Centralna Komisja Egzaminacyjna

Ukad graficzny CKE 2010

Arkusz zawiera informacje prawnie chronione do momentu rozpoczcia egzaminu.

WPISUJE ZDAJCY
KOD

PESEL

EGZAMIN MATURALNY
Z FIZYKI I ASTRONOMII

Miejsce
na naklejk
z kodem

MAJ 2010

POZIOM ROZSZERZONY

Instrukcja dla zdajcego

1. Sprawd, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 14 stron
(zadania 1 6).
Ewentualny
brak
zgo
przewodniczcemu zespou nadzorujcego egzamin.
2. Rozwizania i odpowiedzi zapisz w miejscu na to
przeznaczonym przy kadym zadaniu.
3. W rozwizaniach zada rachunkowych przedstaw tok
rozumowania prowadzcy do ostatecznego wyniku oraz
pamitaj o jednostkach.
4. Pisz czytelnie. Uywaj dugopisu/pira tylko z czarnym
tuszem/atramentem.
5. Nie uywaj korektora, a bdne zapisy wyranie przekrel.
6. Pamitaj, e zapisy w brudnopisie nie bd oceniane.
7. Podczas egzaminu moesz korzysta z karty wybranych
wzorw i staych fizycznych, linijki oraz kalkulatora.
8. Na karcie odpowiedzi wpisz swj numer PESEL i przyklej
naklejk z kodem.
9. Nie wpisuj adnych znakw w czci przeznaczonej
dla egzaminatora.

Czas pracy:
150 minut
Liczba punktw
do uzyskania: 60

MFA-R1_1P-102

Egzamin maturalny z fizyki i astronomii

poziom rozszerzony

Zadanie 1. Balon (10 pkt)

Z powierzchni Ziemi wypuszczono balon stratosferyczny majcy szczeln, nierozcigliw
powok wypenion wodorem.
Zwizek cinienia atmosferycznego z odlegoci od powierzchni Ziemi mona opisa
w przyblieniu wzorem:

h
5

p = p0 2
gdzie: p0 cinienie atmosferyczne na powierzchni Ziemi,
h wysoko nad powierzchni Ziemi wyraona w kilometrach.

Zadanie 1.1 (2 pkt)

Narysuj wektory si dziaajcych na balon podczas wznoszenia ze sta prdkoci, oznacz
i zapisz ich nazwy, uwzgldniajc si oporu. Zachowaj waciwe proporcje dugoci
wektorw.

Zadanie 1.2 (1 pkt)

Ustal i zapisz nazw przemiany, jakiej ulega wodr podczas wznoszenia si balonu.

Zadanie 1.3 (2 pkt)

Wyka, wykonujc odpowiednie przeksztacenia, e dokadn warto ciaru balonu
RZ2
na wysokoci h nad powierzchni Ziemi mona obliczy ze wzoru F = m g
(RZ + h )2
gdzie: RZ promie Ziemi, g warto przyspieszenia ziemskiego na powierzchni Ziemi.

Egzamin maturalny z fizyki i astronomii

poziom rozszerzony

Zadanie 1.4 (1 pkt)

Wyjanij, dlaczego warto siy wyporu maleje podczas wznoszenia balonu. Przyjmij, e warto
przyspieszenia ziemskiego podczas wznoszenia balonu praktycznie nie ulega zmianie.

Zadanie 1.5 (2 pkt)

Na maksymalnej wysokoci osignitej przez balon gsto powietrza wynosi okoo
0,1 kg/m3, a jego temperatura 55 C. Oblicz cinienie powietrza na tej wysokoci.
W obliczeniach powietrze potraktuj jak gaz doskonay o masie molowej rwnej 29 g/mol.

Zadanie 1.6 (2 pkt)

Oblicz, na jakiej wysokoci nad powierzchni Ziemi znajduje si balon, jeeli cinienie
powietrza na tej wysokoci jest 16 razy mniejsze od cinienia na powierzchni Ziemi.

Nr zadania
Wypenia Maks. liczba pkt
egzaminator
Uzyskana liczba pkt

1.1
2

1.2
1

1.3
2

1.4
1

1.5
2

1.6
2

Egzamin maturalny z fizyki i astronomii

poziom rozszerzony

Zadanie 2. Czajnik elektryczny (10 pkt)

Do czajnika elektrycznego, w ktrym grzaka ma moc 2000 W, wlano 0,6 kg wody
o temperaturze 13 C. Czajnik wczono do prdu elektrycznego i woda ogrzewaa si a
do zagotowania przez 2 minuty i 30 sekund.

Zadanie 2.1 (2 pkt)

Oblicz prac prdu elektrycznego podczas ogrzewania wody w czajniku do momentu jej
zagotowania.

Zadanie 2.2 (2 pkt)

Oblicz sprawno ogrzewania wody w czajniku. W obliczeniach przyjmij, e ciepo waciwe
J
i nie zmienia si podczas ogrzewania wody.
wody jest rwne 4200
kg K

Informacja do zada 2.3, 2.4 i 2.5

W poniszej tabeli przedstawiono wyniki pomiarw wykonanych podczas dowiadczenia
z czajnikiem elektrycznym. Temperatura pocztkowa wody w czajniku przed podczeniem
go do prdu bya za kadym razem zawsze taka sama i wynosia 13 C.
Masa wody, kg
Sprawno ogrzewania wody, %

0,25
57

0,50
69

0,75
76

1,00
79

1,25
81

1,50
82

Zadanie 2.3 (1 pkt)

Przeanalizuj dane w tabeli i zapisz wniosek dotyczcy zwizku wzgldnej straty energii
z mas zagotowywanej wody.

Egzamin maturalny z fizyki i astronomii

poziom rozszerzony

Zadanie 2.4 (3 pkt)

Narysuj wykres zalenoci sprawnoci ogrzewania wody w czajniku od jej masy.

Zadanie 2.5 (2 pkt)

Wyka, korzystajc z danych w tabeli (lub zawartych na wykresie), e bezwzgldne straty
dostarczonej do czajnika energii rosn wraz z mas ogrzewanej wody.

Nr zadania
Wypenia Maks. liczba pkt
egzaminator
Uzyskana liczba pkt

2.1
2

2.2
2

2.3
1

2.4
3

2.5
2

Egzamin maturalny z fizyki i astronomii

poziom rozszerzony

Zadanie 3. Transformator (10 pkt)

Transformator zasilono prdem przemiennym o napiciu skutecznym U1 = 230 V, otrzymujc
na uzwojeniu wtrnym napicie skuteczne U2 = 115 V. Do uzwojenia wtrnego doczono
ukad skadajcy si z dwch idealnych diod* D1 i D2 oraz trzech opornikw R1, R2 i R3.
* Idealna dioda posiada zerowy opr w kierunku przewodzenia i nieskoczenie duy opr
w kierunku zaporowym.
R1

D1

~U

R2

U2
R3

D2

Zadanie 3.1 (1 pkt)

Oblicz maksymalne napicie na uzwojeniu pierwotnym.

Zadanie 3.2 (1 pkt)

Zapisz nazw zjawiska, dziki ktremu energia elektryczna jest przekazywana z uzwojenia
pierwotnego do wtrnego.

Zadanie 3.3 (1 pkt)

Uzupenij ponisze zdanie, wybierajc i wpisujc waciw nazw materiau.
(ferromagnetyk, paramagnetyk, diamagnetyk).
Materia z ktrego wykonano rdze transformatora to ................................................................

Zadanie 3.4 (2 pkt)

Zapisz, na ktrym uzwojeniu transformatora (pierwotnym czy wtrnym) nawinito wicej
zwojw i oblicz, ile razy wicej.

Egzamin maturalny z fizyki i astronomii

poziom rozszerzony

Zadanie 3.5 (2 pkt)

Przeanalizuj schemat elektryczny zamieszczony na poprzedniej stronie i uzupenij zdania,
wybierajc i wpisujc waciwe dokoczenia. (szeregowo, rwnolegle)
Jeeli diody w danej chwili spolaryzowane s w kierunku zaporowym, to oporniki poczone
s ........................................................
Jeeli diody w danej chwili spolaryzowane s w kierunku przewodzenia, to oporniki
poczone s ........................................................

Informacje do zada 3.6 i 3.7

Wykorzystujc transformator, zbudowano obwd elektryczny skadajcy si z kondensatora
o pojemnoci 75 F oraz idealnej diody (rysunek poniej). Napicie skuteczne na zaciskach
A i B wynosio 115 V, a napicie miedzy punktami M i N po pewnym czasie osigno
warto rwn 163 V.
A
M

~U

U2
N

Zadanie 3.6 (1 pkt)

Oblicz adunek elektryczny zgromadzony na kondensatorze w chwili, gdy napicie na jego
okadkach wynosi 163 V.

Zadanie 3.7 (2 pkt)

Wyka, e napicie miedzy punktami M i N po pewnym czasie osigno warto rwn 163 V.
Wyjanij, dlaczego po naadowaniu kondensator nie bdzie si rozadowywa.

Nr zadania
Wypenia Maks. liczba pkt
egzaminator
Uzyskana liczba pkt

3.1
1

3.2
1

3.3
1

3.4
2

3.5
2

3.6
1

3.7
2

Egzamin maturalny z fizyki i astronomii

poziom rozszerzony

Zadanie 4. Soczewka (10 pkt)

W soneczny dzie zapalono kawaek suchego drewna, uywajc szklanej soczewki
skupiajcej o rednicy 3 cm i ogniskowej 10 cm. Uycie takiej soczewki spowodowao
900krotny wzrost natenia owietlenia drewna.
rednic obrazu Soca otrzymanego za pomoc soczewki obliczamy z rwnania d = f,
gdzie jest wyraonym w radianach ktem, pod ktrym wida tarcz Soca, a f ogniskow
soczewki. Natenie owietlenia I definiuje si nastpujco:
E
I=
t S
gdzie:
E energia padajca na powierzchni ustawion prostopadle do kierunku
padania promieni sonecznych,
t czas przez jaki owietlano powierzchni,
S wielko owietlanej powierzchni.

Zadanie 4.1 (1 pkt)

Oblicz zdolno skupiajc tej soczewki.

Zadanie 4.2 (1 pkt)

Oblicz rednic obrazu Soca otrzymanego przy uyciu powyszej soczewki, wiedzc, e
tarcz Soca wida pod ktem 0,01 radiana.

Zadanie 4.3 (3 pkt)

Oblicz dugo promieni krzywizn tej soczewki, jeeli wykonano j ze szka o bezwzgldnym
wspczynniku zaamania rwnym 1,5, a iloraz promieni krzywizn wynosi 1,2.

Egzamin maturalny z fizyki i astronomii

poziom rozszerzony

Zadanie 4.4 (3 pkt)

rednica obrazu Soca uzyskanego przy pomocy soczewki opisanej w zadaniu jest 30 razy
mniejsza od rednicy soczewki. Wyka, e uycie takiej soczewki do zapalenia drewna
powoduje 900krotny wzrost natenia owietlenia drewna. Zaniedbaj straty energii
pochanianej w soczewce oraz odbijanej przez jej powierzchni.

Zadanie 4.5 (2 pkt)

Wedug legendy wojska greckie, zgodnie z rad Archimedesa, podpaliy drewniany okrt
rzymski, kierujc na niego promienie Soca odbite od paskich, wypolerowanych, idealnie
odbijajcych wiato tarcz obronnych. Zakadajc, e kady onierz dysponuje jedn tarcz
oraz e promienie wietlne padajce ze Soca i odbite od tarcz s wizkami rwnolegymi,
oszacuj minimaln liczb onierzy, ktrzy mogliby tego dokona. Zapisz warunek, jaki musi
by speniony, aby ich dziaania mogy spowodowa oczekiwany skutek.

Nr zadania
Wypenia Maks. liczba pkt
egzaminator
Uzyskana liczba pkt

4.1
1

4.2
1

4.3
3

4.4
3

4.5
2

10

Egzamin maturalny z fizyki i astronomii

poziom rozszerzony

Zadanie 5. Satelita GLAST (10 pkt)

GLAST (Gamma-ray Large Area Space Telescope) jest kosmicznym obserwatorium
promieniowania gamma. Kry po koowej orbicie okooziemskiej o promieniu 6920 km
z prdkoci okoo 7,6 km/s. Obserwatorium ma mas okoo 4300 kg i jest wyposaone
w akumulatory oraz dwa panele baterii sonecznych o mocy okoo 3120 W.
Najwaniejszym instrumentem satelity jest teleskop LAT, ktry moe rejestrowa co 10 s
pojedyncze fotony o energiach w zakresie od 20 MeV do 300 GeV. W jego wntrzu znajduj
si warstwy folii wolframowej, w ktrej, w wyniku absorpcji fotonu, powstaje elektron
i pozyton. Tory tych czstek ledzone s za pomoc detektorw krzemowych. Czstki oddaj
swoj energi w kalorymetrze, co umoliwia pomiar energii fotonu.
Na podstawie: wiat Nauki I/2008 oraz http://fermi.gsfc.nasa.gov/

Zadanie 5.1 (2 pkt)

Zapisz nazwy dwch zasad zachowania, jakie s spenione podczas rejestrowania fotonw.
1. .................................................................................................................................................
2. .................................................................................................................................................

Zadanie 5.2 (2 pkt)

Okrel prawdziwo zda, wpisujc w odpowiednich miejscach wyraz: prawda lub fasz.
Pomiar energii wydzielonej w kalorymetrze umoliwia wyznaczenie dugoci fali fotonu
rejestrowanego w teleskopie LAT. ..........................................
Teleskop LAT umoliwia ledzenie torw fotonw przy pomocy detektorw krzemowych.
..........................................

Zadanie 5.3 (1 pkt)

Oblicz maksymaln liczb fotonw, jaka moe by zarejestrowana w cigu jednej sekundy
przez teleskop LAT.

Egzamin maturalny z fizyki i astronomii

poziom rozszerzony

11

Zadanie 5.4 (2 pkt)

Oblicz najwiksz dugo fali odpowiadajc fotonom rejestrowanych w teleskopie.
W obliczeniach przyjmij, e 1 eV = 1,61019 J.

Zadanie 5.5 (1 pkt)

Oblicz okres obiegu satelity GLAST wok Ziemi.

Zadanie 5.6 (1 pkt)

Zapisz nazw urzdzenia, ktre dostarcza energii elektrycznej do urzdze satelity podczas
przebywania satelity w cieniu Ziemi.

Zadanie 5.7 (1 pkt)

Wyjanij pojcie czarna dziura.

Nr zadania
Wypenia Maks. liczba pkt
egzaminator
Uzyskana liczba pkt

5.1
2

5.2
2

5.3
1

5.4
2

5.5
1

5.6
1

5.7
1

Egzamin maturalny z fizyki i astronomii

poziom rozszerzony

12

Zadanie 6. Sia wyporu (10 pkt)

Drewniany szecian o gstoci 900
o gstoci 1000

kg
i boku a = 5 cm umieszczono w naczyniu z wod
m3

kg
.
m3

Vwyn
Vzan

Zadanie 6.1 (3 pkt)

Oblicz stosunek objtoci czci wynurzonej (Vwyn) do objtoci czci zanurzonej (Vzan)
szecianu pywajcego w wodzie.

Zadanie 6.2 (3 pkt)

Oblicz najmniejsz warto siy, ktrej naleaoby uy, aby cay szecian znalaz si
pod powierzchni wody.

Egzamin maturalny z fizyki i astronomii

poziom rozszerzony

13

Zadanie 6.3 (1 pkt)

Szecian, opisany w treci zadania, woono do naczynia zawierajcego wod son. Napisz,
czy zanurzenie szecianu w sonej wodzie zmieni si w porwnaniu z jego zanurzeniem
w wodzie sodkiej. Odpowied krtko uzasadnij.

Zadanie 6.4 (3 pkt)

kg
, w taki
m3
sposb, e grna krawd klocka zrwnaa si z powierzchni oleju. Stwierdzono wtedy,
1
e w wodzie znalaza si cz klocka o wysokoci rwnej a . Oblicz warto siy wyporu,
3
z jak olej dziaa na zanurzony w nim klocek.

Do naczynia z wod i pywajcym w niej klockiem dolano oleju o gstoci 850

Nr zadania
Wypenia Maks. liczba pkt
egzaminator
Uzyskana liczba pkt

6.1
3

6.2
3

6.3
1

6.4
3

14

Egzamin maturalny z fizyki i astronomii

poziom rozszerzony

BRUDNOPIS

PESEL

MFA-R1_1P-102
Miejsce na naklejk
z nr PESEL

WYPENIA ZDAJCY

WYPENIA EGZAMINATOR
Nr
zad.
Nr
zad.

Punkty
0

Punkty
0

4.1
3

4.2

1.1
4.3
1.2
4.4
1.3
4.5
1.4
5.1
1.5
5.2
1.6
5.3
2.1
5.4
2.2
5.5
2.3
5.6
2.4
5.7
2.5
6.1
3.1
6.2
3.2
6.3
3.3
6.4
3.4
3.5
SUMA
PUNKTW

3.6
3.7

D
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
J
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9

KOD EGZAMINATORA

Czytelny podpis egzaminatora

KOD ZDAJCEGO