na uczelni,
w pracy spdzamy znaczn cz naszego ycia. Aby mie energi
do dziaania, musimy take wypoczywa, czyli zaplanowa, e nie
robimy nic, podj tak decyzj.
Jedna z uczestniczek mojego szkolenia zwyka odpowiada zapraszajcej j na obiad teciowej, e nie przyjedzie, bo ma dzie wewntrzny, mylc o kapciach, papilotach i telewizorze.
A Tobie co podpowiada Twoja kreatywno?
Podtrzymanie kontaktu czynna pomoc

To prawdopodobnie najwaniejszy krok asertywnej odmowy.

Pozwoli Ci on zrealizowa pozytywn intencj, ktra dotychczas moga krpowa Ci rce ch bycia pomocnym, ch bycia
w porzdku wobec innych, intencj, ktra nieraz sprawiaa, e godzie si na co, na co nie miae ochoty, bo tak byo lepiej.
Ten krok pomoe Ci czu si osob pomocn, uwolni Ci od
wyrzutw sumienia i poczucia winy, pomoe Ci okaza trosk wobec
innych, pomoe Ci zadba o trwao relacji.

121

122

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Trzy pierwsze kroki byy bowiem trosk o Ciebie. Trosk o wasne

bezpieczestwo.
Dopiero teraz moesz pomaga aktywnie, dopiero teraz moesz
pomaga skutecznie.
Czas wic na aktywn pomoc.
Pomoc wynikajc z Twojej potrzeby, Twojego zaangaowania,
a nie zobowizania czy lku przed win.
Jak wic to zrobi? Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia
relacji?
Pamitaj po prostu, e tak jak inni maj prawo prosi, Ty masz
prawo proponowa.
Co to oznacza?
O ile prawidowo wykonae trzy pierwsze kroki, z pewnoci zauwaye, e gwnym przesaniem asertywnej odmowy nie jest odrzucenie rozmwcy, tylko niewyraenie zgody na realizacj jego pomysu
na pomoc z Twojej strony.
O ile wic zaley Ci na relacji, zaproponuj po prostu wasny pomys
realizacji oczekiwanej od Ciebie pomocy.
Powrmy wic do naszych przykadw.

Nie zostan po godzinach w pracy, poniewa mam inne

plany, ale mog wykona zadania, o ktre mnie prosisz,
np. w poniedziaek, jestem wtedy mniej obciony.
Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie lubi tego robi /
poniewa nie oddajesz ich w terminie, ale by moe jestem
w stanie ci pomc w inny sposb.
Nie popr twojego pomysu, poniewa byoby to dla mnie bardzo
kopotliwe, ale jeeli zgodziby si wprowadzi zaproponowane
przeze mnie poprawki, to moesz na mnie liczy.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad, poniewa mamy
inne plany, zdzwomy si w przyszym tygodniu i pomylimy,
co moemy razem zrobi.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Zwr uwag na ostatni przykad.

Podtrzymanie kontaktu nie musi oznacza wcale zobowizania do
jakiegokolwiek dziaania, wystarczy zapewnienie o chci podtrzymywania relacji. To bardzo wiele. Oznacza to przecie, e inni s dla Ciebie wani. Tobie pozostawia za furtk.
wiczenie Asertywna odmowa

Zamie ponisze przykady odmowy nieasertywnej na odmow asertywn. Pamitaj o precyzyjnym okreleniu obszaru odmowy, krtkim
i prawdziwym uzasadnieniu oraz zaoferowaniu aktywnej pomocy.
Sytuacja

Odmowa
nieasertywna

Znajomy prosi Ci o poyczenie

300 z. Ty jednak nie masz
w zwyczaju poycza pienidzy.

Bardzo chtnie,
ale sam nie
mam.

Szef w pracy prosi Ci o wykonanie

Mam strasznie
dodatkowego zadania niewchodzcego duo pracy,
w zakres Twoich obowizkw.
moe poprosisz
kogo innego.
Znajomy chce skorzysta z Twojej
pomocy zwizanej z wykonywanym
przez Ciebie zawodem (naprawy
komputera, wypenienia PIT-u,
napisania CV). Ty jednak jeste
po prostu zmczony.

Sam nie jestem

w tym za dobry.

Kolega z pracy prosi Ci o pomoc

w wykonaniu jego pracy (np. raportu
kwartalnego), poniewa bardzo
sobie ceni Twoje spostrzeenia.
W praktyce wiesz dobrze, i bdziesz
musia wykona raport jak zwykle
za niego.

Mam strasznie
duo pracy,
poza tym nie
jestem w tym
dobry. Sam
popeniam
bdy.

Dzwoni do Ciebie znajomy i informuje

Ci, e bdzie u Ciebie za 15 minut.
Ty nie masz ochoty na niczyj wizyt.

No przykro mi,
ale wanie
wychodz.

Odmowa
asertywna

123

124

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jak radzi sobie z nachalnymi ludmi?

W trakcie mojego pierwszego treningu asertywnoci braem udzia
w scence, w ktrej moim zadaniem byo odmwi koledze poyczenia
pienidzy.
Bya to sytuacja nad wyraz prawdziwa, poniewa w tamtym okresie miaem z tym duy problem i nie brakowao mi kolegw, ktrzy
traktowali mnie jak kas zapomogowo-poyczkow z bardzo atrakcyjnym oprocentowaniem 0% w skali wiecznoci.
Pocztek by atwy: Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie oddajesz mi w terminie.
Za chwil czekao mnie jednak prawdziwe wyzwanie.
Ja wiem, ale tym razem to wyjtkowa sytuacja, tylko na ciebie mog
liczy, nie poradz sobie, jak mi nie pomoesz, ej, no nie bd taki,
przysigam, tym razem oddam w terminie, a tak w ogle to ostatni raz,
koledze nie pomoesz?
Byem konsekwentny, usilnie staraem si znale kontrargumenty,
jednak szybko zauwayem, e kade moje sowo potguje nachalno
argumentw mojego kolegi, a ja zaczynam si gubi.
Nie wiedziaem, dlaczego tak si dzieje, nie wiedziaem take, e
popeniam bd.
Powiedzmy to sobie szczerze. Opisana wyej procedura asertywnej
odmowy nie zawsze bdzie skuteczna. Nie zawsze spotkasz ludzi,
ktrzy zrozumiej Ci za pierwszym razem.
Spotkasz zapewne ludzi, ktrzy bd Ci za wszelk cen prbowali przekona, czasami bd nawet bardzo nachalni, posikujc si
mniej lub bardziej emocjonalnymi chwytami.
Warto wic, by w podobnych sytuacjach wiedzia, jak sobie radzi.
Narzdziem, ktre pozwoli Ci radzi sobie z podobnymi sytuacjami,
jest powszechnie znana technika zdartej pyty, ktr wwczas zaproponowa mi trener prowadzcy szkolenie.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Technika zdartej pyty polega na kilkakrotnym powtrzeniu odmowy, jednak w zastosowaniu tej metody czai si kilka niebezpieczestw. Dlatego pozwl, e przyjrzymy jej si znacznie szerzej.
Z dowiadczenia wiem, e wiele osb w obliczu nachalnych prb
zaczyna si irytowa, za kadym kolejnym razem starajc si intensywniej zaznaczy swoje stanowisko, tracc przy tym nerwy, dajc si
ponie emocjom lub dla witego spokoju po prostu przystaje na
co, na co nie ma ochoty.
Powd emocjonalnej reakcji (Guchy jeste czy co?), powd
zniecierpliwienia (Ile razy mam mwi NIE?) przy wielokrotnym
powtarzaniu odmowy jest jednak prosty.
Wynika z bdu, jaki ja take popeniem.
Bd ten polega na oczekiwaniu zakoczenia trudnej dla nas sytuacji przez kogo innego, wynika z oczekiwania podjcia decyzji za nas,
wynika bowiem z oczekiwania zrozumienia nas.
Odmowa by moe skutkuje, pozostaje jednak niesmak, by moe
pada kilka sw za duo.
Aby wic zapewni Ci maksymalny komfort uytkowania techniki
zdartej pyty, aby zapewni Ci komfort w obliczu nachalnych prb,
pozwl, e przyjrzymy si istocie tej metody, odwoujc si do jej metaforycznego zakresu, tzn. tego, jak dziaa zdarta pyta.
Najwygodniej bdzie zilustrowa mechanizm zdartej pyty za pomoc muzyki.
Nigdy nie pamitam hitw lata, posu si wic przykadem
utworu, o ktrym byo gono take przez skrajnie szokujc krtkowzroczno specw od marketingu pewnej firmy, ktra wypucia
na rynek cmentarne znicze z pozytywk: Wsta, powiedz: nie jestem sam.
Adapter odtwarzajcy zdart pyt za kadym razem odtwarza identyczny dwik.
Nie powie spie mioci, nie powie spie mioci, nie powie spie
mioci brzmi wic za kadym razem identycznie, dwiki nie s

125

126

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

goniejsze ani cichsze, dusze ani krtsze, a my dziki temu mamy

szans usysze przesanie Michaa Winiewskiego raz jeszcze.
Dlaczego o tym pisz?
Pisz o tym, poniewa istot skutecznoci techniki zdartej pyty,
a zarazem jej najczciej ignorowanym elementem, s jej waciwoci
dwikowe.
Odmowa w obliczu natarczywej proby powinna wic za kadym
razem brzmie identycznie: winna by wypowiedziana identycznym
tonem i z identyczn tonacj. Powinna te zawiera pauzy.
Twj ton, Twoja intonacja oraz pauzy s niczym innym jak wyrazem Twojej decyzji, nie musisz przecie nikogo przekonywa, nikt nie
musi niczego rozumie ani na nic wyraa zgody. Nie musisz si
take irytowa, poniewa Ty tylko przekazujesz informacj o podjtej
ju decyzji.
Powtrzenie pozwala Ci opanowa emocje, a drugiej stronie pozwala zrozumie, e decyzja jest nieodwoalna. To niewtpliwa korzy
dla Ciebie. Dbasz w ten sposb o swj spokj.
Zapytasz zapewne, ile razy powiniene powtrzy swoj odmow.
Ilo zaley od Ciebie, moesz powtrzy j 2 4 razy, jednak
znacznie waniejsza od iloci jest wiadomo, e to do Ciebie naley
ostatnie sowo.
2 4 razy pozwol Twojemu rozmwcy usysze Twj przekaz,
jeeli wczeniej go nie zrozumia.
Jeeli jednak nie rozumie go dalej, to problem nie naley ju do
Ciebie.
Zrobie wszystko, co moge. Jeeli to nie skutkuje, zmie temat,
zakocz niewygodn dla Ciebie rozmow albo wyra swoje emocje
w obliczu nachalnych prb.
Podejmij decyzj, a zyskasz spokj.
Moe zyskasz miano spa mioci szczliwie jednak nikt nie
wie, co to waciwie znaczy.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro

Koczc rozwaania na temat asertywnej odmowy, warto zwrci
uwag take na sposb radzenia sobie z wyjtkowo nachalnymi ludmi,
z tzw. zawodowymi proszcymi kolegami w pracy po 63 razy
dziennie proszcymi Ci o zszywacz, dziurkacz, kartk, dugopis,
samozwaczymi parkingowymi obiecujcymi przypilnowa Twojego
samochodu, zbierajcymi na lekarstwa lub szklank chleba, ktrych
moesz spotka np. na dworcach kolejowych w caej Polsce, osobami
myjcymi szyby na skrzyowaniach. Wszystkimi ludmi, ktrzy nie
rozumiej zwykego NIE i ktrzy, spotykajc si z Twoj decyzj, zaczynaj Ci atakowa.
Musz Ci jednak ostrzec. Metoda, ktr chc Ci zaproponowa,
jest jak prawdziwy kebab naprawd ostra, a na dodatek w cienkim
ciecie, nie zawiera bowiem nic, co mogoby zneutralizowa jej smak.
Proponuj Ci j jako sposb radzenia sobie w sytuacjach krytycznych, gdy wszystkie inne metody zadbania o swoje terytorium oka
si nieskuteczne lub po prostu nie bdziesz widzia sensu ani potrzeby
ich wykorzystania.
Pamitaj jednak, e jej zastosowanie zawsze piecze. Uywaj jej wic
w ostatecznoci jako samoobrony.
Pamitaj o tym, by serwowa j tylko wobec osb, z ktrymi nie zamierzasz tworzy relacji, a ktrych natarczywo prb godzi w Ciebie,
kci si z Twoimi wartociami, uderza w Twoje poczucie przyzwoitoci.
Pamitaj take, e ocena potrzeby jej wykorzystania zaley tylko
od Ciebie.
Ju za chwil podam Ci przepis. Jednak pozwl, e najpierw dam
Ci pewien przykad.
Nie wiem jak Ty, ale ja mam tak zasad, e nie pomagam finansowo ludziom zbierajcym na ulicy. Jestem przekonany, e w ten sposb potguj ich wyuczon bezradno. Zazwyczaj mwi NIE. I to
wystarcza.

127

128

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jednak czasami musz posuy si asertywn odmow w cienkim

ciecie na ostro, poniewa zachowanie mojego rozmwcy wywouje
we mnie nie tylko zdziwienie, ale take sprzeciw.
Wracaem kiedy z rannych zakupw, gdy chwiejnym krokiem
podszed do mnie znany z widzenia w obrbie sklepu miejscowy
ssiad.
Kierowniku, ssiedzie, jest taka proba, na lekarstwo mi brakuje,
kierownik dorzuci do wina, w pitek dostaj rent, oddam. Nie wiem,
co mnie przekonao, bo na alkohol nie daj by moe szczero, by
moe zapewnienie zwrotu zgodziem si. Miaem pod rk 2 z,
wic wspomogem zakup lekarstwa, w duchu liczc si z tym, e
zwrotu nie bdzie.
Po tygodniu, kiedy znw wracaem z zakupw, pod tym samym
sklepem podszed do mnie ssiad.
Kierowniku, ssiedzie, ja kierownikowi jestem winny 2 z.
Wyobra sobie moje zdziwienie. Piknie. Peen szacunek. Miaem
zajte rce, nie chciao mi si siga do portfela, a i gest mnie uj,
powiedziaem wic: Na zdrowie, ssiedzie, na wieczne nieoddanie, majc nadziej na odwzajemnienie szacunku.
Usyszaem jednak: Kierowniku, to poycz jeszcze 2 razem
bdzie 4.
Przy caym moim uwielbieniu asertywnoci nie wyobraam sobie
mojej odpowiedzi w stylu: Nie, nie dam panu 2 z, poniewa ju
w zeszym tygodniu poyczy pan ode mnie 2 z, a tak na marginesie
jestem przeciw prowadzeniu dziaalnoci gospodarczej bez odprowadzania nalenych podatkw, a w ten sposb postrzegam paskie
dziaania w obrbie sklepu, ale jeeli askawy pan sobie yczy, by
moe mog panu pomc w inny sposb. Oferuj pomoc przy rejestracji dziaalnoci gospodarczej.
W ruch posza asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro.
Strategia jest bardzo prosta. Prosta jak kebab. Zawiera dwa
skadniki.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Oto przepis dla Ciebie.

Skadnik 1. Nie to raptem ciasto, krtka, szybka decyzja.
Wyrazistoci strategii nadaje skadnik drugi sos. Bardzo ostry.
Skadnik 2. I pomyl dlaczego nie.
Zwr uwag na istot drugiego skadnika, ktry stanowi przeniesienie odpowiedzialnoci za Twoj odmow na drug stron.
Technik t znam z ksiki Strategia ostra jak pepperoni Jensa
Weidnera (Onepress, 2007) i poradziem wykorzysta t metod
jednej mojej znajomej, ktra miaa w pracy problem z notorycznie
proszcym o drobne rzeczy koleg zszywacz, dziurkacz, pinezki,
kartki, post-itki itp. stanowiy dla niego bowiem sens ycia.
Niby nic, ale ile razy dziennie mona sysze: Kasiu, czy moesz mi
poda zszywacz, Kasiu to, Kasiu tamto.
Dotychczasowe podawanie, dotychczasowa ulego ustpiy miejsca: Nie, i pomyl dlaczego nie. Ale to by dopiero pocztek.
Z relacji Kaki wiem, e znajomy nie tylko odpuci, ale przez kilka
chwil gowi si, dlaczego tak si stao.
Nie podaa mi zszywacza, bo wczoraj, kiedy szedem na obiad,
nie zaproponowaem ci wsplnego wyjcia? brzmiao pytanie.
Nie padaa odpowied.
A moe dlatego, e w zeszym tygodniu skrytykowaem twj
pomys?. Nie brzmiaa odpowied, a z kad kolejn problem coraz mniej nalea do Kaki. Dobre, prawda?
Na zakoczenie mam do Ciebie prob.
Nie stosuj tej metody wobec swoich bliskich, wobec osb, na
ktrych Ci zaley, nie stosuj jej wobec swojego szefa
Nie powiem Ci dlaczego.
Powiem Ci NIE, i pomyl dlaczego NIE.

129

KATALOG KSIEK:

NAUCZ ICH JAK MAJ

CI TRAKTOWA!
PRAKTYCZNY PODRCZNIK
ASERTYWNOCI

Katalog online
Zamw drukowany
katalog

Autor: Bartomiej Stolarczyk

ISBN: 978-83-246-2463-8
Format: A5, stron: 232

ID DO:
Spis treci
Przykadowy rozdzia

CENNIK I INFORMACJE:
Zamw informacje
o nowociach
Zamw cennik

CZYTELNIA:
Fragmenty ksiek
online

Do koszyka
Do przechowalni
Nowo
Promocja

Onepress.pl Helion SA
ul. Kociuszki 1c
44-100 Gliwice
tel. (32) 230 98 63
e-mail: onepress@onepress.pl
redakcja: redakcjawww@onepress.pl
informacje: o ksigarni onepress.pl

Wspaniale jest znale oparcie w sobie

Zwikszaj osobist skuteczno przy minimalnym wysiku
Efektywnie wsppracuj z innymi ludmi i realizuj swoje cele
Poznaj zasady asertywnego dobrego wychowania
Asertywnie czyli jak?
Czy potrafisz bez lku i zaenowania wyraa wasne zdanie? Umiesz sprawi,
by zarwno partner, szef, jak i podwadny traktowali Ci w taki sposb, jakiego zawsze
oczekiwae? Trzymasz emocje na wodzy, czy na najmniejsze sowo krytyki wybuchasz
niczym wulkan? A moe masz wraenie, e inni wchodz Ci na gow, a Ty bezsilnie
znosisz ten ciar? Czy niezalenie od znajomoci podrcznikowej definicji
naprawd wiesz, co oznacza asertywno w Twoim yciu?
Zachowanie asertywne to wyraz najwyszego szacunku do siebie i innych.
Na bycie asertywnym sta jedynie czowieka w peni dojrzaego: kogo, kto wiadom
jest wasnych wad i zalet. Asertywna postawa yciowa pozwala w peni korzysta
z wasnych praw, bez naruszania praw innych ludzi.
I znw ta teoria pomylisz. Jednak Naucz ich, jak maj Ci traktowa! Praktyczny
podrcznik asertywnoci rni si od innych tym, e nauczy Ci praktycznych
zachowa asertywnych. Zaczniesz swobodnie wyraa swoje myli w yciu
prywatnym i zawodowym. Z czasem przestaniesz si ba i wstydzi uczu powstaych
w odpowiedzi na kontrowersyjne zachowania innych osb. Bdziesz umia powiedzie
nie i udwigniesz ciar bycia w centrum zainteresowania. Przyjd nawet takie
momenty, kiedy zupenie wiadomie pozwolisz sobie na bycie nieasertywnym!
Asertywno jest prawem do:
wyraania wasnych myli i opinii oraz brania za nie odpowiedzialnoci;
mwienia tak i nie bez poczucia winy;
popeniania bdw i ponoszenia za nie odpowiedzialnoci;
proszenia o to, czego si chce;
szanowania i otrzymywania szacunku od innych ludzi;
wysuchania i powanego potraktowania;
odmwienia sobie i innym asertywnego zachowania.

SPIS TRECI

O autorze .............................................................. 9
Wstp, czyli wewntrzna doskonao ........................ 11
Rozdzia 1. Czym jest asertywno? .......................... 15
Strategie zachowa,
czyli dlaczego nie zawsze zachowujemy si tak, jak chcemy .......... 16
Kade nasze zachowanie
(nawet to, ktre bardzo nam ciy) kiedy byo skuteczne ...... 18
To nie Twoja wina,
e czasami zachowujesz si nie tak, jak chcesz ......................... 19
Cele asertywnoci .............................................................................. 21
Cel nr 1. Uczenie innych, jak maj Ci traktowa ...................... 22
Cel nr 2. Zmiana zachowa innych ............................................. 24
Cel nr 3. Pomoc innym w decydowaniu o sobie ......................... 26
Cel nr 4. Maksymalizacja szans ................................................... 29
Cel nr 5. Twoje zdrowie .............................................................. 30
Po czym poznam, e to ju asertywno? ......................................... 33
Rozdzia 2. Jak skutecznie ksztatowa
zachowania asertywne? ........................... 37
Jak przesta podstawia sobie nog? ................................................ 38
Jak uwolni si od ograniczajcych przekona? ............................... 41
Wykorzystaj najwiksz tajemnic skutecznego dziaania ................ 47
Najwiksza tajemnica skutecznego dziaania! ............................. 52
Policz, Ile Tracisz .............................................................................. 53

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Rozdzia 3. Pewno siebie, czyli jak zyska zdrowy

szacunek do siebie i innych? .................... 57
Jak zyska pewno siebie? ............................................................... 59
Co Ci da wiadomo wasnych zalet? .............................................. 64
Jak z yczliwoci wobec siebie postrzega wasne wady? ................ 68
O wstydzie, kompleksach i o tym, czy wada moe by zalet,
czyli nie jeste naiwny, jeste ...................................................... 73
Rozdzia 4. Jak wyraa uczucia
i zapobiega konfliktom? ......................... 81
O czym warto pamita,
by Twoje emocje pracoway na Twoj korzy? ............................. 81
Jak nauczy innych, jak maj Ci traktowa? ................................... 88
Czuj ........................................................................................... 88
Kiedy Ty ...................................................................................... 91
Oczekuj ..................................................................................... 94
Jeeli tego nie zrobisz, bd zmuszony ................................. 102
Dziaanie ................................................................................... 104
Komunikat JA procedura rozszerzona ................................. 104
Kiedy nie warto by asertywnym, czyli zanim powiesz ............... 105
Lista kontrolna asertywnoci ........................................................... 109
Rozdzia 5. Jak odmawia bez poczucia winy? ............111
Poznaj kogo, kto potrzebuje Twojej pomocy ................................ 111
Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia relacji? ....................... 115
Nie ............................................................................................. 118
Obszar odmowy ........................................................................ 118
Uzasadnienie ............................................................................. 119
Podtrzymanie kontaktu czynna pomoc ................................ 121
Jak radzi sobie z nachalnymi ludmi? ........................................... 124
Asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro .............................. 127
Rozdzia 6. Jak radzi sobie z opiniami innych? ..........131
Jak radzi sobie z krytyk? .............................................................. 133
Ocena formalna ......................................................................... 134
Ocena merytoryczna i decyzja ................................................... 136

Spis treci

Jak nie da si wcign do gry? ..................................................... 139

Wyraenie emocji ...................................................................... 142
Powtrzenie zdania rozmwcy .................................................. 142
Proba o uzasadnienie ............................................................... 143
Jako czowiek uczciwy na pewno mnie zrozumiesz ............... 144
Niezbdnik na imprezach rodzinnych,
czyli jak radzi sobie z dobrymi radami? ...................................... 147
Rozdzia 7. Jak wyraa uczucia pozytywne
i przyjmowa komplementy? ...................151
Dlaczego warto wyraa uczucia pozytywne? ................................. 151
Jak budowa lepsze relacje,
jak wyraa uczucia i emocje pozytywne? .................................... 153
Jak przyjmowa komplementy, nie doszukujc si drugiego dna? .... 157
Rozdzia 8. Jak zadba o swoje prawa
z szacunkiem do siebie i innych? ..............163
Poznaj swoje prawa ......................................................................... 163
Upomnij si o swoje, czyli jak respektowa swoje prawa? .............. 166
Rozpoznanie .............................................................................. 168
Przygotowanie ........................................................................... 168
Dziaanie ................................................................................... 170
Masz prawo prosi .......................................................................... 171
Asertywna proba ...................................................................... 173
Teraz Twoja kolej ................................................179
Dodatek A FAQ ..................................................181
Czy uda mi si zmieni? .................................................................. 181
Kiedy nastpi zmiana? .................................................................... 184
Czy asertywno nie sprawi, e przestan by sob? ...................... 185
Czy moje otoczenie nie odsunie si ode mnie? .............................. 187
Jak by asertywnym wobec bliskich? ............................................... 188
Jak odmawia dzieciom? ................................................................. 191
Przeprasza czy nie przeprasza? .................................................... 193
Gdzie mog si tego nauczy? ........................................................ 194

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Asertywno i rozwj osobisty, czyli jak zyska harmoni

w yciu prywatnym i zawodowym oraz zdrowy szacunek
do siebie i innych? .................................................................. 195
Co robi, gdy asertywno nie zadziaa? ......................................... 196
Nie podje dziaania, ale chcesz wiedzie,
co robi, gdy Ci nie wyjdzie .................................................... 196
Podje dziaanie, nie wyszo, bo ja tak robi,
tylko troch inaczej ............................................................... 197
Podje dziaanie (wzorowo), nie masz rezultatw .................. 199
Dodatek B Asertywno w pracy .............................203
Asertywny pracownik ...................................................................... 206
Z kim jedziesz na imprez firmow? ......................................... 206
Jak poprosi o podwyk? ......................................................... 209
Asertywny szef ................................................................................. 214
Asertywne informacje zwrotne, czyli jak wyzwala inicjatyw,
mie wicej czasu i budowa autorytet szefa? ........................ 214
Asertywno w sprzeday i w obsudze klienta ............................... 220
Jak radzi sobie z wulgarnym i agresywnym klientem? ............. 222
Jak odmawia klientom? ........................................................... 227

Rozdzia 5.
JAK ODMAWIA BEZ POCZUCIA WINY?

Poznaj kogo, kto potrzebuje Twojej pomocy

wity spokj, niepewno, tak naturalna potrzeba bycia w porzdku,
a moe lk przed poczuciem winy nakazay Peterowi zgodzi si na
spenienie proby siedzcego obok kolegi.
NIE mam siy si z tob spiera, rb, jak chcesz odpar
w kocu, ulegajc kolejnym argumentom.
Mg poczu ulg, to w kocu nic wielkiego. NIE warto spiera
si o tak bahe rzeczy, waciwie nic mnie to NIE kosztuje, szkoda
ycia, by udowadnia sobie, kto ma racj pomyla zapewne.
OK odpar Peter. NIE wiedzia przecie, e jego ycie trwa
bdzie jeszcze tylko 4 minuty.
NIE wiedzia przecie, e ta nic NIEznaczca zgoda kosztowa
bdzie ycie 109 osb 100 pasaerw i 9 czonkw zaogi samolotu
DC-8, odbywajcego rejs 621 z Montrealu do Los Angeles, ktrego
Peter Hamilton by kapitanem.
Air Canada 621 na skutek zbyt wczesnego uruchomienia spojlerw
run na ziemi.
15 lipca 1970 roku o 8:06 ta nic NIEznaczca zgoda, chwila witego spokoju, krtkotrwaa korzy z zastosowania reguy mdry
gupiemu ustpuje, odebraa ycie 109 osobom, odebraa spokj rodzinom ofiar.
Dlaczego o tym pisz?

112

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Pisz o tym, poniewa chc, abymy przyjrzeli si czemu, co najczciej bywa kojarzone z asertywnoci umiejtnoci odmawiania.
Umiejtnoci, ktra by moe tamtego ranka 15 lipca 1970 roku moga uratowa ycie 109 osobom.
Nie chc jednak, bymy uprawiali teraz gdybologi.
Odmy wic t tragiczn histori na chwil na bok.
Zastanwmy si przez moment nad czym innym.
NIE mwmy przez chwil o konsekwencjach godzenia si na co,
na co NIE masz ochoty, o obwinianiu siebie, o Twoich nerwach
i utraconym czasie.
NIE mwmy o tym, e nic NIEznaczce 15 minut dziennie, jakie
powicasz na rzeczy, ktre NIE nale do Ciebie, w cigu roku
urasta do 8 dni pracy, a w cigu 40 lat stau przez blisko rok wykonujesz prac, za ktr nikt Ci NIE paci.
NIE mwmy o tym, jak si czujesz, godzc si na co, co kci
si z Tob.
NIE mwmy wreszcie o tym, jak mwi NIE, bo Ty doskonale
potrafisz to robi. Posiade t umiejtno w pierwszym roku swojego
ycia.
NIE mwmy o tym, bo NIE chc o tym mwi. Chc zaproponowa Ci co zgoa innego.
Chc bowiem, abymy porozmawiali o tym, jak pomaga.
Tak! Pomaga, poniewa wiem, jak wane jest dla Ciebie bycie
w porzdku, jak wane s dla Ciebie relacje midzyludzkie, jak wane
jest dla Ciebie czyste sumienie, jak wani s dla Ciebie inni ludzie,
jak wany jest wity spokj.
Wiem take, e za nic w wiecie NIE chciaby tego straci.
NIE bd Ci wic prosi, aby dzisiaj chocia sprbowa powiedzie NIE, bo NIE chc po raz kolejny przymusza Ci do czego,
co jest sprzeczne z Tob.
Poprosz Ci wic o pomoc.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Prosz Ci o pomoc, prosz o bycie w porzdku, o koleestwo, trosk, empati i kreatywno.

Jest bowiem kto potrzebujcy, kto, komu trzeba pomc, trzeba,
bo inaczej zagubi si, straci kontrol nad wasnym yciem, zacznie
obwinia siebie i ten kto bardzo potrzebuje Twojej pomocy.
Mam nadziej, e take tym razem NIE odmwisz i zechcesz
pomc jeszcze tej jednej i jedynej osobie zechcesz pomc sobie!
Tak, pomc sobie, bo wanie w ten sposb postrzegam asertywno.
Ale NIE tylko sobie, poniewa w ten sposb pomoesz te innym.
Bdziemy jednak mwi o tym, jak pomaga w sposb uczciwy
i NIEwymuszony. Pomaga z zaangaowaniem i chci, bo co to za
pomoc, kiedy jest wymuszona, co to za zaangaowanie, kiedy czujesz, e si zmuszasz, co to za uczciwo, kiedy opiera si na niedopowiedzeniach
Bdziemy mwi wic o aktywnej, prawdziwej pomocy pomocy penej oddania, zaangaowania i odpowiedzialnoci. Pomocy,
ktra pozwala innym decydowa o sobie, pomocy, ktra daleka jest
od kamstwa i faszywych przekona.
Pozwl wic, e przyjrzymy si pewnym zasadom, ktre pozwol
Ci nie wanie tak pomoc, jak chcesz nie i jakiej oczekuj od
Ciebie inni.
Ratownicy medyczni przedstawiciele jednego z najbardziej
powaanych i szanowanych zawodw na wiecie posikuj si
w swojej pracy pewn zasad, ktra wspiera rzetelne i skuteczne niesienie pomocy innym.
Mianowicie ratownik medyczny, zanim przystpi do udzielenia
pomocy, jest zobowizany do tego, by zadba o jedn rzecz wasne
bezpieczestwo.
Po co komu ratownik, ktrego podczas akcji spotyka niebezpieczestwo, razi prd, ogarnia poar albo ktry zostaje napadnity przez
przeywajc szok ofiar wypadku.

113

114

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

W imi tej zasady ratownik ma prawo odstpi od udzielenia pomocy, jeeli takowa bezporednio zagraa jego bezpieczestwu.
Chc Ci zaproponowa, aby Twoja przygoda z asertywnoci
oparta bya wanie na tej zasadzie pom sobie, zanim pomoesz
innym, pamitajc, e masz prawo odmwi, jeeli spenienie proby
godzi w Ciebie.
Zadbaj o wasny komfort, wasne bezpieczestwo, bo dopiero wtedy
moesz prawdziwie pomc innym.
Po co komu pomoc kogo, kto NIE zadba o wasne bezpieczestwo, moe przecie nawali, kiedy najbardziej bdzie potrzebny.
Po co komu pomoc kogo, kto pomaga, chocia pomc NIE chce.
Prawdziwa pomoc to czynna pomoc, tzn. pomoc, ktra NIE zagraa Tobie, NIE rani Ci, NIE wywouje poczucia wykorzystania i niesprawiedliwoci dziejw.
Pomagaj z zaangaowaniem, uczciwoci i empati, ktre s
w Tobie, a NIE z zakamanym wyrazem twarzy, uciekajcym spojrzeniem, zoci wyraan za zamknitymi drzwiami, zoci, ktra
przekada si na samopoczucie Twoich bliskich.
Tak, zakamanym. Bo godzenie si na co, na co nie masz ochoty,
dla mnie rwnoznaczne jest z kamstwem okamywaniem innych.
Skd inni maj wiedzie, jakie s Twoje potrzeby, plany i oczekiwania.
Jeste jedyn osob, ktra moe powiedzie TAK, jeste jedyn
osob, ktra moe powiedzie NIE. Godzc si na co, na co nie masz
ochoty, wiadomie wprowadzasz innych w bd.
Pozwl innym decydowa o samych sobie, pozwl samodzielnie
reagowa, przesta zakada, e wiesz lepiej od innych, co jest dla nich
dobre. Czy tego chcesz, czy NIE, NIE masz wpywu na czyje uczucia.
Twoje NIE nikogo NIE urazi, dopki ten kto nie zgodzi si na to.
W tym rozdziale uyem NIE wicej ni 30 razy tylko od
Ciebie zaley, czy jestemy nadal kolegami.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Pamitaj, e jednorazowa odmowa nie moe zniszczy prawdziwej,

trwaej relacji, oznaczaoby to bowiem, e opiera si ona tylko na
Twojej pomocy i jako taka byaby przecie bezwartociowa.
Zaley mi na Twoim bezpieczestwie, zaley mi na tym, aby mia
si i ochot pomaga innym, dlatego pozwl, e opowiem Ci pewn
histori.
Histori, ktra, mam nadziej, pomoe Ci ostatecznie pogodzi
dwie z pozoru sprzeczne ze sob potrzeby trosk o swoje granice
i trosk o innych. Potrzeby, ktrych pogodzenie pozwoli Ci pozby
si tego najwikszego hamulca asertywnoci poczucia winy.
Nie dam ci odpisa, bo nigdy si tego nie nauczysz, ale z chci
ci to wytumacz zwyk mawia pewien mody student w obliczu
bagalnych prb swoich kolegw niekoniecznie przygotowanych
do zaj.
Broni w ten sposb siebie, broni wasnych wartoci, wykazywa
te trosk o innych. Prawdziw.
Zachowywa rwnowag. Rwnowag, ktra jest podstaw asertywnoci. Jeden z najwikszych autorytetw moralnych w historii
polskiego narodu, czowiek, ktry pomg zmieni oblicze ziemi
tej ziemi Karol Wojtya, papie Polak, Jan Pawe II.
Bdc studentem, nie wiedzia zapewne, e to asertywno, ale
wiedzia zapewne, e tak jak inni maj prawo prosi o pomoc, tak
on ma prawo proponowa pomoc.
Wiedzia, e pomoc jest procesem czynnym, ulego za kamstwem.

Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia relacji?

Czy wiesz, e Bugarzy, kiedy mwi nie, kiwaj gow na tak?
Jak gosi ludowa legenda, zwyczaj ten powsta w czasie panowania
Turkw w Bugarii, kiedy miejscowa ludno musiaa zmaga si
z problemem przymusowej islamizacji.

115

116

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Procedura islamizacji bya nad wyraz uproszczona.

Turecki onierz przykada n do garda Bogu ducha winnego
Bugara i pyta: Przejdziesz na islam?.
Ruch gowy na nie podcina gardo, wic Bugarzy zaczli
mwi nie kiwajc gow na tak.
Pisz o tym, poniewa ta bugarska legenda przypomina mi sposb,
w jaki cz ludzi odmawia innym wykonania niewygodnych rzeczy,
posikujc si strategi, ktr nazywam take strategi ciotki z omy
Wiesz, bardzo chtnie, ale nie mog, bo przyjechaa do mnie
ciotka z omy (podczas gdy ciotka suy jako zgrabna ciema).
Nie mog zosta po godzinach w pracy, bo mam ju umwion
wizyt u lekarza.
Wybacz, ale nie mog z tob rozmawia, bo wanie wychodz,
jestem umwiony.
Yyyyy, wiesz, nie bardzo mog... Yyyyy ten tego... Przychodzi
hydraulik....
Nie mog ci pomc, nie poycz ci pienidzy, bo sam nie mam
Wiesz, jak teraz jest.
To bardzo ciekawe zjawisko na pierwszy rzut oka skuteczne, bo
osoba, ktra Ci prosi, zazwyczaj odpuszcza sobie.
Na pierwszy rzut oka nie masz nawet problemu z odmawianiem.
Na pierwszy.
Poniewa, podobnie jak w przypadku bugarskich chopw, to Ty,
zyskujc, tracisz.
Ja wiem, e to bywa skuteczne, ja wiem, e zazwyczaj proszcy
odpuszcza sobie, ja wiem, e to ju nawyk, lecz jest w tym wszystkim
kilka maych ale.
Nie zrozum mnie le, nie chc pisa o moralno-etycznych aspektach kamstwa.
Nie znam bowiem osoby, ktra przynajmniej raz w yciu nie
skamaaby. Nie czuj si uprawniony do ocen moralnych.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Nie o to mi chodzi. Waniejsze s konsekwencje. Raz, e prawda

moe wyj na jaw. Dwa, e kamstwo to negatywne emocje dla Ciebie.
Nie dowiadczasz moe poczucia winy, odczuwasz za to przypieszone ttno, pustk w gowie, nie wiesz, co zrobi z oczami, Twj organizm jest pobudzony, czujesz, e zaczynasz mwi szybciej, by moe
nawet czujesz si gorszy, tumaczc si przed drugim czowiekiem.
To jednak nie wszystko.
Wane s take konsekwencje takiej odmowy w wietle uczenia
innych, jak chcemy by traktowani, w wietle nadrzdnej zasady asertywnoci podejmowania samodzielnych decyzji.
Nie mog to informacja o naszej podatnoci na zewntrzny
wpyw bardzo daleka od samodzielnej decyzji.
Nie mog to przecie wskazanie zewntrznego problemu, ktry
uniemoliwia spenienie proby.
Nie mog to take niewiadome zaproszenie do negocjacji.
Bardzo niebezpieczne. Poniewa kto moe zaproponowa Ci pomoc
w rozwizaniu zewntrznego problemu, a ta wywoa w Tobie zobowizanie np. do spenienia proby (no bo przecie kto chcia Ci
pomc).
Twoje bugarskie nie (czyli: nie mog, hydraulik, ciotka z omy,
sam nie mam pienidzy) to wreszcie przyzwolenie na dalsze proby
taka odmowa uczy bowiem innych, e nie ma sprawy.
Bugarzy, kiwajc na tak, moe zachowywali ycie, jednak przekazujc bdny komunikat, sprawiali wraenie, e robi to z niekaman ochot, przez co wikali si w bdne koo dalszych niewygodnych i bolesnych da.
W sumie trudno im si dziwi.
Mam jednak nadziej, e Twoje dzisiejsze dylematy maj mniejszy
kaliber.
Na szczcie Ty masz moliwo nauczy innych, jak chcesz by
traktowany, nie czujc przy tym zaenowania ani poczucia winy, a jednoczenie dbajc o trwao relacji.

117

118

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jeeli take do Ciebie przyjeda czasami ciotka z omy lub

czujesz n na gardle w obliczu krzywdzcych Ci prb, oto najprostsza procedura, dziki ktrej bdziesz w stanie budowa naprawd
satysfakcjonujce relacje, uczc innych, jak naley Ci traktowa, oraz
unikniesz tej dobrze Ci znanej zgagi, gdy godzisz si na co, na co
nie masz ochoty.
Nie

To pierwszy krok. Prosz, nie myl go z yyyyy, ten teges no nie

bardzo, bo moe to bywa skuteczne, ale brakuje tu Twojej samodzielnej decyzji.
Jeeli jest Ci przykro lub odmowa jest dla Ciebie trudna, powiedz,
co czujesz.
Powiedz: przykro mi, bo to nie usprawiedliwianie si ani tumaczenie, to sposb na autentyczno, Twoja ludzka twarz. Ma prawo
by Ci przykro.
Powiedz to zwaszcza wtedy, gdy chcesz pomc, ale po prostu nie
moesz. Asertywno to przecie pomoc czynna. To bardzo dalekie
od poczucia winy.
Obszar odmowy

Kolejnym krokiem jest precyzyjne wskazanie przez Ciebie obszaru

Twojej odmowy.
Pamitasz metod audiodeskrypcji z rozdziau 4.?
Warto posuy si ni po raz kolejny. Opisz wic obszar odmowy w sposb konkretny, widoczny, obiektywny i policzalny.
Im bardziej obszar odmowy bdzie precyzyjny, tym atwiej bdzie
go przyj Twojemu rozmwcy.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Przekae mu bowiem komunikat, e nie odrzucasz jego jako osoby,

nie chcesz jedynie zrealizowa jego proby, jego pomysu na pomoc.
Zwr uwag na ponisze przykady:

Nie zostan po godzinach w pracy zamiast: Nie dam sob

manipulowa.
Nie poycz ci pienidzy zamiast: Nie jestem kas
zapomogowo-poyczkow.
Nie popr twojego pomysu zamiast: Nie bd uczestniczy
w machlojkach.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad zamiast:
Nie udawajmy kochajcej si rodzinki.

Precyzyjne opisanie obszaru odmowy przyniesie Ci korzyci, nawet

gdy masz do czynienia z ewidentn manipulacj lub kolejn z rzdu
prob o pomoc, ktra zakada, e jak zwykle co zrobisz za kogo.
Pozwoli Ci bowiem ostudzi emocje, pozwoli Ci bowiem skupi si
na bezspornych faktach.
Teraniejszo jest bezdyskusyjna. Odwoanie do teraniejszej proby wzmocni skuteczno Twojej decyzji. Unikniesz bowiem pyta typu:
Dobra, dobra, powiedz mi, kiedy musiae co robi za mnie?.
Uzasadnienie

Kolejny krok Twojej odmowy to krtkie, prawdziwe uzasadnienie

Twojej decyzji.
Psychologowie spoeczni dowiedli, e obecno uzasadnienia
wzmacnia skuteczno komunikatu o blisko 30% (nawet wwczas,
gdy jest ono nielogiczne w synnym eksperymencie Elli Langer
studenci czekajcy w kolejce do ksero podobnie chtnie wpuszczali
bez kolejki osob, ktra prosia o przepuszczenie, mwic, e bardzo
si pieszy, jak i wtedy, gdy prob sw podpieraa uzasadnieniem
bo musz zrobi ksero).

119

120

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Wykorzystaj wic uzasadnienie, aby wzmocni swj przekaz.

Pamitaj jednak, e uzasadnienie nie jest argumentem, poniewa
odmowa to nie proba, odmowa nie jest przekonywaniem. Odmowa
jest decyzj (Postanowiem zamiast: Zrozum mnie, prosz).
Prawdziwe uzasadnienie jest wyrazem Twojej decyzyjnoci uczy
innych, e to Ty podejmujesz decyzje.
Prawdziwe uzasadnienie pozwoli Ci zachowa wewntrzny spokj.
Sawetne czuj si gorszy od innych jedno z najczstszych
ograniczajcych ludzi przekona wynika na og z nadmiernej potrzeby tumaczenia si lub posikowania si kamstwem.
Prosz, pamitaj take, e uzasadnienie nie jest konieczne. Pamitaj, e masz prawo nie zdradza motyww swoich decyzji, jeeli
nie masz na to ochoty.
Mimo wszystko zachcam Ci do tego. Uzasadnienie to wyraz szacunku wobec innych. Od dziecka lubimy przecie wiedzie dlaczego.
Uzasadnienie to motyw Twojej decyzji i jako taki moe by oglny
lub odwoywa si do Twoich uczu.
Pozwl, e wrcimy do naszych przykadw.

Nie zostan po godzinach w pracy, poniewa mam inne plany.

Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie lubi tego robi /
poniewa nie oddajesz ich w terminie.
Nie popr twojego pomysu, poniewa byoby to dla mnie
bardzo kopotliwe.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad, poniewa
mamy inne plany.

Mamy inne plany?

Ju sysz Twoje pytanie.
A co, jeeli kto spyta mnie: A jakie to plany?. Przecie zaraz
usysz o lekcewacym stosunku do pracy, o tym, e nie mona na
mnie liczy, bo nie chc spotka si z matk, ojcem, teciow czy
szwagrem.
Bardzo dobre pytanie. Pozwl, e powicimy mu zatem chwil.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Oczywicie usyszysz. Usyszysz, jeeli na nie odpowiesz.

Jeeli jednak wykonae wiczenia w rozdziale 4., wiesz ju, jak
sobie radzi.
Pamitaj, e nie musisz odpowiada na pytania, to wcale nie jest
nieuprzejme. Ty rwnie masz prawo oczekiwa uprzejmoci wobec
siebie i niezadawania Ci krpujcych Ci pyta. Take tutaj obowizuje zasada masz prawo zachowa milczenie, bo wszystko, co powiesz, moe zosta uyte przeciwko tobie.
Bardzo lubi okrelenie mam inne plany, wic pozwl, e odpowiem na kolejne pytanie: No dobrze, ale jak mi si po prostu nie
chce i nie mam nic w planach, chc po prostu posiedzie w domu,
w kapciach przed telewizorem, czy to nie bdzie kamstwo?.
Wedug mnie nie. Odpoczynek czy potrzeb prywatnoci postrzegam bowiem take jako czynno zaplanowan. W szkole, na uczelni,
w pracy spdzamy znaczn cz naszego ycia. Aby mie energi
do dziaania, musimy take wypoczywa, czyli zaplanowa, e nie
robimy nic, podj tak decyzj.
Jedna z uczestniczek mojego szkolenia zwyka odpowiada zapraszajcej j na obiad teciowej, e nie przyjedzie, bo ma dzie wewntrzny, mylc o kapciach, papilotach i telewizorze.
A Tobie co podpowiada Twoja kreatywno?
Podtrzymanie kontaktu czynna pomoc

To prawdopodobnie najwaniejszy krok asertywnej odmowy.

Pozwoli Ci on zrealizowa pozytywn intencj, ktra dotychczas moga krpowa Ci rce ch bycia pomocnym, ch bycia
w porzdku wobec innych, intencj, ktra nieraz sprawiaa, e godzie si na co, na co nie miae ochoty, bo tak byo lepiej.
Ten krok pomoe Ci czu si osob pomocn, uwolni Ci od
wyrzutw sumienia i poczucia winy, pomoe Ci okaza trosk wobec
innych, pomoe Ci zadba o trwao relacji.

121

122

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Trzy pierwsze kroki byy bowiem trosk o Ciebie. Trosk o wasne

bezpieczestwo.
Dopiero teraz moesz pomaga aktywnie, dopiero teraz moesz
pomaga skutecznie.
Czas wic na aktywn pomoc.
Pomoc wynikajc z Twojej potrzeby, Twojego zaangaowania,
a nie zobowizania czy lku przed win.
Jak wic to zrobi? Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia
relacji?
Pamitaj po prostu, e tak jak inni maj prawo prosi, Ty masz
prawo proponowa.
Co to oznacza?
O ile prawidowo wykonae trzy pierwsze kroki, z pewnoci zauwaye, e gwnym przesaniem asertywnej odmowy nie jest odrzucenie rozmwcy, tylko niewyraenie zgody na realizacj jego pomysu
na pomoc z Twojej strony.
O ile wic zaley Ci na relacji, zaproponuj po prostu wasny pomys
realizacji oczekiwanej od Ciebie pomocy.
Powrmy wic do naszych przykadw.

Nie zostan po godzinach w pracy, poniewa mam inne

plany, ale mog wykona zadania, o ktre mnie prosisz,
np. w poniedziaek, jestem wtedy mniej obciony.
Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie lubi tego robi /
poniewa nie oddajesz ich w terminie, ale by moe jestem
w stanie ci pomc w inny sposb.
Nie popr twojego pomysu, poniewa byoby to dla mnie bardzo
kopotliwe, ale jeeli zgodziby si wprowadzi zaproponowane
przeze mnie poprawki, to moesz na mnie liczy.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad, poniewa mamy
inne plany, zdzwomy si w przyszym tygodniu i pomylimy,
co moemy razem zrobi.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Zwr uwag na ostatni przykad.

Podtrzymanie kontaktu nie musi oznacza wcale zobowizania do
jakiegokolwiek dziaania, wystarczy zapewnienie o chci podtrzymywania relacji. To bardzo wiele. Oznacza to przecie, e inni s dla Ciebie wani. Tobie pozostawia za furtk.
wiczenie Asertywna odmowa

Zamie ponisze przykady odmowy nieasertywnej na odmow asertywn. Pamitaj o precyzyjnym okreleniu obszaru odmowy, krtkim
i prawdziwym uzasadnieniu oraz zaoferowaniu aktywnej pomocy.
Sytuacja

Odmowa
nieasertywna

Znajomy prosi Ci o poyczenie

300 z. Ty jednak nie masz
w zwyczaju poycza pienidzy.

Bardzo chtnie,
ale sam nie
mam.

Szef w pracy prosi Ci o wykonanie

Mam strasznie
dodatkowego zadania niewchodzcego duo pracy,
w zakres Twoich obowizkw.
moe poprosisz
kogo innego.
Znajomy chce skorzysta z Twojej
pomocy zwizanej z wykonywanym
przez Ciebie zawodem (naprawy
komputera, wypenienia PIT-u,
napisania CV). Ty jednak jeste
po prostu zmczony.

Sam nie jestem

w tym za dobry.

Kolega z pracy prosi Ci o pomoc

w wykonaniu jego pracy (np. raportu
kwartalnego), poniewa bardzo
sobie ceni Twoje spostrzeenia.
W praktyce wiesz dobrze, i bdziesz
musia wykona raport jak zwykle
za niego.

Mam strasznie
duo pracy,
poza tym nie
jestem w tym
dobry. Sam
popeniam
bdy.

Dzwoni do Ciebie znajomy i informuje

Ci, e bdzie u Ciebie za 15 minut.
Ty nie masz ochoty na niczyj wizyt.

No przykro mi,
ale wanie
wychodz.

Odmowa
asertywna

123

124

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jak radzi sobie z nachalnymi ludmi?

W trakcie mojego pierwszego treningu asertywnoci braem udzia
w scence, w ktrej moim zadaniem byo odmwi koledze poyczenia
pienidzy.
Bya to sytuacja nad wyraz prawdziwa, poniewa w tamtym okresie miaem z tym duy problem i nie brakowao mi kolegw, ktrzy
traktowali mnie jak kas zapomogowo-poyczkow z bardzo atrakcyjnym oprocentowaniem 0% w skali wiecznoci.
Pocztek by atwy: Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie oddajesz mi w terminie.
Za chwil czekao mnie jednak prawdziwe wyzwanie.
Ja wiem, ale tym razem to wyjtkowa sytuacja, tylko na ciebie mog
liczy, nie poradz sobie, jak mi nie pomoesz, ej, no nie bd taki,
przysigam, tym razem oddam w terminie, a tak w ogle to ostatni raz,
koledze nie pomoesz?
Byem konsekwentny, usilnie staraem si znale kontrargumenty,
jednak szybko zauwayem, e kade moje sowo potguje nachalno
argumentw mojego kolegi, a ja zaczynam si gubi.
Nie wiedziaem, dlaczego tak si dzieje, nie wiedziaem take, e
popeniam bd.
Powiedzmy to sobie szczerze. Opisana wyej procedura asertywnej
odmowy nie zawsze bdzie skuteczna. Nie zawsze spotkasz ludzi,
ktrzy zrozumiej Ci za pierwszym razem.
Spotkasz zapewne ludzi, ktrzy bd Ci za wszelk cen prbowali przekona, czasami bd nawet bardzo nachalni, posikujc si
mniej lub bardziej emocjonalnymi chwytami.
Warto wic, by w podobnych sytuacjach wiedzia, jak sobie radzi.
Narzdziem, ktre pozwoli Ci radzi sobie z podobnymi sytuacjami,
jest powszechnie znana technika zdartej pyty, ktr wwczas zaproponowa mi trener prowadzcy szkolenie.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Technika zdartej pyty polega na kilkakrotnym powtrzeniu odmowy, jednak w zastosowaniu tej metody czai si kilka niebezpieczestw. Dlatego pozwl, e przyjrzymy jej si znacznie szerzej.
Z dowiadczenia wiem, e wiele osb w obliczu nachalnych prb
zaczyna si irytowa, za kadym kolejnym razem starajc si intensywniej zaznaczy swoje stanowisko, tracc przy tym nerwy, dajc si
ponie emocjom lub dla witego spokoju po prostu przystaje na
co, na co nie ma ochoty.
Powd emocjonalnej reakcji (Guchy jeste czy co?), powd
zniecierpliwienia (Ile razy mam mwi NIE?) przy wielokrotnym
powtarzaniu odmowy jest jednak prosty.
Wynika z bdu, jaki ja take popeniem.
Bd ten polega na oczekiwaniu zakoczenia trudnej dla nas sytuacji przez kogo innego, wynika z oczekiwania podjcia decyzji za nas,
wynika bowiem z oczekiwania zrozumienia nas.
Odmowa by moe skutkuje, pozostaje jednak niesmak, by moe
pada kilka sw za duo.
Aby wic zapewni Ci maksymalny komfort uytkowania techniki
zdartej pyty, aby zapewni Ci komfort w obliczu nachalnych prb,
pozwl, e przyjrzymy si istocie tej metody, odwoujc si do jej metaforycznego zakresu, tzn. tego, jak dziaa zdarta pyta.
Najwygodniej bdzie zilustrowa mechanizm zdartej pyty za pomoc muzyki.
Nigdy nie pamitam hitw lata, posu si wic przykadem
utworu, o ktrym byo gono take przez skrajnie szokujc krtkowzroczno specw od marketingu pewnej firmy, ktra wypucia
na rynek cmentarne znicze z pozytywk: Wsta, powiedz: nie jestem sam.
Adapter odtwarzajcy zdart pyt za kadym razem odtwarza identyczny dwik.
Nie powie spie mioci, nie powie spie mioci, nie powie spie
mioci brzmi wic za kadym razem identycznie, dwiki nie s

125

126

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

goniejsze ani cichsze, dusze ani krtsze, a my dziki temu mamy

szans usysze przesanie Michaa Winiewskiego raz jeszcze.
Dlaczego o tym pisz?
Pisz o tym, poniewa istot skutecznoci techniki zdartej pyty,
a zarazem jej najczciej ignorowanym elementem, s jej waciwoci
dwikowe.
Odmowa w obliczu natarczywej proby powinna wic za kadym
razem brzmie identycznie: winna by wypowiedziana identycznym
tonem i z identyczn tonacj. Powinna te zawiera pauzy.
Twj ton, Twoja intonacja oraz pauzy s niczym innym jak wyrazem Twojej decyzji, nie musisz przecie nikogo przekonywa, nikt nie
musi niczego rozumie ani na nic wyraa zgody. Nie musisz si
take irytowa, poniewa Ty tylko przekazujesz informacj o podjtej
ju decyzji.
Powtrzenie pozwala Ci opanowa emocje, a drugiej stronie pozwala zrozumie, e decyzja jest nieodwoalna. To niewtpliwa korzy
dla Ciebie. Dbasz w ten sposb o swj spokj.
Zapytasz zapewne, ile razy powiniene powtrzy swoj odmow.
Ilo zaley od Ciebie, moesz powtrzy j 2 4 razy, jednak
znacznie waniejsza od iloci jest wiadomo, e to do Ciebie naley
ostatnie sowo.
2 4 razy pozwol Twojemu rozmwcy usysze Twj przekaz,
jeeli wczeniej go nie zrozumia.
Jeeli jednak nie rozumie go dalej, to problem nie naley ju do
Ciebie.
Zrobie wszystko, co moge. Jeeli to nie skutkuje, zmie temat,
zakocz niewygodn dla Ciebie rozmow albo wyra swoje emocje
w obliczu nachalnych prb.
Podejmij decyzj, a zyskasz spokj.
Moe zyskasz miano spa mioci szczliwie jednak nikt nie
wie, co to waciwie znaczy.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro

Koczc rozwaania na temat asertywnej odmowy, warto zwrci
uwag take na sposb radzenia sobie z wyjtkowo nachalnymi ludmi,
z tzw. zawodowymi proszcymi kolegami w pracy po 63 razy
dziennie proszcymi Ci o zszywacz, dziurkacz, kartk, dugopis,
samozwaczymi parkingowymi obiecujcymi przypilnowa Twojego
samochodu, zbierajcymi na lekarstwa lub szklank chleba, ktrych
moesz spotka np. na dworcach kolejowych w caej Polsce, osobami
myjcymi szyby na skrzyowaniach. Wszystkimi ludmi, ktrzy nie
rozumiej zwykego NIE i ktrzy, spotykajc si z Twoj decyzj, zaczynaj Ci atakowa.
Musz Ci jednak ostrzec. Metoda, ktr chc Ci zaproponowa,
jest jak prawdziwy kebab naprawd ostra, a na dodatek w cienkim
ciecie, nie zawiera bowiem nic, co mogoby zneutralizowa jej smak.
Proponuj Ci j jako sposb radzenia sobie w sytuacjach krytycznych, gdy wszystkie inne metody zadbania o swoje terytorium oka
si nieskuteczne lub po prostu nie bdziesz widzia sensu ani potrzeby
ich wykorzystania.
Pamitaj jednak, e jej zastosowanie zawsze piecze. Uywaj jej wic
w ostatecznoci jako samoobrony.
Pamitaj o tym, by serwowa j tylko wobec osb, z ktrymi nie zamierzasz tworzy relacji, a ktrych natarczywo prb godzi w Ciebie,
kci si z Twoimi wartociami, uderza w Twoje poczucie przyzwoitoci.
Pamitaj take, e ocena potrzeby jej wykorzystania zaley tylko
od Ciebie.
Ju za chwil podam Ci przepis. Jednak pozwl, e najpierw dam
Ci pewien przykad.
Nie wiem jak Ty, ale ja mam tak zasad, e nie pomagam finansowo ludziom zbierajcym na ulicy. Jestem przekonany, e w ten sposb potguj ich wyuczon bezradno. Zazwyczaj mwi NIE. I to
wystarcza.

127

128

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jednak czasami musz posuy si asertywn odmow w cienkim

ciecie na ostro, poniewa zachowanie mojego rozmwcy wywouje
we mnie nie tylko zdziwienie, ale take sprzeciw.
Wracaem kiedy z rannych zakupw, gdy chwiejnym krokiem
podszed do mnie znany z widzenia w obrbie sklepu miejscowy
ssiad.
Kierowniku, ssiedzie, jest taka proba, na lekarstwo mi brakuje,
kierownik dorzuci do wina, w pitek dostaj rent, oddam. Nie wiem,
co mnie przekonao, bo na alkohol nie daj by moe szczero, by
moe zapewnienie zwrotu zgodziem si. Miaem pod rk 2 z,
wic wspomogem zakup lekarstwa, w duchu liczc si z tym, e
zwrotu nie bdzie.
Po tygodniu, kiedy znw wracaem z zakupw, pod tym samym
sklepem podszed do mnie ssiad.
Kierowniku, ssiedzie, ja kierownikowi jestem winny 2 z.
Wyobra sobie moje zdziwienie. Piknie. Peen szacunek. Miaem
zajte rce, nie chciao mi si siga do portfela, a i gest mnie uj,
powiedziaem wic: Na zdrowie, ssiedzie, na wieczne nieoddanie, majc nadziej na odwzajemnienie szacunku.
Usyszaem jednak: Kierowniku, to poycz jeszcze 2 razem
bdzie 4.
Przy caym moim uwielbieniu asertywnoci nie wyobraam sobie
mojej odpowiedzi w stylu: Nie, nie dam panu 2 z, poniewa ju
w zeszym tygodniu poyczy pan ode mnie 2 z, a tak na marginesie
jestem przeciw prowadzeniu dziaalnoci gospodarczej bez odprowadzania nalenych podatkw, a w ten sposb postrzegam paskie
dziaania w obrbie sklepu, ale jeeli askawy pan sobie yczy, by
moe mog panu pomc w inny sposb. Oferuj pomoc przy rejestracji dziaalnoci gospodarczej.
W ruch posza asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro.
Strategia jest bardzo prosta. Prosta jak kebab. Zawiera dwa
skadniki.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Oto przepis dla Ciebie.

Skadnik 1. Nie to raptem ciasto, krtka, szybka decyzja.
Wyrazistoci strategii nadaje skadnik drugi sos. Bardzo ostry.
Skadnik 2. I pomyl dlaczego nie.
Zwr uwag na istot drugiego skadnika, ktry stanowi przeniesienie odpowiedzialnoci za Twoj odmow na drug stron.
Technik t znam z ksiki Strategia ostra jak pepperoni Jensa
Weidnera (Onepress, 2007) i poradziem wykorzysta t metod
jednej mojej znajomej, ktra miaa w pracy problem z notorycznie
proszcym o drobne rzeczy koleg zszywacz, dziurkacz, pinezki,
kartki, post-itki itp. stanowiy dla niego bowiem sens ycia.
Niby nic, ale ile razy dziennie mona sysze: Kasiu, czy moesz mi
poda zszywacz, Kasiu to, Kasiu tamto.
Dotychczasowe podawanie, dotychczasowa ulego ustpiy miejsca: Nie, i pomyl dlaczego nie. Ale to by dopiero pocztek.
Z relacji Kaki wiem, e znajomy nie tylko odpuci, ale przez kilka
chwil gowi si, dlaczego tak si stao.
Nie podaa mi zszywacza, bo wczoraj, kiedy szedem na obiad,
nie zaproponowaem ci wsplnego wyjcia? brzmiao pytanie.
Nie padaa odpowied.
A moe dlatego, e w zeszym tygodniu skrytykowaem twj
pomys?. Nie brzmiaa odpowied, a z kad kolejn problem coraz mniej nalea do Kaki. Dobre, prawda?
Na zakoczenie mam do Ciebie prob.
Nie stosuj tej metody wobec swoich bliskich, wobec osb, na
ktrych Ci zaley, nie stosuj jej wobec swojego szefa
Nie powiem Ci dlaczego.
Powiem Ci NIE, i pomyl dlaczego NIE.

129

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Rozdzia 3. Pewno siebie, czyli jak zyska zdrowy

szacunek do siebie i innych? .................... 57
Jak zyska pewno siebie? ............................................................... 59
Co Ci da wiadomo wasnych zalet? .............................................. 64
Jak z yczliwoci wobec siebie postrzega wasne wady? ................ 68
O wstydzie, kompleksach i o tym, czy wada moe by zalet,
czyli nie jeste naiwny, jeste ...................................................... 73
Rozdzia 4. Jak wyraa uczucia
i zapobiega konfliktom? ......................... 81
O czym warto pamita,
by Twoje emocje pracoway na Twoj korzy? ............................. 81
Jak nauczy innych, jak maj Ci traktowa? ................................... 88
Czuj ........................................................................................... 88
Kiedy Ty ...................................................................................... 91
Oczekuj ..................................................................................... 94
Jeeli tego nie zrobisz, bd zmuszony ................................. 102
Dziaanie ................................................................................... 104
Komunikat JA procedura rozszerzona ................................. 104
Kiedy nie warto by asertywnym, czyli zanim powiesz ............... 105
Lista kontrolna asertywnoci ........................................................... 109
Rozdzia 5. Jak odmawia bez poczucia winy? ............111
Poznaj kogo, kto potrzebuje Twojej pomocy ................................ 111
Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia relacji? ....................... 115
Nie ............................................................................................. 118
Obszar odmowy ........................................................................ 118
Uzasadnienie ............................................................................. 119
Podtrzymanie kontaktu czynna pomoc ................................ 121
Jak radzi sobie z nachalnymi ludmi? ........................................... 124
Asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro .............................. 127
Rozdzia 6. Jak radzi sobie z opiniami innych? ..........131
Jak radzi sobie z krytyk? .............................................................. 133
Ocena formalna ......................................................................... 134
Ocena merytoryczna i decyzja ................................................... 136

Spis treci

Jak nie da si wcign do gry? ..................................................... 139

Wyraenie emocji ...................................................................... 142
Powtrzenie zdania rozmwcy .................................................. 142
Proba o uzasadnienie ............................................................... 143
Jako czowiek uczciwy na pewno mnie zrozumiesz ............... 144
Niezbdnik na imprezach rodzinnych,
czyli jak radzi sobie z dobrymi radami? ...................................... 147
Rozdzia 7. Jak wyraa uczucia pozytywne
i przyjmowa komplementy? ...................151
Dlaczego warto wyraa uczucia pozytywne? ................................. 151
Jak budowa lepsze relacje,
jak wyraa uczucia i emocje pozytywne? .................................... 153
Jak przyjmowa komplementy, nie doszukujc si drugiego dna? .... 157
Rozdzia 8. Jak zadba o swoje prawa
z szacunkiem do siebie i innych? ..............163
Poznaj swoje prawa ......................................................................... 163
Upomnij si o swoje, czyli jak respektowa swoje prawa? .............. 166
Rozpoznanie .............................................................................. 168
Przygotowanie ........................................................................... 168
Dziaanie ................................................................................... 170
Masz prawo prosi .......................................................................... 171
Asertywna proba ...................................................................... 173
Teraz Twoja kolej ................................................179
Dodatek A FAQ ..................................................181
Czy uda mi si zmieni? .................................................................. 181
Kiedy nastpi zmiana? .................................................................... 184
Czy asertywno nie sprawi, e przestan by sob? ...................... 185
Czy moje otoczenie nie odsunie si ode mnie? .............................. 187
Jak by asertywnym wobec bliskich? ............................................... 188
Jak odmawia dzieciom? ................................................................. 191
Przeprasza czy nie przeprasza? .................................................... 193
Gdzie mog si tego nauczy? ........................................................ 194

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Asertywno i rozwj osobisty, czyli jak zyska harmoni

w yciu prywatnym i zawodowym oraz zdrowy szacunek
do siebie i innych? .................................................................. 195
Co robi, gdy asertywno nie zadziaa? ......................................... 196
Nie podje dziaania, ale chcesz wiedzie,
co robi, gdy Ci nie wyjdzie .................................................... 196
Podje dziaanie, nie wyszo, bo ja tak robi,
tylko troch inaczej ............................................................... 197
Podje dziaanie (wzorowo), nie masz rezultatw .................. 199
Dodatek B Asertywno w pracy .............................203
Asertywny pracownik ...................................................................... 206
Z kim jedziesz na imprez firmow? ......................................... 206
Jak poprosi o podwyk? ......................................................... 209
Asertywny szef ................................................................................. 214
Asertywne informacje zwrotne, czyli jak wyzwala inicjatyw,
mie wicej czasu i budowa autorytet szefa? ........................ 214
Asertywno w sprzeday i w obsudze klienta ............................... 220
Jak radzi sobie z wulgarnym i agresywnym klientem? ............. 222
Jak odmawia klientom? ........................................................... 227

Rozdzia 5.
JAK ODMAWIA BEZ POCZUCIA WINY?

Poznaj kogo, kto potrzebuje Twojej pomocy

wity spokj, niepewno, tak naturalna potrzeba bycia w porzdku,
a moe lk przed poczuciem winy nakazay Peterowi zgodzi si na
spenienie proby siedzcego obok kolegi.
NIE mam siy si z tob spiera, rb, jak chcesz odpar
w kocu, ulegajc kolejnym argumentom.
Mg poczu ulg, to w kocu nic wielkiego. NIE warto spiera
si o tak bahe rzeczy, waciwie nic mnie to NIE kosztuje, szkoda
ycia, by udowadnia sobie, kto ma racj pomyla zapewne.
OK odpar Peter. NIE wiedzia przecie, e jego ycie trwa
bdzie jeszcze tylko 4 minuty.
NIE wiedzia przecie, e ta nic NIEznaczca zgoda kosztowa
bdzie ycie 109 osb 100 pasaerw i 9 czonkw zaogi samolotu
DC-8, odbywajcego rejs 621 z Montrealu do Los Angeles, ktrego
Peter Hamilton by kapitanem.
Air Canada 621 na skutek zbyt wczesnego uruchomienia spojlerw
run na ziemi.
15 lipca 1970 roku o 8:06 ta nic NIEznaczca zgoda, chwila witego spokoju, krtkotrwaa korzy z zastosowania reguy mdry
gupiemu ustpuje, odebraa ycie 109 osobom, odebraa spokj rodzinom ofiar.
Dlaczego o tym pisz?

112

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Pisz o tym, poniewa chc, abymy przyjrzeli si czemu, co najczciej bywa kojarzone z asertywnoci umiejtnoci odmawiania.
Umiejtnoci, ktra by moe tamtego ranka 15 lipca 1970 roku moga uratowa ycie 109 osobom.
Nie chc jednak, bymy uprawiali teraz gdybologi.
Odmy wic t tragiczn histori na chwil na bok.
Zastanwmy si przez moment nad czym innym.
NIE mwmy przez chwil o konsekwencjach godzenia si na co,
na co NIE masz ochoty, o obwinianiu siebie, o Twoich nerwach
i utraconym czasie.
NIE mwmy o tym, e nic NIEznaczce 15 minut dziennie, jakie
powicasz na rzeczy, ktre NIE nale do Ciebie, w cigu roku
urasta do 8 dni pracy, a w cigu 40 lat stau przez blisko rok wykonujesz prac, za ktr nikt Ci NIE paci.
NIE mwmy o tym, jak si czujesz, godzc si na co, co kci
si z Tob.
NIE mwmy wreszcie o tym, jak mwi NIE, bo Ty doskonale
potrafisz to robi. Posiade t umiejtno w pierwszym roku swojego
ycia.
NIE mwmy o tym, bo NIE chc o tym mwi. Chc zaproponowa Ci co zgoa innego.
Chc bowiem, abymy porozmawiali o tym, jak pomaga.
Tak! Pomaga, poniewa wiem, jak wane jest dla Ciebie bycie
w porzdku, jak wane s dla Ciebie relacje midzyludzkie, jak wane
jest dla Ciebie czyste sumienie, jak wani s dla Ciebie inni ludzie,
jak wany jest wity spokj.
Wiem take, e za nic w wiecie NIE chciaby tego straci.
NIE bd Ci wic prosi, aby dzisiaj chocia sprbowa powiedzie NIE, bo NIE chc po raz kolejny przymusza Ci do czego,
co jest sprzeczne z Tob.
Poprosz Ci wic o pomoc.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Prosz Ci o pomoc, prosz o bycie w porzdku, o koleestwo, trosk, empati i kreatywno.

Jest bowiem kto potrzebujcy, kto, komu trzeba pomc, trzeba,
bo inaczej zagubi si, straci kontrol nad wasnym yciem, zacznie
obwinia siebie i ten kto bardzo potrzebuje Twojej pomocy.
Mam nadziej, e take tym razem NIE odmwisz i zechcesz
pomc jeszcze tej jednej i jedynej osobie zechcesz pomc sobie!
Tak, pomc sobie, bo wanie w ten sposb postrzegam asertywno.
Ale NIE tylko sobie, poniewa w ten sposb pomoesz te innym.
Bdziemy jednak mwi o tym, jak pomaga w sposb uczciwy
i NIEwymuszony. Pomaga z zaangaowaniem i chci, bo co to za
pomoc, kiedy jest wymuszona, co to za zaangaowanie, kiedy czujesz, e si zmuszasz, co to za uczciwo, kiedy opiera si na niedopowiedzeniach
Bdziemy mwi wic o aktywnej, prawdziwej pomocy pomocy penej oddania, zaangaowania i odpowiedzialnoci. Pomocy,
ktra pozwala innym decydowa o sobie, pomocy, ktra daleka jest
od kamstwa i faszywych przekona.
Pozwl wic, e przyjrzymy si pewnym zasadom, ktre pozwol
Ci nie wanie tak pomoc, jak chcesz nie i jakiej oczekuj od
Ciebie inni.
Ratownicy medyczni przedstawiciele jednego z najbardziej
powaanych i szanowanych zawodw na wiecie posikuj si
w swojej pracy pewn zasad, ktra wspiera rzetelne i skuteczne niesienie pomocy innym.
Mianowicie ratownik medyczny, zanim przystpi do udzielenia
pomocy, jest zobowizany do tego, by zadba o jedn rzecz wasne
bezpieczestwo.
Po co komu ratownik, ktrego podczas akcji spotyka niebezpieczestwo, razi prd, ogarnia poar albo ktry zostaje napadnity przez
przeywajc szok ofiar wypadku.

113

114

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

W imi tej zasady ratownik ma prawo odstpi od udzielenia pomocy, jeeli takowa bezporednio zagraa jego bezpieczestwu.
Chc Ci zaproponowa, aby Twoja przygoda z asertywnoci
oparta bya wanie na tej zasadzie pom sobie, zanim pomoesz
innym, pamitajc, e masz prawo odmwi, jeeli spenienie proby
godzi w Ciebie.
Zadbaj o wasny komfort, wasne bezpieczestwo, bo dopiero wtedy
moesz prawdziwie pomc innym.
Po co komu pomoc kogo, kto NIE zadba o wasne bezpieczestwo, moe przecie nawali, kiedy najbardziej bdzie potrzebny.
Po co komu pomoc kogo, kto pomaga, chocia pomc NIE chce.
Prawdziwa pomoc to czynna pomoc, tzn. pomoc, ktra NIE zagraa Tobie, NIE rani Ci, NIE wywouje poczucia wykorzystania i niesprawiedliwoci dziejw.
Pomagaj z zaangaowaniem, uczciwoci i empati, ktre s
w Tobie, a NIE z zakamanym wyrazem twarzy, uciekajcym spojrzeniem, zoci wyraan za zamknitymi drzwiami, zoci, ktra
przekada si na samopoczucie Twoich bliskich.
Tak, zakamanym. Bo godzenie si na co, na co nie masz ochoty,
dla mnie rwnoznaczne jest z kamstwem okamywaniem innych.
Skd inni maj wiedzie, jakie s Twoje potrzeby, plany i oczekiwania.
Jeste jedyn osob, ktra moe powiedzie TAK, jeste jedyn
osob, ktra moe powiedzie NIE. Godzc si na co, na co nie masz
ochoty, wiadomie wprowadzasz innych w bd.
Pozwl innym decydowa o samych sobie, pozwl samodzielnie
reagowa, przesta zakada, e wiesz lepiej od innych, co jest dla nich
dobre. Czy tego chcesz, czy NIE, NIE masz wpywu na czyje uczucia.
Twoje NIE nikogo NIE urazi, dopki ten kto nie zgodzi si na to.
W tym rozdziale uyem NIE wicej ni 30 razy tylko od
Ciebie zaley, czy jestemy nadal kolegami.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Pamitaj, e jednorazowa odmowa nie moe zniszczy prawdziwej,

trwaej relacji, oznaczaoby to bowiem, e opiera si ona tylko na
Twojej pomocy i jako taka byaby przecie bezwartociowa.
Zaley mi na Twoim bezpieczestwie, zaley mi na tym, aby mia
si i ochot pomaga innym, dlatego pozwl, e opowiem Ci pewn
histori.
Histori, ktra, mam nadziej, pomoe Ci ostatecznie pogodzi
dwie z pozoru sprzeczne ze sob potrzeby trosk o swoje granice
i trosk o innych. Potrzeby, ktrych pogodzenie pozwoli Ci pozby
si tego najwikszego hamulca asertywnoci poczucia winy.
Nie dam ci odpisa, bo nigdy si tego nie nauczysz, ale z chci
ci to wytumacz zwyk mawia pewien mody student w obliczu
bagalnych prb swoich kolegw niekoniecznie przygotowanych
do zaj.
Broni w ten sposb siebie, broni wasnych wartoci, wykazywa
te trosk o innych. Prawdziw.
Zachowywa rwnowag. Rwnowag, ktra jest podstaw asertywnoci. Jeden z najwikszych autorytetw moralnych w historii
polskiego narodu, czowiek, ktry pomg zmieni oblicze ziemi
tej ziemi Karol Wojtya, papie Polak, Jan Pawe II.
Bdc studentem, nie wiedzia zapewne, e to asertywno, ale
wiedzia zapewne, e tak jak inni maj prawo prosi o pomoc, tak
on ma prawo proponowa pomoc.
Wiedzia, e pomoc jest procesem czynnym, ulego za kamstwem.

Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia relacji?

Czy wiesz, e Bugarzy, kiedy mwi nie, kiwaj gow na tak?
Jak gosi ludowa legenda, zwyczaj ten powsta w czasie panowania
Turkw w Bugarii, kiedy miejscowa ludno musiaa zmaga si
z problemem przymusowej islamizacji.

115

116

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Procedura islamizacji bya nad wyraz uproszczona.

Turecki onierz przykada n do garda Bogu ducha winnego
Bugara i pyta: Przejdziesz na islam?.
Ruch gowy na nie podcina gardo, wic Bugarzy zaczli
mwi nie kiwajc gow na tak.
Pisz o tym, poniewa ta bugarska legenda przypomina mi sposb,
w jaki cz ludzi odmawia innym wykonania niewygodnych rzeczy,
posikujc si strategi, ktr nazywam take strategi ciotki z omy
Wiesz, bardzo chtnie, ale nie mog, bo przyjechaa do mnie
ciotka z omy (podczas gdy ciotka suy jako zgrabna ciema).
Nie mog zosta po godzinach w pracy, bo mam ju umwion
wizyt u lekarza.
Wybacz, ale nie mog z tob rozmawia, bo wanie wychodz,
jestem umwiony.
Yyyyy, wiesz, nie bardzo mog... Yyyyy ten tego... Przychodzi
hydraulik....
Nie mog ci pomc, nie poycz ci pienidzy, bo sam nie mam
Wiesz, jak teraz jest.
To bardzo ciekawe zjawisko na pierwszy rzut oka skuteczne, bo
osoba, ktra Ci prosi, zazwyczaj odpuszcza sobie.
Na pierwszy rzut oka nie masz nawet problemu z odmawianiem.
Na pierwszy.
Poniewa, podobnie jak w przypadku bugarskich chopw, to Ty,
zyskujc, tracisz.
Ja wiem, e to bywa skuteczne, ja wiem, e zazwyczaj proszcy
odpuszcza sobie, ja wiem, e to ju nawyk, lecz jest w tym wszystkim
kilka maych ale.
Nie zrozum mnie le, nie chc pisa o moralno-etycznych aspektach kamstwa.
Nie znam bowiem osoby, ktra przynajmniej raz w yciu nie
skamaaby. Nie czuj si uprawniony do ocen moralnych.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Nie o to mi chodzi. Waniejsze s konsekwencje. Raz, e prawda

moe wyj na jaw. Dwa, e kamstwo to negatywne emocje dla Ciebie.
Nie dowiadczasz moe poczucia winy, odczuwasz za to przypieszone ttno, pustk w gowie, nie wiesz, co zrobi z oczami, Twj organizm jest pobudzony, czujesz, e zaczynasz mwi szybciej, by moe
nawet czujesz si gorszy, tumaczc si przed drugim czowiekiem.
To jednak nie wszystko.
Wane s take konsekwencje takiej odmowy w wietle uczenia
innych, jak chcemy by traktowani, w wietle nadrzdnej zasady asertywnoci podejmowania samodzielnych decyzji.
Nie mog to informacja o naszej podatnoci na zewntrzny
wpyw bardzo daleka od samodzielnej decyzji.
Nie mog to przecie wskazanie zewntrznego problemu, ktry
uniemoliwia spenienie proby.
Nie mog to take niewiadome zaproszenie do negocjacji.
Bardzo niebezpieczne. Poniewa kto moe zaproponowa Ci pomoc
w rozwizaniu zewntrznego problemu, a ta wywoa w Tobie zobowizanie np. do spenienia proby (no bo przecie kto chcia Ci
pomc).
Twoje bugarskie nie (czyli: nie mog, hydraulik, ciotka z omy,
sam nie mam pienidzy) to wreszcie przyzwolenie na dalsze proby
taka odmowa uczy bowiem innych, e nie ma sprawy.
Bugarzy, kiwajc na tak, moe zachowywali ycie, jednak przekazujc bdny komunikat, sprawiali wraenie, e robi to z niekaman ochot, przez co wikali si w bdne koo dalszych niewygodnych i bolesnych da.
W sumie trudno im si dziwi.
Mam jednak nadziej, e Twoje dzisiejsze dylematy maj mniejszy
kaliber.
Na szczcie Ty masz moliwo nauczy innych, jak chcesz by
traktowany, nie czujc przy tym zaenowania ani poczucia winy, a jednoczenie dbajc o trwao relacji.

117

118

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jeeli take do Ciebie przyjeda czasami ciotka z omy lub

czujesz n na gardle w obliczu krzywdzcych Ci prb, oto najprostsza procedura, dziki ktrej bdziesz w stanie budowa naprawd
satysfakcjonujce relacje, uczc innych, jak naley Ci traktowa, oraz
unikniesz tej dobrze Ci znanej zgagi, gdy godzisz si na co, na co
nie masz ochoty.
Nie

To pierwszy krok. Prosz, nie myl go z yyyyy, ten teges no nie

bardzo, bo moe to bywa skuteczne, ale brakuje tu Twojej samodzielnej decyzji.
Jeeli jest Ci przykro lub odmowa jest dla Ciebie trudna, powiedz,
co czujesz.
Powiedz: przykro mi, bo to nie usprawiedliwianie si ani tumaczenie, to sposb na autentyczno, Twoja ludzka twarz. Ma prawo
by Ci przykro.
Powiedz to zwaszcza wtedy, gdy chcesz pomc, ale po prostu nie
moesz. Asertywno to przecie pomoc czynna. To bardzo dalekie
od poczucia winy.
Obszar odmowy

Kolejnym krokiem jest precyzyjne wskazanie przez Ciebie obszaru

Twojej odmowy.
Pamitasz metod audiodeskrypcji z rozdziau 4.?
Warto posuy si ni po raz kolejny. Opisz wic obszar odmowy w sposb konkretny, widoczny, obiektywny i policzalny.
Im bardziej obszar odmowy bdzie precyzyjny, tym atwiej bdzie
go przyj Twojemu rozmwcy.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Przekae mu bowiem komunikat, e nie odrzucasz jego jako osoby,

nie chcesz jedynie zrealizowa jego proby, jego pomysu na pomoc.
Zwr uwag na ponisze przykady:

Nie zostan po godzinach w pracy zamiast: Nie dam sob

manipulowa.
Nie poycz ci pienidzy zamiast: Nie jestem kas
zapomogowo-poyczkow.
Nie popr twojego pomysu zamiast: Nie bd uczestniczy
w machlojkach.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad zamiast:
Nie udawajmy kochajcej si rodzinki.

Precyzyjne opisanie obszaru odmowy przyniesie Ci korzyci, nawet

gdy masz do czynienia z ewidentn manipulacj lub kolejn z rzdu
prob o pomoc, ktra zakada, e jak zwykle co zrobisz za kogo.
Pozwoli Ci bowiem ostudzi emocje, pozwoli Ci bowiem skupi si
na bezspornych faktach.
Teraniejszo jest bezdyskusyjna. Odwoanie do teraniejszej proby wzmocni skuteczno Twojej decyzji. Unikniesz bowiem pyta typu:
Dobra, dobra, powiedz mi, kiedy musiae co robi za mnie?.
Uzasadnienie

Kolejny krok Twojej odmowy to krtkie, prawdziwe uzasadnienie

Twojej decyzji.
Psychologowie spoeczni dowiedli, e obecno uzasadnienia
wzmacnia skuteczno komunikatu o blisko 30% (nawet wwczas,
gdy jest ono nielogiczne w synnym eksperymencie Elli Langer
studenci czekajcy w kolejce do ksero podobnie chtnie wpuszczali
bez kolejki osob, ktra prosia o przepuszczenie, mwic, e bardzo
si pieszy, jak i wtedy, gdy prob sw podpieraa uzasadnieniem
bo musz zrobi ksero).

119

120

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Wykorzystaj wic uzasadnienie, aby wzmocni swj przekaz.

Pamitaj jednak, e uzasadnienie nie jest argumentem, poniewa
odmowa to nie proba, odmowa nie jest przekonywaniem. Odmowa
jest decyzj (Postanowiem zamiast: Zrozum mnie, prosz).
Prawdziwe uzasadnienie jest wyrazem Twojej decyzyjnoci uczy
innych, e to Ty podejmujesz decyzje.
Prawdziwe uzasadnienie pozwoli Ci zachowa wewntrzny spokj.
Sawetne czuj si gorszy od innych jedno z najczstszych
ograniczajcych ludzi przekona wynika na og z nadmiernej potrzeby tumaczenia si lub posikowania si kamstwem.
Prosz, pamitaj take, e uzasadnienie nie jest konieczne. Pamitaj, e masz prawo nie zdradza motyww swoich decyzji, jeeli
nie masz na to ochoty.
Mimo wszystko zachcam Ci do tego. Uzasadnienie to wyraz szacunku wobec innych. Od dziecka lubimy przecie wiedzie dlaczego.
Uzasadnienie to motyw Twojej decyzji i jako taki moe by oglny
lub odwoywa si do Twoich uczu.
Pozwl, e wrcimy do naszych przykadw.

Nie zostan po godzinach w pracy, poniewa mam inne plany.

Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie lubi tego robi /
poniewa nie oddajesz ich w terminie.
Nie popr twojego pomysu, poniewa byoby to dla mnie
bardzo kopotliwe.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad, poniewa
mamy inne plany.

Mamy inne plany?

Ju sysz Twoje pytanie.
A co, jeeli kto spyta mnie: A jakie to plany?. Przecie zaraz
usysz o lekcewacym stosunku do pracy, o tym, e nie mona na
mnie liczy, bo nie chc spotka si z matk, ojcem, teciow czy
szwagrem.
Bardzo dobre pytanie. Pozwl, e powicimy mu zatem chwil.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Oczywicie usyszysz. Usyszysz, jeeli na nie odpowiesz.

Jeeli jednak wykonae wiczenia w rozdziale 4., wiesz ju, jak
sobie radzi.
Pamitaj, e nie musisz odpowiada na pytania, to wcale nie jest
nieuprzejme. Ty rwnie masz prawo oczekiwa uprzejmoci wobec
siebie i niezadawania Ci krpujcych Ci pyta. Take tutaj obowizuje zasada masz prawo zachowa milczenie, bo wszystko, co powiesz, moe zosta uyte przeciwko tobie.
Bardzo lubi okrelenie mam inne plany, wic pozwl, e odpowiem na kolejne pytanie: No dobrze, ale jak mi si po prostu nie
chce i nie mam nic w planach, chc po prostu posiedzie w domu,
w kapciach przed telewizorem, czy to nie bdzie kamstwo?.
Wedug mnie nie. Odpoczynek czy potrzeb prywatnoci postrzegam bowiem take jako czynno zaplanowan. W szkole, na uczelni,
w pracy spdzamy znaczn cz naszego ycia. Aby mie energi
do dziaania, musimy take wypoczywa, czyli zaplanowa, e nie
robimy nic, podj tak decyzj.
Jedna z uczestniczek mojego szkolenia zwyka odpowiada zapraszajcej j na obiad teciowej, e nie przyjedzie, bo ma dzie wewntrzny, mylc o kapciach, papilotach i telewizorze.
A Tobie co podpowiada Twoja kreatywno?
Podtrzymanie kontaktu czynna pomoc

To prawdopodobnie najwaniejszy krok asertywnej odmowy.

Pozwoli Ci on zrealizowa pozytywn intencj, ktra dotychczas moga krpowa Ci rce ch bycia pomocnym, ch bycia
w porzdku wobec innych, intencj, ktra nieraz sprawiaa, e godzie si na co, na co nie miae ochoty, bo tak byo lepiej.
Ten krok pomoe Ci czu si osob pomocn, uwolni Ci od
wyrzutw sumienia i poczucia winy, pomoe Ci okaza trosk wobec
innych, pomoe Ci zadba o trwao relacji.

121

122

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Trzy pierwsze kroki byy bowiem trosk o Ciebie. Trosk o wasne

bezpieczestwo.
Dopiero teraz moesz pomaga aktywnie, dopiero teraz moesz
pomaga skutecznie.
Czas wic na aktywn pomoc.
Pomoc wynikajc z Twojej potrzeby, Twojego zaangaowania,
a nie zobowizania czy lku przed win.
Jak wic to zrobi? Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia
relacji?
Pamitaj po prostu, e tak jak inni maj prawo prosi, Ty masz
prawo proponowa.
Co to oznacza?
O ile prawidowo wykonae trzy pierwsze kroki, z pewnoci zauwaye, e gwnym przesaniem asertywnej odmowy nie jest odrzucenie rozmwcy, tylko niewyraenie zgody na realizacj jego pomysu
na pomoc z Twojej strony.
O ile wic zaley Ci na relacji, zaproponuj po prostu wasny pomys
realizacji oczekiwanej od Ciebie pomocy.
Powrmy wic do naszych przykadw.

Nie zostan po godzinach w pracy, poniewa mam inne

plany, ale mog wykona zadania, o ktre mnie prosisz,
np. w poniedziaek, jestem wtedy mniej obciony.
Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie lubi tego robi /
poniewa nie oddajesz ich w terminie, ale by moe jestem
w stanie ci pomc w inny sposb.
Nie popr twojego pomysu, poniewa byoby to dla mnie bardzo
kopotliwe, ale jeeli zgodziby si wprowadzi zaproponowane
przeze mnie poprawki, to moesz na mnie liczy.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad, poniewa mamy
inne plany, zdzwomy si w przyszym tygodniu i pomylimy,
co moemy razem zrobi.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Zwr uwag na ostatni przykad.

Podtrzymanie kontaktu nie musi oznacza wcale zobowizania do
jakiegokolwiek dziaania, wystarczy zapewnienie o chci podtrzymywania relacji. To bardzo wiele. Oznacza to przecie, e inni s dla Ciebie wani. Tobie pozostawia za furtk.
wiczenie Asertywna odmowa

Zamie ponisze przykady odmowy nieasertywnej na odmow asertywn. Pamitaj o precyzyjnym okreleniu obszaru odmowy, krtkim
i prawdziwym uzasadnieniu oraz zaoferowaniu aktywnej pomocy.
Sytuacja

Odmowa
nieasertywna

Znajomy prosi Ci o poyczenie

300 z. Ty jednak nie masz
w zwyczaju poycza pienidzy.

Bardzo chtnie,
ale sam nie
mam.

Szef w pracy prosi Ci o wykonanie

Mam strasznie
dodatkowego zadania niewchodzcego duo pracy,
w zakres Twoich obowizkw.
moe poprosisz
kogo innego.
Znajomy chce skorzysta z Twojej
pomocy zwizanej z wykonywanym
przez Ciebie zawodem (naprawy
komputera, wypenienia PIT-u,
napisania CV). Ty jednak jeste
po prostu zmczony.

Sam nie jestem

w tym za dobry.

Kolega z pracy prosi Ci o pomoc

w wykonaniu jego pracy (np. raportu
kwartalnego), poniewa bardzo
sobie ceni Twoje spostrzeenia.
W praktyce wiesz dobrze, i bdziesz
musia wykona raport jak zwykle
za niego.

Mam strasznie
duo pracy,
poza tym nie
jestem w tym
dobry. Sam
popeniam
bdy.

Dzwoni do Ciebie znajomy i informuje

Ci, e bdzie u Ciebie za 15 minut.
Ty nie masz ochoty na niczyj wizyt.

No przykro mi,
ale wanie
wychodz.

Odmowa
asertywna

123

124

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jak radzi sobie z nachalnymi ludmi?

W trakcie mojego pierwszego treningu asertywnoci braem udzia
w scence, w ktrej moim zadaniem byo odmwi koledze poyczenia
pienidzy.
Bya to sytuacja nad wyraz prawdziwa, poniewa w tamtym okresie miaem z tym duy problem i nie brakowao mi kolegw, ktrzy
traktowali mnie jak kas zapomogowo-poyczkow z bardzo atrakcyjnym oprocentowaniem 0% w skali wiecznoci.
Pocztek by atwy: Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie oddajesz mi w terminie.
Za chwil czekao mnie jednak prawdziwe wyzwanie.
Ja wiem, ale tym razem to wyjtkowa sytuacja, tylko na ciebie mog
liczy, nie poradz sobie, jak mi nie pomoesz, ej, no nie bd taki,
przysigam, tym razem oddam w terminie, a tak w ogle to ostatni raz,
koledze nie pomoesz?
Byem konsekwentny, usilnie staraem si znale kontrargumenty,
jednak szybko zauwayem, e kade moje sowo potguje nachalno
argumentw mojego kolegi, a ja zaczynam si gubi.
Nie wiedziaem, dlaczego tak si dzieje, nie wiedziaem take, e
popeniam bd.
Powiedzmy to sobie szczerze. Opisana wyej procedura asertywnej
odmowy nie zawsze bdzie skuteczna. Nie zawsze spotkasz ludzi,
ktrzy zrozumiej Ci za pierwszym razem.
Spotkasz zapewne ludzi, ktrzy bd Ci za wszelk cen prbowali przekona, czasami bd nawet bardzo nachalni, posikujc si
mniej lub bardziej emocjonalnymi chwytami.
Warto wic, by w podobnych sytuacjach wiedzia, jak sobie radzi.
Narzdziem, ktre pozwoli Ci radzi sobie z podobnymi sytuacjami,
jest powszechnie znana technika zdartej pyty, ktr wwczas zaproponowa mi trener prowadzcy szkolenie.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Technika zdartej pyty polega na kilkakrotnym powtrzeniu odmowy, jednak w zastosowaniu tej metody czai si kilka niebezpieczestw. Dlatego pozwl, e przyjrzymy jej si znacznie szerzej.
Z dowiadczenia wiem, e wiele osb w obliczu nachalnych prb
zaczyna si irytowa, za kadym kolejnym razem starajc si intensywniej zaznaczy swoje stanowisko, tracc przy tym nerwy, dajc si
ponie emocjom lub dla witego spokoju po prostu przystaje na
co, na co nie ma ochoty.
Powd emocjonalnej reakcji (Guchy jeste czy co?), powd
zniecierpliwienia (Ile razy mam mwi NIE?) przy wielokrotnym
powtarzaniu odmowy jest jednak prosty.
Wynika z bdu, jaki ja take popeniem.
Bd ten polega na oczekiwaniu zakoczenia trudnej dla nas sytuacji przez kogo innego, wynika z oczekiwania podjcia decyzji za nas,
wynika bowiem z oczekiwania zrozumienia nas.
Odmowa by moe skutkuje, pozostaje jednak niesmak, by moe
pada kilka sw za duo.
Aby wic zapewni Ci maksymalny komfort uytkowania techniki
zdartej pyty, aby zapewni Ci komfort w obliczu nachalnych prb,
pozwl, e przyjrzymy si istocie tej metody, odwoujc si do jej metaforycznego zakresu, tzn. tego, jak dziaa zdarta pyta.
Najwygodniej bdzie zilustrowa mechanizm zdartej pyty za pomoc muzyki.
Nigdy nie pamitam hitw lata, posu si wic przykadem
utworu, o ktrym byo gono take przez skrajnie szokujc krtkowzroczno specw od marketingu pewnej firmy, ktra wypucia
na rynek cmentarne znicze z pozytywk: Wsta, powiedz: nie jestem sam.
Adapter odtwarzajcy zdart pyt za kadym razem odtwarza identyczny dwik.
Nie powie spie mioci, nie powie spie mioci, nie powie spie
mioci brzmi wic za kadym razem identycznie, dwiki nie s

125

126

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

goniejsze ani cichsze, dusze ani krtsze, a my dziki temu mamy

szans usysze przesanie Michaa Winiewskiego raz jeszcze.
Dlaczego o tym pisz?
Pisz o tym, poniewa istot skutecznoci techniki zdartej pyty,
a zarazem jej najczciej ignorowanym elementem, s jej waciwoci
dwikowe.
Odmowa w obliczu natarczywej proby powinna wic za kadym
razem brzmie identycznie: winna by wypowiedziana identycznym
tonem i z identyczn tonacj. Powinna te zawiera pauzy.
Twj ton, Twoja intonacja oraz pauzy s niczym innym jak wyrazem Twojej decyzji, nie musisz przecie nikogo przekonywa, nikt nie
musi niczego rozumie ani na nic wyraa zgody. Nie musisz si
take irytowa, poniewa Ty tylko przekazujesz informacj o podjtej
ju decyzji.
Powtrzenie pozwala Ci opanowa emocje, a drugiej stronie pozwala zrozumie, e decyzja jest nieodwoalna. To niewtpliwa korzy
dla Ciebie. Dbasz w ten sposb o swj spokj.
Zapytasz zapewne, ile razy powiniene powtrzy swoj odmow.
Ilo zaley od Ciebie, moesz powtrzy j 2 4 razy, jednak
znacznie waniejsza od iloci jest wiadomo, e to do Ciebie naley
ostatnie sowo.
2 4 razy pozwol Twojemu rozmwcy usysze Twj przekaz,
jeeli wczeniej go nie zrozumia.
Jeeli jednak nie rozumie go dalej, to problem nie naley ju do
Ciebie.
Zrobie wszystko, co moge. Jeeli to nie skutkuje, zmie temat,
zakocz niewygodn dla Ciebie rozmow albo wyra swoje emocje
w obliczu nachalnych prb.
Podejmij decyzj, a zyskasz spokj.
Moe zyskasz miano spa mioci szczliwie jednak nikt nie
wie, co to waciwie znaczy.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro

Koczc rozwaania na temat asertywnej odmowy, warto zwrci
uwag take na sposb radzenia sobie z wyjtkowo nachalnymi ludmi,
z tzw. zawodowymi proszcymi kolegami w pracy po 63 razy
dziennie proszcymi Ci o zszywacz, dziurkacz, kartk, dugopis,
samozwaczymi parkingowymi obiecujcymi przypilnowa Twojego
samochodu, zbierajcymi na lekarstwa lub szklank chleba, ktrych
moesz spotka np. na dworcach kolejowych w caej Polsce, osobami
myjcymi szyby na skrzyowaniach. Wszystkimi ludmi, ktrzy nie
rozumiej zwykego NIE i ktrzy, spotykajc si z Twoj decyzj, zaczynaj Ci atakowa.
Musz Ci jednak ostrzec. Metoda, ktr chc Ci zaproponowa,
jest jak prawdziwy kebab naprawd ostra, a na dodatek w cienkim
ciecie, nie zawiera bowiem nic, co mogoby zneutralizowa jej smak.
Proponuj Ci j jako sposb radzenia sobie w sytuacjach krytycznych, gdy wszystkie inne metody zadbania o swoje terytorium oka
si nieskuteczne lub po prostu nie bdziesz widzia sensu ani potrzeby
ich wykorzystania.
Pamitaj jednak, e jej zastosowanie zawsze piecze. Uywaj jej wic
w ostatecznoci jako samoobrony.
Pamitaj o tym, by serwowa j tylko wobec osb, z ktrymi nie zamierzasz tworzy relacji, a ktrych natarczywo prb godzi w Ciebie,
kci si z Twoimi wartociami, uderza w Twoje poczucie przyzwoitoci.
Pamitaj take, e ocena potrzeby jej wykorzystania zaley tylko
od Ciebie.
Ju za chwil podam Ci przepis. Jednak pozwl, e najpierw dam
Ci pewien przykad.
Nie wiem jak Ty, ale ja mam tak zasad, e nie pomagam finansowo ludziom zbierajcym na ulicy. Jestem przekonany, e w ten sposb potguj ich wyuczon bezradno. Zazwyczaj mwi NIE. I to
wystarcza.

127

128

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jednak czasami musz posuy si asertywn odmow w cienkim

ciecie na ostro, poniewa zachowanie mojego rozmwcy wywouje
we mnie nie tylko zdziwienie, ale take sprzeciw.
Wracaem kiedy z rannych zakupw, gdy chwiejnym krokiem
podszed do mnie znany z widzenia w obrbie sklepu miejscowy
ssiad.
Kierowniku, ssiedzie, jest taka proba, na lekarstwo mi brakuje,
kierownik dorzuci do wina, w pitek dostaj rent, oddam. Nie wiem,
co mnie przekonao, bo na alkohol nie daj by moe szczero, by
moe zapewnienie zwrotu zgodziem si. Miaem pod rk 2 z,
wic wspomogem zakup lekarstwa, w duchu liczc si z tym, e
zwrotu nie bdzie.
Po tygodniu, kiedy znw wracaem z zakupw, pod tym samym
sklepem podszed do mnie ssiad.
Kierowniku, ssiedzie, ja kierownikowi jestem winny 2 z.
Wyobra sobie moje zdziwienie. Piknie. Peen szacunek. Miaem
zajte rce, nie chciao mi si siga do portfela, a i gest mnie uj,
powiedziaem wic: Na zdrowie, ssiedzie, na wieczne nieoddanie, majc nadziej na odwzajemnienie szacunku.
Usyszaem jednak: Kierowniku, to poycz jeszcze 2 razem
bdzie 4.
Przy caym moim uwielbieniu asertywnoci nie wyobraam sobie
mojej odpowiedzi w stylu: Nie, nie dam panu 2 z, poniewa ju
w zeszym tygodniu poyczy pan ode mnie 2 z, a tak na marginesie
jestem przeciw prowadzeniu dziaalnoci gospodarczej bez odprowadzania nalenych podatkw, a w ten sposb postrzegam paskie
dziaania w obrbie sklepu, ale jeeli askawy pan sobie yczy, by
moe mog panu pomc w inny sposb. Oferuj pomoc przy rejestracji dziaalnoci gospodarczej.
W ruch posza asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro.
Strategia jest bardzo prosta. Prosta jak kebab. Zawiera dwa
skadniki.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Oto przepis dla Ciebie.

Skadnik 1. Nie to raptem ciasto, krtka, szybka decyzja.
Wyrazistoci strategii nadaje skadnik drugi sos. Bardzo ostry.
Skadnik 2. I pomyl dlaczego nie.
Zwr uwag na istot drugiego skadnika, ktry stanowi przeniesienie odpowiedzialnoci za Twoj odmow na drug stron.
Technik t znam z ksiki Strategia ostra jak pepperoni Jensa
Weidnera (Onepress, 2007) i poradziem wykorzysta t metod
jednej mojej znajomej, ktra miaa w pracy problem z notorycznie
proszcym o drobne rzeczy koleg zszywacz, dziurkacz, pinezki,
kartki, post-itki itp. stanowiy dla niego bowiem sens ycia.
Niby nic, ale ile razy dziennie mona sysze: Kasiu, czy moesz mi
poda zszywacz, Kasiu to, Kasiu tamto.
Dotychczasowe podawanie, dotychczasowa ulego ustpiy miejsca: Nie, i pomyl dlaczego nie. Ale to by dopiero pocztek.
Z relacji Kaki wiem, e znajomy nie tylko odpuci, ale przez kilka
chwil gowi si, dlaczego tak si stao.
Nie podaa mi zszywacza, bo wczoraj, kiedy szedem na obiad,
nie zaproponowaem ci wsplnego wyjcia? brzmiao pytanie.
Nie padaa odpowied.
A moe dlatego, e w zeszym tygodniu skrytykowaem twj
pomys?. Nie brzmiaa odpowied, a z kad kolejn problem coraz mniej nalea do Kaki. Dobre, prawda?
Na zakoczenie mam do Ciebie prob.
Nie stosuj tej metody wobec swoich bliskich, wobec osb, na
ktrych Ci zaley, nie stosuj jej wobec swojego szefa
Nie powiem Ci dlaczego.
Powiem Ci NIE, i pomyl dlaczego NIE.

129

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Rozdzia 3. Pewno siebie, czyli jak zyska zdrowy

szacunek do siebie i innych? .................... 57
Jak zyska pewno siebie? ............................................................... 59
Co Ci da wiadomo wasnych zalet? .............................................. 64
Jak z yczliwoci wobec siebie postrzega wasne wady? ................ 68
O wstydzie, kompleksach i o tym, czy wada moe by zalet,
czyli nie jeste naiwny, jeste ...................................................... 73
Rozdzia 4. Jak wyraa uczucia
i zapobiega konfliktom? ......................... 81
O czym warto pamita,
by Twoje emocje pracoway na Twoj korzy? ............................. 81
Jak nauczy innych, jak maj Ci traktowa? ................................... 88
Czuj ........................................................................................... 88
Kiedy Ty ...................................................................................... 91
Oczekuj ..................................................................................... 94
Jeeli tego nie zrobisz, bd zmuszony ................................. 102
Dziaanie ................................................................................... 104
Komunikat JA procedura rozszerzona ................................. 104
Kiedy nie warto by asertywnym, czyli zanim powiesz ............... 105
Lista kontrolna asertywnoci ........................................................... 109
Rozdzia 5. Jak odmawia bez poczucia winy? ............111
Poznaj kogo, kto potrzebuje Twojej pomocy ................................ 111
Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia relacji? ....................... 115
Nie ............................................................................................. 118
Obszar odmowy ........................................................................ 118
Uzasadnienie ............................................................................. 119
Podtrzymanie kontaktu czynna pomoc ................................ 121
Jak radzi sobie z nachalnymi ludmi? ........................................... 124
Asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro .............................. 127
Rozdzia 6. Jak radzi sobie z opiniami innych? ..........131
Jak radzi sobie z krytyk? .............................................................. 133
Ocena formalna ......................................................................... 134
Ocena merytoryczna i decyzja ................................................... 136

Spis treci

Jak nie da si wcign do gry? ..................................................... 139

Wyraenie emocji ...................................................................... 142
Powtrzenie zdania rozmwcy .................................................. 142
Proba o uzasadnienie ............................................................... 143
Jako czowiek uczciwy na pewno mnie zrozumiesz ............... 144
Niezbdnik na imprezach rodzinnych,
czyli jak radzi sobie z dobrymi radami? ...................................... 147
Rozdzia 7. Jak wyraa uczucia pozytywne
i przyjmowa komplementy? ...................151
Dlaczego warto wyraa uczucia pozytywne? ................................. 151
Jak budowa lepsze relacje,
jak wyraa uczucia i emocje pozytywne? .................................... 153
Jak przyjmowa komplementy, nie doszukujc si drugiego dna? .... 157
Rozdzia 8. Jak zadba o swoje prawa
z szacunkiem do siebie i innych? ..............163
Poznaj swoje prawa ......................................................................... 163
Upomnij si o swoje, czyli jak respektowa swoje prawa? .............. 166
Rozpoznanie .............................................................................. 168
Przygotowanie ........................................................................... 168
Dziaanie ................................................................................... 170
Masz prawo prosi .......................................................................... 171
Asertywna proba ...................................................................... 173
Teraz Twoja kolej ................................................179
Dodatek A FAQ ..................................................181
Czy uda mi si zmieni? .................................................................. 181
Kiedy nastpi zmiana? .................................................................... 184
Czy asertywno nie sprawi, e przestan by sob? ...................... 185
Czy moje otoczenie nie odsunie si ode mnie? .............................. 187
Jak by asertywnym wobec bliskich? ............................................... 188
Jak odmawia dzieciom? ................................................................. 191
Przeprasza czy nie przeprasza? .................................................... 193
Gdzie mog si tego nauczy? ........................................................ 194

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Asertywno i rozwj osobisty, czyli jak zyska harmoni

w yciu prywatnym i zawodowym oraz zdrowy szacunek
do siebie i innych? .................................................................. 195
Co robi, gdy asertywno nie zadziaa? ......................................... 196
Nie podje dziaania, ale chcesz wiedzie,
co robi, gdy Ci nie wyjdzie .................................................... 196
Podje dziaanie, nie wyszo, bo ja tak robi,
tylko troch inaczej ............................................................... 197
Podje dziaanie (wzorowo), nie masz rezultatw .................. 199
Dodatek B Asertywno w pracy .............................203
Asertywny pracownik ...................................................................... 206
Z kim jedziesz na imprez firmow? ......................................... 206
Jak poprosi o podwyk? ......................................................... 209
Asertywny szef ................................................................................. 214
Asertywne informacje zwrotne, czyli jak wyzwala inicjatyw,
mie wicej czasu i budowa autorytet szefa? ........................ 214
Asertywno w sprzeday i w obsudze klienta ............................... 220
Jak radzi sobie z wulgarnym i agresywnym klientem? ............. 222
Jak odmawia klientom? ........................................................... 227

Rozdzia 5.
JAK ODMAWIA BEZ POCZUCIA WINY?

Poznaj kogo, kto potrzebuje Twojej pomocy

wity spokj, niepewno, tak naturalna potrzeba bycia w porzdku,
a moe lk przed poczuciem winy nakazay Peterowi zgodzi si na
spenienie proby siedzcego obok kolegi.
NIE mam siy si z tob spiera, rb, jak chcesz odpar
w kocu, ulegajc kolejnym argumentom.
Mg poczu ulg, to w kocu nic wielkiego. NIE warto spiera
si o tak bahe rzeczy, waciwie nic mnie to NIE kosztuje, szkoda
ycia, by udowadnia sobie, kto ma racj pomyla zapewne.
OK odpar Peter. NIE wiedzia przecie, e jego ycie trwa
bdzie jeszcze tylko 4 minuty.
NIE wiedzia przecie, e ta nic NIEznaczca zgoda kosztowa
bdzie ycie 109 osb 100 pasaerw i 9 czonkw zaogi samolotu
DC-8, odbywajcego rejs 621 z Montrealu do Los Angeles, ktrego
Peter Hamilton by kapitanem.
Air Canada 621 na skutek zbyt wczesnego uruchomienia spojlerw
run na ziemi.
15 lipca 1970 roku o 8:06 ta nic NIEznaczca zgoda, chwila witego spokoju, krtkotrwaa korzy z zastosowania reguy mdry
gupiemu ustpuje, odebraa ycie 109 osobom, odebraa spokj rodzinom ofiar.
Dlaczego o tym pisz?

112

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Pisz o tym, poniewa chc, abymy przyjrzeli si czemu, co najczciej bywa kojarzone z asertywnoci umiejtnoci odmawiania.
Umiejtnoci, ktra by moe tamtego ranka 15 lipca 1970 roku moga uratowa ycie 109 osobom.
Nie chc jednak, bymy uprawiali teraz gdybologi.
Odmy wic t tragiczn histori na chwil na bok.
Zastanwmy si przez moment nad czym innym.
NIE mwmy przez chwil o konsekwencjach godzenia si na co,
na co NIE masz ochoty, o obwinianiu siebie, o Twoich nerwach
i utraconym czasie.
NIE mwmy o tym, e nic NIEznaczce 15 minut dziennie, jakie
powicasz na rzeczy, ktre NIE nale do Ciebie, w cigu roku
urasta do 8 dni pracy, a w cigu 40 lat stau przez blisko rok wykonujesz prac, za ktr nikt Ci NIE paci.
NIE mwmy o tym, jak si czujesz, godzc si na co, co kci
si z Tob.
NIE mwmy wreszcie o tym, jak mwi NIE, bo Ty doskonale
potrafisz to robi. Posiade t umiejtno w pierwszym roku swojego
ycia.
NIE mwmy o tym, bo NIE chc o tym mwi. Chc zaproponowa Ci co zgoa innego.
Chc bowiem, abymy porozmawiali o tym, jak pomaga.
Tak! Pomaga, poniewa wiem, jak wane jest dla Ciebie bycie
w porzdku, jak wane s dla Ciebie relacje midzyludzkie, jak wane
jest dla Ciebie czyste sumienie, jak wani s dla Ciebie inni ludzie,
jak wany jest wity spokj.
Wiem take, e za nic w wiecie NIE chciaby tego straci.
NIE bd Ci wic prosi, aby dzisiaj chocia sprbowa powiedzie NIE, bo NIE chc po raz kolejny przymusza Ci do czego,
co jest sprzeczne z Tob.
Poprosz Ci wic o pomoc.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Prosz Ci o pomoc, prosz o bycie w porzdku, o koleestwo, trosk, empati i kreatywno.

Jest bowiem kto potrzebujcy, kto, komu trzeba pomc, trzeba,
bo inaczej zagubi si, straci kontrol nad wasnym yciem, zacznie
obwinia siebie i ten kto bardzo potrzebuje Twojej pomocy.
Mam nadziej, e take tym razem NIE odmwisz i zechcesz
pomc jeszcze tej jednej i jedynej osobie zechcesz pomc sobie!
Tak, pomc sobie, bo wanie w ten sposb postrzegam asertywno.
Ale NIE tylko sobie, poniewa w ten sposb pomoesz te innym.
Bdziemy jednak mwi o tym, jak pomaga w sposb uczciwy
i NIEwymuszony. Pomaga z zaangaowaniem i chci, bo co to za
pomoc, kiedy jest wymuszona, co to za zaangaowanie, kiedy czujesz, e si zmuszasz, co to za uczciwo, kiedy opiera si na niedopowiedzeniach
Bdziemy mwi wic o aktywnej, prawdziwej pomocy pomocy penej oddania, zaangaowania i odpowiedzialnoci. Pomocy,
ktra pozwala innym decydowa o sobie, pomocy, ktra daleka jest
od kamstwa i faszywych przekona.
Pozwl wic, e przyjrzymy si pewnym zasadom, ktre pozwol
Ci nie wanie tak pomoc, jak chcesz nie i jakiej oczekuj od
Ciebie inni.
Ratownicy medyczni przedstawiciele jednego z najbardziej
powaanych i szanowanych zawodw na wiecie posikuj si
w swojej pracy pewn zasad, ktra wspiera rzetelne i skuteczne niesienie pomocy innym.
Mianowicie ratownik medyczny, zanim przystpi do udzielenia
pomocy, jest zobowizany do tego, by zadba o jedn rzecz wasne
bezpieczestwo.
Po co komu ratownik, ktrego podczas akcji spotyka niebezpieczestwo, razi prd, ogarnia poar albo ktry zostaje napadnity przez
przeywajc szok ofiar wypadku.

113

114

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

W imi tej zasady ratownik ma prawo odstpi od udzielenia pomocy, jeeli takowa bezporednio zagraa jego bezpieczestwu.
Chc Ci zaproponowa, aby Twoja przygoda z asertywnoci
oparta bya wanie na tej zasadzie pom sobie, zanim pomoesz
innym, pamitajc, e masz prawo odmwi, jeeli spenienie proby
godzi w Ciebie.
Zadbaj o wasny komfort, wasne bezpieczestwo, bo dopiero wtedy
moesz prawdziwie pomc innym.
Po co komu pomoc kogo, kto NIE zadba o wasne bezpieczestwo, moe przecie nawali, kiedy najbardziej bdzie potrzebny.
Po co komu pomoc kogo, kto pomaga, chocia pomc NIE chce.
Prawdziwa pomoc to czynna pomoc, tzn. pomoc, ktra NIE zagraa Tobie, NIE rani Ci, NIE wywouje poczucia wykorzystania i niesprawiedliwoci dziejw.
Pomagaj z zaangaowaniem, uczciwoci i empati, ktre s
w Tobie, a NIE z zakamanym wyrazem twarzy, uciekajcym spojrzeniem, zoci wyraan za zamknitymi drzwiami, zoci, ktra
przekada si na samopoczucie Twoich bliskich.
Tak, zakamanym. Bo godzenie si na co, na co nie masz ochoty,
dla mnie rwnoznaczne jest z kamstwem okamywaniem innych.
Skd inni maj wiedzie, jakie s Twoje potrzeby, plany i oczekiwania.
Jeste jedyn osob, ktra moe powiedzie TAK, jeste jedyn
osob, ktra moe powiedzie NIE. Godzc si na co, na co nie masz
ochoty, wiadomie wprowadzasz innych w bd.
Pozwl innym decydowa o samych sobie, pozwl samodzielnie
reagowa, przesta zakada, e wiesz lepiej od innych, co jest dla nich
dobre. Czy tego chcesz, czy NIE, NIE masz wpywu na czyje uczucia.
Twoje NIE nikogo NIE urazi, dopki ten kto nie zgodzi si na to.
W tym rozdziale uyem NIE wicej ni 30 razy tylko od
Ciebie zaley, czy jestemy nadal kolegami.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Pamitaj, e jednorazowa odmowa nie moe zniszczy prawdziwej,

trwaej relacji, oznaczaoby to bowiem, e opiera si ona tylko na
Twojej pomocy i jako taka byaby przecie bezwartociowa.
Zaley mi na Twoim bezpieczestwie, zaley mi na tym, aby mia
si i ochot pomaga innym, dlatego pozwl, e opowiem Ci pewn
histori.
Histori, ktra, mam nadziej, pomoe Ci ostatecznie pogodzi
dwie z pozoru sprzeczne ze sob potrzeby trosk o swoje granice
i trosk o innych. Potrzeby, ktrych pogodzenie pozwoli Ci pozby
si tego najwikszego hamulca asertywnoci poczucia winy.
Nie dam ci odpisa, bo nigdy si tego nie nauczysz, ale z chci
ci to wytumacz zwyk mawia pewien mody student w obliczu
bagalnych prb swoich kolegw niekoniecznie przygotowanych
do zaj.
Broni w ten sposb siebie, broni wasnych wartoci, wykazywa
te trosk o innych. Prawdziw.
Zachowywa rwnowag. Rwnowag, ktra jest podstaw asertywnoci. Jeden z najwikszych autorytetw moralnych w historii
polskiego narodu, czowiek, ktry pomg zmieni oblicze ziemi
tej ziemi Karol Wojtya, papie Polak, Jan Pawe II.
Bdc studentem, nie wiedzia zapewne, e to asertywno, ale
wiedzia zapewne, e tak jak inni maj prawo prosi o pomoc, tak
on ma prawo proponowa pomoc.
Wiedzia, e pomoc jest procesem czynnym, ulego za kamstwem.

Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia relacji?

Czy wiesz, e Bugarzy, kiedy mwi nie, kiwaj gow na tak?
Jak gosi ludowa legenda, zwyczaj ten powsta w czasie panowania
Turkw w Bugarii, kiedy miejscowa ludno musiaa zmaga si
z problemem przymusowej islamizacji.

115

116

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Procedura islamizacji bya nad wyraz uproszczona.

Turecki onierz przykada n do garda Bogu ducha winnego
Bugara i pyta: Przejdziesz na islam?.
Ruch gowy na nie podcina gardo, wic Bugarzy zaczli
mwi nie kiwajc gow na tak.
Pisz o tym, poniewa ta bugarska legenda przypomina mi sposb,
w jaki cz ludzi odmawia innym wykonania niewygodnych rzeczy,
posikujc si strategi, ktr nazywam take strategi ciotki z omy
Wiesz, bardzo chtnie, ale nie mog, bo przyjechaa do mnie
ciotka z omy (podczas gdy ciotka suy jako zgrabna ciema).
Nie mog zosta po godzinach w pracy, bo mam ju umwion
wizyt u lekarza.
Wybacz, ale nie mog z tob rozmawia, bo wanie wychodz,
jestem umwiony.
Yyyyy, wiesz, nie bardzo mog... Yyyyy ten tego... Przychodzi
hydraulik....
Nie mog ci pomc, nie poycz ci pienidzy, bo sam nie mam
Wiesz, jak teraz jest.
To bardzo ciekawe zjawisko na pierwszy rzut oka skuteczne, bo
osoba, ktra Ci prosi, zazwyczaj odpuszcza sobie.
Na pierwszy rzut oka nie masz nawet problemu z odmawianiem.
Na pierwszy.
Poniewa, podobnie jak w przypadku bugarskich chopw, to Ty,
zyskujc, tracisz.
Ja wiem, e to bywa skuteczne, ja wiem, e zazwyczaj proszcy
odpuszcza sobie, ja wiem, e to ju nawyk, lecz jest w tym wszystkim
kilka maych ale.
Nie zrozum mnie le, nie chc pisa o moralno-etycznych aspektach kamstwa.
Nie znam bowiem osoby, ktra przynajmniej raz w yciu nie
skamaaby. Nie czuj si uprawniony do ocen moralnych.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Nie o to mi chodzi. Waniejsze s konsekwencje. Raz, e prawda

moe wyj na jaw. Dwa, e kamstwo to negatywne emocje dla Ciebie.
Nie dowiadczasz moe poczucia winy, odczuwasz za to przypieszone ttno, pustk w gowie, nie wiesz, co zrobi z oczami, Twj organizm jest pobudzony, czujesz, e zaczynasz mwi szybciej, by moe
nawet czujesz si gorszy, tumaczc si przed drugim czowiekiem.
To jednak nie wszystko.
Wane s take konsekwencje takiej odmowy w wietle uczenia
innych, jak chcemy by traktowani, w wietle nadrzdnej zasady asertywnoci podejmowania samodzielnych decyzji.
Nie mog to informacja o naszej podatnoci na zewntrzny
wpyw bardzo daleka od samodzielnej decyzji.
Nie mog to przecie wskazanie zewntrznego problemu, ktry
uniemoliwia spenienie proby.
Nie mog to take niewiadome zaproszenie do negocjacji.
Bardzo niebezpieczne. Poniewa kto moe zaproponowa Ci pomoc
w rozwizaniu zewntrznego problemu, a ta wywoa w Tobie zobowizanie np. do spenienia proby (no bo przecie kto chcia Ci
pomc).
Twoje bugarskie nie (czyli: nie mog, hydraulik, ciotka z omy,
sam nie mam pienidzy) to wreszcie przyzwolenie na dalsze proby
taka odmowa uczy bowiem innych, e nie ma sprawy.
Bugarzy, kiwajc na tak, moe zachowywali ycie, jednak przekazujc bdny komunikat, sprawiali wraenie, e robi to z niekaman ochot, przez co wikali si w bdne koo dalszych niewygodnych i bolesnych da.
W sumie trudno im si dziwi.
Mam jednak nadziej, e Twoje dzisiejsze dylematy maj mniejszy
kaliber.
Na szczcie Ty masz moliwo nauczy innych, jak chcesz by
traktowany, nie czujc przy tym zaenowania ani poczucia winy, a jednoczenie dbajc o trwao relacji.

117

118

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jeeli take do Ciebie przyjeda czasami ciotka z omy lub

czujesz n na gardle w obliczu krzywdzcych Ci prb, oto najprostsza procedura, dziki ktrej bdziesz w stanie budowa naprawd
satysfakcjonujce relacje, uczc innych, jak naley Ci traktowa, oraz
unikniesz tej dobrze Ci znanej zgagi, gdy godzisz si na co, na co
nie masz ochoty.
Nie

To pierwszy krok. Prosz, nie myl go z yyyyy, ten teges no nie

bardzo, bo moe to bywa skuteczne, ale brakuje tu Twojej samodzielnej decyzji.
Jeeli jest Ci przykro lub odmowa jest dla Ciebie trudna, powiedz,
co czujesz.
Powiedz: przykro mi, bo to nie usprawiedliwianie si ani tumaczenie, to sposb na autentyczno, Twoja ludzka twarz. Ma prawo
by Ci przykro.
Powiedz to zwaszcza wtedy, gdy chcesz pomc, ale po prostu nie
moesz. Asertywno to przecie pomoc czynna. To bardzo dalekie
od poczucia winy.
Obszar odmowy

Kolejnym krokiem jest precyzyjne wskazanie przez Ciebie obszaru

Twojej odmowy.
Pamitasz metod audiodeskrypcji z rozdziau 4.?
Warto posuy si ni po raz kolejny. Opisz wic obszar odmowy w sposb konkretny, widoczny, obiektywny i policzalny.
Im bardziej obszar odmowy bdzie precyzyjny, tym atwiej bdzie
go przyj Twojemu rozmwcy.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Przekae mu bowiem komunikat, e nie odrzucasz jego jako osoby,

nie chcesz jedynie zrealizowa jego proby, jego pomysu na pomoc.
Zwr uwag na ponisze przykady:

Nie zostan po godzinach w pracy zamiast: Nie dam sob

manipulowa.
Nie poycz ci pienidzy zamiast: Nie jestem kas
zapomogowo-poyczkow.
Nie popr twojego pomysu zamiast: Nie bd uczestniczy
w machlojkach.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad zamiast:
Nie udawajmy kochajcej si rodzinki.

Precyzyjne opisanie obszaru odmowy przyniesie Ci korzyci, nawet

gdy masz do czynienia z ewidentn manipulacj lub kolejn z rzdu
prob o pomoc, ktra zakada, e jak zwykle co zrobisz za kogo.
Pozwoli Ci bowiem ostudzi emocje, pozwoli Ci bowiem skupi si
na bezspornych faktach.
Teraniejszo jest bezdyskusyjna. Odwoanie do teraniejszej proby wzmocni skuteczno Twojej decyzji. Unikniesz bowiem pyta typu:
Dobra, dobra, powiedz mi, kiedy musiae co robi za mnie?.
Uzasadnienie

Kolejny krok Twojej odmowy to krtkie, prawdziwe uzasadnienie

Twojej decyzji.
Psychologowie spoeczni dowiedli, e obecno uzasadnienia
wzmacnia skuteczno komunikatu o blisko 30% (nawet wwczas,
gdy jest ono nielogiczne w synnym eksperymencie Elli Langer
studenci czekajcy w kolejce do ksero podobnie chtnie wpuszczali
bez kolejki osob, ktra prosia o przepuszczenie, mwic, e bardzo
si pieszy, jak i wtedy, gdy prob sw podpieraa uzasadnieniem
bo musz zrobi ksero).

119

120

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Wykorzystaj wic uzasadnienie, aby wzmocni swj przekaz.

Pamitaj jednak, e uzasadnienie nie jest argumentem, poniewa
odmowa to nie proba, odmowa nie jest przekonywaniem. Odmowa
jest decyzj (Postanowiem zamiast: Zrozum mnie, prosz).
Prawdziwe uzasadnienie jest wyrazem Twojej decyzyjnoci uczy
innych, e to Ty podejmujesz decyzje.
Prawdziwe uzasadnienie pozwoli Ci zachowa wewntrzny spokj.
Sawetne czuj si gorszy od innych jedno z najczstszych
ograniczajcych ludzi przekona wynika na og z nadmiernej potrzeby tumaczenia si lub posikowania si kamstwem.
Prosz, pamitaj take, e uzasadnienie nie jest konieczne. Pamitaj, e masz prawo nie zdradza motyww swoich decyzji, jeeli
nie masz na to ochoty.
Mimo wszystko zachcam Ci do tego. Uzasadnienie to wyraz szacunku wobec innych. Od dziecka lubimy przecie wiedzie dlaczego.
Uzasadnienie to motyw Twojej decyzji i jako taki moe by oglny
lub odwoywa si do Twoich uczu.
Pozwl, e wrcimy do naszych przykadw.

Nie zostan po godzinach w pracy, poniewa mam inne plany.

Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie lubi tego robi /
poniewa nie oddajesz ich w terminie.
Nie popr twojego pomysu, poniewa byoby to dla mnie
bardzo kopotliwe.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad, poniewa
mamy inne plany.

Mamy inne plany?

Ju sysz Twoje pytanie.
A co, jeeli kto spyta mnie: A jakie to plany?. Przecie zaraz
usysz o lekcewacym stosunku do pracy, o tym, e nie mona na
mnie liczy, bo nie chc spotka si z matk, ojcem, teciow czy
szwagrem.
Bardzo dobre pytanie. Pozwl, e powicimy mu zatem chwil.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Oczywicie usyszysz. Usyszysz, jeeli na nie odpowiesz.

Jeeli jednak wykonae wiczenia w rozdziale 4., wiesz ju, jak
sobie radzi.
Pamitaj, e nie musisz odpowiada na pytania, to wcale nie jest
nieuprzejme. Ty rwnie masz prawo oczekiwa uprzejmoci wobec
siebie i niezadawania Ci krpujcych Ci pyta. Take tutaj obowizuje zasada masz prawo zachowa milczenie, bo wszystko, co powiesz, moe zosta uyte przeciwko tobie.
Bardzo lubi okrelenie mam inne plany, wic pozwl, e odpowiem na kolejne pytanie: No dobrze, ale jak mi si po prostu nie
chce i nie mam nic w planach, chc po prostu posiedzie w domu,
w kapciach przed telewizorem, czy to nie bdzie kamstwo?.
Wedug mnie nie. Odpoczynek czy potrzeb prywatnoci postrzegam bowiem take jako czynno zaplanowan. W szkole, na uczelni,
w pracy spdzamy znaczn cz naszego ycia. Aby mie energi
do dziaania, musimy take wypoczywa, czyli zaplanowa, e nie
robimy nic, podj tak decyzj.
Jedna z uczestniczek mojego szkolenia zwyka odpowiada zapraszajcej j na obiad teciowej, e nie przyjedzie, bo ma dzie wewntrzny, mylc o kapciach, papilotach i telewizorze.
A Tobie co podpowiada Twoja kreatywno?
Podtrzymanie kontaktu czynna pomoc

To prawdopodobnie najwaniejszy krok asertywnej odmowy.

Pozwoli Ci on zrealizowa pozytywn intencj, ktra dotychczas moga krpowa Ci rce ch bycia pomocnym, ch bycia
w porzdku wobec innych, intencj, ktra nieraz sprawiaa, e godzie si na co, na co nie miae ochoty, bo tak byo lepiej.
Ten krok pomoe Ci czu si osob pomocn, uwolni Ci od
wyrzutw sumienia i poczucia winy, pomoe Ci okaza trosk wobec
innych, pomoe Ci zadba o trwao relacji.

121

122

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Trzy pierwsze kroki byy bowiem trosk o Ciebie. Trosk o wasne

bezpieczestwo.
Dopiero teraz moesz pomaga aktywnie, dopiero teraz moesz
pomaga skutecznie.
Czas wic na aktywn pomoc.
Pomoc wynikajc z Twojej potrzeby, Twojego zaangaowania,
a nie zobowizania czy lku przed win.
Jak wic to zrobi? Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia
relacji?
Pamitaj po prostu, e tak jak inni maj prawo prosi, Ty masz
prawo proponowa.
Co to oznacza?
O ile prawidowo wykonae trzy pierwsze kroki, z pewnoci zauwaye, e gwnym przesaniem asertywnej odmowy nie jest odrzucenie rozmwcy, tylko niewyraenie zgody na realizacj jego pomysu
na pomoc z Twojej strony.
O ile wic zaley Ci na relacji, zaproponuj po prostu wasny pomys
realizacji oczekiwanej od Ciebie pomocy.
Powrmy wic do naszych przykadw.

Nie zostan po godzinach w pracy, poniewa mam inne

plany, ale mog wykona zadania, o ktre mnie prosisz,
np. w poniedziaek, jestem wtedy mniej obciony.
Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie lubi tego robi /
poniewa nie oddajesz ich w terminie, ale by moe jestem
w stanie ci pomc w inny sposb.
Nie popr twojego pomysu, poniewa byoby to dla mnie bardzo
kopotliwe, ale jeeli zgodziby si wprowadzi zaproponowane
przeze mnie poprawki, to moesz na mnie liczy.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad, poniewa mamy
inne plany, zdzwomy si w przyszym tygodniu i pomylimy,
co moemy razem zrobi.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Zwr uwag na ostatni przykad.

Podtrzymanie kontaktu nie musi oznacza wcale zobowizania do
jakiegokolwiek dziaania, wystarczy zapewnienie o chci podtrzymywania relacji. To bardzo wiele. Oznacza to przecie, e inni s dla Ciebie wani. Tobie pozostawia za furtk.
wiczenie Asertywna odmowa

Zamie ponisze przykady odmowy nieasertywnej na odmow asertywn. Pamitaj o precyzyjnym okreleniu obszaru odmowy, krtkim
i prawdziwym uzasadnieniu oraz zaoferowaniu aktywnej pomocy.
Sytuacja

Odmowa
nieasertywna

Znajomy prosi Ci o poyczenie

300 z. Ty jednak nie masz
w zwyczaju poycza pienidzy.

Bardzo chtnie,
ale sam nie
mam.

Szef w pracy prosi Ci o wykonanie

Mam strasznie
dodatkowego zadania niewchodzcego duo pracy,
w zakres Twoich obowizkw.
moe poprosisz
kogo innego.
Znajomy chce skorzysta z Twojej
pomocy zwizanej z wykonywanym
przez Ciebie zawodem (naprawy
komputera, wypenienia PIT-u,
napisania CV). Ty jednak jeste
po prostu zmczony.

Sam nie jestem

w tym za dobry.

Kolega z pracy prosi Ci o pomoc

w wykonaniu jego pracy (np. raportu
kwartalnego), poniewa bardzo
sobie ceni Twoje spostrzeenia.
W praktyce wiesz dobrze, i bdziesz
musia wykona raport jak zwykle
za niego.

Mam strasznie
duo pracy,
poza tym nie
jestem w tym
dobry. Sam
popeniam
bdy.

Dzwoni do Ciebie znajomy i informuje

Ci, e bdzie u Ciebie za 15 minut.
Ty nie masz ochoty na niczyj wizyt.

No przykro mi,
ale wanie
wychodz.

Odmowa
asertywna

123

124

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jak radzi sobie z nachalnymi ludmi?

W trakcie mojego pierwszego treningu asertywnoci braem udzia
w scence, w ktrej moim zadaniem byo odmwi koledze poyczenia
pienidzy.
Bya to sytuacja nad wyraz prawdziwa, poniewa w tamtym okresie miaem z tym duy problem i nie brakowao mi kolegw, ktrzy
traktowali mnie jak kas zapomogowo-poyczkow z bardzo atrakcyjnym oprocentowaniem 0% w skali wiecznoci.
Pocztek by atwy: Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie oddajesz mi w terminie.
Za chwil czekao mnie jednak prawdziwe wyzwanie.
Ja wiem, ale tym razem to wyjtkowa sytuacja, tylko na ciebie mog
liczy, nie poradz sobie, jak mi nie pomoesz, ej, no nie bd taki,
przysigam, tym razem oddam w terminie, a tak w ogle to ostatni raz,
koledze nie pomoesz?
Byem konsekwentny, usilnie staraem si znale kontrargumenty,
jednak szybko zauwayem, e kade moje sowo potguje nachalno
argumentw mojego kolegi, a ja zaczynam si gubi.
Nie wiedziaem, dlaczego tak si dzieje, nie wiedziaem take, e
popeniam bd.
Powiedzmy to sobie szczerze. Opisana wyej procedura asertywnej
odmowy nie zawsze bdzie skuteczna. Nie zawsze spotkasz ludzi,
ktrzy zrozumiej Ci za pierwszym razem.
Spotkasz zapewne ludzi, ktrzy bd Ci za wszelk cen prbowali przekona, czasami bd nawet bardzo nachalni, posikujc si
mniej lub bardziej emocjonalnymi chwytami.
Warto wic, by w podobnych sytuacjach wiedzia, jak sobie radzi.
Narzdziem, ktre pozwoli Ci radzi sobie z podobnymi sytuacjami,
jest powszechnie znana technika zdartej pyty, ktr wwczas zaproponowa mi trener prowadzcy szkolenie.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Technika zdartej pyty polega na kilkakrotnym powtrzeniu odmowy, jednak w zastosowaniu tej metody czai si kilka niebezpieczestw. Dlatego pozwl, e przyjrzymy jej si znacznie szerzej.
Z dowiadczenia wiem, e wiele osb w obliczu nachalnych prb
zaczyna si irytowa, za kadym kolejnym razem starajc si intensywniej zaznaczy swoje stanowisko, tracc przy tym nerwy, dajc si
ponie emocjom lub dla witego spokoju po prostu przystaje na
co, na co nie ma ochoty.
Powd emocjonalnej reakcji (Guchy jeste czy co?), powd
zniecierpliwienia (Ile razy mam mwi NIE?) przy wielokrotnym
powtarzaniu odmowy jest jednak prosty.
Wynika z bdu, jaki ja take popeniem.
Bd ten polega na oczekiwaniu zakoczenia trudnej dla nas sytuacji przez kogo innego, wynika z oczekiwania podjcia decyzji za nas,
wynika bowiem z oczekiwania zrozumienia nas.
Odmowa by moe skutkuje, pozostaje jednak niesmak, by moe
pada kilka sw za duo.
Aby wic zapewni Ci maksymalny komfort uytkowania techniki
zdartej pyty, aby zapewni Ci komfort w obliczu nachalnych prb,
pozwl, e przyjrzymy si istocie tej metody, odwoujc si do jej metaforycznego zakresu, tzn. tego, jak dziaa zdarta pyta.
Najwygodniej bdzie zilustrowa mechanizm zdartej pyty za pomoc muzyki.
Nigdy nie pamitam hitw lata, posu si wic przykadem
utworu, o ktrym byo gono take przez skrajnie szokujc krtkowzroczno specw od marketingu pewnej firmy, ktra wypucia
na rynek cmentarne znicze z pozytywk: Wsta, powiedz: nie jestem sam.
Adapter odtwarzajcy zdart pyt za kadym razem odtwarza identyczny dwik.
Nie powie spie mioci, nie powie spie mioci, nie powie spie
mioci brzmi wic za kadym razem identycznie, dwiki nie s

125

126

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

goniejsze ani cichsze, dusze ani krtsze, a my dziki temu mamy

szans usysze przesanie Michaa Winiewskiego raz jeszcze.
Dlaczego o tym pisz?
Pisz o tym, poniewa istot skutecznoci techniki zdartej pyty,
a zarazem jej najczciej ignorowanym elementem, s jej waciwoci
dwikowe.
Odmowa w obliczu natarczywej proby powinna wic za kadym
razem brzmie identycznie: winna by wypowiedziana identycznym
tonem i z identyczn tonacj. Powinna te zawiera pauzy.
Twj ton, Twoja intonacja oraz pauzy s niczym innym jak wyrazem Twojej decyzji, nie musisz przecie nikogo przekonywa, nikt nie
musi niczego rozumie ani na nic wyraa zgody. Nie musisz si
take irytowa, poniewa Ty tylko przekazujesz informacj o podjtej
ju decyzji.
Powtrzenie pozwala Ci opanowa emocje, a drugiej stronie pozwala zrozumie, e decyzja jest nieodwoalna. To niewtpliwa korzy
dla Ciebie. Dbasz w ten sposb o swj spokj.
Zapytasz zapewne, ile razy powiniene powtrzy swoj odmow.
Ilo zaley od Ciebie, moesz powtrzy j 2 4 razy, jednak
znacznie waniejsza od iloci jest wiadomo, e to do Ciebie naley
ostatnie sowo.
2 4 razy pozwol Twojemu rozmwcy usysze Twj przekaz,
jeeli wczeniej go nie zrozumia.
Jeeli jednak nie rozumie go dalej, to problem nie naley ju do
Ciebie.
Zrobie wszystko, co moge. Jeeli to nie skutkuje, zmie temat,
zakocz niewygodn dla Ciebie rozmow albo wyra swoje emocje
w obliczu nachalnych prb.
Podejmij decyzj, a zyskasz spokj.
Moe zyskasz miano spa mioci szczliwie jednak nikt nie
wie, co to waciwie znaczy.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro

Koczc rozwaania na temat asertywnej odmowy, warto zwrci
uwag take na sposb radzenia sobie z wyjtkowo nachalnymi ludmi,
z tzw. zawodowymi proszcymi kolegami w pracy po 63 razy
dziennie proszcymi Ci o zszywacz, dziurkacz, kartk, dugopis,
samozwaczymi parkingowymi obiecujcymi przypilnowa Twojego
samochodu, zbierajcymi na lekarstwa lub szklank chleba, ktrych
moesz spotka np. na dworcach kolejowych w caej Polsce, osobami
myjcymi szyby na skrzyowaniach. Wszystkimi ludmi, ktrzy nie
rozumiej zwykego NIE i ktrzy, spotykajc si z Twoj decyzj, zaczynaj Ci atakowa.
Musz Ci jednak ostrzec. Metoda, ktr chc Ci zaproponowa,
jest jak prawdziwy kebab naprawd ostra, a na dodatek w cienkim
ciecie, nie zawiera bowiem nic, co mogoby zneutralizowa jej smak.
Proponuj Ci j jako sposb radzenia sobie w sytuacjach krytycznych, gdy wszystkie inne metody zadbania o swoje terytorium oka
si nieskuteczne lub po prostu nie bdziesz widzia sensu ani potrzeby
ich wykorzystania.
Pamitaj jednak, e jej zastosowanie zawsze piecze. Uywaj jej wic
w ostatecznoci jako samoobrony.
Pamitaj o tym, by serwowa j tylko wobec osb, z ktrymi nie zamierzasz tworzy relacji, a ktrych natarczywo prb godzi w Ciebie,
kci si z Twoimi wartociami, uderza w Twoje poczucie przyzwoitoci.
Pamitaj take, e ocena potrzeby jej wykorzystania zaley tylko
od Ciebie.
Ju za chwil podam Ci przepis. Jednak pozwl, e najpierw dam
Ci pewien przykad.
Nie wiem jak Ty, ale ja mam tak zasad, e nie pomagam finansowo ludziom zbierajcym na ulicy. Jestem przekonany, e w ten sposb potguj ich wyuczon bezradno. Zazwyczaj mwi NIE. I to
wystarcza.

127

128

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jednak czasami musz posuy si asertywn odmow w cienkim

ciecie na ostro, poniewa zachowanie mojego rozmwcy wywouje
we mnie nie tylko zdziwienie, ale take sprzeciw.
Wracaem kiedy z rannych zakupw, gdy chwiejnym krokiem
podszed do mnie znany z widzenia w obrbie sklepu miejscowy
ssiad.
Kierowniku, ssiedzie, jest taka proba, na lekarstwo mi brakuje,
kierownik dorzuci do wina, w pitek dostaj rent, oddam. Nie wiem,
co mnie przekonao, bo na alkohol nie daj by moe szczero, by
moe zapewnienie zwrotu zgodziem si. Miaem pod rk 2 z,
wic wspomogem zakup lekarstwa, w duchu liczc si z tym, e
zwrotu nie bdzie.
Po tygodniu, kiedy znw wracaem z zakupw, pod tym samym
sklepem podszed do mnie ssiad.
Kierowniku, ssiedzie, ja kierownikowi jestem winny 2 z.
Wyobra sobie moje zdziwienie. Piknie. Peen szacunek. Miaem
zajte rce, nie chciao mi si siga do portfela, a i gest mnie uj,
powiedziaem wic: Na zdrowie, ssiedzie, na wieczne nieoddanie, majc nadziej na odwzajemnienie szacunku.
Usyszaem jednak: Kierowniku, to poycz jeszcze 2 razem
bdzie 4.
Przy caym moim uwielbieniu asertywnoci nie wyobraam sobie
mojej odpowiedzi w stylu: Nie, nie dam panu 2 z, poniewa ju
w zeszym tygodniu poyczy pan ode mnie 2 z, a tak na marginesie
jestem przeciw prowadzeniu dziaalnoci gospodarczej bez odprowadzania nalenych podatkw, a w ten sposb postrzegam paskie
dziaania w obrbie sklepu, ale jeeli askawy pan sobie yczy, by
moe mog panu pomc w inny sposb. Oferuj pomoc przy rejestracji dziaalnoci gospodarczej.
W ruch posza asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro.
Strategia jest bardzo prosta. Prosta jak kebab. Zawiera dwa
skadniki.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Oto przepis dla Ciebie.

Skadnik 1. Nie to raptem ciasto, krtka, szybka decyzja.
Wyrazistoci strategii nadaje skadnik drugi sos. Bardzo ostry.
Skadnik 2. I pomyl dlaczego nie.
Zwr uwag na istot drugiego skadnika, ktry stanowi przeniesienie odpowiedzialnoci za Twoj odmow na drug stron.
Technik t znam z ksiki Strategia ostra jak pepperoni Jensa
Weidnera (Onepress, 2007) i poradziem wykorzysta t metod
jednej mojej znajomej, ktra miaa w pracy problem z notorycznie
proszcym o drobne rzeczy koleg zszywacz, dziurkacz, pinezki,
kartki, post-itki itp. stanowiy dla niego bowiem sens ycia.
Niby nic, ale ile razy dziennie mona sysze: Kasiu, czy moesz mi
poda zszywacz, Kasiu to, Kasiu tamto.
Dotychczasowe podawanie, dotychczasowa ulego ustpiy miejsca: Nie, i pomyl dlaczego nie. Ale to by dopiero pocztek.
Z relacji Kaki wiem, e znajomy nie tylko odpuci, ale przez kilka
chwil gowi si, dlaczego tak si stao.
Nie podaa mi zszywacza, bo wczoraj, kiedy szedem na obiad,
nie zaproponowaem ci wsplnego wyjcia? brzmiao pytanie.
Nie padaa odpowied.
A moe dlatego, e w zeszym tygodniu skrytykowaem twj
pomys?. Nie brzmiaa odpowied, a z kad kolejn problem coraz mniej nalea do Kaki. Dobre, prawda?
Na zakoczenie mam do Ciebie prob.
Nie stosuj tej metody wobec swoich bliskich, wobec osb, na
ktrych Ci zaley, nie stosuj jej wobec swojego szefa
Nie powiem Ci dlaczego.
Powiem Ci NIE, i pomyl dlaczego NIE.

129

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Rozdzia 3. Pewno siebie, czyli jak zyska zdrowy

szacunek do siebie i innych? .................... 57
Jak zyska pewno siebie? ............................................................... 59
Co Ci da wiadomo wasnych zalet? .............................................. 64
Jak z yczliwoci wobec siebie postrzega wasne wady? ................ 68
O wstydzie, kompleksach i o tym, czy wada moe by zalet,
czyli nie jeste naiwny, jeste ...................................................... 73
Rozdzia 4. Jak wyraa uczucia
i zapobiega konfliktom? ......................... 81
O czym warto pamita,
by Twoje emocje pracoway na Twoj korzy? ............................. 81
Jak nauczy innych, jak maj Ci traktowa? ................................... 88
Czuj ........................................................................................... 88
Kiedy Ty ...................................................................................... 91
Oczekuj ..................................................................................... 94
Jeeli tego nie zrobisz, bd zmuszony ................................. 102
Dziaanie ................................................................................... 104
Komunikat JA procedura rozszerzona ................................. 104
Kiedy nie warto by asertywnym, czyli zanim powiesz ............... 105
Lista kontrolna asertywnoci ........................................................... 109
Rozdzia 5. Jak odmawia bez poczucia winy? ............111
Poznaj kogo, kto potrzebuje Twojej pomocy ................................ 111
Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia relacji? ....................... 115
Nie ............................................................................................. 118
Obszar odmowy ........................................................................ 118
Uzasadnienie ............................................................................. 119
Podtrzymanie kontaktu czynna pomoc ................................ 121
Jak radzi sobie z nachalnymi ludmi? ........................................... 124
Asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro .............................. 127
Rozdzia 6. Jak radzi sobie z opiniami innych? ..........131
Jak radzi sobie z krytyk? .............................................................. 133
Ocena formalna ......................................................................... 134
Ocena merytoryczna i decyzja ................................................... 136

Spis treci

Jak nie da si wcign do gry? ..................................................... 139

Wyraenie emocji ...................................................................... 142
Powtrzenie zdania rozmwcy .................................................. 142
Proba o uzasadnienie ............................................................... 143
Jako czowiek uczciwy na pewno mnie zrozumiesz ............... 144
Niezbdnik na imprezach rodzinnych,
czyli jak radzi sobie z dobrymi radami? ...................................... 147
Rozdzia 7. Jak wyraa uczucia pozytywne
i przyjmowa komplementy? ...................151
Dlaczego warto wyraa uczucia pozytywne? ................................. 151
Jak budowa lepsze relacje,
jak wyraa uczucia i emocje pozytywne? .................................... 153
Jak przyjmowa komplementy, nie doszukujc si drugiego dna? .... 157
Rozdzia 8. Jak zadba o swoje prawa
z szacunkiem do siebie i innych? ..............163
Poznaj swoje prawa ......................................................................... 163
Upomnij si o swoje, czyli jak respektowa swoje prawa? .............. 166
Rozpoznanie .............................................................................. 168
Przygotowanie ........................................................................... 168
Dziaanie ................................................................................... 170
Masz prawo prosi .......................................................................... 171
Asertywna proba ...................................................................... 173
Teraz Twoja kolej ................................................179
Dodatek A FAQ ..................................................181
Czy uda mi si zmieni? .................................................................. 181
Kiedy nastpi zmiana? .................................................................... 184
Czy asertywno nie sprawi, e przestan by sob? ...................... 185
Czy moje otoczenie nie odsunie si ode mnie? .............................. 187
Jak by asertywnym wobec bliskich? ............................................... 188
Jak odmawia dzieciom? ................................................................. 191
Przeprasza czy nie przeprasza? .................................................... 193
Gdzie mog si tego nauczy? ........................................................ 194

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Asertywno i rozwj osobisty, czyli jak zyska harmoni

w yciu prywatnym i zawodowym oraz zdrowy szacunek
do siebie i innych? .................................................................. 195
Co robi, gdy asertywno nie zadziaa? ......................................... 196
Nie podje dziaania, ale chcesz wiedzie,
co robi, gdy Ci nie wyjdzie .................................................... 196
Podje dziaanie, nie wyszo, bo ja tak robi,
tylko troch inaczej ............................................................... 197
Podje dziaanie (wzorowo), nie masz rezultatw .................. 199
Dodatek B Asertywno w pracy .............................203
Asertywny pracownik ...................................................................... 206
Z kim jedziesz na imprez firmow? ......................................... 206
Jak poprosi o podwyk? ......................................................... 209
Asertywny szef ................................................................................. 214
Asertywne informacje zwrotne, czyli jak wyzwala inicjatyw,
mie wicej czasu i budowa autorytet szefa? ........................ 214
Asertywno w sprzeday i w obsudze klienta ............................... 220
Jak radzi sobie z wulgarnym i agresywnym klientem? ............. 222
Jak odmawia klientom? ........................................................... 227

Rozdzia 5.
JAK ODMAWIA BEZ POCZUCIA WINY?

Poznaj kogo, kto potrzebuje Twojej pomocy

wity spokj, niepewno, tak naturalna potrzeba bycia w porzdku,
a moe lk przed poczuciem winy nakazay Peterowi zgodzi si na
spenienie proby siedzcego obok kolegi.
NIE mam siy si z tob spiera, rb, jak chcesz odpar
w kocu, ulegajc kolejnym argumentom.
Mg poczu ulg, to w kocu nic wielkiego. NIE warto spiera
si o tak bahe rzeczy, waciwie nic mnie to NIE kosztuje, szkoda
ycia, by udowadnia sobie, kto ma racj pomyla zapewne.
OK odpar Peter. NIE wiedzia przecie, e jego ycie trwa
bdzie jeszcze tylko 4 minuty.
NIE wiedzia przecie, e ta nic NIEznaczca zgoda kosztowa
bdzie ycie 109 osb 100 pasaerw i 9 czonkw zaogi samolotu
DC-8, odbywajcego rejs 621 z Montrealu do Los Angeles, ktrego
Peter Hamilton by kapitanem.
Air Canada 621 na skutek zbyt wczesnego uruchomienia spojlerw
run na ziemi.
15 lipca 1970 roku o 8:06 ta nic NIEznaczca zgoda, chwila witego spokoju, krtkotrwaa korzy z zastosowania reguy mdry
gupiemu ustpuje, odebraa ycie 109 osobom, odebraa spokj rodzinom ofiar.
Dlaczego o tym pisz?

112

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Pisz o tym, poniewa chc, abymy przyjrzeli si czemu, co najczciej bywa kojarzone z asertywnoci umiejtnoci odmawiania.
Umiejtnoci, ktra by moe tamtego ranka 15 lipca 1970 roku moga uratowa ycie 109 osobom.
Nie chc jednak, bymy uprawiali teraz gdybologi.
Odmy wic t tragiczn histori na chwil na bok.
Zastanwmy si przez moment nad czym innym.
NIE mwmy przez chwil o konsekwencjach godzenia si na co,
na co NIE masz ochoty, o obwinianiu siebie, o Twoich nerwach
i utraconym czasie.
NIE mwmy o tym, e nic NIEznaczce 15 minut dziennie, jakie
powicasz na rzeczy, ktre NIE nale do Ciebie, w cigu roku
urasta do 8 dni pracy, a w cigu 40 lat stau przez blisko rok wykonujesz prac, za ktr nikt Ci NIE paci.
NIE mwmy o tym, jak si czujesz, godzc si na co, co kci
si z Tob.
NIE mwmy wreszcie o tym, jak mwi NIE, bo Ty doskonale
potrafisz to robi. Posiade t umiejtno w pierwszym roku swojego
ycia.
NIE mwmy o tym, bo NIE chc o tym mwi. Chc zaproponowa Ci co zgoa innego.
Chc bowiem, abymy porozmawiali o tym, jak pomaga.
Tak! Pomaga, poniewa wiem, jak wane jest dla Ciebie bycie
w porzdku, jak wane s dla Ciebie relacje midzyludzkie, jak wane
jest dla Ciebie czyste sumienie, jak wani s dla Ciebie inni ludzie,
jak wany jest wity spokj.
Wiem take, e za nic w wiecie NIE chciaby tego straci.
NIE bd Ci wic prosi, aby dzisiaj chocia sprbowa powiedzie NIE, bo NIE chc po raz kolejny przymusza Ci do czego,
co jest sprzeczne z Tob.
Poprosz Ci wic o pomoc.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Prosz Ci o pomoc, prosz o bycie w porzdku, o koleestwo, trosk, empati i kreatywno.

Jest bowiem kto potrzebujcy, kto, komu trzeba pomc, trzeba,
bo inaczej zagubi si, straci kontrol nad wasnym yciem, zacznie
obwinia siebie i ten kto bardzo potrzebuje Twojej pomocy.
Mam nadziej, e take tym razem NIE odmwisz i zechcesz
pomc jeszcze tej jednej i jedynej osobie zechcesz pomc sobie!
Tak, pomc sobie, bo wanie w ten sposb postrzegam asertywno.
Ale NIE tylko sobie, poniewa w ten sposb pomoesz te innym.
Bdziemy jednak mwi o tym, jak pomaga w sposb uczciwy
i NIEwymuszony. Pomaga z zaangaowaniem i chci, bo co to za
pomoc, kiedy jest wymuszona, co to za zaangaowanie, kiedy czujesz, e si zmuszasz, co to za uczciwo, kiedy opiera si na niedopowiedzeniach
Bdziemy mwi wic o aktywnej, prawdziwej pomocy pomocy penej oddania, zaangaowania i odpowiedzialnoci. Pomocy,
ktra pozwala innym decydowa o sobie, pomocy, ktra daleka jest
od kamstwa i faszywych przekona.
Pozwl wic, e przyjrzymy si pewnym zasadom, ktre pozwol
Ci nie wanie tak pomoc, jak chcesz nie i jakiej oczekuj od
Ciebie inni.
Ratownicy medyczni przedstawiciele jednego z najbardziej
powaanych i szanowanych zawodw na wiecie posikuj si
w swojej pracy pewn zasad, ktra wspiera rzetelne i skuteczne niesienie pomocy innym.
Mianowicie ratownik medyczny, zanim przystpi do udzielenia
pomocy, jest zobowizany do tego, by zadba o jedn rzecz wasne
bezpieczestwo.
Po co komu ratownik, ktrego podczas akcji spotyka niebezpieczestwo, razi prd, ogarnia poar albo ktry zostaje napadnity przez
przeywajc szok ofiar wypadku.

113

114

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

W imi tej zasady ratownik ma prawo odstpi od udzielenia pomocy, jeeli takowa bezporednio zagraa jego bezpieczestwu.
Chc Ci zaproponowa, aby Twoja przygoda z asertywnoci
oparta bya wanie na tej zasadzie pom sobie, zanim pomoesz
innym, pamitajc, e masz prawo odmwi, jeeli spenienie proby
godzi w Ciebie.
Zadbaj o wasny komfort, wasne bezpieczestwo, bo dopiero wtedy
moesz prawdziwie pomc innym.
Po co komu pomoc kogo, kto NIE zadba o wasne bezpieczestwo, moe przecie nawali, kiedy najbardziej bdzie potrzebny.
Po co komu pomoc kogo, kto pomaga, chocia pomc NIE chce.
Prawdziwa pomoc to czynna pomoc, tzn. pomoc, ktra NIE zagraa Tobie, NIE rani Ci, NIE wywouje poczucia wykorzystania i niesprawiedliwoci dziejw.
Pomagaj z zaangaowaniem, uczciwoci i empati, ktre s
w Tobie, a NIE z zakamanym wyrazem twarzy, uciekajcym spojrzeniem, zoci wyraan za zamknitymi drzwiami, zoci, ktra
przekada si na samopoczucie Twoich bliskich.
Tak, zakamanym. Bo godzenie si na co, na co nie masz ochoty,
dla mnie rwnoznaczne jest z kamstwem okamywaniem innych.
Skd inni maj wiedzie, jakie s Twoje potrzeby, plany i oczekiwania.
Jeste jedyn osob, ktra moe powiedzie TAK, jeste jedyn
osob, ktra moe powiedzie NIE. Godzc si na co, na co nie masz
ochoty, wiadomie wprowadzasz innych w bd.
Pozwl innym decydowa o samych sobie, pozwl samodzielnie
reagowa, przesta zakada, e wiesz lepiej od innych, co jest dla nich
dobre. Czy tego chcesz, czy NIE, NIE masz wpywu na czyje uczucia.
Twoje NIE nikogo NIE urazi, dopki ten kto nie zgodzi si na to.
W tym rozdziale uyem NIE wicej ni 30 razy tylko od
Ciebie zaley, czy jestemy nadal kolegami.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Pamitaj, e jednorazowa odmowa nie moe zniszczy prawdziwej,

trwaej relacji, oznaczaoby to bowiem, e opiera si ona tylko na
Twojej pomocy i jako taka byaby przecie bezwartociowa.
Zaley mi na Twoim bezpieczestwie, zaley mi na tym, aby mia
si i ochot pomaga innym, dlatego pozwl, e opowiem Ci pewn
histori.
Histori, ktra, mam nadziej, pomoe Ci ostatecznie pogodzi
dwie z pozoru sprzeczne ze sob potrzeby trosk o swoje granice
i trosk o innych. Potrzeby, ktrych pogodzenie pozwoli Ci pozby
si tego najwikszego hamulca asertywnoci poczucia winy.
Nie dam ci odpisa, bo nigdy si tego nie nauczysz, ale z chci
ci to wytumacz zwyk mawia pewien mody student w obliczu
bagalnych prb swoich kolegw niekoniecznie przygotowanych
do zaj.
Broni w ten sposb siebie, broni wasnych wartoci, wykazywa
te trosk o innych. Prawdziw.
Zachowywa rwnowag. Rwnowag, ktra jest podstaw asertywnoci. Jeden z najwikszych autorytetw moralnych w historii
polskiego narodu, czowiek, ktry pomg zmieni oblicze ziemi
tej ziemi Karol Wojtya, papie Polak, Jan Pawe II.
Bdc studentem, nie wiedzia zapewne, e to asertywno, ale
wiedzia zapewne, e tak jak inni maj prawo prosi o pomoc, tak
on ma prawo proponowa pomoc.
Wiedzia, e pomoc jest procesem czynnym, ulego za kamstwem.

Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia relacji?

Czy wiesz, e Bugarzy, kiedy mwi nie, kiwaj gow na tak?
Jak gosi ludowa legenda, zwyczaj ten powsta w czasie panowania
Turkw w Bugarii, kiedy miejscowa ludno musiaa zmaga si
z problemem przymusowej islamizacji.

115

116

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Procedura islamizacji bya nad wyraz uproszczona.

Turecki onierz przykada n do garda Bogu ducha winnego
Bugara i pyta: Przejdziesz na islam?.
Ruch gowy na nie podcina gardo, wic Bugarzy zaczli
mwi nie kiwajc gow na tak.
Pisz o tym, poniewa ta bugarska legenda przypomina mi sposb,
w jaki cz ludzi odmawia innym wykonania niewygodnych rzeczy,
posikujc si strategi, ktr nazywam take strategi ciotki z omy
Wiesz, bardzo chtnie, ale nie mog, bo przyjechaa do mnie
ciotka z omy (podczas gdy ciotka suy jako zgrabna ciema).
Nie mog zosta po godzinach w pracy, bo mam ju umwion
wizyt u lekarza.
Wybacz, ale nie mog z tob rozmawia, bo wanie wychodz,
jestem umwiony.
Yyyyy, wiesz, nie bardzo mog... Yyyyy ten tego... Przychodzi
hydraulik....
Nie mog ci pomc, nie poycz ci pienidzy, bo sam nie mam
Wiesz, jak teraz jest.
To bardzo ciekawe zjawisko na pierwszy rzut oka skuteczne, bo
osoba, ktra Ci prosi, zazwyczaj odpuszcza sobie.
Na pierwszy rzut oka nie masz nawet problemu z odmawianiem.
Na pierwszy.
Poniewa, podobnie jak w przypadku bugarskich chopw, to Ty,
zyskujc, tracisz.
Ja wiem, e to bywa skuteczne, ja wiem, e zazwyczaj proszcy
odpuszcza sobie, ja wiem, e to ju nawyk, lecz jest w tym wszystkim
kilka maych ale.
Nie zrozum mnie le, nie chc pisa o moralno-etycznych aspektach kamstwa.
Nie znam bowiem osoby, ktra przynajmniej raz w yciu nie
skamaaby. Nie czuj si uprawniony do ocen moralnych.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Nie o to mi chodzi. Waniejsze s konsekwencje. Raz, e prawda

moe wyj na jaw. Dwa, e kamstwo to negatywne emocje dla Ciebie.
Nie dowiadczasz moe poczucia winy, odczuwasz za to przypieszone ttno, pustk w gowie, nie wiesz, co zrobi z oczami, Twj organizm jest pobudzony, czujesz, e zaczynasz mwi szybciej, by moe
nawet czujesz si gorszy, tumaczc si przed drugim czowiekiem.
To jednak nie wszystko.
Wane s take konsekwencje takiej odmowy w wietle uczenia
innych, jak chcemy by traktowani, w wietle nadrzdnej zasady asertywnoci podejmowania samodzielnych decyzji.
Nie mog to informacja o naszej podatnoci na zewntrzny
wpyw bardzo daleka od samodzielnej decyzji.
Nie mog to przecie wskazanie zewntrznego problemu, ktry
uniemoliwia spenienie proby.
Nie mog to take niewiadome zaproszenie do negocjacji.
Bardzo niebezpieczne. Poniewa kto moe zaproponowa Ci pomoc
w rozwizaniu zewntrznego problemu, a ta wywoa w Tobie zobowizanie np. do spenienia proby (no bo przecie kto chcia Ci
pomc).
Twoje bugarskie nie (czyli: nie mog, hydraulik, ciotka z omy,
sam nie mam pienidzy) to wreszcie przyzwolenie na dalsze proby
taka odmowa uczy bowiem innych, e nie ma sprawy.
Bugarzy, kiwajc na tak, moe zachowywali ycie, jednak przekazujc bdny komunikat, sprawiali wraenie, e robi to z niekaman ochot, przez co wikali si w bdne koo dalszych niewygodnych i bolesnych da.
W sumie trudno im si dziwi.
Mam jednak nadziej, e Twoje dzisiejsze dylematy maj mniejszy
kaliber.
Na szczcie Ty masz moliwo nauczy innych, jak chcesz by
traktowany, nie czujc przy tym zaenowania ani poczucia winy, a jednoczenie dbajc o trwao relacji.

117

118

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jeeli take do Ciebie przyjeda czasami ciotka z omy lub

czujesz n na gardle w obliczu krzywdzcych Ci prb, oto najprostsza procedura, dziki ktrej bdziesz w stanie budowa naprawd
satysfakcjonujce relacje, uczc innych, jak naley Ci traktowa, oraz
unikniesz tej dobrze Ci znanej zgagi, gdy godzisz si na co, na co
nie masz ochoty.
Nie

To pierwszy krok. Prosz, nie myl go z yyyyy, ten teges no nie

bardzo, bo moe to bywa skuteczne, ale brakuje tu Twojej samodzielnej decyzji.
Jeeli jest Ci przykro lub odmowa jest dla Ciebie trudna, powiedz,
co czujesz.
Powiedz: przykro mi, bo to nie usprawiedliwianie si ani tumaczenie, to sposb na autentyczno, Twoja ludzka twarz. Ma prawo
by Ci przykro.
Powiedz to zwaszcza wtedy, gdy chcesz pomc, ale po prostu nie
moesz. Asertywno to przecie pomoc czynna. To bardzo dalekie
od poczucia winy.
Obszar odmowy

Kolejnym krokiem jest precyzyjne wskazanie przez Ciebie obszaru

Twojej odmowy.
Pamitasz metod audiodeskrypcji z rozdziau 4.?
Warto posuy si ni po raz kolejny. Opisz wic obszar odmowy w sposb konkretny, widoczny, obiektywny i policzalny.
Im bardziej obszar odmowy bdzie precyzyjny, tym atwiej bdzie
go przyj Twojemu rozmwcy.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Przekae mu bowiem komunikat, e nie odrzucasz jego jako osoby,

nie chcesz jedynie zrealizowa jego proby, jego pomysu na pomoc.
Zwr uwag na ponisze przykady:

Nie zostan po godzinach w pracy zamiast: Nie dam sob

manipulowa.
Nie poycz ci pienidzy zamiast: Nie jestem kas
zapomogowo-poyczkow.
Nie popr twojego pomysu zamiast: Nie bd uczestniczy
w machlojkach.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad zamiast:
Nie udawajmy kochajcej si rodzinki.

Precyzyjne opisanie obszaru odmowy przyniesie Ci korzyci, nawet

gdy masz do czynienia z ewidentn manipulacj lub kolejn z rzdu
prob o pomoc, ktra zakada, e jak zwykle co zrobisz za kogo.
Pozwoli Ci bowiem ostudzi emocje, pozwoli Ci bowiem skupi si
na bezspornych faktach.
Teraniejszo jest bezdyskusyjna. Odwoanie do teraniejszej proby wzmocni skuteczno Twojej decyzji. Unikniesz bowiem pyta typu:
Dobra, dobra, powiedz mi, kiedy musiae co robi za mnie?.
Uzasadnienie

Kolejny krok Twojej odmowy to krtkie, prawdziwe uzasadnienie

Twojej decyzji.
Psychologowie spoeczni dowiedli, e obecno uzasadnienia
wzmacnia skuteczno komunikatu o blisko 30% (nawet wwczas,
gdy jest ono nielogiczne w synnym eksperymencie Elli Langer
studenci czekajcy w kolejce do ksero podobnie chtnie wpuszczali
bez kolejki osob, ktra prosia o przepuszczenie, mwic, e bardzo
si pieszy, jak i wtedy, gdy prob sw podpieraa uzasadnieniem
bo musz zrobi ksero).

119

120

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Wykorzystaj wic uzasadnienie, aby wzmocni swj przekaz.

Pamitaj jednak, e uzasadnienie nie jest argumentem, poniewa
odmowa to nie proba, odmowa nie jest przekonywaniem. Odmowa
jest decyzj (Postanowiem zamiast: Zrozum mnie, prosz).
Prawdziwe uzasadnienie jest wyrazem Twojej decyzyjnoci uczy
innych, e to Ty podejmujesz decyzje.
Prawdziwe uzasadnienie pozwoli Ci zachowa wewntrzny spokj.
Sawetne czuj si gorszy od innych jedno z najczstszych
ograniczajcych ludzi przekona wynika na og z nadmiernej potrzeby tumaczenia si lub posikowania si kamstwem.
Prosz, pamitaj take, e uzasadnienie nie jest konieczne. Pamitaj, e masz prawo nie zdradza motyww swoich decyzji, jeeli
nie masz na to ochoty.
Mimo wszystko zachcam Ci do tego. Uzasadnienie to wyraz szacunku wobec innych. Od dziecka lubimy przecie wiedzie dlaczego.
Uzasadnienie to motyw Twojej decyzji i jako taki moe by oglny
lub odwoywa si do Twoich uczu.
Pozwl, e wrcimy do naszych przykadw.

Nie zostan po godzinach w pracy, poniewa mam inne plany.

Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie lubi tego robi /
poniewa nie oddajesz ich w terminie.
Nie popr twojego pomysu, poniewa byoby to dla mnie
bardzo kopotliwe.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad, poniewa
mamy inne plany.

Mamy inne plany?

Ju sysz Twoje pytanie.
A co, jeeli kto spyta mnie: A jakie to plany?. Przecie zaraz
usysz o lekcewacym stosunku do pracy, o tym, e nie mona na
mnie liczy, bo nie chc spotka si z matk, ojcem, teciow czy
szwagrem.
Bardzo dobre pytanie. Pozwl, e powicimy mu zatem chwil.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Oczywicie usyszysz. Usyszysz, jeeli na nie odpowiesz.

Jeeli jednak wykonae wiczenia w rozdziale 4., wiesz ju, jak
sobie radzi.
Pamitaj, e nie musisz odpowiada na pytania, to wcale nie jest
nieuprzejme. Ty rwnie masz prawo oczekiwa uprzejmoci wobec
siebie i niezadawania Ci krpujcych Ci pyta. Take tutaj obowizuje zasada masz prawo zachowa milczenie, bo wszystko, co powiesz, moe zosta uyte przeciwko tobie.
Bardzo lubi okrelenie mam inne plany, wic pozwl, e odpowiem na kolejne pytanie: No dobrze, ale jak mi si po prostu nie
chce i nie mam nic w planach, chc po prostu posiedzie w domu,
w kapciach przed telewizorem, czy to nie bdzie kamstwo?.
Wedug mnie nie. Odpoczynek czy potrzeb prywatnoci postrzegam bowiem take jako czynno zaplanowan. W szkole, na uczelni,
w pracy spdzamy znaczn cz naszego ycia. Aby mie energi
do dziaania, musimy take wypoczywa, czyli zaplanowa, e nie
robimy nic, podj tak decyzj.
Jedna z uczestniczek mojego szkolenia zwyka odpowiada zapraszajcej j na obiad teciowej, e nie przyjedzie, bo ma dzie wewntrzny, mylc o kapciach, papilotach i telewizorze.
A Tobie co podpowiada Twoja kreatywno?
Podtrzymanie kontaktu czynna pomoc

To prawdopodobnie najwaniejszy krok asertywnej odmowy.

Pozwoli Ci on zrealizowa pozytywn intencj, ktra dotychczas moga krpowa Ci rce ch bycia pomocnym, ch bycia
w porzdku wobec innych, intencj, ktra nieraz sprawiaa, e godzie si na co, na co nie miae ochoty, bo tak byo lepiej.
Ten krok pomoe Ci czu si osob pomocn, uwolni Ci od
wyrzutw sumienia i poczucia winy, pomoe Ci okaza trosk wobec
innych, pomoe Ci zadba o trwao relacji.

121

122

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Trzy pierwsze kroki byy bowiem trosk o Ciebie. Trosk o wasne

bezpieczestwo.
Dopiero teraz moesz pomaga aktywnie, dopiero teraz moesz
pomaga skutecznie.
Czas wic na aktywn pomoc.
Pomoc wynikajc z Twojej potrzeby, Twojego zaangaowania,
a nie zobowizania czy lku przed win.
Jak wic to zrobi? Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia
relacji?
Pamitaj po prostu, e tak jak inni maj prawo prosi, Ty masz
prawo proponowa.
Co to oznacza?
O ile prawidowo wykonae trzy pierwsze kroki, z pewnoci zauwaye, e gwnym przesaniem asertywnej odmowy nie jest odrzucenie rozmwcy, tylko niewyraenie zgody na realizacj jego pomysu
na pomoc z Twojej strony.
O ile wic zaley Ci na relacji, zaproponuj po prostu wasny pomys
realizacji oczekiwanej od Ciebie pomocy.
Powrmy wic do naszych przykadw.

Nie zostan po godzinach w pracy, poniewa mam inne

plany, ale mog wykona zadania, o ktre mnie prosisz,
np. w poniedziaek, jestem wtedy mniej obciony.
Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie lubi tego robi /
poniewa nie oddajesz ich w terminie, ale by moe jestem
w stanie ci pomc w inny sposb.
Nie popr twojego pomysu, poniewa byoby to dla mnie bardzo
kopotliwe, ale jeeli zgodziby si wprowadzi zaproponowane
przeze mnie poprawki, to moesz na mnie liczy.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad, poniewa mamy
inne plany, zdzwomy si w przyszym tygodniu i pomylimy,
co moemy razem zrobi.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Zwr uwag na ostatni przykad.

Podtrzymanie kontaktu nie musi oznacza wcale zobowizania do
jakiegokolwiek dziaania, wystarczy zapewnienie o chci podtrzymywania relacji. To bardzo wiele. Oznacza to przecie, e inni s dla Ciebie wani. Tobie pozostawia za furtk.
wiczenie Asertywna odmowa

Zamie ponisze przykady odmowy nieasertywnej na odmow asertywn. Pamitaj o precyzyjnym okreleniu obszaru odmowy, krtkim
i prawdziwym uzasadnieniu oraz zaoferowaniu aktywnej pomocy.
Sytuacja

Odmowa
nieasertywna

Znajomy prosi Ci o poyczenie

300 z. Ty jednak nie masz
w zwyczaju poycza pienidzy.

Bardzo chtnie,
ale sam nie
mam.

Szef w pracy prosi Ci o wykonanie

Mam strasznie
dodatkowego zadania niewchodzcego duo pracy,
w zakres Twoich obowizkw.
moe poprosisz
kogo innego.
Znajomy chce skorzysta z Twojej
pomocy zwizanej z wykonywanym
przez Ciebie zawodem (naprawy
komputera, wypenienia PIT-u,
napisania CV). Ty jednak jeste
po prostu zmczony.

Sam nie jestem

w tym za dobry.

Kolega z pracy prosi Ci o pomoc

w wykonaniu jego pracy (np. raportu
kwartalnego), poniewa bardzo
sobie ceni Twoje spostrzeenia.
W praktyce wiesz dobrze, i bdziesz
musia wykona raport jak zwykle
za niego.

Mam strasznie
duo pracy,
poza tym nie
jestem w tym
dobry. Sam
popeniam
bdy.

Dzwoni do Ciebie znajomy i informuje

Ci, e bdzie u Ciebie za 15 minut.
Ty nie masz ochoty na niczyj wizyt.

No przykro mi,
ale wanie
wychodz.

Odmowa
asertywna

123

124

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jak radzi sobie z nachalnymi ludmi?

W trakcie mojego pierwszego treningu asertywnoci braem udzia
w scence, w ktrej moim zadaniem byo odmwi koledze poyczenia
pienidzy.
Bya to sytuacja nad wyraz prawdziwa, poniewa w tamtym okresie miaem z tym duy problem i nie brakowao mi kolegw, ktrzy
traktowali mnie jak kas zapomogowo-poyczkow z bardzo atrakcyjnym oprocentowaniem 0% w skali wiecznoci.
Pocztek by atwy: Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie oddajesz mi w terminie.
Za chwil czekao mnie jednak prawdziwe wyzwanie.
Ja wiem, ale tym razem to wyjtkowa sytuacja, tylko na ciebie mog
liczy, nie poradz sobie, jak mi nie pomoesz, ej, no nie bd taki,
przysigam, tym razem oddam w terminie, a tak w ogle to ostatni raz,
koledze nie pomoesz?
Byem konsekwentny, usilnie staraem si znale kontrargumenty,
jednak szybko zauwayem, e kade moje sowo potguje nachalno
argumentw mojego kolegi, a ja zaczynam si gubi.
Nie wiedziaem, dlaczego tak si dzieje, nie wiedziaem take, e
popeniam bd.
Powiedzmy to sobie szczerze. Opisana wyej procedura asertywnej
odmowy nie zawsze bdzie skuteczna. Nie zawsze spotkasz ludzi,
ktrzy zrozumiej Ci za pierwszym razem.
Spotkasz zapewne ludzi, ktrzy bd Ci za wszelk cen prbowali przekona, czasami bd nawet bardzo nachalni, posikujc si
mniej lub bardziej emocjonalnymi chwytami.
Warto wic, by w podobnych sytuacjach wiedzia, jak sobie radzi.
Narzdziem, ktre pozwoli Ci radzi sobie z podobnymi sytuacjami,
jest powszechnie znana technika zdartej pyty, ktr wwczas zaproponowa mi trener prowadzcy szkolenie.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Technika zdartej pyty polega na kilkakrotnym powtrzeniu odmowy, jednak w zastosowaniu tej metody czai si kilka niebezpieczestw. Dlatego pozwl, e przyjrzymy jej si znacznie szerzej.
Z dowiadczenia wiem, e wiele osb w obliczu nachalnych prb
zaczyna si irytowa, za kadym kolejnym razem starajc si intensywniej zaznaczy swoje stanowisko, tracc przy tym nerwy, dajc si
ponie emocjom lub dla witego spokoju po prostu przystaje na
co, na co nie ma ochoty.
Powd emocjonalnej reakcji (Guchy jeste czy co?), powd
zniecierpliwienia (Ile razy mam mwi NIE?) przy wielokrotnym
powtarzaniu odmowy jest jednak prosty.
Wynika z bdu, jaki ja take popeniem.
Bd ten polega na oczekiwaniu zakoczenia trudnej dla nas sytuacji przez kogo innego, wynika z oczekiwania podjcia decyzji za nas,
wynika bowiem z oczekiwania zrozumienia nas.
Odmowa by moe skutkuje, pozostaje jednak niesmak, by moe
pada kilka sw za duo.
Aby wic zapewni Ci maksymalny komfort uytkowania techniki
zdartej pyty, aby zapewni Ci komfort w obliczu nachalnych prb,
pozwl, e przyjrzymy si istocie tej metody, odwoujc si do jej metaforycznego zakresu, tzn. tego, jak dziaa zdarta pyta.
Najwygodniej bdzie zilustrowa mechanizm zdartej pyty za pomoc muzyki.
Nigdy nie pamitam hitw lata, posu si wic przykadem
utworu, o ktrym byo gono take przez skrajnie szokujc krtkowzroczno specw od marketingu pewnej firmy, ktra wypucia
na rynek cmentarne znicze z pozytywk: Wsta, powiedz: nie jestem sam.
Adapter odtwarzajcy zdart pyt za kadym razem odtwarza identyczny dwik.
Nie powie spie mioci, nie powie spie mioci, nie powie spie
mioci brzmi wic za kadym razem identycznie, dwiki nie s

125

126

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

goniejsze ani cichsze, dusze ani krtsze, a my dziki temu mamy

szans usysze przesanie Michaa Winiewskiego raz jeszcze.
Dlaczego o tym pisz?
Pisz o tym, poniewa istot skutecznoci techniki zdartej pyty,
a zarazem jej najczciej ignorowanym elementem, s jej waciwoci
dwikowe.
Odmowa w obliczu natarczywej proby powinna wic za kadym
razem brzmie identycznie: winna by wypowiedziana identycznym
tonem i z identyczn tonacj. Powinna te zawiera pauzy.
Twj ton, Twoja intonacja oraz pauzy s niczym innym jak wyrazem Twojej decyzji, nie musisz przecie nikogo przekonywa, nikt nie
musi niczego rozumie ani na nic wyraa zgody. Nie musisz si
take irytowa, poniewa Ty tylko przekazujesz informacj o podjtej
ju decyzji.
Powtrzenie pozwala Ci opanowa emocje, a drugiej stronie pozwala zrozumie, e decyzja jest nieodwoalna. To niewtpliwa korzy
dla Ciebie. Dbasz w ten sposb o swj spokj.
Zapytasz zapewne, ile razy powiniene powtrzy swoj odmow.
Ilo zaley od Ciebie, moesz powtrzy j 2 4 razy, jednak
znacznie waniejsza od iloci jest wiadomo, e to do Ciebie naley
ostatnie sowo.
2 4 razy pozwol Twojemu rozmwcy usysze Twj przekaz,
jeeli wczeniej go nie zrozumia.
Jeeli jednak nie rozumie go dalej, to problem nie naley ju do
Ciebie.
Zrobie wszystko, co moge. Jeeli to nie skutkuje, zmie temat,
zakocz niewygodn dla Ciebie rozmow albo wyra swoje emocje
w obliczu nachalnych prb.
Podejmij decyzj, a zyskasz spokj.
Moe zyskasz miano spa mioci szczliwie jednak nikt nie
wie, co to waciwie znaczy.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro

Koczc rozwaania na temat asertywnej odmowy, warto zwrci
uwag take na sposb radzenia sobie z wyjtkowo nachalnymi ludmi,
z tzw. zawodowymi proszcymi kolegami w pracy po 63 razy
dziennie proszcymi Ci o zszywacz, dziurkacz, kartk, dugopis,
samozwaczymi parkingowymi obiecujcymi przypilnowa Twojego
samochodu, zbierajcymi na lekarstwa lub szklank chleba, ktrych
moesz spotka np. na dworcach kolejowych w caej Polsce, osobami
myjcymi szyby na skrzyowaniach. Wszystkimi ludmi, ktrzy nie
rozumiej zwykego NIE i ktrzy, spotykajc si z Twoj decyzj, zaczynaj Ci atakowa.
Musz Ci jednak ostrzec. Metoda, ktr chc Ci zaproponowa,
jest jak prawdziwy kebab naprawd ostra, a na dodatek w cienkim
ciecie, nie zawiera bowiem nic, co mogoby zneutralizowa jej smak.
Proponuj Ci j jako sposb radzenia sobie w sytuacjach krytycznych, gdy wszystkie inne metody zadbania o swoje terytorium oka
si nieskuteczne lub po prostu nie bdziesz widzia sensu ani potrzeby
ich wykorzystania.
Pamitaj jednak, e jej zastosowanie zawsze piecze. Uywaj jej wic
w ostatecznoci jako samoobrony.
Pamitaj o tym, by serwowa j tylko wobec osb, z ktrymi nie zamierzasz tworzy relacji, a ktrych natarczywo prb godzi w Ciebie,
kci si z Twoimi wartociami, uderza w Twoje poczucie przyzwoitoci.
Pamitaj take, e ocena potrzeby jej wykorzystania zaley tylko
od Ciebie.
Ju za chwil podam Ci przepis. Jednak pozwl, e najpierw dam
Ci pewien przykad.
Nie wiem jak Ty, ale ja mam tak zasad, e nie pomagam finansowo ludziom zbierajcym na ulicy. Jestem przekonany, e w ten sposb potguj ich wyuczon bezradno. Zazwyczaj mwi NIE. I to
wystarcza.

127

128

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jednak czasami musz posuy si asertywn odmow w cienkim

ciecie na ostro, poniewa zachowanie mojego rozmwcy wywouje
we mnie nie tylko zdziwienie, ale take sprzeciw.
Wracaem kiedy z rannych zakupw, gdy chwiejnym krokiem
podszed do mnie znany z widzenia w obrbie sklepu miejscowy
ssiad.
Kierowniku, ssiedzie, jest taka proba, na lekarstwo mi brakuje,
kierownik dorzuci do wina, w pitek dostaj rent, oddam. Nie wiem,
co mnie przekonao, bo na alkohol nie daj by moe szczero, by
moe zapewnienie zwrotu zgodziem si. Miaem pod rk 2 z,
wic wspomogem zakup lekarstwa, w duchu liczc si z tym, e
zwrotu nie bdzie.
Po tygodniu, kiedy znw wracaem z zakupw, pod tym samym
sklepem podszed do mnie ssiad.
Kierowniku, ssiedzie, ja kierownikowi jestem winny 2 z.
Wyobra sobie moje zdziwienie. Piknie. Peen szacunek. Miaem
zajte rce, nie chciao mi si siga do portfela, a i gest mnie uj,
powiedziaem wic: Na zdrowie, ssiedzie, na wieczne nieoddanie, majc nadziej na odwzajemnienie szacunku.
Usyszaem jednak: Kierowniku, to poycz jeszcze 2 razem
bdzie 4.
Przy caym moim uwielbieniu asertywnoci nie wyobraam sobie
mojej odpowiedzi w stylu: Nie, nie dam panu 2 z, poniewa ju
w zeszym tygodniu poyczy pan ode mnie 2 z, a tak na marginesie
jestem przeciw prowadzeniu dziaalnoci gospodarczej bez odprowadzania nalenych podatkw, a w ten sposb postrzegam paskie
dziaania w obrbie sklepu, ale jeeli askawy pan sobie yczy, by
moe mog panu pomc w inny sposb. Oferuj pomoc przy rejestracji dziaalnoci gospodarczej.
W ruch posza asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro.
Strategia jest bardzo prosta. Prosta jak kebab. Zawiera dwa
skadniki.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Oto przepis dla Ciebie.

Skadnik 1. Nie to raptem ciasto, krtka, szybka decyzja.
Wyrazistoci strategii nadaje skadnik drugi sos. Bardzo ostry.
Skadnik 2. I pomyl dlaczego nie.
Zwr uwag na istot drugiego skadnika, ktry stanowi przeniesienie odpowiedzialnoci za Twoj odmow na drug stron.
Technik t znam z ksiki Strategia ostra jak pepperoni Jensa
Weidnera (Onepress, 2007) i poradziem wykorzysta t metod
jednej mojej znajomej, ktra miaa w pracy problem z notorycznie
proszcym o drobne rzeczy koleg zszywacz, dziurkacz, pinezki,
kartki, post-itki itp. stanowiy dla niego bowiem sens ycia.
Niby nic, ale ile razy dziennie mona sysze: Kasiu, czy moesz mi
poda zszywacz, Kasiu to, Kasiu tamto.
Dotychczasowe podawanie, dotychczasowa ulego ustpiy miejsca: Nie, i pomyl dlaczego nie. Ale to by dopiero pocztek.
Z relacji Kaki wiem, e znajomy nie tylko odpuci, ale przez kilka
chwil gowi si, dlaczego tak si stao.
Nie podaa mi zszywacza, bo wczoraj, kiedy szedem na obiad,
nie zaproponowaem ci wsplnego wyjcia? brzmiao pytanie.
Nie padaa odpowied.
A moe dlatego, e w zeszym tygodniu skrytykowaem twj
pomys?. Nie brzmiaa odpowied, a z kad kolejn problem coraz mniej nalea do Kaki. Dobre, prawda?
Na zakoczenie mam do Ciebie prob.
Nie stosuj tej metody wobec swoich bliskich, wobec osb, na
ktrych Ci zaley, nie stosuj jej wobec swojego szefa
Nie powiem Ci dlaczego.
Powiem Ci NIE, i pomyl dlaczego NIE.

129

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Rozdzia 3. Pewno siebie, czyli jak zyska zdrowy

szacunek do siebie i innych? .................... 57
Jak zyska pewno siebie? ............................................................... 59
Co Ci da wiadomo wasnych zalet? .............................................. 64
Jak z yczliwoci wobec siebie postrzega wasne wady? ................ 68
O wstydzie, kompleksach i o tym, czy wada moe by zalet,
czyli nie jeste naiwny, jeste ...................................................... 73
Rozdzia 4. Jak wyraa uczucia
i zapobiega konfliktom? ......................... 81
O czym warto pamita,
by Twoje emocje pracoway na Twoj korzy? ............................. 81
Jak nauczy innych, jak maj Ci traktowa? ................................... 88
Czuj ........................................................................................... 88
Kiedy Ty ...................................................................................... 91
Oczekuj ..................................................................................... 94
Jeeli tego nie zrobisz, bd zmuszony ................................. 102
Dziaanie ................................................................................... 104
Komunikat JA procedura rozszerzona ................................. 104
Kiedy nie warto by asertywnym, czyli zanim powiesz ............... 105
Lista kontrolna asertywnoci ........................................................... 109
Rozdzia 5. Jak odmawia bez poczucia winy? ............111
Poznaj kogo, kto potrzebuje Twojej pomocy ................................ 111
Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia relacji? ....................... 115
Nie ............................................................................................. 118
Obszar odmowy ........................................................................ 118
Uzasadnienie ............................................................................. 119
Podtrzymanie kontaktu czynna pomoc ................................ 121
Jak radzi sobie z nachalnymi ludmi? ........................................... 124
Asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro .............................. 127
Rozdzia 6. Jak radzi sobie z opiniami innych? ..........131
Jak radzi sobie z krytyk? .............................................................. 133
Ocena formalna ......................................................................... 134
Ocena merytoryczna i decyzja ................................................... 136

Spis treci

Jak nie da si wcign do gry? ..................................................... 139

Wyraenie emocji ...................................................................... 142
Powtrzenie zdania rozmwcy .................................................. 142
Proba o uzasadnienie ............................................................... 143
Jako czowiek uczciwy na pewno mnie zrozumiesz ............... 144
Niezbdnik na imprezach rodzinnych,
czyli jak radzi sobie z dobrymi radami? ...................................... 147
Rozdzia 7. Jak wyraa uczucia pozytywne
i przyjmowa komplementy? ...................151
Dlaczego warto wyraa uczucia pozytywne? ................................. 151
Jak budowa lepsze relacje,
jak wyraa uczucia i emocje pozytywne? .................................... 153
Jak przyjmowa komplementy, nie doszukujc si drugiego dna? .... 157
Rozdzia 8. Jak zadba o swoje prawa
z szacunkiem do siebie i innych? ..............163
Poznaj swoje prawa ......................................................................... 163
Upomnij si o swoje, czyli jak respektowa swoje prawa? .............. 166
Rozpoznanie .............................................................................. 168
Przygotowanie ........................................................................... 168
Dziaanie ................................................................................... 170
Masz prawo prosi .......................................................................... 171
Asertywna proba ...................................................................... 173
Teraz Twoja kolej ................................................179
Dodatek A FAQ ..................................................181
Czy uda mi si zmieni? .................................................................. 181
Kiedy nastpi zmiana? .................................................................... 184
Czy asertywno nie sprawi, e przestan by sob? ...................... 185
Czy moje otoczenie nie odsunie si ode mnie? .............................. 187
Jak by asertywnym wobec bliskich? ............................................... 188
Jak odmawia dzieciom? ................................................................. 191
Przeprasza czy nie przeprasza? .................................................... 193
Gdzie mog si tego nauczy? ........................................................ 194

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Asertywno i rozwj osobisty, czyli jak zyska harmoni

w yciu prywatnym i zawodowym oraz zdrowy szacunek
do siebie i innych? .................................................................. 195
Co robi, gdy asertywno nie zadziaa? ......................................... 196
Nie podje dziaania, ale chcesz wiedzie,
co robi, gdy Ci nie wyjdzie .................................................... 196
Podje dziaanie, nie wyszo, bo ja tak robi,
tylko troch inaczej ............................................................... 197
Podje dziaanie (wzorowo), nie masz rezultatw .................. 199
Dodatek B Asertywno w pracy .............................203
Asertywny pracownik ...................................................................... 206
Z kim jedziesz na imprez firmow? ......................................... 206
Jak poprosi o podwyk? ......................................................... 209
Asertywny szef ................................................................................. 214
Asertywne informacje zwrotne, czyli jak wyzwala inicjatyw,
mie wicej czasu i budowa autorytet szefa? ........................ 214
Asertywno w sprzeday i w obsudze klienta ............................... 220
Jak radzi sobie z wulgarnym i agresywnym klientem? ............. 222
Jak odmawia klientom? ........................................................... 227

Rozdzia 5.
JAK ODMAWIA BEZ POCZUCIA WINY?

Poznaj kogo, kto potrzebuje Twojej pomocy

wity spokj, niepewno, tak naturalna potrzeba bycia w porzdku,
a moe lk przed poczuciem winy nakazay Peterowi zgodzi si na
spenienie proby siedzcego obok kolegi.
NIE mam siy si z tob spiera, rb, jak chcesz odpar
w kocu, ulegajc kolejnym argumentom.
Mg poczu ulg, to w kocu nic wielkiego. NIE warto spiera
si o tak bahe rzeczy, waciwie nic mnie to NIE kosztuje, szkoda
ycia, by udowadnia sobie, kto ma racj pomyla zapewne.
OK odpar Peter. NIE wiedzia przecie, e jego ycie trwa
bdzie jeszcze tylko 4 minuty.
NIE wiedzia przecie, e ta nic NIEznaczca zgoda kosztowa
bdzie ycie 109 osb 100 pasaerw i 9 czonkw zaogi samolotu
DC-8, odbywajcego rejs 621 z Montrealu do Los Angeles, ktrego
Peter Hamilton by kapitanem.
Air Canada 621 na skutek zbyt wczesnego uruchomienia spojlerw
run na ziemi.
15 lipca 1970 roku o 8:06 ta nic NIEznaczca zgoda, chwila witego spokoju, krtkotrwaa korzy z zastosowania reguy mdry
gupiemu ustpuje, odebraa ycie 109 osobom, odebraa spokj rodzinom ofiar.
Dlaczego o tym pisz?

112

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Pisz o tym, poniewa chc, abymy przyjrzeli si czemu, co najczciej bywa kojarzone z asertywnoci umiejtnoci odmawiania.
Umiejtnoci, ktra by moe tamtego ranka 15 lipca 1970 roku moga uratowa ycie 109 osobom.
Nie chc jednak, bymy uprawiali teraz gdybologi.
Odmy wic t tragiczn histori na chwil na bok.
Zastanwmy si przez moment nad czym innym.
NIE mwmy przez chwil o konsekwencjach godzenia si na co,
na co NIE masz ochoty, o obwinianiu siebie, o Twoich nerwach
i utraconym czasie.
NIE mwmy o tym, e nic NIEznaczce 15 minut dziennie, jakie
powicasz na rzeczy, ktre NIE nale do Ciebie, w cigu roku
urasta do 8 dni pracy, a w cigu 40 lat stau przez blisko rok wykonujesz prac, za ktr nikt Ci NIE paci.
NIE mwmy o tym, jak si czujesz, godzc si na co, co kci
si z Tob.
NIE mwmy wreszcie o tym, jak mwi NIE, bo Ty doskonale
potrafisz to robi. Posiade t umiejtno w pierwszym roku swojego
ycia.
NIE mwmy o tym, bo NIE chc o tym mwi. Chc zaproponowa Ci co zgoa innego.
Chc bowiem, abymy porozmawiali o tym, jak pomaga.
Tak! Pomaga, poniewa wiem, jak wane jest dla Ciebie bycie
w porzdku, jak wane s dla Ciebie relacje midzyludzkie, jak wane
jest dla Ciebie czyste sumienie, jak wani s dla Ciebie inni ludzie,
jak wany jest wity spokj.
Wiem take, e za nic w wiecie NIE chciaby tego straci.
NIE bd Ci wic prosi, aby dzisiaj chocia sprbowa powiedzie NIE, bo NIE chc po raz kolejny przymusza Ci do czego,
co jest sprzeczne z Tob.
Poprosz Ci wic o pomoc.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Prosz Ci o pomoc, prosz o bycie w porzdku, o koleestwo, trosk, empati i kreatywno.

Jest bowiem kto potrzebujcy, kto, komu trzeba pomc, trzeba,
bo inaczej zagubi si, straci kontrol nad wasnym yciem, zacznie
obwinia siebie i ten kto bardzo potrzebuje Twojej pomocy.
Mam nadziej, e take tym razem NIE odmwisz i zechcesz
pomc jeszcze tej jednej i jedynej osobie zechcesz pomc sobie!
Tak, pomc sobie, bo wanie w ten sposb postrzegam asertywno.
Ale NIE tylko sobie, poniewa w ten sposb pomoesz te innym.
Bdziemy jednak mwi o tym, jak pomaga w sposb uczciwy
i NIEwymuszony. Pomaga z zaangaowaniem i chci, bo co to za
pomoc, kiedy jest wymuszona, co to za zaangaowanie, kiedy czujesz, e si zmuszasz, co to za uczciwo, kiedy opiera si na niedopowiedzeniach
Bdziemy mwi wic o aktywnej, prawdziwej pomocy pomocy penej oddania, zaangaowania i odpowiedzialnoci. Pomocy,
ktra pozwala innym decydowa o sobie, pomocy, ktra daleka jest
od kamstwa i faszywych przekona.
Pozwl wic, e przyjrzymy si pewnym zasadom, ktre pozwol
Ci nie wanie tak pomoc, jak chcesz nie i jakiej oczekuj od
Ciebie inni.
Ratownicy medyczni przedstawiciele jednego z najbardziej
powaanych i szanowanych zawodw na wiecie posikuj si
w swojej pracy pewn zasad, ktra wspiera rzetelne i skuteczne niesienie pomocy innym.
Mianowicie ratownik medyczny, zanim przystpi do udzielenia
pomocy, jest zobowizany do tego, by zadba o jedn rzecz wasne
bezpieczestwo.
Po co komu ratownik, ktrego podczas akcji spotyka niebezpieczestwo, razi prd, ogarnia poar albo ktry zostaje napadnity przez
przeywajc szok ofiar wypadku.

113

114

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

W imi tej zasady ratownik ma prawo odstpi od udzielenia pomocy, jeeli takowa bezporednio zagraa jego bezpieczestwu.
Chc Ci zaproponowa, aby Twoja przygoda z asertywnoci
oparta bya wanie na tej zasadzie pom sobie, zanim pomoesz
innym, pamitajc, e masz prawo odmwi, jeeli spenienie proby
godzi w Ciebie.
Zadbaj o wasny komfort, wasne bezpieczestwo, bo dopiero wtedy
moesz prawdziwie pomc innym.
Po co komu pomoc kogo, kto NIE zadba o wasne bezpieczestwo, moe przecie nawali, kiedy najbardziej bdzie potrzebny.
Po co komu pomoc kogo, kto pomaga, chocia pomc NIE chce.
Prawdziwa pomoc to czynna pomoc, tzn. pomoc, ktra NIE zagraa Tobie, NIE rani Ci, NIE wywouje poczucia wykorzystania i niesprawiedliwoci dziejw.
Pomagaj z zaangaowaniem, uczciwoci i empati, ktre s
w Tobie, a NIE z zakamanym wyrazem twarzy, uciekajcym spojrzeniem, zoci wyraan za zamknitymi drzwiami, zoci, ktra
przekada si na samopoczucie Twoich bliskich.
Tak, zakamanym. Bo godzenie si na co, na co nie masz ochoty,
dla mnie rwnoznaczne jest z kamstwem okamywaniem innych.
Skd inni maj wiedzie, jakie s Twoje potrzeby, plany i oczekiwania.
Jeste jedyn osob, ktra moe powiedzie TAK, jeste jedyn
osob, ktra moe powiedzie NIE. Godzc si na co, na co nie masz
ochoty, wiadomie wprowadzasz innych w bd.
Pozwl innym decydowa o samych sobie, pozwl samodzielnie
reagowa, przesta zakada, e wiesz lepiej od innych, co jest dla nich
dobre. Czy tego chcesz, czy NIE, NIE masz wpywu na czyje uczucia.
Twoje NIE nikogo NIE urazi, dopki ten kto nie zgodzi si na to.
W tym rozdziale uyem NIE wicej ni 30 razy tylko od
Ciebie zaley, czy jestemy nadal kolegami.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Pamitaj, e jednorazowa odmowa nie moe zniszczy prawdziwej,

trwaej relacji, oznaczaoby to bowiem, e opiera si ona tylko na
Twojej pomocy i jako taka byaby przecie bezwartociowa.
Zaley mi na Twoim bezpieczestwie, zaley mi na tym, aby mia
si i ochot pomaga innym, dlatego pozwl, e opowiem Ci pewn
histori.
Histori, ktra, mam nadziej, pomoe Ci ostatecznie pogodzi
dwie z pozoru sprzeczne ze sob potrzeby trosk o swoje granice
i trosk o innych. Potrzeby, ktrych pogodzenie pozwoli Ci pozby
si tego najwikszego hamulca asertywnoci poczucia winy.
Nie dam ci odpisa, bo nigdy si tego nie nauczysz, ale z chci
ci to wytumacz zwyk mawia pewien mody student w obliczu
bagalnych prb swoich kolegw niekoniecznie przygotowanych
do zaj.
Broni w ten sposb siebie, broni wasnych wartoci, wykazywa
te trosk o innych. Prawdziw.
Zachowywa rwnowag. Rwnowag, ktra jest podstaw asertywnoci. Jeden z najwikszych autorytetw moralnych w historii
polskiego narodu, czowiek, ktry pomg zmieni oblicze ziemi
tej ziemi Karol Wojtya, papie Polak, Jan Pawe II.
Bdc studentem, nie wiedzia zapewne, e to asertywno, ale
wiedzia zapewne, e tak jak inni maj prawo prosi o pomoc, tak
on ma prawo proponowa pomoc.
Wiedzia, e pomoc jest procesem czynnym, ulego za kamstwem.

Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia relacji?

Czy wiesz, e Bugarzy, kiedy mwi nie, kiwaj gow na tak?
Jak gosi ludowa legenda, zwyczaj ten powsta w czasie panowania
Turkw w Bugarii, kiedy miejscowa ludno musiaa zmaga si
z problemem przymusowej islamizacji.

115

116

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Procedura islamizacji bya nad wyraz uproszczona.

Turecki onierz przykada n do garda Bogu ducha winnego
Bugara i pyta: Przejdziesz na islam?.
Ruch gowy na nie podcina gardo, wic Bugarzy zaczli
mwi nie kiwajc gow na tak.
Pisz o tym, poniewa ta bugarska legenda przypomina mi sposb,
w jaki cz ludzi odmawia innym wykonania niewygodnych rzeczy,
posikujc si strategi, ktr nazywam take strategi ciotki z omy
Wiesz, bardzo chtnie, ale nie mog, bo przyjechaa do mnie
ciotka z omy (podczas gdy ciotka suy jako zgrabna ciema).
Nie mog zosta po godzinach w pracy, bo mam ju umwion
wizyt u lekarza.
Wybacz, ale nie mog z tob rozmawia, bo wanie wychodz,
jestem umwiony.
Yyyyy, wiesz, nie bardzo mog... Yyyyy ten tego... Przychodzi
hydraulik....
Nie mog ci pomc, nie poycz ci pienidzy, bo sam nie mam
Wiesz, jak teraz jest.
To bardzo ciekawe zjawisko na pierwszy rzut oka skuteczne, bo
osoba, ktra Ci prosi, zazwyczaj odpuszcza sobie.
Na pierwszy rzut oka nie masz nawet problemu z odmawianiem.
Na pierwszy.
Poniewa, podobnie jak w przypadku bugarskich chopw, to Ty,
zyskujc, tracisz.
Ja wiem, e to bywa skuteczne, ja wiem, e zazwyczaj proszcy
odpuszcza sobie, ja wiem, e to ju nawyk, lecz jest w tym wszystkim
kilka maych ale.
Nie zrozum mnie le, nie chc pisa o moralno-etycznych aspektach kamstwa.
Nie znam bowiem osoby, ktra przynajmniej raz w yciu nie
skamaaby. Nie czuj si uprawniony do ocen moralnych.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Nie o to mi chodzi. Waniejsze s konsekwencje. Raz, e prawda

moe wyj na jaw. Dwa, e kamstwo to negatywne emocje dla Ciebie.
Nie dowiadczasz moe poczucia winy, odczuwasz za to przypieszone ttno, pustk w gowie, nie wiesz, co zrobi z oczami, Twj organizm jest pobudzony, czujesz, e zaczynasz mwi szybciej, by moe
nawet czujesz si gorszy, tumaczc si przed drugim czowiekiem.
To jednak nie wszystko.
Wane s take konsekwencje takiej odmowy w wietle uczenia
innych, jak chcemy by traktowani, w wietle nadrzdnej zasady asertywnoci podejmowania samodzielnych decyzji.
Nie mog to informacja o naszej podatnoci na zewntrzny
wpyw bardzo daleka od samodzielnej decyzji.
Nie mog to przecie wskazanie zewntrznego problemu, ktry
uniemoliwia spenienie proby.
Nie mog to take niewiadome zaproszenie do negocjacji.
Bardzo niebezpieczne. Poniewa kto moe zaproponowa Ci pomoc
w rozwizaniu zewntrznego problemu, a ta wywoa w Tobie zobowizanie np. do spenienia proby (no bo przecie kto chcia Ci
pomc).
Twoje bugarskie nie (czyli: nie mog, hydraulik, ciotka z omy,
sam nie mam pienidzy) to wreszcie przyzwolenie na dalsze proby
taka odmowa uczy bowiem innych, e nie ma sprawy.
Bugarzy, kiwajc na tak, moe zachowywali ycie, jednak przekazujc bdny komunikat, sprawiali wraenie, e robi to z niekaman ochot, przez co wikali si w bdne koo dalszych niewygodnych i bolesnych da.
W sumie trudno im si dziwi.
Mam jednak nadziej, e Twoje dzisiejsze dylematy maj mniejszy
kaliber.
Na szczcie Ty masz moliwo nauczy innych, jak chcesz by
traktowany, nie czujc przy tym zaenowania ani poczucia winy, a jednoczenie dbajc o trwao relacji.

117

118

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jeeli take do Ciebie przyjeda czasami ciotka z omy lub

czujesz n na gardle w obliczu krzywdzcych Ci prb, oto najprostsza procedura, dziki ktrej bdziesz w stanie budowa naprawd
satysfakcjonujce relacje, uczc innych, jak naley Ci traktowa, oraz
unikniesz tej dobrze Ci znanej zgagi, gdy godzisz si na co, na co
nie masz ochoty.
Nie

To pierwszy krok. Prosz, nie myl go z yyyyy, ten teges no nie

bardzo, bo moe to bywa skuteczne, ale brakuje tu Twojej samodzielnej decyzji.
Jeeli jest Ci przykro lub odmowa jest dla Ciebie trudna, powiedz,
co czujesz.
Powiedz: przykro mi, bo to nie usprawiedliwianie si ani tumaczenie, to sposb na autentyczno, Twoja ludzka twarz. Ma prawo
by Ci przykro.
Powiedz to zwaszcza wtedy, gdy chcesz pomc, ale po prostu nie
moesz. Asertywno to przecie pomoc czynna. To bardzo dalekie
od poczucia winy.
Obszar odmowy

Kolejnym krokiem jest precyzyjne wskazanie przez Ciebie obszaru

Twojej odmowy.
Pamitasz metod audiodeskrypcji z rozdziau 4.?
Warto posuy si ni po raz kolejny. Opisz wic obszar odmowy w sposb konkretny, widoczny, obiektywny i policzalny.
Im bardziej obszar odmowy bdzie precyzyjny, tym atwiej bdzie
go przyj Twojemu rozmwcy.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Przekae mu bowiem komunikat, e nie odrzucasz jego jako osoby,

nie chcesz jedynie zrealizowa jego proby, jego pomysu na pomoc.
Zwr uwag na ponisze przykady:

Nie zostan po godzinach w pracy zamiast: Nie dam sob

manipulowa.
Nie poycz ci pienidzy zamiast: Nie jestem kas
zapomogowo-poyczkow.
Nie popr twojego pomysu zamiast: Nie bd uczestniczy
w machlojkach.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad zamiast:
Nie udawajmy kochajcej si rodzinki.

Precyzyjne opisanie obszaru odmowy przyniesie Ci korzyci, nawet

gdy masz do czynienia z ewidentn manipulacj lub kolejn z rzdu
prob o pomoc, ktra zakada, e jak zwykle co zrobisz za kogo.
Pozwoli Ci bowiem ostudzi emocje, pozwoli Ci bowiem skupi si
na bezspornych faktach.
Teraniejszo jest bezdyskusyjna. Odwoanie do teraniejszej proby wzmocni skuteczno Twojej decyzji. Unikniesz bowiem pyta typu:
Dobra, dobra, powiedz mi, kiedy musiae co robi za mnie?.
Uzasadnienie

Kolejny krok Twojej odmowy to krtkie, prawdziwe uzasadnienie

Twojej decyzji.
Psychologowie spoeczni dowiedli, e obecno uzasadnienia
wzmacnia skuteczno komunikatu o blisko 30% (nawet wwczas,
gdy jest ono nielogiczne w synnym eksperymencie Elli Langer
studenci czekajcy w kolejce do ksero podobnie chtnie wpuszczali
bez kolejki osob, ktra prosia o przepuszczenie, mwic, e bardzo
si pieszy, jak i wtedy, gdy prob sw podpieraa uzasadnieniem
bo musz zrobi ksero).

119

120

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Wykorzystaj wic uzasadnienie, aby wzmocni swj przekaz.

Pamitaj jednak, e uzasadnienie nie jest argumentem, poniewa
odmowa to nie proba, odmowa nie jest przekonywaniem. Odmowa
jest decyzj (Postanowiem zamiast: Zrozum mnie, prosz).
Prawdziwe uzasadnienie jest wyrazem Twojej decyzyjnoci uczy
innych, e to Ty podejmujesz decyzje.
Prawdziwe uzasadnienie pozwoli Ci zachowa wewntrzny spokj.
Sawetne czuj si gorszy od innych jedno z najczstszych
ograniczajcych ludzi przekona wynika na og z nadmiernej potrzeby tumaczenia si lub posikowania si kamstwem.
Prosz, pamitaj take, e uzasadnienie nie jest konieczne. Pamitaj, e masz prawo nie zdradza motyww swoich decyzji, jeeli
nie masz na to ochoty.
Mimo wszystko zachcam Ci do tego. Uzasadnienie to wyraz szacunku wobec innych. Od dziecka lubimy przecie wiedzie dlaczego.
Uzasadnienie to motyw Twojej decyzji i jako taki moe by oglny
lub odwoywa si do Twoich uczu.
Pozwl, e wrcimy do naszych przykadw.

Nie zostan po godzinach w pracy, poniewa mam inne plany.

Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie lubi tego robi /
poniewa nie oddajesz ich w terminie.
Nie popr twojego pomysu, poniewa byoby to dla mnie
bardzo kopotliwe.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad, poniewa
mamy inne plany.

Mamy inne plany?

Ju sysz Twoje pytanie.
A co, jeeli kto spyta mnie: A jakie to plany?. Przecie zaraz
usysz o lekcewacym stosunku do pracy, o tym, e nie mona na
mnie liczy, bo nie chc spotka si z matk, ojcem, teciow czy
szwagrem.
Bardzo dobre pytanie. Pozwl, e powicimy mu zatem chwil.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Oczywicie usyszysz. Usyszysz, jeeli na nie odpowiesz.

Jeeli jednak wykonae wiczenia w rozdziale 4., wiesz ju, jak
sobie radzi.
Pamitaj, e nie musisz odpowiada na pytania, to wcale nie jest
nieuprzejme. Ty rwnie masz prawo oczekiwa uprzejmoci wobec
siebie i niezadawania Ci krpujcych Ci pyta. Take tutaj obowizuje zasada masz prawo zachowa milczenie, bo wszystko, co powiesz, moe zosta uyte przeciwko tobie.
Bardzo lubi okrelenie mam inne plany, wic pozwl, e odpowiem na kolejne pytanie: No dobrze, ale jak mi si po prostu nie
chce i nie mam nic w planach, chc po prostu posiedzie w domu,
w kapciach przed telewizorem, czy to nie bdzie kamstwo?.
Wedug mnie nie. Odpoczynek czy potrzeb prywatnoci postrzegam bowiem take jako czynno zaplanowan. W szkole, na uczelni,
w pracy spdzamy znaczn cz naszego ycia. Aby mie energi
do dziaania, musimy take wypoczywa, czyli zaplanowa, e nie
robimy nic, podj tak decyzj.
Jedna z uczestniczek mojego szkolenia zwyka odpowiada zapraszajcej j na obiad teciowej, e nie przyjedzie, bo ma dzie wewntrzny, mylc o kapciach, papilotach i telewizorze.
A Tobie co podpowiada Twoja kreatywno?
Podtrzymanie kontaktu czynna pomoc

To prawdopodobnie najwaniejszy krok asertywnej odmowy.

Pozwoli Ci on zrealizowa pozytywn intencj, ktra dotychczas moga krpowa Ci rce ch bycia pomocnym, ch bycia
w porzdku wobec innych, intencj, ktra nieraz sprawiaa, e godzie si na co, na co nie miae ochoty, bo tak byo lepiej.
Ten krok pomoe Ci czu si osob pomocn, uwolni Ci od
wyrzutw sumienia i poczucia winy, pomoe Ci okaza trosk wobec
innych, pomoe Ci zadba o trwao relacji.

121

122

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Trzy pierwsze kroki byy bowiem trosk o Ciebie. Trosk o wasne

bezpieczestwo.
Dopiero teraz moesz pomaga aktywnie, dopiero teraz moesz
pomaga skutecznie.
Czas wic na aktywn pomoc.
Pomoc wynikajc z Twojej potrzeby, Twojego zaangaowania,
a nie zobowizania czy lku przed win.
Jak wic to zrobi? Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia
relacji?
Pamitaj po prostu, e tak jak inni maj prawo prosi, Ty masz
prawo proponowa.
Co to oznacza?
O ile prawidowo wykonae trzy pierwsze kroki, z pewnoci zauwaye, e gwnym przesaniem asertywnej odmowy nie jest odrzucenie rozmwcy, tylko niewyraenie zgody na realizacj jego pomysu
na pomoc z Twojej strony.
O ile wic zaley Ci na relacji, zaproponuj po prostu wasny pomys
realizacji oczekiwanej od Ciebie pomocy.
Powrmy wic do naszych przykadw.

Nie zostan po godzinach w pracy, poniewa mam inne

plany, ale mog wykona zadania, o ktre mnie prosisz,
np. w poniedziaek, jestem wtedy mniej obciony.
Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie lubi tego robi /
poniewa nie oddajesz ich w terminie, ale by moe jestem
w stanie ci pomc w inny sposb.
Nie popr twojego pomysu, poniewa byoby to dla mnie bardzo
kopotliwe, ale jeeli zgodziby si wprowadzi zaproponowane
przeze mnie poprawki, to moesz na mnie liczy.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad, poniewa mamy
inne plany, zdzwomy si w przyszym tygodniu i pomylimy,
co moemy razem zrobi.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Zwr uwag na ostatni przykad.

Podtrzymanie kontaktu nie musi oznacza wcale zobowizania do
jakiegokolwiek dziaania, wystarczy zapewnienie o chci podtrzymywania relacji. To bardzo wiele. Oznacza to przecie, e inni s dla Ciebie wani. Tobie pozostawia za furtk.
wiczenie Asertywna odmowa

Zamie ponisze przykady odmowy nieasertywnej na odmow asertywn. Pamitaj o precyzyjnym okreleniu obszaru odmowy, krtkim
i prawdziwym uzasadnieniu oraz zaoferowaniu aktywnej pomocy.
Sytuacja

Odmowa
nieasertywna

Znajomy prosi Ci o poyczenie

300 z. Ty jednak nie masz
w zwyczaju poycza pienidzy.

Bardzo chtnie,
ale sam nie
mam.

Szef w pracy prosi Ci o wykonanie

Mam strasznie
dodatkowego zadania niewchodzcego duo pracy,
w zakres Twoich obowizkw.
moe poprosisz
kogo innego.
Znajomy chce skorzysta z Twojej
pomocy zwizanej z wykonywanym
przez Ciebie zawodem (naprawy
komputera, wypenienia PIT-u,
napisania CV). Ty jednak jeste
po prostu zmczony.

Sam nie jestem

w tym za dobry.

Kolega z pracy prosi Ci o pomoc

w wykonaniu jego pracy (np. raportu
kwartalnego), poniewa bardzo
sobie ceni Twoje spostrzeenia.
W praktyce wiesz dobrze, i bdziesz
musia wykona raport jak zwykle
za niego.

Mam strasznie
duo pracy,
poza tym nie
jestem w tym
dobry. Sam
popeniam
bdy.

Dzwoni do Ciebie znajomy i informuje

Ci, e bdzie u Ciebie za 15 minut.
Ty nie masz ochoty na niczyj wizyt.

No przykro mi,
ale wanie
wychodz.

Odmowa
asertywna

123

124

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jak radzi sobie z nachalnymi ludmi?

W trakcie mojego pierwszego treningu asertywnoci braem udzia
w scence, w ktrej moim zadaniem byo odmwi koledze poyczenia
pienidzy.
Bya to sytuacja nad wyraz prawdziwa, poniewa w tamtym okresie miaem z tym duy problem i nie brakowao mi kolegw, ktrzy
traktowali mnie jak kas zapomogowo-poyczkow z bardzo atrakcyjnym oprocentowaniem 0% w skali wiecznoci.
Pocztek by atwy: Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie oddajesz mi w terminie.
Za chwil czekao mnie jednak prawdziwe wyzwanie.
Ja wiem, ale tym razem to wyjtkowa sytuacja, tylko na ciebie mog
liczy, nie poradz sobie, jak mi nie pomoesz, ej, no nie bd taki,
przysigam, tym razem oddam w terminie, a tak w ogle to ostatni raz,
koledze nie pomoesz?
Byem konsekwentny, usilnie staraem si znale kontrargumenty,
jednak szybko zauwayem, e kade moje sowo potguje nachalno
argumentw mojego kolegi, a ja zaczynam si gubi.
Nie wiedziaem, dlaczego tak si dzieje, nie wiedziaem take, e
popeniam bd.
Powiedzmy to sobie szczerze. Opisana wyej procedura asertywnej
odmowy nie zawsze bdzie skuteczna. Nie zawsze spotkasz ludzi,
ktrzy zrozumiej Ci za pierwszym razem.
Spotkasz zapewne ludzi, ktrzy bd Ci za wszelk cen prbowali przekona, czasami bd nawet bardzo nachalni, posikujc si
mniej lub bardziej emocjonalnymi chwytami.
Warto wic, by w podobnych sytuacjach wiedzia, jak sobie radzi.
Narzdziem, ktre pozwoli Ci radzi sobie z podobnymi sytuacjami,
jest powszechnie znana technika zdartej pyty, ktr wwczas zaproponowa mi trener prowadzcy szkolenie.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Technika zdartej pyty polega na kilkakrotnym powtrzeniu odmowy, jednak w zastosowaniu tej metody czai si kilka niebezpieczestw. Dlatego pozwl, e przyjrzymy jej si znacznie szerzej.
Z dowiadczenia wiem, e wiele osb w obliczu nachalnych prb
zaczyna si irytowa, za kadym kolejnym razem starajc si intensywniej zaznaczy swoje stanowisko, tracc przy tym nerwy, dajc si
ponie emocjom lub dla witego spokoju po prostu przystaje na
co, na co nie ma ochoty.
Powd emocjonalnej reakcji (Guchy jeste czy co?), powd
zniecierpliwienia (Ile razy mam mwi NIE?) przy wielokrotnym
powtarzaniu odmowy jest jednak prosty.
Wynika z bdu, jaki ja take popeniem.
Bd ten polega na oczekiwaniu zakoczenia trudnej dla nas sytuacji przez kogo innego, wynika z oczekiwania podjcia decyzji za nas,
wynika bowiem z oczekiwania zrozumienia nas.
Odmowa by moe skutkuje, pozostaje jednak niesmak, by moe
pada kilka sw za duo.
Aby wic zapewni Ci maksymalny komfort uytkowania techniki
zdartej pyty, aby zapewni Ci komfort w obliczu nachalnych prb,
pozwl, e przyjrzymy si istocie tej metody, odwoujc si do jej metaforycznego zakresu, tzn. tego, jak dziaa zdarta pyta.
Najwygodniej bdzie zilustrowa mechanizm zdartej pyty za pomoc muzyki.
Nigdy nie pamitam hitw lata, posu si wic przykadem
utworu, o ktrym byo gono take przez skrajnie szokujc krtkowzroczno specw od marketingu pewnej firmy, ktra wypucia
na rynek cmentarne znicze z pozytywk: Wsta, powiedz: nie jestem sam.
Adapter odtwarzajcy zdart pyt za kadym razem odtwarza identyczny dwik.
Nie powie spie mioci, nie powie spie mioci, nie powie spie
mioci brzmi wic za kadym razem identycznie, dwiki nie s

125

126

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

goniejsze ani cichsze, dusze ani krtsze, a my dziki temu mamy

szans usysze przesanie Michaa Winiewskiego raz jeszcze.
Dlaczego o tym pisz?
Pisz o tym, poniewa istot skutecznoci techniki zdartej pyty,
a zarazem jej najczciej ignorowanym elementem, s jej waciwoci
dwikowe.
Odmowa w obliczu natarczywej proby powinna wic za kadym
razem brzmie identycznie: winna by wypowiedziana identycznym
tonem i z identyczn tonacj. Powinna te zawiera pauzy.
Twj ton, Twoja intonacja oraz pauzy s niczym innym jak wyrazem Twojej decyzji, nie musisz przecie nikogo przekonywa, nikt nie
musi niczego rozumie ani na nic wyraa zgody. Nie musisz si
take irytowa, poniewa Ty tylko przekazujesz informacj o podjtej
ju decyzji.
Powtrzenie pozwala Ci opanowa emocje, a drugiej stronie pozwala zrozumie, e decyzja jest nieodwoalna. To niewtpliwa korzy
dla Ciebie. Dbasz w ten sposb o swj spokj.
Zapytasz zapewne, ile razy powiniene powtrzy swoj odmow.
Ilo zaley od Ciebie, moesz powtrzy j 2 4 razy, jednak
znacznie waniejsza od iloci jest wiadomo, e to do Ciebie naley
ostatnie sowo.
2 4 razy pozwol Twojemu rozmwcy usysze Twj przekaz,
jeeli wczeniej go nie zrozumia.
Jeeli jednak nie rozumie go dalej, to problem nie naley ju do
Ciebie.
Zrobie wszystko, co moge. Jeeli to nie skutkuje, zmie temat,
zakocz niewygodn dla Ciebie rozmow albo wyra swoje emocje
w obliczu nachalnych prb.
Podejmij decyzj, a zyskasz spokj.
Moe zyskasz miano spa mioci szczliwie jednak nikt nie
wie, co to waciwie znaczy.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro

Koczc rozwaania na temat asertywnej odmowy, warto zwrci
uwag take na sposb radzenia sobie z wyjtkowo nachalnymi ludmi,
z tzw. zawodowymi proszcymi kolegami w pracy po 63 razy
dziennie proszcymi Ci o zszywacz, dziurkacz, kartk, dugopis,
samozwaczymi parkingowymi obiecujcymi przypilnowa Twojego
samochodu, zbierajcymi na lekarstwa lub szklank chleba, ktrych
moesz spotka np. na dworcach kolejowych w caej Polsce, osobami
myjcymi szyby na skrzyowaniach. Wszystkimi ludmi, ktrzy nie
rozumiej zwykego NIE i ktrzy, spotykajc si z Twoj decyzj, zaczynaj Ci atakowa.
Musz Ci jednak ostrzec. Metoda, ktr chc Ci zaproponowa,
jest jak prawdziwy kebab naprawd ostra, a na dodatek w cienkim
ciecie, nie zawiera bowiem nic, co mogoby zneutralizowa jej smak.
Proponuj Ci j jako sposb radzenia sobie w sytuacjach krytycznych, gdy wszystkie inne metody zadbania o swoje terytorium oka
si nieskuteczne lub po prostu nie bdziesz widzia sensu ani potrzeby
ich wykorzystania.
Pamitaj jednak, e jej zastosowanie zawsze piecze. Uywaj jej wic
w ostatecznoci jako samoobrony.
Pamitaj o tym, by serwowa j tylko wobec osb, z ktrymi nie zamierzasz tworzy relacji, a ktrych natarczywo prb godzi w Ciebie,
kci si z Twoimi wartociami, uderza w Twoje poczucie przyzwoitoci.
Pamitaj take, e ocena potrzeby jej wykorzystania zaley tylko
od Ciebie.
Ju za chwil podam Ci przepis. Jednak pozwl, e najpierw dam
Ci pewien przykad.
Nie wiem jak Ty, ale ja mam tak zasad, e nie pomagam finansowo ludziom zbierajcym na ulicy. Jestem przekonany, e w ten sposb potguj ich wyuczon bezradno. Zazwyczaj mwi NIE. I to
wystarcza.

127

128

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jednak czasami musz posuy si asertywn odmow w cienkim

ciecie na ostro, poniewa zachowanie mojego rozmwcy wywouje
we mnie nie tylko zdziwienie, ale take sprzeciw.
Wracaem kiedy z rannych zakupw, gdy chwiejnym krokiem
podszed do mnie znany z widzenia w obrbie sklepu miejscowy
ssiad.
Kierowniku, ssiedzie, jest taka proba, na lekarstwo mi brakuje,
kierownik dorzuci do wina, w pitek dostaj rent, oddam. Nie wiem,
co mnie przekonao, bo na alkohol nie daj by moe szczero, by
moe zapewnienie zwrotu zgodziem si. Miaem pod rk 2 z,
wic wspomogem zakup lekarstwa, w duchu liczc si z tym, e
zwrotu nie bdzie.
Po tygodniu, kiedy znw wracaem z zakupw, pod tym samym
sklepem podszed do mnie ssiad.
Kierowniku, ssiedzie, ja kierownikowi jestem winny 2 z.
Wyobra sobie moje zdziwienie. Piknie. Peen szacunek. Miaem
zajte rce, nie chciao mi si siga do portfela, a i gest mnie uj,
powiedziaem wic: Na zdrowie, ssiedzie, na wieczne nieoddanie, majc nadziej na odwzajemnienie szacunku.
Usyszaem jednak: Kierowniku, to poycz jeszcze 2 razem
bdzie 4.
Przy caym moim uwielbieniu asertywnoci nie wyobraam sobie
mojej odpowiedzi w stylu: Nie, nie dam panu 2 z, poniewa ju
w zeszym tygodniu poyczy pan ode mnie 2 z, a tak na marginesie
jestem przeciw prowadzeniu dziaalnoci gospodarczej bez odprowadzania nalenych podatkw, a w ten sposb postrzegam paskie
dziaania w obrbie sklepu, ale jeeli askawy pan sobie yczy, by
moe mog panu pomc w inny sposb. Oferuj pomoc przy rejestracji dziaalnoci gospodarczej.
W ruch posza asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro.
Strategia jest bardzo prosta. Prosta jak kebab. Zawiera dwa
skadniki.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Oto przepis dla Ciebie.

Skadnik 1. Nie to raptem ciasto, krtka, szybka decyzja.
Wyrazistoci strategii nadaje skadnik drugi sos. Bardzo ostry.
Skadnik 2. I pomyl dlaczego nie.
Zwr uwag na istot drugiego skadnika, ktry stanowi przeniesienie odpowiedzialnoci za Twoj odmow na drug stron.
Technik t znam z ksiki Strategia ostra jak pepperoni Jensa
Weidnera (Onepress, 2007) i poradziem wykorzysta t metod
jednej mojej znajomej, ktra miaa w pracy problem z notorycznie
proszcym o drobne rzeczy koleg zszywacz, dziurkacz, pinezki,
kartki, post-itki itp. stanowiy dla niego bowiem sens ycia.
Niby nic, ale ile razy dziennie mona sysze: Kasiu, czy moesz mi
poda zszywacz, Kasiu to, Kasiu tamto.
Dotychczasowe podawanie, dotychczasowa ulego ustpiy miejsca: Nie, i pomyl dlaczego nie. Ale to by dopiero pocztek.
Z relacji Kaki wiem, e znajomy nie tylko odpuci, ale przez kilka
chwil gowi si, dlaczego tak si stao.
Nie podaa mi zszywacza, bo wczoraj, kiedy szedem na obiad,
nie zaproponowaem ci wsplnego wyjcia? brzmiao pytanie.
Nie padaa odpowied.
A moe dlatego, e w zeszym tygodniu skrytykowaem twj
pomys?. Nie brzmiaa odpowied, a z kad kolejn problem coraz mniej nalea do Kaki. Dobre, prawda?
Na zakoczenie mam do Ciebie prob.
Nie stosuj tej metody wobec swoich bliskich, wobec osb, na
ktrych Ci zaley, nie stosuj jej wobec swojego szefa
Nie powiem Ci dlaczego.
Powiem Ci NIE, i pomyl dlaczego NIE.

129

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Rozdzia 3. Pewno siebie, czyli jak zyska zdrowy

szacunek do siebie i innych? .................... 57
Jak zyska pewno siebie? ............................................................... 59
Co Ci da wiadomo wasnych zalet? .............................................. 64
Jak z yczliwoci wobec siebie postrzega wasne wady? ................ 68
O wstydzie, kompleksach i o tym, czy wada moe by zalet,
czyli nie jeste naiwny, jeste ...................................................... 73
Rozdzia 4. Jak wyraa uczucia
i zapobiega konfliktom? ......................... 81
O czym warto pamita,
by Twoje emocje pracoway na Twoj korzy? ............................. 81
Jak nauczy innych, jak maj Ci traktowa? ................................... 88
Czuj ........................................................................................... 88
Kiedy Ty ...................................................................................... 91
Oczekuj ..................................................................................... 94
Jeeli tego nie zrobisz, bd zmuszony ................................. 102
Dziaanie ................................................................................... 104
Komunikat JA procedura rozszerzona ................................. 104
Kiedy nie warto by asertywnym, czyli zanim powiesz ............... 105
Lista kontrolna asertywnoci ........................................................... 109
Rozdzia 5. Jak odmawia bez poczucia winy? ............111
Poznaj kogo, kto potrzebuje Twojej pomocy ................................ 111
Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia relacji? ....................... 115
Nie ............................................................................................. 118
Obszar odmowy ........................................................................ 118
Uzasadnienie ............................................................................. 119
Podtrzymanie kontaktu czynna pomoc ................................ 121
Jak radzi sobie z nachalnymi ludmi? ........................................... 124
Asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro .............................. 127
Rozdzia 6. Jak radzi sobie z opiniami innych? ..........131
Jak radzi sobie z krytyk? .............................................................. 133
Ocena formalna ......................................................................... 134
Ocena merytoryczna i decyzja ................................................... 136

Spis treci

Jak nie da si wcign do gry? ..................................................... 139

Wyraenie emocji ...................................................................... 142
Powtrzenie zdania rozmwcy .................................................. 142
Proba o uzasadnienie ............................................................... 143
Jako czowiek uczciwy na pewno mnie zrozumiesz ............... 144
Niezbdnik na imprezach rodzinnych,
czyli jak radzi sobie z dobrymi radami? ...................................... 147
Rozdzia 7. Jak wyraa uczucia pozytywne
i przyjmowa komplementy? ...................151
Dlaczego warto wyraa uczucia pozytywne? ................................. 151
Jak budowa lepsze relacje,
jak wyraa uczucia i emocje pozytywne? .................................... 153
Jak przyjmowa komplementy, nie doszukujc si drugiego dna? .... 157
Rozdzia 8. Jak zadba o swoje prawa
z szacunkiem do siebie i innych? ..............163
Poznaj swoje prawa ......................................................................... 163
Upomnij si o swoje, czyli jak respektowa swoje prawa? .............. 166
Rozpoznanie .............................................................................. 168
Przygotowanie ........................................................................... 168
Dziaanie ................................................................................... 170
Masz prawo prosi .......................................................................... 171
Asertywna proba ...................................................................... 173
Teraz Twoja kolej ................................................179
Dodatek A FAQ ..................................................181
Czy uda mi si zmieni? .................................................................. 181
Kiedy nastpi zmiana? .................................................................... 184
Czy asertywno nie sprawi, e przestan by sob? ...................... 185
Czy moje otoczenie nie odsunie si ode mnie? .............................. 187
Jak by asertywnym wobec bliskich? ............................................... 188
Jak odmawia dzieciom? ................................................................. 191
Przeprasza czy nie przeprasza? .................................................... 193
Gdzie mog si tego nauczy? ........................................................ 194

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Asertywno i rozwj osobisty, czyli jak zyska harmoni

w yciu prywatnym i zawodowym oraz zdrowy szacunek
do siebie i innych? .................................................................. 195
Co robi, gdy asertywno nie zadziaa? ......................................... 196
Nie podje dziaania, ale chcesz wiedzie,
co robi, gdy Ci nie wyjdzie .................................................... 196
Podje dziaanie, nie wyszo, bo ja tak robi,
tylko troch inaczej ............................................................... 197
Podje dziaanie (wzorowo), nie masz rezultatw .................. 199
Dodatek B Asertywno w pracy .............................203
Asertywny pracownik ...................................................................... 206
Z kim jedziesz na imprez firmow? ......................................... 206
Jak poprosi o podwyk? ......................................................... 209
Asertywny szef ................................................................................. 214
Asertywne informacje zwrotne, czyli jak wyzwala inicjatyw,
mie wicej czasu i budowa autorytet szefa? ........................ 214
Asertywno w sprzeday i w obsudze klienta ............................... 220
Jak radzi sobie z wulgarnym i agresywnym klientem? ............. 222
Jak odmawia klientom? ........................................................... 227

Rozdzia 5.
JAK ODMAWIA BEZ POCZUCIA WINY?

Poznaj kogo, kto potrzebuje Twojej pomocy

wity spokj, niepewno, tak naturalna potrzeba bycia w porzdku,
a moe lk przed poczuciem winy nakazay Peterowi zgodzi si na
spenienie proby siedzcego obok kolegi.
NIE mam siy si z tob spiera, rb, jak chcesz odpar
w kocu, ulegajc kolejnym argumentom.
Mg poczu ulg, to w kocu nic wielkiego. NIE warto spiera
si o tak bahe rzeczy, waciwie nic mnie to NIE kosztuje, szkoda
ycia, by udowadnia sobie, kto ma racj pomyla zapewne.
OK odpar Peter. NIE wiedzia przecie, e jego ycie trwa
bdzie jeszcze tylko 4 minuty.
NIE wiedzia przecie, e ta nic NIEznaczca zgoda kosztowa
bdzie ycie 109 osb 100 pasaerw i 9 czonkw zaogi samolotu
DC-8, odbywajcego rejs 621 z Montrealu do Los Angeles, ktrego
Peter Hamilton by kapitanem.
Air Canada 621 na skutek zbyt wczesnego uruchomienia spojlerw
run na ziemi.
15 lipca 1970 roku o 8:06 ta nic NIEznaczca zgoda, chwila witego spokoju, krtkotrwaa korzy z zastosowania reguy mdry
gupiemu ustpuje, odebraa ycie 109 osobom, odebraa spokj rodzinom ofiar.
Dlaczego o tym pisz?

112

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Pisz o tym, poniewa chc, abymy przyjrzeli si czemu, co najczciej bywa kojarzone z asertywnoci umiejtnoci odmawiania.
Umiejtnoci, ktra by moe tamtego ranka 15 lipca 1970 roku moga uratowa ycie 109 osobom.
Nie chc jednak, bymy uprawiali teraz gdybologi.
Odmy wic t tragiczn histori na chwil na bok.
Zastanwmy si przez moment nad czym innym.
NIE mwmy przez chwil o konsekwencjach godzenia si na co,
na co NIE masz ochoty, o obwinianiu siebie, o Twoich nerwach
i utraconym czasie.
NIE mwmy o tym, e nic NIEznaczce 15 minut dziennie, jakie
powicasz na rzeczy, ktre NIE nale do Ciebie, w cigu roku
urasta do 8 dni pracy, a w cigu 40 lat stau przez blisko rok wykonujesz prac, za ktr nikt Ci NIE paci.
NIE mwmy o tym, jak si czujesz, godzc si na co, co kci
si z Tob.
NIE mwmy wreszcie o tym, jak mwi NIE, bo Ty doskonale
potrafisz to robi. Posiade t umiejtno w pierwszym roku swojego
ycia.
NIE mwmy o tym, bo NIE chc o tym mwi. Chc zaproponowa Ci co zgoa innego.
Chc bowiem, abymy porozmawiali o tym, jak pomaga.
Tak! Pomaga, poniewa wiem, jak wane jest dla Ciebie bycie
w porzdku, jak wane s dla Ciebie relacje midzyludzkie, jak wane
jest dla Ciebie czyste sumienie, jak wani s dla Ciebie inni ludzie,
jak wany jest wity spokj.
Wiem take, e za nic w wiecie NIE chciaby tego straci.
NIE bd Ci wic prosi, aby dzisiaj chocia sprbowa powiedzie NIE, bo NIE chc po raz kolejny przymusza Ci do czego,
co jest sprzeczne z Tob.
Poprosz Ci wic o pomoc.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Prosz Ci o pomoc, prosz o bycie w porzdku, o koleestwo, trosk, empati i kreatywno.

Jest bowiem kto potrzebujcy, kto, komu trzeba pomc, trzeba,
bo inaczej zagubi si, straci kontrol nad wasnym yciem, zacznie
obwinia siebie i ten kto bardzo potrzebuje Twojej pomocy.
Mam nadziej, e take tym razem NIE odmwisz i zechcesz
pomc jeszcze tej jednej i jedynej osobie zechcesz pomc sobie!
Tak, pomc sobie, bo wanie w ten sposb postrzegam asertywno.
Ale NIE tylko sobie, poniewa w ten sposb pomoesz te innym.
Bdziemy jednak mwi o tym, jak pomaga w sposb uczciwy
i NIEwymuszony. Pomaga z zaangaowaniem i chci, bo co to za
pomoc, kiedy jest wymuszona, co to za zaangaowanie, kiedy czujesz, e si zmuszasz, co to za uczciwo, kiedy opiera si na niedopowiedzeniach
Bdziemy mwi wic o aktywnej, prawdziwej pomocy pomocy penej oddania, zaangaowania i odpowiedzialnoci. Pomocy,
ktra pozwala innym decydowa o sobie, pomocy, ktra daleka jest
od kamstwa i faszywych przekona.
Pozwl wic, e przyjrzymy si pewnym zasadom, ktre pozwol
Ci nie wanie tak pomoc, jak chcesz nie i jakiej oczekuj od
Ciebie inni.
Ratownicy medyczni przedstawiciele jednego z najbardziej
powaanych i szanowanych zawodw na wiecie posikuj si
w swojej pracy pewn zasad, ktra wspiera rzetelne i skuteczne niesienie pomocy innym.
Mianowicie ratownik medyczny, zanim przystpi do udzielenia
pomocy, jest zobowizany do tego, by zadba o jedn rzecz wasne
bezpieczestwo.
Po co komu ratownik, ktrego podczas akcji spotyka niebezpieczestwo, razi prd, ogarnia poar albo ktry zostaje napadnity przez
przeywajc szok ofiar wypadku.

113

114

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

W imi tej zasady ratownik ma prawo odstpi od udzielenia pomocy, jeeli takowa bezporednio zagraa jego bezpieczestwu.
Chc Ci zaproponowa, aby Twoja przygoda z asertywnoci
oparta bya wanie na tej zasadzie pom sobie, zanim pomoesz
innym, pamitajc, e masz prawo odmwi, jeeli spenienie proby
godzi w Ciebie.
Zadbaj o wasny komfort, wasne bezpieczestwo, bo dopiero wtedy
moesz prawdziwie pomc innym.
Po co komu pomoc kogo, kto NIE zadba o wasne bezpieczestwo, moe przecie nawali, kiedy najbardziej bdzie potrzebny.
Po co komu pomoc kogo, kto pomaga, chocia pomc NIE chce.
Prawdziwa pomoc to czynna pomoc, tzn. pomoc, ktra NIE zagraa Tobie, NIE rani Ci, NIE wywouje poczucia wykorzystania i niesprawiedliwoci dziejw.
Pomagaj z zaangaowaniem, uczciwoci i empati, ktre s
w Tobie, a NIE z zakamanym wyrazem twarzy, uciekajcym spojrzeniem, zoci wyraan za zamknitymi drzwiami, zoci, ktra
przekada si na samopoczucie Twoich bliskich.
Tak, zakamanym. Bo godzenie si na co, na co nie masz ochoty,
dla mnie rwnoznaczne jest z kamstwem okamywaniem innych.
Skd inni maj wiedzie, jakie s Twoje potrzeby, plany i oczekiwania.
Jeste jedyn osob, ktra moe powiedzie TAK, jeste jedyn
osob, ktra moe powiedzie NIE. Godzc si na co, na co nie masz
ochoty, wiadomie wprowadzasz innych w bd.
Pozwl innym decydowa o samych sobie, pozwl samodzielnie
reagowa, przesta zakada, e wiesz lepiej od innych, co jest dla nich
dobre. Czy tego chcesz, czy NIE, NIE masz wpywu na czyje uczucia.
Twoje NIE nikogo NIE urazi, dopki ten kto nie zgodzi si na to.
W tym rozdziale uyem NIE wicej ni 30 razy tylko od
Ciebie zaley, czy jestemy nadal kolegami.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Pamitaj, e jednorazowa odmowa nie moe zniszczy prawdziwej,

trwaej relacji, oznaczaoby to bowiem, e opiera si ona tylko na
Twojej pomocy i jako taka byaby przecie bezwartociowa.
Zaley mi na Twoim bezpieczestwie, zaley mi na tym, aby mia
si i ochot pomaga innym, dlatego pozwl, e opowiem Ci pewn
histori.
Histori, ktra, mam nadziej, pomoe Ci ostatecznie pogodzi
dwie z pozoru sprzeczne ze sob potrzeby trosk o swoje granice
i trosk o innych. Potrzeby, ktrych pogodzenie pozwoli Ci pozby
si tego najwikszego hamulca asertywnoci poczucia winy.
Nie dam ci odpisa, bo nigdy si tego nie nauczysz, ale z chci
ci to wytumacz zwyk mawia pewien mody student w obliczu
bagalnych prb swoich kolegw niekoniecznie przygotowanych
do zaj.
Broni w ten sposb siebie, broni wasnych wartoci, wykazywa
te trosk o innych. Prawdziw.
Zachowywa rwnowag. Rwnowag, ktra jest podstaw asertywnoci. Jeden z najwikszych autorytetw moralnych w historii
polskiego narodu, czowiek, ktry pomg zmieni oblicze ziemi
tej ziemi Karol Wojtya, papie Polak, Jan Pawe II.
Bdc studentem, nie wiedzia zapewne, e to asertywno, ale
wiedzia zapewne, e tak jak inni maj prawo prosi o pomoc, tak
on ma prawo proponowa pomoc.
Wiedzia, e pomoc jest procesem czynnym, ulego za kamstwem.

Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia relacji?

Czy wiesz, e Bugarzy, kiedy mwi nie, kiwaj gow na tak?
Jak gosi ludowa legenda, zwyczaj ten powsta w czasie panowania
Turkw w Bugarii, kiedy miejscowa ludno musiaa zmaga si
z problemem przymusowej islamizacji.

115

116

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Procedura islamizacji bya nad wyraz uproszczona.

Turecki onierz przykada n do garda Bogu ducha winnego
Bugara i pyta: Przejdziesz na islam?.
Ruch gowy na nie podcina gardo, wic Bugarzy zaczli
mwi nie kiwajc gow na tak.
Pisz o tym, poniewa ta bugarska legenda przypomina mi sposb,
w jaki cz ludzi odmawia innym wykonania niewygodnych rzeczy,
posikujc si strategi, ktr nazywam take strategi ciotki z omy
Wiesz, bardzo chtnie, ale nie mog, bo przyjechaa do mnie
ciotka z omy (podczas gdy ciotka suy jako zgrabna ciema).
Nie mog zosta po godzinach w pracy, bo mam ju umwion
wizyt u lekarza.
Wybacz, ale nie mog z tob rozmawia, bo wanie wychodz,
jestem umwiony.
Yyyyy, wiesz, nie bardzo mog... Yyyyy ten tego... Przychodzi
hydraulik....
Nie mog ci pomc, nie poycz ci pienidzy, bo sam nie mam
Wiesz, jak teraz jest.
To bardzo ciekawe zjawisko na pierwszy rzut oka skuteczne, bo
osoba, ktra Ci prosi, zazwyczaj odpuszcza sobie.
Na pierwszy rzut oka nie masz nawet problemu z odmawianiem.
Na pierwszy.
Poniewa, podobnie jak w przypadku bugarskich chopw, to Ty,
zyskujc, tracisz.
Ja wiem, e to bywa skuteczne, ja wiem, e zazwyczaj proszcy
odpuszcza sobie, ja wiem, e to ju nawyk, lecz jest w tym wszystkim
kilka maych ale.
Nie zrozum mnie le, nie chc pisa o moralno-etycznych aspektach kamstwa.
Nie znam bowiem osoby, ktra przynajmniej raz w yciu nie
skamaaby. Nie czuj si uprawniony do ocen moralnych.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Nie o to mi chodzi. Waniejsze s konsekwencje. Raz, e prawda

moe wyj na jaw. Dwa, e kamstwo to negatywne emocje dla Ciebie.
Nie dowiadczasz moe poczucia winy, odczuwasz za to przypieszone ttno, pustk w gowie, nie wiesz, co zrobi z oczami, Twj organizm jest pobudzony, czujesz, e zaczynasz mwi szybciej, by moe
nawet czujesz si gorszy, tumaczc si przed drugim czowiekiem.
To jednak nie wszystko.
Wane s take konsekwencje takiej odmowy w wietle uczenia
innych, jak chcemy by traktowani, w wietle nadrzdnej zasady asertywnoci podejmowania samodzielnych decyzji.
Nie mog to informacja o naszej podatnoci na zewntrzny
wpyw bardzo daleka od samodzielnej decyzji.
Nie mog to przecie wskazanie zewntrznego problemu, ktry
uniemoliwia spenienie proby.
Nie mog to take niewiadome zaproszenie do negocjacji.
Bardzo niebezpieczne. Poniewa kto moe zaproponowa Ci pomoc
w rozwizaniu zewntrznego problemu, a ta wywoa w Tobie zobowizanie np. do spenienia proby (no bo przecie kto chcia Ci
pomc).
Twoje bugarskie nie (czyli: nie mog, hydraulik, ciotka z omy,
sam nie mam pienidzy) to wreszcie przyzwolenie na dalsze proby
taka odmowa uczy bowiem innych, e nie ma sprawy.
Bugarzy, kiwajc na tak, moe zachowywali ycie, jednak przekazujc bdny komunikat, sprawiali wraenie, e robi to z niekaman ochot, przez co wikali si w bdne koo dalszych niewygodnych i bolesnych da.
W sumie trudno im si dziwi.
Mam jednak nadziej, e Twoje dzisiejsze dylematy maj mniejszy
kaliber.
Na szczcie Ty masz moliwo nauczy innych, jak chcesz by
traktowany, nie czujc przy tym zaenowania ani poczucia winy, a jednoczenie dbajc o trwao relacji.

117

118

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jeeli take do Ciebie przyjeda czasami ciotka z omy lub

czujesz n na gardle w obliczu krzywdzcych Ci prb, oto najprostsza procedura, dziki ktrej bdziesz w stanie budowa naprawd
satysfakcjonujce relacje, uczc innych, jak naley Ci traktowa, oraz
unikniesz tej dobrze Ci znanej zgagi, gdy godzisz si na co, na co
nie masz ochoty.
Nie

To pierwszy krok. Prosz, nie myl go z yyyyy, ten teges no nie

bardzo, bo moe to bywa skuteczne, ale brakuje tu Twojej samodzielnej decyzji.
Jeeli jest Ci przykro lub odmowa jest dla Ciebie trudna, powiedz,
co czujesz.
Powiedz: przykro mi, bo to nie usprawiedliwianie si ani tumaczenie, to sposb na autentyczno, Twoja ludzka twarz. Ma prawo
by Ci przykro.
Powiedz to zwaszcza wtedy, gdy chcesz pomc, ale po prostu nie
moesz. Asertywno to przecie pomoc czynna. To bardzo dalekie
od poczucia winy.
Obszar odmowy

Kolejnym krokiem jest precyzyjne wskazanie przez Ciebie obszaru

Twojej odmowy.
Pamitasz metod audiodeskrypcji z rozdziau 4.?
Warto posuy si ni po raz kolejny. Opisz wic obszar odmowy w sposb konkretny, widoczny, obiektywny i policzalny.
Im bardziej obszar odmowy bdzie precyzyjny, tym atwiej bdzie
go przyj Twojemu rozmwcy.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Przekae mu bowiem komunikat, e nie odrzucasz jego jako osoby,

nie chcesz jedynie zrealizowa jego proby, jego pomysu na pomoc.
Zwr uwag na ponisze przykady:

Nie zostan po godzinach w pracy zamiast: Nie dam sob

manipulowa.
Nie poycz ci pienidzy zamiast: Nie jestem kas
zapomogowo-poyczkow.
Nie popr twojego pomysu zamiast: Nie bd uczestniczy
w machlojkach.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad zamiast:
Nie udawajmy kochajcej si rodzinki.

Precyzyjne opisanie obszaru odmowy przyniesie Ci korzyci, nawet

gdy masz do czynienia z ewidentn manipulacj lub kolejn z rzdu
prob o pomoc, ktra zakada, e jak zwykle co zrobisz za kogo.
Pozwoli Ci bowiem ostudzi emocje, pozwoli Ci bowiem skupi si
na bezspornych faktach.
Teraniejszo jest bezdyskusyjna. Odwoanie do teraniejszej proby wzmocni skuteczno Twojej decyzji. Unikniesz bowiem pyta typu:
Dobra, dobra, powiedz mi, kiedy musiae co robi za mnie?.
Uzasadnienie

Kolejny krok Twojej odmowy to krtkie, prawdziwe uzasadnienie

Twojej decyzji.
Psychologowie spoeczni dowiedli, e obecno uzasadnienia
wzmacnia skuteczno komunikatu o blisko 30% (nawet wwczas,
gdy jest ono nielogiczne w synnym eksperymencie Elli Langer
studenci czekajcy w kolejce do ksero podobnie chtnie wpuszczali
bez kolejki osob, ktra prosia o przepuszczenie, mwic, e bardzo
si pieszy, jak i wtedy, gdy prob sw podpieraa uzasadnieniem
bo musz zrobi ksero).

119

120

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Wykorzystaj wic uzasadnienie, aby wzmocni swj przekaz.

Pamitaj jednak, e uzasadnienie nie jest argumentem, poniewa
odmowa to nie proba, odmowa nie jest przekonywaniem. Odmowa
jest decyzj (Postanowiem zamiast: Zrozum mnie, prosz).
Prawdziwe uzasadnienie jest wyrazem Twojej decyzyjnoci uczy
innych, e to Ty podejmujesz decyzje.
Prawdziwe uzasadnienie pozwoli Ci zachowa wewntrzny spokj.
Sawetne czuj si gorszy od innych jedno z najczstszych
ograniczajcych ludzi przekona wynika na og z nadmiernej potrzeby tumaczenia si lub posikowania si kamstwem.
Prosz, pamitaj take, e uzasadnienie nie jest konieczne. Pamitaj, e masz prawo nie zdradza motyww swoich decyzji, jeeli
nie masz na to ochoty.
Mimo wszystko zachcam Ci do tego. Uzasadnienie to wyraz szacunku wobec innych. Od dziecka lubimy przecie wiedzie dlaczego.
Uzasadnienie to motyw Twojej decyzji i jako taki moe by oglny
lub odwoywa si do Twoich uczu.
Pozwl, e wrcimy do naszych przykadw.

Nie zostan po godzinach w pracy, poniewa mam inne plany.

Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie lubi tego robi /
poniewa nie oddajesz ich w terminie.
Nie popr twojego pomysu, poniewa byoby to dla mnie
bardzo kopotliwe.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad, poniewa
mamy inne plany.

Mamy inne plany?

Ju sysz Twoje pytanie.
A co, jeeli kto spyta mnie: A jakie to plany?. Przecie zaraz
usysz o lekcewacym stosunku do pracy, o tym, e nie mona na
mnie liczy, bo nie chc spotka si z matk, ojcem, teciow czy
szwagrem.
Bardzo dobre pytanie. Pozwl, e powicimy mu zatem chwil.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Oczywicie usyszysz. Usyszysz, jeeli na nie odpowiesz.

Jeeli jednak wykonae wiczenia w rozdziale 4., wiesz ju, jak
sobie radzi.
Pamitaj, e nie musisz odpowiada na pytania, to wcale nie jest
nieuprzejme. Ty rwnie masz prawo oczekiwa uprzejmoci wobec
siebie i niezadawania Ci krpujcych Ci pyta. Take tutaj obowizuje zasada masz prawo zachowa milczenie, bo wszystko, co powiesz, moe zosta uyte przeciwko tobie.
Bardzo lubi okrelenie mam inne plany, wic pozwl, e odpowiem na kolejne pytanie: No dobrze, ale jak mi si po prostu nie
chce i nie mam nic w planach, chc po prostu posiedzie w domu,
w kapciach przed telewizorem, czy to nie bdzie kamstwo?.
Wedug mnie nie. Odpoczynek czy potrzeb prywatnoci postrzegam bowiem take jako czynno zaplanowan. W szkole, na uczelni,
w pracy spdzamy znaczn cz naszego ycia. Aby mie energi
do dziaania, musimy take wypoczywa, czyli zaplanowa, e nie
robimy nic, podj tak decyzj.
Jedna z uczestniczek mojego szkolenia zwyka odpowiada zapraszajcej j na obiad teciowej, e nie przyjedzie, bo ma dzie wewntrzny, mylc o kapciach, papilotach i telewizorze.
A Tobie co podpowiada Twoja kreatywno?
Podtrzymanie kontaktu czynna pomoc

To prawdopodobnie najwaniejszy krok asertywnej odmowy.

Pozwoli Ci on zrealizowa pozytywn intencj, ktra dotychczas moga krpowa Ci rce ch bycia pomocnym, ch bycia
w porzdku wobec innych, intencj, ktra nieraz sprawiaa, e godzie si na co, na co nie miae ochoty, bo tak byo lepiej.
Ten krok pomoe Ci czu si osob pomocn, uwolni Ci od
wyrzutw sumienia i poczucia winy, pomoe Ci okaza trosk wobec
innych, pomoe Ci zadba o trwao relacji.

121

122

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Trzy pierwsze kroki byy bowiem trosk o Ciebie. Trosk o wasne

bezpieczestwo.
Dopiero teraz moesz pomaga aktywnie, dopiero teraz moesz
pomaga skutecznie.
Czas wic na aktywn pomoc.
Pomoc wynikajc z Twojej potrzeby, Twojego zaangaowania,
a nie zobowizania czy lku przed win.
Jak wic to zrobi? Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia
relacji?
Pamitaj po prostu, e tak jak inni maj prawo prosi, Ty masz
prawo proponowa.
Co to oznacza?
O ile prawidowo wykonae trzy pierwsze kroki, z pewnoci zauwaye, e gwnym przesaniem asertywnej odmowy nie jest odrzucenie rozmwcy, tylko niewyraenie zgody na realizacj jego pomysu
na pomoc z Twojej strony.
O ile wic zaley Ci na relacji, zaproponuj po prostu wasny pomys
realizacji oczekiwanej od Ciebie pomocy.
Powrmy wic do naszych przykadw.

Nie zostan po godzinach w pracy, poniewa mam inne

plany, ale mog wykona zadania, o ktre mnie prosisz,
np. w poniedziaek, jestem wtedy mniej obciony.
Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie lubi tego robi /
poniewa nie oddajesz ich w terminie, ale by moe jestem
w stanie ci pomc w inny sposb.
Nie popr twojego pomysu, poniewa byoby to dla mnie bardzo
kopotliwe, ale jeeli zgodziby si wprowadzi zaproponowane
przeze mnie poprawki, to moesz na mnie liczy.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad, poniewa mamy
inne plany, zdzwomy si w przyszym tygodniu i pomylimy,
co moemy razem zrobi.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Zwr uwag na ostatni przykad.

Podtrzymanie kontaktu nie musi oznacza wcale zobowizania do
jakiegokolwiek dziaania, wystarczy zapewnienie o chci podtrzymywania relacji. To bardzo wiele. Oznacza to przecie, e inni s dla Ciebie wani. Tobie pozostawia za furtk.
wiczenie Asertywna odmowa

Zamie ponisze przykady odmowy nieasertywnej na odmow asertywn. Pamitaj o precyzyjnym okreleniu obszaru odmowy, krtkim
i prawdziwym uzasadnieniu oraz zaoferowaniu aktywnej pomocy.
Sytuacja

Odmowa
nieasertywna

Znajomy prosi Ci o poyczenie

300 z. Ty jednak nie masz
w zwyczaju poycza pienidzy.

Bardzo chtnie,
ale sam nie
mam.

Szef w pracy prosi Ci o wykonanie

Mam strasznie
dodatkowego zadania niewchodzcego duo pracy,
w zakres Twoich obowizkw.
moe poprosisz
kogo innego.
Znajomy chce skorzysta z Twojej
pomocy zwizanej z wykonywanym
przez Ciebie zawodem (naprawy
komputera, wypenienia PIT-u,
napisania CV). Ty jednak jeste
po prostu zmczony.

Sam nie jestem

w tym za dobry.

Kolega z pracy prosi Ci o pomoc

w wykonaniu jego pracy (np. raportu
kwartalnego), poniewa bardzo
sobie ceni Twoje spostrzeenia.
W praktyce wiesz dobrze, i bdziesz
musia wykona raport jak zwykle
za niego.

Mam strasznie
duo pracy,
poza tym nie
jestem w tym
dobry. Sam
popeniam
bdy.

Dzwoni do Ciebie znajomy i informuje

Ci, e bdzie u Ciebie za 15 minut.
Ty nie masz ochoty na niczyj wizyt.

No przykro mi,
ale wanie
wychodz.

Odmowa
asertywna

123

124

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jak radzi sobie z nachalnymi ludmi?

W trakcie mojego pierwszego treningu asertywnoci braem udzia
w scence, w ktrej moim zadaniem byo odmwi koledze poyczenia
pienidzy.
Bya to sytuacja nad wyraz prawdziwa, poniewa w tamtym okresie miaem z tym duy problem i nie brakowao mi kolegw, ktrzy
traktowali mnie jak kas zapomogowo-poyczkow z bardzo atrakcyjnym oprocentowaniem 0% w skali wiecznoci.
Pocztek by atwy: Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie oddajesz mi w terminie.
Za chwil czekao mnie jednak prawdziwe wyzwanie.
Ja wiem, ale tym razem to wyjtkowa sytuacja, tylko na ciebie mog
liczy, nie poradz sobie, jak mi nie pomoesz, ej, no nie bd taki,
przysigam, tym razem oddam w terminie, a tak w ogle to ostatni raz,
koledze nie pomoesz?
Byem konsekwentny, usilnie staraem si znale kontrargumenty,
jednak szybko zauwayem, e kade moje sowo potguje nachalno
argumentw mojego kolegi, a ja zaczynam si gubi.
Nie wiedziaem, dlaczego tak si dzieje, nie wiedziaem take, e
popeniam bd.
Powiedzmy to sobie szczerze. Opisana wyej procedura asertywnej
odmowy nie zawsze bdzie skuteczna. Nie zawsze spotkasz ludzi,
ktrzy zrozumiej Ci za pierwszym razem.
Spotkasz zapewne ludzi, ktrzy bd Ci za wszelk cen prbowali przekona, czasami bd nawet bardzo nachalni, posikujc si
mniej lub bardziej emocjonalnymi chwytami.
Warto wic, by w podobnych sytuacjach wiedzia, jak sobie radzi.
Narzdziem, ktre pozwoli Ci radzi sobie z podobnymi sytuacjami,
jest powszechnie znana technika zdartej pyty, ktr wwczas zaproponowa mi trener prowadzcy szkolenie.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Technika zdartej pyty polega na kilkakrotnym powtrzeniu odmowy, jednak w zastosowaniu tej metody czai si kilka niebezpieczestw. Dlatego pozwl, e przyjrzymy jej si znacznie szerzej.
Z dowiadczenia wiem, e wiele osb w obliczu nachalnych prb
zaczyna si irytowa, za kadym kolejnym razem starajc si intensywniej zaznaczy swoje stanowisko, tracc przy tym nerwy, dajc si
ponie emocjom lub dla witego spokoju po prostu przystaje na
co, na co nie ma ochoty.
Powd emocjonalnej reakcji (Guchy jeste czy co?), powd
zniecierpliwienia (Ile razy mam mwi NIE?) przy wielokrotnym
powtarzaniu odmowy jest jednak prosty.
Wynika z bdu, jaki ja take popeniem.
Bd ten polega na oczekiwaniu zakoczenia trudnej dla nas sytuacji przez kogo innego, wynika z oczekiwania podjcia decyzji za nas,
wynika bowiem z oczekiwania zrozumienia nas.
Odmowa by moe skutkuje, pozostaje jednak niesmak, by moe
pada kilka sw za duo.
Aby wic zapewni Ci maksymalny komfort uytkowania techniki
zdartej pyty, aby zapewni Ci komfort w obliczu nachalnych prb,
pozwl, e przyjrzymy si istocie tej metody, odwoujc si do jej metaforycznego zakresu, tzn. tego, jak dziaa zdarta pyta.
Najwygodniej bdzie zilustrowa mechanizm zdartej pyty za pomoc muzyki.
Nigdy nie pamitam hitw lata, posu si wic przykadem
utworu, o ktrym byo gono take przez skrajnie szokujc krtkowzroczno specw od marketingu pewnej firmy, ktra wypucia
na rynek cmentarne znicze z pozytywk: Wsta, powiedz: nie jestem sam.
Adapter odtwarzajcy zdart pyt za kadym razem odtwarza identyczny dwik.
Nie powie spie mioci, nie powie spie mioci, nie powie spie
mioci brzmi wic za kadym razem identycznie, dwiki nie s

125

126

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

goniejsze ani cichsze, dusze ani krtsze, a my dziki temu mamy

szans usysze przesanie Michaa Winiewskiego raz jeszcze.
Dlaczego o tym pisz?
Pisz o tym, poniewa istot skutecznoci techniki zdartej pyty,
a zarazem jej najczciej ignorowanym elementem, s jej waciwoci
dwikowe.
Odmowa w obliczu natarczywej proby powinna wic za kadym
razem brzmie identycznie: winna by wypowiedziana identycznym
tonem i z identyczn tonacj. Powinna te zawiera pauzy.
Twj ton, Twoja intonacja oraz pauzy s niczym innym jak wyrazem Twojej decyzji, nie musisz przecie nikogo przekonywa, nikt nie
musi niczego rozumie ani na nic wyraa zgody. Nie musisz si
take irytowa, poniewa Ty tylko przekazujesz informacj o podjtej
ju decyzji.
Powtrzenie pozwala Ci opanowa emocje, a drugiej stronie pozwala zrozumie, e decyzja jest nieodwoalna. To niewtpliwa korzy
dla Ciebie. Dbasz w ten sposb o swj spokj.
Zapytasz zapewne, ile razy powiniene powtrzy swoj odmow.
Ilo zaley od Ciebie, moesz powtrzy j 2 4 razy, jednak
znacznie waniejsza od iloci jest wiadomo, e to do Ciebie naley
ostatnie sowo.
2 4 razy pozwol Twojemu rozmwcy usysze Twj przekaz,
jeeli wczeniej go nie zrozumia.
Jeeli jednak nie rozumie go dalej, to problem nie naley ju do
Ciebie.
Zrobie wszystko, co moge. Jeeli to nie skutkuje, zmie temat,
zakocz niewygodn dla Ciebie rozmow albo wyra swoje emocje
w obliczu nachalnych prb.
Podejmij decyzj, a zyskasz spokj.
Moe zyskasz miano spa mioci szczliwie jednak nikt nie
wie, co to waciwie znaczy.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro

Koczc rozwaania na temat asertywnej odmowy, warto zwrci
uwag take na sposb radzenia sobie z wyjtkowo nachalnymi ludmi,
z tzw. zawodowymi proszcymi kolegami w pracy po 63 razy
dziennie proszcymi Ci o zszywacz, dziurkacz, kartk, dugopis,
samozwaczymi parkingowymi obiecujcymi przypilnowa Twojego
samochodu, zbierajcymi na lekarstwa lub szklank chleba, ktrych
moesz spotka np. na dworcach kolejowych w caej Polsce, osobami
myjcymi szyby na skrzyowaniach. Wszystkimi ludmi, ktrzy nie
rozumiej zwykego NIE i ktrzy, spotykajc si z Twoj decyzj, zaczynaj Ci atakowa.
Musz Ci jednak ostrzec. Metoda, ktr chc Ci zaproponowa,
jest jak prawdziwy kebab naprawd ostra, a na dodatek w cienkim
ciecie, nie zawiera bowiem nic, co mogoby zneutralizowa jej smak.
Proponuj Ci j jako sposb radzenia sobie w sytuacjach krytycznych, gdy wszystkie inne metody zadbania o swoje terytorium oka
si nieskuteczne lub po prostu nie bdziesz widzia sensu ani potrzeby
ich wykorzystania.
Pamitaj jednak, e jej zastosowanie zawsze piecze. Uywaj jej wic
w ostatecznoci jako samoobrony.
Pamitaj o tym, by serwowa j tylko wobec osb, z ktrymi nie zamierzasz tworzy relacji, a ktrych natarczywo prb godzi w Ciebie,
kci si z Twoimi wartociami, uderza w Twoje poczucie przyzwoitoci.
Pamitaj take, e ocena potrzeby jej wykorzystania zaley tylko
od Ciebie.
Ju za chwil podam Ci przepis. Jednak pozwl, e najpierw dam
Ci pewien przykad.
Nie wiem jak Ty, ale ja mam tak zasad, e nie pomagam finansowo ludziom zbierajcym na ulicy. Jestem przekonany, e w ten sposb potguj ich wyuczon bezradno. Zazwyczaj mwi NIE. I to
wystarcza.

127

128

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jednak czasami musz posuy si asertywn odmow w cienkim

ciecie na ostro, poniewa zachowanie mojego rozmwcy wywouje
we mnie nie tylko zdziwienie, ale take sprzeciw.
Wracaem kiedy z rannych zakupw, gdy chwiejnym krokiem
podszed do mnie znany z widzenia w obrbie sklepu miejscowy
ssiad.
Kierowniku, ssiedzie, jest taka proba, na lekarstwo mi brakuje,
kierownik dorzuci do wina, w pitek dostaj rent, oddam. Nie wiem,
co mnie przekonao, bo na alkohol nie daj by moe szczero, by
moe zapewnienie zwrotu zgodziem si. Miaem pod rk 2 z,
wic wspomogem zakup lekarstwa, w duchu liczc si z tym, e
zwrotu nie bdzie.
Po tygodniu, kiedy znw wracaem z zakupw, pod tym samym
sklepem podszed do mnie ssiad.
Kierowniku, ssiedzie, ja kierownikowi jestem winny 2 z.
Wyobra sobie moje zdziwienie. Piknie. Peen szacunek. Miaem
zajte rce, nie chciao mi si siga do portfela, a i gest mnie uj,
powiedziaem wic: Na zdrowie, ssiedzie, na wieczne nieoddanie, majc nadziej na odwzajemnienie szacunku.
Usyszaem jednak: Kierowniku, to poycz jeszcze 2 razem
bdzie 4.
Przy caym moim uwielbieniu asertywnoci nie wyobraam sobie
mojej odpowiedzi w stylu: Nie, nie dam panu 2 z, poniewa ju
w zeszym tygodniu poyczy pan ode mnie 2 z, a tak na marginesie
jestem przeciw prowadzeniu dziaalnoci gospodarczej bez odprowadzania nalenych podatkw, a w ten sposb postrzegam paskie
dziaania w obrbie sklepu, ale jeeli askawy pan sobie yczy, by
moe mog panu pomc w inny sposb. Oferuj pomoc przy rejestracji dziaalnoci gospodarczej.
W ruch posza asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro.
Strategia jest bardzo prosta. Prosta jak kebab. Zawiera dwa
skadniki.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Oto przepis dla Ciebie.

Skadnik 1. Nie to raptem ciasto, krtka, szybka decyzja.
Wyrazistoci strategii nadaje skadnik drugi sos. Bardzo ostry.
Skadnik 2. I pomyl dlaczego nie.
Zwr uwag na istot drugiego skadnika, ktry stanowi przeniesienie odpowiedzialnoci za Twoj odmow na drug stron.
Technik t znam z ksiki Strategia ostra jak pepperoni Jensa
Weidnera (Onepress, 2007) i poradziem wykorzysta t metod
jednej mojej znajomej, ktra miaa w pracy problem z notorycznie
proszcym o drobne rzeczy koleg zszywacz, dziurkacz, pinezki,
kartki, post-itki itp. stanowiy dla niego bowiem sens ycia.
Niby nic, ale ile razy dziennie mona sysze: Kasiu, czy moesz mi
poda zszywacz, Kasiu to, Kasiu tamto.
Dotychczasowe podawanie, dotychczasowa ulego ustpiy miejsca: Nie, i pomyl dlaczego nie. Ale to by dopiero pocztek.
Z relacji Kaki wiem, e znajomy nie tylko odpuci, ale przez kilka
chwil gowi si, dlaczego tak si stao.
Nie podaa mi zszywacza, bo wczoraj, kiedy szedem na obiad,
nie zaproponowaem ci wsplnego wyjcia? brzmiao pytanie.
Nie padaa odpowied.
A moe dlatego, e w zeszym tygodniu skrytykowaem twj
pomys?. Nie brzmiaa odpowied, a z kad kolejn problem coraz mniej nalea do Kaki. Dobre, prawda?
Na zakoczenie mam do Ciebie prob.
Nie stosuj tej metody wobec swoich bliskich, wobec osb, na
ktrych Ci zaley, nie stosuj jej wobec swojego szefa
Nie powiem Ci dlaczego.
Powiem Ci NIE, i pomyl dlaczego NIE.

129

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Rozdzia 3. Pewno siebie, czyli jak zyska zdrowy

szacunek do siebie i innych? .................... 57
Jak zyska pewno siebie? ............................................................... 59
Co Ci da wiadomo wasnych zalet? .............................................. 64
Jak z yczliwoci wobec siebie postrzega wasne wady? ................ 68
O wstydzie, kompleksach i o tym, czy wada moe by zalet,
czyli nie jeste naiwny, jeste ...................................................... 73
Rozdzia 4. Jak wyraa uczucia
i zapobiega konfliktom? ......................... 81
O czym warto pamita,
by Twoje emocje pracoway na Twoj korzy? ............................. 81
Jak nauczy innych, jak maj Ci traktowa? ................................... 88
Czuj ........................................................................................... 88
Kiedy Ty ...................................................................................... 91
Oczekuj ..................................................................................... 94
Jeeli tego nie zrobisz, bd zmuszony ................................. 102
Dziaanie ................................................................................... 104
Komunikat JA procedura rozszerzona ................................. 104
Kiedy nie warto by asertywnym, czyli zanim powiesz ............... 105
Lista kontrolna asertywnoci ........................................................... 109
Rozdzia 5. Jak odmawia bez poczucia winy? ............111
Poznaj kogo, kto potrzebuje Twojej pomocy ................................ 111
Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia relacji? ....................... 115
Nie ............................................................................................. 118
Obszar odmowy ........................................................................ 118
Uzasadnienie ............................................................................. 119
Podtrzymanie kontaktu czynna pomoc ................................ 121
Jak radzi sobie z nachalnymi ludmi? ........................................... 124
Asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro .............................. 127
Rozdzia 6. Jak radzi sobie z opiniami innych? ..........131
Jak radzi sobie z krytyk? .............................................................. 133
Ocena formalna ......................................................................... 134
Ocena merytoryczna i decyzja ................................................... 136

Spis treci

Jak nie da si wcign do gry? ..................................................... 139

Wyraenie emocji ...................................................................... 142
Powtrzenie zdania rozmwcy .................................................. 142
Proba o uzasadnienie ............................................................... 143
Jako czowiek uczciwy na pewno mnie zrozumiesz ............... 144
Niezbdnik na imprezach rodzinnych,
czyli jak radzi sobie z dobrymi radami? ...................................... 147
Rozdzia 7. Jak wyraa uczucia pozytywne
i przyjmowa komplementy? ...................151
Dlaczego warto wyraa uczucia pozytywne? ................................. 151
Jak budowa lepsze relacje,
jak wyraa uczucia i emocje pozytywne? .................................... 153
Jak przyjmowa komplementy, nie doszukujc si drugiego dna? .... 157
Rozdzia 8. Jak zadba o swoje prawa
z szacunkiem do siebie i innych? ..............163
Poznaj swoje prawa ......................................................................... 163
Upomnij si o swoje, czyli jak respektowa swoje prawa? .............. 166
Rozpoznanie .............................................................................. 168
Przygotowanie ........................................................................... 168
Dziaanie ................................................................................... 170
Masz prawo prosi .......................................................................... 171
Asertywna proba ...................................................................... 173
Teraz Twoja kolej ................................................179
Dodatek A FAQ ..................................................181
Czy uda mi si zmieni? .................................................................. 181
Kiedy nastpi zmiana? .................................................................... 184
Czy asertywno nie sprawi, e przestan by sob? ...................... 185
Czy moje otoczenie nie odsunie si ode mnie? .............................. 187
Jak by asertywnym wobec bliskich? ............................................... 188
Jak odmawia dzieciom? ................................................................. 191
Przeprasza czy nie przeprasza? .................................................... 193
Gdzie mog si tego nauczy? ........................................................ 194

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Asertywno i rozwj osobisty, czyli jak zyska harmoni

w yciu prywatnym i zawodowym oraz zdrowy szacunek
do siebie i innych? .................................................................. 195
Co robi, gdy asertywno nie zadziaa? ......................................... 196
Nie podje dziaania, ale chcesz wiedzie,
co robi, gdy Ci nie wyjdzie .................................................... 196
Podje dziaanie, nie wyszo, bo ja tak robi,
tylko troch inaczej ............................................................... 197
Podje dziaanie (wzorowo), nie masz rezultatw .................. 199
Dodatek B Asertywno w pracy .............................203
Asertywny pracownik ...................................................................... 206
Z kim jedziesz na imprez firmow? ......................................... 206
Jak poprosi o podwyk? ......................................................... 209
Asertywny szef ................................................................................. 214
Asertywne informacje zwrotne, czyli jak wyzwala inicjatyw,
mie wicej czasu i budowa autorytet szefa? ........................ 214
Asertywno w sprzeday i w obsudze klienta ............................... 220
Jak radzi sobie z wulgarnym i agresywnym klientem? ............. 222
Jak odmawia klientom? ........................................................... 227

Rozdzia 5.
JAK ODMAWIA BEZ POCZUCIA WINY?

Poznaj kogo, kto potrzebuje Twojej pomocy

wity spokj, niepewno, tak naturalna potrzeba bycia w porzdku,
a moe lk przed poczuciem winy nakazay Peterowi zgodzi si na
spenienie proby siedzcego obok kolegi.
NIE mam siy si z tob spiera, rb, jak chcesz odpar
w kocu, ulegajc kolejnym argumentom.
Mg poczu ulg, to w kocu nic wielkiego. NIE warto spiera
si o tak bahe rzeczy, waciwie nic mnie to NIE kosztuje, szkoda
ycia, by udowadnia sobie, kto ma racj pomyla zapewne.
OK odpar Peter. NIE wiedzia przecie, e jego ycie trwa
bdzie jeszcze tylko 4 minuty.
NIE wiedzia przecie, e ta nic NIEznaczca zgoda kosztowa
bdzie ycie 109 osb 100 pasaerw i 9 czonkw zaogi samolotu
DC-8, odbywajcego rejs 621 z Montrealu do Los Angeles, ktrego
Peter Hamilton by kapitanem.
Air Canada 621 na skutek zbyt wczesnego uruchomienia spojlerw
run na ziemi.
15 lipca 1970 roku o 8:06 ta nic NIEznaczca zgoda, chwila witego spokoju, krtkotrwaa korzy z zastosowania reguy mdry
gupiemu ustpuje, odebraa ycie 109 osobom, odebraa spokj rodzinom ofiar.
Dlaczego o tym pisz?

112

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Pisz o tym, poniewa chc, abymy przyjrzeli si czemu, co najczciej bywa kojarzone z asertywnoci umiejtnoci odmawiania.
Umiejtnoci, ktra by moe tamtego ranka 15 lipca 1970 roku moga uratowa ycie 109 osobom.
Nie chc jednak, bymy uprawiali teraz gdybologi.
Odmy wic t tragiczn histori na chwil na bok.
Zastanwmy si przez moment nad czym innym.
NIE mwmy przez chwil o konsekwencjach godzenia si na co,
na co NIE masz ochoty, o obwinianiu siebie, o Twoich nerwach
i utraconym czasie.
NIE mwmy o tym, e nic NIEznaczce 15 minut dziennie, jakie
powicasz na rzeczy, ktre NIE nale do Ciebie, w cigu roku
urasta do 8 dni pracy, a w cigu 40 lat stau przez blisko rok wykonujesz prac, za ktr nikt Ci NIE paci.
NIE mwmy o tym, jak si czujesz, godzc si na co, co kci
si z Tob.
NIE mwmy wreszcie o tym, jak mwi NIE, bo Ty doskonale
potrafisz to robi. Posiade t umiejtno w pierwszym roku swojego
ycia.
NIE mwmy o tym, bo NIE chc o tym mwi. Chc zaproponowa Ci co zgoa innego.
Chc bowiem, abymy porozmawiali o tym, jak pomaga.
Tak! Pomaga, poniewa wiem, jak wane jest dla Ciebie bycie
w porzdku, jak wane s dla Ciebie relacje midzyludzkie, jak wane
jest dla Ciebie czyste sumienie, jak wani s dla Ciebie inni ludzie,
jak wany jest wity spokj.
Wiem take, e za nic w wiecie NIE chciaby tego straci.
NIE bd Ci wic prosi, aby dzisiaj chocia sprbowa powiedzie NIE, bo NIE chc po raz kolejny przymusza Ci do czego,
co jest sprzeczne z Tob.
Poprosz Ci wic o pomoc.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Prosz Ci o pomoc, prosz o bycie w porzdku, o koleestwo, trosk, empati i kreatywno.

Jest bowiem kto potrzebujcy, kto, komu trzeba pomc, trzeba,
bo inaczej zagubi si, straci kontrol nad wasnym yciem, zacznie
obwinia siebie i ten kto bardzo potrzebuje Twojej pomocy.
Mam nadziej, e take tym razem NIE odmwisz i zechcesz
pomc jeszcze tej jednej i jedynej osobie zechcesz pomc sobie!
Tak, pomc sobie, bo wanie w ten sposb postrzegam asertywno.
Ale NIE tylko sobie, poniewa w ten sposb pomoesz te innym.
Bdziemy jednak mwi o tym, jak pomaga w sposb uczciwy
i NIEwymuszony. Pomaga z zaangaowaniem i chci, bo co to za
pomoc, kiedy jest wymuszona, co to za zaangaowanie, kiedy czujesz, e si zmuszasz, co to za uczciwo, kiedy opiera si na niedopowiedzeniach
Bdziemy mwi wic o aktywnej, prawdziwej pomocy pomocy penej oddania, zaangaowania i odpowiedzialnoci. Pomocy,
ktra pozwala innym decydowa o sobie, pomocy, ktra daleka jest
od kamstwa i faszywych przekona.
Pozwl wic, e przyjrzymy si pewnym zasadom, ktre pozwol
Ci nie wanie tak pomoc, jak chcesz nie i jakiej oczekuj od
Ciebie inni.
Ratownicy medyczni przedstawiciele jednego z najbardziej
powaanych i szanowanych zawodw na wiecie posikuj si
w swojej pracy pewn zasad, ktra wspiera rzetelne i skuteczne niesienie pomocy innym.
Mianowicie ratownik medyczny, zanim przystpi do udzielenia
pomocy, jest zobowizany do tego, by zadba o jedn rzecz wasne
bezpieczestwo.
Po co komu ratownik, ktrego podczas akcji spotyka niebezpieczestwo, razi prd, ogarnia poar albo ktry zostaje napadnity przez
przeywajc szok ofiar wypadku.

113

114

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

W imi tej zasady ratownik ma prawo odstpi od udzielenia pomocy, jeeli takowa bezporednio zagraa jego bezpieczestwu.
Chc Ci zaproponowa, aby Twoja przygoda z asertywnoci
oparta bya wanie na tej zasadzie pom sobie, zanim pomoesz
innym, pamitajc, e masz prawo odmwi, jeeli spenienie proby
godzi w Ciebie.
Zadbaj o wasny komfort, wasne bezpieczestwo, bo dopiero wtedy
moesz prawdziwie pomc innym.
Po co komu pomoc kogo, kto NIE zadba o wasne bezpieczestwo, moe przecie nawali, kiedy najbardziej bdzie potrzebny.
Po co komu pomoc kogo, kto pomaga, chocia pomc NIE chce.
Prawdziwa pomoc to czynna pomoc, tzn. pomoc, ktra NIE zagraa Tobie, NIE rani Ci, NIE wywouje poczucia wykorzystania i niesprawiedliwoci dziejw.
Pomagaj z zaangaowaniem, uczciwoci i empati, ktre s
w Tobie, a NIE z zakamanym wyrazem twarzy, uciekajcym spojrzeniem, zoci wyraan za zamknitymi drzwiami, zoci, ktra
przekada si na samopoczucie Twoich bliskich.
Tak, zakamanym. Bo godzenie si na co, na co nie masz ochoty,
dla mnie rwnoznaczne jest z kamstwem okamywaniem innych.
Skd inni maj wiedzie, jakie s Twoje potrzeby, plany i oczekiwania.
Jeste jedyn osob, ktra moe powiedzie TAK, jeste jedyn
osob, ktra moe powiedzie NIE. Godzc si na co, na co nie masz
ochoty, wiadomie wprowadzasz innych w bd.
Pozwl innym decydowa o samych sobie, pozwl samodzielnie
reagowa, przesta zakada, e wiesz lepiej od innych, co jest dla nich
dobre. Czy tego chcesz, czy NIE, NIE masz wpywu na czyje uczucia.
Twoje NIE nikogo NIE urazi, dopki ten kto nie zgodzi si na to.
W tym rozdziale uyem NIE wicej ni 30 razy tylko od
Ciebie zaley, czy jestemy nadal kolegami.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Pamitaj, e jednorazowa odmowa nie moe zniszczy prawdziwej,

trwaej relacji, oznaczaoby to bowiem, e opiera si ona tylko na
Twojej pomocy i jako taka byaby przecie bezwartociowa.
Zaley mi na Twoim bezpieczestwie, zaley mi na tym, aby mia
si i ochot pomaga innym, dlatego pozwl, e opowiem Ci pewn
histori.
Histori, ktra, mam nadziej, pomoe Ci ostatecznie pogodzi
dwie z pozoru sprzeczne ze sob potrzeby trosk o swoje granice
i trosk o innych. Potrzeby, ktrych pogodzenie pozwoli Ci pozby
si tego najwikszego hamulca asertywnoci poczucia winy.
Nie dam ci odpisa, bo nigdy si tego nie nauczysz, ale z chci
ci to wytumacz zwyk mawia pewien mody student w obliczu
bagalnych prb swoich kolegw niekoniecznie przygotowanych
do zaj.
Broni w ten sposb siebie, broni wasnych wartoci, wykazywa
te trosk o innych. Prawdziw.
Zachowywa rwnowag. Rwnowag, ktra jest podstaw asertywnoci. Jeden z najwikszych autorytetw moralnych w historii
polskiego narodu, czowiek, ktry pomg zmieni oblicze ziemi
tej ziemi Karol Wojtya, papie Polak, Jan Pawe II.
Bdc studentem, nie wiedzia zapewne, e to asertywno, ale
wiedzia zapewne, e tak jak inni maj prawo prosi o pomoc, tak
on ma prawo proponowa pomoc.
Wiedzia, e pomoc jest procesem czynnym, ulego za kamstwem.

Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia relacji?

Czy wiesz, e Bugarzy, kiedy mwi nie, kiwaj gow na tak?
Jak gosi ludowa legenda, zwyczaj ten powsta w czasie panowania
Turkw w Bugarii, kiedy miejscowa ludno musiaa zmaga si
z problemem przymusowej islamizacji.

115

116

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Procedura islamizacji bya nad wyraz uproszczona.

Turecki onierz przykada n do garda Bogu ducha winnego
Bugara i pyta: Przejdziesz na islam?.
Ruch gowy na nie podcina gardo, wic Bugarzy zaczli
mwi nie kiwajc gow na tak.
Pisz o tym, poniewa ta bugarska legenda przypomina mi sposb,
w jaki cz ludzi odmawia innym wykonania niewygodnych rzeczy,
posikujc si strategi, ktr nazywam take strategi ciotki z omy
Wiesz, bardzo chtnie, ale nie mog, bo przyjechaa do mnie
ciotka z omy (podczas gdy ciotka suy jako zgrabna ciema).
Nie mog zosta po godzinach w pracy, bo mam ju umwion
wizyt u lekarza.
Wybacz, ale nie mog z tob rozmawia, bo wanie wychodz,
jestem umwiony.
Yyyyy, wiesz, nie bardzo mog... Yyyyy ten tego... Przychodzi
hydraulik....
Nie mog ci pomc, nie poycz ci pienidzy, bo sam nie mam
Wiesz, jak teraz jest.
To bardzo ciekawe zjawisko na pierwszy rzut oka skuteczne, bo
osoba, ktra Ci prosi, zazwyczaj odpuszcza sobie.
Na pierwszy rzut oka nie masz nawet problemu z odmawianiem.
Na pierwszy.
Poniewa, podobnie jak w przypadku bugarskich chopw, to Ty,
zyskujc, tracisz.
Ja wiem, e to bywa skuteczne, ja wiem, e zazwyczaj proszcy
odpuszcza sobie, ja wiem, e to ju nawyk, lecz jest w tym wszystkim
kilka maych ale.
Nie zrozum mnie le, nie chc pisa o moralno-etycznych aspektach kamstwa.
Nie znam bowiem osoby, ktra przynajmniej raz w yciu nie
skamaaby. Nie czuj si uprawniony do ocen moralnych.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Nie o to mi chodzi. Waniejsze s konsekwencje. Raz, e prawda

moe wyj na jaw. Dwa, e kamstwo to negatywne emocje dla Ciebie.
Nie dowiadczasz moe poczucia winy, odczuwasz za to przypieszone ttno, pustk w gowie, nie wiesz, co zrobi z oczami, Twj organizm jest pobudzony, czujesz, e zaczynasz mwi szybciej, by moe
nawet czujesz si gorszy, tumaczc si przed drugim czowiekiem.
To jednak nie wszystko.
Wane s take konsekwencje takiej odmowy w wietle uczenia
innych, jak chcemy by traktowani, w wietle nadrzdnej zasady asertywnoci podejmowania samodzielnych decyzji.
Nie mog to informacja o naszej podatnoci na zewntrzny
wpyw bardzo daleka od samodzielnej decyzji.
Nie mog to przecie wskazanie zewntrznego problemu, ktry
uniemoliwia spenienie proby.
Nie mog to take niewiadome zaproszenie do negocjacji.
Bardzo niebezpieczne. Poniewa kto moe zaproponowa Ci pomoc
w rozwizaniu zewntrznego problemu, a ta wywoa w Tobie zobowizanie np. do spenienia proby (no bo przecie kto chcia Ci
pomc).
Twoje bugarskie nie (czyli: nie mog, hydraulik, ciotka z omy,
sam nie mam pienidzy) to wreszcie przyzwolenie na dalsze proby
taka odmowa uczy bowiem innych, e nie ma sprawy.
Bugarzy, kiwajc na tak, moe zachowywali ycie, jednak przekazujc bdny komunikat, sprawiali wraenie, e robi to z niekaman ochot, przez co wikali si w bdne koo dalszych niewygodnych i bolesnych da.
W sumie trudno im si dziwi.
Mam jednak nadziej, e Twoje dzisiejsze dylematy maj mniejszy
kaliber.
Na szczcie Ty masz moliwo nauczy innych, jak chcesz by
traktowany, nie czujc przy tym zaenowania ani poczucia winy, a jednoczenie dbajc o trwao relacji.

117

118

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jeeli take do Ciebie przyjeda czasami ciotka z omy lub

czujesz n na gardle w obliczu krzywdzcych Ci prb, oto najprostsza procedura, dziki ktrej bdziesz w stanie budowa naprawd
satysfakcjonujce relacje, uczc innych, jak naley Ci traktowa, oraz
unikniesz tej dobrze Ci znanej zgagi, gdy godzisz si na co, na co
nie masz ochoty.
Nie

To pierwszy krok. Prosz, nie myl go z yyyyy, ten teges no nie

bardzo, bo moe to bywa skuteczne, ale brakuje tu Twojej samodzielnej decyzji.
Jeeli jest Ci przykro lub odmowa jest dla Ciebie trudna, powiedz,
co czujesz.
Powiedz: przykro mi, bo to nie usprawiedliwianie si ani tumaczenie, to sposb na autentyczno, Twoja ludzka twarz. Ma prawo
by Ci przykro.
Powiedz to zwaszcza wtedy, gdy chcesz pomc, ale po prostu nie
moesz. Asertywno to przecie pomoc czynna. To bardzo dalekie
od poczucia winy.
Obszar odmowy

Kolejnym krokiem jest precyzyjne wskazanie przez Ciebie obszaru

Twojej odmowy.
Pamitasz metod audiodeskrypcji z rozdziau 4.?
Warto posuy si ni po raz kolejny. Opisz wic obszar odmowy w sposb konkretny, widoczny, obiektywny i policzalny.
Im bardziej obszar odmowy bdzie precyzyjny, tym atwiej bdzie
go przyj Twojemu rozmwcy.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Przekae mu bowiem komunikat, e nie odrzucasz jego jako osoby,

nie chcesz jedynie zrealizowa jego proby, jego pomysu na pomoc.
Zwr uwag na ponisze przykady:

Nie zostan po godzinach w pracy zamiast: Nie dam sob

manipulowa.
Nie poycz ci pienidzy zamiast: Nie jestem kas
zapomogowo-poyczkow.
Nie popr twojego pomysu zamiast: Nie bd uczestniczy
w machlojkach.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad zamiast:
Nie udawajmy kochajcej si rodzinki.

Precyzyjne opisanie obszaru odmowy przyniesie Ci korzyci, nawet

gdy masz do czynienia z ewidentn manipulacj lub kolejn z rzdu
prob o pomoc, ktra zakada, e jak zwykle co zrobisz za kogo.
Pozwoli Ci bowiem ostudzi emocje, pozwoli Ci bowiem skupi si
na bezspornych faktach.
Teraniejszo jest bezdyskusyjna. Odwoanie do teraniejszej proby wzmocni skuteczno Twojej decyzji. Unikniesz bowiem pyta typu:
Dobra, dobra, powiedz mi, kiedy musiae co robi za mnie?.
Uzasadnienie

Kolejny krok Twojej odmowy to krtkie, prawdziwe uzasadnienie

Twojej decyzji.
Psychologowie spoeczni dowiedli, e obecno uzasadnienia
wzmacnia skuteczno komunikatu o blisko 30% (nawet wwczas,
gdy jest ono nielogiczne w synnym eksperymencie Elli Langer
studenci czekajcy w kolejce do ksero podobnie chtnie wpuszczali
bez kolejki osob, ktra prosia o przepuszczenie, mwic, e bardzo
si pieszy, jak i wtedy, gdy prob sw podpieraa uzasadnieniem
bo musz zrobi ksero).

119

120

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Wykorzystaj wic uzasadnienie, aby wzmocni swj przekaz.

Pamitaj jednak, e uzasadnienie nie jest argumentem, poniewa
odmowa to nie proba, odmowa nie jest przekonywaniem. Odmowa
jest decyzj (Postanowiem zamiast: Zrozum mnie, prosz).
Prawdziwe uzasadnienie jest wyrazem Twojej decyzyjnoci uczy
innych, e to Ty podejmujesz decyzje.
Prawdziwe uzasadnienie pozwoli Ci zachowa wewntrzny spokj.
Sawetne czuj si gorszy od innych jedno z najczstszych
ograniczajcych ludzi przekona wynika na og z nadmiernej potrzeby tumaczenia si lub posikowania si kamstwem.
Prosz, pamitaj take, e uzasadnienie nie jest konieczne. Pamitaj, e masz prawo nie zdradza motyww swoich decyzji, jeeli
nie masz na to ochoty.
Mimo wszystko zachcam Ci do tego. Uzasadnienie to wyraz szacunku wobec innych. Od dziecka lubimy przecie wiedzie dlaczego.
Uzasadnienie to motyw Twojej decyzji i jako taki moe by oglny
lub odwoywa si do Twoich uczu.
Pozwl, e wrcimy do naszych przykadw.

Nie zostan po godzinach w pracy, poniewa mam inne plany.

Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie lubi tego robi /
poniewa nie oddajesz ich w terminie.
Nie popr twojego pomysu, poniewa byoby to dla mnie
bardzo kopotliwe.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad, poniewa
mamy inne plany.

Mamy inne plany?

Ju sysz Twoje pytanie.
A co, jeeli kto spyta mnie: A jakie to plany?. Przecie zaraz
usysz o lekcewacym stosunku do pracy, o tym, e nie mona na
mnie liczy, bo nie chc spotka si z matk, ojcem, teciow czy
szwagrem.
Bardzo dobre pytanie. Pozwl, e powicimy mu zatem chwil.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Oczywicie usyszysz. Usyszysz, jeeli na nie odpowiesz.

Jeeli jednak wykonae wiczenia w rozdziale 4., wiesz ju, jak
sobie radzi.
Pamitaj, e nie musisz odpowiada na pytania, to wcale nie jest
nieuprzejme. Ty rwnie masz prawo oczekiwa uprzejmoci wobec
siebie i niezadawania Ci krpujcych Ci pyta. Take tutaj obowizuje zasada masz prawo zachowa milczenie, bo wszystko, co powiesz, moe zosta uyte przeciwko tobie.
Bardzo lubi okrelenie mam inne plany, wic pozwl, e odpowiem na kolejne pytanie: No dobrze, ale jak mi si po prostu nie
chce i nie mam nic w planach, chc po prostu posiedzie w domu,
w kapciach przed telewizorem, czy to nie bdzie kamstwo?.
Wedug mnie nie. Odpoczynek czy potrzeb prywatnoci postrzegam bowiem take jako czynno zaplanowan. W szkole, na uczelni,
w pracy spdzamy znaczn cz naszego ycia. Aby mie energi
do dziaania, musimy take wypoczywa, czyli zaplanowa, e nie
robimy nic, podj tak decyzj.
Jedna z uczestniczek mojego szkolenia zwyka odpowiada zapraszajcej j na obiad teciowej, e nie przyjedzie, bo ma dzie wewntrzny, mylc o kapciach, papilotach i telewizorze.
A Tobie co podpowiada Twoja kreatywno?
Podtrzymanie kontaktu czynna pomoc

To prawdopodobnie najwaniejszy krok asertywnej odmowy.

Pozwoli Ci on zrealizowa pozytywn intencj, ktra dotychczas moga krpowa Ci rce ch bycia pomocnym, ch bycia
w porzdku wobec innych, intencj, ktra nieraz sprawiaa, e godzie si na co, na co nie miae ochoty, bo tak byo lepiej.
Ten krok pomoe Ci czu si osob pomocn, uwolni Ci od
wyrzutw sumienia i poczucia winy, pomoe Ci okaza trosk wobec
innych, pomoe Ci zadba o trwao relacji.

121

122

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Trzy pierwsze kroki byy bowiem trosk o Ciebie. Trosk o wasne

bezpieczestwo.
Dopiero teraz moesz pomaga aktywnie, dopiero teraz moesz
pomaga skutecznie.
Czas wic na aktywn pomoc.
Pomoc wynikajc z Twojej potrzeby, Twojego zaangaowania,
a nie zobowizania czy lku przed win.
Jak wic to zrobi? Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia
relacji?
Pamitaj po prostu, e tak jak inni maj prawo prosi, Ty masz
prawo proponowa.
Co to oznacza?
O ile prawidowo wykonae trzy pierwsze kroki, z pewnoci zauwaye, e gwnym przesaniem asertywnej odmowy nie jest odrzucenie rozmwcy, tylko niewyraenie zgody na realizacj jego pomysu
na pomoc z Twojej strony.
O ile wic zaley Ci na relacji, zaproponuj po prostu wasny pomys
realizacji oczekiwanej od Ciebie pomocy.
Powrmy wic do naszych przykadw.

Nie zostan po godzinach w pracy, poniewa mam inne

plany, ale mog wykona zadania, o ktre mnie prosisz,
np. w poniedziaek, jestem wtedy mniej obciony.
Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie lubi tego robi /
poniewa nie oddajesz ich w terminie, ale by moe jestem
w stanie ci pomc w inny sposb.
Nie popr twojego pomysu, poniewa byoby to dla mnie bardzo
kopotliwe, ale jeeli zgodziby si wprowadzi zaproponowane
przeze mnie poprawki, to moesz na mnie liczy.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad, poniewa mamy
inne plany, zdzwomy si w przyszym tygodniu i pomylimy,
co moemy razem zrobi.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Zwr uwag na ostatni przykad.

Podtrzymanie kontaktu nie musi oznacza wcale zobowizania do
jakiegokolwiek dziaania, wystarczy zapewnienie o chci podtrzymywania relacji. To bardzo wiele. Oznacza to przecie, e inni s dla Ciebie wani. Tobie pozostawia za furtk.
wiczenie Asertywna odmowa

Zamie ponisze przykady odmowy nieasertywnej na odmow asertywn. Pamitaj o precyzyjnym okreleniu obszaru odmowy, krtkim
i prawdziwym uzasadnieniu oraz zaoferowaniu aktywnej pomocy.
Sytuacja

Odmowa
nieasertywna

Znajomy prosi Ci o poyczenie

300 z. Ty jednak nie masz
w zwyczaju poycza pienidzy.

Bardzo chtnie,
ale sam nie
mam.

Szef w pracy prosi Ci o wykonanie

Mam strasznie
dodatkowego zadania niewchodzcego duo pracy,
w zakres Twoich obowizkw.
moe poprosisz
kogo innego.
Znajomy chce skorzysta z Twojej
pomocy zwizanej z wykonywanym
przez Ciebie zawodem (naprawy
komputera, wypenienia PIT-u,
napisania CV). Ty jednak jeste
po prostu zmczony.

Sam nie jestem

w tym za dobry.

Kolega z pracy prosi Ci o pomoc

w wykonaniu jego pracy (np. raportu
kwartalnego), poniewa bardzo
sobie ceni Twoje spostrzeenia.
W praktyce wiesz dobrze, i bdziesz
musia wykona raport jak zwykle
za niego.

Mam strasznie
duo pracy,
poza tym nie
jestem w tym
dobry. Sam
popeniam
bdy.

Dzwoni do Ciebie znajomy i informuje

Ci, e bdzie u Ciebie za 15 minut.
Ty nie masz ochoty na niczyj wizyt.

No przykro mi,
ale wanie
wychodz.

Odmowa
asertywna

123

124

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jak radzi sobie z nachalnymi ludmi?

W trakcie mojego pierwszego treningu asertywnoci braem udzia
w scence, w ktrej moim zadaniem byo odmwi koledze poyczenia
pienidzy.
Bya to sytuacja nad wyraz prawdziwa, poniewa w tamtym okresie miaem z tym duy problem i nie brakowao mi kolegw, ktrzy
traktowali mnie jak kas zapomogowo-poyczkow z bardzo atrakcyjnym oprocentowaniem 0% w skali wiecznoci.
Pocztek by atwy: Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie oddajesz mi w terminie.
Za chwil czekao mnie jednak prawdziwe wyzwanie.
Ja wiem, ale tym razem to wyjtkowa sytuacja, tylko na ciebie mog
liczy, nie poradz sobie, jak mi nie pomoesz, ej, no nie bd taki,
przysigam, tym razem oddam w terminie, a tak w ogle to ostatni raz,
koledze nie pomoesz?
Byem konsekwentny, usilnie staraem si znale kontrargumenty,
jednak szybko zauwayem, e kade moje sowo potguje nachalno
argumentw mojego kolegi, a ja zaczynam si gubi.
Nie wiedziaem, dlaczego tak si dzieje, nie wiedziaem take, e
popeniam bd.
Powiedzmy to sobie szczerze. Opisana wyej procedura asertywnej
odmowy nie zawsze bdzie skuteczna. Nie zawsze spotkasz ludzi,
ktrzy zrozumiej Ci za pierwszym razem.
Spotkasz zapewne ludzi, ktrzy bd Ci za wszelk cen prbowali przekona, czasami bd nawet bardzo nachalni, posikujc si
mniej lub bardziej emocjonalnymi chwytami.
Warto wic, by w podobnych sytuacjach wiedzia, jak sobie radzi.
Narzdziem, ktre pozwoli Ci radzi sobie z podobnymi sytuacjami,
jest powszechnie znana technika zdartej pyty, ktr wwczas zaproponowa mi trener prowadzcy szkolenie.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Technika zdartej pyty polega na kilkakrotnym powtrzeniu odmowy, jednak w zastosowaniu tej metody czai si kilka niebezpieczestw. Dlatego pozwl, e przyjrzymy jej si znacznie szerzej.
Z dowiadczenia wiem, e wiele osb w obliczu nachalnych prb
zaczyna si irytowa, za kadym kolejnym razem starajc si intensywniej zaznaczy swoje stanowisko, tracc przy tym nerwy, dajc si
ponie emocjom lub dla witego spokoju po prostu przystaje na
co, na co nie ma ochoty.
Powd emocjonalnej reakcji (Guchy jeste czy co?), powd
zniecierpliwienia (Ile razy mam mwi NIE?) przy wielokrotnym
powtarzaniu odmowy jest jednak prosty.
Wynika z bdu, jaki ja take popeniem.
Bd ten polega na oczekiwaniu zakoczenia trudnej dla nas sytuacji przez kogo innego, wynika z oczekiwania podjcia decyzji za nas,
wynika bowiem z oczekiwania zrozumienia nas.
Odmowa by moe skutkuje, pozostaje jednak niesmak, by moe
pada kilka sw za duo.
Aby wic zapewni Ci maksymalny komfort uytkowania techniki
zdartej pyty, aby zapewni Ci komfort w obliczu nachalnych prb,
pozwl, e przyjrzymy si istocie tej metody, odwoujc si do jej metaforycznego zakresu, tzn. tego, jak dziaa zdarta pyta.
Najwygodniej bdzie zilustrowa mechanizm zdartej pyty za pomoc muzyki.
Nigdy nie pamitam hitw lata, posu si wic przykadem
utworu, o ktrym byo gono take przez skrajnie szokujc krtkowzroczno specw od marketingu pewnej firmy, ktra wypucia
na rynek cmentarne znicze z pozytywk: Wsta, powiedz: nie jestem sam.
Adapter odtwarzajcy zdart pyt za kadym razem odtwarza identyczny dwik.
Nie powie spie mioci, nie powie spie mioci, nie powie spie
mioci brzmi wic za kadym razem identycznie, dwiki nie s

125

126

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

goniejsze ani cichsze, dusze ani krtsze, a my dziki temu mamy

szans usysze przesanie Michaa Winiewskiego raz jeszcze.
Dlaczego o tym pisz?
Pisz o tym, poniewa istot skutecznoci techniki zdartej pyty,
a zarazem jej najczciej ignorowanym elementem, s jej waciwoci
dwikowe.
Odmowa w obliczu natarczywej proby powinna wic za kadym
razem brzmie identycznie: winna by wypowiedziana identycznym
tonem i z identyczn tonacj. Powinna te zawiera pauzy.
Twj ton, Twoja intonacja oraz pauzy s niczym innym jak wyrazem Twojej decyzji, nie musisz przecie nikogo przekonywa, nikt nie
musi niczego rozumie ani na nic wyraa zgody. Nie musisz si
take irytowa, poniewa Ty tylko przekazujesz informacj o podjtej
ju decyzji.
Powtrzenie pozwala Ci opanowa emocje, a drugiej stronie pozwala zrozumie, e decyzja jest nieodwoalna. To niewtpliwa korzy
dla Ciebie. Dbasz w ten sposb o swj spokj.
Zapytasz zapewne, ile razy powiniene powtrzy swoj odmow.
Ilo zaley od Ciebie, moesz powtrzy j 2 4 razy, jednak
znacznie waniejsza od iloci jest wiadomo, e to do Ciebie naley
ostatnie sowo.
2 4 razy pozwol Twojemu rozmwcy usysze Twj przekaz,
jeeli wczeniej go nie zrozumia.
Jeeli jednak nie rozumie go dalej, to problem nie naley ju do
Ciebie.
Zrobie wszystko, co moge. Jeeli to nie skutkuje, zmie temat,
zakocz niewygodn dla Ciebie rozmow albo wyra swoje emocje
w obliczu nachalnych prb.
Podejmij decyzj, a zyskasz spokj.
Moe zyskasz miano spa mioci szczliwie jednak nikt nie
wie, co to waciwie znaczy.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro

Koczc rozwaania na temat asertywnej odmowy, warto zwrci
uwag take na sposb radzenia sobie z wyjtkowo nachalnymi ludmi,
z tzw. zawodowymi proszcymi kolegami w pracy po 63 razy
dziennie proszcymi Ci o zszywacz, dziurkacz, kartk, dugopis,
samozwaczymi parkingowymi obiecujcymi przypilnowa Twojego
samochodu, zbierajcymi na lekarstwa lub szklank chleba, ktrych
moesz spotka np. na dworcach kolejowych w caej Polsce, osobami
myjcymi szyby na skrzyowaniach. Wszystkimi ludmi, ktrzy nie
rozumiej zwykego NIE i ktrzy, spotykajc si z Twoj decyzj, zaczynaj Ci atakowa.
Musz Ci jednak ostrzec. Metoda, ktr chc Ci zaproponowa,
jest jak prawdziwy kebab naprawd ostra, a na dodatek w cienkim
ciecie, nie zawiera bowiem nic, co mogoby zneutralizowa jej smak.
Proponuj Ci j jako sposb radzenia sobie w sytuacjach krytycznych, gdy wszystkie inne metody zadbania o swoje terytorium oka
si nieskuteczne lub po prostu nie bdziesz widzia sensu ani potrzeby
ich wykorzystania.
Pamitaj jednak, e jej zastosowanie zawsze piecze. Uywaj jej wic
w ostatecznoci jako samoobrony.
Pamitaj o tym, by serwowa j tylko wobec osb, z ktrymi nie zamierzasz tworzy relacji, a ktrych natarczywo prb godzi w Ciebie,
kci si z Twoimi wartociami, uderza w Twoje poczucie przyzwoitoci.
Pamitaj take, e ocena potrzeby jej wykorzystania zaley tylko
od Ciebie.
Ju za chwil podam Ci przepis. Jednak pozwl, e najpierw dam
Ci pewien przykad.
Nie wiem jak Ty, ale ja mam tak zasad, e nie pomagam finansowo ludziom zbierajcym na ulicy. Jestem przekonany, e w ten sposb potguj ich wyuczon bezradno. Zazwyczaj mwi NIE. I to
wystarcza.

127

128

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jednak czasami musz posuy si asertywn odmow w cienkim

ciecie na ostro, poniewa zachowanie mojego rozmwcy wywouje
we mnie nie tylko zdziwienie, ale take sprzeciw.
Wracaem kiedy z rannych zakupw, gdy chwiejnym krokiem
podszed do mnie znany z widzenia w obrbie sklepu miejscowy
ssiad.
Kierowniku, ssiedzie, jest taka proba, na lekarstwo mi brakuje,
kierownik dorzuci do wina, w pitek dostaj rent, oddam. Nie wiem,
co mnie przekonao, bo na alkohol nie daj by moe szczero, by
moe zapewnienie zwrotu zgodziem si. Miaem pod rk 2 z,
wic wspomogem zakup lekarstwa, w duchu liczc si z tym, e
zwrotu nie bdzie.
Po tygodniu, kiedy znw wracaem z zakupw, pod tym samym
sklepem podszed do mnie ssiad.
Kierowniku, ssiedzie, ja kierownikowi jestem winny 2 z.
Wyobra sobie moje zdziwienie. Piknie. Peen szacunek. Miaem
zajte rce, nie chciao mi si siga do portfela, a i gest mnie uj,
powiedziaem wic: Na zdrowie, ssiedzie, na wieczne nieoddanie, majc nadziej na odwzajemnienie szacunku.
Usyszaem jednak: Kierowniku, to poycz jeszcze 2 razem
bdzie 4.
Przy caym moim uwielbieniu asertywnoci nie wyobraam sobie
mojej odpowiedzi w stylu: Nie, nie dam panu 2 z, poniewa ju
w zeszym tygodniu poyczy pan ode mnie 2 z, a tak na marginesie
jestem przeciw prowadzeniu dziaalnoci gospodarczej bez odprowadzania nalenych podatkw, a w ten sposb postrzegam paskie
dziaania w obrbie sklepu, ale jeeli askawy pan sobie yczy, by
moe mog panu pomc w inny sposb. Oferuj pomoc przy rejestracji dziaalnoci gospodarczej.
W ruch posza asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro.
Strategia jest bardzo prosta. Prosta jak kebab. Zawiera dwa
skadniki.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Oto przepis dla Ciebie.

Skadnik 1. Nie to raptem ciasto, krtka, szybka decyzja.
Wyrazistoci strategii nadaje skadnik drugi sos. Bardzo ostry.
Skadnik 2. I pomyl dlaczego nie.
Zwr uwag na istot drugiego skadnika, ktry stanowi przeniesienie odpowiedzialnoci za Twoj odmow na drug stron.
Technik t znam z ksiki Strategia ostra jak pepperoni Jensa
Weidnera (Onepress, 2007) i poradziem wykorzysta t metod
jednej mojej znajomej, ktra miaa w pracy problem z notorycznie
proszcym o drobne rzeczy koleg zszywacz, dziurkacz, pinezki,
kartki, post-itki itp. stanowiy dla niego bowiem sens ycia.
Niby nic, ale ile razy dziennie mona sysze: Kasiu, czy moesz mi
poda zszywacz, Kasiu to, Kasiu tamto.
Dotychczasowe podawanie, dotychczasowa ulego ustpiy miejsca: Nie, i pomyl dlaczego nie. Ale to by dopiero pocztek.
Z relacji Kaki wiem, e znajomy nie tylko odpuci, ale przez kilka
chwil gowi si, dlaczego tak si stao.
Nie podaa mi zszywacza, bo wczoraj, kiedy szedem na obiad,
nie zaproponowaem ci wsplnego wyjcia? brzmiao pytanie.
Nie padaa odpowied.
A moe dlatego, e w zeszym tygodniu skrytykowaem twj
pomys?. Nie brzmiaa odpowied, a z kad kolejn problem coraz mniej nalea do Kaki. Dobre, prawda?
Na zakoczenie mam do Ciebie prob.
Nie stosuj tej metody wobec swoich bliskich, wobec osb, na
ktrych Ci zaley, nie stosuj jej wobec swojego szefa
Nie powiem Ci dlaczego.
Powiem Ci NIE, i pomyl dlaczego NIE.

129

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Rozdzia 3. Pewno siebie, czyli jak zyska zdrowy

szacunek do siebie i innych? .................... 57
Jak zyska pewno siebie? ............................................................... 59
Co Ci da wiadomo wasnych zalet? .............................................. 64
Jak z yczliwoci wobec siebie postrzega wasne wady? ................ 68
O wstydzie, kompleksach i o tym, czy wada moe by zalet,
czyli nie jeste naiwny, jeste ...................................................... 73
Rozdzia 4. Jak wyraa uczucia
i zapobiega konfliktom? ......................... 81
O czym warto pamita,
by Twoje emocje pracoway na Twoj korzy? ............................. 81
Jak nauczy innych, jak maj Ci traktowa? ................................... 88
Czuj ........................................................................................... 88
Kiedy Ty ...................................................................................... 91
Oczekuj ..................................................................................... 94
Jeeli tego nie zrobisz, bd zmuszony ................................. 102
Dziaanie ................................................................................... 104
Komunikat JA procedura rozszerzona ................................. 104
Kiedy nie warto by asertywnym, czyli zanim powiesz ............... 105
Lista kontrolna asertywnoci ........................................................... 109
Rozdzia 5. Jak odmawia bez poczucia winy? ............111
Poznaj kogo, kto potrzebuje Twojej pomocy ................................ 111
Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia relacji? ....................... 115
Nie ............................................................................................. 118
Obszar odmowy ........................................................................ 118
Uzasadnienie ............................................................................. 119
Podtrzymanie kontaktu czynna pomoc ................................ 121
Jak radzi sobie z nachalnymi ludmi? ........................................... 124
Asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro .............................. 127
Rozdzia 6. Jak radzi sobie z opiniami innych? ..........131
Jak radzi sobie z krytyk? .............................................................. 133
Ocena formalna ......................................................................... 134
Ocena merytoryczna i decyzja ................................................... 136

Spis treci

Jak nie da si wcign do gry? ..................................................... 139

Wyraenie emocji ...................................................................... 142
Powtrzenie zdania rozmwcy .................................................. 142
Proba o uzasadnienie ............................................................... 143
Jako czowiek uczciwy na pewno mnie zrozumiesz ............... 144
Niezbdnik na imprezach rodzinnych,
czyli jak radzi sobie z dobrymi radami? ...................................... 147
Rozdzia 7. Jak wyraa uczucia pozytywne
i przyjmowa komplementy? ...................151
Dlaczego warto wyraa uczucia pozytywne? ................................. 151
Jak budowa lepsze relacje,
jak wyraa uczucia i emocje pozytywne? .................................... 153
Jak przyjmowa komplementy, nie doszukujc si drugiego dna? .... 157
Rozdzia 8. Jak zadba o swoje prawa
z szacunkiem do siebie i innych? ..............163
Poznaj swoje prawa ......................................................................... 163
Upomnij si o swoje, czyli jak respektowa swoje prawa? .............. 166
Rozpoznanie .............................................................................. 168
Przygotowanie ........................................................................... 168
Dziaanie ................................................................................... 170
Masz prawo prosi .......................................................................... 171
Asertywna proba ...................................................................... 173
Teraz Twoja kolej ................................................179
Dodatek A FAQ ..................................................181
Czy uda mi si zmieni? .................................................................. 181
Kiedy nastpi zmiana? .................................................................... 184
Czy asertywno nie sprawi, e przestan by sob? ...................... 185
Czy moje otoczenie nie odsunie si ode mnie? .............................. 187
Jak by asertywnym wobec bliskich? ............................................... 188
Jak odmawia dzieciom? ................................................................. 191
Przeprasza czy nie przeprasza? .................................................... 193
Gdzie mog si tego nauczy? ........................................................ 194

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Asertywno i rozwj osobisty, czyli jak zyska harmoni

w yciu prywatnym i zawodowym oraz zdrowy szacunek
do siebie i innych? .................................................................. 195
Co robi, gdy asertywno nie zadziaa? ......................................... 196
Nie podje dziaania, ale chcesz wiedzie,
co robi, gdy Ci nie wyjdzie .................................................... 196
Podje dziaanie, nie wyszo, bo ja tak robi,
tylko troch inaczej ............................................................... 197
Podje dziaanie (wzorowo), nie masz rezultatw .................. 199
Dodatek B Asertywno w pracy .............................203
Asertywny pracownik ...................................................................... 206
Z kim jedziesz na imprez firmow? ......................................... 206
Jak poprosi o podwyk? ......................................................... 209
Asertywny szef ................................................................................. 214
Asertywne informacje zwrotne, czyli jak wyzwala inicjatyw,
mie wicej czasu i budowa autorytet szefa? ........................ 214
Asertywno w sprzeday i w obsudze klienta ............................... 220
Jak radzi sobie z wulgarnym i agresywnym klientem? ............. 222
Jak odmawia klientom? ........................................................... 227

Rozdzia 5.
JAK ODMAWIA BEZ POCZUCIA WINY?

Poznaj kogo, kto potrzebuje Twojej pomocy

wity spokj, niepewno, tak naturalna potrzeba bycia w porzdku,
a moe lk przed poczuciem winy nakazay Peterowi zgodzi si na
spenienie proby siedzcego obok kolegi.
NIE mam siy si z tob spiera, rb, jak chcesz odpar
w kocu, ulegajc kolejnym argumentom.
Mg poczu ulg, to w kocu nic wielkiego. NIE warto spiera
si o tak bahe rzeczy, waciwie nic mnie to NIE kosztuje, szkoda
ycia, by udowadnia sobie, kto ma racj pomyla zapewne.
OK odpar Peter. NIE wiedzia przecie, e jego ycie trwa
bdzie jeszcze tylko 4 minuty.
NIE wiedzia przecie, e ta nic NIEznaczca zgoda kosztowa
bdzie ycie 109 osb 100 pasaerw i 9 czonkw zaogi samolotu
DC-8, odbywajcego rejs 621 z Montrealu do Los Angeles, ktrego
Peter Hamilton by kapitanem.
Air Canada 621 na skutek zbyt wczesnego uruchomienia spojlerw
run na ziemi.
15 lipca 1970 roku o 8:06 ta nic NIEznaczca zgoda, chwila witego spokoju, krtkotrwaa korzy z zastosowania reguy mdry
gupiemu ustpuje, odebraa ycie 109 osobom, odebraa spokj rodzinom ofiar.
Dlaczego o tym pisz?

112

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Pisz o tym, poniewa chc, abymy przyjrzeli si czemu, co najczciej bywa kojarzone z asertywnoci umiejtnoci odmawiania.
Umiejtnoci, ktra by moe tamtego ranka 15 lipca 1970 roku moga uratowa ycie 109 osobom.
Nie chc jednak, bymy uprawiali teraz gdybologi.
Odmy wic t tragiczn histori na chwil na bok.
Zastanwmy si przez moment nad czym innym.
NIE mwmy przez chwil o konsekwencjach godzenia si na co,
na co NIE masz ochoty, o obwinianiu siebie, o Twoich nerwach
i utraconym czasie.
NIE mwmy o tym, e nic NIEznaczce 15 minut dziennie, jakie
powicasz na rzeczy, ktre NIE nale do Ciebie, w cigu roku
urasta do 8 dni pracy, a w cigu 40 lat stau przez blisko rok wykonujesz prac, za ktr nikt Ci NIE paci.
NIE mwmy o tym, jak si czujesz, godzc si na co, co kci
si z Tob.
NIE mwmy wreszcie o tym, jak mwi NIE, bo Ty doskonale
potrafisz to robi. Posiade t umiejtno w pierwszym roku swojego
ycia.
NIE mwmy o tym, bo NIE chc o tym mwi. Chc zaproponowa Ci co zgoa innego.
Chc bowiem, abymy porozmawiali o tym, jak pomaga.
Tak! Pomaga, poniewa wiem, jak wane jest dla Ciebie bycie
w porzdku, jak wane s dla Ciebie relacje midzyludzkie, jak wane
jest dla Ciebie czyste sumienie, jak wani s dla Ciebie inni ludzie,
jak wany jest wity spokj.
Wiem take, e za nic w wiecie NIE chciaby tego straci.
NIE bd Ci wic prosi, aby dzisiaj chocia sprbowa powiedzie NIE, bo NIE chc po raz kolejny przymusza Ci do czego,
co jest sprzeczne z Tob.
Poprosz Ci wic o pomoc.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Prosz Ci o pomoc, prosz o bycie w porzdku, o koleestwo, trosk, empati i kreatywno.

Jest bowiem kto potrzebujcy, kto, komu trzeba pomc, trzeba,
bo inaczej zagubi si, straci kontrol nad wasnym yciem, zacznie
obwinia siebie i ten kto bardzo potrzebuje Twojej pomocy.
Mam nadziej, e take tym razem NIE odmwisz i zechcesz
pomc jeszcze tej jednej i jedynej osobie zechcesz pomc sobie!
Tak, pomc sobie, bo wanie w ten sposb postrzegam asertywno.
Ale NIE tylko sobie, poniewa w ten sposb pomoesz te innym.
Bdziemy jednak mwi o tym, jak pomaga w sposb uczciwy
i NIEwymuszony. Pomaga z zaangaowaniem i chci, bo co to za
pomoc, kiedy jest wymuszona, co to za zaangaowanie, kiedy czujesz, e si zmuszasz, co to za uczciwo, kiedy opiera si na niedopowiedzeniach
Bdziemy mwi wic o aktywnej, prawdziwej pomocy pomocy penej oddania, zaangaowania i odpowiedzialnoci. Pomocy,
ktra pozwala innym decydowa o sobie, pomocy, ktra daleka jest
od kamstwa i faszywych przekona.
Pozwl wic, e przyjrzymy si pewnym zasadom, ktre pozwol
Ci nie wanie tak pomoc, jak chcesz nie i jakiej oczekuj od
Ciebie inni.
Ratownicy medyczni przedstawiciele jednego z najbardziej
powaanych i szanowanych zawodw na wiecie posikuj si
w swojej pracy pewn zasad, ktra wspiera rzetelne i skuteczne niesienie pomocy innym.
Mianowicie ratownik medyczny, zanim przystpi do udzielenia
pomocy, jest zobowizany do tego, by zadba o jedn rzecz wasne
bezpieczestwo.
Po co komu ratownik, ktrego podczas akcji spotyka niebezpieczestwo, razi prd, ogarnia poar albo ktry zostaje napadnity przez
przeywajc szok ofiar wypadku.

113

114

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

W imi tej zasady ratownik ma prawo odstpi od udzielenia pomocy, jeeli takowa bezporednio zagraa jego bezpieczestwu.
Chc Ci zaproponowa, aby Twoja przygoda z asertywnoci
oparta bya wanie na tej zasadzie pom sobie, zanim pomoesz
innym, pamitajc, e masz prawo odmwi, jeeli spenienie proby
godzi w Ciebie.
Zadbaj o wasny komfort, wasne bezpieczestwo, bo dopiero wtedy
moesz prawdziwie pomc innym.
Po co komu pomoc kogo, kto NIE zadba o wasne bezpieczestwo, moe przecie nawali, kiedy najbardziej bdzie potrzebny.
Po co komu pomoc kogo, kto pomaga, chocia pomc NIE chce.
Prawdziwa pomoc to czynna pomoc, tzn. pomoc, ktra NIE zagraa Tobie, NIE rani Ci, NIE wywouje poczucia wykorzystania i niesprawiedliwoci dziejw.
Pomagaj z zaangaowaniem, uczciwoci i empati, ktre s
w Tobie, a NIE z zakamanym wyrazem twarzy, uciekajcym spojrzeniem, zoci wyraan za zamknitymi drzwiami, zoci, ktra
przekada si na samopoczucie Twoich bliskich.
Tak, zakamanym. Bo godzenie si na co, na co nie masz ochoty,
dla mnie rwnoznaczne jest z kamstwem okamywaniem innych.
Skd inni maj wiedzie, jakie s Twoje potrzeby, plany i oczekiwania.
Jeste jedyn osob, ktra moe powiedzie TAK, jeste jedyn
osob, ktra moe powiedzie NIE. Godzc si na co, na co nie masz
ochoty, wiadomie wprowadzasz innych w bd.
Pozwl innym decydowa o samych sobie, pozwl samodzielnie
reagowa, przesta zakada, e wiesz lepiej od innych, co jest dla nich
dobre. Czy tego chcesz, czy NIE, NIE masz wpywu na czyje uczucia.
Twoje NIE nikogo NIE urazi, dopki ten kto nie zgodzi si na to.
W tym rozdziale uyem NIE wicej ni 30 razy tylko od
Ciebie zaley, czy jestemy nadal kolegami.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Pamitaj, e jednorazowa odmowa nie moe zniszczy prawdziwej,

trwaej relacji, oznaczaoby to bowiem, e opiera si ona tylko na
Twojej pomocy i jako taka byaby przecie bezwartociowa.
Zaley mi na Twoim bezpieczestwie, zaley mi na tym, aby mia
si i ochot pomaga innym, dlatego pozwl, e opowiem Ci pewn
histori.
Histori, ktra, mam nadziej, pomoe Ci ostatecznie pogodzi
dwie z pozoru sprzeczne ze sob potrzeby trosk o swoje granice
i trosk o innych. Potrzeby, ktrych pogodzenie pozwoli Ci pozby
si tego najwikszego hamulca asertywnoci poczucia winy.
Nie dam ci odpisa, bo nigdy si tego nie nauczysz, ale z chci
ci to wytumacz zwyk mawia pewien mody student w obliczu
bagalnych prb swoich kolegw niekoniecznie przygotowanych
do zaj.
Broni w ten sposb siebie, broni wasnych wartoci, wykazywa
te trosk o innych. Prawdziw.
Zachowywa rwnowag. Rwnowag, ktra jest podstaw asertywnoci. Jeden z najwikszych autorytetw moralnych w historii
polskiego narodu, czowiek, ktry pomg zmieni oblicze ziemi
tej ziemi Karol Wojtya, papie Polak, Jan Pawe II.
Bdc studentem, nie wiedzia zapewne, e to asertywno, ale
wiedzia zapewne, e tak jak inni maj prawo prosi o pomoc, tak
on ma prawo proponowa pomoc.
Wiedzia, e pomoc jest procesem czynnym, ulego za kamstwem.

Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia relacji?

Czy wiesz, e Bugarzy, kiedy mwi nie, kiwaj gow na tak?
Jak gosi ludowa legenda, zwyczaj ten powsta w czasie panowania
Turkw w Bugarii, kiedy miejscowa ludno musiaa zmaga si
z problemem przymusowej islamizacji.

115

116

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Procedura islamizacji bya nad wyraz uproszczona.

Turecki onierz przykada n do garda Bogu ducha winnego
Bugara i pyta: Przejdziesz na islam?.
Ruch gowy na nie podcina gardo, wic Bugarzy zaczli
mwi nie kiwajc gow na tak.
Pisz o tym, poniewa ta bugarska legenda przypomina mi sposb,
w jaki cz ludzi odmawia innym wykonania niewygodnych rzeczy,
posikujc si strategi, ktr nazywam take strategi ciotki z omy
Wiesz, bardzo chtnie, ale nie mog, bo przyjechaa do mnie
ciotka z omy (podczas gdy ciotka suy jako zgrabna ciema).
Nie mog zosta po godzinach w pracy, bo mam ju umwion
wizyt u lekarza.
Wybacz, ale nie mog z tob rozmawia, bo wanie wychodz,
jestem umwiony.
Yyyyy, wiesz, nie bardzo mog... Yyyyy ten tego... Przychodzi
hydraulik....
Nie mog ci pomc, nie poycz ci pienidzy, bo sam nie mam
Wiesz, jak teraz jest.
To bardzo ciekawe zjawisko na pierwszy rzut oka skuteczne, bo
osoba, ktra Ci prosi, zazwyczaj odpuszcza sobie.
Na pierwszy rzut oka nie masz nawet problemu z odmawianiem.
Na pierwszy.
Poniewa, podobnie jak w przypadku bugarskich chopw, to Ty,
zyskujc, tracisz.
Ja wiem, e to bywa skuteczne, ja wiem, e zazwyczaj proszcy
odpuszcza sobie, ja wiem, e to ju nawyk, lecz jest w tym wszystkim
kilka maych ale.
Nie zrozum mnie le, nie chc pisa o moralno-etycznych aspektach kamstwa.
Nie znam bowiem osoby, ktra przynajmniej raz w yciu nie
skamaaby. Nie czuj si uprawniony do ocen moralnych.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Nie o to mi chodzi. Waniejsze s konsekwencje. Raz, e prawda

moe wyj na jaw. Dwa, e kamstwo to negatywne emocje dla Ciebie.
Nie dowiadczasz moe poczucia winy, odczuwasz za to przypieszone ttno, pustk w gowie, nie wiesz, co zrobi z oczami, Twj organizm jest pobudzony, czujesz, e zaczynasz mwi szybciej, by moe
nawet czujesz si gorszy, tumaczc si przed drugim czowiekiem.
To jednak nie wszystko.
Wane s take konsekwencje takiej odmowy w wietle uczenia
innych, jak chcemy by traktowani, w wietle nadrzdnej zasady asertywnoci podejmowania samodzielnych decyzji.
Nie mog to informacja o naszej podatnoci na zewntrzny
wpyw bardzo daleka od samodzielnej decyzji.
Nie mog to przecie wskazanie zewntrznego problemu, ktry
uniemoliwia spenienie proby.
Nie mog to take niewiadome zaproszenie do negocjacji.
Bardzo niebezpieczne. Poniewa kto moe zaproponowa Ci pomoc
w rozwizaniu zewntrznego problemu, a ta wywoa w Tobie zobowizanie np. do spenienia proby (no bo przecie kto chcia Ci
pomc).
Twoje bugarskie nie (czyli: nie mog, hydraulik, ciotka z omy,
sam nie mam pienidzy) to wreszcie przyzwolenie na dalsze proby
taka odmowa uczy bowiem innych, e nie ma sprawy.
Bugarzy, kiwajc na tak, moe zachowywali ycie, jednak przekazujc bdny komunikat, sprawiali wraenie, e robi to z niekaman ochot, przez co wikali si w bdne koo dalszych niewygodnych i bolesnych da.
W sumie trudno im si dziwi.
Mam jednak nadziej, e Twoje dzisiejsze dylematy maj mniejszy
kaliber.
Na szczcie Ty masz moliwo nauczy innych, jak chcesz by
traktowany, nie czujc przy tym zaenowania ani poczucia winy, a jednoczenie dbajc o trwao relacji.

117

118

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jeeli take do Ciebie przyjeda czasami ciotka z omy lub

czujesz n na gardle w obliczu krzywdzcych Ci prb, oto najprostsza procedura, dziki ktrej bdziesz w stanie budowa naprawd
satysfakcjonujce relacje, uczc innych, jak naley Ci traktowa, oraz
unikniesz tej dobrze Ci znanej zgagi, gdy godzisz si na co, na co
nie masz ochoty.
Nie

To pierwszy krok. Prosz, nie myl go z yyyyy, ten teges no nie

bardzo, bo moe to bywa skuteczne, ale brakuje tu Twojej samodzielnej decyzji.
Jeeli jest Ci przykro lub odmowa jest dla Ciebie trudna, powiedz,
co czujesz.
Powiedz: przykro mi, bo to nie usprawiedliwianie si ani tumaczenie, to sposb na autentyczno, Twoja ludzka twarz. Ma prawo
by Ci przykro.
Powiedz to zwaszcza wtedy, gdy chcesz pomc, ale po prostu nie
moesz. Asertywno to przecie pomoc czynna. To bardzo dalekie
od poczucia winy.
Obszar odmowy

Kolejnym krokiem jest precyzyjne wskazanie przez Ciebie obszaru

Twojej odmowy.
Pamitasz metod audiodeskrypcji z rozdziau 4.?
Warto posuy si ni po raz kolejny. Opisz wic obszar odmowy w sposb konkretny, widoczny, obiektywny i policzalny.
Im bardziej obszar odmowy bdzie precyzyjny, tym atwiej bdzie
go przyj Twojemu rozmwcy.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Przekae mu bowiem komunikat, e nie odrzucasz jego jako osoby,

nie chcesz jedynie zrealizowa jego proby, jego pomysu na pomoc.
Zwr uwag na ponisze przykady:

Nie zostan po godzinach w pracy zamiast: Nie dam sob

manipulowa.
Nie poycz ci pienidzy zamiast: Nie jestem kas
zapomogowo-poyczkow.
Nie popr twojego pomysu zamiast: Nie bd uczestniczy
w machlojkach.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad zamiast:
Nie udawajmy kochajcej si rodzinki.

Precyzyjne opisanie obszaru odmowy przyniesie Ci korzyci, nawet

gdy masz do czynienia z ewidentn manipulacj lub kolejn z rzdu
prob o pomoc, ktra zakada, e jak zwykle co zrobisz za kogo.
Pozwoli Ci bowiem ostudzi emocje, pozwoli Ci bowiem skupi si
na bezspornych faktach.
Teraniejszo jest bezdyskusyjna. Odwoanie do teraniejszej proby wzmocni skuteczno Twojej decyzji. Unikniesz bowiem pyta typu:
Dobra, dobra, powiedz mi, kiedy musiae co robi za mnie?.
Uzasadnienie

Kolejny krok Twojej odmowy to krtkie, prawdziwe uzasadnienie

Twojej decyzji.
Psychologowie spoeczni dowiedli, e obecno uzasadnienia
wzmacnia skuteczno komunikatu o blisko 30% (nawet wwczas,
gdy jest ono nielogiczne w synnym eksperymencie Elli Langer
studenci czekajcy w kolejce do ksero podobnie chtnie wpuszczali
bez kolejki osob, ktra prosia o przepuszczenie, mwic, e bardzo
si pieszy, jak i wtedy, gdy prob sw podpieraa uzasadnieniem
bo musz zrobi ksero).

119

120

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Wykorzystaj wic uzasadnienie, aby wzmocni swj przekaz.

Pamitaj jednak, e uzasadnienie nie jest argumentem, poniewa
odmowa to nie proba, odmowa nie jest przekonywaniem. Odmowa
jest decyzj (Postanowiem zamiast: Zrozum mnie, prosz).
Prawdziwe uzasadnienie jest wyrazem Twojej decyzyjnoci uczy
innych, e to Ty podejmujesz decyzje.
Prawdziwe uzasadnienie pozwoli Ci zachowa wewntrzny spokj.
Sawetne czuj si gorszy od innych jedno z najczstszych
ograniczajcych ludzi przekona wynika na og z nadmiernej potrzeby tumaczenia si lub posikowania si kamstwem.
Prosz, pamitaj take, e uzasadnienie nie jest konieczne. Pamitaj, e masz prawo nie zdradza motyww swoich decyzji, jeeli
nie masz na to ochoty.
Mimo wszystko zachcam Ci do tego. Uzasadnienie to wyraz szacunku wobec innych. Od dziecka lubimy przecie wiedzie dlaczego.
Uzasadnienie to motyw Twojej decyzji i jako taki moe by oglny
lub odwoywa si do Twoich uczu.
Pozwl, e wrcimy do naszych przykadw.

Nie zostan po godzinach w pracy, poniewa mam inne plany.

Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie lubi tego robi /
poniewa nie oddajesz ich w terminie.
Nie popr twojego pomysu, poniewa byoby to dla mnie
bardzo kopotliwe.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad, poniewa
mamy inne plany.

Mamy inne plany?

Ju sysz Twoje pytanie.
A co, jeeli kto spyta mnie: A jakie to plany?. Przecie zaraz
usysz o lekcewacym stosunku do pracy, o tym, e nie mona na
mnie liczy, bo nie chc spotka si z matk, ojcem, teciow czy
szwagrem.
Bardzo dobre pytanie. Pozwl, e powicimy mu zatem chwil.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Oczywicie usyszysz. Usyszysz, jeeli na nie odpowiesz.

Jeeli jednak wykonae wiczenia w rozdziale 4., wiesz ju, jak
sobie radzi.
Pamitaj, e nie musisz odpowiada na pytania, to wcale nie jest
nieuprzejme. Ty rwnie masz prawo oczekiwa uprzejmoci wobec
siebie i niezadawania Ci krpujcych Ci pyta. Take tutaj obowizuje zasada masz prawo zachowa milczenie, bo wszystko, co powiesz, moe zosta uyte przeciwko tobie.
Bardzo lubi okrelenie mam inne plany, wic pozwl, e odpowiem na kolejne pytanie: No dobrze, ale jak mi si po prostu nie
chce i nie mam nic w planach, chc po prostu posiedzie w domu,
w kapciach przed telewizorem, czy to nie bdzie kamstwo?.
Wedug mnie nie. Odpoczynek czy potrzeb prywatnoci postrzegam bowiem take jako czynno zaplanowan. W szkole, na uczelni,
w pracy spdzamy znaczn cz naszego ycia. Aby mie energi
do dziaania, musimy take wypoczywa, czyli zaplanowa, e nie
robimy nic, podj tak decyzj.
Jedna z uczestniczek mojego szkolenia zwyka odpowiada zapraszajcej j na obiad teciowej, e nie przyjedzie, bo ma dzie wewntrzny, mylc o kapciach, papilotach i telewizorze.
A Tobie co podpowiada Twoja kreatywno?
Podtrzymanie kontaktu czynna pomoc

To prawdopodobnie najwaniejszy krok asertywnej odmowy.

Pozwoli Ci on zrealizowa pozytywn intencj, ktra dotychczas moga krpowa Ci rce ch bycia pomocnym, ch bycia
w porzdku wobec innych, intencj, ktra nieraz sprawiaa, e godzie si na co, na co nie miae ochoty, bo tak byo lepiej.
Ten krok pomoe Ci czu si osob pomocn, uwolni Ci od
wyrzutw sumienia i poczucia winy, pomoe Ci okaza trosk wobec
innych, pomoe Ci zadba o trwao relacji.

121

122

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Trzy pierwsze kroki byy bowiem trosk o Ciebie. Trosk o wasne

bezpieczestwo.
Dopiero teraz moesz pomaga aktywnie, dopiero teraz moesz
pomaga skutecznie.
Czas wic na aktywn pomoc.
Pomoc wynikajc z Twojej potrzeby, Twojego zaangaowania,
a nie zobowizania czy lku przed win.
Jak wic to zrobi? Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia
relacji?
Pamitaj po prostu, e tak jak inni maj prawo prosi, Ty masz
prawo proponowa.
Co to oznacza?
O ile prawidowo wykonae trzy pierwsze kroki, z pewnoci zauwaye, e gwnym przesaniem asertywnej odmowy nie jest odrzucenie rozmwcy, tylko niewyraenie zgody na realizacj jego pomysu
na pomoc z Twojej strony.
O ile wic zaley Ci na relacji, zaproponuj po prostu wasny pomys
realizacji oczekiwanej od Ciebie pomocy.
Powrmy wic do naszych przykadw.

Nie zostan po godzinach w pracy, poniewa mam inne

plany, ale mog wykona zadania, o ktre mnie prosisz,
np. w poniedziaek, jestem wtedy mniej obciony.
Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie lubi tego robi /
poniewa nie oddajesz ich w terminie, ale by moe jestem
w stanie ci pomc w inny sposb.
Nie popr twojego pomysu, poniewa byoby to dla mnie bardzo
kopotliwe, ale jeeli zgodziby si wprowadzi zaproponowane
przeze mnie poprawki, to moesz na mnie liczy.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad, poniewa mamy
inne plany, zdzwomy si w przyszym tygodniu i pomylimy,
co moemy razem zrobi.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Zwr uwag na ostatni przykad.

Podtrzymanie kontaktu nie musi oznacza wcale zobowizania do
jakiegokolwiek dziaania, wystarczy zapewnienie o chci podtrzymywania relacji. To bardzo wiele. Oznacza to przecie, e inni s dla Ciebie wani. Tobie pozostawia za furtk.
wiczenie Asertywna odmowa

Zamie ponisze przykady odmowy nieasertywnej na odmow asertywn. Pamitaj o precyzyjnym okreleniu obszaru odmowy, krtkim
i prawdziwym uzasadnieniu oraz zaoferowaniu aktywnej pomocy.
Sytuacja

Odmowa
nieasertywna

Znajomy prosi Ci o poyczenie

300 z. Ty jednak nie masz
w zwyczaju poycza pienidzy.

Bardzo chtnie,
ale sam nie
mam.

Szef w pracy prosi Ci o wykonanie

Mam strasznie
dodatkowego zadania niewchodzcego duo pracy,
w zakres Twoich obowizkw.
moe poprosisz
kogo innego.
Znajomy chce skorzysta z Twojej
pomocy zwizanej z wykonywanym
przez Ciebie zawodem (naprawy
komputera, wypenienia PIT-u,
napisania CV). Ty jednak jeste
po prostu zmczony.

Sam nie jestem

w tym za dobry.

Kolega z pracy prosi Ci o pomoc

w wykonaniu jego pracy (np. raportu
kwartalnego), poniewa bardzo
sobie ceni Twoje spostrzeenia.
W praktyce wiesz dobrze, i bdziesz
musia wykona raport jak zwykle
za niego.

Mam strasznie
duo pracy,
poza tym nie
jestem w tym
dobry. Sam
popeniam
bdy.

Dzwoni do Ciebie znajomy i informuje

Ci, e bdzie u Ciebie za 15 minut.
Ty nie masz ochoty na niczyj wizyt.

No przykro mi,
ale wanie
wychodz.

Odmowa
asertywna

123

124

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jak radzi sobie z nachalnymi ludmi?

W trakcie mojego pierwszego treningu asertywnoci braem udzia
w scence, w ktrej moim zadaniem byo odmwi koledze poyczenia
pienidzy.
Bya to sytuacja nad wyraz prawdziwa, poniewa w tamtym okresie miaem z tym duy problem i nie brakowao mi kolegw, ktrzy
traktowali mnie jak kas zapomogowo-poyczkow z bardzo atrakcyjnym oprocentowaniem 0% w skali wiecznoci.
Pocztek by atwy: Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie oddajesz mi w terminie.
Za chwil czekao mnie jednak prawdziwe wyzwanie.
Ja wiem, ale tym razem to wyjtkowa sytuacja, tylko na ciebie mog
liczy, nie poradz sobie, jak mi nie pomoesz, ej, no nie bd taki,
przysigam, tym razem oddam w terminie, a tak w ogle to ostatni raz,
koledze nie pomoesz?
Byem konsekwentny, usilnie staraem si znale kontrargumenty,
jednak szybko zauwayem, e kade moje sowo potguje nachalno
argumentw mojego kolegi, a ja zaczynam si gubi.
Nie wiedziaem, dlaczego tak si dzieje, nie wiedziaem take, e
popeniam bd.
Powiedzmy to sobie szczerze. Opisana wyej procedura asertywnej
odmowy nie zawsze bdzie skuteczna. Nie zawsze spotkasz ludzi,
ktrzy zrozumiej Ci za pierwszym razem.
Spotkasz zapewne ludzi, ktrzy bd Ci za wszelk cen prbowali przekona, czasami bd nawet bardzo nachalni, posikujc si
mniej lub bardziej emocjonalnymi chwytami.
Warto wic, by w podobnych sytuacjach wiedzia, jak sobie radzi.
Narzdziem, ktre pozwoli Ci radzi sobie z podobnymi sytuacjami,
jest powszechnie znana technika zdartej pyty, ktr wwczas zaproponowa mi trener prowadzcy szkolenie.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Technika zdartej pyty polega na kilkakrotnym powtrzeniu odmowy, jednak w zastosowaniu tej metody czai si kilka niebezpieczestw. Dlatego pozwl, e przyjrzymy jej si znacznie szerzej.
Z dowiadczenia wiem, e wiele osb w obliczu nachalnych prb
zaczyna si irytowa, za kadym kolejnym razem starajc si intensywniej zaznaczy swoje stanowisko, tracc przy tym nerwy, dajc si
ponie emocjom lub dla witego spokoju po prostu przystaje na
co, na co nie ma ochoty.
Powd emocjonalnej reakcji (Guchy jeste czy co?), powd
zniecierpliwienia (Ile razy mam mwi NIE?) przy wielokrotnym
powtarzaniu odmowy jest jednak prosty.
Wynika z bdu, jaki ja take popeniem.
Bd ten polega na oczekiwaniu zakoczenia trudnej dla nas sytuacji przez kogo innego, wynika z oczekiwania podjcia decyzji za nas,
wynika bowiem z oczekiwania zrozumienia nas.
Odmowa by moe skutkuje, pozostaje jednak niesmak, by moe
pada kilka sw za duo.
Aby wic zapewni Ci maksymalny komfort uytkowania techniki
zdartej pyty, aby zapewni Ci komfort w obliczu nachalnych prb,
pozwl, e przyjrzymy si istocie tej metody, odwoujc si do jej metaforycznego zakresu, tzn. tego, jak dziaa zdarta pyta.
Najwygodniej bdzie zilustrowa mechanizm zdartej pyty za pomoc muzyki.
Nigdy nie pamitam hitw lata, posu si wic przykadem
utworu, o ktrym byo gono take przez skrajnie szokujc krtkowzroczno specw od marketingu pewnej firmy, ktra wypucia
na rynek cmentarne znicze z pozytywk: Wsta, powiedz: nie jestem sam.
Adapter odtwarzajcy zdart pyt za kadym razem odtwarza identyczny dwik.
Nie powie spie mioci, nie powie spie mioci, nie powie spie
mioci brzmi wic za kadym razem identycznie, dwiki nie s

125

126

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

goniejsze ani cichsze, dusze ani krtsze, a my dziki temu mamy

szans usysze przesanie Michaa Winiewskiego raz jeszcze.
Dlaczego o tym pisz?
Pisz o tym, poniewa istot skutecznoci techniki zdartej pyty,
a zarazem jej najczciej ignorowanym elementem, s jej waciwoci
dwikowe.
Odmowa w obliczu natarczywej proby powinna wic za kadym
razem brzmie identycznie: winna by wypowiedziana identycznym
tonem i z identyczn tonacj. Powinna te zawiera pauzy.
Twj ton, Twoja intonacja oraz pauzy s niczym innym jak wyrazem Twojej decyzji, nie musisz przecie nikogo przekonywa, nikt nie
musi niczego rozumie ani na nic wyraa zgody. Nie musisz si
take irytowa, poniewa Ty tylko przekazujesz informacj o podjtej
ju decyzji.
Powtrzenie pozwala Ci opanowa emocje, a drugiej stronie pozwala zrozumie, e decyzja jest nieodwoalna. To niewtpliwa korzy
dla Ciebie. Dbasz w ten sposb o swj spokj.
Zapytasz zapewne, ile razy powiniene powtrzy swoj odmow.
Ilo zaley od Ciebie, moesz powtrzy j 2 4 razy, jednak
znacznie waniejsza od iloci jest wiadomo, e to do Ciebie naley
ostatnie sowo.
2 4 razy pozwol Twojemu rozmwcy usysze Twj przekaz,
jeeli wczeniej go nie zrozumia.
Jeeli jednak nie rozumie go dalej, to problem nie naley ju do
Ciebie.
Zrobie wszystko, co moge. Jeeli to nie skutkuje, zmie temat,
zakocz niewygodn dla Ciebie rozmow albo wyra swoje emocje
w obliczu nachalnych prb.
Podejmij decyzj, a zyskasz spokj.
Moe zyskasz miano spa mioci szczliwie jednak nikt nie
wie, co to waciwie znaczy.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro

Koczc rozwaania na temat asertywnej odmowy, warto zwrci
uwag take na sposb radzenia sobie z wyjtkowo nachalnymi ludmi,
z tzw. zawodowymi proszcymi kolegami w pracy po 63 razy
dziennie proszcymi Ci o zszywacz, dziurkacz, kartk, dugopis,
samozwaczymi parkingowymi obiecujcymi przypilnowa Twojego
samochodu, zbierajcymi na lekarstwa lub szklank chleba, ktrych
moesz spotka np. na dworcach kolejowych w caej Polsce, osobami
myjcymi szyby na skrzyowaniach. Wszystkimi ludmi, ktrzy nie
rozumiej zwykego NIE i ktrzy, spotykajc si z Twoj decyzj, zaczynaj Ci atakowa.
Musz Ci jednak ostrzec. Metoda, ktr chc Ci zaproponowa,
jest jak prawdziwy kebab naprawd ostra, a na dodatek w cienkim
ciecie, nie zawiera bowiem nic, co mogoby zneutralizowa jej smak.
Proponuj Ci j jako sposb radzenia sobie w sytuacjach krytycznych, gdy wszystkie inne metody zadbania o swoje terytorium oka
si nieskuteczne lub po prostu nie bdziesz widzia sensu ani potrzeby
ich wykorzystania.
Pamitaj jednak, e jej zastosowanie zawsze piecze. Uywaj jej wic
w ostatecznoci jako samoobrony.
Pamitaj o tym, by serwowa j tylko wobec osb, z ktrymi nie zamierzasz tworzy relacji, a ktrych natarczywo prb godzi w Ciebie,
kci si z Twoimi wartociami, uderza w Twoje poczucie przyzwoitoci.
Pamitaj take, e ocena potrzeby jej wykorzystania zaley tylko
od Ciebie.
Ju za chwil podam Ci przepis. Jednak pozwl, e najpierw dam
Ci pewien przykad.
Nie wiem jak Ty, ale ja mam tak zasad, e nie pomagam finansowo ludziom zbierajcym na ulicy. Jestem przekonany, e w ten sposb potguj ich wyuczon bezradno. Zazwyczaj mwi NIE. I to
wystarcza.

127

128

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jednak czasami musz posuy si asertywn odmow w cienkim

ciecie na ostro, poniewa zachowanie mojego rozmwcy wywouje
we mnie nie tylko zdziwienie, ale take sprzeciw.
Wracaem kiedy z rannych zakupw, gdy chwiejnym krokiem
podszed do mnie znany z widzenia w obrbie sklepu miejscowy
ssiad.
Kierowniku, ssiedzie, jest taka proba, na lekarstwo mi brakuje,
kierownik dorzuci do wina, w pitek dostaj rent, oddam. Nie wiem,
co mnie przekonao, bo na alkohol nie daj by moe szczero, by
moe zapewnienie zwrotu zgodziem si. Miaem pod rk 2 z,
wic wspomogem zakup lekarstwa, w duchu liczc si z tym, e
zwrotu nie bdzie.
Po tygodniu, kiedy znw wracaem z zakupw, pod tym samym
sklepem podszed do mnie ssiad.
Kierowniku, ssiedzie, ja kierownikowi jestem winny 2 z.
Wyobra sobie moje zdziwienie. Piknie. Peen szacunek. Miaem
zajte rce, nie chciao mi si siga do portfela, a i gest mnie uj,
powiedziaem wic: Na zdrowie, ssiedzie, na wieczne nieoddanie, majc nadziej na odwzajemnienie szacunku.
Usyszaem jednak: Kierowniku, to poycz jeszcze 2 razem
bdzie 4.
Przy caym moim uwielbieniu asertywnoci nie wyobraam sobie
mojej odpowiedzi w stylu: Nie, nie dam panu 2 z, poniewa ju
w zeszym tygodniu poyczy pan ode mnie 2 z, a tak na marginesie
jestem przeciw prowadzeniu dziaalnoci gospodarczej bez odprowadzania nalenych podatkw, a w ten sposb postrzegam paskie
dziaania w obrbie sklepu, ale jeeli askawy pan sobie yczy, by
moe mog panu pomc w inny sposb. Oferuj pomoc przy rejestracji dziaalnoci gospodarczej.
W ruch posza asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro.
Strategia jest bardzo prosta. Prosta jak kebab. Zawiera dwa
skadniki.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Oto przepis dla Ciebie.

Skadnik 1. Nie to raptem ciasto, krtka, szybka decyzja.
Wyrazistoci strategii nadaje skadnik drugi sos. Bardzo ostry.
Skadnik 2. I pomyl dlaczego nie.
Zwr uwag na istot drugiego skadnika, ktry stanowi przeniesienie odpowiedzialnoci za Twoj odmow na drug stron.
Technik t znam z ksiki Strategia ostra jak pepperoni Jensa
Weidnera (Onepress, 2007) i poradziem wykorzysta t metod
jednej mojej znajomej, ktra miaa w pracy problem z notorycznie
proszcym o drobne rzeczy koleg zszywacz, dziurkacz, pinezki,
kartki, post-itki itp. stanowiy dla niego bowiem sens ycia.
Niby nic, ale ile razy dziennie mona sysze: Kasiu, czy moesz mi
poda zszywacz, Kasiu to, Kasiu tamto.
Dotychczasowe podawanie, dotychczasowa ulego ustpiy miejsca: Nie, i pomyl dlaczego nie. Ale to by dopiero pocztek.
Z relacji Kaki wiem, e znajomy nie tylko odpuci, ale przez kilka
chwil gowi si, dlaczego tak si stao.
Nie podaa mi zszywacza, bo wczoraj, kiedy szedem na obiad,
nie zaproponowaem ci wsplnego wyjcia? brzmiao pytanie.
Nie padaa odpowied.
A moe dlatego, e w zeszym tygodniu skrytykowaem twj
pomys?. Nie brzmiaa odpowied, a z kad kolejn problem coraz mniej nalea do Kaki. Dobre, prawda?
Na zakoczenie mam do Ciebie prob.
Nie stosuj tej metody wobec swoich bliskich, wobec osb, na
ktrych Ci zaley, nie stosuj jej wobec swojego szefa
Nie powiem Ci dlaczego.
Powiem Ci NIE, i pomyl dlaczego NIE.

129

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Rozdzia 3. Pewno siebie, czyli jak zyska zdrowy

szacunek do siebie i innych? .................... 57
Jak zyska pewno siebie? ............................................................... 59
Co Ci da wiadomo wasnych zalet? .............................................. 64
Jak z yczliwoci wobec siebie postrzega wasne wady? ................ 68
O wstydzie, kompleksach i o tym, czy wada moe by zalet,
czyli nie jeste naiwny, jeste ...................................................... 73
Rozdzia 4. Jak wyraa uczucia
i zapobiega konfliktom? ......................... 81
O czym warto pamita,
by Twoje emocje pracoway na Twoj korzy? ............................. 81
Jak nauczy innych, jak maj Ci traktowa? ................................... 88
Czuj ........................................................................................... 88
Kiedy Ty ...................................................................................... 91
Oczekuj ..................................................................................... 94
Jeeli tego nie zrobisz, bd zmuszony ................................. 102
Dziaanie ................................................................................... 104
Komunikat JA procedura rozszerzona ................................. 104
Kiedy nie warto by asertywnym, czyli zanim powiesz ............... 105
Lista kontrolna asertywnoci ........................................................... 109
Rozdzia 5. Jak odmawia bez poczucia winy? ............111
Poznaj kogo, kto potrzebuje Twojej pomocy ................................ 111
Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia relacji? ....................... 115
Nie ............................................................................................. 118
Obszar odmowy ........................................................................ 118
Uzasadnienie ............................................................................. 119
Podtrzymanie kontaktu czynna pomoc ................................ 121
Jak radzi sobie z nachalnymi ludmi? ........................................... 124
Asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro .............................. 127
Rozdzia 6. Jak radzi sobie z opiniami innych? ..........131
Jak radzi sobie z krytyk? .............................................................. 133
Ocena formalna ......................................................................... 134
Ocena merytoryczna i decyzja ................................................... 136

Spis treci

Jak nie da si wcign do gry? ..................................................... 139

Wyraenie emocji ...................................................................... 142
Powtrzenie zdania rozmwcy .................................................. 142
Proba o uzasadnienie ............................................................... 143
Jako czowiek uczciwy na pewno mnie zrozumiesz ............... 144
Niezbdnik na imprezach rodzinnych,
czyli jak radzi sobie z dobrymi radami? ...................................... 147
Rozdzia 7. Jak wyraa uczucia pozytywne
i przyjmowa komplementy? ...................151
Dlaczego warto wyraa uczucia pozytywne? ................................. 151
Jak budowa lepsze relacje,
jak wyraa uczucia i emocje pozytywne? .................................... 153
Jak przyjmowa komplementy, nie doszukujc si drugiego dna? .... 157
Rozdzia 8. Jak zadba o swoje prawa
z szacunkiem do siebie i innych? ..............163
Poznaj swoje prawa ......................................................................... 163
Upomnij si o swoje, czyli jak respektowa swoje prawa? .............. 166
Rozpoznanie .............................................................................. 168
Przygotowanie ........................................................................... 168
Dziaanie ................................................................................... 170
Masz prawo prosi .......................................................................... 171
Asertywna proba ...................................................................... 173
Teraz Twoja kolej ................................................179
Dodatek A FAQ ..................................................181
Czy uda mi si zmieni? .................................................................. 181
Kiedy nastpi zmiana? .................................................................... 184
Czy asertywno nie sprawi, e przestan by sob? ...................... 185
Czy moje otoczenie nie odsunie si ode mnie? .............................. 187
Jak by asertywnym wobec bliskich? ............................................... 188
Jak odmawia dzieciom? ................................................................. 191
Przeprasza czy nie przeprasza? .................................................... 193
Gdzie mog si tego nauczy? ........................................................ 194

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Asertywno i rozwj osobisty, czyli jak zyska harmoni

w yciu prywatnym i zawodowym oraz zdrowy szacunek
do siebie i innych? .................................................................. 195
Co robi, gdy asertywno nie zadziaa? ......................................... 196
Nie podje dziaania, ale chcesz wiedzie,
co robi, gdy Ci nie wyjdzie .................................................... 196
Podje dziaanie, nie wyszo, bo ja tak robi,
tylko troch inaczej ............................................................... 197
Podje dziaanie (wzorowo), nie masz rezultatw .................. 199
Dodatek B Asertywno w pracy .............................203
Asertywny pracownik ...................................................................... 206
Z kim jedziesz na imprez firmow? ......................................... 206
Jak poprosi o podwyk? ......................................................... 209
Asertywny szef ................................................................................. 214
Asertywne informacje zwrotne, czyli jak wyzwala inicjatyw,
mie wicej czasu i budowa autorytet szefa? ........................ 214
Asertywno w sprzeday i w obsudze klienta ............................... 220
Jak radzi sobie z wulgarnym i agresywnym klientem? ............. 222
Jak odmawia klientom? ........................................................... 227

Rozdzia 5.
JAK ODMAWIA BEZ POCZUCIA WINY?

Poznaj kogo, kto potrzebuje Twojej pomocy

wity spokj, niepewno, tak naturalna potrzeba bycia w porzdku,
a moe lk przed poczuciem winy nakazay Peterowi zgodzi si na
spenienie proby siedzcego obok kolegi.
NIE mam siy si z tob spiera, rb, jak chcesz odpar
w kocu, ulegajc kolejnym argumentom.
Mg poczu ulg, to w kocu nic wielkiego. NIE warto spiera
si o tak bahe rzeczy, waciwie nic mnie to NIE kosztuje, szkoda
ycia, by udowadnia sobie, kto ma racj pomyla zapewne.
OK odpar Peter. NIE wiedzia przecie, e jego ycie trwa
bdzie jeszcze tylko 4 minuty.
NIE wiedzia przecie, e ta nic NIEznaczca zgoda kosztowa
bdzie ycie 109 osb 100 pasaerw i 9 czonkw zaogi samolotu
DC-8, odbywajcego rejs 621 z Montrealu do Los Angeles, ktrego
Peter Hamilton by kapitanem.
Air Canada 621 na skutek zbyt wczesnego uruchomienia spojlerw
run na ziemi.
15 lipca 1970 roku o 8:06 ta nic NIEznaczca zgoda, chwila witego spokoju, krtkotrwaa korzy z zastosowania reguy mdry
gupiemu ustpuje, odebraa ycie 109 osobom, odebraa spokj rodzinom ofiar.
Dlaczego o tym pisz?

112

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Pisz o tym, poniewa chc, abymy przyjrzeli si czemu, co najczciej bywa kojarzone z asertywnoci umiejtnoci odmawiania.
Umiejtnoci, ktra by moe tamtego ranka 15 lipca 1970 roku moga uratowa ycie 109 osobom.
Nie chc jednak, bymy uprawiali teraz gdybologi.
Odmy wic t tragiczn histori na chwil na bok.
Zastanwmy si przez moment nad czym innym.
NIE mwmy przez chwil o konsekwencjach godzenia si na co,
na co NIE masz ochoty, o obwinianiu siebie, o Twoich nerwach
i utraconym czasie.
NIE mwmy o tym, e nic NIEznaczce 15 minut dziennie, jakie
powicasz na rzeczy, ktre NIE nale do Ciebie, w cigu roku
urasta do 8 dni pracy, a w cigu 40 lat stau przez blisko rok wykonujesz prac, za ktr nikt Ci NIE paci.
NIE mwmy o tym, jak si czujesz, godzc si na co, co kci
si z Tob.
NIE mwmy wreszcie o tym, jak mwi NIE, bo Ty doskonale
potrafisz to robi. Posiade t umiejtno w pierwszym roku swojego
ycia.
NIE mwmy o tym, bo NIE chc o tym mwi. Chc zaproponowa Ci co zgoa innego.
Chc bowiem, abymy porozmawiali o tym, jak pomaga.
Tak! Pomaga, poniewa wiem, jak wane jest dla Ciebie bycie
w porzdku, jak wane s dla Ciebie relacje midzyludzkie, jak wane
jest dla Ciebie czyste sumienie, jak wani s dla Ciebie inni ludzie,
jak wany jest wity spokj.
Wiem take, e za nic w wiecie NIE chciaby tego straci.
NIE bd Ci wic prosi, aby dzisiaj chocia sprbowa powiedzie NIE, bo NIE chc po raz kolejny przymusza Ci do czego,
co jest sprzeczne z Tob.
Poprosz Ci wic o pomoc.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Prosz Ci o pomoc, prosz o bycie w porzdku, o koleestwo, trosk, empati i kreatywno.

Jest bowiem kto potrzebujcy, kto, komu trzeba pomc, trzeba,
bo inaczej zagubi si, straci kontrol nad wasnym yciem, zacznie
obwinia siebie i ten kto bardzo potrzebuje Twojej pomocy.
Mam nadziej, e take tym razem NIE odmwisz i zechcesz
pomc jeszcze tej jednej i jedynej osobie zechcesz pomc sobie!
Tak, pomc sobie, bo wanie w ten sposb postrzegam asertywno.
Ale NIE tylko sobie, poniewa w ten sposb pomoesz te innym.
Bdziemy jednak mwi o tym, jak pomaga w sposb uczciwy
i NIEwymuszony. Pomaga z zaangaowaniem i chci, bo co to za
pomoc, kiedy jest wymuszona, co to za zaangaowanie, kiedy czujesz, e si zmuszasz, co to za uczciwo, kiedy opiera si na niedopowiedzeniach
Bdziemy mwi wic o aktywnej, prawdziwej pomocy pomocy penej oddania, zaangaowania i odpowiedzialnoci. Pomocy,
ktra pozwala innym decydowa o sobie, pomocy, ktra daleka jest
od kamstwa i faszywych przekona.
Pozwl wic, e przyjrzymy si pewnym zasadom, ktre pozwol
Ci nie wanie tak pomoc, jak chcesz nie i jakiej oczekuj od
Ciebie inni.
Ratownicy medyczni przedstawiciele jednego z najbardziej
powaanych i szanowanych zawodw na wiecie posikuj si
w swojej pracy pewn zasad, ktra wspiera rzetelne i skuteczne niesienie pomocy innym.
Mianowicie ratownik medyczny, zanim przystpi do udzielenia
pomocy, jest zobowizany do tego, by zadba o jedn rzecz wasne
bezpieczestwo.
Po co komu ratownik, ktrego podczas akcji spotyka niebezpieczestwo, razi prd, ogarnia poar albo ktry zostaje napadnity przez
przeywajc szok ofiar wypadku.

113

114

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

W imi tej zasady ratownik ma prawo odstpi od udzielenia pomocy, jeeli takowa bezporednio zagraa jego bezpieczestwu.
Chc Ci zaproponowa, aby Twoja przygoda z asertywnoci
oparta bya wanie na tej zasadzie pom sobie, zanim pomoesz
innym, pamitajc, e masz prawo odmwi, jeeli spenienie proby
godzi w Ciebie.
Zadbaj o wasny komfort, wasne bezpieczestwo, bo dopiero wtedy
moesz prawdziwie pomc innym.
Po co komu pomoc kogo, kto NIE zadba o wasne bezpieczestwo, moe przecie nawali, kiedy najbardziej bdzie potrzebny.
Po co komu pomoc kogo, kto pomaga, chocia pomc NIE chce.
Prawdziwa pomoc to czynna pomoc, tzn. pomoc, ktra NIE zagraa Tobie, NIE rani Ci, NIE wywouje poczucia wykorzystania i niesprawiedliwoci dziejw.
Pomagaj z zaangaowaniem, uczciwoci i empati, ktre s
w Tobie, a NIE z zakamanym wyrazem twarzy, uciekajcym spojrzeniem, zoci wyraan za zamknitymi drzwiami, zoci, ktra
przekada si na samopoczucie Twoich bliskich.
Tak, zakamanym. Bo godzenie si na co, na co nie masz ochoty,
dla mnie rwnoznaczne jest z kamstwem okamywaniem innych.
Skd inni maj wiedzie, jakie s Twoje potrzeby, plany i oczekiwania.
Jeste jedyn osob, ktra moe powiedzie TAK, jeste jedyn
osob, ktra moe powiedzie NIE. Godzc si na co, na co nie masz
ochoty, wiadomie wprowadzasz innych w bd.
Pozwl innym decydowa o samych sobie, pozwl samodzielnie
reagowa, przesta zakada, e wiesz lepiej od innych, co jest dla nich
dobre. Czy tego chcesz, czy NIE, NIE masz wpywu na czyje uczucia.
Twoje NIE nikogo NIE urazi, dopki ten kto nie zgodzi si na to.
W tym rozdziale uyem NIE wicej ni 30 razy tylko od
Ciebie zaley, czy jestemy nadal kolegami.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Pamitaj, e jednorazowa odmowa nie moe zniszczy prawdziwej,

trwaej relacji, oznaczaoby to bowiem, e opiera si ona tylko na
Twojej pomocy i jako taka byaby przecie bezwartociowa.
Zaley mi na Twoim bezpieczestwie, zaley mi na tym, aby mia
si i ochot pomaga innym, dlatego pozwl, e opowiem Ci pewn
histori.
Histori, ktra, mam nadziej, pomoe Ci ostatecznie pogodzi
dwie z pozoru sprzeczne ze sob potrzeby trosk o swoje granice
i trosk o innych. Potrzeby, ktrych pogodzenie pozwoli Ci pozby
si tego najwikszego hamulca asertywnoci poczucia winy.
Nie dam ci odpisa, bo nigdy si tego nie nauczysz, ale z chci
ci to wytumacz zwyk mawia pewien mody student w obliczu
bagalnych prb swoich kolegw niekoniecznie przygotowanych
do zaj.
Broni w ten sposb siebie, broni wasnych wartoci, wykazywa
te trosk o innych. Prawdziw.
Zachowywa rwnowag. Rwnowag, ktra jest podstaw asertywnoci. Jeden z najwikszych autorytetw moralnych w historii
polskiego narodu, czowiek, ktry pomg zmieni oblicze ziemi
tej ziemi Karol Wojtya, papie Polak, Jan Pawe II.
Bdc studentem, nie wiedzia zapewne, e to asertywno, ale
wiedzia zapewne, e tak jak inni maj prawo prosi o pomoc, tak
on ma prawo proponowa pomoc.
Wiedzia, e pomoc jest procesem czynnym, ulego za kamstwem.

Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia relacji?

Czy wiesz, e Bugarzy, kiedy mwi nie, kiwaj gow na tak?
Jak gosi ludowa legenda, zwyczaj ten powsta w czasie panowania
Turkw w Bugarii, kiedy miejscowa ludno musiaa zmaga si
z problemem przymusowej islamizacji.

115

116

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Procedura islamizacji bya nad wyraz uproszczona.

Turecki onierz przykada n do garda Bogu ducha winnego
Bugara i pyta: Przejdziesz na islam?.
Ruch gowy na nie podcina gardo, wic Bugarzy zaczli
mwi nie kiwajc gow na tak.
Pisz o tym, poniewa ta bugarska legenda przypomina mi sposb,
w jaki cz ludzi odmawia innym wykonania niewygodnych rzeczy,
posikujc si strategi, ktr nazywam take strategi ciotki z omy
Wiesz, bardzo chtnie, ale nie mog, bo przyjechaa do mnie
ciotka z omy (podczas gdy ciotka suy jako zgrabna ciema).
Nie mog zosta po godzinach w pracy, bo mam ju umwion
wizyt u lekarza.
Wybacz, ale nie mog z tob rozmawia, bo wanie wychodz,
jestem umwiony.
Yyyyy, wiesz, nie bardzo mog... Yyyyy ten tego... Przychodzi
hydraulik....
Nie mog ci pomc, nie poycz ci pienidzy, bo sam nie mam
Wiesz, jak teraz jest.
To bardzo ciekawe zjawisko na pierwszy rzut oka skuteczne, bo
osoba, ktra Ci prosi, zazwyczaj odpuszcza sobie.
Na pierwszy rzut oka nie masz nawet problemu z odmawianiem.
Na pierwszy.
Poniewa, podobnie jak w przypadku bugarskich chopw, to Ty,
zyskujc, tracisz.
Ja wiem, e to bywa skuteczne, ja wiem, e zazwyczaj proszcy
odpuszcza sobie, ja wiem, e to ju nawyk, lecz jest w tym wszystkim
kilka maych ale.
Nie zrozum mnie le, nie chc pisa o moralno-etycznych aspektach kamstwa.
Nie znam bowiem osoby, ktra przynajmniej raz w yciu nie
skamaaby. Nie czuj si uprawniony do ocen moralnych.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Nie o to mi chodzi. Waniejsze s konsekwencje. Raz, e prawda

moe wyj na jaw. Dwa, e kamstwo to negatywne emocje dla Ciebie.
Nie dowiadczasz moe poczucia winy, odczuwasz za to przypieszone ttno, pustk w gowie, nie wiesz, co zrobi z oczami, Twj organizm jest pobudzony, czujesz, e zaczynasz mwi szybciej, by moe
nawet czujesz si gorszy, tumaczc si przed drugim czowiekiem.
To jednak nie wszystko.
Wane s take konsekwencje takiej odmowy w wietle uczenia
innych, jak chcemy by traktowani, w wietle nadrzdnej zasady asertywnoci podejmowania samodzielnych decyzji.
Nie mog to informacja o naszej podatnoci na zewntrzny
wpyw bardzo daleka od samodzielnej decyzji.
Nie mog to przecie wskazanie zewntrznego problemu, ktry
uniemoliwia spenienie proby.
Nie mog to take niewiadome zaproszenie do negocjacji.
Bardzo niebezpieczne. Poniewa kto moe zaproponowa Ci pomoc
w rozwizaniu zewntrznego problemu, a ta wywoa w Tobie zobowizanie np. do spenienia proby (no bo przecie kto chcia Ci
pomc).
Twoje bugarskie nie (czyli: nie mog, hydraulik, ciotka z omy,
sam nie mam pienidzy) to wreszcie przyzwolenie na dalsze proby
taka odmowa uczy bowiem innych, e nie ma sprawy.
Bugarzy, kiwajc na tak, moe zachowywali ycie, jednak przekazujc bdny komunikat, sprawiali wraenie, e robi to z niekaman ochot, przez co wikali si w bdne koo dalszych niewygodnych i bolesnych da.
W sumie trudno im si dziwi.
Mam jednak nadziej, e Twoje dzisiejsze dylematy maj mniejszy
kaliber.
Na szczcie Ty masz moliwo nauczy innych, jak chcesz by
traktowany, nie czujc przy tym zaenowania ani poczucia winy, a jednoczenie dbajc o trwao relacji.

117

118

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jeeli take do Ciebie przyjeda czasami ciotka z omy lub

czujesz n na gardle w obliczu krzywdzcych Ci prb, oto najprostsza procedura, dziki ktrej bdziesz w stanie budowa naprawd
satysfakcjonujce relacje, uczc innych, jak naley Ci traktowa, oraz
unikniesz tej dobrze Ci znanej zgagi, gdy godzisz si na co, na co
nie masz ochoty.
Nie

To pierwszy krok. Prosz, nie myl go z yyyyy, ten teges no nie

bardzo, bo moe to bywa skuteczne, ale brakuje tu Twojej samodzielnej decyzji.
Jeeli jest Ci przykro lub odmowa jest dla Ciebie trudna, powiedz,
co czujesz.
Powiedz: przykro mi, bo to nie usprawiedliwianie si ani tumaczenie, to sposb na autentyczno, Twoja ludzka twarz. Ma prawo
by Ci przykro.
Powiedz to zwaszcza wtedy, gdy chcesz pomc, ale po prostu nie
moesz. Asertywno to przecie pomoc czynna. To bardzo dalekie
od poczucia winy.
Obszar odmowy

Kolejnym krokiem jest precyzyjne wskazanie przez Ciebie obszaru

Twojej odmowy.
Pamitasz metod audiodeskrypcji z rozdziau 4.?
Warto posuy si ni po raz kolejny. Opisz wic obszar odmowy w sposb konkretny, widoczny, obiektywny i policzalny.
Im bardziej obszar odmowy bdzie precyzyjny, tym atwiej bdzie
go przyj Twojemu rozmwcy.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Przekae mu bowiem komunikat, e nie odrzucasz jego jako osoby,

nie chcesz jedynie zrealizowa jego proby, jego pomysu na pomoc.
Zwr uwag na ponisze przykady:

Nie zostan po godzinach w pracy zamiast: Nie dam sob

manipulowa.
Nie poycz ci pienidzy zamiast: Nie jestem kas
zapomogowo-poyczkow.
Nie popr twojego pomysu zamiast: Nie bd uczestniczy
w machlojkach.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad zamiast:
Nie udawajmy kochajcej si rodzinki.

Precyzyjne opisanie obszaru odmowy przyniesie Ci korzyci, nawet

gdy masz do czynienia z ewidentn manipulacj lub kolejn z rzdu
prob o pomoc, ktra zakada, e jak zwykle co zrobisz za kogo.
Pozwoli Ci bowiem ostudzi emocje, pozwoli Ci bowiem skupi si
na bezspornych faktach.
Teraniejszo jest bezdyskusyjna. Odwoanie do teraniejszej proby wzmocni skuteczno Twojej decyzji. Unikniesz bowiem pyta typu:
Dobra, dobra, powiedz mi, kiedy musiae co robi za mnie?.
Uzasadnienie

Kolejny krok Twojej odmowy to krtkie, prawdziwe uzasadnienie

Twojej decyzji.
Psychologowie spoeczni dowiedli, e obecno uzasadnienia
wzmacnia skuteczno komunikatu o blisko 30% (nawet wwczas,
gdy jest ono nielogiczne w synnym eksperymencie Elli Langer
studenci czekajcy w kolejce do ksero podobnie chtnie wpuszczali
bez kolejki osob, ktra prosia o przepuszczenie, mwic, e bardzo
si pieszy, jak i wtedy, gdy prob sw podpieraa uzasadnieniem
bo musz zrobi ksero).

119

120

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Wykorzystaj wic uzasadnienie, aby wzmocni swj przekaz.

Pamitaj jednak, e uzasadnienie nie jest argumentem, poniewa
odmowa to nie proba, odmowa nie jest przekonywaniem. Odmowa
jest decyzj (Postanowiem zamiast: Zrozum mnie, prosz).
Prawdziwe uzasadnienie jest wyrazem Twojej decyzyjnoci uczy
innych, e to Ty podejmujesz decyzje.
Prawdziwe uzasadnienie pozwoli Ci zachowa wewntrzny spokj.
Sawetne czuj si gorszy od innych jedno z najczstszych
ograniczajcych ludzi przekona wynika na og z nadmiernej potrzeby tumaczenia si lub posikowania si kamstwem.
Prosz, pamitaj take, e uzasadnienie nie jest konieczne. Pamitaj, e masz prawo nie zdradza motyww swoich decyzji, jeeli
nie masz na to ochoty.
Mimo wszystko zachcam Ci do tego. Uzasadnienie to wyraz szacunku wobec innych. Od dziecka lubimy przecie wiedzie dlaczego.
Uzasadnienie to motyw Twojej decyzji i jako taki moe by oglny
lub odwoywa si do Twoich uczu.
Pozwl, e wrcimy do naszych przykadw.

Nie zostan po godzinach w pracy, poniewa mam inne plany.

Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie lubi tego robi /
poniewa nie oddajesz ich w terminie.
Nie popr twojego pomysu, poniewa byoby to dla mnie
bardzo kopotliwe.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad, poniewa
mamy inne plany.

Mamy inne plany?

Ju sysz Twoje pytanie.
A co, jeeli kto spyta mnie: A jakie to plany?. Przecie zaraz
usysz o lekcewacym stosunku do pracy, o tym, e nie mona na
mnie liczy, bo nie chc spotka si z matk, ojcem, teciow czy
szwagrem.
Bardzo dobre pytanie. Pozwl, e powicimy mu zatem chwil.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Oczywicie usyszysz. Usyszysz, jeeli na nie odpowiesz.

Jeeli jednak wykonae wiczenia w rozdziale 4., wiesz ju, jak
sobie radzi.
Pamitaj, e nie musisz odpowiada na pytania, to wcale nie jest
nieuprzejme. Ty rwnie masz prawo oczekiwa uprzejmoci wobec
siebie i niezadawania Ci krpujcych Ci pyta. Take tutaj obowizuje zasada masz prawo zachowa milczenie, bo wszystko, co powiesz, moe zosta uyte przeciwko tobie.
Bardzo lubi okrelenie mam inne plany, wic pozwl, e odpowiem na kolejne pytanie: No dobrze, ale jak mi si po prostu nie
chce i nie mam nic w planach, chc po prostu posiedzie w domu,
w kapciach przed telewizorem, czy to nie bdzie kamstwo?.
Wedug mnie nie. Odpoczynek czy potrzeb prywatnoci postrzegam bowiem take jako czynno zaplanowan. W szkole, na uczelni,
w pracy spdzamy znaczn cz naszego ycia. Aby mie energi
do dziaania, musimy take wypoczywa, czyli zaplanowa, e nie
robimy nic, podj tak decyzj.
Jedna z uczestniczek mojego szkolenia zwyka odpowiada zapraszajcej j na obiad teciowej, e nie przyjedzie, bo ma dzie wewntrzny, mylc o kapciach, papilotach i telewizorze.
A Tobie co podpowiada Twoja kreatywno?
Podtrzymanie kontaktu czynna pomoc

To prawdopodobnie najwaniejszy krok asertywnej odmowy.

Pozwoli Ci on zrealizowa pozytywn intencj, ktra dotychczas moga krpowa Ci rce ch bycia pomocnym, ch bycia
w porzdku wobec innych, intencj, ktra nieraz sprawiaa, e godzie si na co, na co nie miae ochoty, bo tak byo lepiej.
Ten krok pomoe Ci czu si osob pomocn, uwolni Ci od
wyrzutw sumienia i poczucia winy, pomoe Ci okaza trosk wobec
innych, pomoe Ci zadba o trwao relacji.

121

122

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Trzy pierwsze kroki byy bowiem trosk o Ciebie. Trosk o wasne

bezpieczestwo.
Dopiero teraz moesz pomaga aktywnie, dopiero teraz moesz
pomaga skutecznie.
Czas wic na aktywn pomoc.
Pomoc wynikajc z Twojej potrzeby, Twojego zaangaowania,
a nie zobowizania czy lku przed win.
Jak wic to zrobi? Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia
relacji?
Pamitaj po prostu, e tak jak inni maj prawo prosi, Ty masz
prawo proponowa.
Co to oznacza?
O ile prawidowo wykonae trzy pierwsze kroki, z pewnoci zauwaye, e gwnym przesaniem asertywnej odmowy nie jest odrzucenie rozmwcy, tylko niewyraenie zgody na realizacj jego pomysu
na pomoc z Twojej strony.
O ile wic zaley Ci na relacji, zaproponuj po prostu wasny pomys
realizacji oczekiwanej od Ciebie pomocy.
Powrmy wic do naszych przykadw.

Nie zostan po godzinach w pracy, poniewa mam inne

plany, ale mog wykona zadania, o ktre mnie prosisz,
np. w poniedziaek, jestem wtedy mniej obciony.
Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie lubi tego robi /
poniewa nie oddajesz ich w terminie, ale by moe jestem
w stanie ci pomc w inny sposb.
Nie popr twojego pomysu, poniewa byoby to dla mnie bardzo
kopotliwe, ale jeeli zgodziby si wprowadzi zaproponowane
przeze mnie poprawki, to moesz na mnie liczy.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad, poniewa mamy
inne plany, zdzwomy si w przyszym tygodniu i pomylimy,
co moemy razem zrobi.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Zwr uwag na ostatni przykad.

Podtrzymanie kontaktu nie musi oznacza wcale zobowizania do
jakiegokolwiek dziaania, wystarczy zapewnienie o chci podtrzymywania relacji. To bardzo wiele. Oznacza to przecie, e inni s dla Ciebie wani. Tobie pozostawia za furtk.
wiczenie Asertywna odmowa

Zamie ponisze przykady odmowy nieasertywnej na odmow asertywn. Pamitaj o precyzyjnym okreleniu obszaru odmowy, krtkim
i prawdziwym uzasadnieniu oraz zaoferowaniu aktywnej pomocy.
Sytuacja

Odmowa
nieasertywna

Znajomy prosi Ci o poyczenie

300 z. Ty jednak nie masz
w zwyczaju poycza pienidzy.

Bardzo chtnie,
ale sam nie
mam.

Szef w pracy prosi Ci o wykonanie

Mam strasznie
dodatkowego zadania niewchodzcego duo pracy,
w zakres Twoich obowizkw.
moe poprosisz
kogo innego.
Znajomy chce skorzysta z Twojej
pomocy zwizanej z wykonywanym
przez Ciebie zawodem (naprawy
komputera, wypenienia PIT-u,
napisania CV). Ty jednak jeste
po prostu zmczony.

Sam nie jestem

w tym za dobry.

Kolega z pracy prosi Ci o pomoc

w wykonaniu jego pracy (np. raportu
kwartalnego), poniewa bardzo
sobie ceni Twoje spostrzeenia.
W praktyce wiesz dobrze, i bdziesz
musia wykona raport jak zwykle
za niego.

Mam strasznie
duo pracy,
poza tym nie
jestem w tym
dobry. Sam
popeniam
bdy.

Dzwoni do Ciebie znajomy i informuje

Ci, e bdzie u Ciebie za 15 minut.
Ty nie masz ochoty na niczyj wizyt.

No przykro mi,
ale wanie
wychodz.

Odmowa
asertywna

123

124

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jak radzi sobie z nachalnymi ludmi?

W trakcie mojego pierwszego treningu asertywnoci braem udzia
w scence, w ktrej moim zadaniem byo odmwi koledze poyczenia
pienidzy.
Bya to sytuacja nad wyraz prawdziwa, poniewa w tamtym okresie miaem z tym duy problem i nie brakowao mi kolegw, ktrzy
traktowali mnie jak kas zapomogowo-poyczkow z bardzo atrakcyjnym oprocentowaniem 0% w skali wiecznoci.
Pocztek by atwy: Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie oddajesz mi w terminie.
Za chwil czekao mnie jednak prawdziwe wyzwanie.
Ja wiem, ale tym razem to wyjtkowa sytuacja, tylko na ciebie mog
liczy, nie poradz sobie, jak mi nie pomoesz, ej, no nie bd taki,
przysigam, tym razem oddam w terminie, a tak w ogle to ostatni raz,
koledze nie pomoesz?
Byem konsekwentny, usilnie staraem si znale kontrargumenty,
jednak szybko zauwayem, e kade moje sowo potguje nachalno
argumentw mojego kolegi, a ja zaczynam si gubi.
Nie wiedziaem, dlaczego tak si dzieje, nie wiedziaem take, e
popeniam bd.
Powiedzmy to sobie szczerze. Opisana wyej procedura asertywnej
odmowy nie zawsze bdzie skuteczna. Nie zawsze spotkasz ludzi,
ktrzy zrozumiej Ci za pierwszym razem.
Spotkasz zapewne ludzi, ktrzy bd Ci za wszelk cen prbowali przekona, czasami bd nawet bardzo nachalni, posikujc si
mniej lub bardziej emocjonalnymi chwytami.
Warto wic, by w podobnych sytuacjach wiedzia, jak sobie radzi.
Narzdziem, ktre pozwoli Ci radzi sobie z podobnymi sytuacjami,
jest powszechnie znana technika zdartej pyty, ktr wwczas zaproponowa mi trener prowadzcy szkolenie.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Technika zdartej pyty polega na kilkakrotnym powtrzeniu odmowy, jednak w zastosowaniu tej metody czai si kilka niebezpieczestw. Dlatego pozwl, e przyjrzymy jej si znacznie szerzej.
Z dowiadczenia wiem, e wiele osb w obliczu nachalnych prb
zaczyna si irytowa, za kadym kolejnym razem starajc si intensywniej zaznaczy swoje stanowisko, tracc przy tym nerwy, dajc si
ponie emocjom lub dla witego spokoju po prostu przystaje na
co, na co nie ma ochoty.
Powd emocjonalnej reakcji (Guchy jeste czy co?), powd
zniecierpliwienia (Ile razy mam mwi NIE?) przy wielokrotnym
powtarzaniu odmowy jest jednak prosty.
Wynika z bdu, jaki ja take popeniem.
Bd ten polega na oczekiwaniu zakoczenia trudnej dla nas sytuacji przez kogo innego, wynika z oczekiwania podjcia decyzji za nas,
wynika bowiem z oczekiwania zrozumienia nas.
Odmowa by moe skutkuje, pozostaje jednak niesmak, by moe
pada kilka sw za duo.
Aby wic zapewni Ci maksymalny komfort uytkowania techniki
zdartej pyty, aby zapewni Ci komfort w obliczu nachalnych prb,
pozwl, e przyjrzymy si istocie tej metody, odwoujc si do jej metaforycznego zakresu, tzn. tego, jak dziaa zdarta pyta.
Najwygodniej bdzie zilustrowa mechanizm zdartej pyty za pomoc muzyki.
Nigdy nie pamitam hitw lata, posu si wic przykadem
utworu, o ktrym byo gono take przez skrajnie szokujc krtkowzroczno specw od marketingu pewnej firmy, ktra wypucia
na rynek cmentarne znicze z pozytywk: Wsta, powiedz: nie jestem sam.
Adapter odtwarzajcy zdart pyt za kadym razem odtwarza identyczny dwik.
Nie powie spie mioci, nie powie spie mioci, nie powie spie
mioci brzmi wic za kadym razem identycznie, dwiki nie s

125

126

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

goniejsze ani cichsze, dusze ani krtsze, a my dziki temu mamy

szans usysze przesanie Michaa Winiewskiego raz jeszcze.
Dlaczego o tym pisz?
Pisz o tym, poniewa istot skutecznoci techniki zdartej pyty,
a zarazem jej najczciej ignorowanym elementem, s jej waciwoci
dwikowe.
Odmowa w obliczu natarczywej proby powinna wic za kadym
razem brzmie identycznie: winna by wypowiedziana identycznym
tonem i z identyczn tonacj. Powinna te zawiera pauzy.
Twj ton, Twoja intonacja oraz pauzy s niczym innym jak wyrazem Twojej decyzji, nie musisz przecie nikogo przekonywa, nikt nie
musi niczego rozumie ani na nic wyraa zgody. Nie musisz si
take irytowa, poniewa Ty tylko przekazujesz informacj o podjtej
ju decyzji.
Powtrzenie pozwala Ci opanowa emocje, a drugiej stronie pozwala zrozumie, e decyzja jest nieodwoalna. To niewtpliwa korzy
dla Ciebie. Dbasz w ten sposb o swj spokj.
Zapytasz zapewne, ile razy powiniene powtrzy swoj odmow.
Ilo zaley od Ciebie, moesz powtrzy j 2 4 razy, jednak
znacznie waniejsza od iloci jest wiadomo, e to do Ciebie naley
ostatnie sowo.
2 4 razy pozwol Twojemu rozmwcy usysze Twj przekaz,
jeeli wczeniej go nie zrozumia.
Jeeli jednak nie rozumie go dalej, to problem nie naley ju do
Ciebie.
Zrobie wszystko, co moge. Jeeli to nie skutkuje, zmie temat,
zakocz niewygodn dla Ciebie rozmow albo wyra swoje emocje
w obliczu nachalnych prb.
Podejmij decyzj, a zyskasz spokj.
Moe zyskasz miano spa mioci szczliwie jednak nikt nie
wie, co to waciwie znaczy.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro

Koczc rozwaania na temat asertywnej odmowy, warto zwrci
uwag take na sposb radzenia sobie z wyjtkowo nachalnymi ludmi,
z tzw. zawodowymi proszcymi kolegami w pracy po 63 razy
dziennie proszcymi Ci o zszywacz, dziurkacz, kartk, dugopis,
samozwaczymi parkingowymi obiecujcymi przypilnowa Twojego
samochodu, zbierajcymi na lekarstwa lub szklank chleba, ktrych
moesz spotka np. na dworcach kolejowych w caej Polsce, osobami
myjcymi szyby na skrzyowaniach. Wszystkimi ludmi, ktrzy nie
rozumiej zwykego NIE i ktrzy, spotykajc si z Twoj decyzj, zaczynaj Ci atakowa.
Musz Ci jednak ostrzec. Metoda, ktr chc Ci zaproponowa,
jest jak prawdziwy kebab naprawd ostra, a na dodatek w cienkim
ciecie, nie zawiera bowiem nic, co mogoby zneutralizowa jej smak.
Proponuj Ci j jako sposb radzenia sobie w sytuacjach krytycznych, gdy wszystkie inne metody zadbania o swoje terytorium oka
si nieskuteczne lub po prostu nie bdziesz widzia sensu ani potrzeby
ich wykorzystania.
Pamitaj jednak, e jej zastosowanie zawsze piecze. Uywaj jej wic
w ostatecznoci jako samoobrony.
Pamitaj o tym, by serwowa j tylko wobec osb, z ktrymi nie zamierzasz tworzy relacji, a ktrych natarczywo prb godzi w Ciebie,
kci si z Twoimi wartociami, uderza w Twoje poczucie przyzwoitoci.
Pamitaj take, e ocena potrzeby jej wykorzystania zaley tylko
od Ciebie.
Ju za chwil podam Ci przepis. Jednak pozwl, e najpierw dam
Ci pewien przykad.
Nie wiem jak Ty, ale ja mam tak zasad, e nie pomagam finansowo ludziom zbierajcym na ulicy. Jestem przekonany, e w ten sposb potguj ich wyuczon bezradno. Zazwyczaj mwi NIE. I to
wystarcza.

127

128

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jednak czasami musz posuy si asertywn odmow w cienkim

ciecie na ostro, poniewa zachowanie mojego rozmwcy wywouje
we mnie nie tylko zdziwienie, ale take sprzeciw.
Wracaem kiedy z rannych zakupw, gdy chwiejnym krokiem
podszed do mnie znany z widzenia w obrbie sklepu miejscowy
ssiad.
Kierowniku, ssiedzie, jest taka proba, na lekarstwo mi brakuje,
kierownik dorzuci do wina, w pitek dostaj rent, oddam. Nie wiem,
co mnie przekonao, bo na alkohol nie daj by moe szczero, by
moe zapewnienie zwrotu zgodziem si. Miaem pod rk 2 z,
wic wspomogem zakup lekarstwa, w duchu liczc si z tym, e
zwrotu nie bdzie.
Po tygodniu, kiedy znw wracaem z zakupw, pod tym samym
sklepem podszed do mnie ssiad.
Kierowniku, ssiedzie, ja kierownikowi jestem winny 2 z.
Wyobra sobie moje zdziwienie. Piknie. Peen szacunek. Miaem
zajte rce, nie chciao mi si siga do portfela, a i gest mnie uj,
powiedziaem wic: Na zdrowie, ssiedzie, na wieczne nieoddanie, majc nadziej na odwzajemnienie szacunku.
Usyszaem jednak: Kierowniku, to poycz jeszcze 2 razem
bdzie 4.
Przy caym moim uwielbieniu asertywnoci nie wyobraam sobie
mojej odpowiedzi w stylu: Nie, nie dam panu 2 z, poniewa ju
w zeszym tygodniu poyczy pan ode mnie 2 z, a tak na marginesie
jestem przeciw prowadzeniu dziaalnoci gospodarczej bez odprowadzania nalenych podatkw, a w ten sposb postrzegam paskie
dziaania w obrbie sklepu, ale jeeli askawy pan sobie yczy, by
moe mog panu pomc w inny sposb. Oferuj pomoc przy rejestracji dziaalnoci gospodarczej.
W ruch posza asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro.
Strategia jest bardzo prosta. Prosta jak kebab. Zawiera dwa
skadniki.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Oto przepis dla Ciebie.

Skadnik 1. Nie to raptem ciasto, krtka, szybka decyzja.
Wyrazistoci strategii nadaje skadnik drugi sos. Bardzo ostry.
Skadnik 2. I pomyl dlaczego nie.
Zwr uwag na istot drugiego skadnika, ktry stanowi przeniesienie odpowiedzialnoci za Twoj odmow na drug stron.
Technik t znam z ksiki Strategia ostra jak pepperoni Jensa
Weidnera (Onepress, 2007) i poradziem wykorzysta t metod
jednej mojej znajomej, ktra miaa w pracy problem z notorycznie
proszcym o drobne rzeczy koleg zszywacz, dziurkacz, pinezki,
kartki, post-itki itp. stanowiy dla niego bowiem sens ycia.
Niby nic, ale ile razy dziennie mona sysze: Kasiu, czy moesz mi
poda zszywacz, Kasiu to, Kasiu tamto.
Dotychczasowe podawanie, dotychczasowa ulego ustpiy miejsca: Nie, i pomyl dlaczego nie. Ale to by dopiero pocztek.
Z relacji Kaki wiem, e znajomy nie tylko odpuci, ale przez kilka
chwil gowi si, dlaczego tak si stao.
Nie podaa mi zszywacza, bo wczoraj, kiedy szedem na obiad,
nie zaproponowaem ci wsplnego wyjcia? brzmiao pytanie.
Nie padaa odpowied.
A moe dlatego, e w zeszym tygodniu skrytykowaem twj
pomys?. Nie brzmiaa odpowied, a z kad kolejn problem coraz mniej nalea do Kaki. Dobre, prawda?
Na zakoczenie mam do Ciebie prob.
Nie stosuj tej metody wobec swoich bliskich, wobec osb, na
ktrych Ci zaley, nie stosuj jej wobec swojego szefa
Nie powiem Ci dlaczego.
Powiem Ci NIE, i pomyl dlaczego NIE.

129

KATALOG KSIEK:

NAUCZ ICH JAK MAJ

CI TRAKTOWA!
PRAKTYCZNY PODRCZNIK
ASERTYWNOCI

Katalog online
Zamw drukowany
katalog

Autor: Bartomiej Stolarczyk

ISBN: 978-83-246-2463-8
Format: A5, stron: 232

ID DO:
Spis treci
Przykadowy rozdzia

CENNIK I INFORMACJE:
Zamw informacje
o nowociach
Zamw cennik

CZYTELNIA:
Fragmenty ksiek
online

Do koszyka
Do przechowalni
Nowo
Promocja

Onepress.pl Helion SA
ul. Kociuszki 1c
44-100 Gliwice
tel. (32) 230 98 63
e-mail: onepress@onepress.pl
redakcja: redakcjawww@onepress.pl
informacje: o ksigarni onepress.pl

Wspaniale jest znale oparcie w sobie

Zwikszaj osobist skuteczno przy minimalnym wysiku
Efektywnie wsppracuj z innymi ludmi i realizuj swoje cele
Poznaj zasady asertywnego dobrego wychowania
Asertywnie czyli jak?
Czy potrafisz bez lku i zaenowania wyraa wasne zdanie? Umiesz sprawi,
by zarwno partner, szef, jak i podwadny traktowali Ci w taki sposb, jakiego zawsze
oczekiwae? Trzymasz emocje na wodzy, czy na najmniejsze sowo krytyki wybuchasz
niczym wulkan? A moe masz wraenie, e inni wchodz Ci na gow, a Ty bezsilnie
znosisz ten ciar? Czy niezalenie od znajomoci podrcznikowej definicji
naprawd wiesz, co oznacza asertywno w Twoim yciu?
Zachowanie asertywne to wyraz najwyszego szacunku do siebie i innych.
Na bycie asertywnym sta jedynie czowieka w peni dojrzaego: kogo, kto wiadom
jest wasnych wad i zalet. Asertywna postawa yciowa pozwala w peni korzysta
z wasnych praw, bez naruszania praw innych ludzi.
I znw ta teoria pomylisz. Jednak Naucz ich, jak maj Ci traktowa! Praktyczny
podrcznik asertywnoci rni si od innych tym, e nauczy Ci praktycznych
zachowa asertywnych. Zaczniesz swobodnie wyraa swoje myli w yciu
prywatnym i zawodowym. Z czasem przestaniesz si ba i wstydzi uczu powstaych
w odpowiedzi na kontrowersyjne zachowania innych osb. Bdziesz umia powiedzie
nie i udwigniesz ciar bycia w centrum zainteresowania. Przyjd nawet takie
momenty, kiedy zupenie wiadomie pozwolisz sobie na bycie nieasertywnym!
Asertywno jest prawem do:
wyraania wasnych myli i opinii oraz brania za nie odpowiedzialnoci;
mwienia tak i nie bez poczucia winy;
popeniania bdw i ponoszenia za nie odpowiedzialnoci;
proszenia o to, czego si chce;
szanowania i otrzymywania szacunku od innych ludzi;
wysuchania i powanego potraktowania;
odmwienia sobie i innym asertywnego zachowania.

SPIS TRECI

O autorze .............................................................. 9
Wstp, czyli wewntrzna doskonao ........................ 11
Rozdzia 1. Czym jest asertywno? .......................... 15
Strategie zachowa,
czyli dlaczego nie zawsze zachowujemy si tak, jak chcemy .......... 16
Kade nasze zachowanie
(nawet to, ktre bardzo nam ciy) kiedy byo skuteczne ...... 18
To nie Twoja wina,
e czasami zachowujesz si nie tak, jak chcesz ......................... 19
Cele asertywnoci .............................................................................. 21
Cel nr 1. Uczenie innych, jak maj Ci traktowa ...................... 22
Cel nr 2. Zmiana zachowa innych ............................................. 24
Cel nr 3. Pomoc innym w decydowaniu o sobie ......................... 26
Cel nr 4. Maksymalizacja szans ................................................... 29
Cel nr 5. Twoje zdrowie .............................................................. 30
Po czym poznam, e to ju asertywno? ......................................... 33
Rozdzia 2. Jak skutecznie ksztatowa
zachowania asertywne? ........................... 37
Jak przesta podstawia sobie nog? ................................................ 38
Jak uwolni si od ograniczajcych przekona? ............................... 41
Wykorzystaj najwiksz tajemnic skutecznego dziaania ................ 47
Najwiksza tajemnica skutecznego dziaania! ............................. 52
Policz, Ile Tracisz .............................................................................. 53

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Rozdzia 3. Pewno siebie, czyli jak zyska zdrowy

szacunek do siebie i innych? .................... 57
Jak zyska pewno siebie? ............................................................... 59
Co Ci da wiadomo wasnych zalet? .............................................. 64
Jak z yczliwoci wobec siebie postrzega wasne wady? ................ 68
O wstydzie, kompleksach i o tym, czy wada moe by zalet,
czyli nie jeste naiwny, jeste ...................................................... 73
Rozdzia 4. Jak wyraa uczucia
i zapobiega konfliktom? ......................... 81
O czym warto pamita,
by Twoje emocje pracoway na Twoj korzy? ............................. 81
Jak nauczy innych, jak maj Ci traktowa? ................................... 88
Czuj ........................................................................................... 88
Kiedy Ty ...................................................................................... 91
Oczekuj ..................................................................................... 94
Jeeli tego nie zrobisz, bd zmuszony ................................. 102
Dziaanie ................................................................................... 104
Komunikat JA procedura rozszerzona ................................. 104
Kiedy nie warto by asertywnym, czyli zanim powiesz ............... 105
Lista kontrolna asertywnoci ........................................................... 109
Rozdzia 5. Jak odmawia bez poczucia winy? ............111
Poznaj kogo, kto potrzebuje Twojej pomocy ................................ 111
Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia relacji? ....................... 115
Nie ............................................................................................. 118
Obszar odmowy ........................................................................ 118
Uzasadnienie ............................................................................. 119
Podtrzymanie kontaktu czynna pomoc ................................ 121
Jak radzi sobie z nachalnymi ludmi? ........................................... 124
Asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro .............................. 127
Rozdzia 6. Jak radzi sobie z opiniami innych? ..........131
Jak radzi sobie z krytyk? .............................................................. 133
Ocena formalna ......................................................................... 134
Ocena merytoryczna i decyzja ................................................... 136

Spis treci

Jak nie da si wcign do gry? ..................................................... 139

Wyraenie emocji ...................................................................... 142
Powtrzenie zdania rozmwcy .................................................. 142
Proba o uzasadnienie ............................................................... 143
Jako czowiek uczciwy na pewno mnie zrozumiesz ............... 144
Niezbdnik na imprezach rodzinnych,
czyli jak radzi sobie z dobrymi radami? ...................................... 147
Rozdzia 7. Jak wyraa uczucia pozytywne
i przyjmowa komplementy? ...................151
Dlaczego warto wyraa uczucia pozytywne? ................................. 151
Jak budowa lepsze relacje,
jak wyraa uczucia i emocje pozytywne? .................................... 153
Jak przyjmowa komplementy, nie doszukujc si drugiego dna? .... 157
Rozdzia 8. Jak zadba o swoje prawa
z szacunkiem do siebie i innych? ..............163
Poznaj swoje prawa ......................................................................... 163
Upomnij si o swoje, czyli jak respektowa swoje prawa? .............. 166
Rozpoznanie .............................................................................. 168
Przygotowanie ........................................................................... 168
Dziaanie ................................................................................... 170
Masz prawo prosi .......................................................................... 171
Asertywna proba ...................................................................... 173
Teraz Twoja kolej ................................................179
Dodatek A FAQ ..................................................181
Czy uda mi si zmieni? .................................................................. 181
Kiedy nastpi zmiana? .................................................................... 184
Czy asertywno nie sprawi, e przestan by sob? ...................... 185
Czy moje otoczenie nie odsunie si ode mnie? .............................. 187
Jak by asertywnym wobec bliskich? ............................................... 188
Jak odmawia dzieciom? ................................................................. 191
Przeprasza czy nie przeprasza? .................................................... 193
Gdzie mog si tego nauczy? ........................................................ 194

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Asertywno i rozwj osobisty, czyli jak zyska harmoni

w yciu prywatnym i zawodowym oraz zdrowy szacunek
do siebie i innych? .................................................................. 195
Co robi, gdy asertywno nie zadziaa? ......................................... 196
Nie podje dziaania, ale chcesz wiedzie,
co robi, gdy Ci nie wyjdzie .................................................... 196
Podje dziaanie, nie wyszo, bo ja tak robi,
tylko troch inaczej ............................................................... 197
Podje dziaanie (wzorowo), nie masz rezultatw .................. 199
Dodatek B Asertywno w pracy .............................203
Asertywny pracownik ...................................................................... 206
Z kim jedziesz na imprez firmow? ......................................... 206
Jak poprosi o podwyk? ......................................................... 209
Asertywny szef ................................................................................. 214
Asertywne informacje zwrotne, czyli jak wyzwala inicjatyw,
mie wicej czasu i budowa autorytet szefa? ........................ 214
Asertywno w sprzeday i w obsudze klienta ............................... 220
Jak radzi sobie z wulgarnym i agresywnym klientem? ............. 222
Jak odmawia klientom? ........................................................... 227

Rozdzia 5.
JAK ODMAWIA BEZ POCZUCIA WINY?

Poznaj kogo, kto potrzebuje Twojej pomocy

wity spokj, niepewno, tak naturalna potrzeba bycia w porzdku,
a moe lk przed poczuciem winy nakazay Peterowi zgodzi si na
spenienie proby siedzcego obok kolegi.
NIE mam siy si z tob spiera, rb, jak chcesz odpar
w kocu, ulegajc kolejnym argumentom.
Mg poczu ulg, to w kocu nic wielkiego. NIE warto spiera
si o tak bahe rzeczy, waciwie nic mnie to NIE kosztuje, szkoda
ycia, by udowadnia sobie, kto ma racj pomyla zapewne.
OK odpar Peter. NIE wiedzia przecie, e jego ycie trwa
bdzie jeszcze tylko 4 minuty.
NIE wiedzia przecie, e ta nic NIEznaczca zgoda kosztowa
bdzie ycie 109 osb 100 pasaerw i 9 czonkw zaogi samolotu
DC-8, odbywajcego rejs 621 z Montrealu do Los Angeles, ktrego
Peter Hamilton by kapitanem.
Air Canada 621 na skutek zbyt wczesnego uruchomienia spojlerw
run na ziemi.
15 lipca 1970 roku o 8:06 ta nic NIEznaczca zgoda, chwila witego spokoju, krtkotrwaa korzy z zastosowania reguy mdry
gupiemu ustpuje, odebraa ycie 109 osobom, odebraa spokj rodzinom ofiar.
Dlaczego o tym pisz?

112

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Pisz o tym, poniewa chc, abymy przyjrzeli si czemu, co najczciej bywa kojarzone z asertywnoci umiejtnoci odmawiania.
Umiejtnoci, ktra by moe tamtego ranka 15 lipca 1970 roku moga uratowa ycie 109 osobom.
Nie chc jednak, bymy uprawiali teraz gdybologi.
Odmy wic t tragiczn histori na chwil na bok.
Zastanwmy si przez moment nad czym innym.
NIE mwmy przez chwil o konsekwencjach godzenia si na co,
na co NIE masz ochoty, o obwinianiu siebie, o Twoich nerwach
i utraconym czasie.
NIE mwmy o tym, e nic NIEznaczce 15 minut dziennie, jakie
powicasz na rzeczy, ktre NIE nale do Ciebie, w cigu roku
urasta do 8 dni pracy, a w cigu 40 lat stau przez blisko rok wykonujesz prac, za ktr nikt Ci NIE paci.
NIE mwmy o tym, jak si czujesz, godzc si na co, co kci
si z Tob.
NIE mwmy wreszcie o tym, jak mwi NIE, bo Ty doskonale
potrafisz to robi. Posiade t umiejtno w pierwszym roku swojego
ycia.
NIE mwmy o tym, bo NIE chc o tym mwi. Chc zaproponowa Ci co zgoa innego.
Chc bowiem, abymy porozmawiali o tym, jak pomaga.
Tak! Pomaga, poniewa wiem, jak wane jest dla Ciebie bycie
w porzdku, jak wane s dla Ciebie relacje midzyludzkie, jak wane
jest dla Ciebie czyste sumienie, jak wani s dla Ciebie inni ludzie,
jak wany jest wity spokj.
Wiem take, e za nic w wiecie NIE chciaby tego straci.
NIE bd Ci wic prosi, aby dzisiaj chocia sprbowa powiedzie NIE, bo NIE chc po raz kolejny przymusza Ci do czego,
co jest sprzeczne z Tob.
Poprosz Ci wic o pomoc.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Prosz Ci o pomoc, prosz o bycie w porzdku, o koleestwo, trosk, empati i kreatywno.

Jest bowiem kto potrzebujcy, kto, komu trzeba pomc, trzeba,
bo inaczej zagubi si, straci kontrol nad wasnym yciem, zacznie
obwinia siebie i ten kto bardzo potrzebuje Twojej pomocy.
Mam nadziej, e take tym razem NIE odmwisz i zechcesz
pomc jeszcze tej jednej i jedynej osobie zechcesz pomc sobie!
Tak, pomc sobie, bo wanie w ten sposb postrzegam asertywno.
Ale NIE tylko sobie, poniewa w ten sposb pomoesz te innym.
Bdziemy jednak mwi o tym, jak pomaga w sposb uczciwy
i NIEwymuszony. Pomaga z zaangaowaniem i chci, bo co to za
pomoc, kiedy jest wymuszona, co to za zaangaowanie, kiedy czujesz, e si zmuszasz, co to za uczciwo, kiedy opiera si na niedopowiedzeniach
Bdziemy mwi wic o aktywnej, prawdziwej pomocy pomocy penej oddania, zaangaowania i odpowiedzialnoci. Pomocy,
ktra pozwala innym decydowa o sobie, pomocy, ktra daleka jest
od kamstwa i faszywych przekona.
Pozwl wic, e przyjrzymy si pewnym zasadom, ktre pozwol
Ci nie wanie tak pomoc, jak chcesz nie i jakiej oczekuj od
Ciebie inni.
Ratownicy medyczni przedstawiciele jednego z najbardziej
powaanych i szanowanych zawodw na wiecie posikuj si
w swojej pracy pewn zasad, ktra wspiera rzetelne i skuteczne niesienie pomocy innym.
Mianowicie ratownik medyczny, zanim przystpi do udzielenia
pomocy, jest zobowizany do tego, by zadba o jedn rzecz wasne
bezpieczestwo.
Po co komu ratownik, ktrego podczas akcji spotyka niebezpieczestwo, razi prd, ogarnia poar albo ktry zostaje napadnity przez
przeywajc szok ofiar wypadku.

113

114

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

W imi tej zasady ratownik ma prawo odstpi od udzielenia pomocy, jeeli takowa bezporednio zagraa jego bezpieczestwu.
Chc Ci zaproponowa, aby Twoja przygoda z asertywnoci
oparta bya wanie na tej zasadzie pom sobie, zanim pomoesz
innym, pamitajc, e masz prawo odmwi, jeeli spenienie proby
godzi w Ciebie.
Zadbaj o wasny komfort, wasne bezpieczestwo, bo dopiero wtedy
moesz prawdziwie pomc innym.
Po co komu pomoc kogo, kto NIE zadba o wasne bezpieczestwo, moe przecie nawali, kiedy najbardziej bdzie potrzebny.
Po co komu pomoc kogo, kto pomaga, chocia pomc NIE chce.
Prawdziwa pomoc to czynna pomoc, tzn. pomoc, ktra NIE zagraa Tobie, NIE rani Ci, NIE wywouje poczucia wykorzystania i niesprawiedliwoci dziejw.
Pomagaj z zaangaowaniem, uczciwoci i empati, ktre s
w Tobie, a NIE z zakamanym wyrazem twarzy, uciekajcym spojrzeniem, zoci wyraan za zamknitymi drzwiami, zoci, ktra
przekada si na samopoczucie Twoich bliskich.
Tak, zakamanym. Bo godzenie si na co, na co nie masz ochoty,
dla mnie rwnoznaczne jest z kamstwem okamywaniem innych.
Skd inni maj wiedzie, jakie s Twoje potrzeby, plany i oczekiwania.
Jeste jedyn osob, ktra moe powiedzie TAK, jeste jedyn
osob, ktra moe powiedzie NIE. Godzc si na co, na co nie masz
ochoty, wiadomie wprowadzasz innych w bd.
Pozwl innym decydowa o samych sobie, pozwl samodzielnie
reagowa, przesta zakada, e wiesz lepiej od innych, co jest dla nich
dobre. Czy tego chcesz, czy NIE, NIE masz wpywu na czyje uczucia.
Twoje NIE nikogo NIE urazi, dopki ten kto nie zgodzi si na to.
W tym rozdziale uyem NIE wicej ni 30 razy tylko od
Ciebie zaley, czy jestemy nadal kolegami.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Pamitaj, e jednorazowa odmowa nie moe zniszczy prawdziwej,

trwaej relacji, oznaczaoby to bowiem, e opiera si ona tylko na
Twojej pomocy i jako taka byaby przecie bezwartociowa.
Zaley mi na Twoim bezpieczestwie, zaley mi na tym, aby mia
si i ochot pomaga innym, dlatego pozwl, e opowiem Ci pewn
histori.
Histori, ktra, mam nadziej, pomoe Ci ostatecznie pogodzi
dwie z pozoru sprzeczne ze sob potrzeby trosk o swoje granice
i trosk o innych. Potrzeby, ktrych pogodzenie pozwoli Ci pozby
si tego najwikszego hamulca asertywnoci poczucia winy.
Nie dam ci odpisa, bo nigdy si tego nie nauczysz, ale z chci
ci to wytumacz zwyk mawia pewien mody student w obliczu
bagalnych prb swoich kolegw niekoniecznie przygotowanych
do zaj.
Broni w ten sposb siebie, broni wasnych wartoci, wykazywa
te trosk o innych. Prawdziw.
Zachowywa rwnowag. Rwnowag, ktra jest podstaw asertywnoci. Jeden z najwikszych autorytetw moralnych w historii
polskiego narodu, czowiek, ktry pomg zmieni oblicze ziemi
tej ziemi Karol Wojtya, papie Polak, Jan Pawe II.
Bdc studentem, nie wiedzia zapewne, e to asertywno, ale
wiedzia zapewne, e tak jak inni maj prawo prosi o pomoc, tak
on ma prawo proponowa pomoc.
Wiedzia, e pomoc jest procesem czynnym, ulego za kamstwem.

Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia relacji?

Czy wiesz, e Bugarzy, kiedy mwi nie, kiwaj gow na tak?
Jak gosi ludowa legenda, zwyczaj ten powsta w czasie panowania
Turkw w Bugarii, kiedy miejscowa ludno musiaa zmaga si
z problemem przymusowej islamizacji.

115

116

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Procedura islamizacji bya nad wyraz uproszczona.

Turecki onierz przykada n do garda Bogu ducha winnego
Bugara i pyta: Przejdziesz na islam?.
Ruch gowy na nie podcina gardo, wic Bugarzy zaczli
mwi nie kiwajc gow na tak.
Pisz o tym, poniewa ta bugarska legenda przypomina mi sposb,
w jaki cz ludzi odmawia innym wykonania niewygodnych rzeczy,
posikujc si strategi, ktr nazywam take strategi ciotki z omy
Wiesz, bardzo chtnie, ale nie mog, bo przyjechaa do mnie
ciotka z omy (podczas gdy ciotka suy jako zgrabna ciema).
Nie mog zosta po godzinach w pracy, bo mam ju umwion
wizyt u lekarza.
Wybacz, ale nie mog z tob rozmawia, bo wanie wychodz,
jestem umwiony.
Yyyyy, wiesz, nie bardzo mog... Yyyyy ten tego... Przychodzi
hydraulik....
Nie mog ci pomc, nie poycz ci pienidzy, bo sam nie mam
Wiesz, jak teraz jest.
To bardzo ciekawe zjawisko na pierwszy rzut oka skuteczne, bo
osoba, ktra Ci prosi, zazwyczaj odpuszcza sobie.
Na pierwszy rzut oka nie masz nawet problemu z odmawianiem.
Na pierwszy.
Poniewa, podobnie jak w przypadku bugarskich chopw, to Ty,
zyskujc, tracisz.
Ja wiem, e to bywa skuteczne, ja wiem, e zazwyczaj proszcy
odpuszcza sobie, ja wiem, e to ju nawyk, lecz jest w tym wszystkim
kilka maych ale.
Nie zrozum mnie le, nie chc pisa o moralno-etycznych aspektach kamstwa.
Nie znam bowiem osoby, ktra przynajmniej raz w yciu nie
skamaaby. Nie czuj si uprawniony do ocen moralnych.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Nie o to mi chodzi. Waniejsze s konsekwencje. Raz, e prawda

moe wyj na jaw. Dwa, e kamstwo to negatywne emocje dla Ciebie.
Nie dowiadczasz moe poczucia winy, odczuwasz za to przypieszone ttno, pustk w gowie, nie wiesz, co zrobi z oczami, Twj organizm jest pobudzony, czujesz, e zaczynasz mwi szybciej, by moe
nawet czujesz si gorszy, tumaczc si przed drugim czowiekiem.
To jednak nie wszystko.
Wane s take konsekwencje takiej odmowy w wietle uczenia
innych, jak chcemy by traktowani, w wietle nadrzdnej zasady asertywnoci podejmowania samodzielnych decyzji.
Nie mog to informacja o naszej podatnoci na zewntrzny
wpyw bardzo daleka od samodzielnej decyzji.
Nie mog to przecie wskazanie zewntrznego problemu, ktry
uniemoliwia spenienie proby.
Nie mog to take niewiadome zaproszenie do negocjacji.
Bardzo niebezpieczne. Poniewa kto moe zaproponowa Ci pomoc
w rozwizaniu zewntrznego problemu, a ta wywoa w Tobie zobowizanie np. do spenienia proby (no bo przecie kto chcia Ci
pomc).
Twoje bugarskie nie (czyli: nie mog, hydraulik, ciotka z omy,
sam nie mam pienidzy) to wreszcie przyzwolenie na dalsze proby
taka odmowa uczy bowiem innych, e nie ma sprawy.
Bugarzy, kiwajc na tak, moe zachowywali ycie, jednak przekazujc bdny komunikat, sprawiali wraenie, e robi to z niekaman ochot, przez co wikali si w bdne koo dalszych niewygodnych i bolesnych da.
W sumie trudno im si dziwi.
Mam jednak nadziej, e Twoje dzisiejsze dylematy maj mniejszy
kaliber.
Na szczcie Ty masz moliwo nauczy innych, jak chcesz by
traktowany, nie czujc przy tym zaenowania ani poczucia winy, a jednoczenie dbajc o trwao relacji.

117

118

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jeeli take do Ciebie przyjeda czasami ciotka z omy lub

czujesz n na gardle w obliczu krzywdzcych Ci prb, oto najprostsza procedura, dziki ktrej bdziesz w stanie budowa naprawd
satysfakcjonujce relacje, uczc innych, jak naley Ci traktowa, oraz
unikniesz tej dobrze Ci znanej zgagi, gdy godzisz si na co, na co
nie masz ochoty.
Nie

To pierwszy krok. Prosz, nie myl go z yyyyy, ten teges no nie

bardzo, bo moe to bywa skuteczne, ale brakuje tu Twojej samodzielnej decyzji.
Jeeli jest Ci przykro lub odmowa jest dla Ciebie trudna, powiedz,
co czujesz.
Powiedz: przykro mi, bo to nie usprawiedliwianie si ani tumaczenie, to sposb na autentyczno, Twoja ludzka twarz. Ma prawo
by Ci przykro.
Powiedz to zwaszcza wtedy, gdy chcesz pomc, ale po prostu nie
moesz. Asertywno to przecie pomoc czynna. To bardzo dalekie
od poczucia winy.
Obszar odmowy

Kolejnym krokiem jest precyzyjne wskazanie przez Ciebie obszaru

Twojej odmowy.
Pamitasz metod audiodeskrypcji z rozdziau 4.?
Warto posuy si ni po raz kolejny. Opisz wic obszar odmowy w sposb konkretny, widoczny, obiektywny i policzalny.
Im bardziej obszar odmowy bdzie precyzyjny, tym atwiej bdzie
go przyj Twojemu rozmwcy.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Przekae mu bowiem komunikat, e nie odrzucasz jego jako osoby,

nie chcesz jedynie zrealizowa jego proby, jego pomysu na pomoc.
Zwr uwag na ponisze przykady:

Nie zostan po godzinach w pracy zamiast: Nie dam sob

manipulowa.
Nie poycz ci pienidzy zamiast: Nie jestem kas
zapomogowo-poyczkow.
Nie popr twojego pomysu zamiast: Nie bd uczestniczy
w machlojkach.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad zamiast:
Nie udawajmy kochajcej si rodzinki.

Precyzyjne opisanie obszaru odmowy przyniesie Ci korzyci, nawet

gdy masz do czynienia z ewidentn manipulacj lub kolejn z rzdu
prob o pomoc, ktra zakada, e jak zwykle co zrobisz za kogo.
Pozwoli Ci bowiem ostudzi emocje, pozwoli Ci bowiem skupi si
na bezspornych faktach.
Teraniejszo jest bezdyskusyjna. Odwoanie do teraniejszej proby wzmocni skuteczno Twojej decyzji. Unikniesz bowiem pyta typu:
Dobra, dobra, powiedz mi, kiedy musiae co robi za mnie?.
Uzasadnienie

Kolejny krok Twojej odmowy to krtkie, prawdziwe uzasadnienie

Twojej decyzji.
Psychologowie spoeczni dowiedli, e obecno uzasadnienia
wzmacnia skuteczno komunikatu o blisko 30% (nawet wwczas,
gdy jest ono nielogiczne w synnym eksperymencie Elli Langer
studenci czekajcy w kolejce do ksero podobnie chtnie wpuszczali
bez kolejki osob, ktra prosia o przepuszczenie, mwic, e bardzo
si pieszy, jak i wtedy, gdy prob sw podpieraa uzasadnieniem
bo musz zrobi ksero).

119

120

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Wykorzystaj wic uzasadnienie, aby wzmocni swj przekaz.

Pamitaj jednak, e uzasadnienie nie jest argumentem, poniewa
odmowa to nie proba, odmowa nie jest przekonywaniem. Odmowa
jest decyzj (Postanowiem zamiast: Zrozum mnie, prosz).
Prawdziwe uzasadnienie jest wyrazem Twojej decyzyjnoci uczy
innych, e to Ty podejmujesz decyzje.
Prawdziwe uzasadnienie pozwoli Ci zachowa wewntrzny spokj.
Sawetne czuj si gorszy od innych jedno z najczstszych
ograniczajcych ludzi przekona wynika na og z nadmiernej potrzeby tumaczenia si lub posikowania si kamstwem.
Prosz, pamitaj take, e uzasadnienie nie jest konieczne. Pamitaj, e masz prawo nie zdradza motyww swoich decyzji, jeeli
nie masz na to ochoty.
Mimo wszystko zachcam Ci do tego. Uzasadnienie to wyraz szacunku wobec innych. Od dziecka lubimy przecie wiedzie dlaczego.
Uzasadnienie to motyw Twojej decyzji i jako taki moe by oglny
lub odwoywa si do Twoich uczu.
Pozwl, e wrcimy do naszych przykadw.

Nie zostan po godzinach w pracy, poniewa mam inne plany.

Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie lubi tego robi /
poniewa nie oddajesz ich w terminie.
Nie popr twojego pomysu, poniewa byoby to dla mnie
bardzo kopotliwe.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad, poniewa
mamy inne plany.

Mamy inne plany?

Ju sysz Twoje pytanie.
A co, jeeli kto spyta mnie: A jakie to plany?. Przecie zaraz
usysz o lekcewacym stosunku do pracy, o tym, e nie mona na
mnie liczy, bo nie chc spotka si z matk, ojcem, teciow czy
szwagrem.
Bardzo dobre pytanie. Pozwl, e powicimy mu zatem chwil.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Oczywicie usyszysz. Usyszysz, jeeli na nie odpowiesz.

Jeeli jednak wykonae wiczenia w rozdziale 4., wiesz ju, jak
sobie radzi.
Pamitaj, e nie musisz odpowiada na pytania, to wcale nie jest
nieuprzejme. Ty rwnie masz prawo oczekiwa uprzejmoci wobec
siebie i niezadawania Ci krpujcych Ci pyta. Take tutaj obowizuje zasada masz prawo zachowa milczenie, bo wszystko, co powiesz, moe zosta uyte przeciwko tobie.
Bardzo lubi okrelenie mam inne plany, wic pozwl, e odpowiem na kolejne pytanie: No dobrze, ale jak mi si po prostu nie
chce i nie mam nic w planach, chc po prostu posiedzie w domu,
w kapciach przed telewizorem, czy to nie bdzie kamstwo?.
Wedug mnie nie. Odpoczynek czy potrzeb prywatnoci postrzegam bowiem take jako czynno zaplanowan. W szkole, na uczelni,
w pracy spdzamy znaczn cz naszego ycia. Aby mie energi
do dziaania, musimy take wypoczywa, czyli zaplanowa, e nie
robimy nic, podj tak decyzj.
Jedna z uczestniczek mojego szkolenia zwyka odpowiada zapraszajcej j na obiad teciowej, e nie przyjedzie, bo ma dzie wewntrzny, mylc o kapciach, papilotach i telewizorze.
A Tobie co podpowiada Twoja kreatywno?
Podtrzymanie kontaktu czynna pomoc

To prawdopodobnie najwaniejszy krok asertywnej odmowy.

Pozwoli Ci on zrealizowa pozytywn intencj, ktra dotychczas moga krpowa Ci rce ch bycia pomocnym, ch bycia
w porzdku wobec innych, intencj, ktra nieraz sprawiaa, e godzie si na co, na co nie miae ochoty, bo tak byo lepiej.
Ten krok pomoe Ci czu si osob pomocn, uwolni Ci od
wyrzutw sumienia i poczucia winy, pomoe Ci okaza trosk wobec
innych, pomoe Ci zadba o trwao relacji.

121

122

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Trzy pierwsze kroki byy bowiem trosk o Ciebie. Trosk o wasne

bezpieczestwo.
Dopiero teraz moesz pomaga aktywnie, dopiero teraz moesz
pomaga skutecznie.
Czas wic na aktywn pomoc.
Pomoc wynikajc z Twojej potrzeby, Twojego zaangaowania,
a nie zobowizania czy lku przed win.
Jak wic to zrobi? Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia
relacji?
Pamitaj po prostu, e tak jak inni maj prawo prosi, Ty masz
prawo proponowa.
Co to oznacza?
O ile prawidowo wykonae trzy pierwsze kroki, z pewnoci zauwaye, e gwnym przesaniem asertywnej odmowy nie jest odrzucenie rozmwcy, tylko niewyraenie zgody na realizacj jego pomysu
na pomoc z Twojej strony.
O ile wic zaley Ci na relacji, zaproponuj po prostu wasny pomys
realizacji oczekiwanej od Ciebie pomocy.
Powrmy wic do naszych przykadw.

Nie zostan po godzinach w pracy, poniewa mam inne

plany, ale mog wykona zadania, o ktre mnie prosisz,
np. w poniedziaek, jestem wtedy mniej obciony.
Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie lubi tego robi /
poniewa nie oddajesz ich w terminie, ale by moe jestem
w stanie ci pomc w inny sposb.
Nie popr twojego pomysu, poniewa byoby to dla mnie bardzo
kopotliwe, ale jeeli zgodziby si wprowadzi zaproponowane
przeze mnie poprawki, to moesz na mnie liczy.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad, poniewa mamy
inne plany, zdzwomy si w przyszym tygodniu i pomylimy,
co moemy razem zrobi.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Zwr uwag na ostatni przykad.

Podtrzymanie kontaktu nie musi oznacza wcale zobowizania do
jakiegokolwiek dziaania, wystarczy zapewnienie o chci podtrzymywania relacji. To bardzo wiele. Oznacza to przecie, e inni s dla Ciebie wani. Tobie pozostawia za furtk.
wiczenie Asertywna odmowa

Zamie ponisze przykady odmowy nieasertywnej na odmow asertywn. Pamitaj o precyzyjnym okreleniu obszaru odmowy, krtkim
i prawdziwym uzasadnieniu oraz zaoferowaniu aktywnej pomocy.
Sytuacja

Odmowa
nieasertywna

Znajomy prosi Ci o poyczenie

300 z. Ty jednak nie masz
w zwyczaju poycza pienidzy.

Bardzo chtnie,
ale sam nie
mam.

Szef w pracy prosi Ci o wykonanie

Mam strasznie
dodatkowego zadania niewchodzcego duo pracy,
w zakres Twoich obowizkw.
moe poprosisz
kogo innego.
Znajomy chce skorzysta z Twojej
pomocy zwizanej z wykonywanym
przez Ciebie zawodem (naprawy
komputera, wypenienia PIT-u,
napisania CV). Ty jednak jeste
po prostu zmczony.

Sam nie jestem

w tym za dobry.

Kolega z pracy prosi Ci o pomoc

w wykonaniu jego pracy (np. raportu
kwartalnego), poniewa bardzo
sobie ceni Twoje spostrzeenia.
W praktyce wiesz dobrze, i bdziesz
musia wykona raport jak zwykle
za niego.

Mam strasznie
duo pracy,
poza tym nie
jestem w tym
dobry. Sam
popeniam
bdy.

Dzwoni do Ciebie znajomy i informuje

Ci, e bdzie u Ciebie za 15 minut.
Ty nie masz ochoty na niczyj wizyt.

No przykro mi,
ale wanie
wychodz.

Odmowa
asertywna

123

124

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jak radzi sobie z nachalnymi ludmi?

W trakcie mojego pierwszego treningu asertywnoci braem udzia
w scence, w ktrej moim zadaniem byo odmwi koledze poyczenia
pienidzy.
Bya to sytuacja nad wyraz prawdziwa, poniewa w tamtym okresie miaem z tym duy problem i nie brakowao mi kolegw, ktrzy
traktowali mnie jak kas zapomogowo-poyczkow z bardzo atrakcyjnym oprocentowaniem 0% w skali wiecznoci.
Pocztek by atwy: Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie oddajesz mi w terminie.
Za chwil czekao mnie jednak prawdziwe wyzwanie.
Ja wiem, ale tym razem to wyjtkowa sytuacja, tylko na ciebie mog
liczy, nie poradz sobie, jak mi nie pomoesz, ej, no nie bd taki,
przysigam, tym razem oddam w terminie, a tak w ogle to ostatni raz,
koledze nie pomoesz?
Byem konsekwentny, usilnie staraem si znale kontrargumenty,
jednak szybko zauwayem, e kade moje sowo potguje nachalno
argumentw mojego kolegi, a ja zaczynam si gubi.
Nie wiedziaem, dlaczego tak si dzieje, nie wiedziaem take, e
popeniam bd.
Powiedzmy to sobie szczerze. Opisana wyej procedura asertywnej
odmowy nie zawsze bdzie skuteczna. Nie zawsze spotkasz ludzi,
ktrzy zrozumiej Ci za pierwszym razem.
Spotkasz zapewne ludzi, ktrzy bd Ci za wszelk cen prbowali przekona, czasami bd nawet bardzo nachalni, posikujc si
mniej lub bardziej emocjonalnymi chwytami.
Warto wic, by w podobnych sytuacjach wiedzia, jak sobie radzi.
Narzdziem, ktre pozwoli Ci radzi sobie z podobnymi sytuacjami,
jest powszechnie znana technika zdartej pyty, ktr wwczas zaproponowa mi trener prowadzcy szkolenie.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Technika zdartej pyty polega na kilkakrotnym powtrzeniu odmowy, jednak w zastosowaniu tej metody czai si kilka niebezpieczestw. Dlatego pozwl, e przyjrzymy jej si znacznie szerzej.
Z dowiadczenia wiem, e wiele osb w obliczu nachalnych prb
zaczyna si irytowa, za kadym kolejnym razem starajc si intensywniej zaznaczy swoje stanowisko, tracc przy tym nerwy, dajc si
ponie emocjom lub dla witego spokoju po prostu przystaje na
co, na co nie ma ochoty.
Powd emocjonalnej reakcji (Guchy jeste czy co?), powd
zniecierpliwienia (Ile razy mam mwi NIE?) przy wielokrotnym
powtarzaniu odmowy jest jednak prosty.
Wynika z bdu, jaki ja take popeniem.
Bd ten polega na oczekiwaniu zakoczenia trudnej dla nas sytuacji przez kogo innego, wynika z oczekiwania podjcia decyzji za nas,
wynika bowiem z oczekiwania zrozumienia nas.
Odmowa by moe skutkuje, pozostaje jednak niesmak, by moe
pada kilka sw za duo.
Aby wic zapewni Ci maksymalny komfort uytkowania techniki
zdartej pyty, aby zapewni Ci komfort w obliczu nachalnych prb,
pozwl, e przyjrzymy si istocie tej metody, odwoujc si do jej metaforycznego zakresu, tzn. tego, jak dziaa zdarta pyta.
Najwygodniej bdzie zilustrowa mechanizm zdartej pyty za pomoc muzyki.
Nigdy nie pamitam hitw lata, posu si wic przykadem
utworu, o ktrym byo gono take przez skrajnie szokujc krtkowzroczno specw od marketingu pewnej firmy, ktra wypucia
na rynek cmentarne znicze z pozytywk: Wsta, powiedz: nie jestem sam.
Adapter odtwarzajcy zdart pyt za kadym razem odtwarza identyczny dwik.
Nie powie spie mioci, nie powie spie mioci, nie powie spie
mioci brzmi wic za kadym razem identycznie, dwiki nie s

125

126

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

goniejsze ani cichsze, dusze ani krtsze, a my dziki temu mamy

szans usysze przesanie Michaa Winiewskiego raz jeszcze.
Dlaczego o tym pisz?
Pisz o tym, poniewa istot skutecznoci techniki zdartej pyty,
a zarazem jej najczciej ignorowanym elementem, s jej waciwoci
dwikowe.
Odmowa w obliczu natarczywej proby powinna wic za kadym
razem brzmie identycznie: winna by wypowiedziana identycznym
tonem i z identyczn tonacj. Powinna te zawiera pauzy.
Twj ton, Twoja intonacja oraz pauzy s niczym innym jak wyrazem Twojej decyzji, nie musisz przecie nikogo przekonywa, nikt nie
musi niczego rozumie ani na nic wyraa zgody. Nie musisz si
take irytowa, poniewa Ty tylko przekazujesz informacj o podjtej
ju decyzji.
Powtrzenie pozwala Ci opanowa emocje, a drugiej stronie pozwala zrozumie, e decyzja jest nieodwoalna. To niewtpliwa korzy
dla Ciebie. Dbasz w ten sposb o swj spokj.
Zapytasz zapewne, ile razy powiniene powtrzy swoj odmow.
Ilo zaley od Ciebie, moesz powtrzy j 2 4 razy, jednak
znacznie waniejsza od iloci jest wiadomo, e to do Ciebie naley
ostatnie sowo.
2 4 razy pozwol Twojemu rozmwcy usysze Twj przekaz,
jeeli wczeniej go nie zrozumia.
Jeeli jednak nie rozumie go dalej, to problem nie naley ju do
Ciebie.
Zrobie wszystko, co moge. Jeeli to nie skutkuje, zmie temat,
zakocz niewygodn dla Ciebie rozmow albo wyra swoje emocje
w obliczu nachalnych prb.
Podejmij decyzj, a zyskasz spokj.
Moe zyskasz miano spa mioci szczliwie jednak nikt nie
wie, co to waciwie znaczy.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro

Koczc rozwaania na temat asertywnej odmowy, warto zwrci
uwag take na sposb radzenia sobie z wyjtkowo nachalnymi ludmi,
z tzw. zawodowymi proszcymi kolegami w pracy po 63 razy
dziennie proszcymi Ci o zszywacz, dziurkacz, kartk, dugopis,
samozwaczymi parkingowymi obiecujcymi przypilnowa Twojego
samochodu, zbierajcymi na lekarstwa lub szklank chleba, ktrych
moesz spotka np. na dworcach kolejowych w caej Polsce, osobami
myjcymi szyby na skrzyowaniach. Wszystkimi ludmi, ktrzy nie
rozumiej zwykego NIE i ktrzy, spotykajc si z Twoj decyzj, zaczynaj Ci atakowa.
Musz Ci jednak ostrzec. Metoda, ktr chc Ci zaproponowa,
jest jak prawdziwy kebab naprawd ostra, a na dodatek w cienkim
ciecie, nie zawiera bowiem nic, co mogoby zneutralizowa jej smak.
Proponuj Ci j jako sposb radzenia sobie w sytuacjach krytycznych, gdy wszystkie inne metody zadbania o swoje terytorium oka
si nieskuteczne lub po prostu nie bdziesz widzia sensu ani potrzeby
ich wykorzystania.
Pamitaj jednak, e jej zastosowanie zawsze piecze. Uywaj jej wic
w ostatecznoci jako samoobrony.
Pamitaj o tym, by serwowa j tylko wobec osb, z ktrymi nie zamierzasz tworzy relacji, a ktrych natarczywo prb godzi w Ciebie,
kci si z Twoimi wartociami, uderza w Twoje poczucie przyzwoitoci.
Pamitaj take, e ocena potrzeby jej wykorzystania zaley tylko
od Ciebie.
Ju za chwil podam Ci przepis. Jednak pozwl, e najpierw dam
Ci pewien przykad.
Nie wiem jak Ty, ale ja mam tak zasad, e nie pomagam finansowo ludziom zbierajcym na ulicy. Jestem przekonany, e w ten sposb potguj ich wyuczon bezradno. Zazwyczaj mwi NIE. I to
wystarcza.

127

128

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jednak czasami musz posuy si asertywn odmow w cienkim

ciecie na ostro, poniewa zachowanie mojego rozmwcy wywouje
we mnie nie tylko zdziwienie, ale take sprzeciw.
Wracaem kiedy z rannych zakupw, gdy chwiejnym krokiem
podszed do mnie znany z widzenia w obrbie sklepu miejscowy
ssiad.
Kierowniku, ssiedzie, jest taka proba, na lekarstwo mi brakuje,
kierownik dorzuci do wina, w pitek dostaj rent, oddam. Nie wiem,
co mnie przekonao, bo na alkohol nie daj by moe szczero, by
moe zapewnienie zwrotu zgodziem si. Miaem pod rk 2 z,
wic wspomogem zakup lekarstwa, w duchu liczc si z tym, e
zwrotu nie bdzie.
Po tygodniu, kiedy znw wracaem z zakupw, pod tym samym
sklepem podszed do mnie ssiad.
Kierowniku, ssiedzie, ja kierownikowi jestem winny 2 z.
Wyobra sobie moje zdziwienie. Piknie. Peen szacunek. Miaem
zajte rce, nie chciao mi si siga do portfela, a i gest mnie uj,
powiedziaem wic: Na zdrowie, ssiedzie, na wieczne nieoddanie, majc nadziej na odwzajemnienie szacunku.
Usyszaem jednak: Kierowniku, to poycz jeszcze 2 razem
bdzie 4.
Przy caym moim uwielbieniu asertywnoci nie wyobraam sobie
mojej odpowiedzi w stylu: Nie, nie dam panu 2 z, poniewa ju
w zeszym tygodniu poyczy pan ode mnie 2 z, a tak na marginesie
jestem przeciw prowadzeniu dziaalnoci gospodarczej bez odprowadzania nalenych podatkw, a w ten sposb postrzegam paskie
dziaania w obrbie sklepu, ale jeeli askawy pan sobie yczy, by
moe mog panu pomc w inny sposb. Oferuj pomoc przy rejestracji dziaalnoci gospodarczej.
W ruch posza asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro.
Strategia jest bardzo prosta. Prosta jak kebab. Zawiera dwa
skadniki.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Oto przepis dla Ciebie.

Skadnik 1. Nie to raptem ciasto, krtka, szybka decyzja.
Wyrazistoci strategii nadaje skadnik drugi sos. Bardzo ostry.
Skadnik 2. I pomyl dlaczego nie.
Zwr uwag na istot drugiego skadnika, ktry stanowi przeniesienie odpowiedzialnoci za Twoj odmow na drug stron.
Technik t znam z ksiki Strategia ostra jak pepperoni Jensa
Weidnera (Onepress, 2007) i poradziem wykorzysta t metod
jednej mojej znajomej, ktra miaa w pracy problem z notorycznie
proszcym o drobne rzeczy koleg zszywacz, dziurkacz, pinezki,
kartki, post-itki itp. stanowiy dla niego bowiem sens ycia.
Niby nic, ale ile razy dziennie mona sysze: Kasiu, czy moesz mi
poda zszywacz, Kasiu to, Kasiu tamto.
Dotychczasowe podawanie, dotychczasowa ulego ustpiy miejsca: Nie, i pomyl dlaczego nie. Ale to by dopiero pocztek.
Z relacji Kaki wiem, e znajomy nie tylko odpuci, ale przez kilka
chwil gowi si, dlaczego tak si stao.
Nie podaa mi zszywacza, bo wczoraj, kiedy szedem na obiad,
nie zaproponowaem ci wsplnego wyjcia? brzmiao pytanie.
Nie padaa odpowied.
A moe dlatego, e w zeszym tygodniu skrytykowaem twj
pomys?. Nie brzmiaa odpowied, a z kad kolejn problem coraz mniej nalea do Kaki. Dobre, prawda?
Na zakoczenie mam do Ciebie prob.
Nie stosuj tej metody wobec swoich bliskich, wobec osb, na
ktrych Ci zaley, nie stosuj jej wobec swojego szefa
Nie powiem Ci dlaczego.
Powiem Ci NIE, i pomyl dlaczego NIE.

129

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Rozdzia 3. Pewno siebie, czyli jak zyska zdrowy

szacunek do siebie i innych? .................... 57
Jak zyska pewno siebie? ............................................................... 59
Co Ci da wiadomo wasnych zalet? .............................................. 64
Jak z yczliwoci wobec siebie postrzega wasne wady? ................ 68
O wstydzie, kompleksach i o tym, czy wada moe by zalet,
czyli nie jeste naiwny, jeste ...................................................... 73
Rozdzia 4. Jak wyraa uczucia
i zapobiega konfliktom? ......................... 81
O czym warto pamita,
by Twoje emocje pracoway na Twoj korzy? ............................. 81
Jak nauczy innych, jak maj Ci traktowa? ................................... 88
Czuj ........................................................................................... 88
Kiedy Ty ...................................................................................... 91
Oczekuj ..................................................................................... 94
Jeeli tego nie zrobisz, bd zmuszony ................................. 102
Dziaanie ................................................................................... 104
Komunikat JA procedura rozszerzona ................................. 104
Kiedy nie warto by asertywnym, czyli zanim powiesz ............... 105
Lista kontrolna asertywnoci ........................................................... 109
Rozdzia 5. Jak odmawia bez poczucia winy? ............111
Poznaj kogo, kto potrzebuje Twojej pomocy ................................ 111
Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia relacji? ....................... 115
Nie ............................................................................................. 118
Obszar odmowy ........................................................................ 118
Uzasadnienie ............................................................................. 119
Podtrzymanie kontaktu czynna pomoc ................................ 121
Jak radzi sobie z nachalnymi ludmi? ........................................... 124
Asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro .............................. 127
Rozdzia 6. Jak radzi sobie z opiniami innych? ..........131
Jak radzi sobie z krytyk? .............................................................. 133
Ocena formalna ......................................................................... 134
Ocena merytoryczna i decyzja ................................................... 136

Spis treci

Jak nie da si wcign do gry? ..................................................... 139

Wyraenie emocji ...................................................................... 142
Powtrzenie zdania rozmwcy .................................................. 142
Proba o uzasadnienie ............................................................... 143
Jako czowiek uczciwy na pewno mnie zrozumiesz ............... 144
Niezbdnik na imprezach rodzinnych,
czyli jak radzi sobie z dobrymi radami? ...................................... 147
Rozdzia 7. Jak wyraa uczucia pozytywne
i przyjmowa komplementy? ...................151
Dlaczego warto wyraa uczucia pozytywne? ................................. 151
Jak budowa lepsze relacje,
jak wyraa uczucia i emocje pozytywne? .................................... 153
Jak przyjmowa komplementy, nie doszukujc si drugiego dna? .... 157
Rozdzia 8. Jak zadba o swoje prawa
z szacunkiem do siebie i innych? ..............163
Poznaj swoje prawa ......................................................................... 163
Upomnij si o swoje, czyli jak respektowa swoje prawa? .............. 166
Rozpoznanie .............................................................................. 168
Przygotowanie ........................................................................... 168
Dziaanie ................................................................................... 170
Masz prawo prosi .......................................................................... 171
Asertywna proba ...................................................................... 173
Teraz Twoja kolej ................................................179
Dodatek A FAQ ..................................................181
Czy uda mi si zmieni? .................................................................. 181
Kiedy nastpi zmiana? .................................................................... 184
Czy asertywno nie sprawi, e przestan by sob? ...................... 185
Czy moje otoczenie nie odsunie si ode mnie? .............................. 187
Jak by asertywnym wobec bliskich? ............................................... 188
Jak odmawia dzieciom? ................................................................. 191
Przeprasza czy nie przeprasza? .................................................... 193
Gdzie mog si tego nauczy? ........................................................ 194

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Asertywno i rozwj osobisty, czyli jak zyska harmoni

w yciu prywatnym i zawodowym oraz zdrowy szacunek
do siebie i innych? .................................................................. 195
Co robi, gdy asertywno nie zadziaa? ......................................... 196
Nie podje dziaania, ale chcesz wiedzie,
co robi, gdy Ci nie wyjdzie .................................................... 196
Podje dziaanie, nie wyszo, bo ja tak robi,
tylko troch inaczej ............................................................... 197
Podje dziaanie (wzorowo), nie masz rezultatw .................. 199
Dodatek B Asertywno w pracy .............................203
Asertywny pracownik ...................................................................... 206
Z kim jedziesz na imprez firmow? ......................................... 206
Jak poprosi o podwyk? ......................................................... 209
Asertywny szef ................................................................................. 214
Asertywne informacje zwrotne, czyli jak wyzwala inicjatyw,
mie wicej czasu i budowa autorytet szefa? ........................ 214
Asertywno w sprzeday i w obsudze klienta ............................... 220
Jak radzi sobie z wulgarnym i agresywnym klientem? ............. 222
Jak odmawia klientom? ........................................................... 227

Rozdzia 5.
JAK ODMAWIA BEZ POCZUCIA WINY?

Poznaj kogo, kto potrzebuje Twojej pomocy

wity spokj, niepewno, tak naturalna potrzeba bycia w porzdku,
a moe lk przed poczuciem winy nakazay Peterowi zgodzi si na
spenienie proby siedzcego obok kolegi.
NIE mam siy si z tob spiera, rb, jak chcesz odpar
w kocu, ulegajc kolejnym argumentom.
Mg poczu ulg, to w kocu nic wielkiego. NIE warto spiera
si o tak bahe rzeczy, waciwie nic mnie to NIE kosztuje, szkoda
ycia, by udowadnia sobie, kto ma racj pomyla zapewne.
OK odpar Peter. NIE wiedzia przecie, e jego ycie trwa
bdzie jeszcze tylko 4 minuty.
NIE wiedzia przecie, e ta nic NIEznaczca zgoda kosztowa
bdzie ycie 109 osb 100 pasaerw i 9 czonkw zaogi samolotu
DC-8, odbywajcego rejs 621 z Montrealu do Los Angeles, ktrego
Peter Hamilton by kapitanem.
Air Canada 621 na skutek zbyt wczesnego uruchomienia spojlerw
run na ziemi.
15 lipca 1970 roku o 8:06 ta nic NIEznaczca zgoda, chwila witego spokoju, krtkotrwaa korzy z zastosowania reguy mdry
gupiemu ustpuje, odebraa ycie 109 osobom, odebraa spokj rodzinom ofiar.
Dlaczego o tym pisz?

112

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Pisz o tym, poniewa chc, abymy przyjrzeli si czemu, co najczciej bywa kojarzone z asertywnoci umiejtnoci odmawiania.
Umiejtnoci, ktra by moe tamtego ranka 15 lipca 1970 roku moga uratowa ycie 109 osobom.
Nie chc jednak, bymy uprawiali teraz gdybologi.
Odmy wic t tragiczn histori na chwil na bok.
Zastanwmy si przez moment nad czym innym.
NIE mwmy przez chwil o konsekwencjach godzenia si na co,
na co NIE masz ochoty, o obwinianiu siebie, o Twoich nerwach
i utraconym czasie.
NIE mwmy o tym, e nic NIEznaczce 15 minut dziennie, jakie
powicasz na rzeczy, ktre NIE nale do Ciebie, w cigu roku
urasta do 8 dni pracy, a w cigu 40 lat stau przez blisko rok wykonujesz prac, za ktr nikt Ci NIE paci.
NIE mwmy o tym, jak si czujesz, godzc si na co, co kci
si z Tob.
NIE mwmy wreszcie o tym, jak mwi NIE, bo Ty doskonale
potrafisz to robi. Posiade t umiejtno w pierwszym roku swojego
ycia.
NIE mwmy o tym, bo NIE chc o tym mwi. Chc zaproponowa Ci co zgoa innego.
Chc bowiem, abymy porozmawiali o tym, jak pomaga.
Tak! Pomaga, poniewa wiem, jak wane jest dla Ciebie bycie
w porzdku, jak wane s dla Ciebie relacje midzyludzkie, jak wane
jest dla Ciebie czyste sumienie, jak wani s dla Ciebie inni ludzie,
jak wany jest wity spokj.
Wiem take, e za nic w wiecie NIE chciaby tego straci.
NIE bd Ci wic prosi, aby dzisiaj chocia sprbowa powiedzie NIE, bo NIE chc po raz kolejny przymusza Ci do czego,
co jest sprzeczne z Tob.
Poprosz Ci wic o pomoc.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Prosz Ci o pomoc, prosz o bycie w porzdku, o koleestwo, trosk, empati i kreatywno.

Jest bowiem kto potrzebujcy, kto, komu trzeba pomc, trzeba,
bo inaczej zagubi si, straci kontrol nad wasnym yciem, zacznie
obwinia siebie i ten kto bardzo potrzebuje Twojej pomocy.
Mam nadziej, e take tym razem NIE odmwisz i zechcesz
pomc jeszcze tej jednej i jedynej osobie zechcesz pomc sobie!
Tak, pomc sobie, bo wanie w ten sposb postrzegam asertywno.
Ale NIE tylko sobie, poniewa w ten sposb pomoesz te innym.
Bdziemy jednak mwi o tym, jak pomaga w sposb uczciwy
i NIEwymuszony. Pomaga z zaangaowaniem i chci, bo co to za
pomoc, kiedy jest wymuszona, co to za zaangaowanie, kiedy czujesz, e si zmuszasz, co to za uczciwo, kiedy opiera si na niedopowiedzeniach
Bdziemy mwi wic o aktywnej, prawdziwej pomocy pomocy penej oddania, zaangaowania i odpowiedzialnoci. Pomocy,
ktra pozwala innym decydowa o sobie, pomocy, ktra daleka jest
od kamstwa i faszywych przekona.
Pozwl wic, e przyjrzymy si pewnym zasadom, ktre pozwol
Ci nie wanie tak pomoc, jak chcesz nie i jakiej oczekuj od
Ciebie inni.
Ratownicy medyczni przedstawiciele jednego z najbardziej
powaanych i szanowanych zawodw na wiecie posikuj si
w swojej pracy pewn zasad, ktra wspiera rzetelne i skuteczne niesienie pomocy innym.
Mianowicie ratownik medyczny, zanim przystpi do udzielenia
pomocy, jest zobowizany do tego, by zadba o jedn rzecz wasne
bezpieczestwo.
Po co komu ratownik, ktrego podczas akcji spotyka niebezpieczestwo, razi prd, ogarnia poar albo ktry zostaje napadnity przez
przeywajc szok ofiar wypadku.

113

114

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

W imi tej zasady ratownik ma prawo odstpi od udzielenia pomocy, jeeli takowa bezporednio zagraa jego bezpieczestwu.
Chc Ci zaproponowa, aby Twoja przygoda z asertywnoci
oparta bya wanie na tej zasadzie pom sobie, zanim pomoesz
innym, pamitajc, e masz prawo odmwi, jeeli spenienie proby
godzi w Ciebie.
Zadbaj o wasny komfort, wasne bezpieczestwo, bo dopiero wtedy
moesz prawdziwie pomc innym.
Po co komu pomoc kogo, kto NIE zadba o wasne bezpieczestwo, moe przecie nawali, kiedy najbardziej bdzie potrzebny.
Po co komu pomoc kogo, kto pomaga, chocia pomc NIE chce.
Prawdziwa pomoc to czynna pomoc, tzn. pomoc, ktra NIE zagraa Tobie, NIE rani Ci, NIE wywouje poczucia wykorzystania i niesprawiedliwoci dziejw.
Pomagaj z zaangaowaniem, uczciwoci i empati, ktre s
w Tobie, a NIE z zakamanym wyrazem twarzy, uciekajcym spojrzeniem, zoci wyraan za zamknitymi drzwiami, zoci, ktra
przekada si na samopoczucie Twoich bliskich.
Tak, zakamanym. Bo godzenie si na co, na co nie masz ochoty,
dla mnie rwnoznaczne jest z kamstwem okamywaniem innych.
Skd inni maj wiedzie, jakie s Twoje potrzeby, plany i oczekiwania.
Jeste jedyn osob, ktra moe powiedzie TAK, jeste jedyn
osob, ktra moe powiedzie NIE. Godzc si na co, na co nie masz
ochoty, wiadomie wprowadzasz innych w bd.
Pozwl innym decydowa o samych sobie, pozwl samodzielnie
reagowa, przesta zakada, e wiesz lepiej od innych, co jest dla nich
dobre. Czy tego chcesz, czy NIE, NIE masz wpywu na czyje uczucia.
Twoje NIE nikogo NIE urazi, dopki ten kto nie zgodzi si na to.
W tym rozdziale uyem NIE wicej ni 30 razy tylko od
Ciebie zaley, czy jestemy nadal kolegami.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Pamitaj, e jednorazowa odmowa nie moe zniszczy prawdziwej,

trwaej relacji, oznaczaoby to bowiem, e opiera si ona tylko na
Twojej pomocy i jako taka byaby przecie bezwartociowa.
Zaley mi na Twoim bezpieczestwie, zaley mi na tym, aby mia
si i ochot pomaga innym, dlatego pozwl, e opowiem Ci pewn
histori.
Histori, ktra, mam nadziej, pomoe Ci ostatecznie pogodzi
dwie z pozoru sprzeczne ze sob potrzeby trosk o swoje granice
i trosk o innych. Potrzeby, ktrych pogodzenie pozwoli Ci pozby
si tego najwikszego hamulca asertywnoci poczucia winy.
Nie dam ci odpisa, bo nigdy si tego nie nauczysz, ale z chci
ci to wytumacz zwyk mawia pewien mody student w obliczu
bagalnych prb swoich kolegw niekoniecznie przygotowanych
do zaj.
Broni w ten sposb siebie, broni wasnych wartoci, wykazywa
te trosk o innych. Prawdziw.
Zachowywa rwnowag. Rwnowag, ktra jest podstaw asertywnoci. Jeden z najwikszych autorytetw moralnych w historii
polskiego narodu, czowiek, ktry pomg zmieni oblicze ziemi
tej ziemi Karol Wojtya, papie Polak, Jan Pawe II.
Bdc studentem, nie wiedzia zapewne, e to asertywno, ale
wiedzia zapewne, e tak jak inni maj prawo prosi o pomoc, tak
on ma prawo proponowa pomoc.
Wiedzia, e pomoc jest procesem czynnym, ulego za kamstwem.

Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia relacji?

Czy wiesz, e Bugarzy, kiedy mwi nie, kiwaj gow na tak?
Jak gosi ludowa legenda, zwyczaj ten powsta w czasie panowania
Turkw w Bugarii, kiedy miejscowa ludno musiaa zmaga si
z problemem przymusowej islamizacji.

115

116

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Procedura islamizacji bya nad wyraz uproszczona.

Turecki onierz przykada n do garda Bogu ducha winnego
Bugara i pyta: Przejdziesz na islam?.
Ruch gowy na nie podcina gardo, wic Bugarzy zaczli
mwi nie kiwajc gow na tak.
Pisz o tym, poniewa ta bugarska legenda przypomina mi sposb,
w jaki cz ludzi odmawia innym wykonania niewygodnych rzeczy,
posikujc si strategi, ktr nazywam take strategi ciotki z omy
Wiesz, bardzo chtnie, ale nie mog, bo przyjechaa do mnie
ciotka z omy (podczas gdy ciotka suy jako zgrabna ciema).
Nie mog zosta po godzinach w pracy, bo mam ju umwion
wizyt u lekarza.
Wybacz, ale nie mog z tob rozmawia, bo wanie wychodz,
jestem umwiony.
Yyyyy, wiesz, nie bardzo mog... Yyyyy ten tego... Przychodzi
hydraulik....
Nie mog ci pomc, nie poycz ci pienidzy, bo sam nie mam
Wiesz, jak teraz jest.
To bardzo ciekawe zjawisko na pierwszy rzut oka skuteczne, bo
osoba, ktra Ci prosi, zazwyczaj odpuszcza sobie.
Na pierwszy rzut oka nie masz nawet problemu z odmawianiem.
Na pierwszy.
Poniewa, podobnie jak w przypadku bugarskich chopw, to Ty,
zyskujc, tracisz.
Ja wiem, e to bywa skuteczne, ja wiem, e zazwyczaj proszcy
odpuszcza sobie, ja wiem, e to ju nawyk, lecz jest w tym wszystkim
kilka maych ale.
Nie zrozum mnie le, nie chc pisa o moralno-etycznych aspektach kamstwa.
Nie znam bowiem osoby, ktra przynajmniej raz w yciu nie
skamaaby. Nie czuj si uprawniony do ocen moralnych.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Nie o to mi chodzi. Waniejsze s konsekwencje. Raz, e prawda

moe wyj na jaw. Dwa, e kamstwo to negatywne emocje dla Ciebie.
Nie dowiadczasz moe poczucia winy, odczuwasz za to przypieszone ttno, pustk w gowie, nie wiesz, co zrobi z oczami, Twj organizm jest pobudzony, czujesz, e zaczynasz mwi szybciej, by moe
nawet czujesz si gorszy, tumaczc si przed drugim czowiekiem.
To jednak nie wszystko.
Wane s take konsekwencje takiej odmowy w wietle uczenia
innych, jak chcemy by traktowani, w wietle nadrzdnej zasady asertywnoci podejmowania samodzielnych decyzji.
Nie mog to informacja o naszej podatnoci na zewntrzny
wpyw bardzo daleka od samodzielnej decyzji.
Nie mog to przecie wskazanie zewntrznego problemu, ktry
uniemoliwia spenienie proby.
Nie mog to take niewiadome zaproszenie do negocjacji.
Bardzo niebezpieczne. Poniewa kto moe zaproponowa Ci pomoc
w rozwizaniu zewntrznego problemu, a ta wywoa w Tobie zobowizanie np. do spenienia proby (no bo przecie kto chcia Ci
pomc).
Twoje bugarskie nie (czyli: nie mog, hydraulik, ciotka z omy,
sam nie mam pienidzy) to wreszcie przyzwolenie na dalsze proby
taka odmowa uczy bowiem innych, e nie ma sprawy.
Bugarzy, kiwajc na tak, moe zachowywali ycie, jednak przekazujc bdny komunikat, sprawiali wraenie, e robi to z niekaman ochot, przez co wikali si w bdne koo dalszych niewygodnych i bolesnych da.
W sumie trudno im si dziwi.
Mam jednak nadziej, e Twoje dzisiejsze dylematy maj mniejszy
kaliber.
Na szczcie Ty masz moliwo nauczy innych, jak chcesz by
traktowany, nie czujc przy tym zaenowania ani poczucia winy, a jednoczenie dbajc o trwao relacji.

117

118

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jeeli take do Ciebie przyjeda czasami ciotka z omy lub

czujesz n na gardle w obliczu krzywdzcych Ci prb, oto najprostsza procedura, dziki ktrej bdziesz w stanie budowa naprawd
satysfakcjonujce relacje, uczc innych, jak naley Ci traktowa, oraz
unikniesz tej dobrze Ci znanej zgagi, gdy godzisz si na co, na co
nie masz ochoty.
Nie

To pierwszy krok. Prosz, nie myl go z yyyyy, ten teges no nie

bardzo, bo moe to bywa skuteczne, ale brakuje tu Twojej samodzielnej decyzji.
Jeeli jest Ci przykro lub odmowa jest dla Ciebie trudna, powiedz,
co czujesz.
Powiedz: przykro mi, bo to nie usprawiedliwianie si ani tumaczenie, to sposb na autentyczno, Twoja ludzka twarz. Ma prawo
by Ci przykro.
Powiedz to zwaszcza wtedy, gdy chcesz pomc, ale po prostu nie
moesz. Asertywno to przecie pomoc czynna. To bardzo dalekie
od poczucia winy.
Obszar odmowy

Kolejnym krokiem jest precyzyjne wskazanie przez Ciebie obszaru

Twojej odmowy.
Pamitasz metod audiodeskrypcji z rozdziau 4.?
Warto posuy si ni po raz kolejny. Opisz wic obszar odmowy w sposb konkretny, widoczny, obiektywny i policzalny.
Im bardziej obszar odmowy bdzie precyzyjny, tym atwiej bdzie
go przyj Twojemu rozmwcy.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Przekae mu bowiem komunikat, e nie odrzucasz jego jako osoby,

nie chcesz jedynie zrealizowa jego proby, jego pomysu na pomoc.
Zwr uwag na ponisze przykady:

Nie zostan po godzinach w pracy zamiast: Nie dam sob

manipulowa.
Nie poycz ci pienidzy zamiast: Nie jestem kas
zapomogowo-poyczkow.
Nie popr twojego pomysu zamiast: Nie bd uczestniczy
w machlojkach.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad zamiast:
Nie udawajmy kochajcej si rodzinki.

Precyzyjne opisanie obszaru odmowy przyniesie Ci korzyci, nawet

gdy masz do czynienia z ewidentn manipulacj lub kolejn z rzdu
prob o pomoc, ktra zakada, e jak zwykle co zrobisz za kogo.
Pozwoli Ci bowiem ostudzi emocje, pozwoli Ci bowiem skupi si
na bezspornych faktach.
Teraniejszo jest bezdyskusyjna. Odwoanie do teraniejszej proby wzmocni skuteczno Twojej decyzji. Unikniesz bowiem pyta typu:
Dobra, dobra, powiedz mi, kiedy musiae co robi za mnie?.
Uzasadnienie

Kolejny krok Twojej odmowy to krtkie, prawdziwe uzasadnienie

Twojej decyzji.
Psychologowie spoeczni dowiedli, e obecno uzasadnienia
wzmacnia skuteczno komunikatu o blisko 30% (nawet wwczas,
gdy jest ono nielogiczne w synnym eksperymencie Elli Langer
studenci czekajcy w kolejce do ksero podobnie chtnie wpuszczali
bez kolejki osob, ktra prosia o przepuszczenie, mwic, e bardzo
si pieszy, jak i wtedy, gdy prob sw podpieraa uzasadnieniem
bo musz zrobi ksero).

119

120

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Wykorzystaj wic uzasadnienie, aby wzmocni swj przekaz.

Pamitaj jednak, e uzasadnienie nie jest argumentem, poniewa
odmowa to nie proba, odmowa nie jest przekonywaniem. Odmowa
jest decyzj (Postanowiem zamiast: Zrozum mnie, prosz).
Prawdziwe uzasadnienie jest wyrazem Twojej decyzyjnoci uczy
innych, e to Ty podejmujesz decyzje.
Prawdziwe uzasadnienie pozwoli Ci zachowa wewntrzny spokj.
Sawetne czuj si gorszy od innych jedno z najczstszych
ograniczajcych ludzi przekona wynika na og z nadmiernej potrzeby tumaczenia si lub posikowania si kamstwem.
Prosz, pamitaj take, e uzasadnienie nie jest konieczne. Pamitaj, e masz prawo nie zdradza motyww swoich decyzji, jeeli
nie masz na to ochoty.
Mimo wszystko zachcam Ci do tego. Uzasadnienie to wyraz szacunku wobec innych. Od dziecka lubimy przecie wiedzie dlaczego.
Uzasadnienie to motyw Twojej decyzji i jako taki moe by oglny
lub odwoywa si do Twoich uczu.
Pozwl, e wrcimy do naszych przykadw.

Nie zostan po godzinach w pracy, poniewa mam inne plany.

Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie lubi tego robi /
poniewa nie oddajesz ich w terminie.
Nie popr twojego pomysu, poniewa byoby to dla mnie
bardzo kopotliwe.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad, poniewa
mamy inne plany.

Mamy inne plany?

Ju sysz Twoje pytanie.
A co, jeeli kto spyta mnie: A jakie to plany?. Przecie zaraz
usysz o lekcewacym stosunku do pracy, o tym, e nie mona na
mnie liczy, bo nie chc spotka si z matk, ojcem, teciow czy
szwagrem.
Bardzo dobre pytanie. Pozwl, e powicimy mu zatem chwil.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Oczywicie usyszysz. Usyszysz, jeeli na nie odpowiesz.

Jeeli jednak wykonae wiczenia w rozdziale 4., wiesz ju, jak
sobie radzi.
Pamitaj, e nie musisz odpowiada na pytania, to wcale nie jest
nieuprzejme. Ty rwnie masz prawo oczekiwa uprzejmoci wobec
siebie i niezadawania Ci krpujcych Ci pyta. Take tutaj obowizuje zasada masz prawo zachowa milczenie, bo wszystko, co powiesz, moe zosta uyte przeciwko tobie.
Bardzo lubi okrelenie mam inne plany, wic pozwl, e odpowiem na kolejne pytanie: No dobrze, ale jak mi si po prostu nie
chce i nie mam nic w planach, chc po prostu posiedzie w domu,
w kapciach przed telewizorem, czy to nie bdzie kamstwo?.
Wedug mnie nie. Odpoczynek czy potrzeb prywatnoci postrzegam bowiem take jako czynno zaplanowan. W szkole, na uczelni,
w pracy spdzamy znaczn cz naszego ycia. Aby mie energi
do dziaania, musimy take wypoczywa, czyli zaplanowa, e nie
robimy nic, podj tak decyzj.
Jedna z uczestniczek mojego szkolenia zwyka odpowiada zapraszajcej j na obiad teciowej, e nie przyjedzie, bo ma dzie wewntrzny, mylc o kapciach, papilotach i telewizorze.
A Tobie co podpowiada Twoja kreatywno?
Podtrzymanie kontaktu czynna pomoc

To prawdopodobnie najwaniejszy krok asertywnej odmowy.

Pozwoli Ci on zrealizowa pozytywn intencj, ktra dotychczas moga krpowa Ci rce ch bycia pomocnym, ch bycia
w porzdku wobec innych, intencj, ktra nieraz sprawiaa, e godzie si na co, na co nie miae ochoty, bo tak byo lepiej.
Ten krok pomoe Ci czu si osob pomocn, uwolni Ci od
wyrzutw sumienia i poczucia winy, pomoe Ci okaza trosk wobec
innych, pomoe Ci zadba o trwao relacji.

121

122

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Trzy pierwsze kroki byy bowiem trosk o Ciebie. Trosk o wasne

bezpieczestwo.
Dopiero teraz moesz pomaga aktywnie, dopiero teraz moesz
pomaga skutecznie.
Czas wic na aktywn pomoc.
Pomoc wynikajc z Twojej potrzeby, Twojego zaangaowania,
a nie zobowizania czy lku przed win.
Jak wic to zrobi? Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia
relacji?
Pamitaj po prostu, e tak jak inni maj prawo prosi, Ty masz
prawo proponowa.
Co to oznacza?
O ile prawidowo wykonae trzy pierwsze kroki, z pewnoci zauwaye, e gwnym przesaniem asertywnej odmowy nie jest odrzucenie rozmwcy, tylko niewyraenie zgody na realizacj jego pomysu
na pomoc z Twojej strony.
O ile wic zaley Ci na relacji, zaproponuj po prostu wasny pomys
realizacji oczekiwanej od Ciebie pomocy.
Powrmy wic do naszych przykadw.

Nie zostan po godzinach w pracy, poniewa mam inne

plany, ale mog wykona zadania, o ktre mnie prosisz,
np. w poniedziaek, jestem wtedy mniej obciony.
Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie lubi tego robi /
poniewa nie oddajesz ich w terminie, ale by moe jestem
w stanie ci pomc w inny sposb.
Nie popr twojego pomysu, poniewa byoby to dla mnie bardzo
kopotliwe, ale jeeli zgodziby si wprowadzi zaproponowane
przeze mnie poprawki, to moesz na mnie liczy.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad, poniewa mamy
inne plany, zdzwomy si w przyszym tygodniu i pomylimy,
co moemy razem zrobi.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Zwr uwag na ostatni przykad.

Podtrzymanie kontaktu nie musi oznacza wcale zobowizania do
jakiegokolwiek dziaania, wystarczy zapewnienie o chci podtrzymywania relacji. To bardzo wiele. Oznacza to przecie, e inni s dla Ciebie wani. Tobie pozostawia za furtk.
wiczenie Asertywna odmowa

Zamie ponisze przykady odmowy nieasertywnej na odmow asertywn. Pamitaj o precyzyjnym okreleniu obszaru odmowy, krtkim
i prawdziwym uzasadnieniu oraz zaoferowaniu aktywnej pomocy.
Sytuacja

Odmowa
nieasertywna

Znajomy prosi Ci o poyczenie

300 z. Ty jednak nie masz
w zwyczaju poycza pienidzy.

Bardzo chtnie,
ale sam nie
mam.

Szef w pracy prosi Ci o wykonanie

Mam strasznie
dodatkowego zadania niewchodzcego duo pracy,
w zakres Twoich obowizkw.
moe poprosisz
kogo innego.
Znajomy chce skorzysta z Twojej
pomocy zwizanej z wykonywanym
przez Ciebie zawodem (naprawy
komputera, wypenienia PIT-u,
napisania CV). Ty jednak jeste
po prostu zmczony.

Sam nie jestem

w tym za dobry.

Kolega z pracy prosi Ci o pomoc

w wykonaniu jego pracy (np. raportu
kwartalnego), poniewa bardzo
sobie ceni Twoje spostrzeenia.
W praktyce wiesz dobrze, i bdziesz
musia wykona raport jak zwykle
za niego.

Mam strasznie
duo pracy,
poza tym nie
jestem w tym
dobry. Sam
popeniam
bdy.

Dzwoni do Ciebie znajomy i informuje

Ci, e bdzie u Ciebie za 15 minut.
Ty nie masz ochoty na niczyj wizyt.

No przykro mi,
ale wanie
wychodz.

Odmowa
asertywna

123

124

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jak radzi sobie z nachalnymi ludmi?

W trakcie mojego pierwszego treningu asertywnoci braem udzia
w scence, w ktrej moim zadaniem byo odmwi koledze poyczenia
pienidzy.
Bya to sytuacja nad wyraz prawdziwa, poniewa w tamtym okresie miaem z tym duy problem i nie brakowao mi kolegw, ktrzy
traktowali mnie jak kas zapomogowo-poyczkow z bardzo atrakcyjnym oprocentowaniem 0% w skali wiecznoci.
Pocztek by atwy: Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie oddajesz mi w terminie.
Za chwil czekao mnie jednak prawdziwe wyzwanie.
Ja wiem, ale tym razem to wyjtkowa sytuacja, tylko na ciebie mog
liczy, nie poradz sobie, jak mi nie pomoesz, ej, no nie bd taki,
przysigam, tym razem oddam w terminie, a tak w ogle to ostatni raz,
koledze nie pomoesz?
Byem konsekwentny, usilnie staraem si znale kontrargumenty,
jednak szybko zauwayem, e kade moje sowo potguje nachalno
argumentw mojego kolegi, a ja zaczynam si gubi.
Nie wiedziaem, dlaczego tak si dzieje, nie wiedziaem take, e
popeniam bd.
Powiedzmy to sobie szczerze. Opisana wyej procedura asertywnej
odmowy nie zawsze bdzie skuteczna. Nie zawsze spotkasz ludzi,
ktrzy zrozumiej Ci za pierwszym razem.
Spotkasz zapewne ludzi, ktrzy bd Ci za wszelk cen prbowali przekona, czasami bd nawet bardzo nachalni, posikujc si
mniej lub bardziej emocjonalnymi chwytami.
Warto wic, by w podobnych sytuacjach wiedzia, jak sobie radzi.
Narzdziem, ktre pozwoli Ci radzi sobie z podobnymi sytuacjami,
jest powszechnie znana technika zdartej pyty, ktr wwczas zaproponowa mi trener prowadzcy szkolenie.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Technika zdartej pyty polega na kilkakrotnym powtrzeniu odmowy, jednak w zastosowaniu tej metody czai si kilka niebezpieczestw. Dlatego pozwl, e przyjrzymy jej si znacznie szerzej.
Z dowiadczenia wiem, e wiele osb w obliczu nachalnych prb
zaczyna si irytowa, za kadym kolejnym razem starajc si intensywniej zaznaczy swoje stanowisko, tracc przy tym nerwy, dajc si
ponie emocjom lub dla witego spokoju po prostu przystaje na
co, na co nie ma ochoty.
Powd emocjonalnej reakcji (Guchy jeste czy co?), powd
zniecierpliwienia (Ile razy mam mwi NIE?) przy wielokrotnym
powtarzaniu odmowy jest jednak prosty.
Wynika z bdu, jaki ja take popeniem.
Bd ten polega na oczekiwaniu zakoczenia trudnej dla nas sytuacji przez kogo innego, wynika z oczekiwania podjcia decyzji za nas,
wynika bowiem z oczekiwania zrozumienia nas.
Odmowa by moe skutkuje, pozostaje jednak niesmak, by moe
pada kilka sw za duo.
Aby wic zapewni Ci maksymalny komfort uytkowania techniki
zdartej pyty, aby zapewni Ci komfort w obliczu nachalnych prb,
pozwl, e przyjrzymy si istocie tej metody, odwoujc si do jej metaforycznego zakresu, tzn. tego, jak dziaa zdarta pyta.
Najwygodniej bdzie zilustrowa mechanizm zdartej pyty za pomoc muzyki.
Nigdy nie pamitam hitw lata, posu si wic przykadem
utworu, o ktrym byo gono take przez skrajnie szokujc krtkowzroczno specw od marketingu pewnej firmy, ktra wypucia
na rynek cmentarne znicze z pozytywk: Wsta, powiedz: nie jestem sam.
Adapter odtwarzajcy zdart pyt za kadym razem odtwarza identyczny dwik.
Nie powie spie mioci, nie powie spie mioci, nie powie spie
mioci brzmi wic za kadym razem identycznie, dwiki nie s

125

126

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

goniejsze ani cichsze, dusze ani krtsze, a my dziki temu mamy

szans usysze przesanie Michaa Winiewskiego raz jeszcze.
Dlaczego o tym pisz?
Pisz o tym, poniewa istot skutecznoci techniki zdartej pyty,
a zarazem jej najczciej ignorowanym elementem, s jej waciwoci
dwikowe.
Odmowa w obliczu natarczywej proby powinna wic za kadym
razem brzmie identycznie: winna by wypowiedziana identycznym
tonem i z identyczn tonacj. Powinna te zawiera pauzy.
Twj ton, Twoja intonacja oraz pauzy s niczym innym jak wyrazem Twojej decyzji, nie musisz przecie nikogo przekonywa, nikt nie
musi niczego rozumie ani na nic wyraa zgody. Nie musisz si
take irytowa, poniewa Ty tylko przekazujesz informacj o podjtej
ju decyzji.
Powtrzenie pozwala Ci opanowa emocje, a drugiej stronie pozwala zrozumie, e decyzja jest nieodwoalna. To niewtpliwa korzy
dla Ciebie. Dbasz w ten sposb o swj spokj.
Zapytasz zapewne, ile razy powiniene powtrzy swoj odmow.
Ilo zaley od Ciebie, moesz powtrzy j 2 4 razy, jednak
znacznie waniejsza od iloci jest wiadomo, e to do Ciebie naley
ostatnie sowo.
2 4 razy pozwol Twojemu rozmwcy usysze Twj przekaz,
jeeli wczeniej go nie zrozumia.
Jeeli jednak nie rozumie go dalej, to problem nie naley ju do
Ciebie.
Zrobie wszystko, co moge. Jeeli to nie skutkuje, zmie temat,
zakocz niewygodn dla Ciebie rozmow albo wyra swoje emocje
w obliczu nachalnych prb.
Podejmij decyzj, a zyskasz spokj.
Moe zyskasz miano spa mioci szczliwie jednak nikt nie
wie, co to waciwie znaczy.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro

Koczc rozwaania na temat asertywnej odmowy, warto zwrci
uwag take na sposb radzenia sobie z wyjtkowo nachalnymi ludmi,
z tzw. zawodowymi proszcymi kolegami w pracy po 63 razy
dziennie proszcymi Ci o zszywacz, dziurkacz, kartk, dugopis,
samozwaczymi parkingowymi obiecujcymi przypilnowa Twojego
samochodu, zbierajcymi na lekarstwa lub szklank chleba, ktrych
moesz spotka np. na dworcach kolejowych w caej Polsce, osobami
myjcymi szyby na skrzyowaniach. Wszystkimi ludmi, ktrzy nie
rozumiej zwykego NIE i ktrzy, spotykajc si z Twoj decyzj, zaczynaj Ci atakowa.
Musz Ci jednak ostrzec. Metoda, ktr chc Ci zaproponowa,
jest jak prawdziwy kebab naprawd ostra, a na dodatek w cienkim
ciecie, nie zawiera bowiem nic, co mogoby zneutralizowa jej smak.
Proponuj Ci j jako sposb radzenia sobie w sytuacjach krytycznych, gdy wszystkie inne metody zadbania o swoje terytorium oka
si nieskuteczne lub po prostu nie bdziesz widzia sensu ani potrzeby
ich wykorzystania.
Pamitaj jednak, e jej zastosowanie zawsze piecze. Uywaj jej wic
w ostatecznoci jako samoobrony.
Pamitaj o tym, by serwowa j tylko wobec osb, z ktrymi nie zamierzasz tworzy relacji, a ktrych natarczywo prb godzi w Ciebie,
kci si z Twoimi wartociami, uderza w Twoje poczucie przyzwoitoci.
Pamitaj take, e ocena potrzeby jej wykorzystania zaley tylko
od Ciebie.
Ju za chwil podam Ci przepis. Jednak pozwl, e najpierw dam
Ci pewien przykad.
Nie wiem jak Ty, ale ja mam tak zasad, e nie pomagam finansowo ludziom zbierajcym na ulicy. Jestem przekonany, e w ten sposb potguj ich wyuczon bezradno. Zazwyczaj mwi NIE. I to
wystarcza.

127

128

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jednak czasami musz posuy si asertywn odmow w cienkim

ciecie na ostro, poniewa zachowanie mojego rozmwcy wywouje
we mnie nie tylko zdziwienie, ale take sprzeciw.
Wracaem kiedy z rannych zakupw, gdy chwiejnym krokiem
podszed do mnie znany z widzenia w obrbie sklepu miejscowy
ssiad.
Kierowniku, ssiedzie, jest taka proba, na lekarstwo mi brakuje,
kierownik dorzuci do wina, w pitek dostaj rent, oddam. Nie wiem,
co mnie przekonao, bo na alkohol nie daj by moe szczero, by
moe zapewnienie zwrotu zgodziem si. Miaem pod rk 2 z,
wic wspomogem zakup lekarstwa, w duchu liczc si z tym, e
zwrotu nie bdzie.
Po tygodniu, kiedy znw wracaem z zakupw, pod tym samym
sklepem podszed do mnie ssiad.
Kierowniku, ssiedzie, ja kierownikowi jestem winny 2 z.
Wyobra sobie moje zdziwienie. Piknie. Peen szacunek. Miaem
zajte rce, nie chciao mi si siga do portfela, a i gest mnie uj,
powiedziaem wic: Na zdrowie, ssiedzie, na wieczne nieoddanie, majc nadziej na odwzajemnienie szacunku.
Usyszaem jednak: Kierowniku, to poycz jeszcze 2 razem
bdzie 4.
Przy caym moim uwielbieniu asertywnoci nie wyobraam sobie
mojej odpowiedzi w stylu: Nie, nie dam panu 2 z, poniewa ju
w zeszym tygodniu poyczy pan ode mnie 2 z, a tak na marginesie
jestem przeciw prowadzeniu dziaalnoci gospodarczej bez odprowadzania nalenych podatkw, a w ten sposb postrzegam paskie
dziaania w obrbie sklepu, ale jeeli askawy pan sobie yczy, by
moe mog panu pomc w inny sposb. Oferuj pomoc przy rejestracji dziaalnoci gospodarczej.
W ruch posza asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro.
Strategia jest bardzo prosta. Prosta jak kebab. Zawiera dwa
skadniki.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Oto przepis dla Ciebie.

Skadnik 1. Nie to raptem ciasto, krtka, szybka decyzja.
Wyrazistoci strategii nadaje skadnik drugi sos. Bardzo ostry.
Skadnik 2. I pomyl dlaczego nie.
Zwr uwag na istot drugiego skadnika, ktry stanowi przeniesienie odpowiedzialnoci za Twoj odmow na drug stron.
Technik t znam z ksiki Strategia ostra jak pepperoni Jensa
Weidnera (Onepress, 2007) i poradziem wykorzysta t metod
jednej mojej znajomej, ktra miaa w pracy problem z notorycznie
proszcym o drobne rzeczy koleg zszywacz, dziurkacz, pinezki,
kartki, post-itki itp. stanowiy dla niego bowiem sens ycia.
Niby nic, ale ile razy dziennie mona sysze: Kasiu, czy moesz mi
poda zszywacz, Kasiu to, Kasiu tamto.
Dotychczasowe podawanie, dotychczasowa ulego ustpiy miejsca: Nie, i pomyl dlaczego nie. Ale to by dopiero pocztek.
Z relacji Kaki wiem, e znajomy nie tylko odpuci, ale przez kilka
chwil gowi si, dlaczego tak si stao.
Nie podaa mi zszywacza, bo wczoraj, kiedy szedem na obiad,
nie zaproponowaem ci wsplnego wyjcia? brzmiao pytanie.
Nie padaa odpowied.
A moe dlatego, e w zeszym tygodniu skrytykowaem twj
pomys?. Nie brzmiaa odpowied, a z kad kolejn problem coraz mniej nalea do Kaki. Dobre, prawda?
Na zakoczenie mam do Ciebie prob.
Nie stosuj tej metody wobec swoich bliskich, wobec osb, na
ktrych Ci zaley, nie stosuj jej wobec swojego szefa
Nie powiem Ci dlaczego.
Powiem Ci NIE, i pomyl dlaczego NIE.

129

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Rozdzia 3. Pewno siebie, czyli jak zyska zdrowy

szacunek do siebie i innych? .................... 57
Jak zyska pewno siebie? ............................................................... 59
Co Ci da wiadomo wasnych zalet? .............................................. 64
Jak z yczliwoci wobec siebie postrzega wasne wady? ................ 68
O wstydzie, kompleksach i o tym, czy wada moe by zalet,
czyli nie jeste naiwny, jeste ...................................................... 73
Rozdzia 4. Jak wyraa uczucia
i zapobiega konfliktom? ......................... 81
O czym warto pamita,
by Twoje emocje pracoway na Twoj korzy? ............................. 81
Jak nauczy innych, jak maj Ci traktowa? ................................... 88
Czuj ........................................................................................... 88
Kiedy Ty ...................................................................................... 91
Oczekuj ..................................................................................... 94
Jeeli tego nie zrobisz, bd zmuszony ................................. 102
Dziaanie ................................................................................... 104
Komunikat JA procedura rozszerzona ................................. 104
Kiedy nie warto by asertywnym, czyli zanim powiesz ............... 105
Lista kontrolna asertywnoci ........................................................... 109
Rozdzia 5. Jak odmawia bez poczucia winy? ............111
Poznaj kogo, kto potrzebuje Twojej pomocy ................................ 111
Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia relacji? ....................... 115
Nie ............................................................................................. 118
Obszar odmowy ........................................................................ 118
Uzasadnienie ............................................................................. 119
Podtrzymanie kontaktu czynna pomoc ................................ 121
Jak radzi sobie z nachalnymi ludmi? ........................................... 124
Asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro .............................. 127
Rozdzia 6. Jak radzi sobie z opiniami innych? ..........131
Jak radzi sobie z krytyk? .............................................................. 133
Ocena formalna ......................................................................... 134
Ocena merytoryczna i decyzja ................................................... 136

Spis treci

Jak nie da si wcign do gry? ..................................................... 139

Wyraenie emocji ...................................................................... 142
Powtrzenie zdania rozmwcy .................................................. 142
Proba o uzasadnienie ............................................................... 143
Jako czowiek uczciwy na pewno mnie zrozumiesz ............... 144
Niezbdnik na imprezach rodzinnych,
czyli jak radzi sobie z dobrymi radami? ...................................... 147
Rozdzia 7. Jak wyraa uczucia pozytywne
i przyjmowa komplementy? ...................151
Dlaczego warto wyraa uczucia pozytywne? ................................. 151
Jak budowa lepsze relacje,
jak wyraa uczucia i emocje pozytywne? .................................... 153
Jak przyjmowa komplementy, nie doszukujc si drugiego dna? .... 157
Rozdzia 8. Jak zadba o swoje prawa
z szacunkiem do siebie i innych? ..............163
Poznaj swoje prawa ......................................................................... 163
Upomnij si o swoje, czyli jak respektowa swoje prawa? .............. 166
Rozpoznanie .............................................................................. 168
Przygotowanie ........................................................................... 168
Dziaanie ................................................................................... 170
Masz prawo prosi .......................................................................... 171
Asertywna proba ...................................................................... 173
Teraz Twoja kolej ................................................179
Dodatek A FAQ ..................................................181
Czy uda mi si zmieni? .................................................................. 181
Kiedy nastpi zmiana? .................................................................... 184
Czy asertywno nie sprawi, e przestan by sob? ...................... 185
Czy moje otoczenie nie odsunie si ode mnie? .............................. 187
Jak by asertywnym wobec bliskich? ............................................... 188
Jak odmawia dzieciom? ................................................................. 191
Przeprasza czy nie przeprasza? .................................................... 193
Gdzie mog si tego nauczy? ........................................................ 194

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Asertywno i rozwj osobisty, czyli jak zyska harmoni

w yciu prywatnym i zawodowym oraz zdrowy szacunek
do siebie i innych? .................................................................. 195
Co robi, gdy asertywno nie zadziaa? ......................................... 196
Nie podje dziaania, ale chcesz wiedzie,
co robi, gdy Ci nie wyjdzie .................................................... 196
Podje dziaanie, nie wyszo, bo ja tak robi,
tylko troch inaczej ............................................................... 197
Podje dziaanie (wzorowo), nie masz rezultatw .................. 199
Dodatek B Asertywno w pracy .............................203
Asertywny pracownik ...................................................................... 206
Z kim jedziesz na imprez firmow? ......................................... 206
Jak poprosi o podwyk? ......................................................... 209
Asertywny szef ................................................................................. 214
Asertywne informacje zwrotne, czyli jak wyzwala inicjatyw,
mie wicej czasu i budowa autorytet szefa? ........................ 214
Asertywno w sprzeday i w obsudze klienta ............................... 220
Jak radzi sobie z wulgarnym i agresywnym klientem? ............. 222
Jak odmawia klientom? ........................................................... 227

Rozdzia 5.
JAK ODMAWIA BEZ POCZUCIA WINY?

Poznaj kogo, kto potrzebuje Twojej pomocy

wity spokj, niepewno, tak naturalna potrzeba bycia w porzdku,
a moe lk przed poczuciem winy nakazay Peterowi zgodzi si na
spenienie proby siedzcego obok kolegi.
NIE mam siy si z tob spiera, rb, jak chcesz odpar
w kocu, ulegajc kolejnym argumentom.
Mg poczu ulg, to w kocu nic wielkiego. NIE warto spiera
si o tak bahe rzeczy, waciwie nic mnie to NIE kosztuje, szkoda
ycia, by udowadnia sobie, kto ma racj pomyla zapewne.
OK odpar Peter. NIE wiedzia przecie, e jego ycie trwa
bdzie jeszcze tylko 4 minuty.
NIE wiedzia przecie, e ta nic NIEznaczca zgoda kosztowa
bdzie ycie 109 osb 100 pasaerw i 9 czonkw zaogi samolotu
DC-8, odbywajcego rejs 621 z Montrealu do Los Angeles, ktrego
Peter Hamilton by kapitanem.
Air Canada 621 na skutek zbyt wczesnego uruchomienia spojlerw
run na ziemi.
15 lipca 1970 roku o 8:06 ta nic NIEznaczca zgoda, chwila witego spokoju, krtkotrwaa korzy z zastosowania reguy mdry
gupiemu ustpuje, odebraa ycie 109 osobom, odebraa spokj rodzinom ofiar.
Dlaczego o tym pisz?

112

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Pisz o tym, poniewa chc, abymy przyjrzeli si czemu, co najczciej bywa kojarzone z asertywnoci umiejtnoci odmawiania.
Umiejtnoci, ktra by moe tamtego ranka 15 lipca 1970 roku moga uratowa ycie 109 osobom.
Nie chc jednak, bymy uprawiali teraz gdybologi.
Odmy wic t tragiczn histori na chwil na bok.
Zastanwmy si przez moment nad czym innym.
NIE mwmy przez chwil o konsekwencjach godzenia si na co,
na co NIE masz ochoty, o obwinianiu siebie, o Twoich nerwach
i utraconym czasie.
NIE mwmy o tym, e nic NIEznaczce 15 minut dziennie, jakie
powicasz na rzeczy, ktre NIE nale do Ciebie, w cigu roku
urasta do 8 dni pracy, a w cigu 40 lat stau przez blisko rok wykonujesz prac, za ktr nikt Ci NIE paci.
NIE mwmy o tym, jak si czujesz, godzc si na co, co kci
si z Tob.
NIE mwmy wreszcie o tym, jak mwi NIE, bo Ty doskonale
potrafisz to robi. Posiade t umiejtno w pierwszym roku swojego
ycia.
NIE mwmy o tym, bo NIE chc o tym mwi. Chc zaproponowa Ci co zgoa innego.
Chc bowiem, abymy porozmawiali o tym, jak pomaga.
Tak! Pomaga, poniewa wiem, jak wane jest dla Ciebie bycie
w porzdku, jak wane s dla Ciebie relacje midzyludzkie, jak wane
jest dla Ciebie czyste sumienie, jak wani s dla Ciebie inni ludzie,
jak wany jest wity spokj.
Wiem take, e za nic w wiecie NIE chciaby tego straci.
NIE bd Ci wic prosi, aby dzisiaj chocia sprbowa powiedzie NIE, bo NIE chc po raz kolejny przymusza Ci do czego,
co jest sprzeczne z Tob.
Poprosz Ci wic o pomoc.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Prosz Ci o pomoc, prosz o bycie w porzdku, o koleestwo, trosk, empati i kreatywno.

Jest bowiem kto potrzebujcy, kto, komu trzeba pomc, trzeba,
bo inaczej zagubi si, straci kontrol nad wasnym yciem, zacznie
obwinia siebie i ten kto bardzo potrzebuje Twojej pomocy.
Mam nadziej, e take tym razem NIE odmwisz i zechcesz
pomc jeszcze tej jednej i jedynej osobie zechcesz pomc sobie!
Tak, pomc sobie, bo wanie w ten sposb postrzegam asertywno.
Ale NIE tylko sobie, poniewa w ten sposb pomoesz te innym.
Bdziemy jednak mwi o tym, jak pomaga w sposb uczciwy
i NIEwymuszony. Pomaga z zaangaowaniem i chci, bo co to za
pomoc, kiedy jest wymuszona, co to za zaangaowanie, kiedy czujesz, e si zmuszasz, co to za uczciwo, kiedy opiera si na niedopowiedzeniach
Bdziemy mwi wic o aktywnej, prawdziwej pomocy pomocy penej oddania, zaangaowania i odpowiedzialnoci. Pomocy,
ktra pozwala innym decydowa o sobie, pomocy, ktra daleka jest
od kamstwa i faszywych przekona.
Pozwl wic, e przyjrzymy si pewnym zasadom, ktre pozwol
Ci nie wanie tak pomoc, jak chcesz nie i jakiej oczekuj od
Ciebie inni.
Ratownicy medyczni przedstawiciele jednego z najbardziej
powaanych i szanowanych zawodw na wiecie posikuj si
w swojej pracy pewn zasad, ktra wspiera rzetelne i skuteczne niesienie pomocy innym.
Mianowicie ratownik medyczny, zanim przystpi do udzielenia
pomocy, jest zobowizany do tego, by zadba o jedn rzecz wasne
bezpieczestwo.
Po co komu ratownik, ktrego podczas akcji spotyka niebezpieczestwo, razi prd, ogarnia poar albo ktry zostaje napadnity przez
przeywajc szok ofiar wypadku.

113

114

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

W imi tej zasady ratownik ma prawo odstpi od udzielenia pomocy, jeeli takowa bezporednio zagraa jego bezpieczestwu.
Chc Ci zaproponowa, aby Twoja przygoda z asertywnoci
oparta bya wanie na tej zasadzie pom sobie, zanim pomoesz
innym, pamitajc, e masz prawo odmwi, jeeli spenienie proby
godzi w Ciebie.
Zadbaj o wasny komfort, wasne bezpieczestwo, bo dopiero wtedy
moesz prawdziwie pomc innym.
Po co komu pomoc kogo, kto NIE zadba o wasne bezpieczestwo, moe przecie nawali, kiedy najbardziej bdzie potrzebny.
Po co komu pomoc kogo, kto pomaga, chocia pomc NIE chce.
Prawdziwa pomoc to czynna pomoc, tzn. pomoc, ktra NIE zagraa Tobie, NIE rani Ci, NIE wywouje poczucia wykorzystania i niesprawiedliwoci dziejw.
Pomagaj z zaangaowaniem, uczciwoci i empati, ktre s
w Tobie, a NIE z zakamanym wyrazem twarzy, uciekajcym spojrzeniem, zoci wyraan za zamknitymi drzwiami, zoci, ktra
przekada si na samopoczucie Twoich bliskich.
Tak, zakamanym. Bo godzenie si na co, na co nie masz ochoty,
dla mnie rwnoznaczne jest z kamstwem okamywaniem innych.
Skd inni maj wiedzie, jakie s Twoje potrzeby, plany i oczekiwania.
Jeste jedyn osob, ktra moe powiedzie TAK, jeste jedyn
osob, ktra moe powiedzie NIE. Godzc si na co, na co nie masz
ochoty, wiadomie wprowadzasz innych w bd.
Pozwl innym decydowa o samych sobie, pozwl samodzielnie
reagowa, przesta zakada, e wiesz lepiej od innych, co jest dla nich
dobre. Czy tego chcesz, czy NIE, NIE masz wpywu na czyje uczucia.
Twoje NIE nikogo NIE urazi, dopki ten kto nie zgodzi si na to.
W tym rozdziale uyem NIE wicej ni 30 razy tylko od
Ciebie zaley, czy jestemy nadal kolegami.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Pamitaj, e jednorazowa odmowa nie moe zniszczy prawdziwej,

trwaej relacji, oznaczaoby to bowiem, e opiera si ona tylko na
Twojej pomocy i jako taka byaby przecie bezwartociowa.
Zaley mi na Twoim bezpieczestwie, zaley mi na tym, aby mia
si i ochot pomaga innym, dlatego pozwl, e opowiem Ci pewn
histori.
Histori, ktra, mam nadziej, pomoe Ci ostatecznie pogodzi
dwie z pozoru sprzeczne ze sob potrzeby trosk o swoje granice
i trosk o innych. Potrzeby, ktrych pogodzenie pozwoli Ci pozby
si tego najwikszego hamulca asertywnoci poczucia winy.
Nie dam ci odpisa, bo nigdy si tego nie nauczysz, ale z chci
ci to wytumacz zwyk mawia pewien mody student w obliczu
bagalnych prb swoich kolegw niekoniecznie przygotowanych
do zaj.
Broni w ten sposb siebie, broni wasnych wartoci, wykazywa
te trosk o innych. Prawdziw.
Zachowywa rwnowag. Rwnowag, ktra jest podstaw asertywnoci. Jeden z najwikszych autorytetw moralnych w historii
polskiego narodu, czowiek, ktry pomg zmieni oblicze ziemi
tej ziemi Karol Wojtya, papie Polak, Jan Pawe II.
Bdc studentem, nie wiedzia zapewne, e to asertywno, ale
wiedzia zapewne, e tak jak inni maj prawo prosi o pomoc, tak
on ma prawo proponowa pomoc.
Wiedzia, e pomoc jest procesem czynnym, ulego za kamstwem.

Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia relacji?

Czy wiesz, e Bugarzy, kiedy mwi nie, kiwaj gow na tak?
Jak gosi ludowa legenda, zwyczaj ten powsta w czasie panowania
Turkw w Bugarii, kiedy miejscowa ludno musiaa zmaga si
z problemem przymusowej islamizacji.

115

116

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Procedura islamizacji bya nad wyraz uproszczona.

Turecki onierz przykada n do garda Bogu ducha winnego
Bugara i pyta: Przejdziesz na islam?.
Ruch gowy na nie podcina gardo, wic Bugarzy zaczli
mwi nie kiwajc gow na tak.
Pisz o tym, poniewa ta bugarska legenda przypomina mi sposb,
w jaki cz ludzi odmawia innym wykonania niewygodnych rzeczy,
posikujc si strategi, ktr nazywam take strategi ciotki z omy
Wiesz, bardzo chtnie, ale nie mog, bo przyjechaa do mnie
ciotka z omy (podczas gdy ciotka suy jako zgrabna ciema).
Nie mog zosta po godzinach w pracy, bo mam ju umwion
wizyt u lekarza.
Wybacz, ale nie mog z tob rozmawia, bo wanie wychodz,
jestem umwiony.
Yyyyy, wiesz, nie bardzo mog... Yyyyy ten tego... Przychodzi
hydraulik....
Nie mog ci pomc, nie poycz ci pienidzy, bo sam nie mam
Wiesz, jak teraz jest.
To bardzo ciekawe zjawisko na pierwszy rzut oka skuteczne, bo
osoba, ktra Ci prosi, zazwyczaj odpuszcza sobie.
Na pierwszy rzut oka nie masz nawet problemu z odmawianiem.
Na pierwszy.
Poniewa, podobnie jak w przypadku bugarskich chopw, to Ty,
zyskujc, tracisz.
Ja wiem, e to bywa skuteczne, ja wiem, e zazwyczaj proszcy
odpuszcza sobie, ja wiem, e to ju nawyk, lecz jest w tym wszystkim
kilka maych ale.
Nie zrozum mnie le, nie chc pisa o moralno-etycznych aspektach kamstwa.
Nie znam bowiem osoby, ktra przynajmniej raz w yciu nie
skamaaby. Nie czuj si uprawniony do ocen moralnych.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Nie o to mi chodzi. Waniejsze s konsekwencje. Raz, e prawda

moe wyj na jaw. Dwa, e kamstwo to negatywne emocje dla Ciebie.
Nie dowiadczasz moe poczucia winy, odczuwasz za to przypieszone ttno, pustk w gowie, nie wiesz, co zrobi z oczami, Twj organizm jest pobudzony, czujesz, e zaczynasz mwi szybciej, by moe
nawet czujesz si gorszy, tumaczc si przed drugim czowiekiem.
To jednak nie wszystko.
Wane s take konsekwencje takiej odmowy w wietle uczenia
innych, jak chcemy by traktowani, w wietle nadrzdnej zasady asertywnoci podejmowania samodzielnych decyzji.
Nie mog to informacja o naszej podatnoci na zewntrzny
wpyw bardzo daleka od samodzielnej decyzji.
Nie mog to przecie wskazanie zewntrznego problemu, ktry
uniemoliwia spenienie proby.
Nie mog to take niewiadome zaproszenie do negocjacji.
Bardzo niebezpieczne. Poniewa kto moe zaproponowa Ci pomoc
w rozwizaniu zewntrznego problemu, a ta wywoa w Tobie zobowizanie np. do spenienia proby (no bo przecie kto chcia Ci
pomc).
Twoje bugarskie nie (czyli: nie mog, hydraulik, ciotka z omy,
sam nie mam pienidzy) to wreszcie przyzwolenie na dalsze proby
taka odmowa uczy bowiem innych, e nie ma sprawy.
Bugarzy, kiwajc na tak, moe zachowywali ycie, jednak przekazujc bdny komunikat, sprawiali wraenie, e robi to z niekaman ochot, przez co wikali si w bdne koo dalszych niewygodnych i bolesnych da.
W sumie trudno im si dziwi.
Mam jednak nadziej, e Twoje dzisiejsze dylematy maj mniejszy
kaliber.
Na szczcie Ty masz moliwo nauczy innych, jak chcesz by
traktowany, nie czujc przy tym zaenowania ani poczucia winy, a jednoczenie dbajc o trwao relacji.

117

118

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jeeli take do Ciebie przyjeda czasami ciotka z omy lub

czujesz n na gardle w obliczu krzywdzcych Ci prb, oto najprostsza procedura, dziki ktrej bdziesz w stanie budowa naprawd
satysfakcjonujce relacje, uczc innych, jak naley Ci traktowa, oraz
unikniesz tej dobrze Ci znanej zgagi, gdy godzisz si na co, na co
nie masz ochoty.
Nie

To pierwszy krok. Prosz, nie myl go z yyyyy, ten teges no nie

bardzo, bo moe to bywa skuteczne, ale brakuje tu Twojej samodzielnej decyzji.
Jeeli jest Ci przykro lub odmowa jest dla Ciebie trudna, powiedz,
co czujesz.
Powiedz: przykro mi, bo to nie usprawiedliwianie si ani tumaczenie, to sposb na autentyczno, Twoja ludzka twarz. Ma prawo
by Ci przykro.
Powiedz to zwaszcza wtedy, gdy chcesz pomc, ale po prostu nie
moesz. Asertywno to przecie pomoc czynna. To bardzo dalekie
od poczucia winy.
Obszar odmowy

Kolejnym krokiem jest precyzyjne wskazanie przez Ciebie obszaru

Twojej odmowy.
Pamitasz metod audiodeskrypcji z rozdziau 4.?
Warto posuy si ni po raz kolejny. Opisz wic obszar odmowy w sposb konkretny, widoczny, obiektywny i policzalny.
Im bardziej obszar odmowy bdzie precyzyjny, tym atwiej bdzie
go przyj Twojemu rozmwcy.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Przekae mu bowiem komunikat, e nie odrzucasz jego jako osoby,

nie chcesz jedynie zrealizowa jego proby, jego pomysu na pomoc.
Zwr uwag na ponisze przykady:

Nie zostan po godzinach w pracy zamiast: Nie dam sob

manipulowa.
Nie poycz ci pienidzy zamiast: Nie jestem kas
zapomogowo-poyczkow.
Nie popr twojego pomysu zamiast: Nie bd uczestniczy
w machlojkach.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad zamiast:
Nie udawajmy kochajcej si rodzinki.

Precyzyjne opisanie obszaru odmowy przyniesie Ci korzyci, nawet

gdy masz do czynienia z ewidentn manipulacj lub kolejn z rzdu
prob o pomoc, ktra zakada, e jak zwykle co zrobisz za kogo.
Pozwoli Ci bowiem ostudzi emocje, pozwoli Ci bowiem skupi si
na bezspornych faktach.
Teraniejszo jest bezdyskusyjna. Odwoanie do teraniejszej proby wzmocni skuteczno Twojej decyzji. Unikniesz bowiem pyta typu:
Dobra, dobra, powiedz mi, kiedy musiae co robi za mnie?.
Uzasadnienie

Kolejny krok Twojej odmowy to krtkie, prawdziwe uzasadnienie

Twojej decyzji.
Psychologowie spoeczni dowiedli, e obecno uzasadnienia
wzmacnia skuteczno komunikatu o blisko 30% (nawet wwczas,
gdy jest ono nielogiczne w synnym eksperymencie Elli Langer
studenci czekajcy w kolejce do ksero podobnie chtnie wpuszczali
bez kolejki osob, ktra prosia o przepuszczenie, mwic, e bardzo
si pieszy, jak i wtedy, gdy prob sw podpieraa uzasadnieniem
bo musz zrobi ksero).

119

120

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Wykorzystaj wic uzasadnienie, aby wzmocni swj przekaz.

Pamitaj jednak, e uzasadnienie nie jest argumentem, poniewa
odmowa to nie proba, odmowa nie jest przekonywaniem. Odmowa
jest decyzj (Postanowiem zamiast: Zrozum mnie, prosz).
Prawdziwe uzasadnienie jest wyrazem Twojej decyzyjnoci uczy
innych, e to Ty podejmujesz decyzje.
Prawdziwe uzasadnienie pozwoli Ci zachowa wewntrzny spokj.
Sawetne czuj si gorszy od innych jedno z najczstszych
ograniczajcych ludzi przekona wynika na og z nadmiernej potrzeby tumaczenia si lub posikowania si kamstwem.
Prosz, pamitaj take, e uzasadnienie nie jest konieczne. Pamitaj, e masz prawo nie zdradza motyww swoich decyzji, jeeli
nie masz na to ochoty.
Mimo wszystko zachcam Ci do tego. Uzasadnienie to wyraz szacunku wobec innych. Od dziecka lubimy przecie wiedzie dlaczego.
Uzasadnienie to motyw Twojej decyzji i jako taki moe by oglny
lub odwoywa si do Twoich uczu.
Pozwl, e wrcimy do naszych przykadw.

Nie zostan po godzinach w pracy, poniewa mam inne plany.

Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie lubi tego robi /
poniewa nie oddajesz ich w terminie.
Nie popr twojego pomysu, poniewa byoby to dla mnie
bardzo kopotliwe.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad, poniewa
mamy inne plany.

Mamy inne plany?

Ju sysz Twoje pytanie.
A co, jeeli kto spyta mnie: A jakie to plany?. Przecie zaraz
usysz o lekcewacym stosunku do pracy, o tym, e nie mona na
mnie liczy, bo nie chc spotka si z matk, ojcem, teciow czy
szwagrem.
Bardzo dobre pytanie. Pozwl, e powicimy mu zatem chwil.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Oczywicie usyszysz. Usyszysz, jeeli na nie odpowiesz.

Jeeli jednak wykonae wiczenia w rozdziale 4., wiesz ju, jak
sobie radzi.
Pamitaj, e nie musisz odpowiada na pytania, to wcale nie jest
nieuprzejme. Ty rwnie masz prawo oczekiwa uprzejmoci wobec
siebie i niezadawania Ci krpujcych Ci pyta. Take tutaj obowizuje zasada masz prawo zachowa milczenie, bo wszystko, co powiesz, moe zosta uyte przeciwko tobie.
Bardzo lubi okrelenie mam inne plany, wic pozwl, e odpowiem na kolejne pytanie: No dobrze, ale jak mi si po prostu nie
chce i nie mam nic w planach, chc po prostu posiedzie w domu,
w kapciach przed telewizorem, czy to nie bdzie kamstwo?.
Wedug mnie nie. Odpoczynek czy potrzeb prywatnoci postrzegam bowiem take jako czynno zaplanowan. W szkole, na uczelni,
w pracy spdzamy znaczn cz naszego ycia. Aby mie energi
do dziaania, musimy take wypoczywa, czyli zaplanowa, e nie
robimy nic, podj tak decyzj.
Jedna z uczestniczek mojego szkolenia zwyka odpowiada zapraszajcej j na obiad teciowej, e nie przyjedzie, bo ma dzie wewntrzny, mylc o kapciach, papilotach i telewizorze.
A Tobie co podpowiada Twoja kreatywno?
Podtrzymanie kontaktu czynna pomoc

To prawdopodobnie najwaniejszy krok asertywnej odmowy.

Pozwoli Ci on zrealizowa pozytywn intencj, ktra dotychczas moga krpowa Ci rce ch bycia pomocnym, ch bycia
w porzdku wobec innych, intencj, ktra nieraz sprawiaa, e godzie si na co, na co nie miae ochoty, bo tak byo lepiej.
Ten krok pomoe Ci czu si osob pomocn, uwolni Ci od
wyrzutw sumienia i poczucia winy, pomoe Ci okaza trosk wobec
innych, pomoe Ci zadba o trwao relacji.

121

122

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Trzy pierwsze kroki byy bowiem trosk o Ciebie. Trosk o wasne

bezpieczestwo.
Dopiero teraz moesz pomaga aktywnie, dopiero teraz moesz
pomaga skutecznie.
Czas wic na aktywn pomoc.
Pomoc wynikajc z Twojej potrzeby, Twojego zaangaowania,
a nie zobowizania czy lku przed win.
Jak wic to zrobi? Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia
relacji?
Pamitaj po prostu, e tak jak inni maj prawo prosi, Ty masz
prawo proponowa.
Co to oznacza?
O ile prawidowo wykonae trzy pierwsze kroki, z pewnoci zauwaye, e gwnym przesaniem asertywnej odmowy nie jest odrzucenie rozmwcy, tylko niewyraenie zgody na realizacj jego pomysu
na pomoc z Twojej strony.
O ile wic zaley Ci na relacji, zaproponuj po prostu wasny pomys
realizacji oczekiwanej od Ciebie pomocy.
Powrmy wic do naszych przykadw.

Nie zostan po godzinach w pracy, poniewa mam inne

plany, ale mog wykona zadania, o ktre mnie prosisz,
np. w poniedziaek, jestem wtedy mniej obciony.
Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie lubi tego robi /
poniewa nie oddajesz ich w terminie, ale by moe jestem
w stanie ci pomc w inny sposb.
Nie popr twojego pomysu, poniewa byoby to dla mnie bardzo
kopotliwe, ale jeeli zgodziby si wprowadzi zaproponowane
przeze mnie poprawki, to moesz na mnie liczy.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad, poniewa mamy
inne plany, zdzwomy si w przyszym tygodniu i pomylimy,
co moemy razem zrobi.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Zwr uwag na ostatni przykad.

Podtrzymanie kontaktu nie musi oznacza wcale zobowizania do
jakiegokolwiek dziaania, wystarczy zapewnienie o chci podtrzymywania relacji. To bardzo wiele. Oznacza to przecie, e inni s dla Ciebie wani. Tobie pozostawia za furtk.
wiczenie Asertywna odmowa

Zamie ponisze przykady odmowy nieasertywnej na odmow asertywn. Pamitaj o precyzyjnym okreleniu obszaru odmowy, krtkim
i prawdziwym uzasadnieniu oraz zaoferowaniu aktywnej pomocy.
Sytuacja

Odmowa
nieasertywna

Znajomy prosi Ci o poyczenie

300 z. Ty jednak nie masz
w zwyczaju poycza pienidzy.

Bardzo chtnie,
ale sam nie
mam.

Szef w pracy prosi Ci o wykonanie

Mam strasznie
dodatkowego zadania niewchodzcego duo pracy,
w zakres Twoich obowizkw.
moe poprosisz
kogo innego.
Znajomy chce skorzysta z Twojej
pomocy zwizanej z wykonywanym
przez Ciebie zawodem (naprawy
komputera, wypenienia PIT-u,
napisania CV). Ty jednak jeste
po prostu zmczony.

Sam nie jestem

w tym za dobry.

Kolega z pracy prosi Ci o pomoc

w wykonaniu jego pracy (np. raportu
kwartalnego), poniewa bardzo
sobie ceni Twoje spostrzeenia.
W praktyce wiesz dobrze, i bdziesz
musia wykona raport jak zwykle
za niego.

Mam strasznie
duo pracy,
poza tym nie
jestem w tym
dobry. Sam
popeniam
bdy.

Dzwoni do Ciebie znajomy i informuje

Ci, e bdzie u Ciebie za 15 minut.
Ty nie masz ochoty na niczyj wizyt.

No przykro mi,
ale wanie
wychodz.

Odmowa
asertywna

123

124

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jak radzi sobie z nachalnymi ludmi?

W trakcie mojego pierwszego treningu asertywnoci braem udzia
w scence, w ktrej moim zadaniem byo odmwi koledze poyczenia
pienidzy.
Bya to sytuacja nad wyraz prawdziwa, poniewa w tamtym okresie miaem z tym duy problem i nie brakowao mi kolegw, ktrzy
traktowali mnie jak kas zapomogowo-poyczkow z bardzo atrakcyjnym oprocentowaniem 0% w skali wiecznoci.
Pocztek by atwy: Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie oddajesz mi w terminie.
Za chwil czekao mnie jednak prawdziwe wyzwanie.
Ja wiem, ale tym razem to wyjtkowa sytuacja, tylko na ciebie mog
liczy, nie poradz sobie, jak mi nie pomoesz, ej, no nie bd taki,
przysigam, tym razem oddam w terminie, a tak w ogle to ostatni raz,
koledze nie pomoesz?
Byem konsekwentny, usilnie staraem si znale kontrargumenty,
jednak szybko zauwayem, e kade moje sowo potguje nachalno
argumentw mojego kolegi, a ja zaczynam si gubi.
Nie wiedziaem, dlaczego tak si dzieje, nie wiedziaem take, e
popeniam bd.
Powiedzmy to sobie szczerze. Opisana wyej procedura asertywnej
odmowy nie zawsze bdzie skuteczna. Nie zawsze spotkasz ludzi,
ktrzy zrozumiej Ci za pierwszym razem.
Spotkasz zapewne ludzi, ktrzy bd Ci za wszelk cen prbowali przekona, czasami bd nawet bardzo nachalni, posikujc si
mniej lub bardziej emocjonalnymi chwytami.
Warto wic, by w podobnych sytuacjach wiedzia, jak sobie radzi.
Narzdziem, ktre pozwoli Ci radzi sobie z podobnymi sytuacjami,
jest powszechnie znana technika zdartej pyty, ktr wwczas zaproponowa mi trener prowadzcy szkolenie.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Technika zdartej pyty polega na kilkakrotnym powtrzeniu odmowy, jednak w zastosowaniu tej metody czai si kilka niebezpieczestw. Dlatego pozwl, e przyjrzymy jej si znacznie szerzej.
Z dowiadczenia wiem, e wiele osb w obliczu nachalnych prb
zaczyna si irytowa, za kadym kolejnym razem starajc si intensywniej zaznaczy swoje stanowisko, tracc przy tym nerwy, dajc si
ponie emocjom lub dla witego spokoju po prostu przystaje na
co, na co nie ma ochoty.
Powd emocjonalnej reakcji (Guchy jeste czy co?), powd
zniecierpliwienia (Ile razy mam mwi NIE?) przy wielokrotnym
powtarzaniu odmowy jest jednak prosty.
Wynika z bdu, jaki ja take popeniem.
Bd ten polega na oczekiwaniu zakoczenia trudnej dla nas sytuacji przez kogo innego, wynika z oczekiwania podjcia decyzji za nas,
wynika bowiem z oczekiwania zrozumienia nas.
Odmowa by moe skutkuje, pozostaje jednak niesmak, by moe
pada kilka sw za duo.
Aby wic zapewni Ci maksymalny komfort uytkowania techniki
zdartej pyty, aby zapewni Ci komfort w obliczu nachalnych prb,
pozwl, e przyjrzymy si istocie tej metody, odwoujc si do jej metaforycznego zakresu, tzn. tego, jak dziaa zdarta pyta.
Najwygodniej bdzie zilustrowa mechanizm zdartej pyty za pomoc muzyki.
Nigdy nie pamitam hitw lata, posu si wic przykadem
utworu, o ktrym byo gono take przez skrajnie szokujc krtkowzroczno specw od marketingu pewnej firmy, ktra wypucia
na rynek cmentarne znicze z pozytywk: Wsta, powiedz: nie jestem sam.
Adapter odtwarzajcy zdart pyt za kadym razem odtwarza identyczny dwik.
Nie powie spie mioci, nie powie spie mioci, nie powie spie
mioci brzmi wic za kadym razem identycznie, dwiki nie s

125

126

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

goniejsze ani cichsze, dusze ani krtsze, a my dziki temu mamy

szans usysze przesanie Michaa Winiewskiego raz jeszcze.
Dlaczego o tym pisz?
Pisz o tym, poniewa istot skutecznoci techniki zdartej pyty,
a zarazem jej najczciej ignorowanym elementem, s jej waciwoci
dwikowe.
Odmowa w obliczu natarczywej proby powinna wic za kadym
razem brzmie identycznie: winna by wypowiedziana identycznym
tonem i z identyczn tonacj. Powinna te zawiera pauzy.
Twj ton, Twoja intonacja oraz pauzy s niczym innym jak wyrazem Twojej decyzji, nie musisz przecie nikogo przekonywa, nikt nie
musi niczego rozumie ani na nic wyraa zgody. Nie musisz si
take irytowa, poniewa Ty tylko przekazujesz informacj o podjtej
ju decyzji.
Powtrzenie pozwala Ci opanowa emocje, a drugiej stronie pozwala zrozumie, e decyzja jest nieodwoalna. To niewtpliwa korzy
dla Ciebie. Dbasz w ten sposb o swj spokj.
Zapytasz zapewne, ile razy powiniene powtrzy swoj odmow.
Ilo zaley od Ciebie, moesz powtrzy j 2 4 razy, jednak
znacznie waniejsza od iloci jest wiadomo, e to do Ciebie naley
ostatnie sowo.
2 4 razy pozwol Twojemu rozmwcy usysze Twj przekaz,
jeeli wczeniej go nie zrozumia.
Jeeli jednak nie rozumie go dalej, to problem nie naley ju do
Ciebie.
Zrobie wszystko, co moge. Jeeli to nie skutkuje, zmie temat,
zakocz niewygodn dla Ciebie rozmow albo wyra swoje emocje
w obliczu nachalnych prb.
Podejmij decyzj, a zyskasz spokj.
Moe zyskasz miano spa mioci szczliwie jednak nikt nie
wie, co to waciwie znaczy.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro

Koczc rozwaania na temat asertywnej odmowy, warto zwrci
uwag take na sposb radzenia sobie z wyjtkowo nachalnymi ludmi,
z tzw. zawodowymi proszcymi kolegami w pracy po 63 razy
dziennie proszcymi Ci o zszywacz, dziurkacz, kartk, dugopis,
samozwaczymi parkingowymi obiecujcymi przypilnowa Twojego
samochodu, zbierajcymi na lekarstwa lub szklank chleba, ktrych
moesz spotka np. na dworcach kolejowych w caej Polsce, osobami
myjcymi szyby na skrzyowaniach. Wszystkimi ludmi, ktrzy nie
rozumiej zwykego NIE i ktrzy, spotykajc si z Twoj decyzj, zaczynaj Ci atakowa.
Musz Ci jednak ostrzec. Metoda, ktr chc Ci zaproponowa,
jest jak prawdziwy kebab naprawd ostra, a na dodatek w cienkim
ciecie, nie zawiera bowiem nic, co mogoby zneutralizowa jej smak.
Proponuj Ci j jako sposb radzenia sobie w sytuacjach krytycznych, gdy wszystkie inne metody zadbania o swoje terytorium oka
si nieskuteczne lub po prostu nie bdziesz widzia sensu ani potrzeby
ich wykorzystania.
Pamitaj jednak, e jej zastosowanie zawsze piecze. Uywaj jej wic
w ostatecznoci jako samoobrony.
Pamitaj o tym, by serwowa j tylko wobec osb, z ktrymi nie zamierzasz tworzy relacji, a ktrych natarczywo prb godzi w Ciebie,
kci si z Twoimi wartociami, uderza w Twoje poczucie przyzwoitoci.
Pamitaj take, e ocena potrzeby jej wykorzystania zaley tylko
od Ciebie.
Ju za chwil podam Ci przepis. Jednak pozwl, e najpierw dam
Ci pewien przykad.
Nie wiem jak Ty, ale ja mam tak zasad, e nie pomagam finansowo ludziom zbierajcym na ulicy. Jestem przekonany, e w ten sposb potguj ich wyuczon bezradno. Zazwyczaj mwi NIE. I to
wystarcza.

127

128

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jednak czasami musz posuy si asertywn odmow w cienkim

ciecie na ostro, poniewa zachowanie mojego rozmwcy wywouje
we mnie nie tylko zdziwienie, ale take sprzeciw.
Wracaem kiedy z rannych zakupw, gdy chwiejnym krokiem
podszed do mnie znany z widzenia w obrbie sklepu miejscowy
ssiad.
Kierowniku, ssiedzie, jest taka proba, na lekarstwo mi brakuje,
kierownik dorzuci do wina, w pitek dostaj rent, oddam. Nie wiem,
co mnie przekonao, bo na alkohol nie daj by moe szczero, by
moe zapewnienie zwrotu zgodziem si. Miaem pod rk 2 z,
wic wspomogem zakup lekarstwa, w duchu liczc si z tym, e
zwrotu nie bdzie.
Po tygodniu, kiedy znw wracaem z zakupw, pod tym samym
sklepem podszed do mnie ssiad.
Kierowniku, ssiedzie, ja kierownikowi jestem winny 2 z.
Wyobra sobie moje zdziwienie. Piknie. Peen szacunek. Miaem
zajte rce, nie chciao mi si siga do portfela, a i gest mnie uj,
powiedziaem wic: Na zdrowie, ssiedzie, na wieczne nieoddanie, majc nadziej na odwzajemnienie szacunku.
Usyszaem jednak: Kierowniku, to poycz jeszcze 2 razem
bdzie 4.
Przy caym moim uwielbieniu asertywnoci nie wyobraam sobie
mojej odpowiedzi w stylu: Nie, nie dam panu 2 z, poniewa ju
w zeszym tygodniu poyczy pan ode mnie 2 z, a tak na marginesie
jestem przeciw prowadzeniu dziaalnoci gospodarczej bez odprowadzania nalenych podatkw, a w ten sposb postrzegam paskie
dziaania w obrbie sklepu, ale jeeli askawy pan sobie yczy, by
moe mog panu pomc w inny sposb. Oferuj pomoc przy rejestracji dziaalnoci gospodarczej.
W ruch posza asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro.
Strategia jest bardzo prosta. Prosta jak kebab. Zawiera dwa
skadniki.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Oto przepis dla Ciebie.

Skadnik 1. Nie to raptem ciasto, krtka, szybka decyzja.
Wyrazistoci strategii nadaje skadnik drugi sos. Bardzo ostry.
Skadnik 2. I pomyl dlaczego nie.
Zwr uwag na istot drugiego skadnika, ktry stanowi przeniesienie odpowiedzialnoci za Twoj odmow na drug stron.
Technik t znam z ksiki Strategia ostra jak pepperoni Jensa
Weidnera (Onepress, 2007) i poradziem wykorzysta t metod
jednej mojej znajomej, ktra miaa w pracy problem z notorycznie
proszcym o drobne rzeczy koleg zszywacz, dziurkacz, pinezki,
kartki, post-itki itp. stanowiy dla niego bowiem sens ycia.
Niby nic, ale ile razy dziennie mona sysze: Kasiu, czy moesz mi
poda zszywacz, Kasiu to, Kasiu tamto.
Dotychczasowe podawanie, dotychczasowa ulego ustpiy miejsca: Nie, i pomyl dlaczego nie. Ale to by dopiero pocztek.
Z relacji Kaki wiem, e znajomy nie tylko odpuci, ale przez kilka
chwil gowi si, dlaczego tak si stao.
Nie podaa mi zszywacza, bo wczoraj, kiedy szedem na obiad,
nie zaproponowaem ci wsplnego wyjcia? brzmiao pytanie.
Nie padaa odpowied.
A moe dlatego, e w zeszym tygodniu skrytykowaem twj
pomys?. Nie brzmiaa odpowied, a z kad kolejn problem coraz mniej nalea do Kaki. Dobre, prawda?
Na zakoczenie mam do Ciebie prob.
Nie stosuj tej metody wobec swoich bliskich, wobec osb, na
ktrych Ci zaley, nie stosuj jej wobec swojego szefa
Nie powiem Ci dlaczego.
Powiem Ci NIE, i pomyl dlaczego NIE.

129

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Rozdzia 3. Pewno siebie, czyli jak zyska zdrowy

szacunek do siebie i innych? .................... 57
Jak zyska pewno siebie? ............................................................... 59
Co Ci da wiadomo wasnych zalet? .............................................. 64
Jak z yczliwoci wobec siebie postrzega wasne wady? ................ 68
O wstydzie, kompleksach i o tym, czy wada moe by zalet,
czyli nie jeste naiwny, jeste ...................................................... 73
Rozdzia 4. Jak wyraa uczucia
i zapobiega konfliktom? ......................... 81
O czym warto pamita,
by Twoje emocje pracoway na Twoj korzy? ............................. 81
Jak nauczy innych, jak maj Ci traktowa? ................................... 88
Czuj ........................................................................................... 88
Kiedy Ty ...................................................................................... 91
Oczekuj ..................................................................................... 94
Jeeli tego nie zrobisz, bd zmuszony ................................. 102
Dziaanie ................................................................................... 104
Komunikat JA procedura rozszerzona ................................. 104
Kiedy nie warto by asertywnym, czyli zanim powiesz ............... 105
Lista kontrolna asertywnoci ........................................................... 109
Rozdzia 5. Jak odmawia bez poczucia winy? ............111
Poznaj kogo, kto potrzebuje Twojej pomocy ................................ 111
Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia relacji? ....................... 115
Nie ............................................................................................. 118
Obszar odmowy ........................................................................ 118
Uzasadnienie ............................................................................. 119
Podtrzymanie kontaktu czynna pomoc ................................ 121
Jak radzi sobie z nachalnymi ludmi? ........................................... 124
Asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro .............................. 127
Rozdzia 6. Jak radzi sobie z opiniami innych? ..........131
Jak radzi sobie z krytyk? .............................................................. 133
Ocena formalna ......................................................................... 134
Ocena merytoryczna i decyzja ................................................... 136

Spis treci

Jak nie da si wcign do gry? ..................................................... 139

Wyraenie emocji ...................................................................... 142
Powtrzenie zdania rozmwcy .................................................. 142
Proba o uzasadnienie ............................................................... 143
Jako czowiek uczciwy na pewno mnie zrozumiesz ............... 144
Niezbdnik na imprezach rodzinnych,
czyli jak radzi sobie z dobrymi radami? ...................................... 147
Rozdzia 7. Jak wyraa uczucia pozytywne
i przyjmowa komplementy? ...................151
Dlaczego warto wyraa uczucia pozytywne? ................................. 151
Jak budowa lepsze relacje,
jak wyraa uczucia i emocje pozytywne? .................................... 153
Jak przyjmowa komplementy, nie doszukujc si drugiego dna? .... 157
Rozdzia 8. Jak zadba o swoje prawa
z szacunkiem do siebie i innych? ..............163
Poznaj swoje prawa ......................................................................... 163
Upomnij si o swoje, czyli jak respektowa swoje prawa? .............. 166
Rozpoznanie .............................................................................. 168
Przygotowanie ........................................................................... 168
Dziaanie ................................................................................... 170
Masz prawo prosi .......................................................................... 171
Asertywna proba ...................................................................... 173
Teraz Twoja kolej ................................................179
Dodatek A FAQ ..................................................181
Czy uda mi si zmieni? .................................................................. 181
Kiedy nastpi zmiana? .................................................................... 184
Czy asertywno nie sprawi, e przestan by sob? ...................... 185
Czy moje otoczenie nie odsunie si ode mnie? .............................. 187
Jak by asertywnym wobec bliskich? ............................................... 188
Jak odmawia dzieciom? ................................................................. 191
Przeprasza czy nie przeprasza? .................................................... 193
Gdzie mog si tego nauczy? ........................................................ 194

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Asertywno i rozwj osobisty, czyli jak zyska harmoni

w yciu prywatnym i zawodowym oraz zdrowy szacunek
do siebie i innych? .................................................................. 195
Co robi, gdy asertywno nie zadziaa? ......................................... 196
Nie podje dziaania, ale chcesz wiedzie,
co robi, gdy Ci nie wyjdzie .................................................... 196
Podje dziaanie, nie wyszo, bo ja tak robi,
tylko troch inaczej ............................................................... 197
Podje dziaanie (wzorowo), nie masz rezultatw .................. 199
Dodatek B Asertywno w pracy .............................203
Asertywny pracownik ...................................................................... 206
Z kim jedziesz na imprez firmow? ......................................... 206
Jak poprosi o podwyk? ......................................................... 209
Asertywny szef ................................................................................. 214
Asertywne informacje zwrotne, czyli jak wyzwala inicjatyw,
mie wicej czasu i budowa autorytet szefa? ........................ 214
Asertywno w sprzeday i w obsudze klienta ............................... 220
Jak radzi sobie z wulgarnym i agresywnym klientem? ............. 222
Jak odmawia klientom? ........................................................... 227

Rozdzia 5.
JAK ODMAWIA BEZ POCZUCIA WINY?

Poznaj kogo, kto potrzebuje Twojej pomocy

wity spokj, niepewno, tak naturalna potrzeba bycia w porzdku,
a moe lk przed poczuciem winy nakazay Peterowi zgodzi si na
spenienie proby siedzcego obok kolegi.
NIE mam siy si z tob spiera, rb, jak chcesz odpar
w kocu, ulegajc kolejnym argumentom.
Mg poczu ulg, to w kocu nic wielkiego. NIE warto spiera
si o tak bahe rzeczy, waciwie nic mnie to NIE kosztuje, szkoda
ycia, by udowadnia sobie, kto ma racj pomyla zapewne.
OK odpar Peter. NIE wiedzia przecie, e jego ycie trwa
bdzie jeszcze tylko 4 minuty.
NIE wiedzia przecie, e ta nic NIEznaczca zgoda kosztowa
bdzie ycie 109 osb 100 pasaerw i 9 czonkw zaogi samolotu
DC-8, odbywajcego rejs 621 z Montrealu do Los Angeles, ktrego
Peter Hamilton by kapitanem.
Air Canada 621 na skutek zbyt wczesnego uruchomienia spojlerw
run na ziemi.
15 lipca 1970 roku o 8:06 ta nic NIEznaczca zgoda, chwila witego spokoju, krtkotrwaa korzy z zastosowania reguy mdry
gupiemu ustpuje, odebraa ycie 109 osobom, odebraa spokj rodzinom ofiar.
Dlaczego o tym pisz?

112

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Pisz o tym, poniewa chc, abymy przyjrzeli si czemu, co najczciej bywa kojarzone z asertywnoci umiejtnoci odmawiania.
Umiejtnoci, ktra by moe tamtego ranka 15 lipca 1970 roku moga uratowa ycie 109 osobom.
Nie chc jednak, bymy uprawiali teraz gdybologi.
Odmy wic t tragiczn histori na chwil na bok.
Zastanwmy si przez moment nad czym innym.
NIE mwmy przez chwil o konsekwencjach godzenia si na co,
na co NIE masz ochoty, o obwinianiu siebie, o Twoich nerwach
i utraconym czasie.
NIE mwmy o tym, e nic NIEznaczce 15 minut dziennie, jakie
powicasz na rzeczy, ktre NIE nale do Ciebie, w cigu roku
urasta do 8 dni pracy, a w cigu 40 lat stau przez blisko rok wykonujesz prac, za ktr nikt Ci NIE paci.
NIE mwmy o tym, jak si czujesz, godzc si na co, co kci
si z Tob.
NIE mwmy wreszcie o tym, jak mwi NIE, bo Ty doskonale
potrafisz to robi. Posiade t umiejtno w pierwszym roku swojego
ycia.
NIE mwmy o tym, bo NIE chc o tym mwi. Chc zaproponowa Ci co zgoa innego.
Chc bowiem, abymy porozmawiali o tym, jak pomaga.
Tak! Pomaga, poniewa wiem, jak wane jest dla Ciebie bycie
w porzdku, jak wane s dla Ciebie relacje midzyludzkie, jak wane
jest dla Ciebie czyste sumienie, jak wani s dla Ciebie inni ludzie,
jak wany jest wity spokj.
Wiem take, e za nic w wiecie NIE chciaby tego straci.
NIE bd Ci wic prosi, aby dzisiaj chocia sprbowa powiedzie NIE, bo NIE chc po raz kolejny przymusza Ci do czego,
co jest sprzeczne z Tob.
Poprosz Ci wic o pomoc.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Prosz Ci o pomoc, prosz o bycie w porzdku, o koleestwo, trosk, empati i kreatywno.

Jest bowiem kto potrzebujcy, kto, komu trzeba pomc, trzeba,
bo inaczej zagubi si, straci kontrol nad wasnym yciem, zacznie
obwinia siebie i ten kto bardzo potrzebuje Twojej pomocy.
Mam nadziej, e take tym razem NIE odmwisz i zechcesz
pomc jeszcze tej jednej i jedynej osobie zechcesz pomc sobie!
Tak, pomc sobie, bo wanie w ten sposb postrzegam asertywno.
Ale NIE tylko sobie, poniewa w ten sposb pomoesz te innym.
Bdziemy jednak mwi o tym, jak pomaga w sposb uczciwy
i NIEwymuszony. Pomaga z zaangaowaniem i chci, bo co to za
pomoc, kiedy jest wymuszona, co to za zaangaowanie, kiedy czujesz, e si zmuszasz, co to za uczciwo, kiedy opiera si na niedopowiedzeniach
Bdziemy mwi wic o aktywnej, prawdziwej pomocy pomocy penej oddania, zaangaowania i odpowiedzialnoci. Pomocy,
ktra pozwala innym decydowa o sobie, pomocy, ktra daleka jest
od kamstwa i faszywych przekona.
Pozwl wic, e przyjrzymy si pewnym zasadom, ktre pozwol
Ci nie wanie tak pomoc, jak chcesz nie i jakiej oczekuj od
Ciebie inni.
Ratownicy medyczni przedstawiciele jednego z najbardziej
powaanych i szanowanych zawodw na wiecie posikuj si
w swojej pracy pewn zasad, ktra wspiera rzetelne i skuteczne niesienie pomocy innym.
Mianowicie ratownik medyczny, zanim przystpi do udzielenia
pomocy, jest zobowizany do tego, by zadba o jedn rzecz wasne
bezpieczestwo.
Po co komu ratownik, ktrego podczas akcji spotyka niebezpieczestwo, razi prd, ogarnia poar albo ktry zostaje napadnity przez
przeywajc szok ofiar wypadku.

113

114

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

W imi tej zasady ratownik ma prawo odstpi od udzielenia pomocy, jeeli takowa bezporednio zagraa jego bezpieczestwu.
Chc Ci zaproponowa, aby Twoja przygoda z asertywnoci
oparta bya wanie na tej zasadzie pom sobie, zanim pomoesz
innym, pamitajc, e masz prawo odmwi, jeeli spenienie proby
godzi w Ciebie.
Zadbaj o wasny komfort, wasne bezpieczestwo, bo dopiero wtedy
moesz prawdziwie pomc innym.
Po co komu pomoc kogo, kto NIE zadba o wasne bezpieczestwo, moe przecie nawali, kiedy najbardziej bdzie potrzebny.
Po co komu pomoc kogo, kto pomaga, chocia pomc NIE chce.
Prawdziwa pomoc to czynna pomoc, tzn. pomoc, ktra NIE zagraa Tobie, NIE rani Ci, NIE wywouje poczucia wykorzystania i niesprawiedliwoci dziejw.
Pomagaj z zaangaowaniem, uczciwoci i empati, ktre s
w Tobie, a NIE z zakamanym wyrazem twarzy, uciekajcym spojrzeniem, zoci wyraan za zamknitymi drzwiami, zoci, ktra
przekada si na samopoczucie Twoich bliskich.
Tak, zakamanym. Bo godzenie si na co, na co nie masz ochoty,
dla mnie rwnoznaczne jest z kamstwem okamywaniem innych.
Skd inni maj wiedzie, jakie s Twoje potrzeby, plany i oczekiwania.
Jeste jedyn osob, ktra moe powiedzie TAK, jeste jedyn
osob, ktra moe powiedzie NIE. Godzc si na co, na co nie masz
ochoty, wiadomie wprowadzasz innych w bd.
Pozwl innym decydowa o samych sobie, pozwl samodzielnie
reagowa, przesta zakada, e wiesz lepiej od innych, co jest dla nich
dobre. Czy tego chcesz, czy NIE, NIE masz wpywu na czyje uczucia.
Twoje NIE nikogo NIE urazi, dopki ten kto nie zgodzi si na to.
W tym rozdziale uyem NIE wicej ni 30 razy tylko od
Ciebie zaley, czy jestemy nadal kolegami.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Pamitaj, e jednorazowa odmowa nie moe zniszczy prawdziwej,

trwaej relacji, oznaczaoby to bowiem, e opiera si ona tylko na
Twojej pomocy i jako taka byaby przecie bezwartociowa.
Zaley mi na Twoim bezpieczestwie, zaley mi na tym, aby mia
si i ochot pomaga innym, dlatego pozwl, e opowiem Ci pewn
histori.
Histori, ktra, mam nadziej, pomoe Ci ostatecznie pogodzi
dwie z pozoru sprzeczne ze sob potrzeby trosk o swoje granice
i trosk o innych. Potrzeby, ktrych pogodzenie pozwoli Ci pozby
si tego najwikszego hamulca asertywnoci poczucia winy.
Nie dam ci odpisa, bo nigdy si tego nie nauczysz, ale z chci
ci to wytumacz zwyk mawia pewien mody student w obliczu
bagalnych prb swoich kolegw niekoniecznie przygotowanych
do zaj.
Broni w ten sposb siebie, broni wasnych wartoci, wykazywa
te trosk o innych. Prawdziw.
Zachowywa rwnowag. Rwnowag, ktra jest podstaw asertywnoci. Jeden z najwikszych autorytetw moralnych w historii
polskiego narodu, czowiek, ktry pomg zmieni oblicze ziemi
tej ziemi Karol Wojtya, papie Polak, Jan Pawe II.
Bdc studentem, nie wiedzia zapewne, e to asertywno, ale
wiedzia zapewne, e tak jak inni maj prawo prosi o pomoc, tak
on ma prawo proponowa pomoc.
Wiedzia, e pomoc jest procesem czynnym, ulego za kamstwem.

Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia relacji?

Czy wiesz, e Bugarzy, kiedy mwi nie, kiwaj gow na tak?
Jak gosi ludowa legenda, zwyczaj ten powsta w czasie panowania
Turkw w Bugarii, kiedy miejscowa ludno musiaa zmaga si
z problemem przymusowej islamizacji.

115

116

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Procedura islamizacji bya nad wyraz uproszczona.

Turecki onierz przykada n do garda Bogu ducha winnego
Bugara i pyta: Przejdziesz na islam?.
Ruch gowy na nie podcina gardo, wic Bugarzy zaczli
mwi nie kiwajc gow na tak.
Pisz o tym, poniewa ta bugarska legenda przypomina mi sposb,
w jaki cz ludzi odmawia innym wykonania niewygodnych rzeczy,
posikujc si strategi, ktr nazywam take strategi ciotki z omy
Wiesz, bardzo chtnie, ale nie mog, bo przyjechaa do mnie
ciotka z omy (podczas gdy ciotka suy jako zgrabna ciema).
Nie mog zosta po godzinach w pracy, bo mam ju umwion
wizyt u lekarza.
Wybacz, ale nie mog z tob rozmawia, bo wanie wychodz,
jestem umwiony.
Yyyyy, wiesz, nie bardzo mog... Yyyyy ten tego... Przychodzi
hydraulik....
Nie mog ci pomc, nie poycz ci pienidzy, bo sam nie mam
Wiesz, jak teraz jest.
To bardzo ciekawe zjawisko na pierwszy rzut oka skuteczne, bo
osoba, ktra Ci prosi, zazwyczaj odpuszcza sobie.
Na pierwszy rzut oka nie masz nawet problemu z odmawianiem.
Na pierwszy.
Poniewa, podobnie jak w przypadku bugarskich chopw, to Ty,
zyskujc, tracisz.
Ja wiem, e to bywa skuteczne, ja wiem, e zazwyczaj proszcy
odpuszcza sobie, ja wiem, e to ju nawyk, lecz jest w tym wszystkim
kilka maych ale.
Nie zrozum mnie le, nie chc pisa o moralno-etycznych aspektach kamstwa.
Nie znam bowiem osoby, ktra przynajmniej raz w yciu nie
skamaaby. Nie czuj si uprawniony do ocen moralnych.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Nie o to mi chodzi. Waniejsze s konsekwencje. Raz, e prawda

moe wyj na jaw. Dwa, e kamstwo to negatywne emocje dla Ciebie.
Nie dowiadczasz moe poczucia winy, odczuwasz za to przypieszone ttno, pustk w gowie, nie wiesz, co zrobi z oczami, Twj organizm jest pobudzony, czujesz, e zaczynasz mwi szybciej, by moe
nawet czujesz si gorszy, tumaczc si przed drugim czowiekiem.
To jednak nie wszystko.
Wane s take konsekwencje takiej odmowy w wietle uczenia
innych, jak chcemy by traktowani, w wietle nadrzdnej zasady asertywnoci podejmowania samodzielnych decyzji.
Nie mog to informacja o naszej podatnoci na zewntrzny
wpyw bardzo daleka od samodzielnej decyzji.
Nie mog to przecie wskazanie zewntrznego problemu, ktry
uniemoliwia spenienie proby.
Nie mog to take niewiadome zaproszenie do negocjacji.
Bardzo niebezpieczne. Poniewa kto moe zaproponowa Ci pomoc
w rozwizaniu zewntrznego problemu, a ta wywoa w Tobie zobowizanie np. do spenienia proby (no bo przecie kto chcia Ci
pomc).
Twoje bugarskie nie (czyli: nie mog, hydraulik, ciotka z omy,
sam nie mam pienidzy) to wreszcie przyzwolenie na dalsze proby
taka odmowa uczy bowiem innych, e nie ma sprawy.
Bugarzy, kiwajc na tak, moe zachowywali ycie, jednak przekazujc bdny komunikat, sprawiali wraenie, e robi to z niekaman ochot, przez co wikali si w bdne koo dalszych niewygodnych i bolesnych da.
W sumie trudno im si dziwi.
Mam jednak nadziej, e Twoje dzisiejsze dylematy maj mniejszy
kaliber.
Na szczcie Ty masz moliwo nauczy innych, jak chcesz by
traktowany, nie czujc przy tym zaenowania ani poczucia winy, a jednoczenie dbajc o trwao relacji.

117

118

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jeeli take do Ciebie przyjeda czasami ciotka z omy lub

czujesz n na gardle w obliczu krzywdzcych Ci prb, oto najprostsza procedura, dziki ktrej bdziesz w stanie budowa naprawd
satysfakcjonujce relacje, uczc innych, jak naley Ci traktowa, oraz
unikniesz tej dobrze Ci znanej zgagi, gdy godzisz si na co, na co
nie masz ochoty.
Nie

To pierwszy krok. Prosz, nie myl go z yyyyy, ten teges no nie

bardzo, bo moe to bywa skuteczne, ale brakuje tu Twojej samodzielnej decyzji.
Jeeli jest Ci przykro lub odmowa jest dla Ciebie trudna, powiedz,
co czujesz.
Powiedz: przykro mi, bo to nie usprawiedliwianie si ani tumaczenie, to sposb na autentyczno, Twoja ludzka twarz. Ma prawo
by Ci przykro.
Powiedz to zwaszcza wtedy, gdy chcesz pomc, ale po prostu nie
moesz. Asertywno to przecie pomoc czynna. To bardzo dalekie
od poczucia winy.
Obszar odmowy

Kolejnym krokiem jest precyzyjne wskazanie przez Ciebie obszaru

Twojej odmowy.
Pamitasz metod audiodeskrypcji z rozdziau 4.?
Warto posuy si ni po raz kolejny. Opisz wic obszar odmowy w sposb konkretny, widoczny, obiektywny i policzalny.
Im bardziej obszar odmowy bdzie precyzyjny, tym atwiej bdzie
go przyj Twojemu rozmwcy.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Przekae mu bowiem komunikat, e nie odrzucasz jego jako osoby,

nie chcesz jedynie zrealizowa jego proby, jego pomysu na pomoc.
Zwr uwag na ponisze przykady:

Nie zostan po godzinach w pracy zamiast: Nie dam sob

manipulowa.
Nie poycz ci pienidzy zamiast: Nie jestem kas
zapomogowo-poyczkow.
Nie popr twojego pomysu zamiast: Nie bd uczestniczy
w machlojkach.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad zamiast:
Nie udawajmy kochajcej si rodzinki.

Precyzyjne opisanie obszaru odmowy przyniesie Ci korzyci, nawet

gdy masz do czynienia z ewidentn manipulacj lub kolejn z rzdu
prob o pomoc, ktra zakada, e jak zwykle co zrobisz za kogo.
Pozwoli Ci bowiem ostudzi emocje, pozwoli Ci bowiem skupi si
na bezspornych faktach.
Teraniejszo jest bezdyskusyjna. Odwoanie do teraniejszej proby wzmocni skuteczno Twojej decyzji. Unikniesz bowiem pyta typu:
Dobra, dobra, powiedz mi, kiedy musiae co robi za mnie?.
Uzasadnienie

Kolejny krok Twojej odmowy to krtkie, prawdziwe uzasadnienie

Twojej decyzji.
Psychologowie spoeczni dowiedli, e obecno uzasadnienia
wzmacnia skuteczno komunikatu o blisko 30% (nawet wwczas,
gdy jest ono nielogiczne w synnym eksperymencie Elli Langer
studenci czekajcy w kolejce do ksero podobnie chtnie wpuszczali
bez kolejki osob, ktra prosia o przepuszczenie, mwic, e bardzo
si pieszy, jak i wtedy, gdy prob sw podpieraa uzasadnieniem
bo musz zrobi ksero).

119

120

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Wykorzystaj wic uzasadnienie, aby wzmocni swj przekaz.

Pamitaj jednak, e uzasadnienie nie jest argumentem, poniewa
odmowa to nie proba, odmowa nie jest przekonywaniem. Odmowa
jest decyzj (Postanowiem zamiast: Zrozum mnie, prosz).
Prawdziwe uzasadnienie jest wyrazem Twojej decyzyjnoci uczy
innych, e to Ty podejmujesz decyzje.
Prawdziwe uzasadnienie pozwoli Ci zachowa wewntrzny spokj.
Sawetne czuj si gorszy od innych jedno z najczstszych
ograniczajcych ludzi przekona wynika na og z nadmiernej potrzeby tumaczenia si lub posikowania si kamstwem.
Prosz, pamitaj take, e uzasadnienie nie jest konieczne. Pamitaj, e masz prawo nie zdradza motyww swoich decyzji, jeeli
nie masz na to ochoty.
Mimo wszystko zachcam Ci do tego. Uzasadnienie to wyraz szacunku wobec innych. Od dziecka lubimy przecie wiedzie dlaczego.
Uzasadnienie to motyw Twojej decyzji i jako taki moe by oglny
lub odwoywa si do Twoich uczu.
Pozwl, e wrcimy do naszych przykadw.

Nie zostan po godzinach w pracy, poniewa mam inne plany.

Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie lubi tego robi /
poniewa nie oddajesz ich w terminie.
Nie popr twojego pomysu, poniewa byoby to dla mnie
bardzo kopotliwe.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad, poniewa
mamy inne plany.

Mamy inne plany?

Ju sysz Twoje pytanie.
A co, jeeli kto spyta mnie: A jakie to plany?. Przecie zaraz
usysz o lekcewacym stosunku do pracy, o tym, e nie mona na
mnie liczy, bo nie chc spotka si z matk, ojcem, teciow czy
szwagrem.
Bardzo dobre pytanie. Pozwl, e powicimy mu zatem chwil.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Oczywicie usyszysz. Usyszysz, jeeli na nie odpowiesz.

Jeeli jednak wykonae wiczenia w rozdziale 4., wiesz ju, jak
sobie radzi.
Pamitaj, e nie musisz odpowiada na pytania, to wcale nie jest
nieuprzejme. Ty rwnie masz prawo oczekiwa uprzejmoci wobec
siebie i niezadawania Ci krpujcych Ci pyta. Take tutaj obowizuje zasada masz prawo zachowa milczenie, bo wszystko, co powiesz, moe zosta uyte przeciwko tobie.
Bardzo lubi okrelenie mam inne plany, wic pozwl, e odpowiem na kolejne pytanie: No dobrze, ale jak mi si po prostu nie
chce i nie mam nic w planach, chc po prostu posiedzie w domu,
w kapciach przed telewizorem, czy to nie bdzie kamstwo?.
Wedug mnie nie. Odpoczynek czy potrzeb prywatnoci postrzegam bowiem take jako czynno zaplanowan. W szkole, na uczelni,
w pracy spdzamy znaczn cz naszego ycia. Aby mie energi
do dziaania, musimy take wypoczywa, czyli zaplanowa, e nie
robimy nic, podj tak decyzj.
Jedna z uczestniczek mojego szkolenia zwyka odpowiada zapraszajcej j na obiad teciowej, e nie przyjedzie, bo ma dzie wewntrzny, mylc o kapciach, papilotach i telewizorze.
A Tobie co podpowiada Twoja kreatywno?
Podtrzymanie kontaktu czynna pomoc

To prawdopodobnie najwaniejszy krok asertywnej odmowy.

Pozwoli Ci on zrealizowa pozytywn intencj, ktra dotychczas moga krpowa Ci rce ch bycia pomocnym, ch bycia
w porzdku wobec innych, intencj, ktra nieraz sprawiaa, e godzie si na co, na co nie miae ochoty, bo tak byo lepiej.
Ten krok pomoe Ci czu si osob pomocn, uwolni Ci od
wyrzutw sumienia i poczucia winy, pomoe Ci okaza trosk wobec
innych, pomoe Ci zadba o trwao relacji.

121

122

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Trzy pierwsze kroki byy bowiem trosk o Ciebie. Trosk o wasne

bezpieczestwo.
Dopiero teraz moesz pomaga aktywnie, dopiero teraz moesz
pomaga skutecznie.
Czas wic na aktywn pomoc.
Pomoc wynikajc z Twojej potrzeby, Twojego zaangaowania,
a nie zobowizania czy lku przed win.
Jak wic to zrobi? Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia
relacji?
Pamitaj po prostu, e tak jak inni maj prawo prosi, Ty masz
prawo proponowa.
Co to oznacza?
O ile prawidowo wykonae trzy pierwsze kroki, z pewnoci zauwaye, e gwnym przesaniem asertywnej odmowy nie jest odrzucenie rozmwcy, tylko niewyraenie zgody na realizacj jego pomysu
na pomoc z Twojej strony.
O ile wic zaley Ci na relacji, zaproponuj po prostu wasny pomys
realizacji oczekiwanej od Ciebie pomocy.
Powrmy wic do naszych przykadw.

Nie zostan po godzinach w pracy, poniewa mam inne

plany, ale mog wykona zadania, o ktre mnie prosisz,
np. w poniedziaek, jestem wtedy mniej obciony.
Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie lubi tego robi /
poniewa nie oddajesz ich w terminie, ale by moe jestem
w stanie ci pomc w inny sposb.
Nie popr twojego pomysu, poniewa byoby to dla mnie bardzo
kopotliwe, ale jeeli zgodziby si wprowadzi zaproponowane
przeze mnie poprawki, to moesz na mnie liczy.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad, poniewa mamy
inne plany, zdzwomy si w przyszym tygodniu i pomylimy,
co moemy razem zrobi.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Zwr uwag na ostatni przykad.

Podtrzymanie kontaktu nie musi oznacza wcale zobowizania do
jakiegokolwiek dziaania, wystarczy zapewnienie o chci podtrzymywania relacji. To bardzo wiele. Oznacza to przecie, e inni s dla Ciebie wani. Tobie pozostawia za furtk.
wiczenie Asertywna odmowa

Zamie ponisze przykady odmowy nieasertywnej na odmow asertywn. Pamitaj o precyzyjnym okreleniu obszaru odmowy, krtkim
i prawdziwym uzasadnieniu oraz zaoferowaniu aktywnej pomocy.
Sytuacja

Odmowa
nieasertywna

Znajomy prosi Ci o poyczenie

300 z. Ty jednak nie masz
w zwyczaju poycza pienidzy.

Bardzo chtnie,
ale sam nie
mam.

Szef w pracy prosi Ci o wykonanie

Mam strasznie
dodatkowego zadania niewchodzcego duo pracy,
w zakres Twoich obowizkw.
moe poprosisz
kogo innego.
Znajomy chce skorzysta z Twojej
pomocy zwizanej z wykonywanym
przez Ciebie zawodem (naprawy
komputera, wypenienia PIT-u,
napisania CV). Ty jednak jeste
po prostu zmczony.

Sam nie jestem

w tym za dobry.

Kolega z pracy prosi Ci o pomoc

w wykonaniu jego pracy (np. raportu
kwartalnego), poniewa bardzo
sobie ceni Twoje spostrzeenia.
W praktyce wiesz dobrze, i bdziesz
musia wykona raport jak zwykle
za niego.

Mam strasznie
duo pracy,
poza tym nie
jestem w tym
dobry. Sam
popeniam
bdy.

Dzwoni do Ciebie znajomy i informuje

Ci, e bdzie u Ciebie za 15 minut.
Ty nie masz ochoty na niczyj wizyt.

No przykro mi,
ale wanie
wychodz.

Odmowa
asertywna

123

124

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jak radzi sobie z nachalnymi ludmi?

W trakcie mojego pierwszego treningu asertywnoci braem udzia
w scence, w ktrej moim zadaniem byo odmwi koledze poyczenia
pienidzy.
Bya to sytuacja nad wyraz prawdziwa, poniewa w tamtym okresie miaem z tym duy problem i nie brakowao mi kolegw, ktrzy
traktowali mnie jak kas zapomogowo-poyczkow z bardzo atrakcyjnym oprocentowaniem 0% w skali wiecznoci.
Pocztek by atwy: Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie oddajesz mi w terminie.
Za chwil czekao mnie jednak prawdziwe wyzwanie.
Ja wiem, ale tym razem to wyjtkowa sytuacja, tylko na ciebie mog
liczy, nie poradz sobie, jak mi nie pomoesz, ej, no nie bd taki,
przysigam, tym razem oddam w terminie, a tak w ogle to ostatni raz,
koledze nie pomoesz?
Byem konsekwentny, usilnie staraem si znale kontrargumenty,
jednak szybko zauwayem, e kade moje sowo potguje nachalno
argumentw mojego kolegi, a ja zaczynam si gubi.
Nie wiedziaem, dlaczego tak si dzieje, nie wiedziaem take, e
popeniam bd.
Powiedzmy to sobie szczerze. Opisana wyej procedura asertywnej
odmowy nie zawsze bdzie skuteczna. Nie zawsze spotkasz ludzi,
ktrzy zrozumiej Ci za pierwszym razem.
Spotkasz zapewne ludzi, ktrzy bd Ci za wszelk cen prbowali przekona, czasami bd nawet bardzo nachalni, posikujc si
mniej lub bardziej emocjonalnymi chwytami.
Warto wic, by w podobnych sytuacjach wiedzia, jak sobie radzi.
Narzdziem, ktre pozwoli Ci radzi sobie z podobnymi sytuacjami,
jest powszechnie znana technika zdartej pyty, ktr wwczas zaproponowa mi trener prowadzcy szkolenie.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Technika zdartej pyty polega na kilkakrotnym powtrzeniu odmowy, jednak w zastosowaniu tej metody czai si kilka niebezpieczestw. Dlatego pozwl, e przyjrzymy jej si znacznie szerzej.
Z dowiadczenia wiem, e wiele osb w obliczu nachalnych prb
zaczyna si irytowa, za kadym kolejnym razem starajc si intensywniej zaznaczy swoje stanowisko, tracc przy tym nerwy, dajc si
ponie emocjom lub dla witego spokoju po prostu przystaje na
co, na co nie ma ochoty.
Powd emocjonalnej reakcji (Guchy jeste czy co?), powd
zniecierpliwienia (Ile razy mam mwi NIE?) przy wielokrotnym
powtarzaniu odmowy jest jednak prosty.
Wynika z bdu, jaki ja take popeniem.
Bd ten polega na oczekiwaniu zakoczenia trudnej dla nas sytuacji przez kogo innego, wynika z oczekiwania podjcia decyzji za nas,
wynika bowiem z oczekiwania zrozumienia nas.
Odmowa by moe skutkuje, pozostaje jednak niesmak, by moe
pada kilka sw za duo.
Aby wic zapewni Ci maksymalny komfort uytkowania techniki
zdartej pyty, aby zapewni Ci komfort w obliczu nachalnych prb,
pozwl, e przyjrzymy si istocie tej metody, odwoujc si do jej metaforycznego zakresu, tzn. tego, jak dziaa zdarta pyta.
Najwygodniej bdzie zilustrowa mechanizm zdartej pyty za pomoc muzyki.
Nigdy nie pamitam hitw lata, posu si wic przykadem
utworu, o ktrym byo gono take przez skrajnie szokujc krtkowzroczno specw od marketingu pewnej firmy, ktra wypucia
na rynek cmentarne znicze z pozytywk: Wsta, powiedz: nie jestem sam.
Adapter odtwarzajcy zdart pyt za kadym razem odtwarza identyczny dwik.
Nie powie spie mioci, nie powie spie mioci, nie powie spie
mioci brzmi wic za kadym razem identycznie, dwiki nie s

125

126

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

goniejsze ani cichsze, dusze ani krtsze, a my dziki temu mamy

szans usysze przesanie Michaa Winiewskiego raz jeszcze.
Dlaczego o tym pisz?
Pisz o tym, poniewa istot skutecznoci techniki zdartej pyty,
a zarazem jej najczciej ignorowanym elementem, s jej waciwoci
dwikowe.
Odmowa w obliczu natarczywej proby powinna wic za kadym
razem brzmie identycznie: winna by wypowiedziana identycznym
tonem i z identyczn tonacj. Powinna te zawiera pauzy.
Twj ton, Twoja intonacja oraz pauzy s niczym innym jak wyrazem Twojej decyzji, nie musisz przecie nikogo przekonywa, nikt nie
musi niczego rozumie ani na nic wyraa zgody. Nie musisz si
take irytowa, poniewa Ty tylko przekazujesz informacj o podjtej
ju decyzji.
Powtrzenie pozwala Ci opanowa emocje, a drugiej stronie pozwala zrozumie, e decyzja jest nieodwoalna. To niewtpliwa korzy
dla Ciebie. Dbasz w ten sposb o swj spokj.
Zapytasz zapewne, ile razy powiniene powtrzy swoj odmow.
Ilo zaley od Ciebie, moesz powtrzy j 2 4 razy, jednak
znacznie waniejsza od iloci jest wiadomo, e to do Ciebie naley
ostatnie sowo.
2 4 razy pozwol Twojemu rozmwcy usysze Twj przekaz,
jeeli wczeniej go nie zrozumia.
Jeeli jednak nie rozumie go dalej, to problem nie naley ju do
Ciebie.
Zrobie wszystko, co moge. Jeeli to nie skutkuje, zmie temat,
zakocz niewygodn dla Ciebie rozmow albo wyra swoje emocje
w obliczu nachalnych prb.
Podejmij decyzj, a zyskasz spokj.
Moe zyskasz miano spa mioci szczliwie jednak nikt nie
wie, co to waciwie znaczy.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro

Koczc rozwaania na temat asertywnej odmowy, warto zwrci
uwag take na sposb radzenia sobie z wyjtkowo nachalnymi ludmi,
z tzw. zawodowymi proszcymi kolegami w pracy po 63 razy
dziennie proszcymi Ci o zszywacz, dziurkacz, kartk, dugopis,
samozwaczymi parkingowymi obiecujcymi przypilnowa Twojego
samochodu, zbierajcymi na lekarstwa lub szklank chleba, ktrych
moesz spotka np. na dworcach kolejowych w caej Polsce, osobami
myjcymi szyby na skrzyowaniach. Wszystkimi ludmi, ktrzy nie
rozumiej zwykego NIE i ktrzy, spotykajc si z Twoj decyzj, zaczynaj Ci atakowa.
Musz Ci jednak ostrzec. Metoda, ktr chc Ci zaproponowa,
jest jak prawdziwy kebab naprawd ostra, a na dodatek w cienkim
ciecie, nie zawiera bowiem nic, co mogoby zneutralizowa jej smak.
Proponuj Ci j jako sposb radzenia sobie w sytuacjach krytycznych, gdy wszystkie inne metody zadbania o swoje terytorium oka
si nieskuteczne lub po prostu nie bdziesz widzia sensu ani potrzeby
ich wykorzystania.
Pamitaj jednak, e jej zastosowanie zawsze piecze. Uywaj jej wic
w ostatecznoci jako samoobrony.
Pamitaj o tym, by serwowa j tylko wobec osb, z ktrymi nie zamierzasz tworzy relacji, a ktrych natarczywo prb godzi w Ciebie,
kci si z Twoimi wartociami, uderza w Twoje poczucie przyzwoitoci.
Pamitaj take, e ocena potrzeby jej wykorzystania zaley tylko
od Ciebie.
Ju za chwil podam Ci przepis. Jednak pozwl, e najpierw dam
Ci pewien przykad.
Nie wiem jak Ty, ale ja mam tak zasad, e nie pomagam finansowo ludziom zbierajcym na ulicy. Jestem przekonany, e w ten sposb potguj ich wyuczon bezradno. Zazwyczaj mwi NIE. I to
wystarcza.

127

128

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jednak czasami musz posuy si asertywn odmow w cienkim

ciecie na ostro, poniewa zachowanie mojego rozmwcy wywouje
we mnie nie tylko zdziwienie, ale take sprzeciw.
Wracaem kiedy z rannych zakupw, gdy chwiejnym krokiem
podszed do mnie znany z widzenia w obrbie sklepu miejscowy
ssiad.
Kierowniku, ssiedzie, jest taka proba, na lekarstwo mi brakuje,
kierownik dorzuci do wina, w pitek dostaj rent, oddam. Nie wiem,
co mnie przekonao, bo na alkohol nie daj by moe szczero, by
moe zapewnienie zwrotu zgodziem si. Miaem pod rk 2 z,
wic wspomogem zakup lekarstwa, w duchu liczc si z tym, e
zwrotu nie bdzie.
Po tygodniu, kiedy znw wracaem z zakupw, pod tym samym
sklepem podszed do mnie ssiad.
Kierowniku, ssiedzie, ja kierownikowi jestem winny 2 z.
Wyobra sobie moje zdziwienie. Piknie. Peen szacunek. Miaem
zajte rce, nie chciao mi si siga do portfela, a i gest mnie uj,
powiedziaem wic: Na zdrowie, ssiedzie, na wieczne nieoddanie, majc nadziej na odwzajemnienie szacunku.
Usyszaem jednak: Kierowniku, to poycz jeszcze 2 razem
bdzie 4.
Przy caym moim uwielbieniu asertywnoci nie wyobraam sobie
mojej odpowiedzi w stylu: Nie, nie dam panu 2 z, poniewa ju
w zeszym tygodniu poyczy pan ode mnie 2 z, a tak na marginesie
jestem przeciw prowadzeniu dziaalnoci gospodarczej bez odprowadzania nalenych podatkw, a w ten sposb postrzegam paskie
dziaania w obrbie sklepu, ale jeeli askawy pan sobie yczy, by
moe mog panu pomc w inny sposb. Oferuj pomoc przy rejestracji dziaalnoci gospodarczej.
W ruch posza asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro.
Strategia jest bardzo prosta. Prosta jak kebab. Zawiera dwa
skadniki.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Oto przepis dla Ciebie.

Skadnik 1. Nie to raptem ciasto, krtka, szybka decyzja.
Wyrazistoci strategii nadaje skadnik drugi sos. Bardzo ostry.
Skadnik 2. I pomyl dlaczego nie.
Zwr uwag na istot drugiego skadnika, ktry stanowi przeniesienie odpowiedzialnoci za Twoj odmow na drug stron.
Technik t znam z ksiki Strategia ostra jak pepperoni Jensa
Weidnera (Onepress, 2007) i poradziem wykorzysta t metod
jednej mojej znajomej, ktra miaa w pracy problem z notorycznie
proszcym o drobne rzeczy koleg zszywacz, dziurkacz, pinezki,
kartki, post-itki itp. stanowiy dla niego bowiem sens ycia.
Niby nic, ale ile razy dziennie mona sysze: Kasiu, czy moesz mi
poda zszywacz, Kasiu to, Kasiu tamto.
Dotychczasowe podawanie, dotychczasowa ulego ustpiy miejsca: Nie, i pomyl dlaczego nie. Ale to by dopiero pocztek.
Z relacji Kaki wiem, e znajomy nie tylko odpuci, ale przez kilka
chwil gowi si, dlaczego tak si stao.
Nie podaa mi zszywacza, bo wczoraj, kiedy szedem na obiad,
nie zaproponowaem ci wsplnego wyjcia? brzmiao pytanie.
Nie padaa odpowied.
A moe dlatego, e w zeszym tygodniu skrytykowaem twj
pomys?. Nie brzmiaa odpowied, a z kad kolejn problem coraz mniej nalea do Kaki. Dobre, prawda?
Na zakoczenie mam do Ciebie prob.
Nie stosuj tej metody wobec swoich bliskich, wobec osb, na
ktrych Ci zaley, nie stosuj jej wobec swojego szefa
Nie powiem Ci dlaczego.
Powiem Ci NIE, i pomyl dlaczego NIE.

129

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Rozdzia 3. Pewno siebie, czyli jak zyska zdrowy

szacunek do siebie i innych? .................... 57
Jak zyska pewno siebie? ............................................................... 59
Co Ci da wiadomo wasnych zalet? .............................................. 64
Jak z yczliwoci wobec siebie postrzega wasne wady? ................ 68
O wstydzie, kompleksach i o tym, czy wada moe by zalet,
czyli nie jeste naiwny, jeste ...................................................... 73
Rozdzia 4. Jak wyraa uczucia
i zapobiega konfliktom? ......................... 81
O czym warto pamita,
by Twoje emocje pracoway na Twoj korzy? ............................. 81
Jak nauczy innych, jak maj Ci traktowa? ................................... 88
Czuj ........................................................................................... 88
Kiedy Ty ...................................................................................... 91
Oczekuj ..................................................................................... 94
Jeeli tego nie zrobisz, bd zmuszony ................................. 102
Dziaanie ................................................................................... 104
Komunikat JA procedura rozszerzona ................................. 104
Kiedy nie warto by asertywnym, czyli zanim powiesz ............... 105
Lista kontrolna asertywnoci ........................................................... 109
Rozdzia 5. Jak odmawia bez poczucia winy? ............111
Poznaj kogo, kto potrzebuje Twojej pomocy ................................ 111
Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia relacji? ....................... 115
Nie ............................................................................................. 118
Obszar odmowy ........................................................................ 118
Uzasadnienie ............................................................................. 119
Podtrzymanie kontaktu czynna pomoc ................................ 121
Jak radzi sobie z nachalnymi ludmi? ........................................... 124
Asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro .............................. 127
Rozdzia 6. Jak radzi sobie z opiniami innych? ..........131
Jak radzi sobie z krytyk? .............................................................. 133
Ocena formalna ......................................................................... 134
Ocena merytoryczna i decyzja ................................................... 136

Spis treci

Jak nie da si wcign do gry? ..................................................... 139

Wyraenie emocji ...................................................................... 142
Powtrzenie zdania rozmwcy .................................................. 142
Proba o uzasadnienie ............................................................... 143
Jako czowiek uczciwy na pewno mnie zrozumiesz ............... 144
Niezbdnik na imprezach rodzinnych,
czyli jak radzi sobie z dobrymi radami? ...................................... 147
Rozdzia 7. Jak wyraa uczucia pozytywne
i przyjmowa komplementy? ...................151
Dlaczego warto wyraa uczucia pozytywne? ................................. 151
Jak budowa lepsze relacje,
jak wyraa uczucia i emocje pozytywne? .................................... 153
Jak przyjmowa komplementy, nie doszukujc si drugiego dna? .... 157
Rozdzia 8. Jak zadba o swoje prawa
z szacunkiem do siebie i innych? ..............163
Poznaj swoje prawa ......................................................................... 163
Upomnij si o swoje, czyli jak respektowa swoje prawa? .............. 166
Rozpoznanie .............................................................................. 168
Przygotowanie ........................................................................... 168
Dziaanie ................................................................................... 170
Masz prawo prosi .......................................................................... 171
Asertywna proba ...................................................................... 173
Teraz Twoja kolej ................................................179
Dodatek A FAQ ..................................................181
Czy uda mi si zmieni? .................................................................. 181
Kiedy nastpi zmiana? .................................................................... 184
Czy asertywno nie sprawi, e przestan by sob? ...................... 185
Czy moje otoczenie nie odsunie si ode mnie? .............................. 187
Jak by asertywnym wobec bliskich? ............................................... 188
Jak odmawia dzieciom? ................................................................. 191
Przeprasza czy nie przeprasza? .................................................... 193
Gdzie mog si tego nauczy? ........................................................ 194

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Asertywno i rozwj osobisty, czyli jak zyska harmoni

w yciu prywatnym i zawodowym oraz zdrowy szacunek
do siebie i innych? .................................................................. 195
Co robi, gdy asertywno nie zadziaa? ......................................... 196
Nie podje dziaania, ale chcesz wiedzie,
co robi, gdy Ci nie wyjdzie .................................................... 196
Podje dziaanie, nie wyszo, bo ja tak robi,
tylko troch inaczej ............................................................... 197
Podje dziaanie (wzorowo), nie masz rezultatw .................. 199
Dodatek B Asertywno w pracy .............................203
Asertywny pracownik ...................................................................... 206
Z kim jedziesz na imprez firmow? ......................................... 206
Jak poprosi o podwyk? ......................................................... 209
Asertywny szef ................................................................................. 214
Asertywne informacje zwrotne, czyli jak wyzwala inicjatyw,
mie wicej czasu i budowa autorytet szefa? ........................ 214
Asertywno w sprzeday i w obsudze klienta ............................... 220
Jak radzi sobie z wulgarnym i agresywnym klientem? ............. 222
Jak odmawia klientom? ........................................................... 227

Rozdzia 5.
JAK ODMAWIA BEZ POCZUCIA WINY?

Poznaj kogo, kto potrzebuje Twojej pomocy

wity spokj, niepewno, tak naturalna potrzeba bycia w porzdku,
a moe lk przed poczuciem winy nakazay Peterowi zgodzi si na
spenienie proby siedzcego obok kolegi.
NIE mam siy si z tob spiera, rb, jak chcesz odpar
w kocu, ulegajc kolejnym argumentom.
Mg poczu ulg, to w kocu nic wielkiego. NIE warto spiera
si o tak bahe rzeczy, waciwie nic mnie to NIE kosztuje, szkoda
ycia, by udowadnia sobie, kto ma racj pomyla zapewne.
OK odpar Peter. NIE wiedzia przecie, e jego ycie trwa
bdzie jeszcze tylko 4 minuty.
NIE wiedzia przecie, e ta nic NIEznaczca zgoda kosztowa
bdzie ycie 109 osb 100 pasaerw i 9 czonkw zaogi samolotu
DC-8, odbywajcego rejs 621 z Montrealu do Los Angeles, ktrego
Peter Hamilton by kapitanem.
Air Canada 621 na skutek zbyt wczesnego uruchomienia spojlerw
run na ziemi.
15 lipca 1970 roku o 8:06 ta nic NIEznaczca zgoda, chwila witego spokoju, krtkotrwaa korzy z zastosowania reguy mdry
gupiemu ustpuje, odebraa ycie 109 osobom, odebraa spokj rodzinom ofiar.
Dlaczego o tym pisz?

112

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Pisz o tym, poniewa chc, abymy przyjrzeli si czemu, co najczciej bywa kojarzone z asertywnoci umiejtnoci odmawiania.
Umiejtnoci, ktra by moe tamtego ranka 15 lipca 1970 roku moga uratowa ycie 109 osobom.
Nie chc jednak, bymy uprawiali teraz gdybologi.
Odmy wic t tragiczn histori na chwil na bok.
Zastanwmy si przez moment nad czym innym.
NIE mwmy przez chwil o konsekwencjach godzenia si na co,
na co NIE masz ochoty, o obwinianiu siebie, o Twoich nerwach
i utraconym czasie.
NIE mwmy o tym, e nic NIEznaczce 15 minut dziennie, jakie
powicasz na rzeczy, ktre NIE nale do Ciebie, w cigu roku
urasta do 8 dni pracy, a w cigu 40 lat stau przez blisko rok wykonujesz prac, za ktr nikt Ci NIE paci.
NIE mwmy o tym, jak si czujesz, godzc si na co, co kci
si z Tob.
NIE mwmy wreszcie o tym, jak mwi NIE, bo Ty doskonale
potrafisz to robi. Posiade t umiejtno w pierwszym roku swojego
ycia.
NIE mwmy o tym, bo NIE chc o tym mwi. Chc zaproponowa Ci co zgoa innego.
Chc bowiem, abymy porozmawiali o tym, jak pomaga.
Tak! Pomaga, poniewa wiem, jak wane jest dla Ciebie bycie
w porzdku, jak wane s dla Ciebie relacje midzyludzkie, jak wane
jest dla Ciebie czyste sumienie, jak wani s dla Ciebie inni ludzie,
jak wany jest wity spokj.
Wiem take, e za nic w wiecie NIE chciaby tego straci.
NIE bd Ci wic prosi, aby dzisiaj chocia sprbowa powiedzie NIE, bo NIE chc po raz kolejny przymusza Ci do czego,
co jest sprzeczne z Tob.
Poprosz Ci wic o pomoc.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Prosz Ci o pomoc, prosz o bycie w porzdku, o koleestwo, trosk, empati i kreatywno.

Jest bowiem kto potrzebujcy, kto, komu trzeba pomc, trzeba,
bo inaczej zagubi si, straci kontrol nad wasnym yciem, zacznie
obwinia siebie i ten kto bardzo potrzebuje Twojej pomocy.
Mam nadziej, e take tym razem NIE odmwisz i zechcesz
pomc jeszcze tej jednej i jedynej osobie zechcesz pomc sobie!
Tak, pomc sobie, bo wanie w ten sposb postrzegam asertywno.
Ale NIE tylko sobie, poniewa w ten sposb pomoesz te innym.
Bdziemy jednak mwi o tym, jak pomaga w sposb uczciwy
i NIEwymuszony. Pomaga z zaangaowaniem i chci, bo co to za
pomoc, kiedy jest wymuszona, co to za zaangaowanie, kiedy czujesz, e si zmuszasz, co to za uczciwo, kiedy opiera si na niedopowiedzeniach
Bdziemy mwi wic o aktywnej, prawdziwej pomocy pomocy penej oddania, zaangaowania i odpowiedzialnoci. Pomocy,
ktra pozwala innym decydowa o sobie, pomocy, ktra daleka jest
od kamstwa i faszywych przekona.
Pozwl wic, e przyjrzymy si pewnym zasadom, ktre pozwol
Ci nie wanie tak pomoc, jak chcesz nie i jakiej oczekuj od
Ciebie inni.
Ratownicy medyczni przedstawiciele jednego z najbardziej
powaanych i szanowanych zawodw na wiecie posikuj si
w swojej pracy pewn zasad, ktra wspiera rzetelne i skuteczne niesienie pomocy innym.
Mianowicie ratownik medyczny, zanim przystpi do udzielenia
pomocy, jest zobowizany do tego, by zadba o jedn rzecz wasne
bezpieczestwo.
Po co komu ratownik, ktrego podczas akcji spotyka niebezpieczestwo, razi prd, ogarnia poar albo ktry zostaje napadnity przez
przeywajc szok ofiar wypadku.

113

114

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

W imi tej zasady ratownik ma prawo odstpi od udzielenia pomocy, jeeli takowa bezporednio zagraa jego bezpieczestwu.
Chc Ci zaproponowa, aby Twoja przygoda z asertywnoci
oparta bya wanie na tej zasadzie pom sobie, zanim pomoesz
innym, pamitajc, e masz prawo odmwi, jeeli spenienie proby
godzi w Ciebie.
Zadbaj o wasny komfort, wasne bezpieczestwo, bo dopiero wtedy
moesz prawdziwie pomc innym.
Po co komu pomoc kogo, kto NIE zadba o wasne bezpieczestwo, moe przecie nawali, kiedy najbardziej bdzie potrzebny.
Po co komu pomoc kogo, kto pomaga, chocia pomc NIE chce.
Prawdziwa pomoc to czynna pomoc, tzn. pomoc, ktra NIE zagraa Tobie, NIE rani Ci, NIE wywouje poczucia wykorzystania i niesprawiedliwoci dziejw.
Pomagaj z zaangaowaniem, uczciwoci i empati, ktre s
w Tobie, a NIE z zakamanym wyrazem twarzy, uciekajcym spojrzeniem, zoci wyraan za zamknitymi drzwiami, zoci, ktra
przekada si na samopoczucie Twoich bliskich.
Tak, zakamanym. Bo godzenie si na co, na co nie masz ochoty,
dla mnie rwnoznaczne jest z kamstwem okamywaniem innych.
Skd inni maj wiedzie, jakie s Twoje potrzeby, plany i oczekiwania.
Jeste jedyn osob, ktra moe powiedzie TAK, jeste jedyn
osob, ktra moe powiedzie NIE. Godzc si na co, na co nie masz
ochoty, wiadomie wprowadzasz innych w bd.
Pozwl innym decydowa o samych sobie, pozwl samodzielnie
reagowa, przesta zakada, e wiesz lepiej od innych, co jest dla nich
dobre. Czy tego chcesz, czy NIE, NIE masz wpywu na czyje uczucia.
Twoje NIE nikogo NIE urazi, dopki ten kto nie zgodzi si na to.
W tym rozdziale uyem NIE wicej ni 30 razy tylko od
Ciebie zaley, czy jestemy nadal kolegami.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Pamitaj, e jednorazowa odmowa nie moe zniszczy prawdziwej,

trwaej relacji, oznaczaoby to bowiem, e opiera si ona tylko na
Twojej pomocy i jako taka byaby przecie bezwartociowa.
Zaley mi na Twoim bezpieczestwie, zaley mi na tym, aby mia
si i ochot pomaga innym, dlatego pozwl, e opowiem Ci pewn
histori.
Histori, ktra, mam nadziej, pomoe Ci ostatecznie pogodzi
dwie z pozoru sprzeczne ze sob potrzeby trosk o swoje granice
i trosk o innych. Potrzeby, ktrych pogodzenie pozwoli Ci pozby
si tego najwikszego hamulca asertywnoci poczucia winy.
Nie dam ci odpisa, bo nigdy si tego nie nauczysz, ale z chci
ci to wytumacz zwyk mawia pewien mody student w obliczu
bagalnych prb swoich kolegw niekoniecznie przygotowanych
do zaj.
Broni w ten sposb siebie, broni wasnych wartoci, wykazywa
te trosk o innych. Prawdziw.
Zachowywa rwnowag. Rwnowag, ktra jest podstaw asertywnoci. Jeden z najwikszych autorytetw moralnych w historii
polskiego narodu, czowiek, ktry pomg zmieni oblicze ziemi
tej ziemi Karol Wojtya, papie Polak, Jan Pawe II.
Bdc studentem, nie wiedzia zapewne, e to asertywno, ale
wiedzia zapewne, e tak jak inni maj prawo prosi o pomoc, tak
on ma prawo proponowa pomoc.
Wiedzia, e pomoc jest procesem czynnym, ulego za kamstwem.

Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia relacji?

Czy wiesz, e Bugarzy, kiedy mwi nie, kiwaj gow na tak?
Jak gosi ludowa legenda, zwyczaj ten powsta w czasie panowania
Turkw w Bugarii, kiedy miejscowa ludno musiaa zmaga si
z problemem przymusowej islamizacji.

115

116

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Procedura islamizacji bya nad wyraz uproszczona.

Turecki onierz przykada n do garda Bogu ducha winnego
Bugara i pyta: Przejdziesz na islam?.
Ruch gowy na nie podcina gardo, wic Bugarzy zaczli
mwi nie kiwajc gow na tak.
Pisz o tym, poniewa ta bugarska legenda przypomina mi sposb,
w jaki cz ludzi odmawia innym wykonania niewygodnych rzeczy,
posikujc si strategi, ktr nazywam take strategi ciotki z omy
Wiesz, bardzo chtnie, ale nie mog, bo przyjechaa do mnie
ciotka z omy (podczas gdy ciotka suy jako zgrabna ciema).
Nie mog zosta po godzinach w pracy, bo mam ju umwion
wizyt u lekarza.
Wybacz, ale nie mog z tob rozmawia, bo wanie wychodz,
jestem umwiony.
Yyyyy, wiesz, nie bardzo mog... Yyyyy ten tego... Przychodzi
hydraulik....
Nie mog ci pomc, nie poycz ci pienidzy, bo sam nie mam
Wiesz, jak teraz jest.
To bardzo ciekawe zjawisko na pierwszy rzut oka skuteczne, bo
osoba, ktra Ci prosi, zazwyczaj odpuszcza sobie.
Na pierwszy rzut oka nie masz nawet problemu z odmawianiem.
Na pierwszy.
Poniewa, podobnie jak w przypadku bugarskich chopw, to Ty,
zyskujc, tracisz.
Ja wiem, e to bywa skuteczne, ja wiem, e zazwyczaj proszcy
odpuszcza sobie, ja wiem, e to ju nawyk, lecz jest w tym wszystkim
kilka maych ale.
Nie zrozum mnie le, nie chc pisa o moralno-etycznych aspektach kamstwa.
Nie znam bowiem osoby, ktra przynajmniej raz w yciu nie
skamaaby. Nie czuj si uprawniony do ocen moralnych.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Nie o to mi chodzi. Waniejsze s konsekwencje. Raz, e prawda

moe wyj na jaw. Dwa, e kamstwo to negatywne emocje dla Ciebie.
Nie dowiadczasz moe poczucia winy, odczuwasz za to przypieszone ttno, pustk w gowie, nie wiesz, co zrobi z oczami, Twj organizm jest pobudzony, czujesz, e zaczynasz mwi szybciej, by moe
nawet czujesz si gorszy, tumaczc si przed drugim czowiekiem.
To jednak nie wszystko.
Wane s take konsekwencje takiej odmowy w wietle uczenia
innych, jak chcemy by traktowani, w wietle nadrzdnej zasady asertywnoci podejmowania samodzielnych decyzji.
Nie mog to informacja o naszej podatnoci na zewntrzny
wpyw bardzo daleka od samodzielnej decyzji.
Nie mog to przecie wskazanie zewntrznego problemu, ktry
uniemoliwia spenienie proby.
Nie mog to take niewiadome zaproszenie do negocjacji.
Bardzo niebezpieczne. Poniewa kto moe zaproponowa Ci pomoc
w rozwizaniu zewntrznego problemu, a ta wywoa w Tobie zobowizanie np. do spenienia proby (no bo przecie kto chcia Ci
pomc).
Twoje bugarskie nie (czyli: nie mog, hydraulik, ciotka z omy,
sam nie mam pienidzy) to wreszcie przyzwolenie na dalsze proby
taka odmowa uczy bowiem innych, e nie ma sprawy.
Bugarzy, kiwajc na tak, moe zachowywali ycie, jednak przekazujc bdny komunikat, sprawiali wraenie, e robi to z niekaman ochot, przez co wikali si w bdne koo dalszych niewygodnych i bolesnych da.
W sumie trudno im si dziwi.
Mam jednak nadziej, e Twoje dzisiejsze dylematy maj mniejszy
kaliber.
Na szczcie Ty masz moliwo nauczy innych, jak chcesz by
traktowany, nie czujc przy tym zaenowania ani poczucia winy, a jednoczenie dbajc o trwao relacji.

117

118

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jeeli take do Ciebie przyjeda czasami ciotka z omy lub

czujesz n na gardle w obliczu krzywdzcych Ci prb, oto najprostsza procedura, dziki ktrej bdziesz w stanie budowa naprawd
satysfakcjonujce relacje, uczc innych, jak naley Ci traktowa, oraz
unikniesz tej dobrze Ci znanej zgagi, gdy godzisz si na co, na co
nie masz ochoty.
Nie

To pierwszy krok. Prosz, nie myl go z yyyyy, ten teges no nie

bardzo, bo moe to bywa skuteczne, ale brakuje tu Twojej samodzielnej decyzji.
Jeeli jest Ci przykro lub odmowa jest dla Ciebie trudna, powiedz,
co czujesz.
Powiedz: przykro mi, bo to nie usprawiedliwianie si ani tumaczenie, to sposb na autentyczno, Twoja ludzka twarz. Ma prawo
by Ci przykro.
Powiedz to zwaszcza wtedy, gdy chcesz pomc, ale po prostu nie
moesz. Asertywno to przecie pomoc czynna. To bardzo dalekie
od poczucia winy.
Obszar odmowy

Kolejnym krokiem jest precyzyjne wskazanie przez Ciebie obszaru

Twojej odmowy.
Pamitasz metod audiodeskrypcji z rozdziau 4.?
Warto posuy si ni po raz kolejny. Opisz wic obszar odmowy w sposb konkretny, widoczny, obiektywny i policzalny.
Im bardziej obszar odmowy bdzie precyzyjny, tym atwiej bdzie
go przyj Twojemu rozmwcy.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Przekae mu bowiem komunikat, e nie odrzucasz jego jako osoby,

nie chcesz jedynie zrealizowa jego proby, jego pomysu na pomoc.
Zwr uwag na ponisze przykady:

Nie zostan po godzinach w pracy zamiast: Nie dam sob

manipulowa.
Nie poycz ci pienidzy zamiast: Nie jestem kas
zapomogowo-poyczkow.
Nie popr twojego pomysu zamiast: Nie bd uczestniczy
w machlojkach.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad zamiast:
Nie udawajmy kochajcej si rodzinki.

Precyzyjne opisanie obszaru odmowy przyniesie Ci korzyci, nawet

gdy masz do czynienia z ewidentn manipulacj lub kolejn z rzdu
prob o pomoc, ktra zakada, e jak zwykle co zrobisz za kogo.
Pozwoli Ci bowiem ostudzi emocje, pozwoli Ci bowiem skupi si
na bezspornych faktach.
Teraniejszo jest bezdyskusyjna. Odwoanie do teraniejszej proby wzmocni skuteczno Twojej decyzji. Unikniesz bowiem pyta typu:
Dobra, dobra, powiedz mi, kiedy musiae co robi za mnie?.
Uzasadnienie

Kolejny krok Twojej odmowy to krtkie, prawdziwe uzasadnienie

Twojej decyzji.
Psychologowie spoeczni dowiedli, e obecno uzasadnienia
wzmacnia skuteczno komunikatu o blisko 30% (nawet wwczas,
gdy jest ono nielogiczne w synnym eksperymencie Elli Langer
studenci czekajcy w kolejce do ksero podobnie chtnie wpuszczali
bez kolejki osob, ktra prosia o przepuszczenie, mwic, e bardzo
si pieszy, jak i wtedy, gdy prob sw podpieraa uzasadnieniem
bo musz zrobi ksero).

119

120

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Wykorzystaj wic uzasadnienie, aby wzmocni swj przekaz.

Pamitaj jednak, e uzasadnienie nie jest argumentem, poniewa
odmowa to nie proba, odmowa nie jest przekonywaniem. Odmowa
jest decyzj (Postanowiem zamiast: Zrozum mnie, prosz).
Prawdziwe uzasadnienie jest wyrazem Twojej decyzyjnoci uczy
innych, e to Ty podejmujesz decyzje.
Prawdziwe uzasadnienie pozwoli Ci zachowa wewntrzny spokj.
Sawetne czuj si gorszy od innych jedno z najczstszych
ograniczajcych ludzi przekona wynika na og z nadmiernej potrzeby tumaczenia si lub posikowania si kamstwem.
Prosz, pamitaj take, e uzasadnienie nie jest konieczne. Pamitaj, e masz prawo nie zdradza motyww swoich decyzji, jeeli
nie masz na to ochoty.
Mimo wszystko zachcam Ci do tego. Uzasadnienie to wyraz szacunku wobec innych. Od dziecka lubimy przecie wiedzie dlaczego.
Uzasadnienie to motyw Twojej decyzji i jako taki moe by oglny
lub odwoywa si do Twoich uczu.
Pozwl, e wrcimy do naszych przykadw.

Nie zostan po godzinach w pracy, poniewa mam inne plany.

Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie lubi tego robi /
poniewa nie oddajesz ich w terminie.
Nie popr twojego pomysu, poniewa byoby to dla mnie
bardzo kopotliwe.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad, poniewa
mamy inne plany.

Mamy inne plany?

Ju sysz Twoje pytanie.
A co, jeeli kto spyta mnie: A jakie to plany?. Przecie zaraz
usysz o lekcewacym stosunku do pracy, o tym, e nie mona na
mnie liczy, bo nie chc spotka si z matk, ojcem, teciow czy
szwagrem.
Bardzo dobre pytanie. Pozwl, e powicimy mu zatem chwil.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Oczywicie usyszysz. Usyszysz, jeeli na nie odpowiesz.

Jeeli jednak wykonae wiczenia w rozdziale 4., wiesz ju, jak
sobie radzi.
Pamitaj, e nie musisz odpowiada na pytania, to wcale nie jest
nieuprzejme. Ty rwnie masz prawo oczekiwa uprzejmoci wobec
siebie i niezadawania Ci krpujcych Ci pyta. Take tutaj obowizuje zasada masz prawo zachowa milczenie, bo wszystko, co powiesz, moe zosta uyte przeciwko tobie.
Bardzo lubi okrelenie mam inne plany, wic pozwl, e odpowiem na kolejne pytanie: No dobrze, ale jak mi si po prostu nie
chce i nie mam nic w planach, chc po prostu posiedzie w domu,
w kapciach przed telewizorem, czy to nie bdzie kamstwo?.
Wedug mnie nie. Odpoczynek czy potrzeb prywatnoci postrzegam bowiem take jako czynno zaplanowan. W szkole, na uczelni,
w pracy spdzamy znaczn cz naszego ycia. Aby mie energi
do dziaania, musimy take wypoczywa, czyli zaplanowa, e nie
robimy nic, podj tak decyzj.
Jedna z uczestniczek mojego szkolenia zwyka odpowiada zapraszajcej j na obiad teciowej, e nie przyjedzie, bo ma dzie wewntrzny, mylc o kapciach, papilotach i telewizorze.
A Tobie co podpowiada Twoja kreatywno?
Podtrzymanie kontaktu czynna pomoc

To prawdopodobnie najwaniejszy krok asertywnej odmowy.

Pozwoli Ci on zrealizowa pozytywn intencj, ktra dotychczas moga krpowa Ci rce ch bycia pomocnym, ch bycia
w porzdku wobec innych, intencj, ktra nieraz sprawiaa, e godzie si na co, na co nie miae ochoty, bo tak byo lepiej.
Ten krok pomoe Ci czu si osob pomocn, uwolni Ci od
wyrzutw sumienia i poczucia winy, pomoe Ci okaza trosk wobec
innych, pomoe Ci zadba o trwao relacji.

121

122

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Trzy pierwsze kroki byy bowiem trosk o Ciebie. Trosk o wasne

bezpieczestwo.
Dopiero teraz moesz pomaga aktywnie, dopiero teraz moesz
pomaga skutecznie.
Czas wic na aktywn pomoc.
Pomoc wynikajc z Twojej potrzeby, Twojego zaangaowania,
a nie zobowizania czy lku przed win.
Jak wic to zrobi? Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia
relacji?
Pamitaj po prostu, e tak jak inni maj prawo prosi, Ty masz
prawo proponowa.
Co to oznacza?
O ile prawidowo wykonae trzy pierwsze kroki, z pewnoci zauwaye, e gwnym przesaniem asertywnej odmowy nie jest odrzucenie rozmwcy, tylko niewyraenie zgody na realizacj jego pomysu
na pomoc z Twojej strony.
O ile wic zaley Ci na relacji, zaproponuj po prostu wasny pomys
realizacji oczekiwanej od Ciebie pomocy.
Powrmy wic do naszych przykadw.

Nie zostan po godzinach w pracy, poniewa mam inne

plany, ale mog wykona zadania, o ktre mnie prosisz,
np. w poniedziaek, jestem wtedy mniej obciony.
Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie lubi tego robi /
poniewa nie oddajesz ich w terminie, ale by moe jestem
w stanie ci pomc w inny sposb.
Nie popr twojego pomysu, poniewa byoby to dla mnie bardzo
kopotliwe, ale jeeli zgodziby si wprowadzi zaproponowane
przeze mnie poprawki, to moesz na mnie liczy.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad, poniewa mamy
inne plany, zdzwomy si w przyszym tygodniu i pomylimy,
co moemy razem zrobi.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Zwr uwag na ostatni przykad.

Podtrzymanie kontaktu nie musi oznacza wcale zobowizania do
jakiegokolwiek dziaania, wystarczy zapewnienie o chci podtrzymywania relacji. To bardzo wiele. Oznacza to przecie, e inni s dla Ciebie wani. Tobie pozostawia za furtk.
wiczenie Asertywna odmowa

Zamie ponisze przykady odmowy nieasertywnej na odmow asertywn. Pamitaj o precyzyjnym okreleniu obszaru odmowy, krtkim
i prawdziwym uzasadnieniu oraz zaoferowaniu aktywnej pomocy.
Sytuacja

Odmowa
nieasertywna

Znajomy prosi Ci o poyczenie

300 z. Ty jednak nie masz
w zwyczaju poycza pienidzy.

Bardzo chtnie,
ale sam nie
mam.

Szef w pracy prosi Ci o wykonanie

Mam strasznie
dodatkowego zadania niewchodzcego duo pracy,
w zakres Twoich obowizkw.
moe poprosisz
kogo innego.
Znajomy chce skorzysta z Twojej
pomocy zwizanej z wykonywanym
przez Ciebie zawodem (naprawy
komputera, wypenienia PIT-u,
napisania CV). Ty jednak jeste
po prostu zmczony.

Sam nie jestem

w tym za dobry.

Kolega z pracy prosi Ci o pomoc

w wykonaniu jego pracy (np. raportu
kwartalnego), poniewa bardzo
sobie ceni Twoje spostrzeenia.
W praktyce wiesz dobrze, i bdziesz
musia wykona raport jak zwykle
za niego.

Mam strasznie
duo pracy,
poza tym nie
jestem w tym
dobry. Sam
popeniam
bdy.

Dzwoni do Ciebie znajomy i informuje

Ci, e bdzie u Ciebie za 15 minut.
Ty nie masz ochoty na niczyj wizyt.

No przykro mi,
ale wanie
wychodz.

Odmowa
asertywna

123

124

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jak radzi sobie z nachalnymi ludmi?

W trakcie mojego pierwszego treningu asertywnoci braem udzia
w scence, w ktrej moim zadaniem byo odmwi koledze poyczenia
pienidzy.
Bya to sytuacja nad wyraz prawdziwa, poniewa w tamtym okresie miaem z tym duy problem i nie brakowao mi kolegw, ktrzy
traktowali mnie jak kas zapomogowo-poyczkow z bardzo atrakcyjnym oprocentowaniem 0% w skali wiecznoci.
Pocztek by atwy: Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie oddajesz mi w terminie.
Za chwil czekao mnie jednak prawdziwe wyzwanie.
Ja wiem, ale tym razem to wyjtkowa sytuacja, tylko na ciebie mog
liczy, nie poradz sobie, jak mi nie pomoesz, ej, no nie bd taki,
przysigam, tym razem oddam w terminie, a tak w ogle to ostatni raz,
koledze nie pomoesz?
Byem konsekwentny, usilnie staraem si znale kontrargumenty,
jednak szybko zauwayem, e kade moje sowo potguje nachalno
argumentw mojego kolegi, a ja zaczynam si gubi.
Nie wiedziaem, dlaczego tak si dzieje, nie wiedziaem take, e
popeniam bd.
Powiedzmy to sobie szczerze. Opisana wyej procedura asertywnej
odmowy nie zawsze bdzie skuteczna. Nie zawsze spotkasz ludzi,
ktrzy zrozumiej Ci za pierwszym razem.
Spotkasz zapewne ludzi, ktrzy bd Ci za wszelk cen prbowali przekona, czasami bd nawet bardzo nachalni, posikujc si
mniej lub bardziej emocjonalnymi chwytami.
Warto wic, by w podobnych sytuacjach wiedzia, jak sobie radzi.
Narzdziem, ktre pozwoli Ci radzi sobie z podobnymi sytuacjami,
jest powszechnie znana technika zdartej pyty, ktr wwczas zaproponowa mi trener prowadzcy szkolenie.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Technika zdartej pyty polega na kilkakrotnym powtrzeniu odmowy, jednak w zastosowaniu tej metody czai si kilka niebezpieczestw. Dlatego pozwl, e przyjrzymy jej si znacznie szerzej.
Z dowiadczenia wiem, e wiele osb w obliczu nachalnych prb
zaczyna si irytowa, za kadym kolejnym razem starajc si intensywniej zaznaczy swoje stanowisko, tracc przy tym nerwy, dajc si
ponie emocjom lub dla witego spokoju po prostu przystaje na
co, na co nie ma ochoty.
Powd emocjonalnej reakcji (Guchy jeste czy co?), powd
zniecierpliwienia (Ile razy mam mwi NIE?) przy wielokrotnym
powtarzaniu odmowy jest jednak prosty.
Wynika z bdu, jaki ja take popeniem.
Bd ten polega na oczekiwaniu zakoczenia trudnej dla nas sytuacji przez kogo innego, wynika z oczekiwania podjcia decyzji za nas,
wynika bowiem z oczekiwania zrozumienia nas.
Odmowa by moe skutkuje, pozostaje jednak niesmak, by moe
pada kilka sw za duo.
Aby wic zapewni Ci maksymalny komfort uytkowania techniki
zdartej pyty, aby zapewni Ci komfort w obliczu nachalnych prb,
pozwl, e przyjrzymy si istocie tej metody, odwoujc si do jej metaforycznego zakresu, tzn. tego, jak dziaa zdarta pyta.
Najwygodniej bdzie zilustrowa mechanizm zdartej pyty za pomoc muzyki.
Nigdy nie pamitam hitw lata, posu si wic przykadem
utworu, o ktrym byo gono take przez skrajnie szokujc krtkowzroczno specw od marketingu pewnej firmy, ktra wypucia
na rynek cmentarne znicze z pozytywk: Wsta, powiedz: nie jestem sam.
Adapter odtwarzajcy zdart pyt za kadym razem odtwarza identyczny dwik.
Nie powie spie mioci, nie powie spie mioci, nie powie spie
mioci brzmi wic za kadym razem identycznie, dwiki nie s

125

126

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

goniejsze ani cichsze, dusze ani krtsze, a my dziki temu mamy

szans usysze przesanie Michaa Winiewskiego raz jeszcze.
Dlaczego o tym pisz?
Pisz o tym, poniewa istot skutecznoci techniki zdartej pyty,
a zarazem jej najczciej ignorowanym elementem, s jej waciwoci
dwikowe.
Odmowa w obliczu natarczywej proby powinna wic za kadym
razem brzmie identycznie: winna by wypowiedziana identycznym
tonem i z identyczn tonacj. Powinna te zawiera pauzy.
Twj ton, Twoja intonacja oraz pauzy s niczym innym jak wyrazem Twojej decyzji, nie musisz przecie nikogo przekonywa, nikt nie
musi niczego rozumie ani na nic wyraa zgody. Nie musisz si
take irytowa, poniewa Ty tylko przekazujesz informacj o podjtej
ju decyzji.
Powtrzenie pozwala Ci opanowa emocje, a drugiej stronie pozwala zrozumie, e decyzja jest nieodwoalna. To niewtpliwa korzy
dla Ciebie. Dbasz w ten sposb o swj spokj.
Zapytasz zapewne, ile razy powiniene powtrzy swoj odmow.
Ilo zaley od Ciebie, moesz powtrzy j 2 4 razy, jednak
znacznie waniejsza od iloci jest wiadomo, e to do Ciebie naley
ostatnie sowo.
2 4 razy pozwol Twojemu rozmwcy usysze Twj przekaz,
jeeli wczeniej go nie zrozumia.
Jeeli jednak nie rozumie go dalej, to problem nie naley ju do
Ciebie.
Zrobie wszystko, co moge. Jeeli to nie skutkuje, zmie temat,
zakocz niewygodn dla Ciebie rozmow albo wyra swoje emocje
w obliczu nachalnych prb.
Podejmij decyzj, a zyskasz spokj.
Moe zyskasz miano spa mioci szczliwie jednak nikt nie
wie, co to waciwie znaczy.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro

Koczc rozwaania na temat asertywnej odmowy, warto zwrci
uwag take na sposb radzenia sobie z wyjtkowo nachalnymi ludmi,
z tzw. zawodowymi proszcymi kolegami w pracy po 63 razy
dziennie proszcymi Ci o zszywacz, dziurkacz, kartk, dugopis,
samozwaczymi parkingowymi obiecujcymi przypilnowa Twojego
samochodu, zbierajcymi na lekarstwa lub szklank chleba, ktrych
moesz spotka np. na dworcach kolejowych w caej Polsce, osobami
myjcymi szyby na skrzyowaniach. Wszystkimi ludmi, ktrzy nie
rozumiej zwykego NIE i ktrzy, spotykajc si z Twoj decyzj, zaczynaj Ci atakowa.
Musz Ci jednak ostrzec. Metoda, ktr chc Ci zaproponowa,
jest jak prawdziwy kebab naprawd ostra, a na dodatek w cienkim
ciecie, nie zawiera bowiem nic, co mogoby zneutralizowa jej smak.
Proponuj Ci j jako sposb radzenia sobie w sytuacjach krytycznych, gdy wszystkie inne metody zadbania o swoje terytorium oka
si nieskuteczne lub po prostu nie bdziesz widzia sensu ani potrzeby
ich wykorzystania.
Pamitaj jednak, e jej zastosowanie zawsze piecze. Uywaj jej wic
w ostatecznoci jako samoobrony.
Pamitaj o tym, by serwowa j tylko wobec osb, z ktrymi nie zamierzasz tworzy relacji, a ktrych natarczywo prb godzi w Ciebie,
kci si z Twoimi wartociami, uderza w Twoje poczucie przyzwoitoci.
Pamitaj take, e ocena potrzeby jej wykorzystania zaley tylko
od Ciebie.
Ju za chwil podam Ci przepis. Jednak pozwl, e najpierw dam
Ci pewien przykad.
Nie wiem jak Ty, ale ja mam tak zasad, e nie pomagam finansowo ludziom zbierajcym na ulicy. Jestem przekonany, e w ten sposb potguj ich wyuczon bezradno. Zazwyczaj mwi NIE. I to
wystarcza.

127

128

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jednak czasami musz posuy si asertywn odmow w cienkim

ciecie na ostro, poniewa zachowanie mojego rozmwcy wywouje
we mnie nie tylko zdziwienie, ale take sprzeciw.
Wracaem kiedy z rannych zakupw, gdy chwiejnym krokiem
podszed do mnie znany z widzenia w obrbie sklepu miejscowy
ssiad.
Kierowniku, ssiedzie, jest taka proba, na lekarstwo mi brakuje,
kierownik dorzuci do wina, w pitek dostaj rent, oddam. Nie wiem,
co mnie przekonao, bo na alkohol nie daj by moe szczero, by
moe zapewnienie zwrotu zgodziem si. Miaem pod rk 2 z,
wic wspomogem zakup lekarstwa, w duchu liczc si z tym, e
zwrotu nie bdzie.
Po tygodniu, kiedy znw wracaem z zakupw, pod tym samym
sklepem podszed do mnie ssiad.
Kierowniku, ssiedzie, ja kierownikowi jestem winny 2 z.
Wyobra sobie moje zdziwienie. Piknie. Peen szacunek. Miaem
zajte rce, nie chciao mi si siga do portfela, a i gest mnie uj,
powiedziaem wic: Na zdrowie, ssiedzie, na wieczne nieoddanie, majc nadziej na odwzajemnienie szacunku.
Usyszaem jednak: Kierowniku, to poycz jeszcze 2 razem
bdzie 4.
Przy caym moim uwielbieniu asertywnoci nie wyobraam sobie
mojej odpowiedzi w stylu: Nie, nie dam panu 2 z, poniewa ju
w zeszym tygodniu poyczy pan ode mnie 2 z, a tak na marginesie
jestem przeciw prowadzeniu dziaalnoci gospodarczej bez odprowadzania nalenych podatkw, a w ten sposb postrzegam paskie
dziaania w obrbie sklepu, ale jeeli askawy pan sobie yczy, by
moe mog panu pomc w inny sposb. Oferuj pomoc przy rejestracji dziaalnoci gospodarczej.
W ruch posza asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro.
Strategia jest bardzo prosta. Prosta jak kebab. Zawiera dwa
skadniki.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Oto przepis dla Ciebie.

Skadnik 1. Nie to raptem ciasto, krtka, szybka decyzja.
Wyrazistoci strategii nadaje skadnik drugi sos. Bardzo ostry.
Skadnik 2. I pomyl dlaczego nie.
Zwr uwag na istot drugiego skadnika, ktry stanowi przeniesienie odpowiedzialnoci za Twoj odmow na drug stron.
Technik t znam z ksiki Strategia ostra jak pepperoni Jensa
Weidnera (Onepress, 2007) i poradziem wykorzysta t metod
jednej mojej znajomej, ktra miaa w pracy problem z notorycznie
proszcym o drobne rzeczy koleg zszywacz, dziurkacz, pinezki,
kartki, post-itki itp. stanowiy dla niego bowiem sens ycia.
Niby nic, ale ile razy dziennie mona sysze: Kasiu, czy moesz mi
poda zszywacz, Kasiu to, Kasiu tamto.
Dotychczasowe podawanie, dotychczasowa ulego ustpiy miejsca: Nie, i pomyl dlaczego nie. Ale to by dopiero pocztek.
Z relacji Kaki wiem, e znajomy nie tylko odpuci, ale przez kilka
chwil gowi si, dlaczego tak si stao.
Nie podaa mi zszywacza, bo wczoraj, kiedy szedem na obiad,
nie zaproponowaem ci wsplnego wyjcia? brzmiao pytanie.
Nie padaa odpowied.
A moe dlatego, e w zeszym tygodniu skrytykowaem twj
pomys?. Nie brzmiaa odpowied, a z kad kolejn problem coraz mniej nalea do Kaki. Dobre, prawda?
Na zakoczenie mam do Ciebie prob.
Nie stosuj tej metody wobec swoich bliskich, wobec osb, na
ktrych Ci zaley, nie stosuj jej wobec swojego szefa
Nie powiem Ci dlaczego.
Powiem Ci NIE, i pomyl dlaczego NIE.

129

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Rozdzia 3. Pewno siebie, czyli jak zyska zdrowy

szacunek do siebie i innych? .................... 57
Jak zyska pewno siebie? ............................................................... 59
Co Ci da wiadomo wasnych zalet? .............................................. 64
Jak z yczliwoci wobec siebie postrzega wasne wady? ................ 68
O wstydzie, kompleksach i o tym, czy wada moe by zalet,
czyli nie jeste naiwny, jeste ...................................................... 73
Rozdzia 4. Jak wyraa uczucia
i zapobiega konfliktom? ......................... 81
O czym warto pamita,
by Twoje emocje pracoway na Twoj korzy? ............................. 81
Jak nauczy innych, jak maj Ci traktowa? ................................... 88
Czuj ........................................................................................... 88
Kiedy Ty ...................................................................................... 91
Oczekuj ..................................................................................... 94
Jeeli tego nie zrobisz, bd zmuszony ................................. 102
Dziaanie ................................................................................... 104
Komunikat JA procedura rozszerzona ................................. 104
Kiedy nie warto by asertywnym, czyli zanim powiesz ............... 105
Lista kontrolna asertywnoci ........................................................... 109
Rozdzia 5. Jak odmawia bez poczucia winy? ............111
Poznaj kogo, kto potrzebuje Twojej pomocy ................................ 111
Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia relacji? ....................... 115
Nie ............................................................................................. 118
Obszar odmowy ........................................................................ 118
Uzasadnienie ............................................................................. 119
Podtrzymanie kontaktu czynna pomoc ................................ 121
Jak radzi sobie z nachalnymi ludmi? ........................................... 124
Asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro .............................. 127
Rozdzia 6. Jak radzi sobie z opiniami innych? ..........131
Jak radzi sobie z krytyk? .............................................................. 133
Ocena formalna ......................................................................... 134
Ocena merytoryczna i decyzja ................................................... 136

Spis treci

Jak nie da si wcign do gry? ..................................................... 139

Wyraenie emocji ...................................................................... 142
Powtrzenie zdania rozmwcy .................................................. 142
Proba o uzasadnienie ............................................................... 143
Jako czowiek uczciwy na pewno mnie zrozumiesz ............... 144
Niezbdnik na imprezach rodzinnych,
czyli jak radzi sobie z dobrymi radami? ...................................... 147
Rozdzia 7. Jak wyraa uczucia pozytywne
i przyjmowa komplementy? ...................151
Dlaczego warto wyraa uczucia pozytywne? ................................. 151
Jak budowa lepsze relacje,
jak wyraa uczucia i emocje pozytywne? .................................... 153
Jak przyjmowa komplementy, nie doszukujc si drugiego dna? .... 157
Rozdzia 8. Jak zadba o swoje prawa
z szacunkiem do siebie i innych? ..............163
Poznaj swoje prawa ......................................................................... 163
Upomnij si o swoje, czyli jak respektowa swoje prawa? .............. 166
Rozpoznanie .............................................................................. 168
Przygotowanie ........................................................................... 168
Dziaanie ................................................................................... 170
Masz prawo prosi .......................................................................... 171
Asertywna proba ...................................................................... 173
Teraz Twoja kolej ................................................179
Dodatek A FAQ ..................................................181
Czy uda mi si zmieni? .................................................................. 181
Kiedy nastpi zmiana? .................................................................... 184
Czy asertywno nie sprawi, e przestan by sob? ...................... 185
Czy moje otoczenie nie odsunie si ode mnie? .............................. 187
Jak by asertywnym wobec bliskich? ............................................... 188
Jak odmawia dzieciom? ................................................................. 191
Przeprasza czy nie przeprasza? .................................................... 193
Gdzie mog si tego nauczy? ........................................................ 194

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Asertywno i rozwj osobisty, czyli jak zyska harmoni

w yciu prywatnym i zawodowym oraz zdrowy szacunek
do siebie i innych? .................................................................. 195
Co robi, gdy asertywno nie zadziaa? ......................................... 196
Nie podje dziaania, ale chcesz wiedzie,
co robi, gdy Ci nie wyjdzie .................................................... 196
Podje dziaanie, nie wyszo, bo ja tak robi,
tylko troch inaczej ............................................................... 197
Podje dziaanie (wzorowo), nie masz rezultatw .................. 199
Dodatek B Asertywno w pracy .............................203
Asertywny pracownik ...................................................................... 206
Z kim jedziesz na imprez firmow? ......................................... 206
Jak poprosi o podwyk? ......................................................... 209
Asertywny szef ................................................................................. 214
Asertywne informacje zwrotne, czyli jak wyzwala inicjatyw,
mie wicej czasu i budowa autorytet szefa? ........................ 214
Asertywno w sprzeday i w obsudze klienta ............................... 220
Jak radzi sobie z wulgarnym i agresywnym klientem? ............. 222
Jak odmawia klientom? ........................................................... 227

Rozdzia 5.
JAK ODMAWIA BEZ POCZUCIA WINY?

Poznaj kogo, kto potrzebuje Twojej pomocy

wity spokj, niepewno, tak naturalna potrzeba bycia w porzdku,
a moe lk przed poczuciem winy nakazay Peterowi zgodzi si na
spenienie proby siedzcego obok kolegi.
NIE mam siy si z tob spiera, rb, jak chcesz odpar
w kocu, ulegajc kolejnym argumentom.
Mg poczu ulg, to w kocu nic wielkiego. NIE warto spiera
si o tak bahe rzeczy, waciwie nic mnie to NIE kosztuje, szkoda
ycia, by udowadnia sobie, kto ma racj pomyla zapewne.
OK odpar Peter. NIE wiedzia przecie, e jego ycie trwa
bdzie jeszcze tylko 4 minuty.
NIE wiedzia przecie, e ta nic NIEznaczca zgoda kosztowa
bdzie ycie 109 osb 100 pasaerw i 9 czonkw zaogi samolotu
DC-8, odbywajcego rejs 621 z Montrealu do Los Angeles, ktrego
Peter Hamilton by kapitanem.
Air Canada 621 na skutek zbyt wczesnego uruchomienia spojlerw
run na ziemi.
15 lipca 1970 roku o 8:06 ta nic NIEznaczca zgoda, chwila witego spokoju, krtkotrwaa korzy z zastosowania reguy mdry
gupiemu ustpuje, odebraa ycie 109 osobom, odebraa spokj rodzinom ofiar.
Dlaczego o tym pisz?

112

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Pisz o tym, poniewa chc, abymy przyjrzeli si czemu, co najczciej bywa kojarzone z asertywnoci umiejtnoci odmawiania.
Umiejtnoci, ktra by moe tamtego ranka 15 lipca 1970 roku moga uratowa ycie 109 osobom.
Nie chc jednak, bymy uprawiali teraz gdybologi.
Odmy wic t tragiczn histori na chwil na bok.
Zastanwmy si przez moment nad czym innym.
NIE mwmy przez chwil o konsekwencjach godzenia si na co,
na co NIE masz ochoty, o obwinianiu siebie, o Twoich nerwach
i utraconym czasie.
NIE mwmy o tym, e nic NIEznaczce 15 minut dziennie, jakie
powicasz na rzeczy, ktre NIE nale do Ciebie, w cigu roku
urasta do 8 dni pracy, a w cigu 40 lat stau przez blisko rok wykonujesz prac, za ktr nikt Ci NIE paci.
NIE mwmy o tym, jak si czujesz, godzc si na co, co kci
si z Tob.
NIE mwmy wreszcie o tym, jak mwi NIE, bo Ty doskonale
potrafisz to robi. Posiade t umiejtno w pierwszym roku swojego
ycia.
NIE mwmy o tym, bo NIE chc o tym mwi. Chc zaproponowa Ci co zgoa innego.
Chc bowiem, abymy porozmawiali o tym, jak pomaga.
Tak! Pomaga, poniewa wiem, jak wane jest dla Ciebie bycie
w porzdku, jak wane s dla Ciebie relacje midzyludzkie, jak wane
jest dla Ciebie czyste sumienie, jak wani s dla Ciebie inni ludzie,
jak wany jest wity spokj.
Wiem take, e za nic w wiecie NIE chciaby tego straci.
NIE bd Ci wic prosi, aby dzisiaj chocia sprbowa powiedzie NIE, bo NIE chc po raz kolejny przymusza Ci do czego,
co jest sprzeczne z Tob.
Poprosz Ci wic o pomoc.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Prosz Ci o pomoc, prosz o bycie w porzdku, o koleestwo, trosk, empati i kreatywno.

Jest bowiem kto potrzebujcy, kto, komu trzeba pomc, trzeba,
bo inaczej zagubi si, straci kontrol nad wasnym yciem, zacznie
obwinia siebie i ten kto bardzo potrzebuje Twojej pomocy.
Mam nadziej, e take tym razem NIE odmwisz i zechcesz
pomc jeszcze tej jednej i jedynej osobie zechcesz pomc sobie!
Tak, pomc sobie, bo wanie w ten sposb postrzegam asertywno.
Ale NIE tylko sobie, poniewa w ten sposb pomoesz te innym.
Bdziemy jednak mwi o tym, jak pomaga w sposb uczciwy
i NIEwymuszony. Pomaga z zaangaowaniem i chci, bo co to za
pomoc, kiedy jest wymuszona, co to za zaangaowanie, kiedy czujesz, e si zmuszasz, co to za uczciwo, kiedy opiera si na niedopowiedzeniach
Bdziemy mwi wic o aktywnej, prawdziwej pomocy pomocy penej oddania, zaangaowania i odpowiedzialnoci. Pomocy,
ktra pozwala innym decydowa o sobie, pomocy, ktra daleka jest
od kamstwa i faszywych przekona.
Pozwl wic, e przyjrzymy si pewnym zasadom, ktre pozwol
Ci nie wanie tak pomoc, jak chcesz nie i jakiej oczekuj od
Ciebie inni.
Ratownicy medyczni przedstawiciele jednego z najbardziej
powaanych i szanowanych zawodw na wiecie posikuj si
w swojej pracy pewn zasad, ktra wspiera rzetelne i skuteczne niesienie pomocy innym.
Mianowicie ratownik medyczny, zanim przystpi do udzielenia
pomocy, jest zobowizany do tego, by zadba o jedn rzecz wasne
bezpieczestwo.
Po co komu ratownik, ktrego podczas akcji spotyka niebezpieczestwo, razi prd, ogarnia poar albo ktry zostaje napadnity przez
przeywajc szok ofiar wypadku.

113

114

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

W imi tej zasady ratownik ma prawo odstpi od udzielenia pomocy, jeeli takowa bezporednio zagraa jego bezpieczestwu.
Chc Ci zaproponowa, aby Twoja przygoda z asertywnoci
oparta bya wanie na tej zasadzie pom sobie, zanim pomoesz
innym, pamitajc, e masz prawo odmwi, jeeli spenienie proby
godzi w Ciebie.
Zadbaj o wasny komfort, wasne bezpieczestwo, bo dopiero wtedy
moesz prawdziwie pomc innym.
Po co komu pomoc kogo, kto NIE zadba o wasne bezpieczestwo, moe przecie nawali, kiedy najbardziej bdzie potrzebny.
Po co komu pomoc kogo, kto pomaga, chocia pomc NIE chce.
Prawdziwa pomoc to czynna pomoc, tzn. pomoc, ktra NIE zagraa Tobie, NIE rani Ci, NIE wywouje poczucia wykorzystania i niesprawiedliwoci dziejw.
Pomagaj z zaangaowaniem, uczciwoci i empati, ktre s
w Tobie, a NIE z zakamanym wyrazem twarzy, uciekajcym spojrzeniem, zoci wyraan za zamknitymi drzwiami, zoci, ktra
przekada si na samopoczucie Twoich bliskich.
Tak, zakamanym. Bo godzenie si na co, na co nie masz ochoty,
dla mnie rwnoznaczne jest z kamstwem okamywaniem innych.
Skd inni maj wiedzie, jakie s Twoje potrzeby, plany i oczekiwania.
Jeste jedyn osob, ktra moe powiedzie TAK, jeste jedyn
osob, ktra moe powiedzie NIE. Godzc si na co, na co nie masz
ochoty, wiadomie wprowadzasz innych w bd.
Pozwl innym decydowa o samych sobie, pozwl samodzielnie
reagowa, przesta zakada, e wiesz lepiej od innych, co jest dla nich
dobre. Czy tego chcesz, czy NIE, NIE masz wpywu na czyje uczucia.
Twoje NIE nikogo NIE urazi, dopki ten kto nie zgodzi si na to.
W tym rozdziale uyem NIE wicej ni 30 razy tylko od
Ciebie zaley, czy jestemy nadal kolegami.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Pamitaj, e jednorazowa odmowa nie moe zniszczy prawdziwej,

trwaej relacji, oznaczaoby to bowiem, e opiera si ona tylko na
Twojej pomocy i jako taka byaby przecie bezwartociowa.
Zaley mi na Twoim bezpieczestwie, zaley mi na tym, aby mia
si i ochot pomaga innym, dlatego pozwl, e opowiem Ci pewn
histori.
Histori, ktra, mam nadziej, pomoe Ci ostatecznie pogodzi
dwie z pozoru sprzeczne ze sob potrzeby trosk o swoje granice
i trosk o innych. Potrzeby, ktrych pogodzenie pozwoli Ci pozby
si tego najwikszego hamulca asertywnoci poczucia winy.
Nie dam ci odpisa, bo nigdy si tego nie nauczysz, ale z chci
ci to wytumacz zwyk mawia pewien mody student w obliczu
bagalnych prb swoich kolegw niekoniecznie przygotowanych
do zaj.
Broni w ten sposb siebie, broni wasnych wartoci, wykazywa
te trosk o innych. Prawdziw.
Zachowywa rwnowag. Rwnowag, ktra jest podstaw asertywnoci. Jeden z najwikszych autorytetw moralnych w historii
polskiego narodu, czowiek, ktry pomg zmieni oblicze ziemi
tej ziemi Karol Wojtya, papie Polak, Jan Pawe II.
Bdc studentem, nie wiedzia zapewne, e to asertywno, ale
wiedzia zapewne, e tak jak inni maj prawo prosi o pomoc, tak
on ma prawo proponowa pomoc.
Wiedzia, e pomoc jest procesem czynnym, ulego za kamstwem.

Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia relacji?

Czy wiesz, e Bugarzy, kiedy mwi nie, kiwaj gow na tak?
Jak gosi ludowa legenda, zwyczaj ten powsta w czasie panowania
Turkw w Bugarii, kiedy miejscowa ludno musiaa zmaga si
z problemem przymusowej islamizacji.

115

116

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Procedura islamizacji bya nad wyraz uproszczona.

Turecki onierz przykada n do garda Bogu ducha winnego
Bugara i pyta: Przejdziesz na islam?.
Ruch gowy na nie podcina gardo, wic Bugarzy zaczli
mwi nie kiwajc gow na tak.
Pisz o tym, poniewa ta bugarska legenda przypomina mi sposb,
w jaki cz ludzi odmawia innym wykonania niewygodnych rzeczy,
posikujc si strategi, ktr nazywam take strategi ciotki z omy
Wiesz, bardzo chtnie, ale nie mog, bo przyjechaa do mnie
ciotka z omy (podczas gdy ciotka suy jako zgrabna ciema).
Nie mog zosta po godzinach w pracy, bo mam ju umwion
wizyt u lekarza.
Wybacz, ale nie mog z tob rozmawia, bo wanie wychodz,
jestem umwiony.
Yyyyy, wiesz, nie bardzo mog... Yyyyy ten tego... Przychodzi
hydraulik....
Nie mog ci pomc, nie poycz ci pienidzy, bo sam nie mam
Wiesz, jak teraz jest.
To bardzo ciekawe zjawisko na pierwszy rzut oka skuteczne, bo
osoba, ktra Ci prosi, zazwyczaj odpuszcza sobie.
Na pierwszy rzut oka nie masz nawet problemu z odmawianiem.
Na pierwszy.
Poniewa, podobnie jak w przypadku bugarskich chopw, to Ty,
zyskujc, tracisz.
Ja wiem, e to bywa skuteczne, ja wiem, e zazwyczaj proszcy
odpuszcza sobie, ja wiem, e to ju nawyk, lecz jest w tym wszystkim
kilka maych ale.
Nie zrozum mnie le, nie chc pisa o moralno-etycznych aspektach kamstwa.
Nie znam bowiem osoby, ktra przynajmniej raz w yciu nie
skamaaby. Nie czuj si uprawniony do ocen moralnych.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Nie o to mi chodzi. Waniejsze s konsekwencje. Raz, e prawda

moe wyj na jaw. Dwa, e kamstwo to negatywne emocje dla Ciebie.
Nie dowiadczasz moe poczucia winy, odczuwasz za to przypieszone ttno, pustk w gowie, nie wiesz, co zrobi z oczami, Twj organizm jest pobudzony, czujesz, e zaczynasz mwi szybciej, by moe
nawet czujesz si gorszy, tumaczc si przed drugim czowiekiem.
To jednak nie wszystko.
Wane s take konsekwencje takiej odmowy w wietle uczenia
innych, jak chcemy by traktowani, w wietle nadrzdnej zasady asertywnoci podejmowania samodzielnych decyzji.
Nie mog to informacja o naszej podatnoci na zewntrzny
wpyw bardzo daleka od samodzielnej decyzji.
Nie mog to przecie wskazanie zewntrznego problemu, ktry
uniemoliwia spenienie proby.
Nie mog to take niewiadome zaproszenie do negocjacji.
Bardzo niebezpieczne. Poniewa kto moe zaproponowa Ci pomoc
w rozwizaniu zewntrznego problemu, a ta wywoa w Tobie zobowizanie np. do spenienia proby (no bo przecie kto chcia Ci
pomc).
Twoje bugarskie nie (czyli: nie mog, hydraulik, ciotka z omy,
sam nie mam pienidzy) to wreszcie przyzwolenie na dalsze proby
taka odmowa uczy bowiem innych, e nie ma sprawy.
Bugarzy, kiwajc na tak, moe zachowywali ycie, jednak przekazujc bdny komunikat, sprawiali wraenie, e robi to z niekaman ochot, przez co wikali si w bdne koo dalszych niewygodnych i bolesnych da.
W sumie trudno im si dziwi.
Mam jednak nadziej, e Twoje dzisiejsze dylematy maj mniejszy
kaliber.
Na szczcie Ty masz moliwo nauczy innych, jak chcesz by
traktowany, nie czujc przy tym zaenowania ani poczucia winy, a jednoczenie dbajc o trwao relacji.

117

118

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jeeli take do Ciebie przyjeda czasami ciotka z omy lub

czujesz n na gardle w obliczu krzywdzcych Ci prb, oto najprostsza procedura, dziki ktrej bdziesz w stanie budowa naprawd
satysfakcjonujce relacje, uczc innych, jak naley Ci traktowa, oraz
unikniesz tej dobrze Ci znanej zgagi, gdy godzisz si na co, na co
nie masz ochoty.
Nie

To pierwszy krok. Prosz, nie myl go z yyyyy, ten teges no nie

bardzo, bo moe to bywa skuteczne, ale brakuje tu Twojej samodzielnej decyzji.
Jeeli jest Ci przykro lub odmowa jest dla Ciebie trudna, powiedz,
co czujesz.
Powiedz: przykro mi, bo to nie usprawiedliwianie si ani tumaczenie, to sposb na autentyczno, Twoja ludzka twarz. Ma prawo
by Ci przykro.
Powiedz to zwaszcza wtedy, gdy chcesz pomc, ale po prostu nie
moesz. Asertywno to przecie pomoc czynna. To bardzo dalekie
od poczucia winy.
Obszar odmowy

Kolejnym krokiem jest precyzyjne wskazanie przez Ciebie obszaru

Twojej odmowy.
Pamitasz metod audiodeskrypcji z rozdziau 4.?
Warto posuy si ni po raz kolejny. Opisz wic obszar odmowy w sposb konkretny, widoczny, obiektywny i policzalny.
Im bardziej obszar odmowy bdzie precyzyjny, tym atwiej bdzie
go przyj Twojemu rozmwcy.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Przekae mu bowiem komunikat, e nie odrzucasz jego jako osoby,

nie chcesz jedynie zrealizowa jego proby, jego pomysu na pomoc.
Zwr uwag na ponisze przykady:

Nie zostan po godzinach w pracy zamiast: Nie dam sob

manipulowa.
Nie poycz ci pienidzy zamiast: Nie jestem kas
zapomogowo-poyczkow.
Nie popr twojego pomysu zamiast: Nie bd uczestniczy
w machlojkach.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad zamiast:
Nie udawajmy kochajcej si rodzinki.

Precyzyjne opisanie obszaru odmowy przyniesie Ci korzyci, nawet

gdy masz do czynienia z ewidentn manipulacj lub kolejn z rzdu
prob o pomoc, ktra zakada, e jak zwykle co zrobisz za kogo.
Pozwoli Ci bowiem ostudzi emocje, pozwoli Ci bowiem skupi si
na bezspornych faktach.
Teraniejszo jest bezdyskusyjna. Odwoanie do teraniejszej proby wzmocni skuteczno Twojej decyzji. Unikniesz bowiem pyta typu:
Dobra, dobra, powiedz mi, kiedy musiae co robi za mnie?.
Uzasadnienie

Kolejny krok Twojej odmowy to krtkie, prawdziwe uzasadnienie

Twojej decyzji.
Psychologowie spoeczni dowiedli, e obecno uzasadnienia
wzmacnia skuteczno komunikatu o blisko 30% (nawet wwczas,
gdy jest ono nielogiczne w synnym eksperymencie Elli Langer
studenci czekajcy w kolejce do ksero podobnie chtnie wpuszczali
bez kolejki osob, ktra prosia o przepuszczenie, mwic, e bardzo
si pieszy, jak i wtedy, gdy prob sw podpieraa uzasadnieniem
bo musz zrobi ksero).

119

120

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Wykorzystaj wic uzasadnienie, aby wzmocni swj przekaz.

Pamitaj jednak, e uzasadnienie nie jest argumentem, poniewa
odmowa to nie proba, odmowa nie jest przekonywaniem. Odmowa
jest decyzj (Postanowiem zamiast: Zrozum mnie, prosz).
Prawdziwe uzasadnienie jest wyrazem Twojej decyzyjnoci uczy
innych, e to Ty podejmujesz decyzje.
Prawdziwe uzasadnienie pozwoli Ci zachowa wewntrzny spokj.
Sawetne czuj si gorszy od innych jedno z najczstszych
ograniczajcych ludzi przekona wynika na og z nadmiernej potrzeby tumaczenia si lub posikowania si kamstwem.
Prosz, pamitaj take, e uzasadnienie nie jest konieczne. Pamitaj, e masz prawo nie zdradza motyww swoich decyzji, jeeli
nie masz na to ochoty.
Mimo wszystko zachcam Ci do tego. Uzasadnienie to wyraz szacunku wobec innych. Od dziecka lubimy przecie wiedzie dlaczego.
Uzasadnienie to motyw Twojej decyzji i jako taki moe by oglny
lub odwoywa si do Twoich uczu.
Pozwl, e wrcimy do naszych przykadw.

Nie zostan po godzinach w pracy, poniewa mam inne plany.

Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie lubi tego robi /
poniewa nie oddajesz ich w terminie.
Nie popr twojego pomysu, poniewa byoby to dla mnie
bardzo kopotliwe.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad, poniewa
mamy inne plany.

Mamy inne plany?

Ju sysz Twoje pytanie.
A co, jeeli kto spyta mnie: A jakie to plany?. Przecie zaraz
usysz o lekcewacym stosunku do pracy, o tym, e nie mona na
mnie liczy, bo nie chc spotka si z matk, ojcem, teciow czy
szwagrem.
Bardzo dobre pytanie. Pozwl, e powicimy mu zatem chwil.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Oczywicie usyszysz. Usyszysz, jeeli na nie odpowiesz.

Jeeli jednak wykonae wiczenia w rozdziale 4., wiesz ju, jak
sobie radzi.
Pamitaj, e nie musisz odpowiada na pytania, to wcale nie jest
nieuprzejme. Ty rwnie masz prawo oczekiwa uprzejmoci wobec
siebie i niezadawania Ci krpujcych Ci pyta. Take tutaj obowizuje zasada masz prawo zachowa milczenie, bo wszystko, co powiesz, moe zosta uyte przeciwko tobie.
Bardzo lubi okrelenie mam inne plany, wic pozwl, e odpowiem na kolejne pytanie: No dobrze, ale jak mi si po prostu nie
chce i nie mam nic w planach, chc po prostu posiedzie w domu,
w kapciach przed telewizorem, czy to nie bdzie kamstwo?.
Wedug mnie nie. Odpoczynek czy potrzeb prywatnoci postrzegam bowiem take jako czynno zaplanowan. W szkole, na uczelni,
w pracy spdzamy znaczn cz naszego ycia. Aby mie energi
do dziaania, musimy take wypoczywa, czyli zaplanowa, e nie
robimy nic, podj tak decyzj.
Jedna z uczestniczek mojego szkolenia zwyka odpowiada zapraszajcej j na obiad teciowej, e nie przyjedzie, bo ma dzie wewntrzny, mylc o kapciach, papilotach i telewizorze.
A Tobie co podpowiada Twoja kreatywno?
Podtrzymanie kontaktu czynna pomoc

To prawdopodobnie najwaniejszy krok asertywnej odmowy.

Pozwoli Ci on zrealizowa pozytywn intencj, ktra dotychczas moga krpowa Ci rce ch bycia pomocnym, ch bycia
w porzdku wobec innych, intencj, ktra nieraz sprawiaa, e godzie si na co, na co nie miae ochoty, bo tak byo lepiej.
Ten krok pomoe Ci czu si osob pomocn, uwolni Ci od
wyrzutw sumienia i poczucia winy, pomoe Ci okaza trosk wobec
innych, pomoe Ci zadba o trwao relacji.

121

122

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Trzy pierwsze kroki byy bowiem trosk o Ciebie. Trosk o wasne

bezpieczestwo.
Dopiero teraz moesz pomaga aktywnie, dopiero teraz moesz
pomaga skutecznie.
Czas wic na aktywn pomoc.
Pomoc wynikajc z Twojej potrzeby, Twojego zaangaowania,
a nie zobowizania czy lku przed win.
Jak wic to zrobi? Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia
relacji?
Pamitaj po prostu, e tak jak inni maj prawo prosi, Ty masz
prawo proponowa.
Co to oznacza?
O ile prawidowo wykonae trzy pierwsze kroki, z pewnoci zauwaye, e gwnym przesaniem asertywnej odmowy nie jest odrzucenie rozmwcy, tylko niewyraenie zgody na realizacj jego pomysu
na pomoc z Twojej strony.
O ile wic zaley Ci na relacji, zaproponuj po prostu wasny pomys
realizacji oczekiwanej od Ciebie pomocy.
Powrmy wic do naszych przykadw.

Nie zostan po godzinach w pracy, poniewa mam inne

plany, ale mog wykona zadania, o ktre mnie prosisz,
np. w poniedziaek, jestem wtedy mniej obciony.
Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie lubi tego robi /
poniewa nie oddajesz ich w terminie, ale by moe jestem
w stanie ci pomc w inny sposb.
Nie popr twojego pomysu, poniewa byoby to dla mnie bardzo
kopotliwe, ale jeeli zgodziby si wprowadzi zaproponowane
przeze mnie poprawki, to moesz na mnie liczy.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad, poniewa mamy
inne plany, zdzwomy si w przyszym tygodniu i pomylimy,
co moemy razem zrobi.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Zwr uwag na ostatni przykad.

Podtrzymanie kontaktu nie musi oznacza wcale zobowizania do
jakiegokolwiek dziaania, wystarczy zapewnienie o chci podtrzymywania relacji. To bardzo wiele. Oznacza to przecie, e inni s dla Ciebie wani. Tobie pozostawia za furtk.
wiczenie Asertywna odmowa

Zamie ponisze przykady odmowy nieasertywnej na odmow asertywn. Pamitaj o precyzyjnym okreleniu obszaru odmowy, krtkim
i prawdziwym uzasadnieniu oraz zaoferowaniu aktywnej pomocy.
Sytuacja

Odmowa
nieasertywna

Znajomy prosi Ci o poyczenie

300 z. Ty jednak nie masz
w zwyczaju poycza pienidzy.

Bardzo chtnie,
ale sam nie
mam.

Szef w pracy prosi Ci o wykonanie

Mam strasznie
dodatkowego zadania niewchodzcego duo pracy,
w zakres Twoich obowizkw.
moe poprosisz
kogo innego.
Znajomy chce skorzysta z Twojej
pomocy zwizanej z wykonywanym
przez Ciebie zawodem (naprawy
komputera, wypenienia PIT-u,
napisania CV). Ty jednak jeste
po prostu zmczony.

Sam nie jestem

w tym za dobry.

Kolega z pracy prosi Ci o pomoc

w wykonaniu jego pracy (np. raportu
kwartalnego), poniewa bardzo
sobie ceni Twoje spostrzeenia.
W praktyce wiesz dobrze, i bdziesz
musia wykona raport jak zwykle
za niego.

Mam strasznie
duo pracy,
poza tym nie
jestem w tym
dobry. Sam
popeniam
bdy.

Dzwoni do Ciebie znajomy i informuje

Ci, e bdzie u Ciebie za 15 minut.
Ty nie masz ochoty na niczyj wizyt.

No przykro mi,
ale wanie
wychodz.

Odmowa
asertywna

123

124

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jak radzi sobie z nachalnymi ludmi?

W trakcie mojego pierwszego treningu asertywnoci braem udzia
w scence, w ktrej moim zadaniem byo odmwi koledze poyczenia
pienidzy.
Bya to sytuacja nad wyraz prawdziwa, poniewa w tamtym okresie miaem z tym duy problem i nie brakowao mi kolegw, ktrzy
traktowali mnie jak kas zapomogowo-poyczkow z bardzo atrakcyjnym oprocentowaniem 0% w skali wiecznoci.
Pocztek by atwy: Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie oddajesz mi w terminie.
Za chwil czekao mnie jednak prawdziwe wyzwanie.
Ja wiem, ale tym razem to wyjtkowa sytuacja, tylko na ciebie mog
liczy, nie poradz sobie, jak mi nie pomoesz, ej, no nie bd taki,
przysigam, tym razem oddam w terminie, a tak w ogle to ostatni raz,
koledze nie pomoesz?
Byem konsekwentny, usilnie staraem si znale kontrargumenty,
jednak szybko zauwayem, e kade moje sowo potguje nachalno
argumentw mojego kolegi, a ja zaczynam si gubi.
Nie wiedziaem, dlaczego tak si dzieje, nie wiedziaem take, e
popeniam bd.
Powiedzmy to sobie szczerze. Opisana wyej procedura asertywnej
odmowy nie zawsze bdzie skuteczna. Nie zawsze spotkasz ludzi,
ktrzy zrozumiej Ci za pierwszym razem.
Spotkasz zapewne ludzi, ktrzy bd Ci za wszelk cen prbowali przekona, czasami bd nawet bardzo nachalni, posikujc si
mniej lub bardziej emocjonalnymi chwytami.
Warto wic, by w podobnych sytuacjach wiedzia, jak sobie radzi.
Narzdziem, ktre pozwoli Ci radzi sobie z podobnymi sytuacjami,
jest powszechnie znana technika zdartej pyty, ktr wwczas zaproponowa mi trener prowadzcy szkolenie.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Technika zdartej pyty polega na kilkakrotnym powtrzeniu odmowy, jednak w zastosowaniu tej metody czai si kilka niebezpieczestw. Dlatego pozwl, e przyjrzymy jej si znacznie szerzej.
Z dowiadczenia wiem, e wiele osb w obliczu nachalnych prb
zaczyna si irytowa, za kadym kolejnym razem starajc si intensywniej zaznaczy swoje stanowisko, tracc przy tym nerwy, dajc si
ponie emocjom lub dla witego spokoju po prostu przystaje na
co, na co nie ma ochoty.
Powd emocjonalnej reakcji (Guchy jeste czy co?), powd
zniecierpliwienia (Ile razy mam mwi NIE?) przy wielokrotnym
powtarzaniu odmowy jest jednak prosty.
Wynika z bdu, jaki ja take popeniem.
Bd ten polega na oczekiwaniu zakoczenia trudnej dla nas sytuacji przez kogo innego, wynika z oczekiwania podjcia decyzji za nas,
wynika bowiem z oczekiwania zrozumienia nas.
Odmowa by moe skutkuje, pozostaje jednak niesmak, by moe
pada kilka sw za duo.
Aby wic zapewni Ci maksymalny komfort uytkowania techniki
zdartej pyty, aby zapewni Ci komfort w obliczu nachalnych prb,
pozwl, e przyjrzymy si istocie tej metody, odwoujc si do jej metaforycznego zakresu, tzn. tego, jak dziaa zdarta pyta.
Najwygodniej bdzie zilustrowa mechanizm zdartej pyty za pomoc muzyki.
Nigdy nie pamitam hitw lata, posu si wic przykadem
utworu, o ktrym byo gono take przez skrajnie szokujc krtkowzroczno specw od marketingu pewnej firmy, ktra wypucia
na rynek cmentarne znicze z pozytywk: Wsta, powiedz: nie jestem sam.
Adapter odtwarzajcy zdart pyt za kadym razem odtwarza identyczny dwik.
Nie powie spie mioci, nie powie spie mioci, nie powie spie
mioci brzmi wic za kadym razem identycznie, dwiki nie s

125

126

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

goniejsze ani cichsze, dusze ani krtsze, a my dziki temu mamy

szans usysze przesanie Michaa Winiewskiego raz jeszcze.
Dlaczego o tym pisz?
Pisz o tym, poniewa istot skutecznoci techniki zdartej pyty,
a zarazem jej najczciej ignorowanym elementem, s jej waciwoci
dwikowe.
Odmowa w obliczu natarczywej proby powinna wic za kadym
razem brzmie identycznie: winna by wypowiedziana identycznym
tonem i z identyczn tonacj. Powinna te zawiera pauzy.
Twj ton, Twoja intonacja oraz pauzy s niczym innym jak wyrazem Twojej decyzji, nie musisz przecie nikogo przekonywa, nikt nie
musi niczego rozumie ani na nic wyraa zgody. Nie musisz si
take irytowa, poniewa Ty tylko przekazujesz informacj o podjtej
ju decyzji.
Powtrzenie pozwala Ci opanowa emocje, a drugiej stronie pozwala zrozumie, e decyzja jest nieodwoalna. To niewtpliwa korzy
dla Ciebie. Dbasz w ten sposb o swj spokj.
Zapytasz zapewne, ile razy powiniene powtrzy swoj odmow.
Ilo zaley od Ciebie, moesz powtrzy j 2 4 razy, jednak
znacznie waniejsza od iloci jest wiadomo, e to do Ciebie naley
ostatnie sowo.
2 4 razy pozwol Twojemu rozmwcy usysze Twj przekaz,
jeeli wczeniej go nie zrozumia.
Jeeli jednak nie rozumie go dalej, to problem nie naley ju do
Ciebie.
Zrobie wszystko, co moge. Jeeli to nie skutkuje, zmie temat,
zakocz niewygodn dla Ciebie rozmow albo wyra swoje emocje
w obliczu nachalnych prb.
Podejmij decyzj, a zyskasz spokj.
Moe zyskasz miano spa mioci szczliwie jednak nikt nie
wie, co to waciwie znaczy.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro

Koczc rozwaania na temat asertywnej odmowy, warto zwrci
uwag take na sposb radzenia sobie z wyjtkowo nachalnymi ludmi,
z tzw. zawodowymi proszcymi kolegami w pracy po 63 razy
dziennie proszcymi Ci o zszywacz, dziurkacz, kartk, dugopis,
samozwaczymi parkingowymi obiecujcymi przypilnowa Twojego
samochodu, zbierajcymi na lekarstwa lub szklank chleba, ktrych
moesz spotka np. na dworcach kolejowych w caej Polsce, osobami
myjcymi szyby na skrzyowaniach. Wszystkimi ludmi, ktrzy nie
rozumiej zwykego NIE i ktrzy, spotykajc si z Twoj decyzj, zaczynaj Ci atakowa.
Musz Ci jednak ostrzec. Metoda, ktr chc Ci zaproponowa,
jest jak prawdziwy kebab naprawd ostra, a na dodatek w cienkim
ciecie, nie zawiera bowiem nic, co mogoby zneutralizowa jej smak.
Proponuj Ci j jako sposb radzenia sobie w sytuacjach krytycznych, gdy wszystkie inne metody zadbania o swoje terytorium oka
si nieskuteczne lub po prostu nie bdziesz widzia sensu ani potrzeby
ich wykorzystania.
Pamitaj jednak, e jej zastosowanie zawsze piecze. Uywaj jej wic
w ostatecznoci jako samoobrony.
Pamitaj o tym, by serwowa j tylko wobec osb, z ktrymi nie zamierzasz tworzy relacji, a ktrych natarczywo prb godzi w Ciebie,
kci si z Twoimi wartociami, uderza w Twoje poczucie przyzwoitoci.
Pamitaj take, e ocena potrzeby jej wykorzystania zaley tylko
od Ciebie.
Ju za chwil podam Ci przepis. Jednak pozwl, e najpierw dam
Ci pewien przykad.
Nie wiem jak Ty, ale ja mam tak zasad, e nie pomagam finansowo ludziom zbierajcym na ulicy. Jestem przekonany, e w ten sposb potguj ich wyuczon bezradno. Zazwyczaj mwi NIE. I to
wystarcza.

127

128

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jednak czasami musz posuy si asertywn odmow w cienkim

ciecie na ostro, poniewa zachowanie mojego rozmwcy wywouje
we mnie nie tylko zdziwienie, ale take sprzeciw.
Wracaem kiedy z rannych zakupw, gdy chwiejnym krokiem
podszed do mnie znany z widzenia w obrbie sklepu miejscowy
ssiad.
Kierowniku, ssiedzie, jest taka proba, na lekarstwo mi brakuje,
kierownik dorzuci do wina, w pitek dostaj rent, oddam. Nie wiem,
co mnie przekonao, bo na alkohol nie daj by moe szczero, by
moe zapewnienie zwrotu zgodziem si. Miaem pod rk 2 z,
wic wspomogem zakup lekarstwa, w duchu liczc si z tym, e
zwrotu nie bdzie.
Po tygodniu, kiedy znw wracaem z zakupw, pod tym samym
sklepem podszed do mnie ssiad.
Kierowniku, ssiedzie, ja kierownikowi jestem winny 2 z.
Wyobra sobie moje zdziwienie. Piknie. Peen szacunek. Miaem
zajte rce, nie chciao mi si siga do portfela, a i gest mnie uj,
powiedziaem wic: Na zdrowie, ssiedzie, na wieczne nieoddanie, majc nadziej na odwzajemnienie szacunku.
Usyszaem jednak: Kierowniku, to poycz jeszcze 2 razem
bdzie 4.
Przy caym moim uwielbieniu asertywnoci nie wyobraam sobie
mojej odpowiedzi w stylu: Nie, nie dam panu 2 z, poniewa ju
w zeszym tygodniu poyczy pan ode mnie 2 z, a tak na marginesie
jestem przeciw prowadzeniu dziaalnoci gospodarczej bez odprowadzania nalenych podatkw, a w ten sposb postrzegam paskie
dziaania w obrbie sklepu, ale jeeli askawy pan sobie yczy, by
moe mog panu pomc w inny sposb. Oferuj pomoc przy rejestracji dziaalnoci gospodarczej.
W ruch posza asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro.
Strategia jest bardzo prosta. Prosta jak kebab. Zawiera dwa
skadniki.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Oto przepis dla Ciebie.

Skadnik 1. Nie to raptem ciasto, krtka, szybka decyzja.
Wyrazistoci strategii nadaje skadnik drugi sos. Bardzo ostry.
Skadnik 2. I pomyl dlaczego nie.
Zwr uwag na istot drugiego skadnika, ktry stanowi przeniesienie odpowiedzialnoci za Twoj odmow na drug stron.
Technik t znam z ksiki Strategia ostra jak pepperoni Jensa
Weidnera (Onepress, 2007) i poradziem wykorzysta t metod
jednej mojej znajomej, ktra miaa w pracy problem z notorycznie
proszcym o drobne rzeczy koleg zszywacz, dziurkacz, pinezki,
kartki, post-itki itp. stanowiy dla niego bowiem sens ycia.
Niby nic, ale ile razy dziennie mona sysze: Kasiu, czy moesz mi
poda zszywacz, Kasiu to, Kasiu tamto.
Dotychczasowe podawanie, dotychczasowa ulego ustpiy miejsca: Nie, i pomyl dlaczego nie. Ale to by dopiero pocztek.
Z relacji Kaki wiem, e znajomy nie tylko odpuci, ale przez kilka
chwil gowi si, dlaczego tak si stao.
Nie podaa mi zszywacza, bo wczoraj, kiedy szedem na obiad,
nie zaproponowaem ci wsplnego wyjcia? brzmiao pytanie.
Nie padaa odpowied.
A moe dlatego, e w zeszym tygodniu skrytykowaem twj
pomys?. Nie brzmiaa odpowied, a z kad kolejn problem coraz mniej nalea do Kaki. Dobre, prawda?
Na zakoczenie mam do Ciebie prob.
Nie stosuj tej metody wobec swoich bliskich, wobec osb, na
ktrych Ci zaley, nie stosuj jej wobec swojego szefa
Nie powiem Ci dlaczego.
Powiem Ci NIE, i pomyl dlaczego NIE.

129

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Rozdzia 3. Pewno siebie, czyli jak zyska zdrowy

szacunek do siebie i innych? .................... 57
Jak zyska pewno siebie? ............................................................... 59
Co Ci da wiadomo wasnych zalet? .............................................. 64
Jak z yczliwoci wobec siebie postrzega wasne wady? ................ 68
O wstydzie, kompleksach i o tym, czy wada moe by zalet,
czyli nie jeste naiwny, jeste ...................................................... 73
Rozdzia 4. Jak wyraa uczucia
i zapobiega konfliktom? ......................... 81
O czym warto pamita,
by Twoje emocje pracoway na Twoj korzy? ............................. 81
Jak nauczy innych, jak maj Ci traktowa? ................................... 88
Czuj ........................................................................................... 88
Kiedy Ty ...................................................................................... 91
Oczekuj ..................................................................................... 94
Jeeli tego nie zrobisz, bd zmuszony ................................. 102
Dziaanie ................................................................................... 104
Komunikat JA procedura rozszerzona ................................. 104
Kiedy nie warto by asertywnym, czyli zanim powiesz ............... 105
Lista kontrolna asertywnoci ........................................................... 109
Rozdzia 5. Jak odmawia bez poczucia winy? ............111
Poznaj kogo, kto potrzebuje Twojej pomocy ................................ 111
Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia relacji? ....................... 115
Nie ............................................................................................. 118
Obszar odmowy ........................................................................ 118
Uzasadnienie ............................................................................. 119
Podtrzymanie kontaktu czynna pomoc ................................ 121
Jak radzi sobie z nachalnymi ludmi? ........................................... 124
Asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro .............................. 127
Rozdzia 6. Jak radzi sobie z opiniami innych? ..........131
Jak radzi sobie z krytyk? .............................................................. 133
Ocena formalna ......................................................................... 134
Ocena merytoryczna i decyzja ................................................... 136

Spis treci

Jak nie da si wcign do gry? ..................................................... 139

Wyraenie emocji ...................................................................... 142
Powtrzenie zdania rozmwcy .................................................. 142
Proba o uzasadnienie ............................................................... 143
Jako czowiek uczciwy na pewno mnie zrozumiesz ............... 144
Niezbdnik na imprezach rodzinnych,
czyli jak radzi sobie z dobrymi radami? ...................................... 147
Rozdzia 7. Jak wyraa uczucia pozytywne
i przyjmowa komplementy? ...................151
Dlaczego warto wyraa uczucia pozytywne? ................................. 151
Jak budowa lepsze relacje,
jak wyraa uczucia i emocje pozytywne? .................................... 153
Jak przyjmowa komplementy, nie doszukujc si drugiego dna? .... 157
Rozdzia 8. Jak zadba o swoje prawa
z szacunkiem do siebie i innych? ..............163
Poznaj swoje prawa ......................................................................... 163
Upomnij si o swoje, czyli jak respektowa swoje prawa? .............. 166
Rozpoznanie .............................................................................. 168
Przygotowanie ........................................................................... 168
Dziaanie ................................................................................... 170
Masz prawo prosi .......................................................................... 171
Asertywna proba ...................................................................... 173
Teraz Twoja kolej ................................................179
Dodatek A FAQ ..................................................181
Czy uda mi si zmieni? .................................................................. 181
Kiedy nastpi zmiana? .................................................................... 184
Czy asertywno nie sprawi, e przestan by sob? ...................... 185
Czy moje otoczenie nie odsunie si ode mnie? .............................. 187
Jak by asertywnym wobec bliskich? ............................................... 188
Jak odmawia dzieciom? ................................................................. 191
Przeprasza czy nie przeprasza? .................................................... 193
Gdzie mog si tego nauczy? ........................................................ 194

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Asertywno i rozwj osobisty, czyli jak zyska harmoni

w yciu prywatnym i zawodowym oraz zdrowy szacunek
do siebie i innych? .................................................................. 195
Co robi, gdy asertywno nie zadziaa? ......................................... 196
Nie podje dziaania, ale chcesz wiedzie,
co robi, gdy Ci nie wyjdzie .................................................... 196
Podje dziaanie, nie wyszo, bo ja tak robi,
tylko troch inaczej ............................................................... 197
Podje dziaanie (wzorowo), nie masz rezultatw .................. 199
Dodatek B Asertywno w pracy .............................203
Asertywny pracownik ...................................................................... 206
Z kim jedziesz na imprez firmow? ......................................... 206
Jak poprosi o podwyk? ......................................................... 209
Asertywny szef ................................................................................. 214
Asertywne informacje zwrotne, czyli jak wyzwala inicjatyw,
mie wicej czasu i budowa autorytet szefa? ........................ 214
Asertywno w sprzeday i w obsudze klienta ............................... 220
Jak radzi sobie z wulgarnym i agresywnym klientem? ............. 222
Jak odmawia klientom? ........................................................... 227

Rozdzia 5.
JAK ODMAWIA BEZ POCZUCIA WINY?

Poznaj kogo, kto potrzebuje Twojej pomocy

wity spokj, niepewno, tak naturalna potrzeba bycia w porzdku,
a moe lk przed poczuciem winy nakazay Peterowi zgodzi si na
spenienie proby siedzcego obok kolegi.
NIE mam siy si z tob spiera, rb, jak chcesz odpar
w kocu, ulegajc kolejnym argumentom.
Mg poczu ulg, to w kocu nic wielkiego. NIE warto spiera
si o tak bahe rzeczy, waciwie nic mnie to NIE kosztuje, szkoda
ycia, by udowadnia sobie, kto ma racj pomyla zapewne.
OK odpar Peter. NIE wiedzia przecie, e jego ycie trwa
bdzie jeszcze tylko 4 minuty.
NIE wiedzia przecie, e ta nic NIEznaczca zgoda kosztowa
bdzie ycie 109 osb 100 pasaerw i 9 czonkw zaogi samolotu
DC-8, odbywajcego rejs 621 z Montrealu do Los Angeles, ktrego
Peter Hamilton by kapitanem.
Air Canada 621 na skutek zbyt wczesnego uruchomienia spojlerw
run na ziemi.
15 lipca 1970 roku o 8:06 ta nic NIEznaczca zgoda, chwila witego spokoju, krtkotrwaa korzy z zastosowania reguy mdry
gupiemu ustpuje, odebraa ycie 109 osobom, odebraa spokj rodzinom ofiar.
Dlaczego o tym pisz?

112

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Pisz o tym, poniewa chc, abymy przyjrzeli si czemu, co najczciej bywa kojarzone z asertywnoci umiejtnoci odmawiania.
Umiejtnoci, ktra by moe tamtego ranka 15 lipca 1970 roku moga uratowa ycie 109 osobom.
Nie chc jednak, bymy uprawiali teraz gdybologi.
Odmy wic t tragiczn histori na chwil na bok.
Zastanwmy si przez moment nad czym innym.
NIE mwmy przez chwil o konsekwencjach godzenia si na co,
na co NIE masz ochoty, o obwinianiu siebie, o Twoich nerwach
i utraconym czasie.
NIE mwmy o tym, e nic NIEznaczce 15 minut dziennie, jakie
powicasz na rzeczy, ktre NIE nale do Ciebie, w cigu roku
urasta do 8 dni pracy, a w cigu 40 lat stau przez blisko rok wykonujesz prac, za ktr nikt Ci NIE paci.
NIE mwmy o tym, jak si czujesz, godzc si na co, co kci
si z Tob.
NIE mwmy wreszcie o tym, jak mwi NIE, bo Ty doskonale
potrafisz to robi. Posiade t umiejtno w pierwszym roku swojego
ycia.
NIE mwmy o tym, bo NIE chc o tym mwi. Chc zaproponowa Ci co zgoa innego.
Chc bowiem, abymy porozmawiali o tym, jak pomaga.
Tak! Pomaga, poniewa wiem, jak wane jest dla Ciebie bycie
w porzdku, jak wane s dla Ciebie relacje midzyludzkie, jak wane
jest dla Ciebie czyste sumienie, jak wani s dla Ciebie inni ludzie,
jak wany jest wity spokj.
Wiem take, e za nic w wiecie NIE chciaby tego straci.
NIE bd Ci wic prosi, aby dzisiaj chocia sprbowa powiedzie NIE, bo NIE chc po raz kolejny przymusza Ci do czego,
co jest sprzeczne z Tob.
Poprosz Ci wic o pomoc.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Prosz Ci o pomoc, prosz o bycie w porzdku, o koleestwo, trosk, empati i kreatywno.

Jest bowiem kto potrzebujcy, kto, komu trzeba pomc, trzeba,
bo inaczej zagubi si, straci kontrol nad wasnym yciem, zacznie
obwinia siebie i ten kto bardzo potrzebuje Twojej pomocy.
Mam nadziej, e take tym razem NIE odmwisz i zechcesz
pomc jeszcze tej jednej i jedynej osobie zechcesz pomc sobie!
Tak, pomc sobie, bo wanie w ten sposb postrzegam asertywno.
Ale NIE tylko sobie, poniewa w ten sposb pomoesz te innym.
Bdziemy jednak mwi o tym, jak pomaga w sposb uczciwy
i NIEwymuszony. Pomaga z zaangaowaniem i chci, bo co to za
pomoc, kiedy jest wymuszona, co to za zaangaowanie, kiedy czujesz, e si zmuszasz, co to za uczciwo, kiedy opiera si na niedopowiedzeniach
Bdziemy mwi wic o aktywnej, prawdziwej pomocy pomocy penej oddania, zaangaowania i odpowiedzialnoci. Pomocy,
ktra pozwala innym decydowa o sobie, pomocy, ktra daleka jest
od kamstwa i faszywych przekona.
Pozwl wic, e przyjrzymy si pewnym zasadom, ktre pozwol
Ci nie wanie tak pomoc, jak chcesz nie i jakiej oczekuj od
Ciebie inni.
Ratownicy medyczni przedstawiciele jednego z najbardziej
powaanych i szanowanych zawodw na wiecie posikuj si
w swojej pracy pewn zasad, ktra wspiera rzetelne i skuteczne niesienie pomocy innym.
Mianowicie ratownik medyczny, zanim przystpi do udzielenia
pomocy, jest zobowizany do tego, by zadba o jedn rzecz wasne
bezpieczestwo.
Po co komu ratownik, ktrego podczas akcji spotyka niebezpieczestwo, razi prd, ogarnia poar albo ktry zostaje napadnity przez
przeywajc szok ofiar wypadku.

113

114

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

W imi tej zasady ratownik ma prawo odstpi od udzielenia pomocy, jeeli takowa bezporednio zagraa jego bezpieczestwu.
Chc Ci zaproponowa, aby Twoja przygoda z asertywnoci
oparta bya wanie na tej zasadzie pom sobie, zanim pomoesz
innym, pamitajc, e masz prawo odmwi, jeeli spenienie proby
godzi w Ciebie.
Zadbaj o wasny komfort, wasne bezpieczestwo, bo dopiero wtedy
moesz prawdziwie pomc innym.
Po co komu pomoc kogo, kto NIE zadba o wasne bezpieczestwo, moe przecie nawali, kiedy najbardziej bdzie potrzebny.
Po co komu pomoc kogo, kto pomaga, chocia pomc NIE chce.
Prawdziwa pomoc to czynna pomoc, tzn. pomoc, ktra NIE zagraa Tobie, NIE rani Ci, NIE wywouje poczucia wykorzystania i niesprawiedliwoci dziejw.
Pomagaj z zaangaowaniem, uczciwoci i empati, ktre s
w Tobie, a NIE z zakamanym wyrazem twarzy, uciekajcym spojrzeniem, zoci wyraan za zamknitymi drzwiami, zoci, ktra
przekada si na samopoczucie Twoich bliskich.
Tak, zakamanym. Bo godzenie si na co, na co nie masz ochoty,
dla mnie rwnoznaczne jest z kamstwem okamywaniem innych.
Skd inni maj wiedzie, jakie s Twoje potrzeby, plany i oczekiwania.
Jeste jedyn osob, ktra moe powiedzie TAK, jeste jedyn
osob, ktra moe powiedzie NIE. Godzc si na co, na co nie masz
ochoty, wiadomie wprowadzasz innych w bd.
Pozwl innym decydowa o samych sobie, pozwl samodzielnie
reagowa, przesta zakada, e wiesz lepiej od innych, co jest dla nich
dobre. Czy tego chcesz, czy NIE, NIE masz wpywu na czyje uczucia.
Twoje NIE nikogo NIE urazi, dopki ten kto nie zgodzi si na to.
W tym rozdziale uyem NIE wicej ni 30 razy tylko od
Ciebie zaley, czy jestemy nadal kolegami.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Pamitaj, e jednorazowa odmowa nie moe zniszczy prawdziwej,

trwaej relacji, oznaczaoby to bowiem, e opiera si ona tylko na
Twojej pomocy i jako taka byaby przecie bezwartociowa.
Zaley mi na Twoim bezpieczestwie, zaley mi na tym, aby mia
si i ochot pomaga innym, dlatego pozwl, e opowiem Ci pewn
histori.
Histori, ktra, mam nadziej, pomoe Ci ostatecznie pogodzi
dwie z pozoru sprzeczne ze sob potrzeby trosk o swoje granice
i trosk o innych. Potrzeby, ktrych pogodzenie pozwoli Ci pozby
si tego najwikszego hamulca asertywnoci poczucia winy.
Nie dam ci odpisa, bo nigdy si tego nie nauczysz, ale z chci
ci to wytumacz zwyk mawia pewien mody student w obliczu
bagalnych prb swoich kolegw niekoniecznie przygotowanych
do zaj.
Broni w ten sposb siebie, broni wasnych wartoci, wykazywa
te trosk o innych. Prawdziw.
Zachowywa rwnowag. Rwnowag, ktra jest podstaw asertywnoci. Jeden z najwikszych autorytetw moralnych w historii
polskiego narodu, czowiek, ktry pomg zmieni oblicze ziemi
tej ziemi Karol Wojtya, papie Polak, Jan Pawe II.
Bdc studentem, nie wiedzia zapewne, e to asertywno, ale
wiedzia zapewne, e tak jak inni maj prawo prosi o pomoc, tak
on ma prawo proponowa pomoc.
Wiedzia, e pomoc jest procesem czynnym, ulego za kamstwem.

Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia relacji?

Czy wiesz, e Bugarzy, kiedy mwi nie, kiwaj gow na tak?
Jak gosi ludowa legenda, zwyczaj ten powsta w czasie panowania
Turkw w Bugarii, kiedy miejscowa ludno musiaa zmaga si
z problemem przymusowej islamizacji.

115

116

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Procedura islamizacji bya nad wyraz uproszczona.

Turecki onierz przykada n do garda Bogu ducha winnego
Bugara i pyta: Przejdziesz na islam?.
Ruch gowy na nie podcina gardo, wic Bugarzy zaczli
mwi nie kiwajc gow na tak.
Pisz o tym, poniewa ta bugarska legenda przypomina mi sposb,
w jaki cz ludzi odmawia innym wykonania niewygodnych rzeczy,
posikujc si strategi, ktr nazywam take strategi ciotki z omy
Wiesz, bardzo chtnie, ale nie mog, bo przyjechaa do mnie
ciotka z omy (podczas gdy ciotka suy jako zgrabna ciema).
Nie mog zosta po godzinach w pracy, bo mam ju umwion
wizyt u lekarza.
Wybacz, ale nie mog z tob rozmawia, bo wanie wychodz,
jestem umwiony.
Yyyyy, wiesz, nie bardzo mog... Yyyyy ten tego... Przychodzi
hydraulik....
Nie mog ci pomc, nie poycz ci pienidzy, bo sam nie mam
Wiesz, jak teraz jest.
To bardzo ciekawe zjawisko na pierwszy rzut oka skuteczne, bo
osoba, ktra Ci prosi, zazwyczaj odpuszcza sobie.
Na pierwszy rzut oka nie masz nawet problemu z odmawianiem.
Na pierwszy.
Poniewa, podobnie jak w przypadku bugarskich chopw, to Ty,
zyskujc, tracisz.
Ja wiem, e to bywa skuteczne, ja wiem, e zazwyczaj proszcy
odpuszcza sobie, ja wiem, e to ju nawyk, lecz jest w tym wszystkim
kilka maych ale.
Nie zrozum mnie le, nie chc pisa o moralno-etycznych aspektach kamstwa.
Nie znam bowiem osoby, ktra przynajmniej raz w yciu nie
skamaaby. Nie czuj si uprawniony do ocen moralnych.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Nie o to mi chodzi. Waniejsze s konsekwencje. Raz, e prawda

moe wyj na jaw. Dwa, e kamstwo to negatywne emocje dla Ciebie.
Nie dowiadczasz moe poczucia winy, odczuwasz za to przypieszone ttno, pustk w gowie, nie wiesz, co zrobi z oczami, Twj organizm jest pobudzony, czujesz, e zaczynasz mwi szybciej, by moe
nawet czujesz si gorszy, tumaczc si przed drugim czowiekiem.
To jednak nie wszystko.
Wane s take konsekwencje takiej odmowy w wietle uczenia
innych, jak chcemy by traktowani, w wietle nadrzdnej zasady asertywnoci podejmowania samodzielnych decyzji.
Nie mog to informacja o naszej podatnoci na zewntrzny
wpyw bardzo daleka od samodzielnej decyzji.
Nie mog to przecie wskazanie zewntrznego problemu, ktry
uniemoliwia spenienie proby.
Nie mog to take niewiadome zaproszenie do negocjacji.
Bardzo niebezpieczne. Poniewa kto moe zaproponowa Ci pomoc
w rozwizaniu zewntrznego problemu, a ta wywoa w Tobie zobowizanie np. do spenienia proby (no bo przecie kto chcia Ci
pomc).
Twoje bugarskie nie (czyli: nie mog, hydraulik, ciotka z omy,
sam nie mam pienidzy) to wreszcie przyzwolenie na dalsze proby
taka odmowa uczy bowiem innych, e nie ma sprawy.
Bugarzy, kiwajc na tak, moe zachowywali ycie, jednak przekazujc bdny komunikat, sprawiali wraenie, e robi to z niekaman ochot, przez co wikali si w bdne koo dalszych niewygodnych i bolesnych da.
W sumie trudno im si dziwi.
Mam jednak nadziej, e Twoje dzisiejsze dylematy maj mniejszy
kaliber.
Na szczcie Ty masz moliwo nauczy innych, jak chcesz by
traktowany, nie czujc przy tym zaenowania ani poczucia winy, a jednoczenie dbajc o trwao relacji.

117

118

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jeeli take do Ciebie przyjeda czasami ciotka z omy lub

czujesz n na gardle w obliczu krzywdzcych Ci prb, oto najprostsza procedura, dziki ktrej bdziesz w stanie budowa naprawd
satysfakcjonujce relacje, uczc innych, jak naley Ci traktowa, oraz
unikniesz tej dobrze Ci znanej zgagi, gdy godzisz si na co, na co
nie masz ochoty.
Nie

To pierwszy krok. Prosz, nie myl go z yyyyy, ten teges no nie

bardzo, bo moe to bywa skuteczne, ale brakuje tu Twojej samodzielnej decyzji.
Jeeli jest Ci przykro lub odmowa jest dla Ciebie trudna, powiedz,
co czujesz.
Powiedz: przykro mi, bo to nie usprawiedliwianie si ani tumaczenie, to sposb na autentyczno, Twoja ludzka twarz. Ma prawo
by Ci przykro.
Powiedz to zwaszcza wtedy, gdy chcesz pomc, ale po prostu nie
moesz. Asertywno to przecie pomoc czynna. To bardzo dalekie
od poczucia winy.
Obszar odmowy

Kolejnym krokiem jest precyzyjne wskazanie przez Ciebie obszaru

Twojej odmowy.
Pamitasz metod audiodeskrypcji z rozdziau 4.?
Warto posuy si ni po raz kolejny. Opisz wic obszar odmowy w sposb konkretny, widoczny, obiektywny i policzalny.
Im bardziej obszar odmowy bdzie precyzyjny, tym atwiej bdzie
go przyj Twojemu rozmwcy.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Przekae mu bowiem komunikat, e nie odrzucasz jego jako osoby,

nie chcesz jedynie zrealizowa jego proby, jego pomysu na pomoc.
Zwr uwag na ponisze przykady:

Nie zostan po godzinach w pracy zamiast: Nie dam sob

manipulowa.
Nie poycz ci pienidzy zamiast: Nie jestem kas
zapomogowo-poyczkow.
Nie popr twojego pomysu zamiast: Nie bd uczestniczy
w machlojkach.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad zamiast:
Nie udawajmy kochajcej si rodzinki.

Precyzyjne opisanie obszaru odmowy przyniesie Ci korzyci, nawet

gdy masz do czynienia z ewidentn manipulacj lub kolejn z rzdu
prob o pomoc, ktra zakada, e jak zwykle co zrobisz za kogo.
Pozwoli Ci bowiem ostudzi emocje, pozwoli Ci bowiem skupi si
na bezspornych faktach.
Teraniejszo jest bezdyskusyjna. Odwoanie do teraniejszej proby wzmocni skuteczno Twojej decyzji. Unikniesz bowiem pyta typu:
Dobra, dobra, powiedz mi, kiedy musiae co robi za mnie?.
Uzasadnienie

Kolejny krok Twojej odmowy to krtkie, prawdziwe uzasadnienie

Twojej decyzji.
Psychologowie spoeczni dowiedli, e obecno uzasadnienia
wzmacnia skuteczno komunikatu o blisko 30% (nawet wwczas,
gdy jest ono nielogiczne w synnym eksperymencie Elli Langer
studenci czekajcy w kolejce do ksero podobnie chtnie wpuszczali
bez kolejki osob, ktra prosia o przepuszczenie, mwic, e bardzo
si pieszy, jak i wtedy, gdy prob sw podpieraa uzasadnieniem
bo musz zrobi ksero).

119

120

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Wykorzystaj wic uzasadnienie, aby wzmocni swj przekaz.

Pamitaj jednak, e uzasadnienie nie jest argumentem, poniewa
odmowa to nie proba, odmowa nie jest przekonywaniem. Odmowa
jest decyzj (Postanowiem zamiast: Zrozum mnie, prosz).
Prawdziwe uzasadnienie jest wyrazem Twojej decyzyjnoci uczy
innych, e to Ty podejmujesz decyzje.
Prawdziwe uzasadnienie pozwoli Ci zachowa wewntrzny spokj.
Sawetne czuj si gorszy od innych jedno z najczstszych
ograniczajcych ludzi przekona wynika na og z nadmiernej potrzeby tumaczenia si lub posikowania si kamstwem.
Prosz, pamitaj take, e uzasadnienie nie jest konieczne. Pamitaj, e masz prawo nie zdradza motyww swoich decyzji, jeeli
nie masz na to ochoty.
Mimo wszystko zachcam Ci do tego. Uzasadnienie to wyraz szacunku wobec innych. Od dziecka lubimy przecie wiedzie dlaczego.
Uzasadnienie to motyw Twojej decyzji i jako taki moe by oglny
lub odwoywa si do Twoich uczu.
Pozwl, e wrcimy do naszych przykadw.

Nie zostan po godzinach w pracy, poniewa mam inne plany.

Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie lubi tego robi /
poniewa nie oddajesz ich w terminie.
Nie popr twojego pomysu, poniewa byoby to dla mnie
bardzo kopotliwe.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad, poniewa
mamy inne plany.

Mamy inne plany?

Ju sysz Twoje pytanie.
A co, jeeli kto spyta mnie: A jakie to plany?. Przecie zaraz
usysz o lekcewacym stosunku do pracy, o tym, e nie mona na
mnie liczy, bo nie chc spotka si z matk, ojcem, teciow czy
szwagrem.
Bardzo dobre pytanie. Pozwl, e powicimy mu zatem chwil.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Oczywicie usyszysz. Usyszysz, jeeli na nie odpowiesz.

Jeeli jednak wykonae wiczenia w rozdziale 4., wiesz ju, jak
sobie radzi.
Pamitaj, e nie musisz odpowiada na pytania, to wcale nie jest
nieuprzejme. Ty rwnie masz prawo oczekiwa uprzejmoci wobec
siebie i niezadawania Ci krpujcych Ci pyta. Take tutaj obowizuje zasada masz prawo zachowa milczenie, bo wszystko, co powiesz, moe zosta uyte przeciwko tobie.
Bardzo lubi okrelenie mam inne plany, wic pozwl, e odpowiem na kolejne pytanie: No dobrze, ale jak mi si po prostu nie
chce i nie mam nic w planach, chc po prostu posiedzie w domu,
w kapciach przed telewizorem, czy to nie bdzie kamstwo?.
Wedug mnie nie. Odpoczynek czy potrzeb prywatnoci postrzegam bowiem take jako czynno zaplanowan. W szkole, na uczelni,
w pracy spdzamy znaczn cz naszego ycia. Aby mie energi
do dziaania, musimy take wypoczywa, czyli zaplanowa, e nie
robimy nic, podj tak decyzj.
Jedna z uczestniczek mojego szkolenia zwyka odpowiada zapraszajcej j na obiad teciowej, e nie przyjedzie, bo ma dzie wewntrzny, mylc o kapciach, papilotach i telewizorze.
A Tobie co podpowiada Twoja kreatywno?
Podtrzymanie kontaktu czynna pomoc

To prawdopodobnie najwaniejszy krok asertywnej odmowy.

Pozwoli Ci on zrealizowa pozytywn intencj, ktra dotychczas moga krpowa Ci rce ch bycia pomocnym, ch bycia
w porzdku wobec innych, intencj, ktra nieraz sprawiaa, e godzie si na co, na co nie miae ochoty, bo tak byo lepiej.
Ten krok pomoe Ci czu si osob pomocn, uwolni Ci od
wyrzutw sumienia i poczucia winy, pomoe Ci okaza trosk wobec
innych, pomoe Ci zadba o trwao relacji.

121

122

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Trzy pierwsze kroki byy bowiem trosk o Ciebie. Trosk o wasne

bezpieczestwo.
Dopiero teraz moesz pomaga aktywnie, dopiero teraz moesz
pomaga skutecznie.
Czas wic na aktywn pomoc.
Pomoc wynikajc z Twojej potrzeby, Twojego zaangaowania,
a nie zobowizania czy lku przed win.
Jak wic to zrobi? Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia
relacji?
Pamitaj po prostu, e tak jak inni maj prawo prosi, Ty masz
prawo proponowa.
Co to oznacza?
O ile prawidowo wykonae trzy pierwsze kroki, z pewnoci zauwaye, e gwnym przesaniem asertywnej odmowy nie jest odrzucenie rozmwcy, tylko niewyraenie zgody na realizacj jego pomysu
na pomoc z Twojej strony.
O ile wic zaley Ci na relacji, zaproponuj po prostu wasny pomys
realizacji oczekiwanej od Ciebie pomocy.
Powrmy wic do naszych przykadw.

Nie zostan po godzinach w pracy, poniewa mam inne

plany, ale mog wykona zadania, o ktre mnie prosisz,
np. w poniedziaek, jestem wtedy mniej obciony.
Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie lubi tego robi /
poniewa nie oddajesz ich w terminie, ale by moe jestem
w stanie ci pomc w inny sposb.
Nie popr twojego pomysu, poniewa byoby to dla mnie bardzo
kopotliwe, ale jeeli zgodziby si wprowadzi zaproponowane
przeze mnie poprawki, to moesz na mnie liczy.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad, poniewa mamy
inne plany, zdzwomy si w przyszym tygodniu i pomylimy,
co moemy razem zrobi.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Zwr uwag na ostatni przykad.

Podtrzymanie kontaktu nie musi oznacza wcale zobowizania do
jakiegokolwiek dziaania, wystarczy zapewnienie o chci podtrzymywania relacji. To bardzo wiele. Oznacza to przecie, e inni s dla Ciebie wani. Tobie pozostawia za furtk.
wiczenie Asertywna odmowa

Zamie ponisze przykady odmowy nieasertywnej na odmow asertywn. Pamitaj o precyzyjnym okreleniu obszaru odmowy, krtkim
i prawdziwym uzasadnieniu oraz zaoferowaniu aktywnej pomocy.
Sytuacja

Odmowa
nieasertywna

Znajomy prosi Ci o poyczenie

300 z. Ty jednak nie masz
w zwyczaju poycza pienidzy.

Bardzo chtnie,
ale sam nie
mam.

Szef w pracy prosi Ci o wykonanie

Mam strasznie
dodatkowego zadania niewchodzcego duo pracy,
w zakres Twoich obowizkw.
moe poprosisz
kogo innego.
Znajomy chce skorzysta z Twojej
pomocy zwizanej z wykonywanym
przez Ciebie zawodem (naprawy
komputera, wypenienia PIT-u,
napisania CV). Ty jednak jeste
po prostu zmczony.

Sam nie jestem

w tym za dobry.

Kolega z pracy prosi Ci o pomoc

w wykonaniu jego pracy (np. raportu
kwartalnego), poniewa bardzo
sobie ceni Twoje spostrzeenia.
W praktyce wiesz dobrze, i bdziesz
musia wykona raport jak zwykle
za niego.

Mam strasznie
duo pracy,
poza tym nie
jestem w tym
dobry. Sam
popeniam
bdy.

Dzwoni do Ciebie znajomy i informuje

Ci, e bdzie u Ciebie za 15 minut.
Ty nie masz ochoty na niczyj wizyt.

No przykro mi,
ale wanie
wychodz.

Odmowa
asertywna

123

124

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jak radzi sobie z nachalnymi ludmi?

W trakcie mojego pierwszego treningu asertywnoci braem udzia
w scence, w ktrej moim zadaniem byo odmwi koledze poyczenia
pienidzy.
Bya to sytuacja nad wyraz prawdziwa, poniewa w tamtym okresie miaem z tym duy problem i nie brakowao mi kolegw, ktrzy
traktowali mnie jak kas zapomogowo-poyczkow z bardzo atrakcyjnym oprocentowaniem 0% w skali wiecznoci.
Pocztek by atwy: Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie oddajesz mi w terminie.
Za chwil czekao mnie jednak prawdziwe wyzwanie.
Ja wiem, ale tym razem to wyjtkowa sytuacja, tylko na ciebie mog
liczy, nie poradz sobie, jak mi nie pomoesz, ej, no nie bd taki,
przysigam, tym razem oddam w terminie, a tak w ogle to ostatni raz,
koledze nie pomoesz?
Byem konsekwentny, usilnie staraem si znale kontrargumenty,
jednak szybko zauwayem, e kade moje sowo potguje nachalno
argumentw mojego kolegi, a ja zaczynam si gubi.
Nie wiedziaem, dlaczego tak si dzieje, nie wiedziaem take, e
popeniam bd.
Powiedzmy to sobie szczerze. Opisana wyej procedura asertywnej
odmowy nie zawsze bdzie skuteczna. Nie zawsze spotkasz ludzi,
ktrzy zrozumiej Ci za pierwszym razem.
Spotkasz zapewne ludzi, ktrzy bd Ci za wszelk cen prbowali przekona, czasami bd nawet bardzo nachalni, posikujc si
mniej lub bardziej emocjonalnymi chwytami.
Warto wic, by w podobnych sytuacjach wiedzia, jak sobie radzi.
Narzdziem, ktre pozwoli Ci radzi sobie z podobnymi sytuacjami,
jest powszechnie znana technika zdartej pyty, ktr wwczas zaproponowa mi trener prowadzcy szkolenie.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Technika zdartej pyty polega na kilkakrotnym powtrzeniu odmowy, jednak w zastosowaniu tej metody czai si kilka niebezpieczestw. Dlatego pozwl, e przyjrzymy jej si znacznie szerzej.
Z dowiadczenia wiem, e wiele osb w obliczu nachalnych prb
zaczyna si irytowa, za kadym kolejnym razem starajc si intensywniej zaznaczy swoje stanowisko, tracc przy tym nerwy, dajc si
ponie emocjom lub dla witego spokoju po prostu przystaje na
co, na co nie ma ochoty.
Powd emocjonalnej reakcji (Guchy jeste czy co?), powd
zniecierpliwienia (Ile razy mam mwi NIE?) przy wielokrotnym
powtarzaniu odmowy jest jednak prosty.
Wynika z bdu, jaki ja take popeniem.
Bd ten polega na oczekiwaniu zakoczenia trudnej dla nas sytuacji przez kogo innego, wynika z oczekiwania podjcia decyzji za nas,
wynika bowiem z oczekiwania zrozumienia nas.
Odmowa by moe skutkuje, pozostaje jednak niesmak, by moe
pada kilka sw za duo.
Aby wic zapewni Ci maksymalny komfort uytkowania techniki
zdartej pyty, aby zapewni Ci komfort w obliczu nachalnych prb,
pozwl, e przyjrzymy si istocie tej metody, odwoujc si do jej metaforycznego zakresu, tzn. tego, jak dziaa zdarta pyta.
Najwygodniej bdzie zilustrowa mechanizm zdartej pyty za pomoc muzyki.
Nigdy nie pamitam hitw lata, posu si wic przykadem
utworu, o ktrym byo gono take przez skrajnie szokujc krtkowzroczno specw od marketingu pewnej firmy, ktra wypucia
na rynek cmentarne znicze z pozytywk: Wsta, powiedz: nie jestem sam.
Adapter odtwarzajcy zdart pyt za kadym razem odtwarza identyczny dwik.
Nie powie spie mioci, nie powie spie mioci, nie powie spie
mioci brzmi wic za kadym razem identycznie, dwiki nie s

125

126

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

goniejsze ani cichsze, dusze ani krtsze, a my dziki temu mamy

szans usysze przesanie Michaa Winiewskiego raz jeszcze.
Dlaczego o tym pisz?
Pisz o tym, poniewa istot skutecznoci techniki zdartej pyty,
a zarazem jej najczciej ignorowanym elementem, s jej waciwoci
dwikowe.
Odmowa w obliczu natarczywej proby powinna wic za kadym
razem brzmie identycznie: winna by wypowiedziana identycznym
tonem i z identyczn tonacj. Powinna te zawiera pauzy.
Twj ton, Twoja intonacja oraz pauzy s niczym innym jak wyrazem Twojej decyzji, nie musisz przecie nikogo przekonywa, nikt nie
musi niczego rozumie ani na nic wyraa zgody. Nie musisz si
take irytowa, poniewa Ty tylko przekazujesz informacj o podjtej
ju decyzji.
Powtrzenie pozwala Ci opanowa emocje, a drugiej stronie pozwala zrozumie, e decyzja jest nieodwoalna. To niewtpliwa korzy
dla Ciebie. Dbasz w ten sposb o swj spokj.
Zapytasz zapewne, ile razy powiniene powtrzy swoj odmow.
Ilo zaley od Ciebie, moesz powtrzy j 2 4 razy, jednak
znacznie waniejsza od iloci jest wiadomo, e to do Ciebie naley
ostatnie sowo.
2 4 razy pozwol Twojemu rozmwcy usysze Twj przekaz,
jeeli wczeniej go nie zrozumia.
Jeeli jednak nie rozumie go dalej, to problem nie naley ju do
Ciebie.
Zrobie wszystko, co moge. Jeeli to nie skutkuje, zmie temat,
zakocz niewygodn dla Ciebie rozmow albo wyra swoje emocje
w obliczu nachalnych prb.
Podejmij decyzj, a zyskasz spokj.
Moe zyskasz miano spa mioci szczliwie jednak nikt nie
wie, co to waciwie znaczy.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro

Koczc rozwaania na temat asertywnej odmowy, warto zwrci
uwag take na sposb radzenia sobie z wyjtkowo nachalnymi ludmi,
z tzw. zawodowymi proszcymi kolegami w pracy po 63 razy
dziennie proszcymi Ci o zszywacz, dziurkacz, kartk, dugopis,
samozwaczymi parkingowymi obiecujcymi przypilnowa Twojego
samochodu, zbierajcymi na lekarstwa lub szklank chleba, ktrych
moesz spotka np. na dworcach kolejowych w caej Polsce, osobami
myjcymi szyby na skrzyowaniach. Wszystkimi ludmi, ktrzy nie
rozumiej zwykego NIE i ktrzy, spotykajc si z Twoj decyzj, zaczynaj Ci atakowa.
Musz Ci jednak ostrzec. Metoda, ktr chc Ci zaproponowa,
jest jak prawdziwy kebab naprawd ostra, a na dodatek w cienkim
ciecie, nie zawiera bowiem nic, co mogoby zneutralizowa jej smak.
Proponuj Ci j jako sposb radzenia sobie w sytuacjach krytycznych, gdy wszystkie inne metody zadbania o swoje terytorium oka
si nieskuteczne lub po prostu nie bdziesz widzia sensu ani potrzeby
ich wykorzystania.
Pamitaj jednak, e jej zastosowanie zawsze piecze. Uywaj jej wic
w ostatecznoci jako samoobrony.
Pamitaj o tym, by serwowa j tylko wobec osb, z ktrymi nie zamierzasz tworzy relacji, a ktrych natarczywo prb godzi w Ciebie,
kci si z Twoimi wartociami, uderza w Twoje poczucie przyzwoitoci.
Pamitaj take, e ocena potrzeby jej wykorzystania zaley tylko
od Ciebie.
Ju za chwil podam Ci przepis. Jednak pozwl, e najpierw dam
Ci pewien przykad.
Nie wiem jak Ty, ale ja mam tak zasad, e nie pomagam finansowo ludziom zbierajcym na ulicy. Jestem przekonany, e w ten sposb potguj ich wyuczon bezradno. Zazwyczaj mwi NIE. I to
wystarcza.

127

128

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jednak czasami musz posuy si asertywn odmow w cienkim

ciecie na ostro, poniewa zachowanie mojego rozmwcy wywouje
we mnie nie tylko zdziwienie, ale take sprzeciw.
Wracaem kiedy z rannych zakupw, gdy chwiejnym krokiem
podszed do mnie znany z widzenia w obrbie sklepu miejscowy
ssiad.
Kierowniku, ssiedzie, jest taka proba, na lekarstwo mi brakuje,
kierownik dorzuci do wina, w pitek dostaj rent, oddam. Nie wiem,
co mnie przekonao, bo na alkohol nie daj by moe szczero, by
moe zapewnienie zwrotu zgodziem si. Miaem pod rk 2 z,
wic wspomogem zakup lekarstwa, w duchu liczc si z tym, e
zwrotu nie bdzie.
Po tygodniu, kiedy znw wracaem z zakupw, pod tym samym
sklepem podszed do mnie ssiad.
Kierowniku, ssiedzie, ja kierownikowi jestem winny 2 z.
Wyobra sobie moje zdziwienie. Piknie. Peen szacunek. Miaem
zajte rce, nie chciao mi si siga do portfela, a i gest mnie uj,
powiedziaem wic: Na zdrowie, ssiedzie, na wieczne nieoddanie, majc nadziej na odwzajemnienie szacunku.
Usyszaem jednak: Kierowniku, to poycz jeszcze 2 razem
bdzie 4.
Przy caym moim uwielbieniu asertywnoci nie wyobraam sobie
mojej odpowiedzi w stylu: Nie, nie dam panu 2 z, poniewa ju
w zeszym tygodniu poyczy pan ode mnie 2 z, a tak na marginesie
jestem przeciw prowadzeniu dziaalnoci gospodarczej bez odprowadzania nalenych podatkw, a w ten sposb postrzegam paskie
dziaania w obrbie sklepu, ale jeeli askawy pan sobie yczy, by
moe mog panu pomc w inny sposb. Oferuj pomoc przy rejestracji dziaalnoci gospodarczej.
W ruch posza asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro.
Strategia jest bardzo prosta. Prosta jak kebab. Zawiera dwa
skadniki.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Oto przepis dla Ciebie.

Skadnik 1. Nie to raptem ciasto, krtka, szybka decyzja.
Wyrazistoci strategii nadaje skadnik drugi sos. Bardzo ostry.
Skadnik 2. I pomyl dlaczego nie.
Zwr uwag na istot drugiego skadnika, ktry stanowi przeniesienie odpowiedzialnoci za Twoj odmow na drug stron.
Technik t znam z ksiki Strategia ostra jak pepperoni Jensa
Weidnera (Onepress, 2007) i poradziem wykorzysta t metod
jednej mojej znajomej, ktra miaa w pracy problem z notorycznie
proszcym o drobne rzeczy koleg zszywacz, dziurkacz, pinezki,
kartki, post-itki itp. stanowiy dla niego bowiem sens ycia.
Niby nic, ale ile razy dziennie mona sysze: Kasiu, czy moesz mi
poda zszywacz, Kasiu to, Kasiu tamto.
Dotychczasowe podawanie, dotychczasowa ulego ustpiy miejsca: Nie, i pomyl dlaczego nie. Ale to by dopiero pocztek.
Z relacji Kaki wiem, e znajomy nie tylko odpuci, ale przez kilka
chwil gowi si, dlaczego tak si stao.
Nie podaa mi zszywacza, bo wczoraj, kiedy szedem na obiad,
nie zaproponowaem ci wsplnego wyjcia? brzmiao pytanie.
Nie padaa odpowied.
A moe dlatego, e w zeszym tygodniu skrytykowaem twj
pomys?. Nie brzmiaa odpowied, a z kad kolejn problem coraz mniej nalea do Kaki. Dobre, prawda?
Na zakoczenie mam do Ciebie prob.
Nie stosuj tej metody wobec swoich bliskich, wobec osb, na
ktrych Ci zaley, nie stosuj jej wobec swojego szefa
Nie powiem Ci dlaczego.
Powiem Ci NIE, i pomyl dlaczego NIE.

129

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Rozdzia 3. Pewno siebie, czyli jak zyska zdrowy

szacunek do siebie i innych? .................... 57
Jak zyska pewno siebie? ............................................................... 59
Co Ci da wiadomo wasnych zalet? .............................................. 64
Jak z yczliwoci wobec siebie postrzega wasne wady? ................ 68
O wstydzie, kompleksach i o tym, czy wada moe by zalet,
czyli nie jeste naiwny, jeste ...................................................... 73
Rozdzia 4. Jak wyraa uczucia
i zapobiega konfliktom? ......................... 81
O czym warto pamita,
by Twoje emocje pracoway na Twoj korzy? ............................. 81
Jak nauczy innych, jak maj Ci traktowa? ................................... 88
Czuj ........................................................................................... 88
Kiedy Ty ...................................................................................... 91
Oczekuj ..................................................................................... 94
Jeeli tego nie zrobisz, bd zmuszony ................................. 102
Dziaanie ................................................................................... 104
Komunikat JA procedura rozszerzona ................................. 104
Kiedy nie warto by asertywnym, czyli zanim powiesz ............... 105
Lista kontrolna asertywnoci ........................................................... 109
Rozdzia 5. Jak odmawia bez poczucia winy? ............111
Poznaj kogo, kto potrzebuje Twojej pomocy ................................ 111
Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia relacji? ....................... 115
Nie ............................................................................................. 118
Obszar odmowy ........................................................................ 118
Uzasadnienie ............................................................................. 119
Podtrzymanie kontaktu czynna pomoc ................................ 121
Jak radzi sobie z nachalnymi ludmi? ........................................... 124
Asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro .............................. 127
Rozdzia 6. Jak radzi sobie z opiniami innych? ..........131
Jak radzi sobie z krytyk? .............................................................. 133
Ocena formalna ......................................................................... 134
Ocena merytoryczna i decyzja ................................................... 136

Spis treci

Jak nie da si wcign do gry? ..................................................... 139

Wyraenie emocji ...................................................................... 142
Powtrzenie zdania rozmwcy .................................................. 142
Proba o uzasadnienie ............................................................... 143
Jako czowiek uczciwy na pewno mnie zrozumiesz ............... 144
Niezbdnik na imprezach rodzinnych,
czyli jak radzi sobie z dobrymi radami? ...................................... 147
Rozdzia 7. Jak wyraa uczucia pozytywne
i przyjmowa komplementy? ...................151
Dlaczego warto wyraa uczucia pozytywne? ................................. 151
Jak budowa lepsze relacje,
jak wyraa uczucia i emocje pozytywne? .................................... 153
Jak przyjmowa komplementy, nie doszukujc si drugiego dna? .... 157
Rozdzia 8. Jak zadba o swoje prawa
z szacunkiem do siebie i innych? ..............163
Poznaj swoje prawa ......................................................................... 163
Upomnij si o swoje, czyli jak respektowa swoje prawa? .............. 166
Rozpoznanie .............................................................................. 168
Przygotowanie ........................................................................... 168
Dziaanie ................................................................................... 170
Masz prawo prosi .......................................................................... 171
Asertywna proba ...................................................................... 173
Teraz Twoja kolej ................................................179
Dodatek A FAQ ..................................................181
Czy uda mi si zmieni? .................................................................. 181
Kiedy nastpi zmiana? .................................................................... 184
Czy asertywno nie sprawi, e przestan by sob? ...................... 185
Czy moje otoczenie nie odsunie si ode mnie? .............................. 187
Jak by asertywnym wobec bliskich? ............................................... 188
Jak odmawia dzieciom? ................................................................. 191
Przeprasza czy nie przeprasza? .................................................... 193
Gdzie mog si tego nauczy? ........................................................ 194

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Asertywno i rozwj osobisty, czyli jak zyska harmoni

w yciu prywatnym i zawodowym oraz zdrowy szacunek
do siebie i innych? .................................................................. 195
Co robi, gdy asertywno nie zadziaa? ......................................... 196
Nie podje dziaania, ale chcesz wiedzie,
co robi, gdy Ci nie wyjdzie .................................................... 196
Podje dziaanie, nie wyszo, bo ja tak robi,
tylko troch inaczej ............................................................... 197
Podje dziaanie (wzorowo), nie masz rezultatw .................. 199
Dodatek B Asertywno w pracy .............................203
Asertywny pracownik ...................................................................... 206
Z kim jedziesz na imprez firmow? ......................................... 206
Jak poprosi o podwyk? ......................................................... 209
Asertywny szef ................................................................................. 214
Asertywne informacje zwrotne, czyli jak wyzwala inicjatyw,
mie wicej czasu i budowa autorytet szefa? ........................ 214
Asertywno w sprzeday i w obsudze klienta ............................... 220
Jak radzi sobie z wulgarnym i agresywnym klientem? ............. 222
Jak odmawia klientom? ........................................................... 227

Rozdzia 5.
JAK ODMAWIA BEZ POCZUCIA WINY?

Poznaj kogo, kto potrzebuje Twojej pomocy

wity spokj, niepewno, tak naturalna potrzeba bycia w porzdku,
a moe lk przed poczuciem winy nakazay Peterowi zgodzi si na
spenienie proby siedzcego obok kolegi.
NIE mam siy si z tob spiera, rb, jak chcesz odpar
w kocu, ulegajc kolejnym argumentom.
Mg poczu ulg, to w kocu nic wielkiego. NIE warto spiera
si o tak bahe rzeczy, waciwie nic mnie to NIE kosztuje, szkoda
ycia, by udowadnia sobie, kto ma racj pomyla zapewne.
OK odpar Peter. NIE wiedzia przecie, e jego ycie trwa
bdzie jeszcze tylko 4 minuty.
NIE wiedzia przecie, e ta nic NIEznaczca zgoda kosztowa
bdzie ycie 109 osb 100 pasaerw i 9 czonkw zaogi samolotu
DC-8, odbywajcego rejs 621 z Montrealu do Los Angeles, ktrego
Peter Hamilton by kapitanem.
Air Canada 621 na skutek zbyt wczesnego uruchomienia spojlerw
run na ziemi.
15 lipca 1970 roku o 8:06 ta nic NIEznaczca zgoda, chwila witego spokoju, krtkotrwaa korzy z zastosowania reguy mdry
gupiemu ustpuje, odebraa ycie 109 osobom, odebraa spokj rodzinom ofiar.
Dlaczego o tym pisz?

112

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Pisz o tym, poniewa chc, abymy przyjrzeli si czemu, co najczciej bywa kojarzone z asertywnoci umiejtnoci odmawiania.
Umiejtnoci, ktra by moe tamtego ranka 15 lipca 1970 roku moga uratowa ycie 109 osobom.
Nie chc jednak, bymy uprawiali teraz gdybologi.
Odmy wic t tragiczn histori na chwil na bok.
Zastanwmy si przez moment nad czym innym.
NIE mwmy przez chwil o konsekwencjach godzenia si na co,
na co NIE masz ochoty, o obwinianiu siebie, o Twoich nerwach
i utraconym czasie.
NIE mwmy o tym, e nic NIEznaczce 15 minut dziennie, jakie
powicasz na rzeczy, ktre NIE nale do Ciebie, w cigu roku
urasta do 8 dni pracy, a w cigu 40 lat stau przez blisko rok wykonujesz prac, za ktr nikt Ci NIE paci.
NIE mwmy o tym, jak si czujesz, godzc si na co, co kci
si z Tob.
NIE mwmy wreszcie o tym, jak mwi NIE, bo Ty doskonale
potrafisz to robi. Posiade t umiejtno w pierwszym roku swojego
ycia.
NIE mwmy o tym, bo NIE chc o tym mwi. Chc zaproponowa Ci co zgoa innego.
Chc bowiem, abymy porozmawiali o tym, jak pomaga.
Tak! Pomaga, poniewa wiem, jak wane jest dla Ciebie bycie
w porzdku, jak wane s dla Ciebie relacje midzyludzkie, jak wane
jest dla Ciebie czyste sumienie, jak wani s dla Ciebie inni ludzie,
jak wany jest wity spokj.
Wiem take, e za nic w wiecie NIE chciaby tego straci.
NIE bd Ci wic prosi, aby dzisiaj chocia sprbowa powiedzie NIE, bo NIE chc po raz kolejny przymusza Ci do czego,
co jest sprzeczne z Tob.
Poprosz Ci wic o pomoc.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Prosz Ci o pomoc, prosz o bycie w porzdku, o koleestwo, trosk, empati i kreatywno.

Jest bowiem kto potrzebujcy, kto, komu trzeba pomc, trzeba,
bo inaczej zagubi si, straci kontrol nad wasnym yciem, zacznie
obwinia siebie i ten kto bardzo potrzebuje Twojej pomocy.
Mam nadziej, e take tym razem NIE odmwisz i zechcesz
pomc jeszcze tej jednej i jedynej osobie zechcesz pomc sobie!
Tak, pomc sobie, bo wanie w ten sposb postrzegam asertywno.
Ale NIE tylko sobie, poniewa w ten sposb pomoesz te innym.
Bdziemy jednak mwi o tym, jak pomaga w sposb uczciwy
i NIEwymuszony. Pomaga z zaangaowaniem i chci, bo co to za
pomoc, kiedy jest wymuszona, co to za zaangaowanie, kiedy czujesz, e si zmuszasz, co to za uczciwo, kiedy opiera si na niedopowiedzeniach
Bdziemy mwi wic o aktywnej, prawdziwej pomocy pomocy penej oddania, zaangaowania i odpowiedzialnoci. Pomocy,
ktra pozwala innym decydowa o sobie, pomocy, ktra daleka jest
od kamstwa i faszywych przekona.
Pozwl wic, e przyjrzymy si pewnym zasadom, ktre pozwol
Ci nie wanie tak pomoc, jak chcesz nie i jakiej oczekuj od
Ciebie inni.
Ratownicy medyczni przedstawiciele jednego z najbardziej
powaanych i szanowanych zawodw na wiecie posikuj si
w swojej pracy pewn zasad, ktra wspiera rzetelne i skuteczne niesienie pomocy innym.
Mianowicie ratownik medyczny, zanim przystpi do udzielenia
pomocy, jest zobowizany do tego, by zadba o jedn rzecz wasne
bezpieczestwo.
Po co komu ratownik, ktrego podczas akcji spotyka niebezpieczestwo, razi prd, ogarnia poar albo ktry zostaje napadnity przez
przeywajc szok ofiar wypadku.

113

114

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

W imi tej zasady ratownik ma prawo odstpi od udzielenia pomocy, jeeli takowa bezporednio zagraa jego bezpieczestwu.
Chc Ci zaproponowa, aby Twoja przygoda z asertywnoci
oparta bya wanie na tej zasadzie pom sobie, zanim pomoesz
innym, pamitajc, e masz prawo odmwi, jeeli spenienie proby
godzi w Ciebie.
Zadbaj o wasny komfort, wasne bezpieczestwo, bo dopiero wtedy
moesz prawdziwie pomc innym.
Po co komu pomoc kogo, kto NIE zadba o wasne bezpieczestwo, moe przecie nawali, kiedy najbardziej bdzie potrzebny.
Po co komu pomoc kogo, kto pomaga, chocia pomc NIE chce.
Prawdziwa pomoc to czynna pomoc, tzn. pomoc, ktra NIE zagraa Tobie, NIE rani Ci, NIE wywouje poczucia wykorzystania i niesprawiedliwoci dziejw.
Pomagaj z zaangaowaniem, uczciwoci i empati, ktre s
w Tobie, a NIE z zakamanym wyrazem twarzy, uciekajcym spojrzeniem, zoci wyraan za zamknitymi drzwiami, zoci, ktra
przekada si na samopoczucie Twoich bliskich.
Tak, zakamanym. Bo godzenie si na co, na co nie masz ochoty,
dla mnie rwnoznaczne jest z kamstwem okamywaniem innych.
Skd inni maj wiedzie, jakie s Twoje potrzeby, plany i oczekiwania.
Jeste jedyn osob, ktra moe powiedzie TAK, jeste jedyn
osob, ktra moe powiedzie NIE. Godzc si na co, na co nie masz
ochoty, wiadomie wprowadzasz innych w bd.
Pozwl innym decydowa o samych sobie, pozwl samodzielnie
reagowa, przesta zakada, e wiesz lepiej od innych, co jest dla nich
dobre. Czy tego chcesz, czy NIE, NIE masz wpywu na czyje uczucia.
Twoje NIE nikogo NIE urazi, dopki ten kto nie zgodzi si na to.
W tym rozdziale uyem NIE wicej ni 30 razy tylko od
Ciebie zaley, czy jestemy nadal kolegami.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Pamitaj, e jednorazowa odmowa nie moe zniszczy prawdziwej,

trwaej relacji, oznaczaoby to bowiem, e opiera si ona tylko na
Twojej pomocy i jako taka byaby przecie bezwartociowa.
Zaley mi na Twoim bezpieczestwie, zaley mi na tym, aby mia
si i ochot pomaga innym, dlatego pozwl, e opowiem Ci pewn
histori.
Histori, ktra, mam nadziej, pomoe Ci ostatecznie pogodzi
dwie z pozoru sprzeczne ze sob potrzeby trosk o swoje granice
i trosk o innych. Potrzeby, ktrych pogodzenie pozwoli Ci pozby
si tego najwikszego hamulca asertywnoci poczucia winy.
Nie dam ci odpisa, bo nigdy si tego nie nauczysz, ale z chci
ci to wytumacz zwyk mawia pewien mody student w obliczu
bagalnych prb swoich kolegw niekoniecznie przygotowanych
do zaj.
Broni w ten sposb siebie, broni wasnych wartoci, wykazywa
te trosk o innych. Prawdziw.
Zachowywa rwnowag. Rwnowag, ktra jest podstaw asertywnoci. Jeden z najwikszych autorytetw moralnych w historii
polskiego narodu, czowiek, ktry pomg zmieni oblicze ziemi
tej ziemi Karol Wojtya, papie Polak, Jan Pawe II.
Bdc studentem, nie wiedzia zapewne, e to asertywno, ale
wiedzia zapewne, e tak jak inni maj prawo prosi o pomoc, tak
on ma prawo proponowa pomoc.
Wiedzia, e pomoc jest procesem czynnym, ulego za kamstwem.

Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia relacji?

Czy wiesz, e Bugarzy, kiedy mwi nie, kiwaj gow na tak?
Jak gosi ludowa legenda, zwyczaj ten powsta w czasie panowania
Turkw w Bugarii, kiedy miejscowa ludno musiaa zmaga si
z problemem przymusowej islamizacji.

115

116

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Procedura islamizacji bya nad wyraz uproszczona.

Turecki onierz przykada n do garda Bogu ducha winnego
Bugara i pyta: Przejdziesz na islam?.
Ruch gowy na nie podcina gardo, wic Bugarzy zaczli
mwi nie kiwajc gow na tak.
Pisz o tym, poniewa ta bugarska legenda przypomina mi sposb,
w jaki cz ludzi odmawia innym wykonania niewygodnych rzeczy,
posikujc si strategi, ktr nazywam take strategi ciotki z omy
Wiesz, bardzo chtnie, ale nie mog, bo przyjechaa do mnie
ciotka z omy (podczas gdy ciotka suy jako zgrabna ciema).
Nie mog zosta po godzinach w pracy, bo mam ju umwion
wizyt u lekarza.
Wybacz, ale nie mog z tob rozmawia, bo wanie wychodz,
jestem umwiony.
Yyyyy, wiesz, nie bardzo mog... Yyyyy ten tego... Przychodzi
hydraulik....
Nie mog ci pomc, nie poycz ci pienidzy, bo sam nie mam
Wiesz, jak teraz jest.
To bardzo ciekawe zjawisko na pierwszy rzut oka skuteczne, bo
osoba, ktra Ci prosi, zazwyczaj odpuszcza sobie.
Na pierwszy rzut oka nie masz nawet problemu z odmawianiem.
Na pierwszy.
Poniewa, podobnie jak w przypadku bugarskich chopw, to Ty,
zyskujc, tracisz.
Ja wiem, e to bywa skuteczne, ja wiem, e zazwyczaj proszcy
odpuszcza sobie, ja wiem, e to ju nawyk, lecz jest w tym wszystkim
kilka maych ale.
Nie zrozum mnie le, nie chc pisa o moralno-etycznych aspektach kamstwa.
Nie znam bowiem osoby, ktra przynajmniej raz w yciu nie
skamaaby. Nie czuj si uprawniony do ocen moralnych.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Nie o to mi chodzi. Waniejsze s konsekwencje. Raz, e prawda

moe wyj na jaw. Dwa, e kamstwo to negatywne emocje dla Ciebie.
Nie dowiadczasz moe poczucia winy, odczuwasz za to przypieszone ttno, pustk w gowie, nie wiesz, co zrobi z oczami, Twj organizm jest pobudzony, czujesz, e zaczynasz mwi szybciej, by moe
nawet czujesz si gorszy, tumaczc si przed drugim czowiekiem.
To jednak nie wszystko.
Wane s take konsekwencje takiej odmowy w wietle uczenia
innych, jak chcemy by traktowani, w wietle nadrzdnej zasady asertywnoci podejmowania samodzielnych decyzji.
Nie mog to informacja o naszej podatnoci na zewntrzny
wpyw bardzo daleka od samodzielnej decyzji.
Nie mog to przecie wskazanie zewntrznego problemu, ktry
uniemoliwia spenienie proby.
Nie mog to take niewiadome zaproszenie do negocjacji.
Bardzo niebezpieczne. Poniewa kto moe zaproponowa Ci pomoc
w rozwizaniu zewntrznego problemu, a ta wywoa w Tobie zobowizanie np. do spenienia proby (no bo przecie kto chcia Ci
pomc).
Twoje bugarskie nie (czyli: nie mog, hydraulik, ciotka z omy,
sam nie mam pienidzy) to wreszcie przyzwolenie na dalsze proby
taka odmowa uczy bowiem innych, e nie ma sprawy.
Bugarzy, kiwajc na tak, moe zachowywali ycie, jednak przekazujc bdny komunikat, sprawiali wraenie, e robi to z niekaman ochot, przez co wikali si w bdne koo dalszych niewygodnych i bolesnych da.
W sumie trudno im si dziwi.
Mam jednak nadziej, e Twoje dzisiejsze dylematy maj mniejszy
kaliber.
Na szczcie Ty masz moliwo nauczy innych, jak chcesz by
traktowany, nie czujc przy tym zaenowania ani poczucia winy, a jednoczenie dbajc o trwao relacji.

117

118

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jeeli take do Ciebie przyjeda czasami ciotka z omy lub

czujesz n na gardle w obliczu krzywdzcych Ci prb, oto najprostsza procedura, dziki ktrej bdziesz w stanie budowa naprawd
satysfakcjonujce relacje, uczc innych, jak naley Ci traktowa, oraz
unikniesz tej dobrze Ci znanej zgagi, gdy godzisz si na co, na co
nie masz ochoty.
Nie

To pierwszy krok. Prosz, nie myl go z yyyyy, ten teges no nie

bardzo, bo moe to bywa skuteczne, ale brakuje tu Twojej samodzielnej decyzji.
Jeeli jest Ci przykro lub odmowa jest dla Ciebie trudna, powiedz,
co czujesz.
Powiedz: przykro mi, bo to nie usprawiedliwianie si ani tumaczenie, to sposb na autentyczno, Twoja ludzka twarz. Ma prawo
by Ci przykro.
Powiedz to zwaszcza wtedy, gdy chcesz pomc, ale po prostu nie
moesz. Asertywno to przecie pomoc czynna. To bardzo dalekie
od poczucia winy.
Obszar odmowy

Kolejnym krokiem jest precyzyjne wskazanie przez Ciebie obszaru

Twojej odmowy.
Pamitasz metod audiodeskrypcji z rozdziau 4.?
Warto posuy si ni po raz kolejny. Opisz wic obszar odmowy w sposb konkretny, widoczny, obiektywny i policzalny.
Im bardziej obszar odmowy bdzie precyzyjny, tym atwiej bdzie
go przyj Twojemu rozmwcy.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Przekae mu bowiem komunikat, e nie odrzucasz jego jako osoby,

nie chcesz jedynie zrealizowa jego proby, jego pomysu na pomoc.
Zwr uwag na ponisze przykady:

Nie zostan po godzinach w pracy zamiast: Nie dam sob

manipulowa.
Nie poycz ci pienidzy zamiast: Nie jestem kas
zapomogowo-poyczkow.
Nie popr twojego pomysu zamiast: Nie bd uczestniczy
w machlojkach.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad zamiast:
Nie udawajmy kochajcej si rodzinki.

Precyzyjne opisanie obszaru odmowy przyniesie Ci korzyci, nawet

gdy masz do czynienia z ewidentn manipulacj lub kolejn z rzdu
prob o pomoc, ktra zakada, e jak zwykle co zrobisz za kogo.
Pozwoli Ci bowiem ostudzi emocje, pozwoli Ci bowiem skupi si
na bezspornych faktach.
Teraniejszo jest bezdyskusyjna. Odwoanie do teraniejszej proby wzmocni skuteczno Twojej decyzji. Unikniesz bowiem pyta typu:
Dobra, dobra, powiedz mi, kiedy musiae co robi za mnie?.
Uzasadnienie

Kolejny krok Twojej odmowy to krtkie, prawdziwe uzasadnienie

Twojej decyzji.
Psychologowie spoeczni dowiedli, e obecno uzasadnienia
wzmacnia skuteczno komunikatu o blisko 30% (nawet wwczas,
gdy jest ono nielogiczne w synnym eksperymencie Elli Langer
studenci czekajcy w kolejce do ksero podobnie chtnie wpuszczali
bez kolejki osob, ktra prosia o przepuszczenie, mwic, e bardzo
si pieszy, jak i wtedy, gdy prob sw podpieraa uzasadnieniem
bo musz zrobi ksero).

119

120

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Wykorzystaj wic uzasadnienie, aby wzmocni swj przekaz.

Pamitaj jednak, e uzasadnienie nie jest argumentem, poniewa
odmowa to nie proba, odmowa nie jest przekonywaniem. Odmowa
jest decyzj (Postanowiem zamiast: Zrozum mnie, prosz).
Prawdziwe uzasadnienie jest wyrazem Twojej decyzyjnoci uczy
innych, e to Ty podejmujesz decyzje.
Prawdziwe uzasadnienie pozwoli Ci zachowa wewntrzny spokj.
Sawetne czuj si gorszy od innych jedno z najczstszych
ograniczajcych ludzi przekona wynika na og z nadmiernej potrzeby tumaczenia si lub posikowania si kamstwem.
Prosz, pamitaj take, e uzasadnienie nie jest konieczne. Pamitaj, e masz prawo nie zdradza motyww swoich decyzji, jeeli
nie masz na to ochoty.
Mimo wszystko zachcam Ci do tego. Uzasadnienie to wyraz szacunku wobec innych. Od dziecka lubimy przecie wiedzie dlaczego.
Uzasadnienie to motyw Twojej decyzji i jako taki moe by oglny
lub odwoywa si do Twoich uczu.
Pozwl, e wrcimy do naszych przykadw.

Nie zostan po godzinach w pracy, poniewa mam inne plany.

Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie lubi tego robi /
poniewa nie oddajesz ich w terminie.
Nie popr twojego pomysu, poniewa byoby to dla mnie
bardzo kopotliwe.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad, poniewa
mamy inne plany.

Mamy inne plany?

Ju sysz Twoje pytanie.
A co, jeeli kto spyta mnie: A jakie to plany?. Przecie zaraz
usysz o lekcewacym stosunku do pracy, o tym, e nie mona na
mnie liczy, bo nie chc spotka si z matk, ojcem, teciow czy
szwagrem.
Bardzo dobre pytanie. Pozwl, e powicimy mu zatem chwil.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Oczywicie usyszysz. Usyszysz, jeeli na nie odpowiesz.

Jeeli jednak wykonae wiczenia w rozdziale 4., wiesz ju, jak
sobie radzi.
Pamitaj, e nie musisz odpowiada na pytania, to wcale nie jest
nieuprzejme. Ty rwnie masz prawo oczekiwa uprzejmoci wobec
siebie i niezadawania Ci krpujcych Ci pyta. Take tutaj obowizuje zasada masz prawo zachowa milczenie, bo wszystko, co powiesz, moe zosta uyte przeciwko tobie.
Bardzo lubi okrelenie mam inne plany, wic pozwl, e odpowiem na kolejne pytanie: No dobrze, ale jak mi si po prostu nie
chce i nie mam nic w planach, chc po prostu posiedzie w domu,
w kapciach przed telewizorem, czy to nie bdzie kamstwo?.
Wedug mnie nie. Odpoczynek czy potrzeb prywatnoci postrzegam bowiem take jako czynno zaplanowan. W szkole, na uczelni,
w pracy spdzamy znaczn cz naszego ycia. Aby mie energi
do dziaania, musimy take wypoczywa, czyli zaplanowa, e nie
robimy nic, podj tak decyzj.
Jedna z uczestniczek mojego szkolenia zwyka odpowiada zapraszajcej j na obiad teciowej, e nie przyjedzie, bo ma dzie wewntrzny, mylc o kapciach, papilotach i telewizorze.
A Tobie co podpowiada Twoja kreatywno?
Podtrzymanie kontaktu czynna pomoc

To prawdopodobnie najwaniejszy krok asertywnej odmowy.

Pozwoli Ci on zrealizowa pozytywn intencj, ktra dotychczas moga krpowa Ci rce ch bycia pomocnym, ch bycia
w porzdku wobec innych, intencj, ktra nieraz sprawiaa, e godzie si na co, na co nie miae ochoty, bo tak byo lepiej.
Ten krok pomoe Ci czu si osob pomocn, uwolni Ci od
wyrzutw sumienia i poczucia winy, pomoe Ci okaza trosk wobec
innych, pomoe Ci zadba o trwao relacji.

121

122

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Trzy pierwsze kroki byy bowiem trosk o Ciebie. Trosk o wasne

bezpieczestwo.
Dopiero teraz moesz pomaga aktywnie, dopiero teraz moesz
pomaga skutecznie.
Czas wic na aktywn pomoc.
Pomoc wynikajc z Twojej potrzeby, Twojego zaangaowania,
a nie zobowizania czy lku przed win.
Jak wic to zrobi? Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia
relacji?
Pamitaj po prostu, e tak jak inni maj prawo prosi, Ty masz
prawo proponowa.
Co to oznacza?
O ile prawidowo wykonae trzy pierwsze kroki, z pewnoci zauwaye, e gwnym przesaniem asertywnej odmowy nie jest odrzucenie rozmwcy, tylko niewyraenie zgody na realizacj jego pomysu
na pomoc z Twojej strony.
O ile wic zaley Ci na relacji, zaproponuj po prostu wasny pomys
realizacji oczekiwanej od Ciebie pomocy.
Powrmy wic do naszych przykadw.

Nie zostan po godzinach w pracy, poniewa mam inne

plany, ale mog wykona zadania, o ktre mnie prosisz,
np. w poniedziaek, jestem wtedy mniej obciony.
Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie lubi tego robi /
poniewa nie oddajesz ich w terminie, ale by moe jestem
w stanie ci pomc w inny sposb.
Nie popr twojego pomysu, poniewa byoby to dla mnie bardzo
kopotliwe, ale jeeli zgodziby si wprowadzi zaproponowane
przeze mnie poprawki, to moesz na mnie liczy.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad, poniewa mamy
inne plany, zdzwomy si w przyszym tygodniu i pomylimy,
co moemy razem zrobi.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Zwr uwag na ostatni przykad.

Podtrzymanie kontaktu nie musi oznacza wcale zobowizania do
jakiegokolwiek dziaania, wystarczy zapewnienie o chci podtrzymywania relacji. To bardzo wiele. Oznacza to przecie, e inni s dla Ciebie wani. Tobie pozostawia za furtk.
wiczenie Asertywna odmowa

Zamie ponisze przykady odmowy nieasertywnej na odmow asertywn. Pamitaj o precyzyjnym okreleniu obszaru odmowy, krtkim
i prawdziwym uzasadnieniu oraz zaoferowaniu aktywnej pomocy.
Sytuacja

Odmowa
nieasertywna

Znajomy prosi Ci o poyczenie

300 z. Ty jednak nie masz
w zwyczaju poycza pienidzy.

Bardzo chtnie,
ale sam nie
mam.

Szef w pracy prosi Ci o wykonanie

Mam strasznie
dodatkowego zadania niewchodzcego duo pracy,
w zakres Twoich obowizkw.
moe poprosisz
kogo innego.
Znajomy chce skorzysta z Twojej
pomocy zwizanej z wykonywanym
przez Ciebie zawodem (naprawy
komputera, wypenienia PIT-u,
napisania CV). Ty jednak jeste
po prostu zmczony.

Sam nie jestem

w tym za dobry.

Kolega z pracy prosi Ci o pomoc

w wykonaniu jego pracy (np. raportu
kwartalnego), poniewa bardzo
sobie ceni Twoje spostrzeenia.
W praktyce wiesz dobrze, i bdziesz
musia wykona raport jak zwykle
za niego.

Mam strasznie
duo pracy,
poza tym nie
jestem w tym
dobry. Sam
popeniam
bdy.

Dzwoni do Ciebie znajomy i informuje

Ci, e bdzie u Ciebie za 15 minut.
Ty nie masz ochoty na niczyj wizyt.

No przykro mi,
ale wanie
wychodz.

Odmowa
asertywna

123

124

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jak radzi sobie z nachalnymi ludmi?

W trakcie mojego pierwszego treningu asertywnoci braem udzia
w scence, w ktrej moim zadaniem byo odmwi koledze poyczenia
pienidzy.
Bya to sytuacja nad wyraz prawdziwa, poniewa w tamtym okresie miaem z tym duy problem i nie brakowao mi kolegw, ktrzy
traktowali mnie jak kas zapomogowo-poyczkow z bardzo atrakcyjnym oprocentowaniem 0% w skali wiecznoci.
Pocztek by atwy: Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie oddajesz mi w terminie.
Za chwil czekao mnie jednak prawdziwe wyzwanie.
Ja wiem, ale tym razem to wyjtkowa sytuacja, tylko na ciebie mog
liczy, nie poradz sobie, jak mi nie pomoesz, ej, no nie bd taki,
przysigam, tym razem oddam w terminie, a tak w ogle to ostatni raz,
koledze nie pomoesz?
Byem konsekwentny, usilnie staraem si znale kontrargumenty,
jednak szybko zauwayem, e kade moje sowo potguje nachalno
argumentw mojego kolegi, a ja zaczynam si gubi.
Nie wiedziaem, dlaczego tak si dzieje, nie wiedziaem take, e
popeniam bd.
Powiedzmy to sobie szczerze. Opisana wyej procedura asertywnej
odmowy nie zawsze bdzie skuteczna. Nie zawsze spotkasz ludzi,
ktrzy zrozumiej Ci za pierwszym razem.
Spotkasz zapewne ludzi, ktrzy bd Ci za wszelk cen prbowali przekona, czasami bd nawet bardzo nachalni, posikujc si
mniej lub bardziej emocjonalnymi chwytami.
Warto wic, by w podobnych sytuacjach wiedzia, jak sobie radzi.
Narzdziem, ktre pozwoli Ci radzi sobie z podobnymi sytuacjami,
jest powszechnie znana technika zdartej pyty, ktr wwczas zaproponowa mi trener prowadzcy szkolenie.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Technika zdartej pyty polega na kilkakrotnym powtrzeniu odmowy, jednak w zastosowaniu tej metody czai si kilka niebezpieczestw. Dlatego pozwl, e przyjrzymy jej si znacznie szerzej.
Z dowiadczenia wiem, e wiele osb w obliczu nachalnych prb
zaczyna si irytowa, za kadym kolejnym razem starajc si intensywniej zaznaczy swoje stanowisko, tracc przy tym nerwy, dajc si
ponie emocjom lub dla witego spokoju po prostu przystaje na
co, na co nie ma ochoty.
Powd emocjonalnej reakcji (Guchy jeste czy co?), powd
zniecierpliwienia (Ile razy mam mwi NIE?) przy wielokrotnym
powtarzaniu odmowy jest jednak prosty.
Wynika z bdu, jaki ja take popeniem.
Bd ten polega na oczekiwaniu zakoczenia trudnej dla nas sytuacji przez kogo innego, wynika z oczekiwania podjcia decyzji za nas,
wynika bowiem z oczekiwania zrozumienia nas.
Odmowa by moe skutkuje, pozostaje jednak niesmak, by moe
pada kilka sw za duo.
Aby wic zapewni Ci maksymalny komfort uytkowania techniki
zdartej pyty, aby zapewni Ci komfort w obliczu nachalnych prb,
pozwl, e przyjrzymy si istocie tej metody, odwoujc si do jej metaforycznego zakresu, tzn. tego, jak dziaa zdarta pyta.
Najwygodniej bdzie zilustrowa mechanizm zdartej pyty za pomoc muzyki.
Nigdy nie pamitam hitw lata, posu si wic przykadem
utworu, o ktrym byo gono take przez skrajnie szokujc krtkowzroczno specw od marketingu pewnej firmy, ktra wypucia
na rynek cmentarne znicze z pozytywk: Wsta, powiedz: nie jestem sam.
Adapter odtwarzajcy zdart pyt za kadym razem odtwarza identyczny dwik.
Nie powie spie mioci, nie powie spie mioci, nie powie spie
mioci brzmi wic za kadym razem identycznie, dwiki nie s

125

126

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

goniejsze ani cichsze, dusze ani krtsze, a my dziki temu mamy

szans usysze przesanie Michaa Winiewskiego raz jeszcze.
Dlaczego o tym pisz?
Pisz o tym, poniewa istot skutecznoci techniki zdartej pyty,
a zarazem jej najczciej ignorowanym elementem, s jej waciwoci
dwikowe.
Odmowa w obliczu natarczywej proby powinna wic za kadym
razem brzmie identycznie: winna by wypowiedziana identycznym
tonem i z identyczn tonacj. Powinna te zawiera pauzy.
Twj ton, Twoja intonacja oraz pauzy s niczym innym jak wyrazem Twojej decyzji, nie musisz przecie nikogo przekonywa, nikt nie
musi niczego rozumie ani na nic wyraa zgody. Nie musisz si
take irytowa, poniewa Ty tylko przekazujesz informacj o podjtej
ju decyzji.
Powtrzenie pozwala Ci opanowa emocje, a drugiej stronie pozwala zrozumie, e decyzja jest nieodwoalna. To niewtpliwa korzy
dla Ciebie. Dbasz w ten sposb o swj spokj.
Zapytasz zapewne, ile razy powiniene powtrzy swoj odmow.
Ilo zaley od Ciebie, moesz powtrzy j 2 4 razy, jednak
znacznie waniejsza od iloci jest wiadomo, e to do Ciebie naley
ostatnie sowo.
2 4 razy pozwol Twojemu rozmwcy usysze Twj przekaz,
jeeli wczeniej go nie zrozumia.
Jeeli jednak nie rozumie go dalej, to problem nie naley ju do
Ciebie.
Zrobie wszystko, co moge. Jeeli to nie skutkuje, zmie temat,
zakocz niewygodn dla Ciebie rozmow albo wyra swoje emocje
w obliczu nachalnych prb.
Podejmij decyzj, a zyskasz spokj.
Moe zyskasz miano spa mioci szczliwie jednak nikt nie
wie, co to waciwie znaczy.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro

Koczc rozwaania na temat asertywnej odmowy, warto zwrci
uwag take na sposb radzenia sobie z wyjtkowo nachalnymi ludmi,
z tzw. zawodowymi proszcymi kolegami w pracy po 63 razy
dziennie proszcymi Ci o zszywacz, dziurkacz, kartk, dugopis,
samozwaczymi parkingowymi obiecujcymi przypilnowa Twojego
samochodu, zbierajcymi na lekarstwa lub szklank chleba, ktrych
moesz spotka np. na dworcach kolejowych w caej Polsce, osobami
myjcymi szyby na skrzyowaniach. Wszystkimi ludmi, ktrzy nie
rozumiej zwykego NIE i ktrzy, spotykajc si z Twoj decyzj, zaczynaj Ci atakowa.
Musz Ci jednak ostrzec. Metoda, ktr chc Ci zaproponowa,
jest jak prawdziwy kebab naprawd ostra, a na dodatek w cienkim
ciecie, nie zawiera bowiem nic, co mogoby zneutralizowa jej smak.
Proponuj Ci j jako sposb radzenia sobie w sytuacjach krytycznych, gdy wszystkie inne metody zadbania o swoje terytorium oka
si nieskuteczne lub po prostu nie bdziesz widzia sensu ani potrzeby
ich wykorzystania.
Pamitaj jednak, e jej zastosowanie zawsze piecze. Uywaj jej wic
w ostatecznoci jako samoobrony.
Pamitaj o tym, by serwowa j tylko wobec osb, z ktrymi nie zamierzasz tworzy relacji, a ktrych natarczywo prb godzi w Ciebie,
kci si z Twoimi wartociami, uderza w Twoje poczucie przyzwoitoci.
Pamitaj take, e ocena potrzeby jej wykorzystania zaley tylko
od Ciebie.
Ju za chwil podam Ci przepis. Jednak pozwl, e najpierw dam
Ci pewien przykad.
Nie wiem jak Ty, ale ja mam tak zasad, e nie pomagam finansowo ludziom zbierajcym na ulicy. Jestem przekonany, e w ten sposb potguj ich wyuczon bezradno. Zazwyczaj mwi NIE. I to
wystarcza.

127

128

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jednak czasami musz posuy si asertywn odmow w cienkim

ciecie na ostro, poniewa zachowanie mojego rozmwcy wywouje
we mnie nie tylko zdziwienie, ale take sprzeciw.
Wracaem kiedy z rannych zakupw, gdy chwiejnym krokiem
podszed do mnie znany z widzenia w obrbie sklepu miejscowy
ssiad.
Kierowniku, ssiedzie, jest taka proba, na lekarstwo mi brakuje,
kierownik dorzuci do wina, w pitek dostaj rent, oddam. Nie wiem,
co mnie przekonao, bo na alkohol nie daj by moe szczero, by
moe zapewnienie zwrotu zgodziem si. Miaem pod rk 2 z,
wic wspomogem zakup lekarstwa, w duchu liczc si z tym, e
zwrotu nie bdzie.
Po tygodniu, kiedy znw wracaem z zakupw, pod tym samym
sklepem podszed do mnie ssiad.
Kierowniku, ssiedzie, ja kierownikowi jestem winny 2 z.
Wyobra sobie moje zdziwienie. Piknie. Peen szacunek. Miaem
zajte rce, nie chciao mi si siga do portfela, a i gest mnie uj,
powiedziaem wic: Na zdrowie, ssiedzie, na wieczne nieoddanie, majc nadziej na odwzajemnienie szacunku.
Usyszaem jednak: Kierowniku, to poycz jeszcze 2 razem
bdzie 4.
Przy caym moim uwielbieniu asertywnoci nie wyobraam sobie
mojej odpowiedzi w stylu: Nie, nie dam panu 2 z, poniewa ju
w zeszym tygodniu poyczy pan ode mnie 2 z, a tak na marginesie
jestem przeciw prowadzeniu dziaalnoci gospodarczej bez odprowadzania nalenych podatkw, a w ten sposb postrzegam paskie
dziaania w obrbie sklepu, ale jeeli askawy pan sobie yczy, by
moe mog panu pomc w inny sposb. Oferuj pomoc przy rejestracji dziaalnoci gospodarczej.
W ruch posza asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro.
Strategia jest bardzo prosta. Prosta jak kebab. Zawiera dwa
skadniki.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Oto przepis dla Ciebie.

Skadnik 1. Nie to raptem ciasto, krtka, szybka decyzja.
Wyrazistoci strategii nadaje skadnik drugi sos. Bardzo ostry.
Skadnik 2. I pomyl dlaczego nie.
Zwr uwag na istot drugiego skadnika, ktry stanowi przeniesienie odpowiedzialnoci za Twoj odmow na drug stron.
Technik t znam z ksiki Strategia ostra jak pepperoni Jensa
Weidnera (Onepress, 2007) i poradziem wykorzysta t metod
jednej mojej znajomej, ktra miaa w pracy problem z notorycznie
proszcym o drobne rzeczy koleg zszywacz, dziurkacz, pinezki,
kartki, post-itki itp. stanowiy dla niego bowiem sens ycia.
Niby nic, ale ile razy dziennie mona sysze: Kasiu, czy moesz mi
poda zszywacz, Kasiu to, Kasiu tamto.
Dotychczasowe podawanie, dotychczasowa ulego ustpiy miejsca: Nie, i pomyl dlaczego nie. Ale to by dopiero pocztek.
Z relacji Kaki wiem, e znajomy nie tylko odpuci, ale przez kilka
chwil gowi si, dlaczego tak si stao.
Nie podaa mi zszywacza, bo wczoraj, kiedy szedem na obiad,
nie zaproponowaem ci wsplnego wyjcia? brzmiao pytanie.
Nie padaa odpowied.
A moe dlatego, e w zeszym tygodniu skrytykowaem twj
pomys?. Nie brzmiaa odpowied, a z kad kolejn problem coraz mniej nalea do Kaki. Dobre, prawda?
Na zakoczenie mam do Ciebie prob.
Nie stosuj tej metody wobec swoich bliskich, wobec osb, na
ktrych Ci zaley, nie stosuj jej wobec swojego szefa
Nie powiem Ci dlaczego.
Powiem Ci NIE, i pomyl dlaczego NIE.

129

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Rozdzia 3. Pewno siebie, czyli jak zyska zdrowy

szacunek do siebie i innych? .................... 57
Jak zyska pewno siebie? ............................................................... 59
Co Ci da wiadomo wasnych zalet? .............................................. 64
Jak z yczliwoci wobec siebie postrzega wasne wady? ................ 68
O wstydzie, kompleksach i o tym, czy wada moe by zalet,
czyli nie jeste naiwny, jeste ...................................................... 73
Rozdzia 4. Jak wyraa uczucia
i zapobiega konfliktom? ......................... 81
O czym warto pamita,
by Twoje emocje pracoway na Twoj korzy? ............................. 81
Jak nauczy innych, jak maj Ci traktowa? ................................... 88
Czuj ........................................................................................... 88
Kiedy Ty ...................................................................................... 91
Oczekuj ..................................................................................... 94
Jeeli tego nie zrobisz, bd zmuszony ................................. 102
Dziaanie ................................................................................... 104
Komunikat JA procedura rozszerzona ................................. 104
Kiedy nie warto by asertywnym, czyli zanim powiesz ............... 105
Lista kontrolna asertywnoci ........................................................... 109
Rozdzia 5. Jak odmawia bez poczucia winy? ............111
Poznaj kogo, kto potrzebuje Twojej pomocy ................................ 111
Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia relacji? ....................... 115
Nie ............................................................................................. 118
Obszar odmowy ........................................................................ 118
Uzasadnienie ............................................................................. 119
Podtrzymanie kontaktu czynna pomoc ................................ 121
Jak radzi sobie z nachalnymi ludmi? ........................................... 124
Asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro .............................. 127
Rozdzia 6. Jak radzi sobie z opiniami innych? ..........131
Jak radzi sobie z krytyk? .............................................................. 133
Ocena formalna ......................................................................... 134
Ocena merytoryczna i decyzja ................................................... 136

Spis treci

Jak nie da si wcign do gry? ..................................................... 139

Wyraenie emocji ...................................................................... 142
Powtrzenie zdania rozmwcy .................................................. 142
Proba o uzasadnienie ............................................................... 143
Jako czowiek uczciwy na pewno mnie zrozumiesz ............... 144
Niezbdnik na imprezach rodzinnych,
czyli jak radzi sobie z dobrymi radami? ...................................... 147
Rozdzia 7. Jak wyraa uczucia pozytywne
i przyjmowa komplementy? ...................151
Dlaczego warto wyraa uczucia pozytywne? ................................. 151
Jak budowa lepsze relacje,
jak wyraa uczucia i emocje pozytywne? .................................... 153
Jak przyjmowa komplementy, nie doszukujc si drugiego dna? .... 157
Rozdzia 8. Jak zadba o swoje prawa
z szacunkiem do siebie i innych? ..............163
Poznaj swoje prawa ......................................................................... 163
Upomnij si o swoje, czyli jak respektowa swoje prawa? .............. 166
Rozpoznanie .............................................................................. 168
Przygotowanie ........................................................................... 168
Dziaanie ................................................................................... 170
Masz prawo prosi .......................................................................... 171
Asertywna proba ...................................................................... 173
Teraz Twoja kolej ................................................179
Dodatek A FAQ ..................................................181
Czy uda mi si zmieni? .................................................................. 181
Kiedy nastpi zmiana? .................................................................... 184
Czy asertywno nie sprawi, e przestan by sob? ...................... 185
Czy moje otoczenie nie odsunie si ode mnie? .............................. 187
Jak by asertywnym wobec bliskich? ............................................... 188
Jak odmawia dzieciom? ................................................................. 191
Przeprasza czy nie przeprasza? .................................................... 193
Gdzie mog si tego nauczy? ........................................................ 194

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Asertywno i rozwj osobisty, czyli jak zyska harmoni

w yciu prywatnym i zawodowym oraz zdrowy szacunek
do siebie i innych? .................................................................. 195
Co robi, gdy asertywno nie zadziaa? ......................................... 196
Nie podje dziaania, ale chcesz wiedzie,
co robi, gdy Ci nie wyjdzie .................................................... 196
Podje dziaanie, nie wyszo, bo ja tak robi,
tylko troch inaczej ............................................................... 197
Podje dziaanie (wzorowo), nie masz rezultatw .................. 199
Dodatek B Asertywno w pracy .............................203
Asertywny pracownik ...................................................................... 206
Z kim jedziesz na imprez firmow? ......................................... 206
Jak poprosi o podwyk? ......................................................... 209
Asertywny szef ................................................................................. 214
Asertywne informacje zwrotne, czyli jak wyzwala inicjatyw,
mie wicej czasu i budowa autorytet szefa? ........................ 214
Asertywno w sprzeday i w obsudze klienta ............................... 220
Jak radzi sobie z wulgarnym i agresywnym klientem? ............. 222
Jak odmawia klientom? ........................................................... 227

Rozdzia 5.
JAK ODMAWIA BEZ POCZUCIA WINY?

Poznaj kogo, kto potrzebuje Twojej pomocy

wity spokj, niepewno, tak naturalna potrzeba bycia w porzdku,
a moe lk przed poczuciem winy nakazay Peterowi zgodzi si na
spenienie proby siedzcego obok kolegi.
NIE mam siy si z tob spiera, rb, jak chcesz odpar
w kocu, ulegajc kolejnym argumentom.
Mg poczu ulg, to w kocu nic wielkiego. NIE warto spiera
si o tak bahe rzeczy, waciwie nic mnie to NIE kosztuje, szkoda
ycia, by udowadnia sobie, kto ma racj pomyla zapewne.
OK odpar Peter. NIE wiedzia przecie, e jego ycie trwa
bdzie jeszcze tylko 4 minuty.
NIE wiedzia przecie, e ta nic NIEznaczca zgoda kosztowa
bdzie ycie 109 osb 100 pasaerw i 9 czonkw zaogi samolotu
DC-8, odbywajcego rejs 621 z Montrealu do Los Angeles, ktrego
Peter Hamilton by kapitanem.
Air Canada 621 na skutek zbyt wczesnego uruchomienia spojlerw
run na ziemi.
15 lipca 1970 roku o 8:06 ta nic NIEznaczca zgoda, chwila witego spokoju, krtkotrwaa korzy z zastosowania reguy mdry
gupiemu ustpuje, odebraa ycie 109 osobom, odebraa spokj rodzinom ofiar.
Dlaczego o tym pisz?

112

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Pisz o tym, poniewa chc, abymy przyjrzeli si czemu, co najczciej bywa kojarzone z asertywnoci umiejtnoci odmawiania.
Umiejtnoci, ktra by moe tamtego ranka 15 lipca 1970 roku moga uratowa ycie 109 osobom.
Nie chc jednak, bymy uprawiali teraz gdybologi.
Odmy wic t tragiczn histori na chwil na bok.
Zastanwmy si przez moment nad czym innym.
NIE mwmy przez chwil o konsekwencjach godzenia si na co,
na co NIE masz ochoty, o obwinianiu siebie, o Twoich nerwach
i utraconym czasie.
NIE mwmy o tym, e nic NIEznaczce 15 minut dziennie, jakie
powicasz na rzeczy, ktre NIE nale do Ciebie, w cigu roku
urasta do 8 dni pracy, a w cigu 40 lat stau przez blisko rok wykonujesz prac, za ktr nikt Ci NIE paci.
NIE mwmy o tym, jak si czujesz, godzc si na co, co kci
si z Tob.
NIE mwmy wreszcie o tym, jak mwi NIE, bo Ty doskonale
potrafisz to robi. Posiade t umiejtno w pierwszym roku swojego
ycia.
NIE mwmy o tym, bo NIE chc o tym mwi. Chc zaproponowa Ci co zgoa innego.
Chc bowiem, abymy porozmawiali o tym, jak pomaga.
Tak! Pomaga, poniewa wiem, jak wane jest dla Ciebie bycie
w porzdku, jak wane s dla Ciebie relacje midzyludzkie, jak wane
jest dla Ciebie czyste sumienie, jak wani s dla Ciebie inni ludzie,
jak wany jest wity spokj.
Wiem take, e za nic w wiecie NIE chciaby tego straci.
NIE bd Ci wic prosi, aby dzisiaj chocia sprbowa powiedzie NIE, bo NIE chc po raz kolejny przymusza Ci do czego,
co jest sprzeczne z Tob.
Poprosz Ci wic o pomoc.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Prosz Ci o pomoc, prosz o bycie w porzdku, o koleestwo, trosk, empati i kreatywno.

Jest bowiem kto potrzebujcy, kto, komu trzeba pomc, trzeba,
bo inaczej zagubi si, straci kontrol nad wasnym yciem, zacznie
obwinia siebie i ten kto bardzo potrzebuje Twojej pomocy.
Mam nadziej, e take tym razem NIE odmwisz i zechcesz
pomc jeszcze tej jednej i jedynej osobie zechcesz pomc sobie!
Tak, pomc sobie, bo wanie w ten sposb postrzegam asertywno.
Ale NIE tylko sobie, poniewa w ten sposb pomoesz te innym.
Bdziemy jednak mwi o tym, jak pomaga w sposb uczciwy
i NIEwymuszony. Pomaga z zaangaowaniem i chci, bo co to za
pomoc, kiedy jest wymuszona, co to za zaangaowanie, kiedy czujesz, e si zmuszasz, co to za uczciwo, kiedy opiera si na niedopowiedzeniach
Bdziemy mwi wic o aktywnej, prawdziwej pomocy pomocy penej oddania, zaangaowania i odpowiedzialnoci. Pomocy,
ktra pozwala innym decydowa o sobie, pomocy, ktra daleka jest
od kamstwa i faszywych przekona.
Pozwl wic, e przyjrzymy si pewnym zasadom, ktre pozwol
Ci nie wanie tak pomoc, jak chcesz nie i jakiej oczekuj od
Ciebie inni.
Ratownicy medyczni przedstawiciele jednego z najbardziej
powaanych i szanowanych zawodw na wiecie posikuj si
w swojej pracy pewn zasad, ktra wspiera rzetelne i skuteczne niesienie pomocy innym.
Mianowicie ratownik medyczny, zanim przystpi do udzielenia
pomocy, jest zobowizany do tego, by zadba o jedn rzecz wasne
bezpieczestwo.
Po co komu ratownik, ktrego podczas akcji spotyka niebezpieczestwo, razi prd, ogarnia poar albo ktry zostaje napadnity przez
przeywajc szok ofiar wypadku.

113

114

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

W imi tej zasady ratownik ma prawo odstpi od udzielenia pomocy, jeeli takowa bezporednio zagraa jego bezpieczestwu.
Chc Ci zaproponowa, aby Twoja przygoda z asertywnoci
oparta bya wanie na tej zasadzie pom sobie, zanim pomoesz
innym, pamitajc, e masz prawo odmwi, jeeli spenienie proby
godzi w Ciebie.
Zadbaj o wasny komfort, wasne bezpieczestwo, bo dopiero wtedy
moesz prawdziwie pomc innym.
Po co komu pomoc kogo, kto NIE zadba o wasne bezpieczestwo, moe przecie nawali, kiedy najbardziej bdzie potrzebny.
Po co komu pomoc kogo, kto pomaga, chocia pomc NIE chce.
Prawdziwa pomoc to czynna pomoc, tzn. pomoc, ktra NIE zagraa Tobie, NIE rani Ci, NIE wywouje poczucia wykorzystania i niesprawiedliwoci dziejw.
Pomagaj z zaangaowaniem, uczciwoci i empati, ktre s
w Tobie, a NIE z zakamanym wyrazem twarzy, uciekajcym spojrzeniem, zoci wyraan za zamknitymi drzwiami, zoci, ktra
przekada si na samopoczucie Twoich bliskich.
Tak, zakamanym. Bo godzenie si na co, na co nie masz ochoty,
dla mnie rwnoznaczne jest z kamstwem okamywaniem innych.
Skd inni maj wiedzie, jakie s Twoje potrzeby, plany i oczekiwania.
Jeste jedyn osob, ktra moe powiedzie TAK, jeste jedyn
osob, ktra moe powiedzie NIE. Godzc si na co, na co nie masz
ochoty, wiadomie wprowadzasz innych w bd.
Pozwl innym decydowa o samych sobie, pozwl samodzielnie
reagowa, przesta zakada, e wiesz lepiej od innych, co jest dla nich
dobre. Czy tego chcesz, czy NIE, NIE masz wpywu na czyje uczucia.
Twoje NIE nikogo NIE urazi, dopki ten kto nie zgodzi si na to.
W tym rozdziale uyem NIE wicej ni 30 razy tylko od
Ciebie zaley, czy jestemy nadal kolegami.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Pamitaj, e jednorazowa odmowa nie moe zniszczy prawdziwej,

trwaej relacji, oznaczaoby to bowiem, e opiera si ona tylko na
Twojej pomocy i jako taka byaby przecie bezwartociowa.
Zaley mi na Twoim bezpieczestwie, zaley mi na tym, aby mia
si i ochot pomaga innym, dlatego pozwl, e opowiem Ci pewn
histori.
Histori, ktra, mam nadziej, pomoe Ci ostatecznie pogodzi
dwie z pozoru sprzeczne ze sob potrzeby trosk o swoje granice
i trosk o innych. Potrzeby, ktrych pogodzenie pozwoli Ci pozby
si tego najwikszego hamulca asertywnoci poczucia winy.
Nie dam ci odpisa, bo nigdy si tego nie nauczysz, ale z chci
ci to wytumacz zwyk mawia pewien mody student w obliczu
bagalnych prb swoich kolegw niekoniecznie przygotowanych
do zaj.
Broni w ten sposb siebie, broni wasnych wartoci, wykazywa
te trosk o innych. Prawdziw.
Zachowywa rwnowag. Rwnowag, ktra jest podstaw asertywnoci. Jeden z najwikszych autorytetw moralnych w historii
polskiego narodu, czowiek, ktry pomg zmieni oblicze ziemi
tej ziemi Karol Wojtya, papie Polak, Jan Pawe II.
Bdc studentem, nie wiedzia zapewne, e to asertywno, ale
wiedzia zapewne, e tak jak inni maj prawo prosi o pomoc, tak
on ma prawo proponowa pomoc.
Wiedzia, e pomoc jest procesem czynnym, ulego za kamstwem.

Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia relacji?

Czy wiesz, e Bugarzy, kiedy mwi nie, kiwaj gow na tak?
Jak gosi ludowa legenda, zwyczaj ten powsta w czasie panowania
Turkw w Bugarii, kiedy miejscowa ludno musiaa zmaga si
z problemem przymusowej islamizacji.

115

116

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Procedura islamizacji bya nad wyraz uproszczona.

Turecki onierz przykada n do garda Bogu ducha winnego
Bugara i pyta: Przejdziesz na islam?.
Ruch gowy na nie podcina gardo, wic Bugarzy zaczli
mwi nie kiwajc gow na tak.
Pisz o tym, poniewa ta bugarska legenda przypomina mi sposb,
w jaki cz ludzi odmawia innym wykonania niewygodnych rzeczy,
posikujc si strategi, ktr nazywam take strategi ciotki z omy
Wiesz, bardzo chtnie, ale nie mog, bo przyjechaa do mnie
ciotka z omy (podczas gdy ciotka suy jako zgrabna ciema).
Nie mog zosta po godzinach w pracy, bo mam ju umwion
wizyt u lekarza.
Wybacz, ale nie mog z tob rozmawia, bo wanie wychodz,
jestem umwiony.
Yyyyy, wiesz, nie bardzo mog... Yyyyy ten tego... Przychodzi
hydraulik....
Nie mog ci pomc, nie poycz ci pienidzy, bo sam nie mam
Wiesz, jak teraz jest.
To bardzo ciekawe zjawisko na pierwszy rzut oka skuteczne, bo
osoba, ktra Ci prosi, zazwyczaj odpuszcza sobie.
Na pierwszy rzut oka nie masz nawet problemu z odmawianiem.
Na pierwszy.
Poniewa, podobnie jak w przypadku bugarskich chopw, to Ty,
zyskujc, tracisz.
Ja wiem, e to bywa skuteczne, ja wiem, e zazwyczaj proszcy
odpuszcza sobie, ja wiem, e to ju nawyk, lecz jest w tym wszystkim
kilka maych ale.
Nie zrozum mnie le, nie chc pisa o moralno-etycznych aspektach kamstwa.
Nie znam bowiem osoby, ktra przynajmniej raz w yciu nie
skamaaby. Nie czuj si uprawniony do ocen moralnych.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Nie o to mi chodzi. Waniejsze s konsekwencje. Raz, e prawda

moe wyj na jaw. Dwa, e kamstwo to negatywne emocje dla Ciebie.
Nie dowiadczasz moe poczucia winy, odczuwasz za to przypieszone ttno, pustk w gowie, nie wiesz, co zrobi z oczami, Twj organizm jest pobudzony, czujesz, e zaczynasz mwi szybciej, by moe
nawet czujesz si gorszy, tumaczc si przed drugim czowiekiem.
To jednak nie wszystko.
Wane s take konsekwencje takiej odmowy w wietle uczenia
innych, jak chcemy by traktowani, w wietle nadrzdnej zasady asertywnoci podejmowania samodzielnych decyzji.
Nie mog to informacja o naszej podatnoci na zewntrzny
wpyw bardzo daleka od samodzielnej decyzji.
Nie mog to przecie wskazanie zewntrznego problemu, ktry
uniemoliwia spenienie proby.
Nie mog to take niewiadome zaproszenie do negocjacji.
Bardzo niebezpieczne. Poniewa kto moe zaproponowa Ci pomoc
w rozwizaniu zewntrznego problemu, a ta wywoa w Tobie zobowizanie np. do spenienia proby (no bo przecie kto chcia Ci
pomc).
Twoje bugarskie nie (czyli: nie mog, hydraulik, ciotka z omy,
sam nie mam pienidzy) to wreszcie przyzwolenie na dalsze proby
taka odmowa uczy bowiem innych, e nie ma sprawy.
Bugarzy, kiwajc na tak, moe zachowywali ycie, jednak przekazujc bdny komunikat, sprawiali wraenie, e robi to z niekaman ochot, przez co wikali si w bdne koo dalszych niewygodnych i bolesnych da.
W sumie trudno im si dziwi.
Mam jednak nadziej, e Twoje dzisiejsze dylematy maj mniejszy
kaliber.
Na szczcie Ty masz moliwo nauczy innych, jak chcesz by
traktowany, nie czujc przy tym zaenowania ani poczucia winy, a jednoczenie dbajc o trwao relacji.

117

118

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jeeli take do Ciebie przyjeda czasami ciotka z omy lub

czujesz n na gardle w obliczu krzywdzcych Ci prb, oto najprostsza procedura, dziki ktrej bdziesz w stanie budowa naprawd
satysfakcjonujce relacje, uczc innych, jak naley Ci traktowa, oraz
unikniesz tej dobrze Ci znanej zgagi, gdy godzisz si na co, na co
nie masz ochoty.
Nie

To pierwszy krok. Prosz, nie myl go z yyyyy, ten teges no nie

bardzo, bo moe to bywa skuteczne, ale brakuje tu Twojej samodzielnej decyzji.
Jeeli jest Ci przykro lub odmowa jest dla Ciebie trudna, powiedz,
co czujesz.
Powiedz: przykro mi, bo to nie usprawiedliwianie si ani tumaczenie, to sposb na autentyczno, Twoja ludzka twarz. Ma prawo
by Ci przykro.
Powiedz to zwaszcza wtedy, gdy chcesz pomc, ale po prostu nie
moesz. Asertywno to przecie pomoc czynna. To bardzo dalekie
od poczucia winy.
Obszar odmowy

Kolejnym krokiem jest precyzyjne wskazanie przez Ciebie obszaru

Twojej odmowy.
Pamitasz metod audiodeskrypcji z rozdziau 4.?
Warto posuy si ni po raz kolejny. Opisz wic obszar odmowy w sposb konkretny, widoczny, obiektywny i policzalny.
Im bardziej obszar odmowy bdzie precyzyjny, tym atwiej bdzie
go przyj Twojemu rozmwcy.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Przekae mu bowiem komunikat, e nie odrzucasz jego jako osoby,

nie chcesz jedynie zrealizowa jego proby, jego pomysu na pomoc.
Zwr uwag na ponisze przykady:

Nie zostan po godzinach w pracy zamiast: Nie dam sob

manipulowa.
Nie poycz ci pienidzy zamiast: Nie jestem kas
zapomogowo-poyczkow.
Nie popr twojego pomysu zamiast: Nie bd uczestniczy
w machlojkach.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad zamiast:
Nie udawajmy kochajcej si rodzinki.

Precyzyjne opisanie obszaru odmowy przyniesie Ci korzyci, nawet

gdy masz do czynienia z ewidentn manipulacj lub kolejn z rzdu
prob o pomoc, ktra zakada, e jak zwykle co zrobisz za kogo.
Pozwoli Ci bowiem ostudzi emocje, pozwoli Ci bowiem skupi si
na bezspornych faktach.
Teraniejszo jest bezdyskusyjna. Odwoanie do teraniejszej proby wzmocni skuteczno Twojej decyzji. Unikniesz bowiem pyta typu:
Dobra, dobra, powiedz mi, kiedy musiae co robi za mnie?.
Uzasadnienie

Kolejny krok Twojej odmowy to krtkie, prawdziwe uzasadnienie

Twojej decyzji.
Psychologowie spoeczni dowiedli, e obecno uzasadnienia
wzmacnia skuteczno komunikatu o blisko 30% (nawet wwczas,
gdy jest ono nielogiczne w synnym eksperymencie Elli Langer
studenci czekajcy w kolejce do ksero podobnie chtnie wpuszczali
bez kolejki osob, ktra prosia o przepuszczenie, mwic, e bardzo
si pieszy, jak i wtedy, gdy prob sw podpieraa uzasadnieniem
bo musz zrobi ksero).

119

120

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Wykorzystaj wic uzasadnienie, aby wzmocni swj przekaz.

Pamitaj jednak, e uzasadnienie nie jest argumentem, poniewa
odmowa to nie proba, odmowa nie jest przekonywaniem. Odmowa
jest decyzj (Postanowiem zamiast: Zrozum mnie, prosz).
Prawdziwe uzasadnienie jest wyrazem Twojej decyzyjnoci uczy
innych, e to Ty podejmujesz decyzje.
Prawdziwe uzasadnienie pozwoli Ci zachowa wewntrzny spokj.
Sawetne czuj si gorszy od innych jedno z najczstszych
ograniczajcych ludzi przekona wynika na og z nadmiernej potrzeby tumaczenia si lub posikowania si kamstwem.
Prosz, pamitaj take, e uzasadnienie nie jest konieczne. Pamitaj, e masz prawo nie zdradza motyww swoich decyzji, jeeli
nie masz na to ochoty.
Mimo wszystko zachcam Ci do tego. Uzasadnienie to wyraz szacunku wobec innych. Od dziecka lubimy przecie wiedzie dlaczego.
Uzasadnienie to motyw Twojej decyzji i jako taki moe by oglny
lub odwoywa si do Twoich uczu.
Pozwl, e wrcimy do naszych przykadw.

Nie zostan po godzinach w pracy, poniewa mam inne plany.

Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie lubi tego robi /
poniewa nie oddajesz ich w terminie.
Nie popr twojego pomysu, poniewa byoby to dla mnie
bardzo kopotliwe.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad, poniewa
mamy inne plany.

Mamy inne plany?

Ju sysz Twoje pytanie.
A co, jeeli kto spyta mnie: A jakie to plany?. Przecie zaraz
usysz o lekcewacym stosunku do pracy, o tym, e nie mona na
mnie liczy, bo nie chc spotka si z matk, ojcem, teciow czy
szwagrem.
Bardzo dobre pytanie. Pozwl, e powicimy mu zatem chwil.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Oczywicie usyszysz. Usyszysz, jeeli na nie odpowiesz.

Jeeli jednak wykonae wiczenia w rozdziale 4., wiesz ju, jak
sobie radzi.
Pamitaj, e nie musisz odpowiada na pytania, to wcale nie jest
nieuprzejme. Ty rwnie masz prawo oczekiwa uprzejmoci wobec
siebie i niezadawania Ci krpujcych Ci pyta. Take tutaj obowizuje zasada masz prawo zachowa milczenie, bo wszystko, co powiesz, moe zosta uyte przeciwko tobie.
Bardzo lubi okrelenie mam inne plany, wic pozwl, e odpowiem na kolejne pytanie: No dobrze, ale jak mi si po prostu nie
chce i nie mam nic w planach, chc po prostu posiedzie w domu,
w kapciach przed telewizorem, czy to nie bdzie kamstwo?.
Wedug mnie nie. Odpoczynek czy potrzeb prywatnoci postrzegam bowiem take jako czynno zaplanowan. W szkole, na uczelni,
w pracy spdzamy znaczn cz naszego ycia. Aby mie energi
do dziaania, musimy take wypoczywa, czyli zaplanowa, e nie
robimy nic, podj tak decyzj.
Jedna z uczestniczek mojego szkolenia zwyka odpowiada zapraszajcej j na obiad teciowej, e nie przyjedzie, bo ma dzie wewntrzny, mylc o kapciach, papilotach i telewizorze.
A Tobie co podpowiada Twoja kreatywno?
Podtrzymanie kontaktu czynna pomoc

To prawdopodobnie najwaniejszy krok asertywnej odmowy.

Pozwoli Ci on zrealizowa pozytywn intencj, ktra dotychczas moga krpowa Ci rce ch bycia pomocnym, ch bycia
w porzdku wobec innych, intencj, ktra nieraz sprawiaa, e godzie si na co, na co nie miae ochoty, bo tak byo lepiej.
Ten krok pomoe Ci czu si osob pomocn, uwolni Ci od
wyrzutw sumienia i poczucia winy, pomoe Ci okaza trosk wobec
innych, pomoe Ci zadba o trwao relacji.

121

122

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Trzy pierwsze kroki byy bowiem trosk o Ciebie. Trosk o wasne

bezpieczestwo.
Dopiero teraz moesz pomaga aktywnie, dopiero teraz moesz
pomaga skutecznie.
Czas wic na aktywn pomoc.
Pomoc wynikajc z Twojej potrzeby, Twojego zaangaowania,
a nie zobowizania czy lku przed win.
Jak wic to zrobi? Jak odmawia bez poczucia winy i burzenia
relacji?
Pamitaj po prostu, e tak jak inni maj prawo prosi, Ty masz
prawo proponowa.
Co to oznacza?
O ile prawidowo wykonae trzy pierwsze kroki, z pewnoci zauwaye, e gwnym przesaniem asertywnej odmowy nie jest odrzucenie rozmwcy, tylko niewyraenie zgody na realizacj jego pomysu
na pomoc z Twojej strony.
O ile wic zaley Ci na relacji, zaproponuj po prostu wasny pomys
realizacji oczekiwanej od Ciebie pomocy.
Powrmy wic do naszych przykadw.

Nie zostan po godzinach w pracy, poniewa mam inne

plany, ale mog wykona zadania, o ktre mnie prosisz,
np. w poniedziaek, jestem wtedy mniej obciony.
Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie lubi tego robi /
poniewa nie oddajesz ich w terminie, ale by moe jestem
w stanie ci pomc w inny sposb.
Nie popr twojego pomysu, poniewa byoby to dla mnie bardzo
kopotliwe, ale jeeli zgodziby si wprowadzi zaproponowane
przeze mnie poprawki, to moesz na mnie liczy.
Nie przyjedziemy do was w sobot na obiad, poniewa mamy
inne plany, zdzwomy si w przyszym tygodniu i pomylimy,
co moemy razem zrobi.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Zwr uwag na ostatni przykad.

Podtrzymanie kontaktu nie musi oznacza wcale zobowizania do
jakiegokolwiek dziaania, wystarczy zapewnienie o chci podtrzymywania relacji. To bardzo wiele. Oznacza to przecie, e inni s dla Ciebie wani. Tobie pozostawia za furtk.
wiczenie Asertywna odmowa

Zamie ponisze przykady odmowy nieasertywnej na odmow asertywn. Pamitaj o precyzyjnym okreleniu obszaru odmowy, krtkim
i prawdziwym uzasadnieniu oraz zaoferowaniu aktywnej pomocy.
Sytuacja

Odmowa
nieasertywna

Znajomy prosi Ci o poyczenie

300 z. Ty jednak nie masz
w zwyczaju poycza pienidzy.

Bardzo chtnie,
ale sam nie
mam.

Szef w pracy prosi Ci o wykonanie

Mam strasznie
dodatkowego zadania niewchodzcego duo pracy,
w zakres Twoich obowizkw.
moe poprosisz
kogo innego.
Znajomy chce skorzysta z Twojej
pomocy zwizanej z wykonywanym
przez Ciebie zawodem (naprawy
komputera, wypenienia PIT-u,
napisania CV). Ty jednak jeste
po prostu zmczony.

Sam nie jestem

w tym za dobry.

Kolega z pracy prosi Ci o pomoc

w wykonaniu jego pracy (np. raportu
kwartalnego), poniewa bardzo
sobie ceni Twoje spostrzeenia.
W praktyce wiesz dobrze, i bdziesz
musia wykona raport jak zwykle
za niego.

Mam strasznie
duo pracy,
poza tym nie
jestem w tym
dobry. Sam
popeniam
bdy.

Dzwoni do Ciebie znajomy i informuje

Ci, e bdzie u Ciebie za 15 minut.
Ty nie masz ochoty na niczyj wizyt.

No przykro mi,
ale wanie
wychodz.

Odmowa
asertywna

123

124

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jak radzi sobie z nachalnymi ludmi?

W trakcie mojego pierwszego treningu asertywnoci braem udzia
w scence, w ktrej moim zadaniem byo odmwi koledze poyczenia
pienidzy.
Bya to sytuacja nad wyraz prawdziwa, poniewa w tamtym okresie miaem z tym duy problem i nie brakowao mi kolegw, ktrzy
traktowali mnie jak kas zapomogowo-poyczkow z bardzo atrakcyjnym oprocentowaniem 0% w skali wiecznoci.
Pocztek by atwy: Nie poycz ci pienidzy, poniewa nie oddajesz mi w terminie.
Za chwil czekao mnie jednak prawdziwe wyzwanie.
Ja wiem, ale tym razem to wyjtkowa sytuacja, tylko na ciebie mog
liczy, nie poradz sobie, jak mi nie pomoesz, ej, no nie bd taki,
przysigam, tym razem oddam w terminie, a tak w ogle to ostatni raz,
koledze nie pomoesz?
Byem konsekwentny, usilnie staraem si znale kontrargumenty,
jednak szybko zauwayem, e kade moje sowo potguje nachalno
argumentw mojego kolegi, a ja zaczynam si gubi.
Nie wiedziaem, dlaczego tak si dzieje, nie wiedziaem take, e
popeniam bd.
Powiedzmy to sobie szczerze. Opisana wyej procedura asertywnej
odmowy nie zawsze bdzie skuteczna. Nie zawsze spotkasz ludzi,
ktrzy zrozumiej Ci za pierwszym razem.
Spotkasz zapewne ludzi, ktrzy bd Ci za wszelk cen prbowali przekona, czasami bd nawet bardzo nachalni, posikujc si
mniej lub bardziej emocjonalnymi chwytami.
Warto wic, by w podobnych sytuacjach wiedzia, jak sobie radzi.
Narzdziem, ktre pozwoli Ci radzi sobie z podobnymi sytuacjami,
jest powszechnie znana technika zdartej pyty, ktr wwczas zaproponowa mi trener prowadzcy szkolenie.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Technika zdartej pyty polega na kilkakrotnym powtrzeniu odmowy, jednak w zastosowaniu tej metody czai si kilka niebezpieczestw. Dlatego pozwl, e przyjrzymy jej si znacznie szerzej.
Z dowiadczenia wiem, e wiele osb w obliczu nachalnych prb
zaczyna si irytowa, za kadym kolejnym razem starajc si intensywniej zaznaczy swoje stanowisko, tracc przy tym nerwy, dajc si
ponie emocjom lub dla witego spokoju po prostu przystaje na
co, na co nie ma ochoty.
Powd emocjonalnej reakcji (Guchy jeste czy co?), powd
zniecierpliwienia (Ile razy mam mwi NIE?) przy wielokrotnym
powtarzaniu odmowy jest jednak prosty.
Wynika z bdu, jaki ja take popeniem.
Bd ten polega na oczekiwaniu zakoczenia trudnej dla nas sytuacji przez kogo innego, wynika z oczekiwania podjcia decyzji za nas,
wynika bowiem z oczekiwania zrozumienia nas.
Odmowa by moe skutkuje, pozostaje jednak niesmak, by moe
pada kilka sw za duo.
Aby wic zapewni Ci maksymalny komfort uytkowania techniki
zdartej pyty, aby zapewni Ci komfort w obliczu nachalnych prb,
pozwl, e przyjrzymy si istocie tej metody, odwoujc si do jej metaforycznego zakresu, tzn. tego, jak dziaa zdarta pyta.
Najwygodniej bdzie zilustrowa mechanizm zdartej pyty za pomoc muzyki.
Nigdy nie pamitam hitw lata, posu si wic przykadem
utworu, o ktrym byo gono take przez skrajnie szokujc krtkowzroczno specw od marketingu pewnej firmy, ktra wypucia
na rynek cmentarne znicze z pozytywk: Wsta, powiedz: nie jestem sam.
Adapter odtwarzajcy zdart pyt za kadym razem odtwarza identyczny dwik.
Nie powie spie mioci, nie powie spie mioci, nie powie spie
mioci brzmi wic za kadym razem identycznie, dwiki nie s

125

126

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

goniejsze ani cichsze, dusze ani krtsze, a my dziki temu mamy

szans usysze przesanie Michaa Winiewskiego raz jeszcze.
Dlaczego o tym pisz?
Pisz o tym, poniewa istot skutecznoci techniki zdartej pyty,
a zarazem jej najczciej ignorowanym elementem, s jej waciwoci
dwikowe.
Odmowa w obliczu natarczywej proby powinna wic za kadym
razem brzmie identycznie: winna by wypowiedziana identycznym
tonem i z identyczn tonacj. Powinna te zawiera pauzy.
Twj ton, Twoja intonacja oraz pauzy s niczym innym jak wyrazem Twojej decyzji, nie musisz przecie nikogo przekonywa, nikt nie
musi niczego rozumie ani na nic wyraa zgody. Nie musisz si
take irytowa, poniewa Ty tylko przekazujesz informacj o podjtej
ju decyzji.
Powtrzenie pozwala Ci opanowa emocje, a drugiej stronie pozwala zrozumie, e decyzja jest nieodwoalna. To niewtpliwa korzy
dla Ciebie. Dbasz w ten sposb o swj spokj.
Zapytasz zapewne, ile razy powiniene powtrzy swoj odmow.
Ilo zaley od Ciebie, moesz powtrzy j 2 4 razy, jednak
znacznie waniejsza od iloci jest wiadomo, e to do Ciebie naley
ostatnie sowo.
2 4 razy pozwol Twojemu rozmwcy usysze Twj przekaz,
jeeli wczeniej go nie zrozumia.
Jeeli jednak nie rozumie go dalej, to problem nie naley ju do
Ciebie.
Zrobie wszystko, co moge. Jeeli to nie skutkuje, zmie temat,
zakocz niewygodn dla Ciebie rozmow albo wyra swoje emocje
w obliczu nachalnych prb.
Podejmij decyzj, a zyskasz spokj.
Moe zyskasz miano spa mioci szczliwie jednak nikt nie
wie, co to waciwie znaczy.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro

Koczc rozwaania na temat asertywnej odmowy, warto zwrci
uwag take na sposb radzenia sobie z wyjtkowo nachalnymi ludmi,
z tzw. zawodowymi proszcymi kolegami w pracy po 63 razy
dziennie proszcymi Ci o zszywacz, dziurkacz, kartk, dugopis,
samozwaczymi parkingowymi obiecujcymi przypilnowa Twojego
samochodu, zbierajcymi na lekarstwa lub szklank chleba, ktrych
moesz spotka np. na dworcach kolejowych w caej Polsce, osobami
myjcymi szyby na skrzyowaniach. Wszystkimi ludmi, ktrzy nie
rozumiej zwykego NIE i ktrzy, spotykajc si z Twoj decyzj, zaczynaj Ci atakowa.
Musz Ci jednak ostrzec. Metoda, ktr chc Ci zaproponowa,
jest jak prawdziwy kebab naprawd ostra, a na dodatek w cienkim
ciecie, nie zawiera bowiem nic, co mogoby zneutralizowa jej smak.
Proponuj Ci j jako sposb radzenia sobie w sytuacjach krytycznych, gdy wszystkie inne metody zadbania o swoje terytorium oka
si nieskuteczne lub po prostu nie bdziesz widzia sensu ani potrzeby
ich wykorzystania.
Pamitaj jednak, e jej zastosowanie zawsze piecze. Uywaj jej wic
w ostatecznoci jako samoobrony.
Pamitaj o tym, by serwowa j tylko wobec osb, z ktrymi nie zamierzasz tworzy relacji, a ktrych natarczywo prb godzi w Ciebie,
kci si z Twoimi wartociami, uderza w Twoje poczucie przyzwoitoci.
Pamitaj take, e ocena potrzeby jej wykorzystania zaley tylko
od Ciebie.
Ju za chwil podam Ci przepis. Jednak pozwl, e najpierw dam
Ci pewien przykad.
Nie wiem jak Ty, ale ja mam tak zasad, e nie pomagam finansowo ludziom zbierajcym na ulicy. Jestem przekonany, e w ten sposb potguj ich wyuczon bezradno. Zazwyczaj mwi NIE. I to
wystarcza.

127

128

NAUCZ ICH, JAK MAJ CI TRAKTOWA!

Jednak czasami musz posuy si asertywn odmow w cienkim

ciecie na ostro, poniewa zachowanie mojego rozmwcy wywouje
we mnie nie tylko zdziwienie, ale take sprzeciw.
Wracaem kiedy z rannych zakupw, gdy chwiejnym krokiem
podszed do mnie znany z widzenia w obrbie sklepu miejscowy
ssiad.
Kierowniku, ssiedzie, jest taka proba, na lekarstwo mi brakuje,
kierownik dorzuci do wina, w pitek dostaj rent, oddam. Nie wiem,
co mnie przekonao, bo na alkohol nie daj by moe szczero, by
moe zapewnienie zwrotu zgodziem si. Miaem pod rk 2 z,
wic wspomogem zakup lekarstwa, w duchu liczc si z tym, e
zwrotu nie bdzie.
Po tygodniu, kiedy znw wracaem z zakupw, pod tym samym
sklepem podszed do mnie ssiad.
Kierowniku, ssiedzie, ja kierownikowi jestem winny 2 z.
Wyobra sobie moje zdziwienie. Piknie. Peen szacunek. Miaem
zajte rce, nie chciao mi si siga do portfela, a i gest mnie uj,
powiedziaem wic: Na zdrowie, ssiedzie, na wieczne nieoddanie, majc nadziej na odwzajemnienie szacunku.
Usyszaem jednak: Kierowniku, to poycz jeszcze 2 razem
bdzie 4.
Przy caym moim uwielbieniu asertywnoci nie wyobraam sobie
mojej odpowiedzi w stylu: Nie, nie dam panu 2 z, poniewa ju
w zeszym tygodniu poyczy pan ode mnie 2 z, a tak na marginesie
jestem przeciw prowadzeniu dziaalnoci gospodarczej bez odprowadzania nalenych podatkw, a w ten sposb postrzegam paskie
dziaania w obrbie sklepu, ale jeeli askawy pan sobie yczy, by
moe mog panu pomc w inny sposb. Oferuj pomoc przy rejestracji dziaalnoci gospodarczej.
W ruch posza asertywna odmowa w cienkim ciecie na ostro.
Strategia jest bardzo prosta. Prosta jak kebab. Zawiera dwa
skadniki.

Jak odmawia bez poczucia winy?

Oto przepis dla Ciebie.

Skadnik 1. Nie to raptem ciasto, krtka, szybka decyzja.
Wyrazistoci strategii nadaje skadnik drugi sos. Bardzo ostry.
Skadnik 2. I pomyl dlaczego nie.
Zwr uwag na istot drugiego skadnika, ktry stanowi przeniesienie odpowiedzialnoci za Twoj odmow na drug stron.
Technik t znam z ksiki Strategia ostra jak pepperoni Jensa
Weidnera (Onepress, 2007) i poradziem wykorzysta t metod
jednej mojej znajomej, ktra miaa w pracy problem z notorycznie
proszcym o drobne rzeczy koleg zszywacz, dziurkacz, pinezki,
kartki, post-itki itp. stanowiy dla niego bowiem sens ycia.
Niby nic, ale ile razy dziennie mona sysze: Kasiu, czy moesz mi
poda zszywacz, Kasiu to, Kasiu tamto.
Dotychczasowe podawanie, dotychczasowa ulego ustpiy miejsca: Nie, i pomyl dlaczego nie. Ale to by dopiero pocztek.
Z relacji Kaki wiem, e znajomy nie tylko odpuci, ale przez kilka
chwil gowi si, dlaczego tak si stao.
Nie podaa mi zszywacza, bo wczoraj, kiedy szedem na obiad,
nie zaproponowaem ci wsplnego wyjcia? brzmiao pytanie.
Nie padaa odpowied.
A moe dlatego, e w zeszym tygodniu skrytykowaem twj
pomys?. Nie brzmiaa odpowied, a z kad kolejn problem coraz mniej nalea do Kaki. Dobre, prawda?
Na zakoczenie mam do Ciebie prob.
Nie stosuj tej metody wobec swoich bliskich, wobec osb, na
ktrych Ci zaley, nie stosuj jej wobec swojego szefa
Nie powiem Ci dlaczego.
Powiem Ci NIE, i pomyl dlaczego NIE.

129

KATALOG KSIEK:

NAUCZ ICH JAK MAJ

CI TRAKTOWA!
PRAKTYCZNY PODRCZNIK
ASERTYWNOCI

Katalog online
Zamw drukowany
katalog

Autor: Bartomiej Stolarczyk

ISBN: 978-83-246-2463-8
Format: A5, stron: 232

ID DO:
Spis treci
Przykadowy rozdzia

CENNIK I INFORMACJE:
Zamw informacje
o nowociach
Zamw cennik

CZYTELNIA:
Fragmenty ksiek
online

Do koszyka
Do przechowalni
Nowo
Promocja

Onepress.pl Helion SA
ul. Kociuszki 1c
44-100 Gliwice
tel. (32) 230 98 63
e-mail: onepress@onepress.pl
redakcja: redakcjawww@onepress.pl
informacje: o ksigarni onepress.pl

Wspaniale jest znale oparcie w sobie

Zwikszaj osobist skuteczno przy minimalnym wysiku
Efektywnie wsppracuj z innymi ludmi i realizuj swoje cele
Poznaj zasady asertywnego dobrego wychowania
Asertywnie czyli jak?
Czy potrafisz bez lku i zaenowania wyraa wasne zdanie? Umiesz sprawi,
by zarwno partner, szef, jak i podwadny traktowali Ci w taki sposb, jakiego zawsze
oczekiwae? Trzymasz emocje na wodzy, czy na najmniejsze sowo krytyki wybuchasz
niczym wulkan? A moe masz wraenie, e inni wchodz Ci na gow, a Ty bezsilnie
znosisz ten ciar? Czy niezalenie od znajomoci podrcznikowej definicji
naprawd wiesz, co oznacza asertywno w Twoim yciu?
Zachowanie asertywne to wyraz najwyszego szacunku do siebie i innych.
Na bycie asertywnym sta jedynie czowieka w peni dojrzaego: kogo, kto wiadom
jest wasnych wad i zalet. Asertywna postawa yciowa pozwala w peni korzysta
z wasnych praw, bez naruszania praw innych ludzi.
I znw ta teoria pomylisz. Jednak Naucz ich, jak maj Ci traktowa! Praktyczny
podrcznik asertywnoci rni si od innych tym, e nauczy Ci praktycznych
zachowa asertywnych. Zaczniesz swobodnie wyraa swoje myli w yciu
prywatnym i zawodowym. Z czasem przestaniesz si ba i wstydzi uczu powstaych
w odpowiedzi na kontrowersyjne zachowania innych osb. Bdziesz umia powiedzie
nie i udwigniesz ciar bycia w centrum zainteresowania. Przyjd nawet takie
momenty, kiedy zupenie wiadomie pozwolisz sobie na bycie nieasertywnym!
Asertywno jest prawem do:
wyraania wasnych myli i opinii oraz brania za nie odpowiedzialnoci;
mwienia tak i nie bez poczucia winy;
popeniania bdw i ponoszenia za nie odpowiedzialnoci;
proszenia o to, czego si chce;
szanowania i otrzymywania szacunku od innych ludzi;
wysuchania i powanego potraktowania;
odmwienia sobie i innym asertywnego zachowania.

SPIS TRECI

O autorze .............................................................. 9
Wstp, czyli wewntrzna doskonao ........................ 11
Rozdzia 1. Czym jest asertywno? .......................... 15
Strategie zachowa,
czyli dlaczego nie zawsze zachowujemy si tak, jak chcemy .......... 16
Kade nasze zachowanie
(nawet to, ktre bardzo nam ciy) kiedy byo skuteczne ...... 18
To nie Twoja wina,
e czasami zachowujesz si nie tak, jak chcesz ......................... 19
Cele asertywnoci .............................................................................. 21
Cel nr 1. Uczenie innych, jak maj Ci traktowa ...................... 22
Cel nr 2. Zmiana zachowa innych ............................................. 24
Cel nr 3. Pomoc innym w decydowaniu o sobie ......................... 26
Cel nr 4. Maksymalizacja szans ................................................... 29
Cel nr 5. Twoje zdrowie .............................................................. 30
Po czym poznam, e to ju asertywno? ......................................... 33
Rozdzia 2. Jak skutecznie ksztatowa
zachowania asertywne? ........................... 37
Jak przesta podstawia sobie nog? ................................................ 38
Jak uwolni si od ograniczajcych przekona? ............................... 41
Wykorzystaj najwiksz tajemnic skutecznego dziaania ................ 47
Najwiksza tajemnica skutecznego dziaania! ............................. 52
Policz, Ile Tracisz .............................................................................. 53