Wykad nr 6 (14.11.

2014)
ZASADA DECENTRALIZACJI czy si z ZASAD PROPORCJONALNOCI.
Gminy s podstawowymi jednostkami samorzdu jako jedyne s wymienione w Konstytucji, na
rzecz gminy jest domniemanie kompetencji (wynika ono z ustawy przyjmuje si, e wszystkie
kompetencje dotyczce samorzdu nale do gminy). Wyjtki od tej zasady musz mie oparcie w
konkretnej ustawie.
Jednostki samorzdu terytorialnego nie s uszeregowane hierarchicznie, gmina nie podlega
powiatowi a powiat wojewdztwu maj one zupenie rne kompetencje.
Powiat i wojewdztwo (jak szczebel samorzdu) s powoane na mocy ustawy.

ZASADA PODZIAU WADZY

Dzisiaj przyjmuje, e zasada podziau wadzy jest warunkiem niezbdnym i koniecznym aby istnia
demokratyczny system rzdw.
Zasada jednoci wadzy zwykle oznacza wadz krla, duce itp. Istniej jednak modele jednoci
wadzy w wydaniu demokratycznym np. Szwajcaria.
***
SZWAJCARIA
W Szwajcarii nie ma podziau wadzy, dlatego, e jeden z organw pastwowych jest organem
najwyszym parlament, pochodzcy z wolnych i demokratycznych wyborw. Podmiotem wadzy
suwerennej jest nard, ktry jednak na co dzie nie moe jej wykonywa. Nard wybiera swoich
przedstawicieli, ktrzy w jego imieniu wykonuj wadz suwerenn, wobec tego Parlament musi
by organem najwyszym, poniewa ma mandat pochodzcy od samego suwerena. Wadza
najwysza jest w Szwajcarii skupiona w rkach jednego organu.
Parlament ten jest zwizany prawem Konstytucj i ustawami, a ponadto podlega kontroli
wyborw podczas kadencji. Moe on dokonywa zmiany ustaw i Konstytucji, jednak zmiana
najwaniejszych aktw nie jest moliwa bez referendum. Wobec tego, ma nawet mniejsze
kompetencje ni parlamenty w systemie podziau wadzy.
W wielu przypadkach w Szwajcarii nie mona podj decyzji bez referendum, ponadto istniej
inicjatywy oraz weta ludowe, ktrymi nard moe wymusi przeprowadzenie referendum.
Model wspdecydowania polega na tym, e po wyborach nie ma podziau na ugrupowanie
rzdzce i opozycj, tylko z zaoenia powstaje tzw. wielka koalicja. Kade z gwnych
ugrupowa w parlamencie szwajcarskim ma dosta jedno lub wicej miejsc w rzdzie.
***
ZASADA PODZIAU WADZY nie ma jednego organu najwyszego. Na naczelnym szczeblu
aparatu pastwowego istnieje kilka organw rwnorzdnych o ograniczonym zakresie
(kompetencji) dziaania.

Dziaalno pastwa da si podzieli na:

1) Ustawodawstwo - stanowienie prawa (legislatywa).
2) Wykonywanie stosowanie prawa (egzekutywa).
3) Sdownictwo rozstrzyganie sporw (judykatywa).
4) Organy kontroli i ochrony prawa (NIK, Rzecznik Praw Obywatelskich, Krajowa Rada
Radiofonii i Telewizji).
Model kontroli nad nadrzdnymi organami aparatu wadzy. W modelu jednoci wadzy kontrol
sprawuje sam suweren (przez referendum i weto), w modelu podziau wadzy istnieje model
kontroli wzajemnej.

SYSTEM PARLAMENTARNO GABINETOWY

Kraje: Anglia.

Podstawow ide tego systemu jest idea kolaboracji wadz (wsppracy). Kada z wadz
moe w odpowiedni sposb wpywa na inn.

Parlament
Pochodzi z wolnych wyborw (zwaszcza gwna izba w Anglii Izba Gmin).
Moe by rozwizany przed upywem kadencji przez wadz wykonawcz (gow
pastwa).

Gowa pastwa w tym modelu zasadniczo nie pochodzi z wyborw powszechnych (albo
przez parlament, albo wadca dziedziczny). Gowa pastwa nie ponosi odpowiedzialnoci
politycznej suy temu kontrasygnata waciwego ministra lub premiera.

Rzd
Jest powoywany przez gow pastwa. W praktyce ma to znaczenie formalne, dlatego
e gowa pastwa musi powoa rzd w skadzie popieranym przez wikszo
parlamentarn.
Rzd ma duy stopie samodzielnoci.
Rzd musi mie zaufanie wikszoci parlamentarnej jak nie to w drodze wotum
nieufnoci rzd moe zosta obalony.

Premier jest formalnie tylko przewodniczcym rzdu (organu kolegialnego) pierwszy

minister.

Anglia system westminsterski (odmiana parlamentarno-gabinetowego). W praktyce pozycja

premiera jest pozycj radykalnie inn ni wynika z zaoe modelowych. W Wielkiej Brytanii
obowizuje system dwupartyjny, w zwizku z tym wiadomo kto zostanie premierem i
automatycznie bdzie mia poparcie wikszoci parlamentu.
W Anglii opozycja moe zgasza projekty ustaw tylko w niektre dni (16 pitkw w cigu roku).

Projekt musi przej ca procedur ustawodawcz w cigu roku, inaczej wygasa.

SYSTEM KANCLERSKI

Kraje: Niemcy ale nie Austria!

Formalnie wzmocniona pozycja szefa rzdu: kanclerza.

Odpowiedzialno polityczn przed parlamentem (parlamentarn) ponosi nie rzd, a

kanclerz.

Poparcie wikszoci parlamentarnej musi mie kanclerz, a nie rzd.

Ministrowie odpowiadaj tylko przed kanclerzem, a dopiero kanclerz przed parlamentem.

Obalenie rzdu jest moliwe tylko w drodze tzw. konstruktywnego wotum nieufnoci. W
momencie obalania starego kanclerza naley natychmiast powoa nowego. Tego rodzaju
rozwizanie zapobiega powstawaniu kryzysw rzdowych.

Ustawodawczy stan wyjtkowy jeeli parlament odmawia poparcia kanclerzowi to

prezydent (ktry w tym systemie ma niewiele do powiedzenia) moe umoliwi
kanclerzowi rzdzenie przez 6 miesicy bez udziau parlamentu projekty ustaw mog
wchodzi w ycie bez ingerencji parlamentu w wyniku jedynie akceptacji przez Bundesrat.

Bundesrat izba niepochodzca z wyborw. Jest powoywany przez rzdy krajowe

(Landw), ktre wyznaczaj swoje delegacje. Czonkowie takiej delegacji musz gosowa
tak, jak kae im ich rzd krajowy.

SYSTEM PREZYDENCKI

Kraje: USA (nigdzie ten system nie utrzyma si w formie demokratycznej tak jak w
Stanach Zjednoczonych przeksztaca si w dyktatur).

Jest oparty na idei separacji (rozdzielenia) wadz. odmiennie jak w innych systemach.

Wadza wykonawcza ma na szczeblu krajowym tylko jeden organ prezydenta (nie ma

oddzielnego rzdu).

Prezydent jest wybierany w wyborach powszechnych. Wadza wykonawcza ma mie

mandat rwnowany wadzy ustawodawczej.

Prezydent jest politycznie nieodpowiedzialny (a wic i caa wadza wykonawcza).

Prezydenta nie mona odwoa ze wzgldw politycznych. Istnieje moliwo odwoania
prezydenta w drodze ipeachmentu Izba Reprezentantw oskara, Senat orzeka. Podstaw
odwoania prezydenta moe by zdrada stanu, przestpstwo, a take inne cikie
przewinienie.

W Stanach Zjednoczonych prezydent ma bardziej oglnonarodowy mandat ni

kongresmeni, ktrzy przedstawiaj zwykle program lokalny i na tej podstawie s wybierani.

Model przywdztwa (Prezydent) i kontroli (Kongres).

Prezydent ma weto zawieszajce. Nie ma prawa inicjatywy ustawodawczej.

W praktyce dziaanie tego systemu rni si od pocztkowych zaoe, a take jest zmienne w
czasie.

SYSTEM PPREZYDENCKI

Kraje: Francja, Rosja, Portugalia, Rumunia.

W tym modelu egzekutywa jest dwustopniowa (prezydent i rzd we wadzy

wykonawczej). tak jak w systemie parlamentarnym.

Powszechny wybr prezydenta tak jak w systemie prezydenckim.

Prezydent
Jest gwnym orodkiem wadzy wykonawczej. Ma peni wadzy wykonawczej.
Prezydent nie ma moliwoci udziau w procesie ustawodawczym (poza wetem
zawieszajcym).
Moe wydawa dekrety z moc ustawy.

Rzd
Jest powoywany przez prezydenta.
Zajmuje si biec administracj krajem.

Kohabitacja wsppraca dwch organw wadzy wykonawczej w sytuacji, gdy kady z

nich ma rne korzenie polityczne.
***

Odpowiedzialno polityczna odpowiedzialno za kierunek polityki lub jej skuteczno. Jej

skutkiem jest wycznie dymisja (zoenie z urzdu, odwoanie z funkcji). Odpowiedzialno
polityczn ponosi si przed organem politycznym (rzd przed parlamentem odpowiedzialno
parlamentarna, minister przed premierem itp.).

Indywidualna (konkretnego ministra).

Solidarna (caego rzdu).

Odpowiedzialno konstytucyjna odpowiedzialno ponoszona gwnie za naruszenie

konstytucji, ale take ustawy ale nie bdce przestpstwem. Konieczne jest tu wystpienie
elementu winy w zakresie urzdowania. Odpowiedzialno t ponosi si przed organem o
charakterze sdowym (w Polsce przed Trybunaem Stanu). Sankcje maj prawny charakter,
wykraczaj one poza zoenie z urzdu (to te), ale moe to by np. okresowe pozbawienie praw
wyborczych, honorowych (orderw, odznacze, prawa do ich uzyskania).

Tylko indywidualna.