Piotr Nowak

NOWY PARADYGMAT ROZWOJU REGIONALNEGO

NA PRZYKADZIE
WYBRANYCH REGIONW EUROPY ZACHODNIEJ

Rozprawa doktorska

Promotor:
dr hab. Ewa aniewska, prof. nadzw. UEP

Katedra Strategii i Polityki Konkurencyjnoci Midzynarodowej

Pozna 2011

SPIS TRECI

WSTP ............................................................................................................................................

Rozdzia 1
PRZEGLD WSPCZESNYCH TEORII ROZWOJU REGIONALNEGO ....................... 15
1.1. Wprowadzenie............................................................................................................................
1.1.1. Geneza wspczesnych teorii rozwoju regionalnego .......................................................
1.1.2. Wspczesne teorie rozwoju regionalnego w kontekcie nowego paradygmatu rozwoju
regionalnego.....................................................................................................................
1.2. Region jako miejsce specjalizacji eksportowej ..........................................................................
1.2.1. Teoria bazy ekonomicznej ...............................................................................................
1.2.2. Nowa teoria handlu ..........................................................................................................
1.2.3. Teoria rozwoju egzogenicznego ......................................................................................
1.2.4. Teoria cyklu produkcyjnego ............................................................................................
1.3. Region jako rdo rosncych przychodw............................................................................
1.3.1. Nowa teoria wzrostu ........................................................................................................
1.3.2. Teoria biegunw wzrostu.................................................................................................
1.3.3. Nowa geografia ekonomiczna..........................................................................................
1.3.4. Ekonomia aglomeracji .....................................................................................................
1.4. Region jako centrum wiedzy ..................................................................................................
1.4.1. Regiony uczce si .......................................................................................................
1.4.2. Regionalne systemy innowacyjne....................................................................................
1.4.3. Terytorialne systemy produkcyjne...................................................................................
1.4.4. Teoria klastrw ................................................................................................................
1.4.5. Nowa ekonomia instytucjonalna......................................................................................

15
15
20
22
23
24
25
26
26
27
30
31
33
35
35
38
39
43
45

Rozdzia 2
CZYNNIKI KONKURENCYJNOCI REGIONALNEJ I ICH ZNACZENIE
DLA NOWEGO PARADYGMATU ROZWOJU REGIONALNEGO ..................................... 48
2.1. Wprowadzenie do zagadnienia konkurencyjnoci regionalnej ..................................................
2.1.1. Istota i definicje konkurencyjnoci regionalnej ...............................................................
2.1.2. Modele oceny pozycji konkurencyjnej regionu ...............................................................
2.1.3. Tendencje rozwojowe wpywajce na konkurencyjno regionaln ...............................
2.2. Determinanty konkurencyjnoci regionalnej..............................................................................
2.2.1. rda konkurencyjnoci regionalnej...............................................................................
2.2.2. rda konkurencyjnoci regionalnej specyficzne dla gospodarki opartej na wiedzy.....
2.2.3. Syntetyczne miary poziomu konkurencyjnoci regionalnej ............................................

48
48
54
71
73
73
75
82

2.3. Wpyw nowego paradygmatu rozwoju regionw na konkurencyjno regionaln....................

2.3.1. Konkurencyjno a nowy paradygmat rozwoju regionalnego .........................................
2.3.2. Wytwarzanie wiedzy........................................................................................................
2.3.3. Cyrkulacja wiedzy ...........................................................................................................
2.3.4. Absorpcja wiedzy.............................................................................................................

83
83
87
88
88

Rozdzia 3
ANALIZA EMPIRYCZNA REGIONW EUROPY ZACHODNIEJ Z PUNKTU
WIDZENIA KSZTATOWANIA NOWEGO PARADYGMATU ROZWOJU
REGIONALNEGO ........................................................................................................................ 90
3.1. Wprowadzenie do analizy danych statystycznych .....................................................................
3.1.1. Cel analizy danych statystycznych i jej znaczenie dla empirycznego wymiaru
rozwaa ..........................................................................................................................
3.1.2. Obiekt analizy ..................................................................................................................
3.1.3. Dostpno i zakres czasowy analizy danych statystycznych .........................................
3.1.4. Procedura analizy danych. ...............................................................................................
3.2. Analiza danych o konkurencyjnoci regionw EU-15 w latach 19992008..............................
3.3. Analiza wskanikw charakteryzujcych regiony z punktu widzenia rozwoju gospodarki
opartej na wiedzy .......................................................................................................................
3.3.1. Kategorie danych wybranych do szczegowej analizy...................................................
3.3.2. Wydatki na dziaalno badawczo-rozwojow ................................................................
3.3.3. Zasoby ludzkie w sektorach naukowo-technologicznych................................................
3.3.4. Zgoszenia patentowe.......................................................................................................

90
90
91
94
97
97
106
106
107
113
121

Rozdzia 4
CHARAKTERYSTYKA WYBRANYCH REGIONW EUROPY ZACHODNIEJ............... 128
4.1. Wprowadzenie do charakterystyki wybranych regionw ..........................................................
4.2. Determinanty rozwoju gospodarki opartej na wiedzy w regionie Stuttgart ...............................
4.2.1. Charakterystyka regionu Stuttgart z punktu widzenia czynnikw konkurencyjnoci
kluczowych dla gospodarki opartej na wiedzy ................................................................
4.2.2. Otoczenie instytucjonalne gospodarki opartej na wiedzy w Niemczech i rola regionu
Stuttgart w tym systemie..................................................................................................
4.2.3. Wytwarzanie wiedzy w regionie Stuttgart .......................................................................
4.2.4. Cyrkulacja wiedzy w regionie Stuttgart...........................................................................
4.2.5. Absorpcja wiedzy w regionie Stuttgart............................................................................
4.2.6. Charakterystyka wybranych projektw realizowanych w regionie Stuttgart...................
4.3. Determinanty rozwoju gospodarki opartej na wiedzy w regionie Sztokholm............................
4.3.1. Charakterystyka regionu Sztokholm z punktu widzenia czynnikw konkurencyjnoci
kluczowych dla gospodarki opartej na wiedzy ................................................................
4.3.2. Otoczenie instytucjonalne gospodarki opartej na wiedzy w Szwecji i rola regionu
Sztokholm w tym systemie ..............................................................................................
4.3.3. Wytwarzanie wiedzy w regionie Sztokholm....................................................................
4.3.4. Cyrkulacja wiedzy w regionie Sztokholm .......................................................................
4.3.5. Absorpcja wiedzy w regionie Sztokholm ........................................................................
4.3.6. Charakterystyka wybranych projektw realizowanych w regionie Sztokholm ...............

128
130
130
132
135
137
139
142
144
144
146
151
153
156
158

4.4. Determinanty rozwoju gospodarki opartej na wiedzy w regionie Emilia Romagna..................

4.4.1. Charakterystyka regionu Emilia Romagna z punktu widzenia czynnikw konkurencyjnoci
kluczowych dla gospodarki opartej na wiedzy ................................................................
4.4.2. Otoczenie instytucjonalne gospodarki opartej na wiedzy we Woszech i rola regionu
Emilia Romagna w tym systemie.....................................................................................
4.4.3. Wytwarzanie wiedzy w regionie Emilia Romagna..........................................................
4.4.4. Cyrkulacja wiedzy w regionie Emilia Romagna..............................................................
4.4.5. Absorpcja wiedzy w regionie Emilia Romagna...............................................................
4.4.6. Charakterystyka wybranych projektw realizowanych w regionie Emilia Romagna .....
4.5. Determinanty rozwoju gospodarki opartej na wiedzy w regionie Etel-Suomi .........................
4.5.1. Charakterystyka regionu Etel-Suomi z punktu widzenia czynnikw konkurencyjnoci
kluczowych dla gospodarki opartej na wiedzy ................................................................
4.5.2. Otoczenie instytucjonalne gospodarki opartej na wiedzy w Finlandii i rola regionu
Etel-Suomi w tym systemie............................................................................................
4.5.3. Wytwarzanie wiedzy w regionie Etel-Suomi.................................................................
4.5.4. Cyrkulacja wiedzy w regionie Etel-Suomi.....................................................................
4.5.5. Absorpcja wiedzy w regionie Etel-Suomi......................................................................
4.5.6. Charakterystyka wybranych projektw realizowanych w regionie Etel-Suomi ............
4.6. Determinanty rozwoju gospodarki opartej na wiedzy w regionie le de France ........................
4.6.1. Charakterystyka regionu le de France z punktu widzenia czynnikw konkurencyjnoci
kluczowych dla gospodarki opartej na wiedzy ................................................................
4.6.2. Otoczenie instytucjonalne gospodarki opartej na wiedzy we Francji i rola regionu
le de France w tym systemie...........................................................................................
4.6.3. Wytwarzanie wiedzy w regionie le de France................................................................
4.6.4. Cyrkulacja wiedzy w regionie le de France....................................................................
4.6.5. Absorpcja wiedzy w regionie le de France.....................................................................
4.6.6. Charakterystyka wybranych projektw realizowanych w regionie le de France ...........

160
160
163
167
168
169
170
173
173
174
179
182
185
186
188
188
189
194
195
198
199

Rozdzia 5
NOWY PARADYGMAT ROZWOJU REGIONALNEGO WOBEC TEORII I ANALIZY
WYBRANYCH REGIONW EUROPY ZACHODNIEJ ......................................................... 201
5.1. Wyjaniajca rola wspczesnych teorii rozwoju regionalnego wobec sukcesu rozwojowego
analizowanych regionw............................................................................................................
5.2. Analiza przyczyn wysokiej i trwaej konkurencyjnoci wybranych regionw ..........................
5.3. Wytwarzanie, cyrkulacja i absorpcja wiedzy jako czynniki sukcesu rozwojowego analizowanych
regionw.....................................................................................................................................
5.4. Rola otoczenia instytucjonalnego regionu w ksztatowaniu nowego paradygmatu rozwoju
regionalnego wnioski z analizy studiw przypadkw.............................................................
5.5. Wnioski dla polityki rozwoju regionalnego w Wielkopolsce ....................................................

201
205
210
217
222

ZAKOCZENIE ............................................................................................................................ 227

Aneks 1. KATEGORIE WSKANIKW REGIONALNEJ BAZY DANYCH
STATYSTYCZNYCH EUROSTATU ............................................................................ 233

Aneks 2. DOSTPNO DANYCH STATYSTYCZNYCH W BAZIE EUROSTATU.............. 236

Aneks 3. REGIONY NUTS-2 Z GRUPY STABILNEGO WZROSTU ........................................ 239
Aneks 4. WYKAZ NAZW INSTYTUCJI W OMAWIANYCH REGIONACH I WYBRANE
WSKANIKI CHARAKTERYZUJCE TE REGIONY .............................................. 242
BIBLIOGRAFIA ............................................................................................................................ 245
SPIS RYSUNKW ......................................................................................................................... 254
SPIS TABEL ................................................................................................................................... 255

WSTP

Uzasadnienie wyboru tematu rozprawy

W prowadzonych badaniach naukowych mona napotka rne prby znalezienia odpowiedzi na pytanie, czym dla konkurencyjnoci jest pojawienie si rozwoju regionalnego opartego
na wiedzy. Podkrela si, e w krtkim okresie konkurencyjno zaley od takich czynnikw,
jak: struktura gospodarki, specjalizacja sektorowa, jako i rozprzestrzenienie infrastruktury,
a take innych czynnikw wpywajcych na efektywno kraju czy regionu. W dugim okresie zaley ona od zdolnoci do utrzymania zmiany w odniesieniu do czynnikw, ktre powoduj zwikszenie wzrostu produktywnoci (technologia, zasoby ludzkie, nakady na prace
badawcze oraz struktura gospodarki i to, jak polityka stara si j ksztatowa). Inwestowanie
w kapita ludzki i fizyczny, produktywno siy roboczej, innowacyjno przedsibiorstw,
otoczenie instytucjonalne i kapita spoeczny jest rwnie wane jak zmiany instytucjonalne
i organizacyjne [Huggins i Izushi 2008, s. 7086]. Konkurencyjno jest w coraz wikszym
stopniu uzaleniona od kreatywnoci, warunkw dotyczcych tworzenia, cyrkulacji i absorpcji wiedzy, i nie jest oceniana jedynie pod wzgldem zakumulowanego bogactwa. Moe by
okrelana jako umiejtno wykorzystywania indywidualnych, charakterystycznych i wartociowych zasobw, ktre konkurentom trudno jest imitowa [Huggins 2008, s. 185206].
W rozwoju nowoczesnych krajw i regionw tymi charakterystycznymi i indywidualnymi
zasobami staj si w coraz wikszym stopniu wiedza, umiejtnoci, innowacyjno i kreatywno [Pryor 1999, s. 117]. Techniki wytwarzania s ujednolicane na caym wiecie.
Ograniczenia zwizane z przepywem kapitau s duo mniejsze ni klika dekad wczeniej.
Niskie koszty transportu pozwalaj na koncentracj produkcji, poniewa produkty nie musz
ju by wytwarzane blisko rynkw docelowych. Powysze przemiany wymuszaj zmian
paradygmatu mylenia o konkurencyjnoci w kierunku cilejszego jej powizania z wiedz
i kapitaem intelektualnym.
Zgodnie z definicj sformuowan przez Ludwiga Flecka w ksice jego autorstwa
pt. Powstanie i rozwj faktu naukowego, paradygmatem w nauce nazywamy pewien obowi-

zujcy styl mylenia, ktry organizuje sposb postrzegania i wartociowania analizowanych

zjawisk poprzez odkrycie okrelonej prawdy o rzeczywistoci [za: Musia 1997, s. 3].
W ekonomii obowizuje obecnie paradygmat wyrastajcy z ekonomii neoklasycznej, mwicy o samoregulujcym mechanizmie rynku prowadzcym do optymalnej alokacji zasobw.
Okrelenie nowy paradygmat, wykorzystywane w niniejszej rozprawie, nie oznacza odrzucenia obowizujcego paradygmatu, a jedynie ch zwrcenia uwagi na zmian zachodzc
w dziedzinie rozwoju regionalnego polegajc na powszechnoci denia do stworzenia
w wymiarze regionu gospodarki opartej na wiedzy.
Zakres oddziaywania gospodarki opartej na wiedzy obejmuje t cz gospodarki, ktra
rozwija si pod wpywem nauki, co moe oznacza zarwno nowe sektory gospodarki nastawione na wytwarzanie wysokich technologii, jak i tradycyjny przemys wprowadzajcy do
swojej dziaalnoci innowacje. Kluczow rol odgrywaj przedsibiorstwa stanowice centraln cz koncepcji. O rozwoju gospodarki opartej na wiedzy w znaczcym stopniu stanowi skonno firm do wprowadzania innowacji i pozyskiwania dla swoich celw wiedzy ze
rde zewntrznych [Chojnicki i, Czy 2006, s. 18].
Wzrostowi konkurencyjnoci regionalnej opartej na nowym paradygmacie rozwoju bazujcym na wiedzy towarzyszy ksztatowanie si dobrze funkcjonujcego otoczenia instytucjonalnego przyjmujcego czsto posta regionalnego systemu innowacji. System innowacji to
koncepcja swego rodzaju ukadu zlokalizowanego na danym terytorium geograficznym,
w ktrym analizuje si wpyw instytucji zewntrznych na dziaalno innowacyjn firm
i innych uczestnikw procesu, takich jak instytucje otoczenia biznesu, jednostki naukowe
i wadze regionalne. W systemie innowacyjnym dochodzi do transferu i dyfuzji pomysw,
umiejtnoci, wiedzy i informacji. Wymiana zachodzi za porednictwem sieci innowacyjnej
funkcjonujcej w ramach istniejcego ta spoecznego, politycznego i kulturowego. Koncepcja innowacji jako systemu znajduje odzwierciedlenie zarwno w narodowych, jak i w regionalnych systemach innowacji. Dla powstania dobrze funkcjonujcego systemu innowacyjnego istotne znaczenie ma istnienie na danym terytorium kapitau spoecznego okrelanego
jako normy, zaufanie i sie, uatwiajcego kooperacj i osiganie wsplnych korzyci [Pietrzyk 2000, s. 49].
Mona stwierdzi, e o konkurencyjnoci regionu stanowi w coraz wikszym stopniu jego
innowacyjno w kreowaniu gospodarki opartej na wiedzy. Innowacyjno regionu mona tu
okreli jako jego zdolno do wprowadzania zmian, reform, nowatorskich rozwiza w rnych dziedzinach ycia spoeczno-gospodarczego oraz jako popraw sposobu funkcjonowania mechanizmw rozwoju [Chdzyski, Nowakowska i Przygodzki 2007, s. 144]. Konku8

rencyjno regionu rozwijajcego si wedug nowego paradygmatu jest uzaleniona od charakterystyki podmiotw i czynnikw majcych istotny wpyw na wytwarzanie, cyrkulacj
i stosowanie wiedzy i innowacji w regionie. Do czynnikw tych nale: innowacyjno
przedsibiorstw oraz poziom organizacji rodowiska przedsibiorczoci, kapita spoeczny
i ludzki, a take potencja badawczo-rozwojowy regionu i aktywno wadz publicznych.
Istotn rol w takim systemie innowacyjnym przypisuje si regulacjom prawnym i polityce
publicznej, ktra podkrela rol wadz publicznych w ksztatowaniu warunkw funkcjonowania systemu [OECD 2008, s. 36].
Istnieje bogata literatura polska i zagraniczna zajmujca si zagadnieniami gospodarki
opartej na wiedzy dotyczca w szczeglnoci determinant rozwoju regionalnego opartego na
wiedzy i innowacjach. Pomimo bogactwa literatury zajmujcej si tym tematem brakuje analiz reprezentujcych kompleksowe podejcie analityczne do regionw najlepiej radzcych
sobie z rozwojem gospodarki opartej na wiedzy. Niniejsza dysertacja stanowi prb uzupenienia tej luki.
Problem naukowy zdefiniowany w pracy dotyczy prby odpowiedzi na pytanie, jakie determinanty rozwoju zwizane z gospodark opart na wiedzy sprzyjaj utrzymaniu wysokiej
pozycji konkurencyjnej regionw. Podjto prb wielowymiarowej analizy tego problemu
badawczego przy uwzgldnieniu zagadnie zwizanych z tworzeniem wiedzy, jej cyrkulacj
i absorpcj. Zakres analizy wybranych regionw bdzie obejmowa zasoby naukowobadawcze suce kreowaniu wiedzy, kwalifikacje kapitau ludzkiego, zasady wsppracy
nauki z przemysem tworzce warunki dla cyrkulacji wiedzy, umiejtno wykorzystania
kreowanej wiedzy przez gospodark (absorpcja wiedzy), otoczenie instytucjonalne wspierajce gospodark opart na wiedzy oraz konkretne projekty realizowane w regionach.

Cel pracy i hipoteza

Zasadniczym celem naukowym pracy jest identyfikacja i analiza kluczowych determinant
sprzyjajcych rozwojowi gospodarki opartej na wiedzy analizowanych regionw. Dla zrealizowania tak zdefiniowanego celu gwnego dysertacji okrelono nastpujce szczegowe
zadania badawcze:

Przegld wspczesnych teorii rozwoju regionalnego i prba oceny ich wyjaniajcej
roli w stosunku do analizowanych szczegowo regionw Europy Zachodniej.

Przegld modeli konkurencyjnoci i na tej podstawie wybr wskanikw do zaprezentowania poziomu konkurencyjnoci i rozwoju gospodarki opartej na wiedzy regionw
NUTS-2 Europy Zachodniej.
9


Ocen roli zaplecza instytucjonalnego regionu w tworzeniu gospodarki opartej na wiedzy.

Ocen roli funkcji gospodarki opartej na wiedzy to jest wytwarzania, cyrkulacji i absorpcji wiedzy w ksztatowaniu nowego paradygmatu rozwoju regionalnego.

Sformuowanie wnioskw dla polityki rozwoju regionalnego wynikajcych z analizy
czynnikw sukcesu wybranych regionw.
Na podstawie przeprowadzonych studiw literatury, wstpnych bada empirycznych oraz
wasnych przemyle i intuicji zaproponowano hipotez:
Zmiana paradygmatu rozwoju regionalnego w kierunku gospodarki opartej na wiedzy
powoduje, e dla utrzymania trwaego, wysokiego poziomu konkurencyjnoci regionu konieczne staj si: wytwarzanie w sektorze publicznymi i prywatnym uytecznej dla gospodarki wiedzy, jej cyrkulacja w systemie innowacyjnym regionu oraz absorpcja przez przedsibiorstwa.

Zakres pracy
Realizacja zada badawczych podporzdkowanych osigniciu zdefiniowanego celu rozprawy wymaga okrelenia przedmiotu rozprawy, obiektu oraz zakresu czasowego i przestrzennego analizy. Przedmiotem rozprawy jest przedstawienie zagadnienia nowego paradygmatu
rozwoju regionalnego na przykadzie wybranych regionw Europy Zachodniej. Obiektem
analizy empirycznej s regiony na poziomie NUTS-2. Taki wybr wynika z faktu, e to do
tego wanie poziomu podziau odnosi si europejska polityka regionalna. Dystrybucja funduszy strukturalnych odbywa si wanie na podstawie podziau NUTS-2, co powoduje, e
plany, strategie i polityka regionalna, w tym dotyczca gospodarki opartej na wiedzy, s formuowane dla tak zdefiniowanych regionw. Naley pamita, e w krajach Unii Europejskiej mamy do czynienia z rnymi rozwizaniami, jeli chodzi o podzia kompetencji poszczeglnych poziomw administracyjnych w zakresie polityki badawczo-rozwojowej.
Dlatego te, analizujc rozwj gospodarki opartej na wiedzy w regionach, konieczne jest
odniesienie do instytucjonalnego systemu bada funkcjonujcego w kraju, w ktrym jest zlokalizowany dany region. W niniejszej rozprawie analizie poddano regiony EU-15. Koncentracja tylko i wycznie na krajach Europy Zachodniej nalecych do Unii Europejskiej przed
rozszerzeniem, ktre nastpio w roku 2004, wynika z tego, e zamiar analizowania rozwinitych gospodarek opartych na wiedzy w naturalny sposb wyklucza sabiej rozwinite kraje Europy Centralnej.

10

Zakres czasowy analizy jest uwarunkowany dostpnoci danych statystycznych i obejmuje okres od roku 1999 do roku 2007 (w przypadku danych o PKB do roku 2008).

rda informacji i metody badawcze

Podejmowany problem naukowy oraz zdefiniowane zadania i cele rozprawy zadecydoway
o wyborze metod badawczych. Bd to metody analizy porwnawczej i opisowej. Wybr
analizy porwnawczej wynika z zamiaru porwnania w wybranych regionach mechanizmw
wytwarzania, cyrkulacji i absorpcji wiedzy oraz zasad funkcjonowania otoczenia instytucjonalnego gospodarki opartej na wiedzy. Analiza porwnawcza z jednej strony pozwoli na
okrelenie rnorodnoci czynnikw sprzyjajcych rozwojowi gospodarki opartej na wiedzy,
z drugiej za strony umoliwi zidentyfikowanie cech charakterystycznych poszczeglnych
regionw.
Zrealizowaniu zdefiniowanych zada i celw badawczych oraz weryfikacji hipotezy badawczej suy bd studia polskiej i obcojzycznej, gownie anglojzycznej literatury ekonomicznej powiconej rozwojowi regionalnemu opartemu na wiedzy, gwnie z okresu lat
dziewidziesitych XX wieku oraz z pierwszej dekady XXI wieku. Wykorzystane zostan
take opracowania i raporty publikowane przez Komisj Europejsk, OECD oraz Bank wiatowy. Rozwizaniu problemu badawczego suy bd take zawodowe dowiadczenia autora zwizane z realizacj midzynarodowych projektw badawczych.

Struktura i tre pracy

Ukad pracy podporzdkowano przedstawionym wczeniej celom i hipotezie badawczej pracy. Rozprawa skada si cznie z piciu rozdziaw. Dwa pierwsze maj charakter teoretyczny, rozdziay trzeci i czwarty stanowi cz empiryczn pracy. W rozdziale pitym zawarto wnioski z przeprowadzonych analiz.
W rozdziale pierwszym przedstawiono przegld wspczesnych teorii rozwoju regionalnego. Zosta on przeprowadzony na podstawie podziau teorii na traktujce region jako: miejsce specjalizacji eksportowej, miejsce rosncych przychodw oraz centrum kreowania wiedzy. Podzia taki, stosowany ju w analizach dotyczcych konkurencyjnoci regionalnej,
wynika z trzech podej w rny sposb wyjaniajcych, ktre czynniki maj najistotniejszy
wpyw na rozwj regionu [Martin 2003, s. 1119]. Teorie traktujce region jako miejsce specjalizacji eksportowej koncentruj si na wyposaeniu regionu w czynniki produkcji. Teorie
charakteryzujce region jako miejsce rosncych przychodw to druga omawiana grupa,
w trzeciej natomiast kluczow determinant rozwoju regionu jest wiedza. Rozwj regionu
11

uzaleniony od tego, ktre czynniki umoliwiajce t aktywno znajduj si na jego terenie.

Celem dokonanego w rozdziale 2 przegldu wspczesnych teorii rozwoju regionalnego bdzie z jednej strony wskazanie tych z nich, ktre podkrelaj znaczenie wiedzy jako czynnika
rozwoju regionalnego, z drugiej za strony przedstawienie pozostaych, niekiedy alternatywnych koncepcji wyjaniajcych zasady rzdzce rozwojem regionalnym. Na podstawie tego
przegldu teorii atwiej bdzie zrozumie, co stanowi o ksztatowaniu si nowego paradygmatu rozwoju regionalnego. Teorie, opisujce region jako miejsce specjalizacji eksportowej
lub jako rdo rosncych przychodw, nie neguj stwierdze teorii traktujcych region jako
centrum kreowania wiedzy, a wrcz przeciwnie uzupeniaj je. Wspczesne teorie rozwoju
regionalnego rozpatrywane cznie daj moliwo caociowego wytumaczenia zjawisk
rozwojowych w regionach. Przegld wspczesnych teorii peni funkcj swego rodzaju punktu odniesienia dla dalszej pracy badawczej, w ktrej przedmiotem bdzie region jako centrum
kreowania wiedzy.
W rozdziale drugim zostay omwione czynniki konkurencyjnoci regionalnej i ich znaczenie dla nowego paradygmatu rozwoju regionalnego. Przegld modeli tych czynnikw
mia za zadanie pokazanie roli czynnikw gospodarki opartej na wiedzy wrd czynnikw
przydatnych do przeprowadzenia analizy konkurencyjnoci regionw, ktra zostanie przeprowadzony w rozdziale trzecim. Z przeprowadzonego przegldu modeli czynnikw konkurencyjnoci wynika, e nie istnieje jeden obowizujcy zestaw czynnikw wykorzystywany
w modelach konkurencyjnoci regionalnej. Cz omawianych modeli zostaa skonstruowana
do oceny gospodarek na poziomie krajowym, jednake czynniki, z ktrych s skonstruowane,
nadaj si take do oceny konkurencyjnoci regionalnej. Trzy pierwsze modele konkurencyjnoci s dedykowane do oceny konkurencyjnoci regionw, dlatego analizy w dalszej czci
niniejszej rozprawy bd si opieray gwnie na czynnikach branych pod uwag w Europejskim Indeksie Konkurencyjnoci, modelu kapelusza konkurencyjnoci oraz w modelu piramidy konkurencyjnoci. Czynniki pochodzce z pozostaych modeli bd odgryway rol
uzupeniajc.
Cz empiryczna pracy skada si z prezentacji wynikw analiz danych statystycznych
dokonanej w rozdziale trzecim oraz z analizy studiw przypadkw w rozdziale czwartym.
Celem rozdziau trzeciego jest zdefiniowanie obiektu analizy, okrelenie dostpnoci danych
statystycznych oraz na tej podstawie wybr i charakterystyka kategorii danych do szczegowej analizy. Centralnym punktem analiz ilociowych jest dokonanie selekcji opartej na
przyjtych kryteriach, regionw przeznaczonych do dalszej szczegowej analizy w rozdziale
czwartym w formie studiw przypadkw. Regiony Europy Zachodniej (EU-15) zostay opisane
12

za pomoc wskanikw charakteryzujcych ich konkurencyjno oraz poziom rozwoju gospodarki opartej na wiedzy. Wskaniki pokazujce sytuacje poszczeglnych regionw wykorzystane w tej analizie to PKB per capita PPS, GERD, BERD, HRST, HRST core oraz liczba
zgosze patentowych na milion mieszkacw. Oprcz przedstawienia metody i dokonania
wyboru regionw do szczegowej analizy, zadaniem rozdziau trzeciego rozprawy jest zaprezentowanie poziomu rozwoju gospodarki opartej na wiedzy w innych, nieanalizowanych
regionach Europy Zachodniej jako kontekstu dla opisu wybranych regionw. W wyniku
przeprowadzonej analizy danych statystycznych, stosujc przyjta metod, , dokonano wyboru piciu regionw do analizy pogbionej w formie analizy studiw przypadkw. Wybrane
regiony to Stuttgart, Etel-Suomi, le de France, Emilia Romagna oraz Sztokholm.
Nowy paradygmat rozwoju regionalnego oznacza, e w rozwoju regionalnym kluczow
rol zaczyna odgrywa gospodarka oparta na wiedzy W zwizku z tym nasuwa si pytanie,
w jaki sposb wybrane regiony charakteryzujce si wysokim poziomem konkurencyjnoci
ksztatuj gospodark opart na wiedzy. Wane jest take pytanie, jakie decyzje s podejmowane w regionach oraz jakie instytucje uczestnicz w tym procesie. W rozdziale czwartym
zostaa przeprowadzona szczegowa analiza majca na celu udzielenie odpowiedzi na te
pytania. Kady z wybranych regionw zosta scharakteryzowany z punktu widzenia tego, jak
przebiegaj w nim procesy tworzenia, cyrkulacji i absorpcji wiedzy.
Przez pojcie wytwarzania wiedzy rozumiemy prace realizowane i nakady ponoszone
przez podmioty badawcze sektora publicznego i nalece do sektora prywatnego na dziaalno badawczo-rozwojow [Gaczek 2009, s. 19]. Absorpcja wiedzy to zdolno przedsibiorstw do wykorzystania wiedzy; jest zwizana z jej uytecznoci do zastosowa gospodarczych. Poniewa nowe pomysy powstaj bardzo czsto poprzez tworzenie koncepcji na
bazie ju istniejcej wiedzy wana jest take jej cyrkulacja w systemie gospodarczym regionu. Cyrkulacja oznacza tutaj przenoszenie pewnej wiedzy podstawowej do warunkw,
w ktrych moe by rozwijana i wykorzystywana. Sprzyja ona specjalizacji w wytwarzaniu
wiedzy oraz uatwia jej absorpcj w przedsibiorstwach [OECD 2010, s. 145].
Procesy wytwarzania, cyrkulacji i absorpcji wiedzy odbywaj si w okrelonym otoczeniu
instytucjonalnym danego regionu. Wzrostowi konkurencyjnoci regionalnej opartej na nowym paradygmacie rozwoju bazujcym na wiedzy towarzyszy ksztatowanie si dobrze
funkcjonujcej infrastruktury instytucjonalnej, dlatego charakterystyka kadego regionu
obejmuje stan teje infrastruktury i sposb, w jaki wpywa na podstawowe procesy gospodarki opartej na wiedzy.

13

Uzupenieniem dla omwionych powyej gwnych punktw charakterystyki kadego

z wybranych piciu regionw jest wprowadzenie obejmujce opis jego sytuacji z punktu widzenia czynnikw konkurencyjnoci kluczowych dla gospodarki opartej na wiedzy. W odniesieniu do kadego regionu zamieszczono take opis wybranych projektw realizowanych
w tych regionach, pokazujcych dobre praktyki zwizane z ksztatowaniem gospodarki opartej na wiedzy. W rozdziale tym oparto si na badaniach Europejskiej Przestrzeni Badawczej
przeprowadzonych przez Komisj Europejsk w ramach inicjatywy ERAWATCH Research
Study [Komisja Europejska 2009].
W rozdziale pitym rozprawy zostanie omwiona wyjaniajca rola wspczesnych teorii
rozwoju regionalnego. Zostanie take przeprowadzona analiza porwnawcza dotyczca
czynnikw sukcesu rozwojowego analizowanych regionw, zgodnie z przyjt w niniejszej
pracy klasyfikacj elementw kluczowych dla stworzenia w regionie gospodarki opartej na
wiedzy, do ktrych nale: wytwarzanie, cyrkulacja i absorpcja wiedzy. Analizie poddana
zostaa take rola otoczenia instytucjonalnego regionu w ksztatowaniu nowego paradygmatu
rozwoju regionalnego. Elementem zamykajcym t cz rozwaa bdzie prba sformuowania na podstawie przeprowadzonych analiz wnioskw dla polityki rozwoju regionalnego
w Wielkopolsce.

14

Rozdzia 1
PRZEGLD WSPCZESNYCH TEORII ROZWOJU
REGIONALNEGO

1.1. Wprowadzenie

1.1.1. Geneza wspczesnych teorii rozwoju regionalnego

Wspczesne teorie rozwoju regionalnego swoimi korzeniami sigaj tradycyjnych szk
ekonomii nurtu neoklasycznego oraz neokeynesowskiego. Koncepcje rozwoju regionalnego mona podzieli na dwie podstawowe grupy odpowiadajce tym gwnym nurtom.
Teorie nurtu neoklasycznego charakteryzuj si doktryn neoliberaln traktujc wolny rynek jako optymalny mechanizm regulacyjny. Teorie wywodzce si z nurtu neokeynesowskiego posuguj si interwencjonizmem jako nieodzownym mechanizmem regulacyjnym
take w wymiarze regionalnym.
Ekonomia rozwoju regionalnego jest zwizana z ekonomi klasyczn i z midzynarodow
teori handlu. Przez pojcie ekonomii neoklasycznej rozumie si ca grup teorii ekonomicznych wywodzcych si z drugiej poowy XIX wieku, opierajcych si na stworzonej
przez Adama Smitha ekonomii klasycznej. W ekonomii neoklasycznej zakada si, e w rezultacie dziaania rynku czynniki produkcji (kapita i praca) s uywane do towarw i usug
zgodnie z potrzebami spoeczestwa [Stankiewicz 2000, s. 391]. Swobodne ksztatowanie si
cen towarw, usug i czynnikw produkcji z jednej strony oraz swobodne decyzje maksymalizujcych zyski producentw i inwestorw z drugiej powoduj, e dany kraj czy region wytwarza z posiadanych zasobw maksymalny moliwy do wytworzenia PKB1, a gospodarka
dy do stanu rwnowagi ekonomicznej. Zgodnie z tym nurtem, dochd narodowy jest uza-

1 PKB Produkt Krajowy Brutto (ang. Gross Domestic Product GDP).

15

leniony od zdolnoci produkcyjnych i wydajnoci czynnikw produkcji, a mechanizm

wolnego rynku ma charakter samokorygujcy [Romanow 1997, s. 183185].
Z ekonomii klasycznej wywodzi si midzynarodowa teoria handlu, w tym midzy innymi
teoria kosztw komparatywnych oraz teoria konwergencji. Pierwsza wywodzi si z prac
Davida Ricarda i opiera si na zaoeniu, e poziom wydajnoci i kosztw pracy w dwch
krajach i wymiana handlowa realizowana w zwizku z powstajcymi na tym tle rnicami s
rdem korzyci dla tych krajw. Kraj gorzej rozwinity charakteryzuje si tasz si robocz oraz wysz produktywnoci siy roboczej i kapitau. Jednoczenie niski poziom produktu krajowego brutto na jednego mieszkaca skutkuje niskim poziomem oszczdnoci
i inwestycji. Wymiana handlowa z lepiej rozwinitymi krajami z jednej strony daje korzyci,
z drugiej jednak strony powoduje powstanie tendencji do rozwoju jednorodnej produkcji kraju gorzej rozwinitego. Zamiast produkowa dobra potrzebne jego mieszkacom, koncentruje si na produkcji dbr poszukiwanych przez mieszkacw krajw lepiej rozwinitych
[Landreth i Colander 2005, s. 150154].
Rozwiniciem koncepcji kosztw komparatywnych staa si teoria rozwoju poprzez handel nazywana te teori rozwoju egzogenicznego. Wedug niej handel midzynarodowy
powinien zapewni rozwj gorzej rozwinitym krajom produkujcym dobra nisko przetworzone, ale take dalszy rozwj krajw wysokorozwinitych, w ktrych przewaa produkcja
wysoko przetworzona. Rzeczywisto gospodarcza zweryfikowaa negatywnie te zaoenia
[Barro i Sala-i-Martin 1995, s. 222].
Ekonomia neoklasyczna doprowadzia do uksztatowania si teoretycznych modeli wzrostu gospodarczego, zwanych modelami wzrostu egzogenicznego. Modele te ewoluoway
z czasem, w miar zdobywania dowiadcze w analizowaniu procesw wzrostu gospodarczego. Gospodarka charakteryzuje si w nich deniem do zrwnowaonego wzrostu
w dugim okresie, a stopa tego wzrostu zaley od egzogenicznej (pochodzcej z zewntrz)
stopy postpu technicznego. Do najbardziej znanych modeli wzrostu typu egzogenicznego
mona zaliczy model wzrostu Solowa oraz rozszerzony model neoklasyczny Mankiwina,
Romera i Weila. Na przykad neoklasyczny model Solowa zakada, e wzrost wydajnoci
pracy, wynikajcy z postpu technologicznego, jest rwnomierny w czasie [Snowdon, Vane
i Wynarczyk 1998, s. 258]. Wymienione modele ukierunkowane na zwikszanie poziomu
inwestycji i poday zakaday, e dziaania te powoduj wzrost krtkookresowy. W praktyce okazao si jednak, e wzrost inwestycji w dugim okresie wpywa na zwikszenie produkcji per capita. Spowodowao to konieczno stworzenia modeli endogenicznych, ktre

16

nie przyjmoway jako danych poziomu inwestycji oraz stopy postpu technicznego [Godw-Legied 2010, s. 36].
Z ekonomi neoklasyczn powizana jest te neoklasyczna teoria handlu. Teorie neoklasyczne i tzw. nurtu doganiania (catch-up) dowodz, e w dugim okresie nastpuje proces
konwergencji w rozwoju midzy krajami i regionami o rnym poziomie rozwoju oraz
e istnieje optymalny stosunek midzy kapitaem i si robocz. Gdy si zrwnuj, osignicie
wyszego dochodu per capita jest moliwe tylko poprzez zastosowanie postpu technicznego.
Model neoklasycznej teorii handlu sugerowa, e konwergencja ma w duym stopniu charakter
naturalny. Koncepcj konwergencji pierwszy sformuowa w latach czterdziestych XX wieku
Jan Tinbergen na podstawie analizy gospodarki Stanw Zjednoczonych2. Konwergencja oznacza proces przyspieszonego rozwoju sabszych gospodarek i w konsekwencji wyrwnanie dochodw per capita z gospodarkami lepiej rozwinitymi. Takie zjawisko jest okrelane jako
-konwergencja. Innym typem tego zjawiska jest konwergencja absolutna zakadajca moliwo osignicia takiego samego poziomu dochodw przed dwa regiony lub kraje tylko
w przypadku istnienia w obu takich samych fundamentw gospodarczych (na przykad potencjau geograficznego, stopy oszczdnoci, poziomu rozwoju technologicznego itd.). Dla przypadku gospodarek rnicych si midzy sob sformuowano pojcie konwergencji warunkowej wwczas bogate kraje lub regiony rozwijaj si szybciej ni te ubosze ze wzgldu na
du rnic w sytuacji pocztkowej [Churski 2004, s. 3145]. Na podstawie neoklasycznego
modelu wzrostu prowadzono w latach dziewidziesitych XX wieku badania dotyczce konwergencji dochodw regionw Unii Europejskiej. W wyniku tych bada stwierdzono, e konwergencja dochodw w skali regionalnej nie wystpuje powszechnie. Alternatywnie obserwuje
si zjawisko dywergencji, czyli polaryzacji dochodw regionalnych. Wyjanianiem obu tych
procesw zajy si nowa teoria wzrostu i nowa geografia ekonomiczna omawiane szerzej
w dalszej czci tego rozdziau [Barro i Sala-i-Martin 1991, s. 107182].
Inn wiodc szko makroekonomiczn sta si w XX wieku keynesizm. Jej twrc by
John Maynard Keynes. Najistotniejszym zaoeniem tej szkoy jest odrzucenie tezy klasycznej ekonomii, e nieregulowany wolny rynek dy zawsze do rwnowagi popytu i poday
oraz e przy polityce szybkich zmian podstawowych stp procentowych, podajcych za
naturalnym popytem na pienidz jest moliwe uzyskanie niemal penego zatrudnienia [Landreth i Colander 2005, s. 488500]. Zdaniem Keynesa, midzy polityk stp procentowych

2 Prekursorami teorii konwergencji s take Joseph Schumpeter oraz Michail Kondratiew.

17

a wielkoci bezrobocia nie wystpuje adna silna zaleno. Swoje prace opar on na obserwacjach gospodarek Stanw Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii po I wojnie wiatowej. Stosowanie w tych krajach zasad klasycznej ekonomii nie doprowadzio do penego zatrudnienia. Pomimo korzystnej koniunktury gospodarczej, rosncych inwestycji i efektywnoci
pracy bezrobocie utrzymywao si na wysokim poziomie
J.M. Keynes posugiwa si czsto pojciem cakowitego popytu, bdcego ogln sum
zapotrzebowania na dobra i usugi w caym systemie ekonomicznym. Pojcie to byo znane
te w klasycznej ekonomii. Zdaniem Keynesa, poziom produkcji i zatrudnienie wynika wanie z cakowitego popytu, podczas gdy w ekonomii klasycznej to osignity poziom produkcji i dostosowane do niego pace decydoway o cakowitym popycie [Stankiewicz 2000,
s. 372388].
Zgodnie z podejciem Keynesa, w czasie kryzysu naley pobudza popyt poprzez interwencjonizm w postaci dziaa, takich jak obnianie stp procentowych i obnianie tym samym kosztw inwestycji, stosowanie ulg inwestycyjnych w systemie podatkowym, ratowanie upadajcych przedsibiorstw, a nawet poprzez bezporednie inwestycje pastwa.
Teoretycznie pienidze inwestowane w gospodark w ramach interwencjonizmu pastwa
nie zwikszaj oglnej iloci dostpnego kapitau na inwestycje, poniewa pochodz z podatkw lub dugw uszczuplajcych wolny kapita inwestycyjny w rkach prywatnych. Keynes
wykaza, e tak nie jest, poprzez sformuowanie teorii mnonika inwestycyjnego. Zjawisko to
polega na tym, e pienidz zainwestowany generuje w przyszoci wielokrotnie wicej pienidzy na spoycie, ktre z kolei pobudzaj nastpne inwestycje co wpywa na oywienie
gospodarki [Romanow 1997, s. 157166].
Teorie Keynesa zostay po raz pierwszy wykorzystane w praktyce w ramach polityki New
Deal, w Stanach Zjednoczonych w latach trzydziestych XX wieku i przyniosy mieszane rezultaty. Zwolennicy teorii tumaczyli to tym, e dziaania interwencjonistyczne w ramach
New Deal byy prowadzone niekonsekwentnie ze wzgldu na to, e rzd Stanw Zjednoczonych nie posiada wwczas wystarczajcej liczby danych statystycznych na temat gospodarki. Po drugiej wojnie wiatowej keynesizm odgrywa rol wiodcej teorii makroekonomicznej, ktr posugiwao si wiele rozwinitych i rozwijajcych si krajw. W takich krajach,
jak Stany Zjednoczone, Japonia, Korea Poudniowa i RFN teoria ta daa dobre rezultaty,
umoliwia tworzenie w latach szedziesitych i siedemdziesitych stabilnych i szybko rozwijajcych si gospodarek charakteryzujcych si niskim bezrobociem i nisk inflacj.
W latach siedemdziesitych pastwa stosujce interwencjonizm zaczy odnotowywa
systematyczny wzrost bezrobocia przy jednoczesnym wzrocie inflacji, oraz braku pozy18

tywnej reakcji rynku na dziaania interwencjonistyczne. Gospodarki tych krajw zaczy

si wolniej rozwija oraz popada w wiksze zaduenie. U schyku lat siedemdziesitych
popularno zaczy odzyskiwa szkoy ekonomiczne wychodzce z zasad klasycznej ekonomii, w tym zwaszcza monetaryzm i ekonomia neoklasyczna [Landreth i Colander 2005,
s. 488500].
Modele popytowe znalazy liczne zastosowania w wyjanianiu procesw rozwoju regionalnego ju w latach pidziesitych XX wieku. Ekonomici regionalni i geografowie ekonomiczni w latach siedemdziesitych ubiegego stulecia dostosowali i zmodyfikowali je pod
ktem nowej sytuacji gospodarczej. Jednym z przykadw popytowego modelu wzrostu jest
opisywana w dalszej czci tego rozdziau teoria bazy ekonomicznej, innym przykadem
jest model kumulatywnej przyczynowoci dajcy podstawy do traktowania regionu jako
rda rosncych przychodw [North 1955, s. 24258]. Model ten, zaproponowany przez
Gunnara Myrdala i pniej zmodyfikowany przez Nicholasa Kaldora, opisuje zjawisko,
w ktrym zmiana jednej wielkoci powoduje zmian innej. Zmiany te dokonuj si w tym
samym kierunku, a na zasadzie sprze zwrotnych nastpuje wzmocnienie wzajemnych
oddziaywa i uruchomienie kumulatywnej przyczynowoci. Pozytywne zmiany wzmacniaj
proces wzrostu, a negatywne proces recesji [Grzeszczak 1999, s. 14]. Powoduje to zrnicowanie rozwoju w przestrzeni, powikszajc dysproporcje pomidzy orodkami wzrostu
i pozostaych terytoriw [Churski 2008, s. 5]. W Modelu G. Myrdala jako w jednym z pierwszych pojawia si moliwo powstawania rozbienoci w zrnicowaniu regionalnych dochodw. W koncepcji N. Kaldora mona odnale te cechy teorii rozwoju F. Perroux
i A. O. Hirschmana, dla ktrych wspln cech jest zaoenie o cyklicznoci procesu rozwoju
gospodarczego inicjowanego przez czynniki rozwoju i ktrego efekty s kumulowane w gospodarce. Dziaalno firm poprzez korzyci aglomeracji wykazuje tendencje do koncentracji, co w konsekwencji prowadzi do polaryzacji przestrzeni i sprzyja dywergencji dochodw
regionalnych. W koncepcjach tych rozwj regionu w duym stopniu jest uzaleniony od
dziaalnoci eksportowej wiodcych przedsibiorstw regionu. Dziaalno tych firm ma
wpyw na otoczenie i skutkuje rozprzestrzenianiem si rozwoju, opiera si na przewidywaniu
zmian popytu globalnego, a take na innowacjach poprawiajcych wspczynniki produkcji
i prowadzcych do postpu technologicznego [Golimowska 1988, s. 520]. Dokonuje si
rozwj oparty na innowacjach technologicznych i organizacyjnych. W modelu N. Kaldora
dodatkowo wskazuje si na takie czynniki rozwoju, jak: efekt uczenia si przez dziaalnie
(learning by doing), efekt rozlewania informacji (spillover), specjalizacja eksportu i konsekwencje korzyci skali [Churski 2008, s. 9].
19

1.1.2. Wspczesne teorie rozwoju regionalnego w kontekcie nowego

paradygmatu rozwoju regionalnego
Zgodnie z definicj sformuowan przez Ludwiga Flecka w ksice jego autorstwa Powstanie i rozwj faktu naukowego, paradygmatem w nauce nazywamy pewien obowizujcy styl
mylenia, ktry organizuje sposb postrzegania i wartociowania analizowanych zjawisk
poprzez odkrycie okrelonej prawdy o rzeczywistoci. Konsekwencj takiej definicji jest
stwierdzenie, e w danym czasie moe obowizywa tylko jeden paradygmat, na ktrego
podstawie formuuje si i weryfikuje teorie naukowe. W ekonomii obowizuje obecnie paradygmat wyrastajcy z ekonomii neoklasycznej, mwicy o samoregulujcym mechanizmie
rynku prowadzcym do optymalnej alokacji zasobw. Okrelenie nowy paradygmat wykorzystywane w niniejszej rozprawie nie oznacza odrzucenia obowizujcego paradygmatu,
a jedynie ch zwrcenia uwagi na zachodzc w dziedzinie rozwoju regionalnego zmian
polegajc na powszechnoci denia do stworzenia w wymiarze regionu gospodarki opartej
na wiedzy. Pojcie nowy paradygmat rozwoju regionalnego oznacza, e jako warunek trwaego rozwoju gospodarczego regionu w konfrontacji z procesem globalizacji i wobec coraz
szybszego rozwoju technologicznego przyjmuje si umiejtno kreowania nowej wiedzy
oraz zdolno do jej cyrkulacji i absorpcji w gospodarce. Zmiana paradygmatu rozwoju regionalnego w kierunku gospodarki opartej na wiedzy powoduje, e dla osignicia wysokiego poziomu konkurencyjnoci regionu konieczne staj si nie tylko inwestycje w podstawow infrastruktur, ktra stanowi podstaw dla regionu jako miejsca specjalizacji eksportowej,
ale take rozwj kapitau spoecznego i intelektualnego czy rozwj otoczenia instytucjonalnego, ktre tworz trwae podstawy rozwoju regionu rozwijajcego si w kierunku gospodarki opartej na wiedzy.
Analiza wspczesnych teorii rozwoju regionalnego zostaa przeprowadzona z uwzgldnieniem ich podziau na traktujce region odpowiednio jako: miejsce specjalizacji eksportowej, miejsce rosncych przychodw oraz centrum kreowania wiedzy. Tego typu podzia,
stosowany ju w analizach dotyczcych konkurencyjnoci regionalnej, wynika z trzech podej rnie wyjaniajcych, jakie czynniki maj najistotniejszy wpyw na rozwj regionu
[Martin 2003, s. 1119]. Pierwsza grupa teorii koncentruje si na wyposaeniu regionu
w czynniki produkcji, druga akcentuje zjawisko rosncych przychodw, w trzeciej natomiast fundamentalne znaczenie dla rozwoju regionu przypisuje si wiedzy. Rozwj regionu
uzaleniony od jego ekonomicznej aktywnoci jest midzy innymi rezultatem tego, jakie
czynniki umoliwiajce t aktywno znajduj si na jego terenie. Intencj autora jest, aby

20

Rysunek 1. Wspczesne teorie rozwoju regionalnego

rdo: Opracowanie wasne na podstawie: Martin 2003, s. 14

w ramach przegldu wspczesnych teorii rozwoju regionalnego wskaza z jednej strony te,
ktre akcentuj znaczenie wiedzy jako czynnika rozwoju regionalnego, z drugiej za strony
pozostae, niekiedy alternatywne koncepcje wyjaniajce zasady rzdzce rozwojem regionalnym. Na podstawie tego przegldu teorii atwiej bdzie zrozumie, co stanowi o ksztatowaniu si nowego paradygmatu rozwoju regionalnego. Naley jednoczenie zaznaczy, e
teorie opisujce region jako miejsce specjalizacji eksportowej lub jako rdo rosncych
przychodw nie maj za zadanie negowania stwierdze teorii traktujcych region jako centrum kreowania wiedzy, a wrcz przeciwnie maj je uzupenia. Rozpatrywane cznie
wspczesne teorie rozwoju regionalnego oferuj propozycje caociowego wytumaczenia
zjawisk rozwojowych w regionach. Przegld wspczesnych teorii rozwoju regionw ma
umoliwi stworzenie swego rodzaju punktu odniesienia dla dalszej pracy badawczej, w ktrej przedmiotem bdzie region jako centrum kreowania wiedzy. Z punktu widzenia tworzenia
gospodarki opartej na wiedzy zakres analizy wybranych regionw obejmie: zasoby naukowobadawcze regionu suce kreowaniu wiedzy i ich specjalizacji, kwalifikacje kapitau ludzkiego, zasady wsppracy nauki z przemysem tworzce warunki dla cyrkulacji wiedzy,
umiejtno wykorzystania kreowanej wiedzy przez gospodark (absorpcj wiedzy), otoczenie instytucjonalne wspierajce gospodark opart na wiedzy oraz konkretne projekty realizowane w regionach. W rozdziale pitym rozprawy zostanie omwiona wyjaniajca rola
wspczesnych teorii rozwoju regionalnego w odniesieniu do analizy regionw rozwijajcych
si wedug nowego paradygmatu.

1.2. Region jako miejsce specjalizacji eksportowej

W latach siedemdziesitych XX wieku przedmiotem zainteresowania geografii ekonomicznej

stay si dynamika lokalizacji przemysowych oraz czynniki wpywajce na geograficzn
lokalizacj dziaalnoci gospodarczej. Wikszo tych prac cechowaa si zalenoci od
ekonomii neoklasycznej. Analityczna koncepcja ekonomistw neoklasycznych czy wyniki
firm (czy caych pastw) z ich wyposaeniem w kluczowe czynniki produkcji (takie jak praca, kapita czy technologia). Geografowie ekonomiczni widzieli geografi produkcji jako
funkcje lokalizacji, w ktrej lokalizacja dziaalnoci gospodarczej bya wyjaniania poprzez
geograficzn dystrybucj lokalnych zasobw (dostpno dbr naturalnych, siy roboczej,
dostp do rynkw itd.). Wedug tej teorii regiony konkuruj ze sob, przycigajc na swj

22

teren firmy, bazuj przy tym na wyposaeniu w zasoby. Jednym ze skutkw takiego podejcia
jest to, e rne regiony maj tendencj do specjalizowania si w rozwijaniu takich przemysw i dziaa gospodarczych w ktrych mona wykorzysta przewag komparatywn (dobre wyposaenie w czynniki wykorzystywane w rozwijanym typie przemysu).
Niestety, mimo e to podejcie dostarcza pewnych wyjanie dotyczcych lokalizacji
dziaalnoci gospodarczej, nie uwzgldnia roli handlu w ksztatowaniu rozwoju regionalnego.
Wyjanianie tego aspektu ley w zakresie modeli opartych na regionalnym eksporcie oraz na
multiplikatorach eksportu, z ktrych wiele jest regionalnym rozwiniciem modelu dochodw
Keynesa. Zgodnie z tymi modelami, aktywno ekonomiczna i rozwj regionu zale przede
wszystkim od wzgldnych rozmiarw i powodzenia na rynkach midzynarodowych przemysw regionu nastawionych na eksport. Najprostszym modelem jest tutaj teoria bazy ekonomicznej, w ktrej komparatywny wzrost regionu zaley w prosty sposb od wzrostu jego
ekonomicznej bazy (sektora eksportowego lokalnej gospodarki) [Wang i Hofe, 2007, s. 219].

1.2.1. Teoria bazy ekonomicznej

Przegld rozpoczyna teoria bazy ekonomicznej autorstwa H. Hoyta rozpowszechniona przez
D.C. Northa [Lichty i Knudsen 1999, s. 4752]. Podstaw tej teorii jest zaoenie, e rozwj
regionu opiera si na eksporcie, a stymulatorem wzrostu gospodarczego jest zewntrzny popyt na produkty i usugi powstajce na jego terenie. Baza ekonomiczna wywoywana
w nazwie tej teorii to regionalne gazie gospodarki produkujce na eksport. Rozwj regionalny dokonuje si tutaj poprzez rozbudow bazy ekonomicznej poczon z wywoanym
przez ni efektem mnonikowym w postaci rozwoju powizanych sektorw, dostawcw,
podwykonawcw i usugodawcw. Zgodnie z t teori, dziaania prorozwojowe mog polega na przyciganiu inwestorw produkujcych na eksport konkurencyjne towary. Wzrost
eksportu wynika ze wzrastajcego popytu zewntrznego. Dochody, jakie przynosi eksport,
finansuj import oraz zakup lokalnych towarw i usug, czego skutkiem jest wewntrzregionalny efekt mnonikowy [Tiebout 1956, s. 162]. Najbardziej podanymi gaziami przemysu s w zwizku z tym te oparte na zaawansowanych technologiach oraz usugi stanowice
wsparcie dla zmian technologicznych realizowanych przez firmy o wysokiej pozycji konkurencyjnej [Grosse 2002, s. 2548].
Istniej dwa gwne sposoby podejcia do rozwoju bazy ekonomicznej. Pierwsze, wice
si z tzw. teori produktu podstawowego autorstwa Harolda Innesa, podobnie jak poprzednio
opisywana teoria bazy ekonomicznej, opiera si na traktowaniu eksportu jako podstawowego

23

rda rozwoju. Koncepcja ta jest podobna do teorii korzyci komparatywnych D. Ricarda

uzasadniajcej midzynarodowy podzia pracy. Wedug tej teorii sukces rozwoju regionu
zapewnia specjalizacja produkcyjna polegajca na wytwarzaniu towarw, ktre s konkurencyjne na rynkach zewntrznych. Korzyci wynikajce ze specjalizacji rosn w miar jej pogbiania, co wynika z ograniczania kosztw transakcyjnych, poprawy jakoci produktw
oraz usprawniania procesu produkcji i dystrybucji. W odrnieniu od statycznej i przyczyn
rozwoju gospodarczego koncepcji D. Ricarda, teoria produktu podstawowego wyjania dugookresowe zmiany strukturalne oraz przyczyny wzrostu ekonomicznego [Landes 2000,
s. 332].
Istotnym zagroeniem zwizanym z rozwojem wynikajcym z teorii bazy ekonomicznej
moe by kryzys w brany, w ktrej specjalizuje si dany region, lub wycofanie si kluczowego dla regionu inwestora [Malecki 1997, s. 24]. Dlatego drugie podejcie opiera si na
dywersyfikacji poprzez rozwj nowych gazi przemysu. W obu przypadkach istotny jest
rozwj dziaalnoci proeksportowej rodzimych firm oraz wprowadzanie dziaa wspierajcych lokalne firmy maej i redniej wielkoci pozostajce poza wyznaczonymi granicami
bazy ekonomicznej [Malizia, Feser, 1999, s. 6063].

1.2.2. Nowa teoria handlu

Nowa teoria handlu wyjania, dlaczego kraje i regiony o rnym poziomie rozwoju odnosz
korzyci z handlu w globalnej gospodarce. Jest to moliwe w sytuacji specjalizacji produkcyjnej koncentrujcej si na dziaalnoci kapitaochonnej lub pracochonnej, przy czym
w duszej perspektywie wymiana midzy takim dwoma typami regionw daje wicej korzyci regionom zasobnym w kapita.
Bardziej wyrafinowane modele bazuj na formuowanych funkcjach popytu i poday eksportu. Zewntrzny popyt na dobra eksportowane jest przez dany region traktowany jako
funkcja ceny tych dbr, poziomu dochodowoci rynkw eksportowych oraz cen dbr substytucyjnych na tych rynkach. Czynniki, takie jak jako produktw i obsuga posprzedana,
maj take wpyw na popyt i mog uzupenia funkcj popytow eksportu. Konkurencyjno
sektora eksportowego danego regionu na rynkach wiatowych bdzie wpywaa na jego
wzrost poprzez ceny i jako wytwarzanych w nim produktw. Po stronie podaowej
wszystkie czynniki majce istotny wpyw na koszty produkcji mog wpywa na pozycj
konkurencyjn regionu na wiatowych rynkach. S to midzy innymi koszty pac, kapitau,
surowcw, pproduktw, a take stan technologii. Jeli czynniki popytu i poday bd

24

sprzyjay wzrostowi eksportu danego regionu, doprowadzi to do wyszego wzrostu oglnego

i podniesie zatrudnienie i dochody regionu. Ortodoksyjne stanowisko neoklasyczne sugerowaoby, e taki bazujcy na eksporcie wzrost midzyregionalnych rnic jest krtkookresowy i ma natur samokorygujc. Ekspansja eksportu danego regionu doprowadzi do wzrostu
popytu na wykorzystywane tam czynniki produkcji, ktrych cena wzronie relatywnie w stosunku do innych regionw. To z kolei powinno spowodowa spadek stopy produktywnoci
regionu oraz obnienie jego konkurencyjnoci, a take przeniesienie kapitau do regionu
o niszych cenach. Implikacja jest taka, e rnice midzyregionalne w konkurencyjnoci
i wzrocie ekonomicznym nie powinny utrzymywa si w dugim okresie, wyczajc regionalne rnice w specjalizacji i innych strukturalnych warunkach gospodarowania. Jest to zapowied regionalnych modeli konwergencji, ktre stay si popularne w ostatnich latach
[Malizia i Feser 1999, s. 156163].

1.2.3. Teoria rozwoju egzogenicznego

Egzogeniczne teorie wzrostu gospodarczego funkcjonoway w caym okresie powojennym,
a do lat osiemdziesitych ubiegego wieku. Tempo postpu technicznego byo w tych teoriach traktowane jako niezalene od prowadzonej polityki gospodarczej. Na wzrost gospodarczy wpywa wzrost liczy osb pracujcych oraz wzrost poziomu inwestycji. W teorii tej
znajduje oparcie zjawisko konwergencji wynikajce tu z zaoenia, e kraje ubosze rozwijaj si szybciej ni bogatsze ze wzgldu na zasoby taniej siy roboczej i niedostatki kapitau.
W regionie, w ktrym kapitau jest niewiele, kada dodatkowa jego jednostka zaoszczdzona
i zainwestowana daje w rezultacie wyszy wzrost produkcji ni w regionie rozwinitym. Przy
tej samej stopie oszczdnoci, gospodarka sabiej rozwinita bdzie rosa szybciej od bogatszej [Jakubczyk 2002, s. 11].
W teorii egzogenicznej polityka gospodarcza jest ukierunkowana na wzrost inwestycji
majcy na celu zwikszenie poday. Wzrost ten mona przyspieszy jedynie w krtkim okresie. Wpyw na to maj malejce kracowe przychody z powikszanych przez przedsibiorstwa nakadw inwestycyjnych. Przychd z kapitau zmniejsza si, a w kocu zrwnuje si
z jego kosztem. Ostatecznie proces tworzenia kapitau ulegnie zahamowaniu, w zwizku
z czym w dugim okresie produkcja per capita nie bdzie wzrasta. Teoria ta nie odpowiada
realiom gospodarczym ze wzgldu na to, e w rzeczywistoci wystpuje dodatnia dugookresowa zaleno midzy inwestycjami a tempem wzrostu produkcji per capita. Wanie ta
wada modeli wynikajcych z teorii egzogenicznych staa si gwnym powodem powstania

25

endogenicznej teorii wzrostu nieprzyjmujcej stopy postpu technicznego ani stopy oszczdnoci/inwestycji jako danej [Bartkowiak 2003, s. 25].

1.2.4. Teoria cyklu produkcyjnego

Teoria cyklu produkcyjnego wie wzrost gospodarczy z procesem powstawania nowych
towarw, ich ulepszania oraz w kocu ze standaryzacj produkcji. Kluczowym czynnikiem
jest tutaj innowacyjno technologiczna przejawiajca si nowymi produktami lub usugami.
Rozwj nowych produktw odbywa si wedug tej teorii w regionach o wyszym poziomie
rozwoju ze wzgldu na ich lepsze wyposaenie w wyksztacon kadr naukowo-badawcz
oraz lepsz informacj rynkow. Dodatkowo, rozwinite rynki charakteryzuj si take posiadaniem zamoniejszych konsumentw, ktrzy stymuluj popyt na nowe produkty. Drugi
etap cyklu produkcyjnego zakada doskonalenie produktu i jego eksport, a trzeci
opracowanie standardowego produktu, ktrego produkcj mona przenie do regionu dysponujcego tasz si robocz. Wedug tej koncepcji nierwnowaga midzy regionami bardziej i mniej rozwinitymi bdzie si utrzymywa. Produkty i pprodukty najbardziej zaawansowane technicznie s nadal produkowane w regionach lepiej rozwinitych. W ten
sposb regiony peryferyjne uzaleniaj si coraz bardziej od regionw wiodcych.

1.3. Region jako rdo rosncych przychodw

W ostatnim okresie jestemy wiadkami ponownego odkrywania w ekonomii modeli rosncych przychodw i stosowania ich w geografii ekonomicznej. Jednym z aspektw jest powrt
do modeli N. Kaldora dotyczcych skumulowanej konkurencyjnoci regionalnej lub te
kumulatywnej przyczynowoci. Poprawa wynikw danego regionu jest traktowana jako
funkcja popytu na jego eksport (podobnie do modelu bazy ekonomicznej czy multiplikatora
regionalnego Keynesa). Popyt na eksport regionu staje si funkcj stopy wzrostu w wiatowym popycie oraz stopy wzrostu cen produktw z tego regionu wzgldem wiatowych cen.
Ten drugi czynnik zaley od stopy wzrostu pac pomniejszonej o stop wzrostu produktywnoci (zmiana w wynagrodzeniach przypadajcych na wyprodukowan jednostk produktu).
Kluczowy element w tym cyrkulacyjnym i kumulatywnym procesie jest zwizany ze sposobem, w jaki coraz lepsze wyniki prowadz do zwikszonej produktywnoci. Jest to esencj

26

zaoe lecych u podstaw teorii rosncych przychodw stanowicych baz dla tego modelu. Dynamika rosncych przychodw wynika z powodowanej popytem poprawy wynikw,
ktra w konsekwencji wywouje z jednej strony nisze koszty produkcji, z drugiej strony
zmian technologiczn w firmach regionu i pomidzy nimi. Dokonuje si wzrost specjalizacji
firm, midzy innymi poprzez akumulacj specyficznego typu majtku trwaego reprezentujcego postp technologiczny i innowacje. Wanie ten postp technologiczny podnosi produktywno siy roboczej w regionie [Romer 1986, s. 25].
Model skumulowanej przyczynowoci stworzy podstawy dla kilku innych pomocniczych
modeli, ktre postrzegaj region jako rdo rosncych przychodw. Te modele regionalnego
wzrostu endogenicznego zbudowane na standardowym neoklasycznym modelu wzrostu,
umoliwiaj niemalejce przychody skali poprzez endogeniczne zmiany kapitau ludzkiego
i zmian technologiczn. W kontekcie regionalnym napyw siy roboczej do regionu, w ktrym dokonuje si wzrost, oznacza prawdopodobne zasilenie tego regionu utalentowanymi
i przedsibiorczymi pracownikami, co pociga za sob wzrost jakoci kapitau ludzkiego
regionu i jego produktywnoci. Dodatkowo firmy bdce technologicznymi stymulatorami
zazwyczaj zakorzeniaj si w jednym miejscu, co oznacza, e gdy region uzyska wzgldn
przewag innowacyjn i technologiczn, utrzymuje j przez dugi czas.

1.3.1. Nowa teoria wzrostu

Nowa teoria wzrostu, zwana te endogeniczn teori rozwoju regionalnego, charakteryzuje si tez, e wzrost jest procesem kumulacyjnym przestrzennie, a co za tym idzie moe
prowadzi do pogbiania si nierwnoci w rozwoju regionw. Zgodnie z t teori kraje lub
regiony dobrze rozwinite maj wiksze szanse dalszego rozwoju anieli te bardzo zacofane.
Rozwj nowej teorii wzrostu wie si z tym, e wczeniejsze modele neoklasyczne nie
uwzgldniay postpu technicznego jako endogenicznego czynnika rozwoju. Teoria ta umoliwia wyjanienie dugotrwaego wzrostu regionalnego oraz konwergencji i dywergencji regionalnego tempa wzrostu [aniewska 2004, s. 4446]. Zwraca si tu uwag na postp
techniczny, ktrego tempo jest zalene od polityki wspierajcej badania prowadzonej przez
pastwo, istniejcej konkurencji, a take od stopnia, w jakim rozwiny si w danym regionie
instrumenty finansowe pozwalajce sfinansowa inwestycje ambitne technologicznie, lecz
obarczone duym ryzykiem. Rwnie wanym czynnikiem o charakterze endogenicznym jest
kapita ludzki, ktrego jako zaley od poziomu wyksztacenia i zdobytych dowiadcze oraz
umiejtnoci podania za zmianami technologicznymi. Dla efektywnego wykorzystania
27

kapitau ludzkiego wane s te tworzenie przez wadze odpowiednich, stabilnych ram prawnych prowadzenia dziaalnoci gospodarczej oraz stymulowanie przedsibiorczoci. Regionalne rnice w produktywnoci s spowodowane rnicami we wskanikach kapita/praca,
zasobie wiedzy oraz udziale siy roboczej w branach tworzcych wiedz. Implikacje dla
wzrostu produktywnoci regionalnej zale od stopnia, w jakim regiony o niskiej technologii
nadganiaj regiony o wysokiej technologii, a to zaley od stopnia geograficznej dyfuzji (cyrkulacji) technologii i wiedzy oraz przepyww wykwalifikowanych pracownikw.
Endogeniczne modele wzrostu gospodarczego to modele, w ktrych postp techniczny
(rozumiany jako akumulacja wiedzy naukowo-technicznej i kapitau ludzkiego) jest przede
wszystkim skutkiem decyzji inwestycyjnych konsumentw i producentw, ktrzy zawsze
postpuj racjonalnie. Trzecim podmiotem podejmujcym decyzje o alokacji kapitau jest
pastwo, realizujce okrelon, dugookresow polityk ekonomiczn [Fiedor 2004, s. 22].
W teorii endogenicznego wzrostu rozwj regionu jest uzaleniony od inwestowania
w rozwj czynnikw produkcji oraz od procesu uczenia si coraz bardziej efektywnego wykorzystania tych czynnikw. Biorc pod uwag te zalenoci, zjawisko wyrwnywania si
poziomu rozwoju pomidzy regionami o rnym poziomie rozwoju nie zawsze bdzie zachodzio. Obszar, na ktrym prowadzona jest nieprawidowa polityka gospodarcza, gdzie nie
docenia si inwestowania w kapita ludzki, jest skazany na wolniejszy rozwj. Szczeglnego
znaczenia nabiera tu analiza moliwoci oddziaywania pastwa na przebieg procesw wzrostu, w tym na poziom produkcji, dugookresow stop wzrostu, a take na poziom deficytu
budetowego, stop inflacji, wydatki na nauk, wysoko podatkw, stabilne prawo oraz
intensywno napywu inwestycji zagranicznych. Najwaniejszy wniosek pyncy z modeli
endogenicznych mwi o tym, e motywacj powinna by jako inwestycji, a nie ich liczba.
Chodzi o to, by wybiera strategicznie konkretne sektory gospodarki, ktre inwestycji potrzebuj najbardziej. Wzrost inwestycji w jednej firmie przyczynia si do globalnego wzrostu
produkcji poprzez zwikszenie oglnego poziomu wiedzy i kwalifikacji.
W ramach nowej teorii wzrostu badane s nowe czynniki wzrostu, takie jak postp technologiczny, kapita ludzki i know-how. Poprzez kreowanie nowych pomysw i wiedzy dochodzi do wzrostu endogenicznego, czyli wzrostu kreowanego wewntrz systemu gospodarczego, ktrym w tym wypadku jest region. Wzrost gospodarczy nastpuje dziki tworzeniu
i wykorzystaniu nowych idei [Liberda i Maj 2009, s. 93]. Idee te to instrukcje, ktre umoliwiaj czenie ograniczonych zasobw fizycznych w nowe kombinacje o wikszej wartoci
ni istniejce dotychczas [Romer 1992, s. 64]. Nowa teoria wzrostu jest starsza ni omawiana
w dalszej czci tego podrozdziau nowa geografia ekonomiczna i przejmuje ramy modelowe
28

teorii neoklasycznej. Nowymi elementami s wprowadzone do modelu pozytywne efekty

zewntrzne o naturze technologicznej. Do postpu technologicznego dochodzi na skutek celowego dziaania przedsibiorstw polegajcego na inwestycjach w badania i rozwj w celu
uzyskania przewagi konkurencyjnej, a docelowo pozycji monopolistycznej na rynku. Do kluczowych zaoe nowej teorii wzrostu mona zaliczy traktowanie lokalnego kapitau ludzkiego jako czynnika centralnego determinujcego regionalne procesy wzrostu, moliwo
wykorzystania wiedzy technicznej poprzez jej cyrkulacj (ang. spillover rozlewanie si)
pomidzy przedsibiorstwami, traktowanie produktu wiedzy technicznej jako wykazujcego
czciowo cechy dobra publicznego.
W teorii bardzo istotn rol odgrywa efekt uczenia si przez dziaanie obejmujcy takie
pojcia, jak lerning by doing i knowledge spillover. Pierwsze pojcie oznacza proces uczenia
si przez dziaanie, produkcj. Dowiadczenie zdobywane przez produkcj jednego modelu
danego produktu procentuje przy produkcji kolejnego. Pojcie knowledge spillover ma zwizek z cyrkulacj wiedzy i z rynkiem pracy. Pracownicy zdobywaj kwalifikacje, pracujc
w rnych firmach; zmieniajc prac, powoduj, e zdobywana przez nich wiedza staje si
dobrem publicznym i rozprzestrzenia si wraz z przemieszczaniem osb zatrudnionych na
rynku pracy. Oba pojcia czy wiedza czy te, bardziej precyzyjnie, tworzenie wiedzy
bdce wypadkow dwch poprzednich poj, a take aktywnoci sektora badawczo-rozwojowego i inwestycji w edukacj [Tondl 1998, s. 133].
Modele wzrostu gospodarczego byy rozwijane na przestrzeni ostatnich 50 lat poczynajc
od neoklasycznego modelu R. Solowa3 poprzez modele R. Nelsona i E. Pelphsa, po koncepcje
P. Romera oraz R. Lucasa. Praca nad tymi modelami skupiaa si na prbie znalezienia rde
wzrostu produktywnoci czynnikw produkcji prowadzcych do rozwoju gospodarczego.
Endogeniczny model dyfuzji technologii NelsonaPhelpsa z 1966 roku jest jedn z pierwszych teorii endogenicznych podejmujcych prb wyjanienia roli technologii. Pojawia si
tutaj pojcie teoretycznego poziomu technologii oznaczajce najwyszy praktyczny poziom
technologii przy zaoeniu nieustannoci dyfuzji technologii. Stosowanie technologii oraz
wprowadzanie innowacji prowadz do zblienia si rzeczywistego poziomu technologii do
jej poziomu teoretycznego [Nelson i Phelps 1966, s. 6975]. Jest to moliwe dziki kapitaowi ludzkiemu, zgodnie ze stwierdzeniem, e im bardziej wyksztacony pracownik, tym szybciej doprowadza do stosowania innowacji i rozprzestrzeniania jej w gospodarce.

3 W modelu tym wzrost jest determinowany przez postp technologiczny pojmowany jako czynnik egzoge-

niczny, a podstawowymi czynnikami produkcji s praca i kapita fizyczny.

29

Do pionierskich prac w zakresie nowej teorii wzrostu nale prace P. Romera. W modelu
Romera wzrost jest warunkowany akumulacj wiedzy przez podmioty gospodarcze. Postp
technologiczny staje si zmienn endogeniczn [Romer 1994, s. 322; 1998, s. 10021037] .
P. Romer w swoim modelu odchodzi od zaoenia malejcych przychodw z kapitau natomiast zakada, e produkcja dbr jako funkcja zakumulowanej wiedzy charakteryzuje si
(przy zaoeniu staoci pozostaych czynnikw) rosncymi przychodami. Gospodarka osiga
rosnce ponadproporcjonalne przychody, a wiedza jest odbiciem rosncej produktywnoci
kracowej. Romer opiera si na zaoeniu, e powstawanie wiedzy jest produktem ubocznym
inwestycji. Wiedza wytworzona przez inwestujce przedsibiorstwo suy take innym firmom znajdujcym si w jej otoczeniu. Wzrost regionu jest uzaleniony od absolutnej liczby
zatrudnionych. Efekty uczenia si s intensywniejsze w aglomeracjach i zwikszaj rnice
rozwojowe w stosunku do obszarw peryferyjnych.
Modele R. Lucasa bazuj na akumulacji kapitau ludzkiego jako motorze wzrostu. Podstaw koncepcji jest tutaj stwierdzenie, e transformacja od tradycyjnej gospodarki do nowoczesnej moe nastpi gwnie za spraw rosncego tempa akumulacji kapitau ludzkiego.
Kapita ten jest tak wanym czynnikiem, poniewa wpywa na wzrost produktywnoci siy
roboczej oraz umoliwia peniejsze wykorzystanie innych czynnikw produkcji [Liberda
i Maj 2009, s. 93]. Jego akumulacja przez jednostk daje rezultat w postaci efektw zarwno
wewntrznych, jak i zewntrznych. Efekt wewntrzny to w tym wypadku korzy dla danej
jednostki i jej otoczenia (rodziny), natomiast efekt zewntrzny pojawia si w postaci dyfuzji
wiedzy poprzez interakcje midzy ludmi. Dyfuzja wiedzy i technologii pomidzy regionami
lub krajami jest stymulowana z kolei przez handel [Lucas 1988, s. 342]. Wnioskiem pyncym z modelu Lucasa jest stwierdzenie, e istniej mae szanse na to, by regiony charakteryzujce si niskim pocztkowym poziomem kapitau fizycznego i ludzkiego osigny poziom
rozwoju tych, ktre odznaczaj si wysokim poziomem tych kapitaw [Lucas 1990, s. 9296].
Kolejne omawiane teorie rozwoju traktujce region jako rdo rosncych przychodw
koncentruj si na przestrzennej koncentracji rozwoju. Nale do nich: teoria biegunw
wzrostu, nowa geografia ekonomiczna oraz ekonomia aglomeracji.

1.3.2. Teoria biegunw wzrostu

Teoria biegunw wzrostu (ang. growth poles) autorstwa Francisa Perroux jest jedn z najbardziej rozpowszechnionych koncepcji wskazujcych na koncentracj przestrzenn rozwoju
regionalnego i zwizane z ni konsekwencje natury ekonomicznej i politycznej. Biegunami

30

wzrostu s tutaj najbardziej rozwinite gazie przemysu i sektory, ktre s motorem rozwoju gospodarki regionu i ktre silnie oddziauj na inne podmioty rynkowe. Teoria ta w szczeglnoci odnosi si do rozwinitych regionw, w ktrych funkcjonuj silne technologicznie
przedsibiorstwa i gazie przemysu odgrywajce role biegunw wzrostu. Zazwyczaj lokuj
si one w obszarach metropolitalnych, ktre staj si dominujce w stosunku do pozostaego
terytorium regionu. Wedug Perroux rozwj moe si dokonywa poprzez wzmacnianie istniejcych lub kreowanie nowych biegunw wzrostu [Domaski 2006, s. 197].

1.3.3. Nowa geografia ekonomiczna

Wszystkie formy skupisk funkcjonuj wedug podobnych praw ekonomii. Autorem teorii
zajmujcych si czynnikami wpywajcymi na tworzenie si skupisk okrelanej mianem
nowej geografii ekonomicznej (ang. New Economic Geography), jest Paul Krugman4.
Prekursorskie byy tutaj modele miejskie rozwijane w latach siedemdziesitych ubiegego
wieku w zwizku z koncepcj centralnych dystryktw biznesowych, a take model Fujity
i Ogawy zakadajcy moliwo istnienia wielu dystryktw przemysowych w obrbie jednego miasta oraz model R. Solowa i W. Vickreya jako pierwszy model ksztatowania przestrzeni miejskiej niezakadajcy istnienia adnego centrum aktywnoci gospodarczej. Odniesienie do ksztatowania wewntrznej przestrzeni miasta jest jednym z moliwych zastosowa
nowej geografii ekonomicznej, ale nie jedynym. Czsto znajduje ona odniesienie do wikszych przestrzeni, takich jak regiony czy grupy krajw. O tym, jak mocn si jest ksztatowanie si aglomeracji i formowanie si lepiej rozwinitych obszarw w opozycji do regionalnych peryferiw, wiadcz przykady dysproporcji rozwojowych pomidzy pnocnymi
i poudniowymi Wochami, a take pomidzy wschodnimi i zachodnimi landami w Niemczech. Istniej dwie podstawowe przyczyny tworzenia skupisk i aglomeracji natury pierwotnej i wtrnej. Te pierwsze to rodzaj gruntw, klimat, blisko eglownej rzeki, niemobilna sia
robocza itp. S to naturalne przymioty, ktre nie podlegaj atwym zmianom. Przyczyny
wtrne odnosz si do prawidowoci wynikajcych z wyboru lokalizacji. Firmy chc by
tam, gdzie s due rynki zbytu, a due rynki zbytu s tam, gdzie jest zlokalizowanych wiele
firm [Fujita i Mori 2005, s. 11].

4 Szczegowy obraz literatury dotyczcej New Geography Economics mona znale w pracy G. Ottaviano
i J.F. Thisse [1998, s. 35].

31

Nowa geografia ekonomiczna dotyczy wspomnianych przyczyn natury wtrnej i zajmuje

si lokalizacj. Aglomeracja i handel s ze sob powizane. Koszty handlowe i wzrastajce
przychody skali powoduj preferencje dla regionw dajcych wikszy dostp do rynkw
zbytu. Wanym zaoeniem tej teorii jest mobilno czynnikw produkcji, co czyni wybr
lokalizacji moliwym. Produkcja wykonywana przez jedn fabryk jest tasza ni produkcja
kliku rozproszonych zakadw produkcyjnych. Jest to kolejny dowd celowoci wyboru lokalizacji. Istotn rol odgrywaj koszty transportu, co powoduje powstawanie preferencji dla
regionw umoliwiajcych dostp do wikszych rynkw zbytu.
Zwizek przyczynowo skutkowy zwizany z wyborem lokalizacji przedstawia si nastpujco. Migrujca si robocza wydaje swoje dochody lokalnie. Generowany przez ni popyt
w tworzcej si aglomeracji rdzeniu przysparza korzyci zlokalizowanym tam firmom.
Fakt ten zachca firmy spoza aglomeracji do przenoszenia si w jej obrb. Wzrastajca liczba
firm powoduje wzrost zapotrzebowania na si robocz, a co za tym idzie wzrost wynagrodze. Ten fakt z kolei przyczynia si do coraz wikszej fali migracji w obrb aglomeracji
[Sternberg 2009, s. 211230].
Naturalne uwarunkowania dajce pocztkow przewag jednego regionu nad drugim stanowi pocztek caego procesu. Z kolei ju po uformowaniu si aglomeracji pojawiaj si
dodatkowe korzyci (na przykad transfer wiedzy) wzmacniajce opisany powyej zwizek
przyczynowo-skutkowy. Brak si hamujcych taki zwizek powodowaby niekoczcy si
rozwj aglomeracji, jednake z powodu kosztw zwizanych z urbanizacj obszarw takich jak zanieczyszczenie rodowiska, zatoczenie drg, wzrastajce ceny nieruchomoci
oraz wysoko nominalnych wynagrodze wynikajca z niemobilnoci pracownikw dziaanie siy dorodkowej tworzcej aglomeracj jest ograniczone.
To, czy omawiany zwizek przyczynowo-skutkowy wyboru lokalizacji podtrzymuje stabilno aglomeracji, zaley od wzajemnego oddziaywania omawianych si od- i dorodkowej. Polityka regionalna stawiajca sobie za cel wyrwnywanie poziomw rozwoju rdzenia
i peryferiw regionu, ma najwiksze szanse powodzenia w pobliu tych punktw. W czasie
utrwalania si w regionie modelu rdze peryferium polityka regionalna ma niewielkie szanse na zmian tych tendencji.
Tworzenie si aglomeracji moe mie wpyw nie tylko na dystrybucj aktywnoci gospodarczej w danym regionie, ale rwnie na jej wzrost. Zgodnie ze stwierdzeniem Alfreda
Marshalla, innowacje zale od lokalnych zasobw wiedzy i moliwoci jej bezporedniego przekazywania. W ten sposb aglomeracja i wzrost s pozytywnie powizane wwczas,
gdy wiedza i produkcja funkcjonuj blisko siebie. Innymi sowy, wzrost poprzez innowacje
32

stanowi bodziec dla aglomeracji przestrzennych aktywnoci gospodarczej, ktra z kolei

prowadzi do niszych kosztw innowacji i wikszego wzrostu gospodarczego i w ten wanie sposb tworzy si zwizek przyczynowo-skutkowy pomidzy wzrostem i geograficzn
koncentracj dziaalnoci gospodarczej. Migrujce firmy i pracownicy zyskuj, migrujc
(w przeciwnym razie nie migrowaliby). Dzieje si tak, poniewa aglomeracja redukuje ceny w rdzeniu regionu i powoduje ich wzrost na peryferiach. Proces ten sprzyja powstawaniu nierwnych warunkw ycia i tworzeniu si niedoborw na peryferiach. Nierwnoci
warunkw ycia zmniejszaj si natomiast w ramach samej aglomeracji [Krugman 1995,
s. 3167].

1.3.4. Ekonomia aglomeracji

Jak wynika z rozwaa nad now ekonomi geograficzn, w rozwoju regionalnym szczegln rol odgrywa miasto postrzegane od zawsze jako orodek rozwoju. Konsekwencj tej jego
szczeglnej roli jest ekonomia aglomeracji. Szczeglna rola miasta wynika z zagszczenia
na jego obszarze z jednej strony potrzeb, z drugiej inicjatyw reagowania na potrzeby i problemy w nowy sposb [Gorzelak i Smtowski 2005, s. 1316]. Miejscami, w ktrych odbywa
si najszybszy rozwj, okazuj si due miasta tworzce aglomeracje i przeksztacajce si
niekiedy w metropolie o znaczeniu nie tylko ponadregionalnym, ale take globalnym. Aglomeracja jest okreleniem charakteryzujcym due skupisko miejskie skadajce si czsto
z wielu miast5. W polskiej literaturze funkcjonuje te definicja aglomeracji opracowana
w latach siedemdziesitych przez Instytut Ksztatowania rodowiska, wedug ktrej aglomeracja to zesp jednostek osadniczych, w ktrych pod wpywem specjalizacji funkcjonalnej poszczeglnych jednostek rozwijaj si wzajemne wspzalenoci w postaci intensywnych przemieszcze (przede wszystkim codziennych) osb, towarw, usug i informacji,
prowadzcych do integracji spoecznej i gospodarczej. W aglomeracji koncentruj si zasoby siy roboczej, kapitau i informacji. Czynnikiem decydujcym o dynamicznym rozwoju
miasta staje si umiejtno kreowania jego profilu gospodarczego jako tworzcego i rozwijajcego wiedz. Coraz wyraniejszy staje si trend polegajcy na koncentrowaniu si na
produkcji informacji oraz na wiadczeniu usug, ktrych istot jest dostp do informacji.

5 Termin aglomeracja moe by take rozumiany jako przestrzenna koncentracja dziaalnoci gospodarczej.

33

Specjalnym typem aglomeracji jest metropolia. Charakteryzuje si intensywn wymian

towarw i czynnikw produkcji prowadzon z innymi orodkami metropolitalnymi. W jej
obrbie s zlokalizowane liczne instytucje naukowe, finansowe i kulturalne, a take siedziby
zagranicznych korporacji. Metropolie posiadaj doskonale rozwinit infrastruktur transportow i komunikacyjn zapewniajc szybki przepyw ludzi, towarw i informacji do i z innych orodkw metropolitalnych [adysz 2009, s. 4750].
Zwizki aglomeracji czy te metropolii z otaczajcym j regionem trac na sile i znaczeniu. Osabieniu powiza lokalnych towarzyszy wzrost znaczenia powiza globalnych.
Szkieletem regionu s szybkie poczenia transportowe i telekomunikacyjne midzy tymi
orodkami oraz doskonae poczenia ze wiatowymi sieciami miast przez ogromne lotniska
i porty morskie. Wedug B. Jaowieckiego [2000, s. 32], metropolizacja to ,,ostania faza
urbanizacji, polegajca na przeksztacaniu si przestrzeni miejskich i zmianie relacji midzy
miastem centralnym i jego bezporednim zapleczem oraz niecigym sposobie uytkowania
przestrzeni zurbanizowanych. Objawia si osabieniem lub zerwaniem zwizkw gospodarczych miasta z jego regionalnym zapleczem i zastpieniem ich kontaktami z innymi metropoliami w skali kontynentalnej lub wiatowej. Koncentrowanie si obszarw intensywnego
rozwoju regionalnego w miastach, aglomeracjach, a w szczeglnoci w metropoliach powoduje utrat znaczenia obszarw peryferyjnych [Malmberg i Maskell 1997, s. 2541]. Proces
ten pogbia si wszdzie tam, gdzie obszary trac charakter przemysowy na rzecz rozwoju
sektora usug, w tym w szczeglnoci opartych na nowoczesnych technologiach. Dominacja
przemysu w regionie wymaga najczciej niewykwalifikowanej siy roboczej i dostaw surowcw i pproduktw. Otoczenie aglomeracji w postaci regionu, w ktrym jest zlokalizowana, jest w stanie te potrzeby zaspokoi. Metropolia z kolei jest uzaleniona od globalnej
sieci powiza. Wymiana informacji i towarw pomidzy orodkami metropolitalnymi staje
si waniejsza ni wizi z regionem.
Agregacja aktywnoci ekonomicznej wystpuje na rnych poziomach geograficznych.
W skali globalnej mona mwi o regionach majcych najwikszy udzia w kreowaniu produktu krajowego brutto na wiecie. W 2000 roku NAFTA, Unia Europejska oraz obszar
wschodniej Azji generoway 83% wiatowego PKB, podczas gdy 20 lat wczeniej 75%. Na
poziomie regionw rwnie obserwuje si tendencje do koncentracji. Przykadem moe by
tutaj analizowany w rozdziale 4 region le de France. Stanowi on tylko 2,2% terytorium
Francji, a generuje 30% PKB caego kraju. Tworzenie skupisk aktywnoci ekonomicznej
znajduje take wyraz na poziomie miejskim, przyjmujc rn posta w zalenoci od miast,
ktrych dotyczy. Na przykad w miastach redniej wielkoci mona zaobserwowa specjali34

zacj skupiajc si na kilku rodzajach przemysu, jak rwnie miasta zorganizowane wok
jednej fabryki czy brany. Istniej lokalizacje o duym znaczeniu powiza technologicznych czy nieformalnych, jak Krzemowa Dolina w Kalifornii czy te woskie dystrykty.
W wielkich metropoliach, takich jak Tokio czy Nowy Jork, moe istnie natomiast klika
skupisk przemysw rnych bran niepowizanych ze sob. Skupiska powstaj rwnie jako
obszary miast ze skupiskami teatrw, sklepw czy restauracji. Wszystkie te formy skupisk
funkcjonuj wedug podobnych praw ekonomii. Do pewnego stopnia znaczenie maj uwarunkowania naturalne (przebieg rzeki, miejsca dogodne dla powstania portu czy obszary bogate w surowce mineralne) powodujce, e pewne obszary sprzyjaj aktywnoci ekonomicznej bardziej, a inne mniej. Poza tymi czynnikami istnieje szereg innych wpywajcych na
tworzenie skupisk.

1.4. Region jako centrum wiedzy

W ramach charakterystyki teorii podchodzcych do regionu jako centrum wiedzy zostan

omwione koncepcja regionw uczcych si, grupa teorii innowacyjnoci terytorialnej oraz
teorie nalece do nurtu nowej ekonomii instytucjonalnej. Do grupy koncepcji innowacyjnoci terytorialnej nale: teoria obszarw przemysowych, terytorialne systemy produkcyjne
(grupy GREMI), model innovative milleaux, koncepcja regionalnych systemw innowacyjnych, nowa geografia ekonomiczna, a take teoria klastrw Portera.

1.4.1. Regiony uczce si

Koncepcja regionw uczcych si Richarda Floridy opiera si na przekonaniu, e dla konkurencyjnoci terytorium kluczowe znaczenie ma umiejtno tworzenia specyficznych
i strategicznych zasobw [Jewtuchowicz 2005, s. 1342138]. Za takie zasoby uznaje si tutaj
przede wszystkim umiejtnoci i wiedz. Podkrela si, e kreowanie tych zasobw to proces, poniewa wiedza ma warto tylko wwczas, gdy jest aktualizowana. W takich warunkach znaczenia nabiera te szybko przyswajania wiedzy. Firma czy te region szybko przyswajajcy informacje uzyskuj lepsz pozycj konkurencyjn.
Zmiana w kierunku nowego paradygmatu rozwoju odbywa si tutaj nie tyle w ramach pojedynczych firm i ich strategii, co poprzez rozwj caego regionu. Region staje si wedug

35

Floridy kluczowym graczem w globalnej ekonomii oraz w samym procesie tworzenia wiedzy. Wskazuje, e regionalizm i globalizm staj si czci tego samego procesu transformacji ekonomicznej. Jednoczenie w wiecie bez granic kraje staj si nienaturaln, a czasem
dysfunkcjonaln jednostk terytorialn [Florida 1995, s. 531]. Znaczenia nabieraj silne regiony (okrelane przez Florid jako region-state regiony-kraje) powizane z globaln
ekonomi poprzez mechanizmy, takie jak handel, eksport czy inwestycje zagraniczne. Takie
regiony wyrnia silna sie powiza z caym wiatem, niekiedy dominujca nad krajowymi,
rozmiary generowanego przez nie popytu oraz dua populacja wynoszca od 5 do 20 milionw mieszkacw. Rozmiar takiego regionu musi by wystarczajco may, eby zapewnia
wspdzielenie ekonomicznych i konsumenckich interesw, a zarazem wystarczajco duy,
by stworzy powizania transportowe i komunikacyjne oraz przycign profesjonalnych
usugodawcw umoliwiajcych mu dziaalno w skali globalnej [aniewska i Czyewska
2009, s. 124135].
Dotychczas realizowana z sukcesem dziaalno gospodarcza w wymiarze regionw i caych pastw bya zwizana z zasobnoci w surowce naturalne oraz ze zdolnoci do rozwoju
przemysu. Nowa epoka kapitalizmu wedug Floridy skonia do konkurowania pomysami
i spowodowaa, e zrealizowane z powodzeniem regionalne powizanie innowacji i produkcji staje si kluczem do wywierania globalnego wpywu. Ta nowa epoka wymaga nowego
typu regionu bazujcego, podobnie jak firma oparta na wiedzy, na cigym deniu do doskonaoci, nowych pomysach, wytwarzaniu wiedzy i cigym uczeniu si. Regiony, przyjmujc zasady tworzenia wiedzy i cigego uczenia si, staj si regionami uczcymi si,
swego rodzaju kolektorami pomysw i wiedzy. Dostarczaj odpowiedniego rodowiska
i infrastruktury wspierajcej przepyw pomysw i wiedzy [aniewska i Czyewska 2011,
s. 2842].
Dopenieniem charakterystyki regionu uczcego si jest zamieszczone w tabeli 1 porwnanie tego regionu z regionem produkcji masowej [Florida 1995, s. 533]. W zestawieniu wida wyranie koncepcj przeciwstawienia rozwoju opartego na tradycyjnym przemyle rozwojowi opartemu na uczeniu si. W koncepcji terytorium uczcego si to wanie
region odgrywa kluczow rol. Dzieje si tak dlatego, e ekonomia wiedzy przekracza
moliwoci pojedynczego przedsibiorstwa, ktre powinno mie moliwo oparcia si na
zasobach kreowanych w regionie. Taki region ma pewien podstawowy zestaw skadnikw
ksztatujcych jego system produkcyjny. S to: infrastruktura produkcji, kapita ludzki,
infrastruktura fizyczna i komunikacyjna oraz system regulacji przemysowej.

36

Tabela 1. Region masowej produkcji a region uczcy si

Charakterystyka
Baza konkurencyjnoci

System produkcyjny

Infrastruktura
przemysowa
Zasoby ludzkie

Region produkcji masowej

Przewaga komparatywna oparta na:
zasobach naturalnych
pracy fizycznej
rdem wartoci jest praca fizyczna.
Oddzielnie innowacji od produkcji
Tradycyjne powizania pomidzy
producentami i dostawcami
Sabo wykwalifikowana i tania sia
robocza

Infrastruktura fizyczna
i komunikacja

Zorientowana na potrzeby wasne

i skal krajow

System regulacji
przemysowej

Relacje oparte na czystej konkurencji, hierarchii i kontroli

Region uczcy si
Zrwnowaona przewaga oparta na
tworzeniu wiedzy i permanentnym
doskonaleniu
Produkcja oparta na wiedzy:
rdem wartoci jest wiedza
synteza produkcji i innowacji
Sieci firm i acuchy dostaw jako
rdo innowacji
Pracownicy wykwalifikowani,
cigle podnoszcy swoje kwalifikacje
Zorientowana na potrzeby globalne
i wspierana przez rodki elektronicznej wymiany danych
Relacje oparte na wzajemnych
zalenociach, sieci, regulacja elastyczna

rdo: Florida 1995, s. 533.

Infrastruktura produkcji to sie firm produkujcych i wiadczcych usugi. Masowa produkcja jest pionowo zintegrowana i zorientowana na zapewnianie wszelkich funkcji niezbdnych do funkcjonowania firmy wewntrznie. Produkcja oparta na wiedzy w duo wikszym
stopniu opiera si na zewntrznych dostawcach i na rozwoju wspzalenych relacji z kocowymi uytkownikami i dostawcami [Jewtuchowicz 2005, s. 134139].
Regiony dysponuj zasobami ludzkimi, przy czym w wypadku masowej produkcji przewaaj niewykwalifikowani robotnicy, a zarzdzajcy stanowi niewielk grup odpowiedzialn za rozwj technologiczny i planowanie. W wypadku regionw uczcych si kapita
ludzki skada si w przewaajcej czci z pracownikw, ktrzy swoj wiedz potrafi zastosowa w procesie produkcji. System edukacyjny musi zapewnia moliwo ksztacenia
ustawicznego i by zorientowany na ksztatowanie umiejtnoci pracy w grupie.
Infrastruktura fizyczna i komunikacyjna regionw umoliwia im dostarczanie dbr i usug
oraz stay kontakt ze wiatem. W wypadku masowej produkcji suy gwnie przemieszczaniu towarw i usug na krajowe rynki, podczas gdy w regionach uczcych si wspiera przepyw ludzi, informacji, a take towarw i usug na skal globaln. Organizacje oparte na
wiedzy przykadaj olbrzymi wag do natychmiastowej wymiany informacji [Jewtuchowicz
i Pietrzyk 2003, s. 1718].

37

W koncepcji regionu uczcego si nacisk jest te kadziony na system regulacji rozumiany

jako formalne zasady, regulacje i standardy, a take na nieformalne wzorce zachowa firm oraz
organizacji rzdowych. Regiony produkcji masowej charakteryzuj si podejciem top-down,
pionow hierarchi, wysokim stopniem funkcjonalnej i zadaniowej specjalizacji. W regionach
uczcych si mamy do czynienia z organizacjami sieciowymi, zdecentralizowanym podejmowaniem decyzji, elastycznoci i koncentracj na potrzebach i wymogach konsumentw
[Florida 1995, s. 531].

1.4.2. Regionalne systemy innowacyjne

Z koncepcji teoretycznych prezentowanych w ramach nowej teorii wzrostu, take z wczeniej
omawianych teorii traktujcych region jako rdo rosncych przychodw, wypywa endogeniczna polityka rozwoju regionalnego [Amin i Thirft, 1992, s.13]. Zgodnie z ni, rozwj regionu warunkuj jego endogeniczne zasoby fizyczne i spoeczne. Optymalne warunki rozwoju mona wykreowa, prowadzc skuteczn polityk regionaln. Kompetencje do
prowadzenia regionalnej polityki innowacyjnej nale w wielu krajach Unii Europejskiej do
wadz regionalnych. Zgodnie z podejciem reprezentowanym przez Komisj Europejsk,
wadze regionalne powinny wspiera rozwj edukacji, dziaalnoci badawczo-rozwojowej,
instytucji otoczenia biznesu oraz innowacyjno samych przedsibiorstw [European Commission 1995]. Z przekonania o skutecznoci takiej interwencji wadz regionalnych oraz
z zastosowania podejcia systemowego wyrosa koncepcja regionalnych systemw innowacji.
System innowacji to wedug definicji B.. Lundvalla ukad skadajcy si z elementw
i relacji midzy nimi, sucy wytwarzaniu, cyrkulacji i absorpcji ekonomicznie przydatnej
wiedzy [Lundvall 2010, s. 2]. Regionalny system innowacji tworz wadze regionalne, dziaajce w regionie jednostki naukowe, uczelnie, instytucje otoczenia biznesu, instytucje finansujce innowacje oraz znajdujce si w centrum systemu przedsibiorstwa cechujce si
przywizaniem do cieki rozwoju regionu. Podmioty te wchodz midzy sob w swego
rodzaju sie powiza i relacji wpywajc na procesy innowacyjne zachodzce w regionie.
W modelach regionalnych systemw innowacji podkrelane s: zdolno samoorganizacji,
oddolny charakter procesw zachodzcych w systemie oraz sieciowy charakter relacji pomidzy podmiotami. Kompozycja systemu i wystpowanie w nim okrelonych instytucji s
uzalenione od uwarunkowa danego regionu. Wan rol odgrywa te narodowy system
innowacji, w ktrego ramach funkcjonuje system regionalny. Wadze regionu peni funkcj
regulacyjn przejawiajc si w ksztatowaniu regionalnej polityki innowacyjnej. W oma-

38

wianej koncepcji bardzo wane s: perspektywa historyczna oraz ewolucyjny charakter procesw [Nowakowska 2009, s. 35].
Poza omwionymi ju instytucjami, ich rodzajami i liczb, do istotnych elementw regionalnego systemu innowacji zalicza si proces interaktywnego uczenia si, wytwarzania wiedzy oraz jej cyrkulacji pomidzy uczestnikami systemu. Dyfuzj wiedzy i innowacji uatwiaj wsplne cechy i normy uznawane przez instytucje regionu. Czynnikiem stymulujcym
zachodzenie w regionie procesw innowacyjnych jest take wzajemna blisko instytucji
tworzcych regionalny system innowacji.
Dla regionalnego systemu innowacji kluczowe s takie funkcje gospodarki opartej na wiedzy, jak jej wytwarzanie, cyrkulacja i absorpcja. W regionalnym systemie innowacyjnym
poszczeglne typy jego instytucji w rnym stopniu realizuj te funkcje. Za absorpcj wiedzy
stoj gwnie przedsibiorstwa. Za wytwarzanie wiedzy odpowiadaj gwnie uczelnie
i instytucje badawcze zarwno prywatne, jak i publiczne. Cyrkulacja wiedzy odbywa si
dziki takim aktorom regionalnego systemu innowacji, jak instytucje otoczenia biznesu, wadze regionalne, instytucje finansujce innowacje oraz take dziki organizacjom badawczym
i uczelniom.

1.4.3. Terytorialne systemy produkcyjne

W ramach dotychczasowej analizy teorii rozwoju regionalnego mona wyrni dwa aspekty
jako baz konkurencyjnoci regionalnej. S to pewien stopie specjalizacji przemysu oraz
koncepcja regionu czy lokalnego obszaru jako rda rosncych przychodw. Oba te aspekty
s zwizane z dyskusj nad dystryktami przemysowymi Alfreda Marshalla i nad ekonomi lokalizacji. Marshall przypisywa sukces konkurencyjny kluczowych przemysw ich
tendencji do geograficznej lokalizacji. Przemysowa specjalizacja bya przez niego traktowana jako klucz do sukcesu regionu. Kluczowe czynniki sukcesu dystryktw przemysowych
obejmuj budowanie si lokalnej bazy wykwalifikowanych pracownikw, wzrost wspierajcych i pomocniczych bran oraz moliwo podziau pracy pomidzy firmami i zastosowanie
dedykowanej specjalistycznej aparatury. Na bazie rozwaa Marshalla w latach osiemdziesitych ubiegego wieku prowadzono badania nad tzw. nowymi dystryktami przemysowymi,
skupiajc uwag na regionie pnocnych Woch i na wystpujcych tam rodzinnych firmach
tworzcych sieci wsppracy kooperujce w zakresie szkole, wprowadzania nowych technologii, marketingu i eksportu swoich produktw [Grosse 2002, s. 2548]. Wspczesne bada-

39

nia nad dystryktami przemysowymi pozwalaj wyodrbni klika podstawowych typw tych
struktur:
z dominujc rol kilku kluczowych firm w regionie,
z dominujc rol duych korporacji oddziaujcych spoza regionu,
z dominujc rol administracji publicznej.
W pierwszym przypadku mamy do czynienia z sytuacj, w ktrej w regionie dominuje
jedna lub kilka kluczowych firm nadajcych ton jego rozwojowi. Firmy te skupiaj wok
siebie poddostawcw oraz wyspecjalizowanych usugodawcw. Region jest uzaleniony od
kondycji brany, w ktrej dziaaj dominujce przedsibiorstwa, oraz od sytuacji tych firm
Kooperujce mniejsze firmy s uzalenione od dominujcej firmy i nie wsppracuj ze sob.
Wadze regionu skupiaj si na wspieraniu kluczowej brany, zaniedbujc inne firmy.
W drugim przypadku dominujc rol odgrywaj due firmy oddziaujce na region spoza
jego terenu. Mniejsze firmy dziaajce w regionie s zalene od korporacji wpywajcych na
nie spoza granic regionu i wsppracuj bardziej intensywnie w relacjach zewntrznych (poza regionem) ni midzy sob. Taki dystrykt jest pozbawiony wolnych zasobw inwestycyjnych oraz wasnych instytucji finansowych wspierajcych przedsibiorczo. Najwaniejsze
inwestycje s realizowane przez dominujce due firmy zewntrzne, a zyski s wyprowadzane poza region. Odczuwalny jest tutaj deficyt wsplnych wartoci w sferze biznesu, rozwinitej kultury organizacyjnej oraz dobrze rozwinitej i mocnej wsplnoty samorzdowej.
W trzecim modelu kluczow rol odgrywa administracja publiczna, co moe wynika ze zlokalizowania w regionie duej liczby instytucji publicznych, lub te zamwienia rzdowe.
Dominujc rol odgrywa kilka podmiotw o charakterze pozarynkowym, co ogranicza konkurencj i uzalenia rozwj regionu od arbitralnych decyzji politycznych. Decyzje istotne dla
regionu s podejmowane poza jego granicami.
W rzeczywistoci najczciej mamy do czynienia z wariantami mieszanymi opisanych
trzech modeli dystryktw przemysowych. Istotnym ich elementem s take omawiane
w poprzednim podrozdziale aglomeracje i obszary metropolitalne dynamizujce rozwj regionw i wpywajce take na sposb funkcjonowania dystryktw przemysowych [Markusen 1996, s. 297].
Z rozwaa A. Marshalla na temat lokalizacji firm pyn wnioski zwizane z akumulacj
wiedzy i know-how w ramach terytorialnych systemw produkcyjnych. W ten sposb stworzyy one take podstaw do rozwaa o tzw. innovative milleaux otoczeniu innowacyjnym. Rozwj lokalnych sieci wiedzy zoonych z firm, ich pracownikw, a take innych instytucji polega na kolektywnym procesie uczenia si. Teorie traktujce region jako centrum
40

wiedzy bazuj w duym stopniu na innowacjach. Innowacja jest widziana jako interaktywny
proces uczenia si, ktry wymaga wspdziaania pomidzy wieloma aktorami regionalnymi,
w tym pomidzy wadzami regionalnymi, jednostkami naukowymi i instytucjami otoczenia
biznesu [Maillat 2002, s. 717].
Niezwykle wanymi czynnikami rozwoju regionalnego akcentowanym w teorii innovative
milleaux s zasoby naukowo-badawcze regionu, wykwalifikowani pracownicy (w szczeglnoci menaderowie), sprawna administracja publiczna, infrastruktura techniczna (w szczeglnoci telekomunikacyjna), poziom instytucji owiatowych i kulturalnych, a take jako
rodowiska naturalnego. Przewaga pynca z innowacji nie moe by jednak osignita jedynie poprzez rozwj ekonomii lokalizacji.
Silny nacisk na instytucjonalne, kolektywne czynniki podkrela znaczenie caego zakresu
czynnikw mikkich, takich jak: przedsibiorczo, zaufanie, wspzalenoci pozabranowe, wsplna wizja przywdztwa. Na pierwszy plan wysuwa si umiejtno wsppracy
wadz, przedstawicieli sfery nauki oraz przedsibiorstw. Dziki niej pojawiaj si korzystne
warunki dla wymiany informacji i pomysw. W zwizku z tym istotna staje si geograficzna
blisko wsppracujcych firm [Pietrzyk 1995, s. 1323].
Koncepcja terytorialnych systemw produkcyjnych, nazywanych take lokalnymi systemami produkcyjnymi, powizana z koncepcj dystryktw przemysowych zostaa rozwinita przez naukowcw zrzeszonych w tzw. Grupie GREMI6. Grupa ta to ponad 20 europejskich i pnocnoamerykaskich zespow naukowych koncentrujcych przez ponad dekad
swoje badania na innowacji technologicznej oraz na rozwoju systemw produkcyjnych. Podstawowymi elementami systemu produkcyjnego znajdujcego si w centrum koncepcji s:
zasoby pracy, metody organizacji, rodki produkcji, struktura wasnoci oraz kontekst spoeczny i polityczny, w ktrym przebiega proces produkcji [Jewtuchowicz 2005, s. 134138].
Przedmiotem bada grupy GREMI staa si przede wszystkim kwestia zalenoci innowacyjnoci dziaalnoci gospodarczej od oddziaywania lokalnego rodowiska innowacyjnego.
Szczegln uwag zwrcono na rol przestrzeni w innowacyjnym i zlokalizowanym procesie.
W pierwszej fazie prac grupy GREMI w drugiej poowie lat osiemdziesitych akcent spoczywa na badaniu relacji midzy firm i jej rodowiskiem, w szczeglnoci na wpywie
struktury terytorium i jego polityk na dynamik firm. Milieaux zostao zdefiniowane jako
zestaw zalenoci przestrzennych grupujcych si w spjny system produkcyjny przy

6 Groupe de Recherche Europeen sur les Milieaux Innovateurs.

41

uwzgldnieniu rnych aktorw spoecznych, specyficznej kultury organizacyjnej, wasnego

systemu reprezentacji oraz dynamicznego procesu uczenia wymagajcego koordynacji i integracji procesu produkcyjnego i innowacyjnego w przestrzeni i czasie [Aydalot i Keeble 1988,
s. 15]. Koordynacja wymaga tutaj wymiany informacji i jest zwizana z bliskim zlokalizowaniem podmiotw systemu. Mileaux jest rodzajem zorganizowanego rynku, na ktrym s
wymieniane nie tylko ceny i iloci, ale take informacje, zwyczaje, wizje i strategie [Bramante
1998, s. 5].
Rezultatem tych prac badawczych jest konkluzja, e rozwj terytorialnych systemw produkcyjnych w bardzo duym stopniu zaley od uwarunkowa historycznych, politycznych,
demograficznych i spoecznych. Konieczne staje si uruchomienie wynikajcej z potencjau
regionu specyficznej dynamiki, dla ktrej kluczow rol odgrywa kapita spoeczny zwany
te relacyjnym. Badacze francuscy stworzyli pojcie systemu produkcyjnego zlokalizowanego, podkrelajc istotno wzajemnego oddziaywania czynnikw spoecznych, gospodarczych i kulturalnych na danym terytorium. Wspomniany wyej kapita relacyjny odnosi si
do relacji wystpujcych pomidzy zlokalizowanymi na danym terytorium przedsibiorstwami produkcyjnymi i usugowymi, do instytucji o charakterze badawczo-rozwojowym
oraz instytucji otoczenia biznesu. Relacje te mog mie charakter materialny i rynkowy, ale
take nieformalny. Utrzymujce si powizania umoliwiaj organizowanie procesu wytwrczego oparte na specyficznych procedurach porozumienia rozumianych jako wsplne
dziaania wynikajce z uznanej przez wszystkich atrakcyjnoci wsppracy. Terytorialne systemy produkcyjne powstaj na caym wiecie, wszdzie tam, gdzie na danym obszarze funkcjonuj grupy przedsibiorstw o okrelonym profilu, charakteryzujce si elastycznoci produkcji, pomidzy ktrymi pojawia si korzy aglomeracji oraz zjawisko wzajemnoci.
Zjawisko wzajemnoci oznacza przede wszystkim wymian bezpatnych usug wykraczajc
poza transakcje czysto handlowe. Dla jego powstania konieczne jest istnienie silnej tosamoci spoeczestwa zamieszkujcego dany obszar, ktre umoliwia dostrzeganie, oprcz czysto ekonomicznych korzyci, take tych wynikajcych z relacji spoecznych. Czynnikami
niezbdnymi dla prawidowego funkcjonowania takiego systemu s zaufanie, a take skonno do dzielenia si informacjami. Wszystko to powoduje, e w opisywanym systemie, pomimo istniejcej konkurencji pomidzy firmami, ktre on obejmuje, pojawia si wsppraca.
Dla zbudowania opisywanego systemu produkcyjnego konieczne jest pojawienie si wsplnych problemw, ktrych rozwizaniem zainteresowane s konkurujce firmy, takich jak:
doskonalenie systemu produkcji, wsplne badania oraz poszukiwanie rynkw zbytu.

42

1.4.4. Teoria klastrw

Badania Michaela E. Portera na pocztku lat dziewidziesitych zapocztkoway okres
szybkiego rozwoju teorii klastra oraz podjcie prb empirycznej weryfikacji tej koncepcji
[Brodzicki i Szultka 2002, s. 2]. Wedug koncepcji Portera powizane ze sob firmy dziaajce w pokrewnych sektorach oraz wsppracujce z nimi organizacje naukowe i instytucje
otoczenia biznesu koncentruj swoj lokalizacj w gronach przemysowych. Podmioty te
wsppracuj ze sob, wymieniaj si informacj, korzystaj z dostpnych w regionie zasobw ludzkich i tworz sie wsppracy i konkurencji [Gorynia i Jankowska 2007, s. 311].
Wikszo pastw czonkowskich OECD przeprowadzia zakrojone na szerok skal badania zmierzajce do zidentyfikowania istniejcych klastrw, a w dalszej kolejnoci do poznania przyczyn ich powstania oraz uwarunkowa rozwoju. Badania te pozwoliy jednoczenie na sformuowanie i wprowadzenie w ycie koncepcji polityki rozwoju opartej na
klastrach. Polityka ta moe si wyoni z inicjatywy odgrnej, tzn. by skutkiem dziaa podjtych przez wadze publiczne czy samorzdowe, lub te, co jest bardziej naturalne, by efektem inicjatyw oddolnych, czyli wynika z oddolnej mobilizacji rodowisk branowych.
W praktyce gospodarczej mamy zwykle do czynienia ze wspistnieniem obydwu podej
oddolnego i odgrnego. Polityka skierowana na wspierane klastrw w krajach OECD jest
obecnie formuowana na wszystkich szczeblach wadzy od lokalnego (w tym rwnie
w ramach gmin miejskich oraz aglomeracji), przez regionalny, centralny, a po szczebel supranarodowy (np. inicjatywy Unii Europejskiej czy OECD).
Klastry bazujce na innowacyjnoci stay si centralnymi obiektami zainteresowania nie
tylko naukowego, ale rwnie gospodarczego i politycznego. Wiedza jest postrzegana jako
decydujcy element w procesie innowacyjnym. Dyfuzja wiedzy, jak rwnie zakres i tempo
absorpcji istniejcej wiedzy przez firmy, decyduj o sukcesie. Absorpcja wiedzy zakada
jednak kosztowne i dugotrwae procesy uczenia si. Specyficzna dla klastra wiedza generalnie jest atwiejsza do zdobycia, a jej podobiestwo, jej wsplny horyzont dowiadcze i jej
przestrzenna blisko zwikszaj znaczco zdolno do absorpcji, a tym samym rozlewania
wiedzy. Wynika std proces kumulatywny: wiksza korzy specjalnej wiedzy klastra prowadzi do wikszych inwestycji w wiedz istotn dla klastra, learning by doing, learning by
using oraz learning by interacting; jednake poprzez specjalizacj najczciej zmniejszona
zostaje zdolno przyjmowania innej wiedzy, a co za tym idzie zdolno dostosowywania si
klastra. Znaczenia klastra w aspekcie innowacyjnoci naley si dopatrywa w tym,
e innowacje zachodz w procesie ewolucyjnym, nieliniowym i interaktywnym pomidzy

43

firm i jej otoczeniem [Cooke 2003, s. 2849]. Na przykad Krzemowa Dolina powstaa
na pocztku lat pidziesitych XX wieku dziki zlokalizowaniu tam firm komputerowych,
ktre chciay wykorzysta blisko popytu oraz rozlewanie wiedzy kalifornijskich przedsibiorstw lotniczych, a jej powstaniu sprzyjao rwnie zaoenie Stanford Industrial Park.
Dzisiaj najwaniejsz rol odgrywaj waciwa polityka wadz regionalnych oraz odpowiednie ich kompetencje, a przede wszystkim moliwo specyficznego dla danego przemysu
rozlewania wiedzy oraz konwergencja technologii, ktre mog przynie efekty znacznie
wysze dla caego regionu [Anderson 2003, s. 9].
Rosnca popularno klastrw wynika z rosncych zyskw skali i efektw zewntrznych
i uzupenia koszty transakcji przede wszystkim o koszty odlegoci. Malejce koszty transportu prowadz do przeniesienia produkcji do regionu o wysokich dochodach, jeli jest on
wikszym rynkiem, poniewa w ten sposb mog zosta wykorzystane zyski skali; podobnie
efekty zewntrzne mog wyjania powstawanie klastrw. Wysza produktywno klastra
umoliwia wysze pace, prowadzce do napywu siy roboczej i zwikszenia popytu. Take
wikszy popyt i efekty zewntrzne umoliwiaj wysze zyski, co prowadzi do osiedlania si
przedsibiorstw, specjalizacji klastrw i efektw skali dla dostawcw. Klaster specjalizuje si
coraz bardziej, poniewa korzyci efektw zewntrznych odcigaj czynniki produkcyjne
z innych bran do bran klastra.
Niezalenie od tego, w jaki sposb powstay klastry, istniej mocne siy dorodkowe, to
znaczy: rosnca akumulacja wiedzy, efekty dyfuzji wiedzy, efekty krzywej uczenia si, korzyci skali, korzyci lokalizacyjne i urbanizacyjne, atrakcyjno klastra dla lokalizacji. Wedug szacunkw opierajcych si na danych amerykaskich, przecitna wielko klastra szacowana jest w pocztkowej fazie na 5000 do 10 000 zatrudnionych i okoo dziesi razy tyle
w przypadku dobrze funkcjonujcego klastra. Korzyci lokalizacyjne, a wic specjalizacja,
sprzyjaj wzrostowi i tworzeniu nowych przedsibiorstw, podczas gdy korzyci urbanizacyjne zapewniaj zdolno dostosowania si klastra, a tym samym jego przetrwanie.

1.4.5. Nowa ekonomia instytucjonalna

Kluczowe zagadnienia, ktrymi zajmuje si ta teoria, to prawa wasnoci, koszty transakcyjne oraz samo pojcie instytucji, ktre jest pojciem centralnym. W ramach prb zdefiniowania pojcia instytucji niekiedy rozrnia si pojcia instytucji i organizacji. Przedstawiciel wspczesnego nurtu instytucjonalizmu, Douglas North, zdefiniowa instytucje jako te,
ktre tworz zasady czy reguy gry, natomiast jako organizacje traktowa graczy dziaaj-

44

cych wedug tych regu. W ramach tego nowego nurtu instytucjonalnego instytucje traktuje
si jako reguy lub zasady gry ograniczajce dziaania jednostki. Wzajemne interakcje instytucji, regu gry i graczy rynkowych nadaj ksztat i kierunek ewolucji gospodarki [Chmielewski 1995, s. 7883]. Instytucje wpywaj na okrelone reguy zachowania, dlatego te
ogromne znaczenie maj instytucje pastwowe stojce na stray porzdku prawnego i ekonomicznego. Zgodnie z pogldem wyraonym przez B. Domaskiego [1997, s. 108109],
instytucje mona widzie jako jeden z trzech zasadniczych poziomw analizy ycia gospodarczego w przestrzeni, poredniczcy midzy jednostkami (osobami) a oglnymi strukturami spoecznymi, politycznymi i ekonomicznymi.
Za Ronem Martinem mona zdefiniowa pi podstawowych problemw, ktre stara si
rozwiza nurt instytucjonalny: rol instytucji i ich regionalnego zrnicowania w rozwoju
gospodarczym, ewolucj gospodarki w ujciu regionalnym, rol innowacji technologicznych
w rozwoju regionalnym i lokalnym, uwarunkowania kulturowe w ujciu przestrzennym oraz
regulacje spoeczne i zarzdzanie rozwojem regionalnym i lokalnym [Martin 2000, s. 7794].
Badanie roli instytucji w gospodarce obejmuje takie zagadnienia, jak znaczenie instytucji
dla rozwoju gospodarki, ich zwizek z przepywem dbr i kapitau czy te problematyka
zmian instytucjonalnych i zwizanych z ni mechanizmw dostosowawczych [Stachowiak
2008, s. 108109].
W odniesieniu do zagadnienia ewolucji gospodarki pojawia si kwestia uzalenienia
obecnego i przyszego ksztatu instytucji oraz regionu, w ktrym si znajduj, od cieki
rozwoju, tzw. path dependence. To ewolucyjne pojcie sprawia, e wane staj si czynniki
spoeczne i kulturowe oraz czynniki statyczne, traktujce dokonujce si zmiany jako sekwencje stanw a nie procesw [Domaski 2001, s. 28-31].
Podejcie instytucjonalne do roli innowacji technologicznych w rozwoju regionalnym polega na prbie wyjanienia, dlaczego innowacje technologiczne w niektrych regionach rozwijaj si lepiej. Zakada si, e niektre rozwizania instytucjonalne uatwiaj rozwj tworzenia wiedzy, innowacji i nowych technologii. Wspomagaj one tworzenie odpowiedniego
otoczenia charakteryzujcego si rozwinit kultur przedsibiorczoci, wystpowaniem sieci
powiza pomidzy przedsibiorcami oraz dobr wspprac nauki z gospodark [Stroper
1997, s. 552].
Nowa ekonomia instytucjonalna przykada du wag do zjawisk spoecznych i kulturowych jako czynnikw wzrostu gospodarczego. Przedstawicielami tego kierunku s Thorsten
Veblen, Wesley Mitchell i John Commons. Zakadali oni, e proces ekonomiczny jest ksztatowany poprzez histori i stanowi cz ycia spoeczno-kulturowego [Grosse 2002, s. 2548].
45

Otoczenie spoeczne oddziauje na reguy formalne i prawne ycia gospodarczego oraz

ksztatuje wartoci i zwyczaje w dziaalnoci podmiotw gospodarczych, przez co ma wpyw
na tempo wzrostu gospodarczego [Morawski 2001, s. 6768].
Dla opisania wpywu zjawisk spoecznych i kulturowych na rozwj regionw konieczne
jest przywoanie wprowadzonego w latach osiemdziesitych XX wieku przez Jamesa Colemana pojcia kapitau spoecznego. Dla jego koncepcji kluczowe znaczenie ma stwierdzenie,
e relacje midzy jednostkami mog by traktowane w kategorii zasobw i mog stanowi
kapita danej spoecznoci. Wedug J. Colemana [1988, s. 95120] przejawem kapitau spoecznego s stosunki wadzy, normy i zaufanie spoeczne, a take efektywne normy ycia
zbiorowego. Zauwaa on take, e efektywne normy, ktre tworz kapita spoeczny, uatwiaj jedne dziaania, ograniczajc inne. Dlatego te nie wszystkie formy kapitau spoecznego sprzyjaj rozwojowi gospodarczemu [Grosse 2002, s. 2548].
Koncepcja kapitau spoecznego bya take badana przez Roberta Putnama, ktry analizowa uwarunkowania sprawnoci instytucji samorzdowych i rozwoju regionalnego we
Woszech. Putnam definiowa kapita spoeczny, odnoszc si do takich cech spoeczestwa,
jak zaufanie, normy spoeczne i sieci stowarzysze. Podstawowym stwierdzeniem w tej koncepcji jest to, e kapita spoeczny wsplnot obywatelskich, charakteryzujcy si wysokim
poziomem wzajemnego zaufania, normami zaangaowania na rzecz dobra publicznego i gst sieci stowarzysze publicznych, sprzyja wzrostowi gospodarczemu [Putnam 1995,
s. 258276]. Dla potwierdzenia swojej tezy Putnam przeciwstawi wyniki swoich bada
w regionach pnocnych Woch, potwierdzajce wysoki poziom kapitau spoecznego w tej
czci kraju, wynikom na biednym poudniu Woch. Inne badania Putnama odnoszce si do
sytuacji Stanw Zjednoczonych pokazuj, e funkcjonuje tam inny ni we Woszech typ kapitau spoecznego oparty na zaangaowaniu gospodarczym, a nie obywatelskim. Nie jest to,
jak w przypadku Woch, bezinteresowna dziaalno na rzecz dobra wsplnego, ale pragmatyczna kooperacja ekonomiczna i wsplny interes.
Jako podejcie instytucjonalne do rozwoju regionalnego zalicza si take koncepcje aglomeracji elastycznej produkcji Alena Scotta. Podkrela on znaczenie dla rozwoju aglomeracji
waciwej polityki wadz oraz warunkw spoecznych i kulturowych. Scott przypisuje wiksz wag do rozwoju gospodarczego instytucji ekonomicznych i norm spoecznych ni do
anonimowych si wolnego rynku.. Uznaje, e kada aglomeracja powinna stworzy wasny
model instytucji i zachowa spoecznych zapewniajcych jej przewag konkurencyjn [Scott
1993, 258270].

46

Inn koncepcj rozwoju regionalnego nawizujc do podejcia instytucjonalnego jest podejcie Michaela Storpera. Rozrnia on trzy podstawowe skadowe rozwoju: innowacje
technologiczn, system organizacji produkcji oparty na sieci wsppracy i elastycznej specjalizacji firm oraz koncentracj terytorialn producentw. Najistotniejsz rol odgrywaj
u niego inne ni ekonomiczne czynniki rozwoju okrelane jako pozahandlowe wspzalenoci pomidzy podmiotami gospodarczymi. Zalicza si do nich formalne i nieformalne reguy
ycia spoecznego, normy zachowa oraz zwyczaje wpywajce na postpowanie podmiotw
gospodarki regionalnej. Wspzalenoci te obniaj ryzyko gospodarcze, podwyszajc poziom inicjatywy i przedsibiorczoci i wspierajc wspprac. Stanowi kapita funkcjonujcy poza tradycyjnymi instytucjami i czynnikami i bdcy faktyczn przyczyn sukcesu rozwoju danego regionu [Stroper 1997, s. 552].

47

Rozdzia 2
CZYNNIKI KONKURENCYJNOCI REGIONALNEJ
I ICH ZNACZENIE DLA NOWEGO PARADYGMATU
ROZWOJU REGIONALNEGO

2.1. Wprowadzenie do zagadnienia konkurencyjnoci regionalnej

2.1.1. Istota i definicje konkurencyjnoci regionalnej

Dla wyjanienia znaczenia i wspzalenoci konkurencyjnoci regionalnej i gospodarki
opartej na wiedzy konieczne jest przedstawienie pojcia konkurencyjnoci regionalnej, jak
rwnie analiza wpywajcych na ni czynnikw. W rozdziale drugim zostan omwione:
pojcie konkurencyjnoci, modele oceny pozycji konkurencyjnej regionu oraz tendencje
rozwojowe wpywajce na konkurencyjno regionaln. W dalszej czci zostanie wyjaniona rola nowego paradygmatu rozwoju regionalnego w ksztatowaniu poziomu konkurencyjnoci regionu. Rozdzia zakoczy przegld rde i miar konkurencyjnoci regionalnej, ze
szczeglnym uwzgldnieniem tych, ktre zostan wykorzystane w czci empirycznej rozprawy.
Pojcie konkurencyjnoci pojawia si w literaturze w wielu znaczeniach, czego konsekwencj jest dua liczba definicji zwizanych z rnym rozumieniem jej rde oraz rne
rozumienie jej zakresu. W gospodarce mona mwi o konkurencyjnoci na poziomie zarwno mikroekonomicznym (w odniesieniu do przedsibiorstwa), jak i makroekonomicznym
(w odniesieniu do kraju), a take o poziomach porednich, ktrymi s brane, sektory czy
okrelone mniejsze ni kraj jednostki terytorialne.
W przypadku konkurencyjnoci w skali mikroekonomicznej chodzi o zdolno firm do
konkurowania, wzrostu, generowania zysku poprzez produkowanie dbr lub wiadczenie
usug o odpowiedniej jakoci i cenie we waciwym czasie, stanowicych odpowiedzi na
potrzeby rynku i zaspokajajcych potrzeby klientw w sposb bardziej efektywny. Im lepiej

48

firma dopasowuje si do tych potrzeb, tym wiksze udziay w rynku zdobywa, a co za tym
idzie staje si bardziej konkurencyjna [Gorynia 2010, s. 6799].
Konkurencyjno odnoszona do poziomu makroekonomicznego, na przykad caego kraju,
jest trudniejsza do zdefiniowania. Istniej istotne rnice niepozwalajce traktowa konkurencyjnoci na poziomie makroekonomicznym na przykad na poziomie kraju czy regionu,
w sposb rwnorzdny z konkurencyjnoci przedsibiorstw [Krugman 1994, s. 2844]. Do
tych rnic z pewnoci naley to, co jest konsekwencj niepowodzenia przedsibiorstwa na
rynku, a wic wykluczenie z rynku. W przypadku caego kraju czy regionu takie konsekwencje nie mog mie miejsca. Firmy, konkurujc ze sob, odbieraj sobie szans na odniesienie
sukcesu. W przypadku kilku krajw lub regionw nie jest to ju takie oczywiste. Konkurencyjno kraju czy regionu nie moe by traktowana jako suma konkurencyjnoci dziaajcych
na danym obszarze firm ze wzgldu na to, e konkurencyjno w skali makro bierze pod
uwag poziom zatrudnienia, podczas gdy konkurencyjno pojedynczej firmy koncentruje si
na zyskach i produktywnoci.
Zgodnie z opini wyraan przez M.E. Portera pojcie konkurencyjnoci caego kraju jest
niezwykle trudne do zdefiniowania, a syntetyczna ocena tej konkurencyjnoci wrcz niemoliwa do przeprowadzenia. Wedug Portera celem kraju jest podnoszenie poziomu ycia ludnoci. Cel ten moe osign dziki efektywnemu wykorzystywaniu posiadanych zasobw.
Ta efektywno zaley od wynikw osiganych przez przedsibiorstwa. Zgodnie z takim
podejciem, podstawow miar konkurencyjnoci jest efektywno, a celem kraju osiganie
wysokiego poziomu ycia obywateli co jest zalene od wydajnoci pracy i efektywnoci kapitau [Porter 1990, s. 20].
Z punktu widzenia kraju czy te regionu konkurencyjno jest definiowana jako stopie,
w jakim jest on zdolny w warunkach rynkowych produkowa dobra i usugi, ktre zyskuj
uznanie na rynkach midzynarodowych, przy jednoczesnym utrzymywaniu lub rozszerzaniu
realnych dochodw mieszkacw w dugim okresie. Podstawowym warunkiem konkurencyjnoci jest dziaalno gospodarcza realizowana z sukcesem, za ktry uwaa si wzrastajcy poziom dochodw i poziomu ycia realizowane w warunkach otwartego rynku produktw
i usug produkowanych przez dany kraj. Poziom ycia pojawia si tu jako ostateczny rezultat
konkurencyjnoci.
W definiowaniu pojcia konkurencyjnoci wan rol odgrywa take czas. Wie si to
z atrybutowym i procesowym rozumieniem tego pojcia. W rozwaaniach nad konkurencyjnoci w skali makro w literaturze rozrnia si take pojcia pozycji i zdolnoci konkurencyjnej. Pozycja konkurencyjna dotyczy ujcia statycznego (konkurencyjno ex post, zwana
49

te konkurencyjnoci wynikow) i oznacza osignity ju poziom rozwoju gospodarczego

wyraony poziomem dochodu narodowego, efektywnoci wykorzystywania czynnikw wytwrczych czy te pozycj w handlu zagranicznym.
Zdolno konkurencyjna, zwana te konkurencyjnoci czynnikow, jest oceniana na podstawie czynnikw charakteryzujcych wielko, struktur i wykorzystanie zasobw produkcyjnych, system spoeczno-ekonomiczny, polityk ekonomiczn oraz midzynarodowe otoczenie gospodarcze. W ujciu dynamicznym mwimy o dochodzeniu do okrelonego
poziomu konkurencyjnoci w ramach procesu dziejcego si w czasie. Mwimy tu o konkurencyjnoci ex ante stanie oczekiwanym moliwym do osignicia w przyszoci [Gorynia
2010, s. 4866].
Miar wzrostu zdolnoci konkurencyjnej jest wedug W. Biekowskiego nie tylko poprawa pozycji konkurencyjnej, ale take zachowanie przez gospodark zdolnoci do dugookresowego zyskownego rozwoju, ktrego efektem jest taka struktura gospodarki, ktra koresponduje z dugookresowymi zmianami w strukturze popytu wiatowego. Podczas oceny
konkurencyjnoci gospodarki naley bra pod uwag zarwno jej zdolno, jak i pozycj
konkurencyjn. Ocena pozycji konkurencyjnej gospodarki umoliwia waciwy dobr czynnikw konkurencyjnoci. Na tym tle rysuje si te wskazywana przez W. Biekowskiego
rnica w podejciu do oceny konkurencyjnoci gospodarek wysokorozwinitych i rozwijajcych si. W przypadku pastw czy regionw wysokorozwinitych miar zdolnoci konkurencyjnej bdzie nie tylko zachowanie zdolnoci do zyskownego wzrostu, ale te zdolno do
tworzenia nowych struktur poday i popytu w warunkach otwartej gospodarki. W krajach
i regionach rozwijajcych si ocena konkurencyjnoci polega na ocenie skutecznoci przyjtej przez nie strategii zmniejszania rnic dzielcych je od obszarw dobrze rozwinitych
[Biekowski 2004, s. 30]. Na rysunku 2 przedstawiono schematycznie konkurencyjno
w odniesieniu do skali czasu i efektu.
Konkurencyjno regionalna jest okrelana jako zdolno gospodarki regionalnej do
optymalizowania jej endogenicznych zasobw w celu konkurowania i prosperowania na rynkach krajowych i globalnych oraz jako zdolno adaptowania si do zmian na tych rynkach.
Ograniczeniem dla tego podejcia jest to, e wiele miar ekonomicznych nie odnosi si do
poziomu regionu, a funkcjonuje jedynie na poziomie krajowym. W toku dalszych rozwaa
bdzie analizowana pozycja konkurencyjna regionw NUTS-2 zachodniej czci Unii Europejskiej traktowana ex post. Wyniki tej analizy pozwol na przeprowadzenie wnioskowania,
ktre w rezultacie da moliwo przeprowadzenia analizy konkurencyjnoci ex ante.

50

POZIOMY KONKURENCYJNOCI

MIKRO

PRZEDSIBIORSTWA

MEZO

BRANE
REGIONY

MAKRO

Zdolno do
generowania zysku
Udzia w rynku

Zdolno do
optymalizowania
endogrnicznych
zasobw w celu
konkurowania na
rynkach

KRAJE
MAKROREGIONY

Konkurencyjno

Wysoki poziom ycia

obywateli

Konkurencyjno

ex post

Potencja konkurencyjny

(obecna pozycja
konkurencyjna)

Strategia konkurencyjna

ex ante

(przysza pozycja
konkurencyjna)

Rysunek 2. Konkurencyjno w odniesieniu do skali, czasu

i efektu
rdo: Opracowanie wasne na podstawie: Gorynia i aniewska 2010

Na podstawie analizy przedstawionych wczeniej zrnicowanych aspektw konkurencyjnoci mona wyrni trzy podstawowe typy definicji konkurencyjnoci: wynikowe,
czynnikowe oraz mieszane czynnikowo-wynikowe [Biekowski 2008, s. 13]. Definicje
wynikowe odnosz si do rezultatw osiganych przez gospodark oraz opieraj si na ocenie pozycji konkurencyjnej osignitej przez dane pastwo czy region. Ich wad jest koncentracja na wynikach gospodarczych kosztem analizy ich przyczyn. Definicje czynnikowe
z kolei koncentruj si na ocenie rde konkurencyjnoci gospodarki wpywajcych na jej
przysz pozycj konkurencyjn (wielko i struktur zasobw produkcji oraz efektywno
ich wykorzystania) i warunkujcych jej zdolno konkurencyjn. Takie podejcie umoliwia
lepsza ocen czynnikw decydujcych o przyszej pozycji konkurencyjnej, ale w celu przyjcia waciwych zaoe co do zestawu czynnikw konkurencyjnoci musi zosta uzupenione
o ocen osignitej pozycji konkurencyjnej. Definicje czynnikowo-wynikowe bior z kolei
pod uwag zarwno obecny potencja gospodarczy oraz osignit pozycj konkurencyjn,
a take czynniki decydujce o potencjale wzrostu gospodarczego zwizane ze zdolnoci

51

konkurencyjn. Definicje tego typu s najbardziej kompleksowe poniewa uwzgldniaj

wzajemne zalenoci pomidzy osignitym poziomem rozwoju gospodarczego i zestawem
determinant konkurencyjnoci [Rado 2008, s. 4].
Poniewa wzrost konkurencyjnoci krajw i regionw jest jednym z gwnych celw strategii i planw krajw i ich rzdw, wic wanie w dokumentach i raportach przygotowywanych przez krajowe instytucje oraz organizacje midzynarodowe, takie jak Komisja Europejska7, Bank wiatowy8 czy te OECD9 mona natkn si na prby zdefiniowania pojcia
konkurencyjnoci, take w wymiarze regionalnym.
Wedug wadz amerykaskich konkurencyjno danego obszaru jakim jest kraj lub region
moe by traktowana jako stopie, do ktrego potrafi on w warunkach wolnej konkurencji
produkowa dobra i usugi, ktre znajduj nabywcw na rynkach midzynarodowych przy
jednoczesnym zwikszaniu dobrobytu swoich mieszkacw. Bardzo istotn rol odgrywa tu
zdolno do koncentrowania si na tych formach aktywnoci gospodarczej, ktre charakteryzuj si wysok produktywnoci, a jednoczenie generuj wysokie wynagrodzenia. Konkurencyjno jest zwizana ze zdolnoci do poprawy standardw ycia przy rosncym zatrudnieniu i przy zachowaniu zdolnoci kraju do wywizywania si z jego zobowiza [Global
competition 1985].
Ciekawe podejcie do definiowania konkurencyjnoci prezentuje Irlandzka Rada Konkurencyjnoci Narodowej. Wedug niej konkurencyjno terytorium to sukces na rynkach,
ktry owocuje oglnym wzrostem dobrobytu []; rynki te obejmuj midzynarodowy przepyw towarw, kapitaw i usug. Na midzynarodowym rynku towarw i usug rywalizuj
ze sob przedsibiorstwa z poszczeglnych pastw. Dziki obnianiu barier taryfowych

7 W opracowaniu The Sixth Periodic Report on theRregions z 1999 roku zostao przedstawione pojcie kon-

kurencyjnoci regionalnej okrelanej jako zdolno do produkowania dbr i usug znajdujcych nabywcw poza
regionem, na rynkach midzynarodowych, przy zachowaniu wysokiego poziomu dochodw i zatrudnienia.
8 W badaniach prowadzonych przez Bank wiatowy konkurencyjno jest identyfikowana z produktywnoci. Odnosi si ona do wielkoci wytworzonej wartoci dodanej na jednostk zaangaowanych rodkw, jak
osigaj przedsibiorstwa. W tym ujciu konkurencyjno jest staym procesem innowacji, wzmacniania
i ulepszania tych czynnikw i dziaa, ktre decyduj o wielkoci wytworzonej wartoci dodanej. Posiadanie
przewagi konkurencyjnej nie jest rwnoznaczne z posiadaniem przewagi komparatywnej. Wynika to z tego, e
wiele pastw pomimo przewagi komparatywnej, wynikajcej np. z niskich kosztw pracy czy duych zasobw
surowcw naturalnych, jest pogronych w biedzie, przed ich gospodark za nie rysuje si perspektywa wzrostu. Definicja ta ma charakter cile czynnikowy, a jej podstawow zalet jest podkrelenie roli innowacji
w tworzeniu i utrzymaniu zdolnoci konkurencyjnej.
9 W opublikowanym przez OECD w 1992 roku OECD Programme on technology and the Economy konkurencyjno definiuje si jako stopie, do ktrego w warunkach otwartego rynku kraj lub region jest w stanie
produkowa dobra i usugi, ktre zdaj test zagranicznej konkurencji przy jednoczesnym utrzymaniu wysokich
przychodw i zatrudnienia oraz rozszerzaniu krajowego dochodu. Jest to definicja wynikowa, pozwala jedynie
na ocen obecnej pozycji konkurencyjnej.

52

w handlu midzynarodowym wci si on rozszerza i pogbia. Na rynku kapitaw rywalizuj pastwa dce do przycignicia jak najwikszych zagranicznych inwestycji bezporednich10. Zgodnie z t definicj swoje miejsce w tworzeniu konkurencyjnoci maj zarwno wadze danego terytorium (kraju czy regionu), jak i zlokalizowane na nim
przedsibiorstwa. Zadaniem tych pierwszych jest zapewnianie odpowiedniego rodowiska gospodarczego sprzyjajcego inwestowaniu i rozwojowi gospodarczemu, natomiast zadaniem
przedsibiorstw jest stosowanie strategii konkurencyjnych gwarantujcych sukces rynkowy.
Odmienne rozumienie konkurencyjnoci proponuj autorzy Raportu Konkurencyjnoci
Globalnej [Sachs, Porter i Warner 2000, s. 14], wedug ktrych pastwa i regiony konkurencyjne to te, ktre maj podstawy do osignicia szybkiego i wieloletniego wzrostu ekonomicznego, z uwzgldnieniem poziomu dochodu narodowego w punkcie startu. W podejciu
tym mona zauway elementy definicji zarwno czynnikowej, jak i wynikowej, jednake
nie porusza ono kwestii czynnikw konkurencyjnoci.
Komisja Europejska [2000, s. 23] w swoim Raporcie z 2000 roku stwierdzia, e gospodarka danego kraju jest konkurencyjna, jeli jego populacja cieszy si rosncym standardem
ycia i wysokim zatrudnieniem opartym na trwaych podstawach. Dokadniej chodzi o to,
aby poziom aktywnoci ekonomicznej kraju nie powodowa niezrwnowaonego zewntrznego bilansu gospodarki oraz aby nie naraa na pogorszenie dobrobytu przyszych generacji.
Wspln cech wszystkich wymienionych definicji konkurencyjnoci jest to, e z jednej
strony ich autorzy skupiaj si na ocenie wynikw gospodarczych (dokonywanej na podstawie porwna), z drugiej za analizuj rda osignitej pozycji gospodarczej. Wrd rde
wystpuj takie czynniki, jak zasoby ludzkie, zasoby kapitau, technologie, innowacyjno,
a take czynniki decydujce o alokacji tych zasobw i ich tworzeniu, jak regulacje i jako
instytucji czy polityka gospodarcza. W praktyce analiza konkurencyjnoci gospodarczej jest
szczeglnym podejciem do analizy wzrostu gospodarczego i polega na rozpatrywaniu
wpywu rnych czynnikw na tworzenie dochodu narodowego, i w tym sensie jest zbiena
z modelami wzrostu gospodarczego.
Z zaprezentowanych definicji wyania si podstawowy warunek konkurencyjnoci, ktrym jest dziaalno gospodarcza realizowana z sukcesem, za ktry uwaa si tu wzrastajcy
poziom dochodw i poziomu ycia realizowane w warunkach otwartego rynku produktw

10 Irlandzka Rada Konkurencyjnoci Midzynarodowej (National Competitiveness Council) jest ciaem do-

radczym dziaajcym przy rzdzie Republiki Irlandzkiej. Przytoczone definicje pochodz ze stron internetowych Rady: http://www.forfas.ie/ncc/reports/ncc/what.htm [dostp: 21.08.2010].

53

i usug produkowanych przez dany kraj. Poziom ycia pojawia si tu jako ostateczny rezultat konkurencyjnoci zarwno na poziomie regionu, jak i kraju. Naturalne w tym momencie
staje si pytanie o czynniki wpywajce na konkurencyjno oraz o syntetyczne wskaniki
ilustrujce rne wymiary konkurencyjnoci. W dalszej czci niniejszego rozdziau zostan omwione zarwno wskaniki syntetyczne (wynikowe), istotne i dajce si zmierzy na
poziomie regionalnym, jak i czynniki rozwoju regionalnego, ksztatujce wskaniki syntetyczne ze szczeglnym uwzgldnieniem wskanikw odnoszcych si do gospodarki opartej na wiedzy.

2.1.2. Modele oceny pozycji konkurencyjnej regionu

Z uwagi na zamiar sklasyfikowania zmiennych opisujcych zarwno zdolno, jak i pozycj
konkurencyjn, przegld najbardziej znanych modeli konkurencyjnoci obejmuje modele
odwoujce si do skali mikroekonomicznej, mezoekonomicznej oraz makroekonomicznej.
We wszystkich modelach zmienn zalen jest pozycja konkurencyjna uzyskiwana przez
region, a zmiennymi niezalenymi czynniki zdolnoci konkurencyjnej.
Punktem wyjcia dla przegldu modeli konkurencyjnoci jest zestawienie z jednej strony
czynnikw charakteryzujcych pozycj konkurencyjn, z drugiej za czynnikw wiadczcych o potencjale konkurencyjnym. Przegld modeli konkurencyjnoci rozpocznie prezentacja trzech modeli odnoszcych si bezporednio do poziomu regionalnego, to jest stosowanego przez Komisj Europejsk modelu piramidy konkurencyjnoci, modelu Europejski Indeks
Konkurencyjnoci (European Competitiveness Index ECI) opracowanego na zlecenie Robert
Huggins Associates [Huggins i Davis 2006] oraz stworzonego przez Cambridge Econometrics,
University of Cambridge i ECORYSNEI modelu kapelusza konkurencyjnoci. Nastpnie zostan zaprezentowane modele wykorzystywane do ocen konkurencyjnoci poprzez wykorzystanie jednego wskanika syntetycznego obliczanego na podstawie algorytmu wykorzystujcego
zestaw szczegowych czynnikw. Do najbardziej znanych modeli czynnikw konkurencyjnoci w tej grupie mona zaliczy: modele czynnikw konkurencyjnoci wiatowego Forum
Ekonomicznego (World Economic Forum WEF), model Midzynarodowego Instytutu Zarzdzania Rozwojem (International Management Development Institute IMD)11, model Banku

11 W latach 19871996 WEF i IMD opracowyway wsplny raport o konkurencyjnoci gospodarczej kra-

jw. Po 1996 obie instytucje opracowyway ju oddzielne raporty, przy czym do roku 2000 rnice metodologiczne midzy nimi byy niewielkie. Od roku 2001 IMD w znaczcy sposb zmieni sposb ujmowania czynnikw konkurencyjnoci w swoich analizach.

54

Tabela 2. Przegld czynnikw wykorzystywanych w analizowanych modelach

konkurencyjnoci

Nazwa modelu
Model European
Competitiveness
Index (ECI)

Czynniki wiadczce
o potencjale
konkurencyjnym

Czynniki charakteryzujce
pozycj konkurencyjn

kreatywno
wyniki gospodarki
infrastruktura i dostpno
zatrudnienie w sektorach wiedzy
edukacja

Model piramidy
konkurencyjnoci

PKB
produktywno
zatrudnienie

struktura zatrudnienia
kultura innowacji
dostpno regionalna
umiejtnoci pracownikw
struktura spoeczna
centra decyzyjne
jako otoczenia
spjno spoeczna regionu
aktywno handlu zagranicznego

Model kapelusza
konkurencyjnoci

PKB per capita

warto dodana brutto

jednostkowe koszty pracy

zyskowno
struktura sektorowa rynku
infrastruktura
zasoby ludzkie
otoczenie produkcyjne
instytucje
technologie
innowacyjno
przedsibiorczo
internacjonalizacja
kapita spoeczny
infrastruktura wiedzy
kultura
demografia i migracje
jako miejsca
rodowisko

Model Banku
wiatowego

oglna sytuacja gospodarcza

dynamika gospodarcza

dynamika finansowa
infrastruktura i klimat inwestycyjny
zasoby ludzkie

Model
Biekowskiego

PKB
wydajno pracy

inwestycje w B+R
zatrudnienie w B+R
liczba zatrudnionych w sektorach wiedzy
produktywno
PKB per capita
dugo autostrad
dugo linii kolejowych
liczba pojazdw

wielko i struktura zasobw

produkcyjnych

55

Czynniki wiadczce
o potencjale
konkurencyjnym

Czynniki charakteryzujce
pozycj konkurencyjn

Nazwa modelu

udzia w handlu wiatowym

stan bilansu patniczego i jego
struktura
terms of trade

Model Irlandzkiej
Rady Konkurencyjnoci

brak

dziaalno przedsibiorstw
produktywno i innowacje
ceny i koszty
poda na rynku pracy
rodowisko dla biznesu
infrastruktura fizyczna
infrastruktura wiedzy

Model Instytutu
Zarzdzania Rozwojem w Lozannie

sytuacja ekonomiczna gospodarki

umidzynarodowienie gospodarki

sprawno rzdzenia
wydajno zarzdzania
infrastruktura
finanse
nauka i badania
zasoby ludzkie

Model wiatowego
Forum Ekonomicznego

otwarto gospodarki

instytucje
infrastruktura
stabilno makroekonomiczna
zdrowie i edukacja podstawowa
edukacja na poziomie wyszym
i szkolenia
efektywno rynku dbr
efektywno rynku pracy
dojrzao rynkw finansowych
gotowo technologiczna
rozmiar rynku
innowacje
dojrzao firm i ich sieci prowadzce do wyszej efektywnoci produkcji

Romb Portera

ocena etapu rozwoju konkurencyjnoci (zasobyinwestycje

innowacyjnobogactwo)

efektywno wykorzystania
zasobw produkcyjnych
system spoeczno-ekonomiczny
polityka ekonomiczna rzdu
midzynarodowe otoczenie
ekonomiczne

czynniki produkcji
charakter popytu krajowego
(nawyki zakupowe itp.)
obecno konkurencyjnych
przemysw;
strategia firm, sposb zarzdzania i konkurowania
rola rzdu
zdarzenia losowe

rdo: Opracowanie wasne

56

wiatowego, model analizy konkurencyjnoci systemowej K. Essera, W. Hillebranda,

D. Messnera i J. Meyer-Stamera, model oceny zdolnoci konkurencyjnej Biekowskiego,
model irlandzkiej Narodowej Rady Konkurencyjnoci i model BERI. Prezentacj modeli
konkurencyjnoci zakoczy omwienie modelu wywodzcego si z tzw. diamentu Portera
koncentrujcego si na skali mikroekonomicznej.
Publikowany od roku 2004 Europejski Indeks Konkurencyjnoci jest opracowywany przez
Robert Huggins Associates i firmowany nazwiskami R. Hugginsa z The Management School
wchodzcej w skad Uniwersytetu w Sheffield oraz W. Daviesa z Elliott School of International Affairs przy Uniwersytecie Georga Washingtona. Geograficznie raport obejmowa
obszar EU-15 oraz Norwegi i Szwajcari i koncentrowa si na poziomie administracyjnym
NUTS-1. Po rozszerzeniu Unii Europejskiej do 25 krajw do opracowania zostay wczone
regiony NUTS-1 nowych krajw czonkowskich. Indeks jest oparty na trzech grupach
zmiennych: kreatywnoci, wynikach ekonomicznych oraz infrastrukturze i dostpnoci.
Zmienne w kadej grupie s standaryzowane, a nastpnie stosuje si wobec nich technik
wieloczynnikowej redukcji danych nazywanej analiz czynnikow. Metoda ta jest stosowana
w celu uproszczenia zoonych i zrnicowanych relacji wystpujcych pomidzy grupami
obserwowanych zmiennych. W wyniku tego zabiegu dochodzi do odkrycia wsplnych wymiarw lub czynnikw wicych zmienne uwaane pocztkowo za niezwizane ze sob.
Dla wydobycia wsplnych czci wariacji zachodzcych pomidzy oryginalnymi zmiennymi stosuje si metod o nazwie image factoring. Wymiary uzyskiwane w ten sposb s
nastpnie rotowane. Metoda rotacji, nazywana varimax, jest stosowana wraz normalizacj
Kaisera. Podczas identyfikacji wsplnych wymiarw struktury zmiennych, analiza czynnikowa pokazuje take umiejscowienie kadego z analizowanych regionw w strukturze czynnikw, dostarczajc jego wynikw w ramach konkretnego wymiaru. Wyniki czstkowe regionw s dalej wykorzystywane do stworzenia indeksu kompozytowego. Indeks
kompozytowy powstaje poprzez zastosowanie techniki analizy ilociowej nazywanej DEA
Data Envelopment Analysis. DEA jest technik programowania liniowego oryginalnie wykorzystywanego do oceny wzgldnej efektywnoci zestawu jednostek nazywanych jednostkami
decyzyjnymi. Za pomoc tej techniki wyszukuje si zestawy wag dla kadej jednostki, ktre
maksymalizuj waon sum zmiennych z ograniczeniem, e adna jednostka nie ma sumy
waonej wyszej ni 1. W rezultacie kada jednostka uzyskuje wynik pomidzy 0 i 1. Proces
ten jest powtarzany wobec wszystkich jednostek w zestawie danych, dajc kadej wynik unikatowy dla kadej iteracji. rednia geometryczna wszystkich wynikw kadego z regionw
dostarcza wyniku DEA. Wyniki indeksowane wok redniej dla caej EU-25
57

(z uwzgldnieniem Norwegii i Szwajcarii) tworz ECI Europejski Indeks Konkurencyjnoci.

Jednym z najbardziej znanych modeli wykorzystywanych do opisania konkurencyjnoci
regionalnej jest piramida konkurencyjnoci (rys. 3). Model ten zosta opracowany w 1997
roku przez Komisj Europejsk jako koncepcja przedstawiajca czynniki decydujce o osignitym poziomie konkurencyjnoci. Jest to propozycja systematycznego podejcia do klasyfikacji czynnikw wpywajcych na konkurencyjno regionaln [aniewska i Nowak 2010,
s. 185186].
Czynniki wpywajce na konkurencyjno regionaln mog zosta podzielone na porednie i bezporednie. Szczegln rol odgrywaj czynniki majce bezporedni i natychmiastowy wpyw na wynik ekonomiczny, zyskowno, produktywno siy roboczej i wskanik
zatrudnienia. Naley take bra pod uwag czynniki wpywajce na konkurencyjno w duszym czasie, mianowicie: procesy i czynniki spoeczne, ekonomiczne, rodowiskowe i kulturowe. Mona wyrni trzy poziomy czynnikw wpywajcych na konkurencyjno:

podstawowe czynniki mierzce konkurencyjno i obejmujce dochd, produktywno
siy roboczej, poziom zatrudnienia i otwarto,

czynniki rozwoju regionalnej konkurencyjnoci majce natychmiastowy wpyw na
podstawowe czynniki, wykorzystywane do poprawy konkurencyjno regionu
w krtkoterminowej perspektywie,

czynniki sukcesu (czynniki spoeczne i rodowiskowe rda konkurencyjnoci)
czynniki majce poredni wpyw na czynniki podstawowe i na czynniki rozwoju.
Na szczycie piramidy znajduje si wskanik jakoci ycia mierzony jako PKB na jednego
mieszkaca, ktry rozgazia si na stop zatrudnienia i wydajno pracy oraz produktywno. Na stop zatrudnienia wpywaj z kolei: stopa aktywnoci, zdolno tworzenia miejsc
pracy, elastyczno rynkw pracy, demografia oraz inwestycje niematerialne (struktura kwalifikacji). Na produktywno wpyw maj: sytuacja rynkowa i finansowa, inwestycje niematerialne (badania i rozwj), innowacje i inwestycje w kapita trway oraz infrastruktura publiczna, w tym zwaszcza system podatkowy Czynniki majce wpyw na konkurencyjno
w dugim okresie znajduj si u podstawy piramidy s to rda konkurencyjnoci. Na
rodkowym poziomie piramidy znajduj si czynniki rozwoju okrelane rwnie jako ujawniona konkurencyjno. Podstawowe czynniki konkurencyjnoci pojawiaj si na wyszym
poziomie piramidy, a na jej szczycie takie kategorie, jak dobrobyt i standard ycia. Na podstawie piramidy tworzy si modele konkurencyjnoci midzynarodowej, przemysowej i re-

58

gionalnej oraz okrela si zadania wadz pastwowych w ramach polityki wspierania konkurencji.
Czynniki spoeczne i ekonomiczne kluczowe dla dugoterminowego zwikszania konkurencyjnoci regionalnej tworzce podstaw modelu konkurencyjnoci regionalnej obejmuj
[Lengyel 2002, s. 323-342]:

struktur zatrudnienia w regionach o wyszym poziomie konkurencyjnoci wikszo
ludzi pracuje w usugach biznesowych i w przemyle dbr wysoko przetworzonych
charakteryzujcych si wysok wartoci dodan, intensywnym efektem multiplikacyjnym i znaczn elastycznoci,

kultur innowacji intensywne dziaania proinnowacyjne, efektywna dyfuzja innowacji, dua liczba patentw; kultura innowacji oznacza nie tylko istnienie uczelni
i instytutw badawczych, ale rwnie zdolnoci innowacyjnych i przygotowanie biznesu, w szczeglnoci firm maych i rednich; innowacje prowadz do okrelonego poziomu postpu technologicznego regionu,

dostpno regionaln atwo dostpu wyraajca si poczeniami transportowymi
i lokalizacj geograficzn uzupeniona infrastruktur transportow i komunikacyjn,

umiejtnoci siy roboczej wysoki udzia wysoko wykwalifikowanych pracownikw
w ogle pracownikw (co wynika z efektywnego systemu edukacji koncentrujcego si
na aktualnym popycie zgaszanym przez rynek pracy,

struktur spoeczn siln klas redni wspierajc rozwj regionu rosncymi dochodami i zwikszajcym si popytem konsumpcyjnym

centra decyzyjne w regionie znajduj si centra decyzyjne, siedziby firm; nowe, innowacyjne jednostki strategiczne s rozwijane zazwyczaj w miastach, gdzie lokuj si
gwne siedziby firm,

jako otoczenia wysoki standard warunkw osiedlania si (bezpieczestwo publiczne, przyjemna architektura miejska, dobre warunki mieszkaniowe, efektywny transport
publiczny i zdrowe rodowisko naturalne)

spjno spoeczn regionu zdolno radzenia sobie z problemami, bez znaczenia,
czy wynikaj one ze strukturalnej zmiany ekonomicznej, dynamicznego wzrostu gospodarczego czy z nierwnoci obszarw i spoecznoci w regionie,

aktywno handlu zagranicznego.

59


KO
NK
UR
EN
CY
JN
O
NI
O
NA
UJ
AW
I
JN
O
C
NC
Y
KO
NK
UR
E
R
D
A

Rysunek 3. Model piramidy konkurencyjnoci regionalnej

rdo: Opracowanie wasne na podstawie: Gardiner i Martin 2004; New Horizons Programme 2006, s. 26

Porednie czynniki mog zosta podzielone na dwie grupy jedn obejmujc czynniki
wpywajce na wynik ekonomiczny w krtkim terminie (struktura ekonomiczna, kultura innowacyjna, dostpno regionalna, umiejtnoci siy roboczej) i drug o dziaaniu dugotrwaym (struktura spoeczna, centra decyzyjne, jako otoczenia) [Fujita i Thisse 2002, s. 23].

Z kolei wykorzystujc inny sposb klasyfikacji, moemy ulokowa porednie czynniki

z piramidy konkurencyjnoci w piciu nastpujcych grupach [Porter i Schwab 2008, s. 40]:

czynniki spoeczno-ekonomiczne,

funkcjonalna i organizacyjna innowacja kultura innowacyjna,

czynniki odnoszce si do zatrudnienia, zasobw intelektualnych i umiejtnoci siy
roboczej,

czynniki odnoszce si do demografii takie jak centra decyzyjne, spoeczna struktura
i spjno spoeczna,

czynniki zwizane z jakoci otoczenia.

60

Model kapelusza konkurencyjnoci powsta w ramach raportu studium nad czynnikami konkurencyjnoci regionalnej opracowanego przez Cambridge Econometrics i firm
ECORYSNEI na zlecenie Dyrektoriatu Polityki Regionalnej Komisji Europejskiej. Skada
si z kilku poziomw: wynikw regionalnych, rezultatw regionu, struktury rynku oraz determinant konkurencyjnoci regionalnej [Martin 2003, 616618].
W omawianym modelu syntetycznym wskanikiem charakteryzujcym wyniki regionalne
jest PKB per capita. Rezultaty czy te wydajno regionu s definiowane przede wszystkim
przez regionaln warto dodan, ale take przez takie czynniki, jak: jednostkowe koszty
pracy, zyskowno, udziay w rynku. Struktura rynku zaley od sektorw funkcjonujcych
w regionie, specjalizacji, rozkadu firm oraz ich wasnoci.
Determinanty konkurencyjnoci regionalnej stanowi w tym modelu obszern grup gdzie
tradycyjne czynniki produkcji kapita, praca i ziemia zostay zastpione przez podstawow infrastruktur, zasoby ludzkie i otoczenie produkcyjne. Skadowymi tych czynnikw s tu
takie cechy charakterystyczne danego regionu, jak: instytucje, technologie, innowacyjno,
przedsibiorczo, internacjonalizacja, kapita spoeczny, infrastruktura wiedzy, kultura, demografia i migracje, jako miejsca oraz rodowisko.
Autorzy modelu dokonuj dekompozycji syntetycznego wskanika, ktrym jest produkt
krajowy brutto per capita (przypadajcy na kad jednostk populacji regionu) na nastpujce elementy skadowe:

stosunek PKB do zatrudnienia w regionie (wskanik w przyblieniu odpowiadajcy
produktywnoci),

wskanik zatrudnienia reprezentowany przez stosunek liczby osb zatrudnionych do
cakowitej populacji regionu bdcej w wieku produkcyjnym,

stosunek cakowitej populacji regionu bdcej w wieku produkcyjnym do populacji
ogem.
Z tak przeprowadzonej dekompozycji wynika, e kluczowymi wskanikami w modelu
sucymi ocenie konkurencyjnoci s produktywno i wskanik zatrudnienia. Rezultaty
regionu syntetycznie wyraa wskanik wartoci dodanej brutto, ktry mona rozoy na
pensje i zyski, regionaln produktywno, jednostkowe koszty pracy i zyski. Poniewa wynagrodzenia pracownikw i zyski firm powstaj jedynie wwczas, gdy firmy sprzedaj
z sukcesem swoje produkty i usugi na rynkach krajowych i zagranicznych, wic udziay firm
danego regionu w rynku krajowym i zagranicznym s take istotnym rezultatem. Jak ju
wspomniano, take struktura sektorw, specjalizacja, rozkad i forma wasnoci firm s istotnymi rezultatami opisujcymi konkurencyjno regionu.
61

Oprcz wymienionych wyej cech charakteryzujcych pozycj konkurencyjn regionu

w modelu zostay take uwzgldnione te wiadczce o jego potencjale konkurencyjnym,
a wic determinanty konkurencyjnoci regionalnej. Determinanty te maj rone znaczenie dla
rnych typw regionw. I tak infrastruktura i dostpno s wane dla regionw opartych na
czynnikach zwanych te regionami miejscami produkcji. Czynniki, takie jak zasoby ludzkie i przedsibiorczo prowadzca do produktywnoci, warunkuj powstawanie regionw
jako miejsc rosncych przychodw (opartych na efektywnoci). Instytucje, innowacje, technologie, jako lokalizacji i rodowiska to z kolei determinanty charakteryzujce regiony
oparte na wiedzy.
Kolejny z analizowanych modeli to model czynnikw konkurencyjnoci stosowany
w opracowaniach wiatowego Forum Ekonomicznego (World Economic Forum WEF)
i Midzynarodowego Instytutu Zarzdzania Rozwojem (International Management Development Insttitute IMD). Jest tak skonstruowany, aby mona byo oceni poziom konkurencyjnoci gospodarki za pomoc syntetycznego wskanika, obliczanego na podstawie algorytmu opartego na kilkuset szczegowych czynnikach [Schwab 2011, s. 39]. W raportach
wiatowego Forum Ekonomicznego przygotowywanych od 1997 roku jest analizowanych
osiem grup czynnikw majcych wpyw na poziom konkurencyjnoci:

instytucje (jako instytucji prawnych, ich funkcjonowanie, poziom korupcji, poziom
zorganizowanej przestpczoci),

infrastruktura (jako drg, kolei, portw, telekomunikacji, koszty transportu lotniczego i oglne wydatki na infrastruktur),

stabilno makroekonomiczna (jako warunek dla rozwoju innych czynnikw),

zdrowie i edukacja podstawowa (inwestycje w usugi zdrowotne oraz w jako i zasig
edukacji podstawowej),

edukacja na poziomie wyszym i szkolenia (jako warunek poprawy acucha wartoci
poza proste procesy produkcyjne i produkty),

efektywno rynkw dbr (zdrowa konkurencja na rynku, minimum regulacji ograniczajcych prowadzenie biznesu, jako i rodzaj popytu wewntrznego, oczekiwania
nabywcw),

efektywno rynku pracy (wydajno i elastyczno rynku pracy, poziom kosztw pracy, poziom wyksztacenia i mobilno siy roboczej, podatki i koszty ubezpiecze
zwizane z zatrudnieniem pracownikw, rwnouprawnienie kobiet i mczyzn),

zaawansowanie rynkw finansowych (efektywny, przejrzysty i godny zaufania sektor
finansowy kanalizujcy zasoby obywateli i firm w kierunku przedsiwzi o wysokiej
62

stopie zwrotu z uwzgldnieniem odpowiedniej analizy ryzyka, system finansowy

umoliwiajcy firmom dostp do kapitau na inwestycje oraz inne przedsiwzicia innowacyjne),

gotowo technologiczna (zdolno do przyswajania nowych technologii zwikszajcych produktywno przemysw, w szczeglnoci technologii informacyjnych i komunikacyjnych, niezalenie od miejsca pochodzenia tych technologii),

rozmiar rynku (wpywa na produktywno poprzez umoliwienie firmom skorzystania
z efektu ekonomii skali; dla mniejszych krajw w dobie globalizacji substytutem rozmiaru jest otwarto ich rynku),

stopie dojrzaoci firm i ich sieci prowadzcy do wyszej efektywnoci w produkcji
dbr i usug (jako indywidualnych dziaa i strategii firm, jako i liczba lokalnych
dostawcw oraz stopie zachodzcych midzy nimi interakcji, skonno firm do
wsppracy w formie klastrw prowadzce do zaawansowanych, nowoczesnych procesw biznesowych),

innowacje (w duszej perspektywie poprawa jakoci ycia wymaga zdolnoci do
wprowadzania innowacji, co jest warunkowane inwestycjami w badania i rozwj, istnieniem wysokiej jakoci instytucji naukowych, wspprac w badaniach pomidzy
wiatem nauki i przemysem oraz odpowiednim zabezpieczaniem praw wasnoci intelektualnej) [Porter i Schwab 2008, s. 46].
Wszystkie czynniki s podzielone na 3 grupy, a w kadej z nich kraje s oceniane i klasyfikowane w ramach jednego z trzech etapw rozwoju opartego na czynnikach, efektywnoci
lub na innowacjach.
Model ten jest bardzo kompleksowy i uwzgldnia wiele czynnikw makroekonomicznych, jednake jego wad jest brak wyodrbnienia powiza pomidzy poszczeglnymi
czynnikami. Takie podejcie do oceny konkurencyjnoci nie skupia si jedynie na ocenie
rodowiska mikroekonomicznego, ale obejmuje take czynniki zawarte w otoczeniu firm
(mikroekonomicznym i makroekonomicznym) i uwzgldnia ich powizania z gospodark
wiatow. Dla oceny konkurencyjnoci regionalnej adekwatne w tym modelu s takie czynniki, jak: inwestycje, infrastruktura, zdrowie, edukacja, efektywno rynku dbr i pracy, dojrzao instytucji finansowych, gotowo technologiczna, rozmiar rynku, a take stopie dojrzaoci firm i innowacje.
Do roku 2000 modelem podobnym do powyszego modelu czynnikw konkurencyjnoci
model by wykorzystywany przez Midzynarodowy Instytutu Zarzdzania Rozwojem

63

w Lozannie (opracowujcy corocznie The World Competitiveness Yearbook) [Rado

2008, s. 9]. Model ten obejmowa osiem grup czynnikw:

gospodarka narodowa (ocena makroekonomicznej kondycji gospodarki narodowej, inwestycje, oszczdnoci, konsumpcja finalna, sytuacja ekonomiczna poszczeglnych
sektorw, koszty ycia oraz przewidywania dotyczce ksztatowania si wymienionych
czynnikw),

umidzynarodowienie gospodarki (zakres, w jakim gospodarka narodowa uczestniczy
w handlu wiatowym, ktry obejmuje: bilans rachunku biecego, eksport dbr
i usug, import dbr i usug, stop procentow, inwestycje portfelowe, zagraniczne inwestycje bezporednie, protekcjonizm, otwarto gospodarki),

rola pastwa (zakres, w jakim polityka pastwa sprzyja konkurencyjnoci cznie
z poziomem zaduenia narodowego, wydatkami rzdowymi, polityk fiskaln, wydajnoci pastwa, zaangaowaniem pastwa w gospodarce, przestrzeganiem prawa
i bezpieczestwem),

finanse (sytuacja na rynkach kapitaowych i jako usug finansowych oceniana na
podstawie kosztw kapitau, dostpnoci kapitau, dynamiki rynku akcji, wydajnoci
systemu bankowego),

infrastruktura (zakres, w jakim dostpne zasoby naturalne, techniczne i komunikacyjne
odpowiadaj potrzebom przedsibiorstw a w tym infrastruktura podstawowa, infrastruktura technologiczna, samowystarczalno energetyczna, rodowisko naturalne),

zarzdzanie (zakres, w jakim przedsibiorstwa s zarzdzane w sposb innowacyjny,
zyskowny i odpowiedzialny oceniane na podstawie produktywnoci, kosztw pracy,
zachowa firm, wydajnoci zarzdzania oraz kultury przedsibiorczoci),

nauka i badania (zdolno naukowa i technologiczna obejmujca poziom wydatkw
na nauk i badania, personel naukowo-badawczy, zarzdzanie technologiami, rodowisko naukowe oraz wasno intelektualn),

zasoby ludzkie (dostpno i jako zasobw ludzkich w tym cechy populacji, cechy
siy roboczej, poziom zatrudnienia, poziom bezrobocia, struktura wyksztacenia, jako
ycia, a take stosunek do wartoci).
W roku 2001 nastpia zmiana modelu klasyfikacji czynnikw konkurencyjnoci i podzielono je na cztery grupy, ktrymi s:

sytuacja ekonomiczna (gospodarka narodowa, handel midzynarodowy, inwestycje zagraniczne, zatrudnienie, ceny);

64


sprawno rzdzenia (finanse publiczne, polityka fiskalna, struktury instytucjonalne,

sprzyjajce uwarunkowania prawne dla przedsibiorstw/, edukacja);

wydajno zarzdzania (produktywno, rynek pracy, rynki finansowe, praktyka zarzdzania, wpyw globalizacji);

infrastruktur (infrastruktura podstawowa, infrastruktura technologiczna, infrastruktura
naukowa, zdrowie i rodowisko, system wartoci).
W tym modelu czynnikami adekwatnymi do poziomu regionalnego s dwie ostatnie kategorie.

Nastpn z prezentowanych klasyfikacji czynnikw konkurencyjnoci stosuje Bank wiatowy. Podzia przygotowany przez Grup rodowiska Biznesowego w Departamencie Sektora Prywatnego tej instytucji obejmuje pi gwnych kategorii opisujcych konkurencyjno.
S to:

oglna sytuacja gospodarcza (ocena wysokoci produktu narodowego brutto per capita
i jego dystrybucji),

dynamika gospodarcza (inwestycje i wzrost produktywnoci, handel, konkurencyjno
i struktura eksportu, polityka handlowa, rola rzdu w gospodarce),

dynamika finansowa (ocena poziomu dugu publicznego, poziom zaduenia prywatnego, rynek kapitaowy, inflacja),

infrastruktura i klimat inwestycyjny (sieci informacyjne i komunikacyjne, infrastruktura fizyczna, stabilno spoeczno-polityczna),

zasoby ludzkie (kapita ludzki, kapita intelektualny).
Model Banku wiatowego obejmuje elementy przydatne do oceny makroekonomicznej
i porwna caych krajw zawarte w przyjtej definicji konkurencyjnoci. S one jednak
nieco przemieszane. Opis pozycji konkurencyjnej jest zawarty w ocenie oglnej sytuacji gospodarczej, ale rwnie w ramach oceny dynamiki gospodarczej w zakresie oceny wielkoci
i struktury eksportu. Potencja konkurencyjny jest tutaj mierzony z wykorzystaniem takich
czynnikw, jak infrastruktura i klimat inwestycyjny czy zasoby ludzkie. Powyszy model nie
znajduje zastosowania w ocenie konkurencyjnoci regionw12.
W poszukiwaniu modelu konkurencyjnoci warto sign do autorw badajcych znajdujc si od wielu lat na szczycie rankingw gospodark amerykask. Interesujc klasyfika-

12 Dane pochodz ze stron internetowych Banku wiatowego, http://www.worldbank.org [dostp:

15.08.2010].

65

cj zaproponowa W. Biekowski, od ktrego nazwiska okrela si j model oceny zdolnoci

konkurencyjnej Biekowskiego [Biekowski i, Rado 2007, s. 23]. W modelu autor dokona rozdzielenia czynnikw wpywajcych na pozycj i zdolno konkurencyjn gospodarki.
Pozycja konkurencyjna kraju jest odzwierciedlana przez takie wskaniki, jak udzia w handlu
wiatowym, stan bilansu obrotw z zagranic oraz zmiany terms of trade. O poziomie zdolnoci konkurencyjnej gospodarki decyduje pi grup czynnikw:

wielko i struktura zasobw produkcyjnych, ktra obejmuje takie elementy, jak wielko zasobw naturalnych oraz poziom infrastruktury ekonomicznej, zasoby siy roboczej i zasoby kapitaowe oraz zasoby i poziom technologii,

efektywno wykorzystania zasobw produkcyjnych, w tym wydajno pracy, materiao- i energochonno produkcji itp.,

system spoeczno-ekonomiczny, obejmujcy zesp wartoci, celw i zasad funkcjonowania systemu spoeczno-gospodarczego,

polityka ekonomiczna rzdu, w ktrej zakres wchodzi polityka makroekonomiczna, polityka konkurencji, polityka sektorowa, zagraniczna polityka ekonomiczna (w tym polityka handlowa), polityka kursu walutowego i regulacje w zakresie przepywu kapitau
i inwestycji zagranicznych,

midzynarodowe otoczenie ekonomiczne, a w szczeglnoci otwarto gospodarki i jej
zaangaowanie w handel midzynarodowy.

W ramach przegldu stosowanych na wiecie modeli konkurencyjnoci warto zwrci

uwag na model irlandzkiej Narodowej Rady Konkurencyjnoci wykorzystywany
w uznawanej przez dugi czas za jedn z najbardziej konkurencyjnych w Europie gospodarce
irlandzkiej. Wyrniono w nim dwie podstawowe grupy [Annual Competitiveness Report
2009]:

warunki podstawowe,

czynniki dodatkowe.

W pierwszej grupie Rada wyrnia cztery podgrupy:

dziaalno przedsibiorstw (inwestycje, handel),

produktywno i innowacje,

ceny i koszty,

poda na rynku pracy.

66

W drugiej grupie wyrnia trzy kategorie czynnikw:

rodowisko dla biznesu (podatki, regulacje dotyczce konkurencji, regulacje rynku pracy, kapita spoeczny),

infrastruktur fizyczn (inwestycje w fizyczn infrastruktur, infrastruktura transportowa i energetyczna, infrastruktura suca technologii informacyjnej i telekomunikacyjnej, mieszkalnictwo),

infrastruktur wiedzy (edukacja na poziomie podstawowym, rednim i wyszym, infrastruktura badawczo-rozwojowa).
W powyszym modelu istotn rol odgrywaj czynniki zwizane ze rodowiskiem funkcjonowania przedsibiorstw, w tym w szczeglnoci z zasobami, a take ze rodowiskiem
regulacyjnym. W niewielkim stopniu zostay uwzgldnione czynniki zwizane ze strategiami
przedsibiorstw, co moe by nastpstwem zastosowanej przez Irlandi strategii doganiania,
w ktrej ramach dominujc rol odgrywa tworzenie rodowiska sprzyjajcego przyciganiu
inwestycji zagranicznych [Rado 2008, s. 14].
Model analizy konkurencyjnoci gospodarczej M.E. Portera okrelany mianem diamentu lub rombu Portera ogranicza si do analizy otoczenia mikroekonomicznego [Porter
2006, s. 24]. Jest on zoony z czterech grup wzajemnie wspzalenych czynnikw determinujcych na poziomie mikroekonomicznym tworzenie przewagi konkurencyjnej danego pastwa lub regionu. Obejmuje:

czynniki produkcji (jak: zasoby naturalne, zasoby ludzkie, zasoby kapitaowe, infrastruktura techniczna, administracyjna, informacyjna i infrastruktura naukowa i technologiczna),

charakter popytu krajowego lub regionalnego (nawyki zakupowe itp.),

obecno konkurencyjnych przemysw w regionie (dostpno i jako lokalnych dostawcw i kooperantw konkurencyjnych w skali midzynarodowej),

strategi firm, sposb zarzdzania i konkurowania (sposb zarzdzania firmami determinujcy stosowane strategie zarzdzania przedsibiorstwem itp.).
Poza wymienionymi wyej czynnikami model uwzgldnia w niektrych wersjach take
rol wadz ze wzgldu na ich wpyw na wymienione powyej grupy czynnikw ksztatuje
rynek pracy i podstawow infrastruktur techniczn i spoeczn. W modelu Portera wszystkie
jego elementy s wspzalene i zmiana poziomu konkurencyjnoci gospodarki zaley od
poprawy czynnikw we wszystkich grupach.
Z punktu widzenia nowego paradygmatu szczeglnie istotnymi czynnikami wynikajcymi
z modelu diamentu Portera s kapita ludzki i kapita spoeczny. Oprcz nich czynnikiem
67

niezbdnym dla rozwoju gospodarki opartej na wiedzy jest infrastruktura wykorzystywana do

konkurowania w danej brany, rozumiana tutaj jako podstawowa infrastruktura techniczna,
ale take jako infrastruktura niezbdna do kreowania innowacji (np. telekomunikacyjna czy
badawcza). Finansowanie innowacji jest odpowiednikiem tradycyjnego czynnika produkcji,
ktrym jest kapita. Ze wzgldu na element ryzyka zwizany z powstawaniem innowacji konieczne jest istnienie takich instytucji, jak anioowie biznesu czy fundusze oferujce kapita
zalkowy. Jednym z czynnikw w modelu Portera s warunki popytu, ktre w odniesieniu
do gospodarki opartej na wiedzy oznaczaj istnienie w regionie popytu na innowacje oraz
dziaania zmierzajce do stymulowania takiego popytu. Kolejnym czynnikiem modelu jest
obecno konkurencyjnych przemysw, w tym przypadku zaawansowanych technologicznie bran. Gdy dochodzi do geograficznej koncentracji firm konkretnej brany, wwczas
powstaj warunki do stworzenia klastra, specjalizacji rynku pracy oraz sieciowania. Strategia
konkurowania dominujca w regionie ma wpyw na gotowo firm do wprowadzania innowacji, poniewa ostra walka konkurencyjna sprzyja zwikszonemu zaangaowaniu przedsibiorstw w kreowanie innowacji.
Pomimo e dobrze prowadzona polityka makroekonomiczna jest warunkiem sprawnego
funkcjonowania gospodarki, wedug Portera samo wzmacnianie czynnikw makroekonomicznych nie wystarcza dla wzmocnienia jej konkurencyjnoci. W szczeglnoci dotyczy to
krajw rozwijajcych si, gdzie trway wzrost konkurencyjnoci nie moe wynika jedynie
z realizacji polityki makroekonomicznej i musi by uzupeniony o stwarzanie odpowiednich
warunkw funkcjonowania przedsibiorstw. Zdolno firm do produkowania konkurencyjnych produktw i wiadczenia konkurencyjnych usug wynika rwnie z jakoci rodowiska
mikroekonomicznego. Dochd narodowy jest tworzony na poziomie mikroekonomicznym
i w zwizku z tym zdolno przedsibiorstw do wytwarzania konkurencyjnych dbr i usug
zaley rwnie od jakoci rodowiska mikroekonomicznego. Wanym czynnikiem w skali
mikro jest take zdolno firm do budowania skutecznych strategii konkurowania [Rado
2008, s. 9].
Zalet modelu Portera jest dokadne przedstawienie elementw konkurencyjnoci na poziomie mikroekonomicznym oraz relacji pomidzy nimi. Zgodnie z tym podejciem, rodowisko przedsibiorstw ma decydujcy wpyw na przewag konkurencyjn kraju, natomiast
poziomowi makroekonomicznemu przypisuje on znacznie mniejsze znaczenie. W literaturze
zwraca si take uwag na to, e model ten w niewielkim stopniu uwzgldnia rol globalizacji produkcji i rynkw w kreowaniu przewagi konkurencyjnej pastw [Duning 1993, s. 30].
W czasach globalizacji ogromnego znaczenia nabieraj midzynarodowe korporacje kontro68

lujce znaczc cze handlu midzynarodowego oraz dysponujce ogromn zdolnoci innowacyjn. Zdaniem J. Dunninga, romb Portera winien zosta uzupeniony o rol tych korporacji w gospodarce. Reasumujc, opisywany model suy najlepiej ocenie poziomu konkurencyjnoci sektorowej i w zwizku z tym nie znajduje zastosowania w ocenie konkurencyjnoci regionalnej.
Przegld modeli czynnikw konkurencyjnoci mia za zadanie pokazanie roli czynnikw
gospodarki opartej na wiedzy wrd czynnikw przydatnych do przeprowadzenia analizy
konkurencyjnoci regionw, ktry zostanie przeprowadzony w rozdziale trzecim. Cz
z omawianych modeli zostaa skonstruowana do oceny gospodarek na poziomie krajowym,
jednake czynniki, z ktrych s skonstruowane, nadaj si take do oceny konkurencyjnoci
regionalnej. Trzy pierwsze modele konkurencyjnoci s dedykowane ocenie konkurencyjnoci regionw, dlatego analizy w dalszej czci niniejszej rozprawy bd si opieray gwnie
na czynnikach branych pod uwag w Europejskim Indeksie Konkurencyjnoci, w modelu
kapelusza konkurencyjnoci oraz w modelu piramidy konkurencyjnoci. Czynniki pochodzce z pozostaych modeli bd odgryway rol uzupeniajc.
Tradycyjn miar konkurencyjnoci czy te standardu ycia wykorzystywan take na poziomie regionalnym jest PKB per capita13. Wskanik ten mona rozbi na dwa podstawowe
czynniki: wskanik zatrudnienia (procent pracujcych osb w wieku produkcyjnym) i produktywno (PKB przypadajce na kad osob zatrudnion). Produktywno jest uwaana
za dobry wskanik konkurencyjnoci przy zaoeniu, e wzrost produktywnoci zwiksza
konkurencyjno, ktra z kolei powoduje wyszy wzrost PKB. Z kolei wzrost PKB wspiera
zatrudnienie. Krtkoterminowo wzrost obu tych czynnikw nie musi i w parze, natomiast
w dugim okresie zawsze wystpuje ich dodatnia korelacja. Zazwyczaj regiony gorzej rozwijajce si wykazuj produktywno poniej redniej, przy czym cz z nich wykazuje zatrudnienie na poziomie redniej europejskiej, a druga cz wykazuje take gorsze wyniki
wskanika poziomu zatrudnienia [Filo 2008, s. 22]. Wyzwaniem dla gorzej rozwijajcych si
regionw jest wzrost produktywnoci przy jednoczesnej poprawie wskanikw zatrudnienia.
Dla osignicia tego celu konieczne jest strukturalne wspieranie konkurencyjnoci w wymiarze infrastruktury technologicznej, spoecznej i instytucjonalnej. W pewnym sensie syntetycznie zostao to wyraone w gwnym celu strategii lizboskiej, ktra zakadaa stworzenie

13 Wedug T. Kudacza [2001, s. 21] czynniki rozwoju regionalnego mona zaklasyfikowa do trzech pod-

stawowych grup: 1. Warunki naturalne, 2. Osignity poziom rozwoju spoeczno-gospodarczego, 3. Dynamika

tego rozwoju.

69

w cigu dekady z Unii Europejskiej najbardziej konkurencyjnej i dynamicznej gospodarki

opartej na wiedzy w skali globalnej, z wiksz liczb lepszych miejsc pracy, przy rosncym
poziomie spjnoci spoecznej. Istnieje cisy zwizek pomidzy poziomem rozwoju infrastruktury technologicznej, spoecznej i instytucjonalnej a konkurencyjnoci danego regionu.
Gwnymi determinantami wpywajcymi na konkurencyjno regionw s:

badania i rozwj technologiczny,

mae i rednie przedsibiorstwa,

bezporednie zagraniczne inwestycje kapitaowe,

infrastruktura i kapita ludzki,

instytucje i kapita spoeczny.
Konkurencyjno regionaln mona te sprowadzi do trzech powizanych ze sob kategorii: dochodu generowanego w regionie, produktywnoci siy roboczej i stopy zatrudnienia.
Warto tych wskanikw wskazuje na obszary, ktre musz zosta wzmocnione poprzez
regionaln polityk i programy rozwoju dla zwikszenia konkurencyjnoci danego regionu
[Gardiner Martin i Tyler 2004, s. 34].
Peny model oceny konkurencyjnoci regionalnej powinien obejmowa zarwno ocen
osignitej pozycji konkurencyjnej, jak i analiz potencjau wzrostowego. Pozycja konkurencyjna jest zwykle oceniana poprzez wielko PKB w danym regionie (niekiedy take poprzez
ocen gospodarki regionu w handlu midzynarodowym). Potencja konkurencyjny jest czsto
oceniany za pomoc zagregowanych wskanikw odnoszcych si do produktywnoci lub
zagregowanych wydatkw na badania i rozwj. Niezwykle istotnym elementem analizy
czynnikw decydujcych o potencjale czy te zdolnoci konkurencyjnej s zasoby, wrd
ktrych do najistotniejszych wystpujcych w modelach czynnikw konkurencyjnoci mona
zaliczy: zasoby ludzkie, umiejtnoci pracownikw, kapita spoeczny, infrastruktur, instytucje i technologie. Innym wanym elementem jest rola wadz, w tym wadz regionalnych.
Do czynnikw traktowanych take jako determinanty konkurencyjnoci regionalnej a charakteryzujcych otoczenie w danym regionie mona zaliczy kultur, jako otoczenia
i struktur spoeczn. Z przeprowadzonego przegldu modeli czynnikw konkurencyjnoci
wynika, e nie istnieje jeden obowizujcy zestaw czynnikw wykorzystywany w modelach
konkurencyjnoci regionalnej. Z punktu widzenia zamierze niniejszej rozprawy celowe jest
wykorzystanie produktu krajowego brutto per capita jako czynnika okrelajcego pozycj
konkurencyjn danego regionu. W dalszej kolejnoci analizowane bd determinanty konkurencyjnoci regionalnej warunkujce potencja konkurencyjny regionu, ze szczeglnym
uwzgldnieniem czynnikw istotnych dla gospodarki opartej na wiedzy.
70

2.1.3. Tendencje rozwojowe wpywajce na konkurencyjno regionaln

Do podstawowych tendencji rozwojowych wpywajcych na poziom konkurencyjnoci regionalnej, a jednoczenie na poziom gospodarki opartej na wiedzy, nale metropolizacja,
globalizacja i specjalizacja. Metropolizacja oznacza proces, ktry polega na ksztatowaniu si
struktury przestrzennej dominujcej nad regionem, w ktrym si znajduje, zyskujcy jednoczenie midzynarodow rang. Metropoli od duego miasta czy te aglomeracji odrnia
midzynarodowe znaczenie takiego ukadu osadniczego, wyraajce si aktywnym udziaem
w globalnych procesach gospodarczych [adysz 2009, s. 47]. Wedug definicji B. Jaowieckiego [Zorska 1998, s. 35] metropoli mona okreli nowoczesn jednostk osadnicz, ktra
importuje i eksportuje czynniki produkcji oraz inwestycje, jest siedzib midzynarodowych
firm i instytucji, jest wzem komunikacyjnym oraz ma rozbudowan infrastruktur usug
wyszego rzdu. O metropolitalnoci przesdza wczenia miasta do sieci orodkw penicych funkcje ponadnarodowe [Parysek 2003, s. 2134]. Metropolizacja ma kluczowe znaczenie dla w dynamiki rozwoju. Jej powstawaniu towarzyszy pogbianie dysproporcji przestrzennych. Proces metropolizacji powoduje powstawanie metropolii. Z kolei powstajce
metropolie generuj powstawanie wok siebie obszarw metropolitalnych. Z punktu widzenia celu rozprawy, ktrym jest okrelenie zestawu optymalnych warunkw rozwoju regionu
na podstawie nowego paradygmatu rozwoju regionalnego, naley stwierdzi, e istnienie
metropolii w regionie wspiera rozwj gospodarki opartej na wiedzy.
Kolejnym trendem, istotnym z punktu widzenia rozwoju regionw wedug nowego paradygmatu jest zjawisko globalizacji, ktr definiuje si wedug A. Zorskiej [2000, s. 20] jako
dokonujcy si na wiecie dugofalowy proces integrowania coraz wikszej liczby krajowych gospodarek ponad ich granicami, dziki rozszerzaniu oraz intensyfikowaniu wzajemnych powiza (inwestycyjnych, produkcyjnych, handlowych, kooperacyjnych), w wyniku
czego powstaje oglnowiatowy system ekonomiczny o duej wspzalenoci i znaczcych
reperkusjach dziaa majcych miejsce nawet w odlegych krajach. Istota globalizacji dotyczy nie tylko gospodarek pastw, ale take przemysw oraz przedsibiorstw. Charakteryzujc zjawisko globalizacji, podkrela si znaczenie liberalizacji gospodarki wiatowej, intensyfikacj powiza midzynarodowych, uatwienia w przepywie towarw, usug, kapitau
i technologii oraz malejce koszty transportu. Akcentowane s procesy poszerzania i pogbiania systemowych wspzalenoci midzy krajami, regionami i spoeczestwami oraz
podmiotami gospodarczymi prowadzce do postpujcej integracji gospodarki wiatowej
[Miklaszewski 2009, s. 22].

71

W literaturze mona spotka opinie, e rde globalizacji naley si doszukiwa w odlegej przeszoci. Pierwszymi jej symptomami byy wedug niektrych autorw staroytne
szlaki handlowe (m.in. jedwabny, bursztynowy) bdce historycznymi przykadami powiza gospodarczo-kulturowych ludnoci zamieszkujcej odlege od siebie terytoria. Kontynuacja tego procesu to take epoka wielkich odkry geograficznych XV i XVI wieku, a pniej
era globalizacji nowoczesnej, w ktrej wyrnia si dwie fazy: pierwsz w latach 18701914
oraz drug zapocztkowan pod koniec lat pidziesitych XX wieku trwajc do dzisiaj
[Szymaska 2007, s. 244].
Specjalizacja terytorium ma miejsce wwczas, gdy region wyksztaci siln struktur gospodarcz, w ktrej przewaa jeden rodzaj dziaalnoci przemysowej lub jeden produkt
[Jewtuchowicz 2005, s.132]. Taki system produkcyjny rozwija si zgodnie z logik rozwoju
danej brany, a jego struktura jest uzaleniona od bliskoci geograficznej podmiotw skadajcych si na niego oraz ksztatujcych si pomidzy nimi relacji produkcyjnych, organizacyjnych i rynkowych. Dziki specjalizacji regionu powstaj centra ksztacenia w zawodach
potrzebnych funkcjonujcemu na jego obszarze systemowi produkcyjnemu. W strategiach
firm nalecych do systemu istotn rol odgrywa poprawa jakoci istniejcych zasobw (na
przykad poprzez doskonalenie kwalifikacji siy roboczej na danym terytorium). W ten sposb przedsibiorstwa nalece do systemu przyczyniaj si do przeksztacania aktyww generycznych w specyficzne [Fourcade i Torres, 2003, s. 18, za: Jewtuchowicz 2005]. Dziaania w ramach systemw produkcyjnych s ukierunkowane na tworzenie dodatkowej wartoci
uytkowej wytwarzanego produktu [Pietrzyk 2001, s. 124]. W literaturze mwi si o powstawaniu quasi-renty terytorialnej, ktra staje si elementem przewagi konkurencyjnej
[Colletis i Pecqueur 1995]. Jedn z jej moliwych form jest powstawanie sieci powiza pomidzy podmiotami dziaajcymi na danym terytorium. Koncentracja w regionie firm o podobnej specjalizacji moe by spowodowana obecnoci specyficznych zasobw lub aktyww, moe take wynika z aktywnoci wadz publicznych chccych na swoim terenie
stworzy biegun rozwoju [Jewtuchowicz 2005, s. 132]. Sie powiza wyksztacajca si
w wyniku specjalizacji daje przedsibiorstwu moliwo wsppracy oraz zwikszenia moliwych kombinacji dziaa produkcyjnych. Obok bliskoci geograficznej pojawia si take
blisko organizacyjna. Jest ona tutaj rozumiana jako specyficzny sposb organizacji
i wsppracy pomidzy firmami, ktry staje si rdem szybszego rozwoju ekonomicznego
terytorium. Ze specjalizacj wie si czsto poszukiwanie specyficznoci regionu w celu
zwizania dziaajcych w nim firm lepszymi warunkami funkcjonowania. Dla osignicia

72

tego celu konieczne staje si powstanie rnych metod regulacji , pozwalajcych na elastyczno w zakresie wykorzystywania lokalnych zasobw, dziaalnoci i kompetencji.

2.2. Determinanty konkurencyjnoci regionalnej.

2.2.1. rda konkurencyjnoci regionalnej

Wychodzc z zaoenia, ktre zostao przyjte midzy innymi przez M.E. Portera [1990,
s. 1821], e osignita pozycja konkurencyjna ma wpyw na zestaw czynnikw determinujcych zdolno konkurencyjn, oraz zakadajc, e konkurencyjno gospodarki jest oparta
na efektywnoci wykorzystania dostpnych zasobw, mona przyj, e rozwj gospodarczy
nastpuje poprzez stae wzmacnianie pozycji konkurencyjnej dziki podnoszeniu przewagi
konkurencyjnej (opartej na coraz bardziej zaawansowanych czynnikach konkurencyjnoci)
istniejcych przemysw oraz poprzez tworzenie w nowych wysoko efektywnych segmentw
gospodarki [Jewtuchowicz 2000, s. 34]. W myl takiego podejcia gospodarki poszczeglnych krajw, ale take regionw, przechodz w procesie rozwoju gospodarczego przez trzy
kolejne etapy rozwoju charakteryzujce si dynamicznym rozwojem innych przemysw czy
segmentw gospodarki. Etapy te obejmuj konkurencyjno opart na czynnikach produkcji,
nastpnie konkurencyjno opart na inwestycjach i wreszcie konkurencyjno opart na
innowacjach. Etapom tym odpowiada podzia regionw na takie, ktre stanowi idealne
miejsce produkcji, na regiony korzystajce z rosncych efektw skali (regiony jako miejsca
rosncych przychodw) oraz regiony, w ktrych dominuje gospodarka oparta na wiedzy.
Regiony, ktrych konkurencyjno opiera si na czynnikach produkcji, nale do najsabiej rozwinitych. Dominuj w nich sektory gospodarki oparte na zasobach podstawowych
obejmujcych surowce naturalne lub si robocz o niskich i rednich kwalifikacjach. Przedsibiorstwa z tych regionw konkuruj tutaj w zasadzie wycznie cenami. Stosowane technologie produkcji nie s zaawansowane i s powszechnie dostpne, jednak zwykle s importowane z zagranicy. Pozyskiwanie technologii nastpuje poprzez kopiowanie zagranicznych
rozwiza i zagraniczne inwestycje bezporednie lub poprzez firmy zagraniczne dziaajce
w kraju. Przewaga konkurencyjna jest nietrwaa, poniewa opiera si na czynnikach relatywnie powszechnych i atwych do pozyskania. Na tym etapie rozwoju s w zasadzie wszystkie
pastwa rozwijajce si [Ziemianowicz 2001, s. 86].

73

Konkurencyjno oparta na inwestycjach jest typowa dla regionw rednio rozwinitych

i polega na inwestycjach w nowoczesne i wydajne technologie oraz urzdzenia wykorzystujce najnowoczeniejsze rozwizania technologiczne oraz na rozbudowie zdolnoci do produkowania nowoczesnych i zaawansowanych dbr poprzez zakup rozwiza technologicznych pozwalajcych na lepsze konkurowanie w bardziej skomplikowanych segmentach
przemysu. W regionach znajdujcych si na tym etapie rozwoju istotne znaczenie ma zjawisko efektw skali [Martin i Sunley 1996, s. 259292]. Powstaj grupy wysokokwalifikowanej siy roboczej zdolnej do przyswajania adaptowanych technologii i ich twrczej modyfikacji. Liczba sektorw gospodarki, w ktrych moe konkurowa gospodarka danego regionu,
jest znacznie szersza ni w regionach produkcyjnych opartych na zasobach. Uzyskanie przewagi konkurencyjnej w gospodarce opartej na rosncych przychodach i inwestycjach jest
moliwe zwykle tylko w tych przemysach, ktre cechuj si wysokimi korzyciami skali
i wysok kapitaochonnoci, a take znaczcym udziaem kosztw pracy w kosztach cakowitych [Krugman 1991, s. 483499]. Ich produkcja opiera si na atwych do pozyskania
technologiach, a w ich ofercie dominuj towary standardowe, niewiele za jest usug [Martin
2003, s. 1119].
Najwyszym poziomem rozwoju regionu jest stworzenie gospodarki opartej na wiedzy.
Na tym etapie liczba segmentw gospodarki, w ktrych przedsibiorstwa mog z powodzeniem konkurowa, stale si poszerza [Sodowa-Hepa 2005, s. 34]. Popyt krajowy staje si
coraz bardziej wyrafinowany, stymulujc rozwj coraz bardziej skomplikowanych i zaawansowanych dbr. Dotyczy to zarwno konsumentw indywidualnych, jak i przemysu, ktry
stajc si producentem coraz bardziej wyrafinowanych towarw sam rwnie zaczyna
zgasza zapotrzebowanie na bardziej zaawansowane dobra. Silna konkurencja na rynku krajowym stymuluje cige innowacje. Pojawiaj si rwnie nowe konkurencyjne przedsibiorstwa w przemysach pokrewnych i wsppracujcych. Coraz rzadziej przewaga konkurencyjna wynika z niszych kosztw, coraz czciej za z czynnikw pozacenowych. Pojawiaj si
nowe mechanizmy tworzenia i doskonalenia zaawansowanych zasobw. Przedsibiorstwa
nie tylko przejmuj technologie powstajce za granic, ale take tworz swoje wasne rozwizania [Mansfield 1962, s. 10231051]. Na tym etapie firmy konkuruj na rynkach wiatowych w coraz bardziej zrnicowanych segmentach. Przewaga konkurencyjna przenika
z jednych przemysw do drugich. Konkurencyjno wytwrcw dbr finalnych stymuluje
konkurencyjno wytwrcw pproduktw i odwrotnie. Dua liczba przedsibiorstw funkcjonujcych w wielu segmentach gospodarki staje si podstaw pojawiania si kolejnych
moliwoci innowacji i rozwoju. Omawiany poziom konkurencyjnoci jest najbardziej
74

odporny na wahania koniunktury i dziaania czynnikw zewntrznych. Podstaw przewagi

konkurencyjnej przedsibiorstw s technologie, innowacje i zrnicowana oferta, a nie czynniki kosztowe [Lambooy 2002, s. 10191035]. W tabeli 3 przedstawiono czynniki konkurencyjnoci dla rnych poziomw rozwoju regionw.

Tabela 3. Czynniki konkurencyjnoci istotne dla regionw wedug poziomu ich rozwoju
Koncepcja rozwoju regionu
wedug charakteru jego
konkurencyjnoci

Charakterystyka wedug
wybranych wskanikw

Czynniki konkurencyjnoci

Region jako miejsce produkcji.

Konkurencyjno oparta na
zasobach

Niski poziom PKB per capita

PPS*
Wysoki poziom zatrudnienia
w przemyle

Dostpno regionalna.
Podstawowa infrastruktura
techniczna
Koszty pracy

Region jako miejsce rosncych

przychodw.
Konkurencyjno oparta na
rosncych przychodach i na
inwestycjach

PKB rednie
Wysoka produktywno,
Kwalifikacje siy roboczej,
Dostpno dostawcw
Efekt wielkoci rynku

Kapita spoeczny
Inwestycje
Kapita zagraniczny

Region jako miejsce powstawania wiedzy.

Konkurencyjno oparta na
innowacjach

Wysoki poziom PKB

Wysoki stopie urbanizacji
Wysoki poziom zatrudnienia
w usugach
Wysoki poziom zatrudnienia
w HRST**
Zrnicowanie sektorowe
Wysoka jako ycia

Instytucje.
Regulacje
Kapita ludzki.
Badania i rozwj.
System i kultura innowacji.

* PPS ang. Purchasing Power Standard standard siy nabywczej - oznacza wspln umown jednostk
walutow stosowan w Unii Europejskiej do przelicze zagregowanych danych ekonomicznych dla potrzeb
porwna przestrzennych, w taki sposb, aby wyeliminowa rnice w poziomach cen midzy pastwami
czonkowskimi.
**HRST ang.. Human Resources in Science and Technology zasoby ludzkie w nauce i technologiach)
rdo: Opracowanie wasne na podstawie: Gardiner i Martin 2004, s. 39

2.2.2. rda konkurencyjnoci regionalnej specyficzne dla gospodarki opartej

na wiedzy
Region rozwijajcy si wedug nowego paradygmatu rozwoju jestem miejscem powstawania
wiedzy. Czynnikami kluczowymi dla konkurencyjnoci takiego regionu s elementy wymieniane take jako skadowe kapitau intelektualnego, takie jak: kapita ludzki, kapita spoeczny, otoczenie instytucjonalne, a take kapita rozwoju i strukturalny. Kady z tych czynnikw
wymaga szczegowego omwienia.
75

Kapita ludzki, jako jedno z podstawowych rde konkurencyjnoci, odgrywa coraz

wiksz rol w gospodarce krajw i regionw. Wpywaj na to midzy innymi takie jego cechy, jak mniejsza mobilno w porwnaniu z na przykad kapitaem finansowym oraz dugi
cykl inwestycyjny zwizany z popraw jego jakoci. Cykl ten dodatkowo komplikuje to, e
jego realizacja odbywa si w zoonym systemie spoecznym, w znacznym stopniu niezalenym od pojedynczych przedsibiorstw. Jako kapitau ludzkiego, rozumianego jako zasb
wiedzy, umiejtnoci, zdrowia i inicjatywy, mona ocenia, biorc pod uwag takie aspekty
rozwoju regionu jak: prno demograficzna, poziom wiedzy funkcjonalnej, stan zdrowia,
mobilno przestrzenna, aktywno gospodarcza i aktywno spoeczna.
Do podstawowych cech kapitau ludzkiego odrniajcych go od kapitau rzeczowego
mona zaliczy to, e nie staje si on wasnoci producenta, inwestycje w ten kapita, a wic
zasadniczo inwestycje w wiedz, wymagaj zazwyczaj dugiego czasu i odpowiedniego kontekstu spoecznego [Szlachta 1997, s. 8]. Kapita ludzki wsptworzy kapita intelektualny
regionu [Przygrodzki 2004, s. 93107], ktry cznie z kapitaem spoecznym oraz organizacyjnym reprezentuje tzw. wartoci ukryte. W celu wyjanienia, co si kryje pod tym pojciem, najlepiej posuy si metafor porwnujca przedsibiorstwo do naziemnej czci
drzewa, a kapita intelektualny do jego systemu korzeniowego odpowiadajcego za poprawny wzrost i rozwj w dugim okresie [Edvinsson i Malone 2001, s. 16]. Dobrze wyksztacone
osoby s nie tylko rodkiem realizacji innowacji w regionie ale te same s innowacyjnym
potencjaem [Proniewski 1996, s. 34].
Struktura demograficzna ludnoci wpywa na konkurencyjno regionaln, dlatego e
z jednej strony przewaga ludzi modych powoduje wzrost mobilnoci zawodowej i przestrzennej, skonno do uczenia si, a tym samym wiksza elastyczno na rynku pracy.
Z drugiej strony w regionach, w ktrych w strukturze geograficznej przewaaj ludzie starsi,
pojawiaj si problemy ograniczonej dostpnoci siy roboczej oraz niewydolnoci systemu
ubezpiecze spoecznych. Innym aspektem oceny jakoci kapitau ludzkiego jest ocena poziomu jego wiedzy funkcjonalnej. Dla okrelenia tego poziomu bierze si pod uwag nie tylko poziom wiedzy (wyksztacenia formalnego), ale take zdolno zastosowania zdobytej
wiedzy w praktyce. Czynniki skadajce si na poziom wiedzy funkcjonalnej, takie jak poziom czytelnictwa czy wspczynnik solaryzacji, maj coraz wiksze znaczenie w lokalizowaniu poszczeglnych przedsiwzi gospodarczych oraz wiadcz o potencjale adaptacyjnym i innowacyjnym danej spoecznoci.
Mobilno przestrzenna jest bardzo wan cech kapitau ludzkiego. Wysoka mobilno
przestrzenna zmniejsza niedopasowania na rynku pracy, tym samym przyczynia si do
76

zmniejszenia bezrobocia, ktre ma negatywny wpyw na ksztatowanie kapitau ludzkiego.

Do pomiaru mobilnoci kapitau ludzkiego mona si posuy wskanikiem saldem migracji wewntrznych. Regiony o dodatnim saldzie migracji, ktre z rnych powodw s
atrakcyjne osiedleczo, dodatkowo s zasilane przez najbardziej mobilnych mieszkacw
regionw odpywowych, ktrymi najczciej s ludzie modzi, wyksztaceni, wykazujcy si
inicjatyw. Natomiast regiony odpywowe trac najwartociowszych z punktu widzenia rozwoju gospodarczego mieszkacw, co pogarsza ich sytuacj. Pogbia to dysproporcje regionalne w zakresie jakoci kapitau ludzkiego.
W krajach o rozwinitych gospodarkach widoczny jest znaczny udzia i stay wzrost
znaczenia sektora usug. Znajduje to odzwierciedlenie zarwno w strukturze zatrudnienia,
jak i w strukturze wartoci dodanej. Zwizane jest to midzy innymi z faktem, e odmiennie
ni w przemyle, gdzie przy staym poziomie produkcji pojawia si tendencja do zmniejszania zatrudnienia, w sektorze usug moliwy jest wzrost wydajnoci przy rosncym zatrudnieniu. Do wzrostu znaczenia tego sektora przyczynia si z pewnoci rewolucja informacyjna
wynikajca z rozwoju Internetu. Wspomniana rewolucja informacyjna przyczynia si te do
wzrostu roli wiedzy i informacji w stosunku do pozostaych czynnikw produkcji. Zjawisko
to ma zwizek z istotnym przyspieszeniem przepywu informacji i ze zmniejszeniem znaczenia dystansu przestrzennego sprzyjajcego tworzeniu si nowych form wsppracy sieciowej.
Kapita ludzki sta si jednym z najwaniejszych czynnikw rozwoju regionalnego.
Rewolucja informacyjna i zwikszenie znaczenia informacji w stosunku do innych czynnikw
produkcji spowodoway atwiejszy rozwj sektora maych i rednich przedsibiorstw. Dla jego
rozwoju potrzebne jest, aby kapita ludzki w danym regionie cechowa si wysokim poziomem
przedsibiorczoci, skonnoci do ponoszenia ryzyka, podejmowania inicjatywy, a take dowiadczeniem zwizanym z prowadzeniem dziaalnoci gospodarczej [Fukuyama 1997, s. 24].
ycie gospodarcze w duym stopniu jest ksztatowane przez ycie spoeczne i powinno
by rozpatrywane przy uwzgldnieniu takich kwestii, jak obyczaj, wartoci moralne, a take
nawyki danego spoeczestwa. Aktywno spoeczna jest dopenieniem aktywnoci gospodarczej. Wpywa ona na jako wadz samorzdowych, gsto instytucji spoecznych, przyczynia si do zmniejszania dysproporcji spoecznych i poczucia wykluczenia z ycia spoecznego. Powoduje wzrost tosamoci regionalnej i wpywa na proces ksztatowania jakoci
ycia [Matysiak 1999, s. 101102]. Aktywno spoeczn mona mierzy poprzez pomiar

77

gstoci instytucji spoecznych, frekwencji wyborczej i aktywnoci inwestycyjnej wadz lokalnych14. Wynika ona z istniejcego w danym regionie kapitau spoecznego.
Pojciem kapitau spoecznego po raz pierwszy posuy si w 1916 amerykaski reformator
szkolny L.F. Hanifan. Przez dugi czas nie podjto gbszych rozwaa nad tym terminem, a
do opublikowania w poowie lat osiemdziesitych XX wieku prac P. Bourdieu i rwnoczenie
J. Colemana [Chdzyski, Nowakowska i Przygodzki, 2007, s. 119]. J. Coleman zdefiniowa
kapita spoeczny poprzez pokazanie jego funkcji i roli. Podstaw jego istnienia jest zaufanie
uczestnikw okrelonej grupy spoecznej. Ludzie cz si w grupy w celu zrealizowania okrelonych celw. Zdolno do tego czenia si jest uzaleniona od stopnia, w jakim podzielaj
oni normy i wartoci. Respektowanie wsplnych praw i norm oraz podzielanie tych samych
pogldw i wartoci jest podstaw budowy zaufania [Winter 2000, s. 2]. R. Putnam, wyprowadzajc swoj definicj kapitau spoecznego od J. Colemana, okreli go jako normy, zaufanie
i sie, ktre uatwiaj kooperacj i osiganie wsplnych korzyci, i zwrcili uwag na wan
jego cech, ktr jest lokalizacja powizanie okrelonych zwyczajw i wartoci z terytorium
[Pietrzyk 2000, s. 49]. Wanie R. Putnam opar swoje rozwaania na analizie przykadu Woch
i rnic pomidzy czci pnocn i poudniow tego kraju, potwierdzajc, e kapita spoeczny jest czynnikiem silnie wpywajcym na poziom rozwoju gospodarczego regionw. Dla
Woch poudniowych charakterystyczna jest przewaga relacji pionowych prowadzcych do
koncentracji wadzy, nierwnoci spoecznych i obnienia aktywnoci spoecznej. W regionach
pnocnych Woch, takich jak Emilia Romagna czy Toskania charakteryzujcych si istnieniem powiza poziomych sytuacja jest zupenie inna. Badania wykazay wysoki poziom zaufania spoecznego wraajcy si istnieniem spoeczestwa obywatelskiego i aktywnie dziaajcych organizacji prywatnych i publicznych [Putnam 2003, s. 25]. Inicjatywy oparte na
partnerstwie publiczno-prywatnym, szerzej opisane na przykadach w rozdziale czwartym
w czci powiconej regionowi Emilia Romagna, doprowadziy do wzrostu konkurencyjnoci
regionalnej. Kapita spoeczny nie jest jedynie sum obywateli i instytucji budujcych spoeczestwo jest spoin czc ich we wzajemnych relacjach [The World Bank 2003]. Analiza
regionw o wysokim poziomie rozwoju gospodarki opartej na wiedzy wskazuje na to, e charakteryzuj si one wysokim poziomem kapitau spoecznego, co pozwala go zaliczy do istotnych rde konkurencyjnoci dla gospodarek opartych na wiedzy.

14 Gsto instytucjonalna jest rozumiana jako liczba fundacji, stowarzysze i organizacji spoecznych

w przeliczeniu na tysic mieszkacw. Aktywno inwestycyjna wadz lokalnych jest rozumiana jako udzia
wydatkw inwestycyjnych w wydatkach ogem z budetw gmin.

78

Konkurencyjno krajw, regionw i pojedynczych przedsibiorstw w coraz wikszym

stopniu jest take uzaleniona od ich zdolnoci do wprowadzania innowacji. Ze wzgldu na
to innowacje stay si istotnymi rdami konkurencyjnoci, a nabywanie zdolnoci innowacyjnych stao si jednym z fundamentw pojcia regionu uczcego si [Florida 1995, s. 533].
Koncepcja regionw uczcych si opiera si na przekonaniu, e dla konkurencyjnoci regionu kluczowe znaczenie ma umiejtno tworzenia specyficznych i strategicznych zasobw [Jewtuchowicz 2005, s. 134138]. Za takie zasoby uznaje si tutaj przede wszystkim
umiejtnoci i wiedz. Podkrela si, e kreowanie tych zasobw to proces, poniewa wiedza
ma warto tylko wwczas, gdy jest aktualizowana. W takich warunkach znaczenia nabiera
te szybko przyswajania wiedzy. Firma czy te region szybko przyswajajcy informacje
uzyskuje lepsz pozycj konkurencyjn. Samo pojcie innowacji zostao wprowadzone do
nauk ekonomicznych przez J.A. Schumpetera [1960, s. 204], wedug ktrego obejmuj one
sze sytuacji:

wprowadzanie do produkcji nowych wyrobw lub doskonalenie ju istniejcych,

wprowadzenie nowego lub doskonalenie istniejcego procesu produkcyjnego,

zastosowanie nowego sposobu sprzeday lub zakupw,

otwarcie nowego rynku,

zastosowanie nowych surowcw lub pfabrykatw,

wprowadzenie nowej organizacji produkcji.
Przytoczona definicja innowacyjnoci przedsibiorstwa jest uznawana w literaturze ekonomicznej za klasyczn i stanowi punkt wyjcia do okrelenia poj z zakresu innowacji
[Mikosik 1993, s. 106]. Celem dziaalnoci innowacyjnej w przedsibiorstwie mog by:
poprawa jego wynikw, rozwj i wdroenie nowych produktw i procesw, zmiana metod
promocji i sprzeday, a take modyfikacje zwizane ze struktur i organizacj firmy.
Z kolei innowacyjno regionu mona okreli jako jego zdolno do wprowadzania
zmian, reform, nowatorskich rozwiza w rnych dziedzinach ycia spoecznogospodarczego oraz jako popraw sposobu funkcjonowania mechanizmw rozwoju [Chdzyski, Nowakowska i Przygodzki 2007, s. 144]. Innowacyjno regionu jest uzaleniona
od charakterystyki podmiotw i czynnikw majcych istotny wpyw na wytwarzanie, cyrkulacj i absorpcj wiedzy i innowacji w regionie. Do czynnikw tych nale: innowacyjno
przedsibiorstw oraz poziom organizacji rodowiska przedsibiorczoci, omawiane wczeniej
kapita spoeczny i ludzki, a take potencja badawczo-rozwojowy regionu i aktywno wadz
publicznych. Z pewnoci kluczowym czynnikiem jest tutaj innowacyjno samych przedsibiorstw determinujca konkurencyjno regionu, niemniej rwnie istotne s uwarunkowania
79

zewntrzne uzalenione od dziaalnoci rnych aktorw regionalnych, takich jak instytucje

badawcze, uczelnie, instytucje otoczenia biznesu oraz wadze regionalne.
Gwnymi rdami innowacji okrelanymi take jako kapita rozwojowy regionu s
dziaalno badawczo-rozwojowa przedsibiorstw i instytucji naukowych, zakup gotowej
wiedzy w postaci patentw i licencji oraz nabycie maszyn i urzdze. Miernikami sucymi
okrelaniu poziomu innowacyjnoci s m.in. poziom nakadw na dziaalno B+R w sektorze prywatnym i publicznym i ich udzia w PKB, struktura finansowania dziaalnoci B+R,
liczba zgosze patentowych a take poziom zatrudnienia w sektorze badawczo-rozwojowym
(prywatnym i publicznym) [Wziak-Biaowolska 2010, s. 53].
Do czynnikw wpywajcych na poziom konkurencyjnoci regionw, rde tej konkurencyjnoci, naley uksztatowana historycznie obudowa instytucjonalna gospodarki. Znaczenie instytucji jako czynnika wpywajcego na funkcjonowanie gospodarki pierwsi zaczli
podkrela ekonomici reprezentujcy tzw. szko instytucjonaln (okrelan rwnie jako
klasyczny instytucjonalizm). Klasyczny instytucjonalizm rozwin si przede wszystkim
w Stanach Zjednoczonych na przeomie XIX i XX wieku, cho znaczny wpyw na jego
ksztat miaa niemiecka szkoa historyczna w ekonomii. Najwybitniejsi przedstawiciele
szkoy instytucjonalnej to Amerykanie Thorstein Veblen, John R. Commons, Wesley C.
Mitchell, a z modszych John K. Galbraith oraz Szwed Gunnar Myrdal.
Zdefiniowanie pojcia instytucji sprawia trudno nie tylko ekonomistom, ale rwnie
przedstawicielom innych nauk, w tym socjologom. T. Veblen [2005, s. 716] pisa, e instytucje spoeczne to w swojej istocie dominujce sposoby mylenia uwzgldniajce poszczeglne warunki spoeczne, poszczeglne funkcje jednostki i spoecznoci.
Oglnie rzecz ujmujc, instytucje mona widzie jako reguy gry ksztatujce relacje pomidzy rnymi podmiotami w procesie gospodarowania. Pojcia instytucji mona te uy
dla okrelenia zbioru instytucji i organizacji stanowicych rodowisko dla funkcjonowania
podmiotw gospodarczych. Podobnie jak omawiany wczeniej kapita spoeczny, stanowi
one to dla procesw rozwoju spoeczno-gospodarczego danego regionu.
Otoczenie instytucjonalne jest definiowane w literaturze w rnorodny sposb. I. Pietrzyk
uywa okrelenia struktura instytucjonalna, ktr interpretuje jako reguy gry w danym
spoeczestwie lub inaczej uwarunkowania stworzone przez czowieka, ksztatujce interakcje midzy ludmi [Pietrzyk 2000, s. 30]. Do struktury tej zalicza uwarunkowania historyczne, tradycje, zwyczaje, obyczaje, normy zachowa ludzi, systemy prawne, edukacyjne,
fiskalne.

80

Inaczej otoczenie instytucjonalne okrelane jest w dokumentach Komisji Europejskiej

i OECD, ktre okrelaj je poprzez okrelenie elementw skadowych, do ktrych zaliczaj:

podstawowy system edukacyjny dla ogu ludnoci, ktry okrela minimalne standardy ksztacenia siy roboczej oraz krajowego rynku konsumenckiego,

system szkolnictwa wyszego,

system specjalistycznego ksztacenia technicznego,

baz naukowo-badawcz,

wsplne zbiory skodyfikowanej wiedzy takiej jak publikacje, standardy i normy techniczne, rodowiskowe i zarzdcze,

polityk innowacyjn oraz polityk publiczn w innych sferach, wpywajc na innowacje w firmach,

otoczenie prawne i makroekonomiczne, takie jak prawo patentowe, podatkowe, zasady nadzoru wacicielskiego oraz zasady polityki dotyczce stp procentowych, kursw
wymiany, stawek celnych i konkurencji,

infrastruktura komunikacyjna i sieci telekomunikacyjne,

instytucje finansowe, ktre determinuj na przykad atwo dostpu do kapitau wysokiego ryzyka (venture capital),

dostpno rynku, w tym moliwo nawizania bliskich relacji z klientami oraz
aspekty takie jak wielko rynku i atwo dostpu do rynku,

struktur sektora oraz otoczenie konkurencyjne, w tym istnienie firm dostawczych
w sektorach komplementarnych [OECD 2008, s. 39].
Infrastruktura instytucjonalna moe te zosta zdefiniowana w wskim znaczeniu jako:

instytucje publiczne (wadze, szkoy wysze),

instytucje publiczno-prywatne (np. agencje rozwoju regionalnego),

instytucje pozarzdowe sektora obywatelskiego (np. fundacje i stowarzyszenia wspierajce rozwj przedsibiorczoci i innowacyjnoci: centra transferu technologii, parki
technologiczne, inkubatory przedsibiorczoci),

stowarzyszenia sektora prywatnego (np. stowarzyszenia zawodowe),

instytucje prywatne (np. fundusze venture capital) [Chdzyski, Nowakowska
i Przygodzki 2007, s. 150].
Otoczenie instytucjonalne stwarza moliwoci dla wykorzystania w regionie jego kapitau
intelektualnego i spoecznego, jest wspodpowiedzialne za tworzenie odpowiedniego rodowiska dla dziaalnoci innowacyjnej i kreowania postaw przedsibiorczych.

81

2.2.3. Syntetyczne miary poziomu konkurencyjnoci regionalnej

Oprcz czynnikw konkurencyjnoci regionalnej istotnych dla gospodarki opartej na wiedzy
istotne znaczenie maj wskaniki syntetyczne pozwalajce oceni pozycj konkurencyjn
regionu rozwijajcego si wedug nowego paradygmatu. Do syntetycznego pomiaru konkurencyjnoci regionalnej s wykorzystywane takie wskaniki syntetyczne, jak: PKB, PKB per
capita, produktywno i warto dodana brutto.
Produkt krajowy brutto jest to wskanik ekonomiczny, oznaczajcy jeden z podstawowych miernikw dochodu narodowego stosowanych w rachunkach narodowych. Opisuje
zagregowan warto dbr i usug finalnych wytworzonych na terenie danego kraju w okrelonej jednostce czasu (najczciej w cigu roku). Kryterium geograficzne jest jedyne i rozstrzygajce. Nie ma znaczenia na przykad pochodzenie kapitau, wasno firmy itp. Warto wytworzonych usug i dbr finalnych oblicza si, odejmujc od produkcji cakowitej
warto dbr i usug zuytych do tej produkcji. W skali przedsibiorstwa jest to wic warto
dodana, a PKB jest sum wartoci dodanej wytworzonej przez wszystkie podmioty gospodarujce. Produkt Krajowy brutto jest miar wielkoci gospodarki. Wzrost lub spadek realnego
PKB stanowi miar wzrostu gospodarczego. Produkt Krajowy brutto naley odrni od produktu narodowego brutto (PNB), ktry jest miar wartoci wszystkich dbr i usug wytworzonych przez obywateli danego pastwa oraz przez osoby prawne z siedzib na jego terenie,
niezalenie od tego, czy podmioty te dziaaj w kraju, czy za granic. W ten sposb w skad
PNB Polski wchodz dochody polskich podmiotw za granic oraz polskie PKB pomniejszone o dochody podmiotw obcych. Czyste PKB jest z miar dobrobytu spoeczestwa,
poniewa nie uwzgldnia liczby ludnoci. Z tego powodu jako miar dobrobytu powszechnie
uywa si PKB per capita, czyli PKB w przeliczeniu na osob; czyste PKB jest wyznacznikiem wielkoci gospodarki [Strahl 2006, s.28].
Warto dodana jest rnic pomidzy wartoci dbr wytworzonych przez przedsibiorstwo i wartoci zuytych do produkcji w tym przedsibiorstwie dbr, ktre trac pierwotn
posta w trakcie procesu produkcji. Innymi sowy, gdy przedsibiorstwo sprzedajce produkt
finalny wykorzystuje do jego produkcji surowce dostarczane przez inne przedsibiorstwa, dla
obliczenia wartoci, jak wytwarza to przedsibiorstwo, naley jego obroty pomniejszy
o zakupy dokonywane w innych firmach (przy zaoeniu e cao produkcji jest sprzedawana, w przeciwnym razie naley wzi pod uwag warto zapasw). Tak obliczana warto
kreowana przez przedsibiorstwo jest okrelana mianem wartoci dodanej.

82

Warto dodana brutto jest, podobnie jak produkt krajowy Brutto, syntetycznym miernikiem wynikw danego sektora, regionu. Wskanik ten uzyskuje si poprzez odjcie od
produktu krajowego brutto subsydiw i powikszenie o podatki. Warto dodana brutto mierzona na poziomie regionalnym agreguje warto dodan, jak tworz wszyscy producenci na
danym regionie. Zwykle podaje si j dla przemysu, usug i rolnictwa. Rozrnia si nominaln i realn warto dodan brutto. Pierwsza jest mierzona w cenach biecych, a druga
w cenach staych, dla ktrych baz jest wybrany rok podstawowy.
Produktywno to stosunek produkcji wytworzonej i sprzedanej w okrelonym czasie do
iloci wykorzystanych zasobw wejciowych. Rozrnia si produktywno na poziomie
pojedynczego przedsibiorstwa, brany i caej gospodarki. Wskaniki produktywnoci
w skali makro to: produkcja globalna w cenach staych na jednego zatrudnionego, produkcja
globalna w cenach staych na jedn roboczogodzin, PKB na jednego zatrudnionego, PKB
per capita oraz produktywno narodowa, czyli stosunek PKB do populacji ekonomicznie
aktywnej [Abramovitz 2003, s. 217243]. Wzrost produktywnoci oznacza postp technologiczny i przekada si na wzrost gospodarczy.
Produktywno jest jednym z najwaniejszych czynnikw majcych wpyw na poziom
PKB, a jednoczenie odzwierciedlajcym w bardzo wysokim stopniu poziom konkurencyjnoci regionw. Do czynnikw, rde konkurencyjnoci majcych wpyw na produktywno
regionu mona zaliczy inwestycje w dobra materialne, inwestycje w kapita ludzki, struktur
sektorow, wydatki na badania i rozwj, personel badawczo-rozwojowy i infrastruktur techniczn [Aiginger 1998, s. 159188].

2.3. Wpyw nowego paradygmatu rozwoju regionw na konkurencyjno

regionaln

2.3.1. Konkurencyjno a nowy paradygmat rozwoju regionalnego

Konieczne jest wyjanienie, co dla pojcia konkurencyjnoci oznacza pojawienie si nowego
paradygmatu rozwoju regionalnego rozwoju opartego na wiedzy. W krtkim okresie konkurencyjno zaley od takich czynnikw, jak: struktura gospodarki, specjalizacja sektorowa,
jako i rozprzestrzenienie infrastruktury, a take innych wpywajcych na efektywno kraju
czy regionu. W dugim okresie zaley ona od zdolnoci do utrzymania zmiany w odniesieniu

83

do czynnikw, ktre powoduj zwikszenie wzrostu produktywnoci (technologii, zasobw

ludzkich, nakadw na prace badawcze oraz struktury gospodarki i tego, jak polityka stara si
j ksztatowa). Inwestowanie w ludzki i fizyczny kapita, produktywno siy roboczej, innowacyjno przedsibiorstw, infrastruktur instytucjonaln i kapita spoeczny jest rwnie
wane jak zmiany instytucjonalne i organizacyjne [Huggins i Izushi 2008, s. 7086]. Konkurencyjno jest w coraz wikszym stopniu uzaleniona od kreatywnoci, warunkw dotyczcych tworzenia, cyrkulacji i absorpcji wiedzy, i nie jest oceniana jedynie pod wzgldem zakumulowanego bogactwa. Moe by okrelana jako umiejtnoci wykorzystywania
indywidualnych, charakterystycznych i wartociowych zasobw, ktre trudno jest imitowa
konkurentom [Huggins 2008, s. 185206]. Na rysunku 4 przedstawiono gwne czynniki
konkurencyjnoci wedug nowego paradygmatu rozwoju regionalnego.

GOW gospodarka oparta na wiedzy

Rysunek 4. Rozwj i czynniki konkurencyjnoci

wedug nowego paradygmatu rozwoju regionalnego
rdo: Opracowanie wasne

W rozwoju nowoczesnych krajw i regionw tymi charakterystycznymi i indywidualnymi

zasobami staj si w coraz wikszym stopniu wiedza, umiejtnoci, innowacyjno i kreatywno [Pryor 1999, s.117]. Techniki wytwarzania s ujednolicane na caym wiecie.
Ograniczenia zwizane z przepywem kapitau s duo mniejsze ni klika dekad wczeniej.
Niskie koszty transportu pozwalaj na koncentracj produkcji, poniewa produkty nie musz
ju by wytwarzane blisko rynkw docelowych. Powysze przemiany wymuszaj zmian
84

paradygmatu mylenia o konkurencyjnoci w kierunku cilejszego jej powizania z wiedz

i kapitaem intelektualnym.
Zgodnie z opini wyraon przez Lestera Thurowa, sektorami przemysu, ktre bd odgryway kluczow rol w nastpnych dekadach, s: mikroelektronika, biotechnologie, nowe
materiay, awionika cywilna, telekomunikacja, robotyka, wytwarzanie maszyn, komputerw
i oprogramowania. Wszystkie te sektory opieraj si na myli ludzkiej i mog by zlokalizowane niemale gdziekolwiek. To, gdzie faktycznie bd dziaay, jest uzalenione od tego,
kto bdzie w stanie zorganizowa odpowiedni potencja intelektualny, aby je pozyska i uzyska dziki temu przewag komparatywn. Powstawanie gospodarki opartej na wiedzy jest
uzalenione od tego, jak w danym regionie uda si poczy paradygmat rozwoju wiedzy
i innowacyjnoci z realnymi uwarunkowaniami.
Nowy paradygmat rozwoju regionalnego oznacza, e w rozwoju tym kluczow rol zaczyna odgrywa gospodarka oparta na wiedzy. Jest to gospodarka, w ktrej wiedza jest tworzona, przyswajana, przekazywana i wykorzystywana bardziej efektywnie przez przedsibiorstwa, organizacje, osoby fizyczne i spoeczestwa, sprzyjajc szybkiemu rozwojowi
gospodarki i spoeczestwa [OECD 2000, za: Kukliski 2010, s. 13]. Inaczej przedstawia si
definicja gospodarki opartej na wiedzy z punktu widzenia mikroekonomicznego, gdzie przedsibiorstwa opieraj na wiedzy swoj przewag konkurencyjn. Gdy rozpatrujemy wiedz
z punktu widzenia czowieka w ujciu indywidualnym i zbiorowym, pojawia si pojcie spoeczestwa wiedzy charakteryzujcego si dominujc rol sektora wiedzy oraz kapitau ludzkiego [Wonicki 2006, s. 98].
Zakres oddziaywania gospodarki opartej na wiedzy obejmuje t cz gospodarki, ktra
rozwija si pod wpywem nauki, co moe oznacza zarwno nowe sektory gospodarki nastawione na wytwarzanie wysokich technologii, jak i tradycyjny przemys wprowadzajcy do
swojej dziaalnoci innowacje. Kluczow rol odgrywaj przedsibiorstwa stanowice centraln cz koncepcji. O rozwoju gospodarki opartej na wiedzy w znaczcym stopniu stanowi skonno firm do wprowadzania innowacji i pozyskiwania dla swoich celw wiedzy ze
rde zewntrznych [Chojnicki i Czy 2006, s. 18].
Wzrostowi konkurencyjnoci regionalnej opartej na nowym paradygmacie rozwoju bazujcym na wiedzy towarzyszy ksztatowanie si dobrze funkcjonujcego otoczenia instytucjonalnego czy te infrastruktury instytucjonalnej przyjmujcej posta regionalnego systemu
innowacji. System innowacji to koncepcja swego rodzaju ukadu zlokalizowanego na danym
terytorium geograficznym, w ktrym analizuje si wpyw instytucji zewntrznych na dziaalno innowacyjn firm i innych uczestnikw procesu, takich jak instytucje otoczenia biznesu,
85

jednostki naukowe i wadze regionalne. W systemie innowacyjnym dochodzi do transferu

i dyfuzji pomysw, umiejtnoci, wiedzy i informacji. Wymiana zachodzi za porednictwem
sieci innowacyjnej funkcjonujcej w ramach istniejcego ta spoecznego, politycznego i kulturowego. Koncepcja innowacji jako systemu znajduje odzwierciedlenie zarwno w narodowych, jak i w regionalnych systemach innowacji. Dla powstania dobrze funkcjonujcego
systemu innowacyjnego istotne znaczenie ma istnienie na danym terytorium kapitau spoecznego okrelanego jako normy, zaufanie i sie, uatwiajcego kooperacj i osiganie
wsplnych korzyci [Pietrzyk 2000, s. 49].
Podsumowujc, mona stwierdzi, e o konkurencyjnoci regionu decyduje w coraz wikszym stopniu jego innowacyjno w kreowaniu gospodarki opartej na wiedzy. Innowacyjno regionu mona tu okreli jako jego zdolno do wprowadzania zmian, reform, nowatorskich rozwiza w rnych dziedzinach ycia spoeczno-gospodarczego oraz jako
popraw sposobu funkcjonowania mechanizmw rozwoju [Chdzyski, Nowakowska
i Przygodzki 2007, s. 144]. Konkurencyjno regionu rozwijajcego si wedug nowego paradygmatu jest uzaleniona od charakterystyki podmiotw i czynnikw majcych istotny
wpyw na wytwarzanie, cyrkulacj i stosowanie wiedzy i innowacji w regionie. Do czynnikw tych nale innowacyjno przedsibiorstw oraz poziom organizacji rodowiska przedsibiorczoci, kapita spoeczny i ludzki, a take potencja badawczo rozwojowy regionu
i aktywno wadz publicznych. Istotn rol w takim systemie innowacyjnym przypisuje si
regulacjom prawnym i polityce publicznej, ktra podkrela rol wadz publicznych w ksztatowaniu warunkw funkcjonowania systemu [OECD 2008, s. 36].
W regionie rozwijajcym si wedug nowego paradygmatu rozwoju polityka publiczna
koncentruje si na wzajemnym oddziaywaniu aktorw systemu innowacji zmierzajcym do
wytwarzania, rozpowszechniania i stosowania wiedzy. Ze wzgldu na wan rol, jak te
pojcia odgrywaj w empirycznej czci niniejszej rozprawy, zostan one omwione bardziej
szczegowo. Na rysunku 5 przedstawiono podstawowe elementy gospodarki opartej na wiedzy rozpatrywane w niniejszej pracy omwione szczegowo w dalszej czci tego rozdziau.

86

Rysunek 5. Podstawowe elementy gospodarki

opartej na wiedzy
rdo: Opracowanie wasne

2.3.2. Wytwarzanie wiedzy

Nowy paradygmat rozwoju regionalnego oznacza zmian hierarchii wanoci, roli i znaczenia podstawowych czynnikw produkcji. Aktualnie najwaniejszym czynnikiem umoliwiajcym efektywn i elastyczn alokacj zasobw jest wiedza. Jako rdo kreowania wiedzy
mona traktowa nakady ponoszone na dziaalno badawczo-rozwojow przez podmioty
badawcze sektora publicznego i nalece do sektora prywatnego [Gaczek 2009, s. 19]. Podmiotami odpowiedzialnymi za wytwarzanie wiedzy w gospodarce regionu s jednostki naukowe i uczelnie w sektorze publicznym oraz centra badawczo rozwojowe w sektorze prywatnym. Za wytwarzanie wiedzy odpowiadaj pracujcy tam naukowcy.
Szczegln rol w procesie wytwarzania wiedzy odgrywaj uczelnie uniwersyteckie. Nastpuje tu poczenie dziaalnoci naukowo-badawczej i edukacyjnej, jak rwnie wystpuje
szeroka gama kierunkw badawczych, co uatwia prowadzenie interdyscyplinarnych bada.
Dochodzi do poczenia bada podstawowych z pracami rozwojowymi. Dla realizacji prac
rozwojowych szczeglnie wana jest dziaalno silnie oddziaujcych na gospodark uczelni
politechnicznych, ekonomicznych i rolniczych [Chojnicki i Czy 2006, s.11]. Publiczne nakady na dziaalno badawczo-rozwojow s narzdziem, poprzez ktre wpywa si na
poziom wytwarzania wiedzy w danym kraju czy regionie. Coraz istotniejszym rdem
wytwarzania wiedzy staj si laboratoria i centra badawczo-rozwojowe ulokowane
w przedsibiorstwach, w szczeglnoci w duych korporacjach midzynarodowych.

87

Pomidzy wiedz wytwarzan na uczelniach i w innych publicznych instytucjach naukowych a wiedz generowana w przedsibiorstwach wystpuje istotna rnica, polegajca na
poziomie jawnoci. Kreowanie wiedzy w sektorze prywatnym jest elementem walki konkurencyjnej i nie podlega upublicznieniu podczas gdy wiedza powstajca na uniwersytetach
charakteryzuje si zazwyczaj jawnoci.

2.3.3. Cyrkulacja wiedzy

Cyrkulacja wiedzy ma kluczowe znaczenie dla powstawania innowacji i zwiksza si w zalenoci od poziomu rozwoju gospodarki opartej na wiedzy. . Nowe pomysy powstaj poprzez tworzenie koncepcji na bazie istniejcej ju wiedzy. Rozpowszechnianie wiedzy oznacza przenoszenie pewnej wiedzy podstawowej do warunkw, w ktrych moe by rozwijana
i wykorzystywana. Dyfuzja wiedzy pozwala na specjalizacj w jej wytwarzaniu, a take
umoliwia jej absorpcj w przedsibiorstwach [OECD 2010, s. 145]. Znajduje to wyraz
w rosncych transferach patentw, licencji i know-how, a take wzorw uytkowych i usug
o charakterze technicznym.
Cyrkulacja wiedzy w regionie jest uzaleniona od wielu czynnikw, do ktrych mona zaliczy midzy innymi infrastruktur spoeczn, techniczn, instytucjonaln oraz kapita ludzki. Wane jest, jak te wszystkie elementy wsppracuj. Istotne jest tu przywoywane ju
wczeniej pojcie systemu innowacji, w ktrego ramach w regionie wsppracuj wadze
regionalne, przedsibiorstwa, jednostki naukowe, a take jednostki otoczenia biznesu. Poprawa uytecznoci bada prowadzonych przez uczelnie i instytuty badawcze i zwikszenie
poziomu cyrkulacji wiedzy moe si odbywa poprzez podejcie sieciowe, tworzenie regionalnych systemw innowacyjnych oraz skoncentrowanie na tematycznych i regionalnych
klastrach. Dla cyrkulacji wiedzy kluczowe znaczenie maj instytucje poredniczce w jej
transferze ze wiata nauki do gospodarki, takie jak centra transferu technologii, parki naukowo-technologiczne i inkubatory przedsibiorczoci.

2.3.4. Absorpcja wiedzy

Absorpcja wiedzy oznacza zdolno przedsibiorstw do jej wykorzystania, innymi sowy,
polega na jej uytecznoci do zastosowa gospodarczych. Jest ona mierzona midzy innymi
odsetkiem przedsibiorstw wykorzystujcych prace badawczo-rozwojowe oraz tendencj do
zatrudniania w przedsibiorstwach wykwalifikowanych naukowcw i inynierw. Uytecz-

88

no wiedzy dla zastosowa gospodarczych i spoecznych jest take okrelana poprzez poziom rozwoju prawa patentowego oraz innych praw wasnoci intelektualnej. Dla wysokiego
poziomu absorpcji wiedzy istotne znaczenie ma wsppraca wiata nauki z biznesem. Wrd
metod poprawiajcych absorpcj wiedzy w przedsibiorstwach wyrnia si tworzenie zacht finansowych dla instytucji naukowych skaniajcych ich do wikszego ukierunkowania
na potrzeby gospodarcze. Tego typu narzdzia wprowadzone w ramach polityki badawczej
Unii Europejskiej znalazy odzwierciedlenie w instrumentach finansowych wdraanych
w poszczeglnych krajach wsplnoty.

89

Rozdzia 3
ANALIZA EMPIRYCZNA REGIONW EUROPY ZACHODNIEJ
Z PUNKTU WIDZENIA KSZTATOWANIA NOWEGO
PARADYGMATU ROZWOJU REGIONALNEGO

3.1. Wprowadzenie do analizy danych statystycznych

3.1.1. Cel analizy danych statystycznych i jej znaczenie dla empirycznego

wymiaru rozwaa
Cz empiryczna pracy skada si z prezentacji wynikw analiz danych statystycznych dokonanej w rozdziale trzecim oraz z analizy studiw przypadkw przedstawionej w rozdziale
czwartym. Celem rozdziau trzeciego jest zdefiniowanie obiektu analizy, okrelenie dostpno danych statystycznych oraz na tej podstawie dokonanie wyboru i charakterystyki kategorii danych do szczegowej analizy. Centralnym punktem analiz ilociowych jest przeprowadzenie na podstawie przyjtych kryteriw selekcji regionw do dalszej szczegowej
analizy w rozdziale czwartym. Regiony Europy Zachodniej (EU-15) zostan opisane za pomoc wskanikw charakteryzujcych ich konkurencyjno oraz poziom rozwoju gospodarki
opartej na wiedzy.
Obie fazy analizy empirycznej ilociowa w rozdziale trzecim i jakociowa w rozdziale
czwartym maj umoliwi zrealizowanie celw szczegowych niniejszej rozprawy, do
ktrych zalicza si:

ocen roli zaplecza instytucjonalnego regionu w tworzeniu gospodarki opartej na wiedzy,

ocen roli funkcji gospodarki opartej na wiedzy, to jest wytwarzania, cyrkulacji i absorpcji wiedzy w ksztatowaniu nowego paradygmatu rozwoju regionalnego,

sformuowanie wnioskw dla polityki rozwoju regionalnego w Wielkopolsce wynikajcych z analizy czynnikw sukcesu wybranych regionw.

90

Oprcz przedstawienia metody wyboru regionw do szczegowej analizy w rozdziale

trzecim rozprawy zostanie zaprezentowana sytuacja w innych nieanalizowanych regionach
Europy Zachodniej jako kontekst dla opisu wybranych regionw.
Analiza empiryczna ma za zadanie dostarczy danych dla weryfikacji hipotezy mwicej,
e zmiana paradygmatu rozwoju regionalnego w kierunku gospodarki opartej na wiedzy powoduje, i dla utrzymania trwaego, wysokiego poziomu konkurencyjnoci regionu konieczne staj si: wytwarzanie w sektorze publicznymi i prywatnym uytecznej dla gospodarki
wiedzy, jej cyrkulacja w systemie innowacyjnym regionu oraz absorpcja przez przedsibiorstwa.

3.1.2. Obiekt analizy

Punktem wyjcia do gromadzenia danych regionalnych jest podzia obszaru danego pastwa
na jednostki terytorialne. Na pocztku lat siedemdziesitych ubiegego wieku Eurostat15
wprowadzi klasyfikacj NUTS jako hierarchiczny system podziau terytorium Unii Europejskiej majcy na celu harmonizacj i rozwj statystyki regionalnej [History of NUTS 2009].
Klasyfikacja NUTS dzieli przestrze ekonomiczn krajw Unii Europejskiej na jednostki
terytorialne rnych szczebli, nadajc im specyficzne kody literowe i cyfrowe [Obrbalski
2006, s. 3865]. System ten obejmuje trzy poziomy:

NUTS-1 podzia na due regiony,

NUTS-2 podzia na podstawowe regiony, do ktrych odnosi si polityka regionalna
UE i ktrym jest przydzielana pomoc finansowa w ramach funduszy strukturalnych
oraz polityki spjnoci,

NUTS-3 podzia na mniejsze regiony wykorzystywany do bardziej szczegowych
analiz.
Wyrnia si dwa kryteria decydujce o podziale na jednostki terytorialne NUTS. Pierwsze kryterium mwi o tym, e preferowane s funkcjonujce w danym kraju podziay administracyjne, ktre z reguy obejmuj dwa poziomy. Dodatkowy, trzeci poziom uzyskuje si,
agregujc jednostki administracyjne, jak to ma miejsce we Francji, Woszech, Grecji i Hiszpanii (NUTS-1), lub tworzc szczebel poredni wobec istniejcego podziau administracyj-

15 Eurostat to Europejski Urzd Statystyczny (ang. European Statistical Office), jedna z instytucji Komisji

Europejskiej z siedzib w Luksemburgu, powstaa w 1972 roku. Eurostat przygotowuje dane dla Komisji i udostpnia je opinii publicznej, zajmuje si take konsolidowaniem statystyk krajowych pastw czonkowskich.

91

nego, jak ma to miejsce w Niemczech i Wielkiej Brytanii (NUTS-2). Bierze si tutaj pod
uwag regiony normatywne bdce wyrazem woli politycznej. Ich granice s ustalane zgodnie z przydziaem zada dla terytorialnych spoecznoci, rozmiarem populacji wymaganej do
realizacji tych zada w sposb wystarczajcy i efektywny oraz zgodnie z innymi czynnikami
o charakterze historycznym lub kulturowym. Preferowane s jednostki geograficzne o oglnym charakterze, a nie jednostki terytorialne kojarzone ze specyficznym rodzajem aktywnoci, jak na przykad regiony grnicze czy rolnicze.
Drugie kryterium klasyfikacji regionw definiuje minimalny i maksymaln populacj regionu. Przedziay dla poszczeglnych poziomw NUTS przedstawia tabela 4.

Tabela 4. Klasyfikacja poziomw NUTS ze wzgldu na populacj

Poziom NUTS

Minimalna populacja

Maksymalna populacja

NUTS 1

3 000 000

7 000 000

NUTS 2

800 000

3 000 000

NUTS 3

150 000

800 000

rdo: NUTS Nomenclature 2010.

Jeli populacja caego kraju jest mniejsza ni minimalna dla NUTS-1, to cae jego terytorium jest zaliczane do tego szczebla podziau administracyjnego (przypadek Luksemburga).
Regulacje unijne dajce podziaowi NUTS umocowanie prawne zapewniaj stabilizacj klasyfikacji dla okresw co najmniej trzyletnich. Dziki temu zapewnia si porwnywalno
danych odnoszcych si do danej jednostki terytorialnej i ich przydatno do celw [Eurostat
2007, s. 10].
Obiektem analizy empirycznej w niniejszej pracy s regiony na poziomie NUTS-2. Klasyfikacja wyodrbnia 215 regionw na tym poziomie administracyjnym. Poniewa z analizy
wyczono 4 regiony stanowice terytoria zamorskie Francji, ostatecznie analizie poddano
211 jednostek terytorialnych. Wybr regionw zdefiniowanych na tym poziomie wynika
z tego, e wanie do tego poziomu podziau odnosi si europejska polityka regionalna. Regionalna dystrybucja funduszy strukturalnych jest oparta wanie na podziale NUTS-2, co
powoduje, e plany, strategie i polityka regionalna, w tym dotyczca gospodarki opartej na
wiedzy, s formuowane dla tak zdefiniowanych regionw. Naley pamita, e w krajach
Unii Europejskiej mamy do czynienia z rnymi rozwizaniami, jeli chodzi o podzia kompetencji poszczeglnych poziomw administracyjnych w zakresie polityki badawczo-rozwo-

92

jowej. Dlatego te, analizujc rozwj gospodarki opartej na wiedzy, w regionach konieczne
jest odniesienie do instytucjonalnego systemu bada funkcjonujcego w kraju, w ktrym jest
zlokalizowany dany region.
W niniejszej rozprawie analizie poddano regiony EU-15. Koncentracja tylko i wycznie na
krajach Europy Zachodniej nalecych do Unii Europejskiej przed rozszerzeniem, ktre nastpio w 2004 roku, wynika z tego, e zamiar analizy rozwinitych gospodarek opartych na wiedzy w naturalny sposb wyklucza sabiej rozwinite kraje Europy Centralnej. W tabeli 5 przedstawiono zestawienie pastw i nazw regionw na poziomie NUTS-2 w krajach EU-15.

Tabela 5. Regiony na poziomie NUTS-2 w EU-15

Kraj

Liczba regionw

Nazwa administracyjna regionu

Austria

Bundeslnder

Belgia

11

Provincies

Dania

Regioner

Finlandia

Suuralueet

Francja

26

Rgions DOM Dpartement doutre-Mer

(4 departamenty zamorskie)

Grecja

13

Peripheries

Hiszpania

19

Comunidades autonomas + Ceuta y Melilla

Holandia

12

Provincies

Irlandia

Regions

Luxemburg

Cay kraj

Niemcy

39

Regierungsbezirke

Portugalia

Comissaoes de Coordenaao regional + Regioes

autonomas

Szwecja

Riksomrden

Wielka Brytania

37

Anglia hrabstwa (30)

Walia grupy obszarw (2)
Szkocja grupy obszarw (4)
Irlandia Pnocna grupa dystryktw (1)

Wochy

21

Regioni

SUMA

215

NUTS 2 (EU-15)

rdo: Eurostat 2007.

93

3.1.3. Dostpno i zakres czasowy analizy danych statystycznych

Dane na temat regionw na poziomie NUTS-2 s dostpne w ramach trzech podstawowych
rde, ktrymi s regionalne bazy danych pastw czonkowskich, baza danych statystycznych Eurostatu oraz baza prowadzona przez OECD16.
Zestawienie regionalnych baz danych przedstawia tabela 6. Ze wzgldu na rny zakres
zbieranych danych oraz brak baz w niektrych krajach UE-15, nie mog one by podstawowym rdem informacji, a jedynie maj charakter uzupeniajcy w stosunku do danych Eurostatu.
Tabela 6. Bazy danych regionalnych w krajach UE-15
Kraj
(rok zaoenia bazy)

Baza danych regionalnych

Belgia

BELREGIO

Dania (1993)

Nie jest planowana baza danych regionalnych

Niemcy (1993)

Statistik Regional

Grecja

Brak centralnej bazy, niektre tematyczne bazy zawieraj dane regionalne

Hiszpania

INEBASE

Francja (1995)

SEDDL

Irlandia

Brak centralnej bazy, ale jest planowana

Wochy

Brak centralnej bazy, niektre tematyczne bazy zawieraj dane regionalne

Luksemburg

Brak centralnej bazy, ale jest planowana

Holandia (1996)

SGB (Statistical Database Municipalities)

RSB (Regional Statistic Databasee) StatLine

Austria (1977)

IBIS (Integrated Statistical Information System)

Portugalia (1997)

INFOLINE (Indicatores Territorials)

Finlandia (1981)

ALTIKA niektre tematyczne bazy zawieraj dane regionalne

Szwecja

Baza RAPS zarzdzana przez NUTEK

Wielka Brytania

Neighbourhod Statistic (NeSS)

Scotland Neighbourhod Statistic
Northern Ireland Neighbourhod Statistic

rdo: Obrbalski 2006, s. 51.

16 OECD ang. Organisation for Economic Co-operation and Development

94

Baza regionalnych danych statystycznych OECD odnosi si do czterech gwnych obszarw:

demografii,

ekonomii,

spoeczestwa,

innowacji.
Dane demograficzne obejmuj powierzchni, cakowit populacj, gsto zaludnienia,
struktur wiekow populacji (take wedug pci i wieku). Dane ekonomiczne obejmuj takie
wskaniki, jak PKB, PKB per capita, stopa wzrostu PKB, wskanik zatrudnienia, stopa bezrobocia, stopa bezrobocia osb modych, produktywno siy roboczej, stopa wzrostu produktywnoci siy roboczej. Dane dotyczce innowacji dostpne w bazie OECD to wydatki
ponoszone na badania i rozwj, zatrudnienie w sektorach produkcyjnych wysokich technologii oraz w sektorach o wysokim nasyceniu wiedz, liczba zgaszanych patentw na milion
mieszkacw, zatrudnienie w sektorze badawczo-rozwojowym, poziom wyksztacenia siy
roboczej. Dane dotyczce spoeczestwa dostpne w bazie OECD nie s istotne z punktu
widzenia niniejszej rozprawy.
Najbardziej kompletnym rdem danych o wskanikach opisujcych regiony na poziomie
NUTS-2 Unii Europejskiej jest Eurostat. W bazie danych regionalnych Eurostatu mona znale nastpujce kategorie danych statystycznych odnoszcych si do poziomu regionw
NUTS-2 (peen wykaz kategorii i przyporzdkowanych im wskanikw prezentowanych
w regionalnej bazie danych statystycznych Eurostatu znajduje si w ankesie 1) [Eurostat
Statistic Database ]:

dane demograficzne,

dane ekonomiczne,

dane o rynku pracy,

dane dotyczce nauki i technologii,

dane dotyczce spoeczestwa informacyjnego,

dane dotyczce turystki,

dane dotyczce transportu,

dane dotyczce struktury biznesu,

dane dotyczce edukacji,

dane dotyczce zdrowia,

dane dotyczce rolnictwa, lenictwa i rybowstwa.

95

Poniewa analizowany w tej pracy nowy paradygmat rozwoju regionalnego odnosi si do

oceny tego, jak w danym regionie przedstawia si kreowanie, cyrkulacja i absorpcja wiedzy,
do analizy porwnawczej regionw EU-15 na poziomie NUTS-2 najbardziej odpowiednie s
wskaniki z grupy okrelanej w bazie Eurostatu jako regionalne dane dotyczce nauki
i technologii (ang. regional science and technology statistic) w niniejszej pracy okrelane
take mianem wskanikw gospodarki opartej na wiedzy, a wic:

zasoby ludzkie w sektorze naukowo-technologicznym (HRST) ,

zatrudnienie w sektorach wysokich technologii wg pci, poziomu wyksztacenia sektora
zatrudnienia zgodnie z klasyfikacj NACE17 (dane tylko dla NUTS-1),

wnioski patentowe, w tym dotyczce wysokich technologii,

wydatki na badania i rozwj (GERD18),

naukowcy we wszystkich sektorach (dane tylko dla NUTS-1).
Ponadto dla celw analitycznych konieczne jest wykorzystanie wskanika obrazujcego
w sposb syntetyczny poziom konkurencyjnoci danego regionu. W niniejszej rozprawie rol
takiego wskanika syntetycznego charakteryzujcego poziom konkurencyjnoci regionu odgrywa PKB per capita obliczany wedug PPS.
Dostpno danych dotyczcych nauki i technologii okrelanych tutaj wskanikami gospodarki opartej na wiedzy oraz danych na temat PKB per capita na poziomie regionw
NUTS-2 dla krajw EU-15 zostaa przedstawiona w aneksie 2.
Jak wspomniano, obiektem analizy w niniejszej pracy s regiony na poziomie NUTS-2.
Kierujc si kryterium kompletnoci i aktualnoci, w dalszych analizach wykorzystano dane
zgromadzone w regionalnej bazie danych statystycznych Eurostatu. Jak ju wspomniano,
dane statystyczne z regionalnych baz danych w poszczeglnych pastwach czonkowskich
mog mie jedynie charakter uzupeniajcy do podstawowego rda. Dane dostpne w bazie
OECD nie zostay wykorzystane przede wszystkim ze wzgldu na to, e tylko czciowo
opieraj si na jednostkach administracyjnych na poziomie NUTS-2. Innym powodem nie-

17 NACE to akronim francuskiej nazwy Nomenclature statistique des Activits conomiques dans la Co-

mmunaut Europenne (Statystyczna Klasyfikacja Dziaalnoci Gospodarczych w Unii Europejskiej). Jest klasyfikacj zbudowan z szeregu liter i cyfr odpowiadajcych piciu poziomom klasyfikacji. Pierwsze cztery
poziomy s wsplne dla wszystkich krajw Wsplnoty. Jednoczenie dopuszcza si zrnicowanie pitego
poziomu klasyfikacji w poszczeglnych krajach w celu lepszego dostosowania klasyfikacji do lokalnych warunkw. W zwizku z duym tempem zmian zachodzcych we wszystkich obszarach gospodarki oraz szybkim
rozwojem nowych dziedzin, szczeglnie tych zwizanych z usugami i technologiami informacyjnymi i komunikacyjnymi, nastpuj zmiany midzynarodowych klasyfikacji. I tak klasyfikacj powsta w roku 1990 przyjo si nazywa NACE Revision 1.1 (Rev.1.1), natomiast uaktualnienie obowizujce od 1 stycznia 2008
NACE Revision 2 (Rev.2).
18 GERD ang. Gross Domestic Expenditure on R&D

96

przydatnoci tych danych do celw niniejszej analizy jest odmienna ni w przypadku Eurostatu metodologia ich zbierania. Zakres czasowy analizy danych jest warunkowany dostpnoci danych statystycznych i obejmuje okres od 1999 do 2007 roku (w przypadku danych
o PKB do 2008 roku).

3.1.4. Procedura analizy danych.

Procedura analizy danych w rozdziale trzecim obejmuje dwa etapy:

Pierwszy etap (podrozdzia 3.2) analiza danych o konkurencyjnoci regionw
NUTS-2 EU-15 w latach 19992008 poczona z wyborem regionw (do szczegowej
analizy opisowej w formie studiw przypadkw) opartym na zdefiniowanych kryteriach. Zostanie przeprowadzona klasyfikacja wszystkich analizowanych regionw do
czterech kategorii, z ktrych jedna zostanie opisana bardziej szczegowo w podrozdziale 3.2 z punktu widzenia wybranych wskanikw gospodarki opartej na wiedzy.

Drugi etap (podrozdzia 3.3) - analiza danych na temat wskanikw gospodarki opartej na wiedzy obejmujca porwnanie danych dla regionw NUTS-2 dla EU-15 w latach granicznych analizy 1999 i 2007. Porwnane zostan dane regionalne w zakresie
wydatkw na dziaalno badawczo-rozwojow ogem (GERD), zatrudnienie w sektorze HRST core oraz ogem, zgoszenia patentowe do EPO19 ogem oraz patenty
w kategorii high-tech. Uzupeniajco dla grupy regionw wybranej etapie pierwszym
zostan zaprezentowane bardziej szczegowe dane zawarte w opublikowanym w 2006
roku European Competitiveness Index (ECI) [Huggins i Davies, 2006].

3.2. Analiza danych o konkurencyjnoci regionw EU-15

w latach 19992008

Wskanikiem opisujcym w sposb syntetyczny poziom konkurencyjnoci regionu jest Produkt Krajowy Brutto PKB (ang. Gross Domestic Product GDP) w przeliczeniu na mieszkaca, czyli PKB per capita. Wskanik ten odpowiada cakowitej wartoci dbr i usug wyprodukowanych w danym regionie pomniejszonej o warto dbr i usug wykorzystanych

19 EPO ang. European Patent Office Europejskie Biuro Patentowe

97

w procesie wytwarzania. Wyraenie wskanika PKB wedug standardu siy nabywczej

(ang. Purchasing Power Standard PPS) pozwala wyeliminowa rnice w poziomach cen
wystpujce pomidzy krajami czonkowskimi. Przeliczenie PKB na jednego mieszkaca
pozwala na porwnania gospodarek krajw i regionw o rnej wielkoci. Wanie wskanik
PKB obliczony wedug standardu PPS przeliczony na mieszkaca stanowi kluczow zmienn
warunkujc kwalifikowalno i skal stosowania polityki strukturalnej Unii Europejskiej
wobec regionw na poziomie NUTS-2.
Dla celw analitycznych w niniejszej rozprawie zostay wykorzystane nastpujce
wskaniki bazujce na syntetycznym wskaniku PKB per capita:

PKB per capita PPS wyraone wartociowo w EUR dla pocztkowego roku analizy
(1999 rok),

rednia dynamika wzrostu PKB regionu w okresie pomidzy 1999 a 2008 rokiem.
Dobr regionw, ktre s poddawane analizie szczegowej w rozdziale czwartym, jest
dokonywany na podstawie trzech kryteriw podstawowych oraz jednego pomocniczego:

pierwsze kryterium wysoki poziom PKB per capita w analizowanym okresie wynoszcy ponad 110% redniej dla EU-15,

drugie kryterium przynaleno do jednej z czterech zdefiniowanych grup regionw
oraz wysoki udzia regionu w PKB EU-15 wynoszcy ponad 0,6 %

trzecie kryterium dobry wynik w European Competitiveness Index (ECI) dla roku
2006 (miejsce w pierwszej pidziesitce regionw).
Jako kryterium pomocnicze przyjto zrnicowanie pod wzgldem geograficznym (kady region z innego kraju). Pierwsze trzy kryteria odnoszce si do PKB oraz ECI zostan
przeanalizowane w niniejszym podrozdziale, natomiast poziom wskanikw gospodarki
opartej na wiedzy w regionach NUTS-2 dla pastw nalecych do EU-15 zostanie przeanalizowany w podrozdziale 3.3.
Pierwsze kryterium zostao zdefiniowane jako poziom PKB per capita wynoszcy ponad
110% redniej EU-15. Celem pracy jest zbadanie, jakie mechanizmy zwizane z rozwojem
gospodarki opartej na wiedzy znajduj zastosowanie w wysokorozwinitych regionach
utrzymujcych w analizowanym okresie relatywnie wysoki poziom konkurencyjnoci wyraony przez PKB per capita. Przynaleno do tej grupy potwierdza porwnanie dwch map
obrazujcych poziom PKB per capita jako procent redniej UE-15 w poszczeglnych regionach w roku 1999 i 2008. Na rysunku 6 kolorem czerwonym zaznaczono regiony, ktre odnotoway najwysz wartoci wskanika w pocztkowym roku analizy. Nale do nich takie regiony, jak: region poudniowej i wschodniej Irlandii (IE 02), Inner London (UKI 1),
98

Rysunek 6. Poziom PKB per capita PPS w regionach NUTS 2 w roku 1999 jako procent redniej EU-15
rdo: Opracowanie wasne na podstawie danych Eurostatu

Rysunek 7. Poziom PKB per capita PPS w regionach NUTS 2 w roku 2008 jako procent redniej EU-15
rdo: Opracowanie wasne na podstawie danych Eurostatu

Berkshire, Bucks and Oxfordshire (UKJ 1), le de France (FR 10), Etel-Suomi (FI 18),
Sztokholm (SE 11), pnocne Wochy (Lombardia, Emilia Romagna, Piemont, Trentino Alto
Adige, Liguria Veneto, Friul Venezia Giula), w Austrii Wien (AT 13), Salzburg (AT 32)
i Voralberg (AT 34), niemieckie regiony, takie jak: Darmstadt (DE 71), Stuttgart (DE 11),
Oberbayern (DE 21), Hamburg (DE 60), Bremen (DE 50) i Mnster (DEA 3), w Holandii
Groningen (NL 11), Utrecht (NL 31) i Noord-Holland (NL 32), w Belgii Rgion de Bruxelles-Capitale (BE 10) oraz Prov. Antwerpen (BE 21) i Prov. Luxemburg (BE 34).
Rysunek 7 przedstawia sytuacj w roku 2008. Porwnujc obie mapy, mona zauway,
e wikszo regionw o najwyszym poziomie wskanika pozostaje ta sama. Do grupy tej
doczyy hiszpaskie regiony Comunidad de Madrid (ES 30), Comunidad Forai de Navarra (ES 22), Pais Casco (ES 21), w Wielkiej Brytani Cheshire (UKD 2) oraz Gloucesterhire,
Wiitshire and Bristol Bath area (UKK 1), Noord Brabant (NL 41) w Holandii i Prov. Antwerpen w Belgii. Z grupy regionw o najwyszym poziomie PKB per capita jako procent
redniej EU-15 znikny natomiast takie regiony jak regiony pnocnych Woch (Lombardia,
Emilia Romagna, Piemont, Trentino Alto Adige, Liguria Veneto, Friul Venezia Giula), Prov.
Luxemburg (BE 34) w Belgii i Mnster w Niemczech (DEA 3).
Drugie kryterium zostao okrelone poprzez podzia wszystkich analizowanych regionw na cztery grupy ze wzgldu na dwa parametry: rednioroczny wzrost PKB w okresie
analizy czyli w latach 19992008 oraz poziom PKB per capita PPS danego regionu w roku
1999. Dodatkowym kryterium selekcji by znaczcy udzia danego regionu w PKB caej EU-15
(ponad 0,6%). Celem takiego podziau jest sklasyfikowanie regionw wedug poziomu
wskanika syntetycznego w roku bazowym dla prowadzonej analizy i zestawienie tego poziomu z dynamik zmian PKB per capita w regionach w okresie analizy. Jako wartoci graniczne dla podziau przyjto 5,33% dynamiki wzrostu PKB oraz poziom 19 700 EUR PKB
per capita PPS dla 1999 roku. 20 000 EUR PKB per capita to warto rednia arytmetyczna
dla poziomu tego wskanika w analizowanej grupie 211 regionw NUTS-2, natomiast poziom dynamiki wzrostu PKB per capita jest liczony jako odniesienie rnicy wartoci
wskanika pomidzy skrajnymi latami analizy do poziomu wskanika z roku 1999. Warto
graniczna w klasyfikacji wynoszca 5,33% to take rednia arytmetyczna wynikw dla
wszystkich regionw. W efekcie podziau analizowane regiony zostay przyporzdkowane do
jednej z czterech wiartek co zaprezentowano na rysunku 8.
Cztery wyodrbnione grupy regionw zostay roboczo nazwane: liderami wzrostu, regionami stabilnego wzrostu, regionami powolnego wzrostu oraz regionami dynamicznego wzrostu. Rozpoczynajc od prawej grnej wiartki, na wykresie mamy liderw wzrostu. W lewej
101

60000

Regiony stabilnego wzrostu

Liderzy wzrostu

PKB per capita (1999)

50000

40000

30000

20000
0,00%

2,00%

4,00%

6,00%

8,00%

10,00%

12,00%

14,00%

16,00%

10000

Regiony powolnego wzrostu

Regiony dynamicznego wzrostu

0
redni roczny wzrost PKB per capita (19992008)

Rysunek 8. Klasyfikacja regionw wedug dynamiki PKB per capita PPS w latach 19992008 oraz poziomu PKB per capita PPS
w 1999 roku
rdo: Opracowanie wasne na podstawie danych Eurostatu

grnej wiartce ulokoway si regiony stabilnego wzrostu, w lewej dolnej wiartce znajduj
si regiony powolnego wzrostu, a w prawej dolnej wiartce regiony dynamicznego wzrostu.
Liderzy wzrostu to regiony o wysokim pocztkowym poziomie PKB per capita PPS
EU-15 oraz notujce bardzo wysok dynamik wzrostu PKB w okresie 19992008. Regiony
stabilnego wzrostu to grupa, ktra w 1999 roku notowaa wysoki wynoszcy ponad
20 000 EUR poziom PKB per capita PPS, i relatywnie wysok dynamik wzrostu PKB per
capita w okresie 19992008. Regiony powolnego wzrostu to grupa charakteryzujca si
niskim poziomem PKB per capita w 1999 roku oraz nisk dynamik wzrostu tego wskanika
w analizowanym okresie. Regiony dynamicznego wzrostu odnotowyway w latach 19992008
znaczc dynamik wzrostu PKB per capita, ale charakteryzuj si niskim pocztkowym
poziomem wskanika.
Szczegowej analizie poddane zostay regiony z grupy stabilnego wzrostu, ktre w ramach tej grupy osigny najlepsze wyniki. Taki wybr jest zwizany z tym, e celem rozprawy jest zidentyfikowanie regionw, ktre charakteryzoway si wysokim poziomem konkurencyjnoci mierzonym poziomem PKB per capita w pocztkowym roku analizy, i ktre
wykazyway si wysok dynamik wzrostu tego wskanika do roku 2008. W aneksie 3 znajduje
si wykaz regionw z tej grupy, a na rysunku 8 zaznaczono obszar, w ktrym znajduj si
regiony analizowane w rozdziale 4.
Tabela 7 przedstawia regiony, ktre zostay wyselekcjonowane wedug omwionych
wczeniej kryteriw.
Tabela 7. Regiony z grupy Stabilny wzrost o znaczcym udziale w PKB UE-15
w 1999 roku
redni wzrost
PKB per capita PPS
w latach 19992008
(w %)

Pocztkowy udzia
w PKB per capita PPS
UE-15
(w %)

BE 10 Rgion de Bruxelles-Capitale

3,40

1,12

DE 60 Hamburg

4,04

0,93

AT 13 Wien

2,53

0,84

FR 10 le de France

3,67

0,80

SE 11 Sztokholm

3,61

0,79

DE 21 Oberbayern

4,07

0,78

DE 71 Darmstadt

3,41

0,76

NL 31 Utrecht

3,52

0,75

Pena nazwa

103

redni wzrost
PKB per capita PPS
w latach 19992008
(w %)

Pocztkowy udzia
w PKB per capita PPS
UE-15
(w %)

DE 50 Bremen

4,31

0,72

FI 20 land

3,48

0,70

ITC 4 Lombardia

2,35

0,69

NL 32 Noord-Holland

4,52

0,69

DE 11 Stuttgart

3,26

0,67

AT 32 Salzburg

3,45

0,67

ITD 5 Emilia Romagna

1,89

0,67

BE 21 Prov. Antwerpen

4,27

0,64

DE 12 Karlsruhe

3,41

0,63

DE 25 Mittelfranken

3,43

0,63

ITD 3 Veneto

2,59

0,61

DEA 1 Dsseldorf

3,54

0,61

FI 18 Etel-Suomi

4,19

0,61

AT 34 Vorarlberg

3,85

0,61

NL 33 Zuid-Holland

4,86

0,60

UKD 2 Cheshire

4,70

0,60

Pena nazwa

rdo: Opracowanie wasne na podstawie danych Eurostatu.

Trzecie kryterium w procedurze wyboru regionw do analizy szczegowej polega na

odniesieniu wstpnie wybranych regionw do ich wynikw konkurencyjnoci w roku 2006.
Jako podstawa informacyjna posuy wspomniany ju raport European Competitiveness
Index opublikowany w 2006 roku [Huggins i Davies 2006]. Model konkurencyjnoci regionalnej sucy stworzeniu Europejskiego Indeksu Konkurencyjnoci zosta szczegowo zaprezentowany w rozdziale drugim niniejszej rozprawy. Bazuje on na trzech podstawowych
grupach zmiennych: kreatywnoci, dziaalnoci ekonomicznej, infrastrukturze i dostpnoci.
Sumaryczny wynik poszczeglnych regionw ocenionych w ramach European Competitiveness Index jest prezentowany w postaci rankingu. Poniewa regiony, dla ktrych obliczany
jest indeks konkurencyjnoci, nie zawsze s rwnowane NUTS-2, w tych wypadkach z rankingu ECI wybrano regiony na poziomie NUTS-1, ktre zawieraj w sobie wczeniej wybrane regiony NUTS-2.
Z punktu widzenia tematyki pracy z jednej strony istotna jest pozycja konkurencyjna danego
regionu scharakteryzowana przez zagregowany indeks ECI (uwzgldniajcy wszystkie trzy
104

grupy zmiennych), z drugiej strony wane jest, jakie wyniki osigaj wybrane regiony
w zakresie wskanikw istotnych dla gospodarki opartej na wiedzy. Wskaniki gospodarki
opartej na wiedzy w ECI znajduj si grupie zmiennych Kreatywno i mona zaliczy do
nich osiem wskanikw czstkowych: wydatki przedsibiorstw na badania i rozwj, wydatki
rzdowe na badania i rozwj, wydatki na badania i rozwj dokonywane przez uczelnie wysze,
zatrudnienie w sferze badawczo-rozwojowej w sektorze prywatnym, zatrudnienie w sferze
badawczo-rozwojowej w sektorze rzdowym, zatrudnienie w sferze badawczo-rozwojowej na
uczelniach wyszych, rejestracje patentowe oraz zatrudnienie w usugach ICT.
Pozycje wczeniej wybranych regionw w rankingu konkurencyjnoci zaprezentowano
w tabeli 8. Wyniki regionw grupy stabilnego wzrostu w zakresie zmiennych w komponencie Kreatywno ECI zostan przeanalizowane w podrozdziale 3.3.

Tabela 8. Wyniki regionw stabilnego wzrostu w ECI za rok 2006

Region

Index 2006-07

Miejsce w rankingu

BE 10 Rgion de Bruxelles-Capitale

193,5

FR 101 le de France

185,2

SE 11 Sztokholm

177,8

FI 18 Etel-Suomi

175,4

DE 50 Bremen

155,8

11

FI 1a Pohjois-Suomi

143,6

12

DE 1 Baden-Wrttemberg

138,4

13

NL 3 West-Nederland

133,6

18

AT 1 Oststerreich

132,8

20

DE 2 Bayern

129,7

24

DE 7 Hessen

129,7

25

ITD. 5 Emilia Romagna

118,8

33

ITC 4 Lombardia

114,4

37

BE 2 Vlaams Gewest

114,0

38

ITD Nord Est

109,0

42

DEA Nordrhein-Westfalen

108,9

43

AT 3 Weststerreich

107,5

46

rdo: Opracowanie wasne na podstawie: Hugginsi Davies 2007.

105

Jak wynika z tabeli 8, wszystkie regiony z grupy stabilnego wzrostu zostay umieszczone
w rankingu w pierwszej pidziesitce na 110 ocenianych regionw, a jednoczenie wedug
indeksu sumarycznego uzyskay wynik wyszy ni redni dla caej Unii Europejskiej. Wynik
redni to wedug zaoenia przyjtego przez autorw raportu warto indeksu rwn 100.
W zestawieniu znajduj si regiony belgijskie (Rgion de Bruxelles-Capitale, Vlaams Gewest),
francuski (le de France), szwedzki (Sztokholm), fiskie (Etel-Suomi, Pohjois-Suomi), niemieckie (Bremen, Baden-Wrttemberg, Bayern, Essen, Nordrhein-Westfalen), holenderskie
(West-Nederland), woskie (Emilia Romagna, Lombardia, Nord Est), austriackie (Oststerreich, Weststerreich).

3.3. Analiza wskanikw charakteryzujcych regiony z punktu widzenia

rozwoju gospodarki opartej na wiedzy

3.3.1. Kategorie danych wybranych do szczegowej analizy

Wskanikami, dziki ktrym mona zobrazowa proces wytwarzania wiedzy w gospodarce
regionu s przede wszystkim te przedstawiajce wydatki na prace badawczo-rozwojowe oraz
dane dotyczce liczby naukowcw. Wskanikami, ktre mog posuy do porwnania poziomu gospodarki opartej na wiedzy w regionach nale: poziom zatrudnienia w sektorze
HRST a take liczba zgosze patentowych do EPO pochodzcych z danego regionu.
Badania i prace rozwojowe obejmuj twrcz prac realizowan w sposb systematyczny w celu zwikszenia zasobw wiedzy pojedynczego czowieka i caego spoeczestwa oraz
odkrywania jej nowych zastosowa [OECD 2002, s. 2145]. Intensywno prac badawczorozwojowych w danym kraju czy te regionie jest mierzona poprzez wyraony w procentach
stosunek cakowitych wydatkw na badania i rozwj do PKB i jest miernikiem wagi, jak si
nadaje tej dziedzinie w badanej jednostce terytorialnej.
Wskanikiem, ktry pozwala zmierzy potencja danego regionu zwizany z cyrkulacj
wiedzy jest HRST Wyraa si go jako udzia tych zasobw w caej aktywnej zawodowo populacji w przedziale wiekowym pomidzy 15. i 74. rokiem ycia. Klasyfikacja do sektora
HRST odbywa si poprzez zaliczenie do tej grupy tej czci populacji regionu, ktra ukoczya z sukcesem edukacj na poziomie wyszym lub jest zatrudniona w sektorach, w ktrych takie wyksztacenie jest normalnie wymagane. Do klasyfikowania zasobw ludzkich do

106

sektora HRST w podejciu reprezentowanym przez Eurostat wykorzystuje si koncepcje

i definicje, wedug ktrych HRST s to zasoby ludzkie w rzeczywistoci lub potencjalnie
dedykowane systematycznemu tworzeniu, rozwijaniu, dyfuzji i stosowaniu wiedzy naukowej
i technologicznej [OECD 1995, s. 9]. Poziom stosowania wiedzy mona mierzy poprzez
liczb zgosze patentowych pochodzcych z danego regionu. Zgoszenia te s przyporzdkowywane do roku, w ktrym nastpio ich zarejestrowanie w EPO. Zgoszenia patentowe s
prezentowane zgodnie z miejscem lokalizacji autora patentu. Gdy mamy do czynienia
z wiksz liczb autorw lub przyporzdkowaniem do wikszej liczby kategorii w klasyfikacji, stosuje si zliczanie uamkowe.

3.3.2. Wydatki na dziaalno badawczo-rozwojow

Wydatki na badania i rozwj (GERD) s jedn z najczciej stosowanych miar przybliajcych proinnowacyjne nastawienie oraz zaangaowanie w tworzenie wiedzy regionw i krajw. Su take jako podstawowy wskanik do oceny postpw realizacji zapisw strategii
lizboskiej. Dla zapewnienia porwnywalnoci pomidzy krajami czonkowskimi GERD jest
najczciej przedstawiany jako procent PKB. Dane gromadzone przez Eurostat dotycz wydatkw brutto ma dziaalno badawczo-rozwojow z podziaem na rdo funduszy, z ktrych dokonywane s te wydatki (publiczne i prywatne). Ten podzia jest zwizany z drugim
z celw lizboskich obok celu sformuowanego jako 3% PKB wydawane na badania i rozwj, a mianowicie dwie trzecie wydatkw na badania pochodzce z sektora prywatnego.
Stopie zaangaowania rodkw publicznych wydatkowanych na dziaalno badawczo-rozwojow jest mierzony jako GBOARD20 nakady i rodki rzdowe na badania i rozwj
[OECD 1995, s. 9]. Wskanik ten podaje jednak, odmiennie ni GERD, nie tyle dane na temat faktycznych wydatkw, a jedynie informuje o pozycjach budetu i moe te uwzgldnia
inicjatywy wsppracy midzynarodowej, jak na przykad program Airbus [OECD 2007,
s. 41].
Zachcanie do zwikszania inwestycji w badania i rozwj byo jednym z gwnych celw
Unii Europejskiej w ostatniej dekadzie. W roku 2007 poziom nakadw na ten cel dla caej
Unii Europejskiej wynis 1,85% PKB i by znacznie niszy ni w kraju, ktry jest liderem
rankingu w Japonii (3,44% w 2007 roku). W Europie ponad poowa cakowitych wydatkw
na badania i rozwj koncentruje si na trzech krajach Niemczech, Francji i Wielkiej Brytanii.

20 GBOARD ang. Government Budget Outlays and Appropriations for Research and Development.

107

Najwyszy poziom inwestycji badawczo-rozwojowych na poziomie regionw by odnotowany w Szwecji (3,75% w 2008 roku) i Finlandii (3,75%). Na poziomie krajw aden z czonkw Unii Europejskiej nie osign poziomu 3% [R&D Expenditure 2010].
W zakresie rda finansujcego wydatki na badania i rozwj w Europie przewaa sektor
prywatny z redni okoo 55%. Dla porwnania, udzia sektora prywatnego w wydatkach
badawczo-rozwojowych w 2007 wynis w Japonii 77,7%, a w Stanach Zjednoczonych
67,3% ogu tych wydatkw. W Europie wedug danych za 2008 rok sektor prywatny odpowiada za 1,21 PKB caej Unii Europejskiej. Dla porwnania udzia tych wydatkw w PKB
Japonii w 2007 roku wynosi 2,68%, a w Stanach Zjednoczonych 2%. Sektor publiczny finansuje w Unii Europejskiej rednio jedn trzeci wydatkw badawczo-rozwojowych (33,5%
w 2008 roku) i jest to poziom podobny do Stanw Zjednoczonych (30%) i Chin (31%), ale za
to znacznie wyszy ni w Japonii (18%). Finansowanie wydatkw badawczo-rozwojowych
przez sektor prywatny dominuje w wikszoci krajw UE-15, a trzy z nich Niemcy, Luksemburg i Finlandia przekroczyy cel dwch trzecich finansowania tych wydatkw okrelony w Strategii Lizboskiej. Dane pokazuj, e kraje odnotowujce wysoki poziom wydatkw na badania i rozwj ponoszonych przez sektor prywatny, takie jak Szwecja, Finlandia,
Dania, Austria i Niemcy, osigaj take wysoki poziom wskanika GERD.
Unia Europejska poprzez uruchamiane inicjatywy stara si pooy nacisk na zorientowanie dziaalnoci badawczo-rozwojowej krajw czonkowskich na rynkowe produkty
i usugi. Uruchamiane dziaania maj za zadanie stymulowa do bada prywatny sektor
oraz czyni dziaania sektora publicznego jak najbardziej uytecznymi. Nowa wizja bada
prowadzonych w Europejskiej Przestrzeni Badawczej (ang. European Research Area
ERA) zakada stworzenie korzystniejszych warunkw do prowadzenia bada i inwestowania w dziaalno badawczo-rozwojow. Ogoszona przez Komisj Europejsk w lipcu
2010 roku strategia Europe 2020 zakada przeprowadzenie do tego czasu inwestycji
w badania i innowacje na poziomie 6,4 mld EUR oraz utworzenie dziki nim 165 000 nowych miejsc pracy.
Na rysunku 9 przedstawiono poziom cakowitych wydatkw na badania i rozwj jako
procent PKB w regionach NUTS-2 na terenie EU-15 wedug danych za 2007 rok. Regiony
zaznaczone na czerwono ponosz wydatki na badania i rozwj w wysokoci co najmniej 2%
ich PKB. Wrd nich dominuj te zidentyfikowane wczeniej jako regiony nalece do grupy
Liderzy oraz do grupy Stabilny wzrost.

108

Rysunek 9. Cakowite wydatki B+R jako procent PKB w regionach NUTS-2 w 2007 roku
rdo: Opracowanie wasne na podstawie danych Eurostatu

Klaster czterech regionw o bardzo wysokich nakadach na badania znajduje si w poudniowo-zachodnich Niemczech i obejmuje Stuttgart (5,85%), Karlsruhe (3,72%), Tbingen
(3,80%) i Darmstadt (3,11%). Wymienione cztery niemieckie regiony generuj cznie 8%
wolumenu wydatkw na badania caej Unii Europejskiej, przy czym nie s jedynymi
w Niemczech notujcymi tak dobre wyniki duy poziom wydatkw w 2007 odnotowano te
w Bawarii (4,32%), Braunschweigu (6,77), Drenie (4,12%) i Berlinie (3,36%). Statystyki te
wskazuj, jak due znaczenie przykada si w Niemczech do procesu wytwarzania wiedzy.
Jest to wyraz przemylanej polityki realizowanej z konsekwencj zarwno na poziomie centralnym, jak i w poszczeglnych regionach.
Wielka Brytania jest kolejnym przykadem kraju, w ktrym wiele regionw odnotowuje
wysokie nakady na badania i rozwj. Nale do nich: East England (5,72%), Essex (4,66%),
the Isle of Wight (3,41%), Berkshire, Buckinghamshire and Oxfordshire (3,3%), Cheshire
(4,55%), Lancashire (3,2%) i North Eastern Scotland (3,11%).
Osiem regionw o najwyszych wydatkach B+R zlokalizowanych jest w Skandynawii. S
to: Hovedstaden (region otaczajcy Kopenhag) w Danii (5,09%), Sydsverige (4,91%), Vstsverige (4,47%), stra Mellansverige (3,79%) i Sztokholm (4,19%) w Szewcji oraz Etel-Suomi (3,39%), Lnsi-Suomi (3,68%) i Pohjois-Suomi (5,38%) w Finlandii. We Francji
najwiksze nakady na badania ponosz regiony Midi-Pyrnes (4,15%) oraz le de France
(3,11%). W Austrii wysok intensywno wydatkw B+R reprezentuj Styria (3,77%) i Wiede (3,62%).
Tabela 9 przedstawia wydatki B+R wyraone wartociowo w milionach EUR jako zmienn wykorzystywan do obliczenia wskanika European Competitiveness Index w grupie
zmiennych Kreatywno. Do regionw z grupy stabilnego wzrostu, ktre ponosz najwiksze wydatki na badania i rozwj, nale: Sztokholm (pozycja 1 w rankingu), le de France
(pozycja 3), Baden-Wrttemberg (pozycja 5), Etel-Suomi (pozycja 7). Najnisze cakowite
wydatki na badania i rozwj w analizowanej grupie odnotoway woskie regiony Nord Est
(pozycja 61), Lombardia (pozycja 50) i Emilia Romagna (pozycja 49).
W tabeli 10 przedstawiono wydatki B+R z podziaem na sektor prywatny i publiczny oraz
wydatki ponoszone przez wysze uczelnie. Take przy uwzgldnieniu tego podziau wydatkw B+R regiony z grupy Stabilny wzrost ponoszce najwysze nakady powtarzaj si.

110

Tabela 9. Cakowite wydatki per capita na B+R wg raportu za lata 2006-2007 rok
Wydatki B+R
(mln EUR)

Index
2006-2007

573

156,9

26

FR 10 le de France

1 213

331,9

SE11 Sztokholm

1 466

400,9

FI 18 Etel-Suomi

1 016

277,8

869

237,7

11

FI1A Pohjois-Suomi

1 021

279,2

DE 11 Baden-Wrttemberg

1 036

283,6

NL3 West-Nederland

467

127,7

33

AT 1 Oststerreich

678

185,6

20

DE 2 Bayern

821

224,7

13

DE7 Hessen

751

205,4

17

ITD 5 Emilia Romagna

351

96,1

49

ITC 4 Lombardia

350

95,7

50

BE 2 Vlaams Gewest

436

119,2

35

ITD Nord Est

260

71,2

61

DEA Nordrhein-Westfalen

419

114,6

36

AT 3 Weststerreich

389

106,5

42

UKD North West

401

109,6

39

REGIONY
BE 101 Rgion de Bruxelles-Capitale

DE 50 Bremen

Miejsce
w rankingu

rdo: Jak do tabeli 8.

111

Tabela 10. Wydatki B+R z podziaem na sektor prywatny publiczny oraz wydatki ponoszone przez wysze uczelnie

REGIONY

BE 10 Rgion de Bruxelles-Capitale
FR 10 le de France
SE 11 Sztokholm
FI 18 Etel-Suomi
DE 50 Bremen
FI 1A Pohjois-Suomi
DE 11 Baden-Wrttemberg
NL 3 West-Nederland
AT 1 Oststerreich
DE 2 Bayern
DE 7 Hessen
ITD 5 Emilia Romagna
ITC 4 Lombardia
BE 2 Vlaams Gewest
ITD Nord Est
DEA Nordrhein-Westfalen
AT 3 Weststerreich
UKD North West
rdo: Jak do tabeli 8.

Wydatki per capita na B+R

w sektorze prywatnym
Wydatki
B+R
(EUR)
295
850
1037
700
447
789
822
208
403
659
614
206
241
385
133
255
286
316

Index
2006
2007
128,0
368,9
449,9
303,7
194,1
342,4
356,4
90,4
174,9
285,8
266,5
89,5
104,4
166,8
57,6
110,5
124,3
137,1

Miejsce
w rankingu
32
4
2
10
20
6
5
45
25
11
12
46
41
26
63
39
33
30

Wydatki per capita na B+R

w sektorze publicznym
R&D
Spending
(EUR)
66
168
106
132
201
59
103
98
51
66
48
29
25
42
30
63
14
11

Index
2006
2007
136,5
350,8
219,8
275,4
419,3
122,6
213,5
204,9
105,4
137,3
99,2
59,4
52,5
87,9
61,4
132,1
29,1
22,7

Miejsce
w rankingu
29
5
14
10
4
37
15
18
41
28
42
59
64
46
57
33
83
92

Wydatki per capita na B+R na

wyszych uczelniach
Wydatki
B+R
(EUR)
213
194
323
183
220
172
112
160
224
97
89
116
84
9
98
101
89
74

Index
2006
2007
242,7
221,7
368,2
209,0
250,9
196,5
128,2
182,2
256,0
110,3
101,3
132,7
95,9
10,4
111,9
114,9
101,5
84,0

Miejsce
w rankingu
7
9
2
11
6
15
30
16
5
39
47
28
50
111
38
36
46
62

3.3.3. Zasoby ludzkie w sektorach naukowo-technologicznych

Zasoby ludzkie to jeden z filarw rozwoju gospodarki opartej na wiedzy odpowiadajcy za
jej powstawanie i cyrkulacj. Opisywanie tego istotnego dla rozwoju nowego paradygmatu
rozwoju regionalnego czynnika moe si odbywa poprzez zastosowanie rnych wskanikw, najczciej rozpatrujcych aspekty zwizane z edukacj i zatrudnieniem. Dla celw
statystycznych wykorzystuje si pojcie zasobw ludzkich w nauce i technologii HRST
ktre opisuje osoby z wyksztaceniem wyszym i/lub zatrudnione w zawodach naukowotechnologicznych. Osoby zatrudnione w sektorze naukowo-technologicznym okrelaj zasb
zatrudnionych aktywnie uczestniczcych w pracach badawczych oraz w tworzeniu technologicznych innowacji. W Unii Europejskiej w 2006 roku liczba zatrudnionych w tym sektorze
wynosia blisko jedn trzeci populacji aktywnej zawodowo.
Rdzeniem grupy tzw. HRST core s osoby speniajce oba wymienione wyej kryteria. Wysoko wyspecjalizowane zasoby ludzkie s kluczowym czynnikiem wpywajcym na
rozwj i cyrkulacje wiedzy oraz cz postp technologiczny ze wzrostem ekonomicznym
i rozwojem spoecznym. Najistotniejsza w tym aspekcie cz tych zasobw HRST core
moe by traktowana jako motor rozwoju innowacji technologicznych. W 2006 roku najwyszy udzia HRST core na poziomie regionw NUTS-2 odnotoway Oslo, Sztokholm, Province Brabant Wallon, Inner London i Utrecht. Wynosi on rednio 2728%. Ponad poowa z 25
wiodcych regionw w tym rankingu to regiony stoeczne
Dla rozwoju gospodarki opartej na wiedzy najwiksze znaczenie ma podgrupa HRST
obejmujca naukowcw i inynierw. Obejmuje ona osoby zatrudnione na posadach zwizanych z naukami cisymi oraz grup nauki o yciu i zdrowiu. Grupa ta wedug danych za
2006 rok w caej UE stanowia rednio 18% sektora HRST z najwikszym udziaem w Irlandii (33%) i Belgii (26%).
Analiza regionw wedug udziau sektora HRST w cakowitej populacji wskazuje tendencje, i najwikszy udzia odnotowuj regiony zurbanizowane, czsto stoeczne ze wzgldu na
to, e koncentruj siedziby midzynarodowych korporacji oraz instytucje rzdowe i naukowe. Koncentracja wykwalifikowanych pracownikw zaley take od gstoci zaludnienia na
danym obszarze (jak na przykad w krajach Beneluksu) oraz od oglnego udziau osb
z wyszym wyksztaceniem w spoeczestwie (jak na przykad w krajach nordyckich).
Zwikszanie poziomu regionalnych, krajowych i szerzej unijnych zasobw ludzkich
w sektorze HRST jest jednym z podstawowych celw wadz wszystkich szczebli. Wyrazem

113

wagi nadanej temu zagadnieniu byo powoanie przez Komisj Europejsk grupy wysokiego
szczebla wypracowujcej rozwizania na rzecz wzrostu zasobw ludzkich dla nauki i technologii w Europie. Zadaniem tej grupy byo wypracowanie dziaa politycznych wspierajcych
wzrost liczby personelu naukowego czy te generalnie liczby osb zajmujcych si zawodowo rozwojem nauki i technologii. Efektem jej prac byo wiele wskaza dla wadz regionalnych i krajowych, w jaki sposb naley tworzy podstawy rozwoju tego wanego sektora. Do
najwaniejszych z nich mona zaliczy likwidacj barier w mobilnoci naukowcw, popraw
statusu zawodowego naukowcw, zwikszanie atrakcyjnoci regionw dla naukowcw i inynierw spoza terytorium Unii Europejskiej, propagowanie wiedzy o moliwociach zwizanych z karier naukow wrd modziey oraz wsparcie rozwoju kariery modych naukowcw. Wan rol w tych dziaaniach odgrywa Europejska Przestrze Badawcza ktrej
dziaania maj na celu midzy innymi zwikszanie konkurencyjnoci europejskich instytucji
badawczych poprzez zachcanie ich do gbszej wsppracy oraz do wzrostu mobilnoci pracownikw naukowych. Du rol w ksztatowaniu potencjau sektora HRST odgrywa polityka regionalna. Fundusze strukturalne, a w szczeglnoci Europejski Fundusz Spoeczny, maj za zadanie wspieranie kapitau ludzkiego, w tym take personelu naukowego oraz
profesjonalistw pracujcych w branach naukowo-technologicznych sektora prywatnego.
Naley tutaj jednak zaznaczy, e wikszo projektowanych dziaa ma zasig oglnokrajowy i nie jest specyficzna dla poszczeglnych regionw. Tendencje wzmacniane przez instrumenty finansowania id w kierunku agregowania zasobw naukowych rnych orodkw
naukowych na poziomie krajw czonkowskich, ale take w ramach caej Europejskiej Przestrzeni Badawczej.
Zatrudnienie w sektorze HRST jako udzia w populacji aktywnej zawodowo na pocztku
okresu objtego analiz, czyli w roku 1999, odnotowywaa dua liczba regionw zlokalizowanych w Skandynawii i Niemczech. Zwraca te uwag dominacja regionw stoecznych.
W grupie, ktra charakteryzuje si wartoci wskanika powyej 40%, znalazy si takie regiony, jak Sztokholm (SE 11), Province Brabant Wallone (BE 31), le de France (FR 10),
Inner London (UK I1), Stuttgart (DE 11), Bayern (DE 21) i Etel-Suomi (FI 18).
Porwnujc te dane z wynikami za rok 2007, mona zauway, e wymienione wczeniej
regiony zachoway swoj wysok pozycj jako charakteryzujce si najwyszym poziomem
zatrudnienia w sektorze HRST. Na rysunku 10 przedstawiono zatrudnienie w sektorze HRST
w 2007 roku. Zwikszya si jednoczenie liczba regionw EU-15 odnotowujcych rednie
wartoci tego wskanika wynoszce od 25 do 40%. Zmniejszy si natomiast udzia regionw

114

o najniszym udziale sektora HRST w cakowitej aktywnej populacji ograniczy si on do

czci regionw w Portugalii i Grecji.
Obszar, w ktrym zasoby ludzkie sektora HRST stanowi najwikszy udzia, stymulujc wytwarzanie i cyrkulacj wiedzy i sprzyjajc jednoczenie rozwojowi regionw wedug nowego
paradygmatu, jest jak wynika z rysunku 10 niezmiennie skoncentrowany w duej liczbie regionw skandynawskich. Kolejne skupisko to obszar cigncy si od poudniowo-zachodnich
Niemiec, krajw Beneluksu, a do Danii. Zasoby ludzkie w sektorach naukowo-technologicznych wynosz ponad 40% take w duej liczbie regionw Wielkiej Brytanii oraz w regionach pnocnej Hiszpanii. Nadal dominuj wrd regionalnych liderw regiony stoeczne.
Analizujc wyniki regionw dotyczce zasobw ludzkich w sektorach naukowotechnologicznych, naley zwrci uwag na ich korelacj z wczeniej analizowanymi danymi
na temat PKB per capita. Z ca pewnoci mona stwierdzi, e mamy tu do czynienia ze
swego rodzaju sprzeniem zwrotnym. Z jednej strony dla utrzymania wysokiej konkurencyjnoci regionu i jego rozwoju zgodnego z nowym paradygmatem konieczne jest rozwijanie
zasobw ludzkich pracujcych nad rozwojem nauki i technologii. Z drugiej strony konkurencyjne regiony zapewniaj warunki rozwoju naukowo-technologicznego i wysok jako ycia, co przyciga do nich wykwalifikowanych profesjonalistw i ambitnych przyszych badaczy i naukowcw. W wikszoci zasoby te koncentruj si w regionach metropolitalnych
i stoecznych. Biorc pod uwag, e tendencja ta jest niezmienna w caym analizowanym
okresie, mona przypuszcza, e jest to zjawisko trwae i e unijne dziaania wyrwnujce
szanse rozwojowe nie zmieni tej sytuacji.
Jak ju wczeniej wspomniano szczeglne znaczenie dla rozwoju gospodarki opartej na
wiedzy ma grupa HRST core, a wic osoby z wyksztaceniem wyszym zatrudnione w zawodach naukowo-technologicznych. Na rysunkach 11 i 12 przedstawiono wyniki dotyczce
tego wskanika odpowiednio dla lat 1999 oraz 2007. Na pocztku okresu analizy najwyszy
poziom wskanika w przedziale od 20 do 30% odnotoway skandynawskie regiony w Szwecji oraz w Finlandii oraz pojedyncze regiony w Holandii, Belgii i Francji.
W roku 2007 liczba regionw, w ktrych warto wskanika HRST core wyniosa ponad
20% populacji aktywnej zawodowo, bya ju znacznie wiksza i obejmowaa du cz regionw w Finlandii i Szwecji oraz kilka regionw w krajach Beneluksu, Francji, Niemiec
i Hiszpanii.

115

Rysunek 10. Zatrudnienie w sektorze HRST w regionach NUTS-2 w 2007 roku

rdo: Opracowanie wasne na podstawie danych Eurostatu

Rysunek 11. Zatrudnienie w sektorze HRST core w regionach NUTS-2 w 1999 roku
rdo: Opracowanie wasne na podstawie danych Eurostatu

Rysunek 12. Zatrudnienie w sektorze HRST core w regionach NUTS-2 w 2007 roku
rdo: Opracowanie wasne na podstawie danych Eurostatu

Innym miernikiem pozwalajcym mierzy poziom rozwoju gospodarki opartej na wiedzy

w regionie z punktu widzenia zasobw ludzkich jest zatrudnienie w usugach ICT. W grupie
regionw stabilnego wzrostu znajduj si regiony o najwyszym poziomie tego parametru
Sztokholm oraz le de France. Pozostae lokuj si przewanie w pierwszej pidziesitce
regionw zindeksowanych w ECI.

Tabela 11. Zatrudnienie w usugach ICT na 1000 mieszkacw

Zatrudnienie w usugach ICT na 1000 mieszkacw

REGIONY
Zatrudnienie

Index
2006-2007

Rank 2006-2007

BE 10 Rgion de Bruxelles-Capitale

11,0

214,4

10

FR 10 le de France

17,9

350,0

SE 11 Sztokholm

30,9

603,9

FI 18 Etel-Suomi

6,9

134,5

33

DE 5 Bremen

3,9

75,4

55

FI 1A Pohjois-Suomi

6,9

134,5

32

DE 11 Baden-Wrttemberg

6,6

129,3

38

NL 3 West-Nederland

10,6

206,5

11

AT 1 Oststerreich

8,2

160,2

22

DE 2 Bayern

7,6

148,3

26

DE 7 Hessen

7,8

151,8

25

ITD 5 Emilia Romagna

7,3

143,6

29

ITC 4 Lombardia

11,3

220,2

BE 2 Vlaams Gewest

5,3

103,7

44

ITD Nord Est

6,7

130,5

36

DEA Nordrhein-Westfalen

4,0

78,5

54

AT 3 Weststerreich

3,8

74,7

56

UKD North West

7,4

145,1

28

rdo: Jak do tabeli 8.

Kolejnymi wskanikami, wedug ktrych jest oceniana przez autorw raportu European
Competitiveness Index konkurencyjno regionu w grupie zmiennych Kreatywno, s:
zatrudnienie badawczo-rozwojowe z podziaem na sektory prywatny, publiczny i uczelnie
wysze. W analizowanej grupie regionw stabilnego wzrostu widoczny jest duy odsetek
osb zatrudnionych w sektorze B+R w sektorze prywatnym, jednoczenie relatywnie niski
119

Tabela 12. Zatrudnienie w B+R z podziaem na sektor prywatny, publiczny i wysze uczelnie
Zatrudnienie w B+R sektor
prywatny
REGIONY

BE 10 Rgion de Bruxelles-Capitale
FR 10 le de France
SE 11 Sztokholm
FI 18 Etel-Suomi
DE 5 Bremen
FI 1A Pohjois-Suomi
DE 11 Baden-Wrttemberg
NL 3 West-Nederland
AT 1 Oststerreich
DE 2 Bayern
DE 7 Hessen
ITD 5 Emilia Romagna
ITC 4 Lombardia
BE 2 Vlaams Gewest
ITD Nord Est
DEA Nordrhein-Westfalen
AT 3 Weststerreich
UKD North West
rdo: Jak do tabeli 8.

Zatrudn. na
1000 mieszkacw
2,9
7,2
8,0
7,2
3,8
7,5
7,2
2,1
3,6
5,9
4,9
2,0
2,1
3,4
1,4
2,3
2,8
2,5

Index
20062007
133,6
328,2
363,2
324,1
170,4
340,0
325,8
97,2
164,9
268,9
223,1
92,1
93,7
154,9
61,7
103,8
125,2
111,6

Miejsce
w rankingu
29
5
2
8
19
4
6
48
20
11
15
51
50
25
67
45
32
38

Zatrudnienie w B+R sektor

publiczny
Zatrudn. na
1000 mieszkacw
0,9
1,7
0,9
2,3
1,9
1,1
1,1
1,3
0,5
0,8
0,5
0,3
0,2
0,4
0,3
0,7
0,1
0,1

Index
20062007
136,0
249,6
141,2
338,7
282,4
169,7
170,1
189,7
70,8
113,1
73,2
47,4
37,3
60,3
50,2
108,3
11,5
12,5

Miejsce
w rankingu
25
12
24
6
10
19
18
14
53
34
51
73
80
61
69
37
108
107

Zatrudnienie w B+R uczelnie wysze

Zatrudn. na
1000 mieszkacw
2,7
2,8
3,0
3,9
2,6
3,4
1,4
2,1
2,0
1,0
1,0
1,3
0,8
1,4
1,1
1,1
0,7
1,2

Index
20062007
194,5
199,7
214,5
278,1
189,3
242,4
97,6
151,7
144,8
73,0
71,7
96,7
54,8
100,8
78,5
80,0
50,9
86,2

Miejsce
w rankingu
12
10
8
4
13
5
47
18
19
78
80
48
94
43
69
66
98
58

udzia zatrudnienia w sektorze publicznym. Wysokie zatrudnienie w sektorze Badawczorozwojowym na wyszych uczelniach notuj fiskie regiony, midzy innymi Etel-Suomi.
Dokadny rozkad zatrudnienia w B+R wedug sektorw prywatnego, publicznego i wyszych uczelni przedstawia tabela 12.

3.3.4. Zgoszenia patentowe

Liczba zgosze patentowych do Europejskiego Biura Patentowego (EPO) na milion mieszkacw jest kolejnym wskanikiem pozwalajcym na ocen poziomu rozwoju gospodarki
opartej na wiedzy w danym regionie. Stosujc pewne uproszczenie, mona powiedzie, e
jest to miernik zdolnoci wytwarzania, ale take absorpcji wiedzy przez gospodarki regionalne reprezentowane przez dziaajce tam firmy. Statystyki patentowe s wykorzystywane do
oceny innowacyjnej dziaalnoci kraju lub regionu, a co za tym idzie take jego konkurencyjnoci. Same patenty stanowi sposb ochrony wynikw prac badawczych i rozwojowych i s
zarazem pewnym zasobem informacji o ju zrealizowanych pomysach.
Korzystajc z danych o zgoszeniach patentowych w regionach, naley mie na uwadze
ograniczenia, jakie si wi z tym wskanikiem. Przede wszystkim nie wszystkie wynalazki
s systematycznie patentowane. Ponadto patent to prawo wasnoci intelektualnej
o charakterze technicznym, a s te inne odmiany tej wasnoci. Wreszcie naley pamita,
e patenty maj rn warto praktyczn i tylko maa ich cz prowadzi do przeomw
technologicznych. Rozpatrujc wyniki dotyczce patentowania w wymiarze regionalnym,
wane jest te zwrcenie uwagi na to, e w statystykach patentowych do rozdziau z jakiego
regionu pochodzi patent wykorzystuje si jako kryterium miejsce zamieszkania wynalazcy.
Nie zawsze taka lokalizacja pokrywa si z miejscem, w ktrym faktycznie doszo do odkrycia. W wypadku wielu autorw patentw stosuje si udzia uamkowy. Statystki europejskich
patentw uwzgldniaj rok, w ktrym zoono wniosek patentowy (odmiennie ni w przypadku amerykaskiego systemu patentowego tam kluczowy jest fakt zatwierdzenia patentu).
Sama czynno patentowania w EPO ma z punktu widzenia firmy rne cechy, ktre
mona uzna za niedogodnoci, mianowicie koszt z tym zwizany, nakadanie si krajowych
i europejskich procedur, konieczno tumaczenia zgoszenia na inne jzyki. W lipcu 2008
roku Komisja Europejska ogosia pod hasem Strategia przemysowych praw wasnoci dla
Europy zamiar prac nad rozwizaniami legislacyjnymi zmierzajcymi do harmonizacji prawa patentowego w celu uatwienia europejskim przedsibiorcom patentowania ich wynalaz121

kw. W grudniu 2009 roku Rada Europy jednogonie przyja wnioski zmierzajce do rozszerzenia systemu patentowego w Unii Europejskiej oraz do obnienia kosztw i uatwienia
firmom system patentowania.
W okresie od 2000 do 2007 roku obserwowany by wzrost liczby zgosze patentowych
pomimo ewidentnych utrudnie, jakie stwarzaa patentujcym dugotrwao procedur patentowych. W latach 20002002 liczba zgosze rosa rokrocznie rednio o 8,2, a w latach
20022007 rednio o 2,7%. Przez cay analizowany okres liczba patentw wzrosa z 40 576
do 57 725. Najwyszy udzia w liczbie zgosze patentowych na milion mieszkacw odnotowyway w analizowanym okresie Szwecja, Niemcy, Finlandia i Luksemburg. Na rysunku
13 przedstawiono liczb zgosze patentowych na milion mieszkacw ogem. Jak wida,
wysok aktywno wynoszc ponad 115 zgosze wykazyway prawie wszystkie regiony
w Szwecji i Finlandii, regiony poudniowych i zachodnich Niemiec, pnocnych Woch oraz
poudniowe regiony Wielkiej Brytanii. Nisk aktywno wynoszc mniej ni 60 zgosze na
mln mieszkacw odnotoway wszystkie regiony hiszpaskie i portugalskie oraz regiony
poudniowych Woch i wschodnich Niemiec.
Zestawiajc te wyniki z danymi z roku 2007, ktre przedstawiono na rysunku 14, naley
zwrci uwag na to, e znacznie zmniejszya si liczba regionw odnotowujcych liczb
zgosze w grnym przedziale. Nadal s to jednak gownie regiony poudniowej Szwecji
i Finlandii oraz poudniowo-zachodnich Niemiec. W zdefiniowanej w poprzednim podrozdziale grupie regionw stabilnego wzrostu znajduj si te zajmujce najwysze pozycje
w rankingu ECI pod wzgldem liczby patentw na milion mieszkacw, a s to takie regiony
jak Baden-Wrttemberg, Sztokholm, Bayern, Etel-Suomi, Hessen czy le de France.
Dla analizy poziomu rozwoju gospodarki opartej na wiedzy jeszcze wiksze znacznie ni
dane na temat liczby patentw ogem maj dane dotyczce tak zwanej grupy high-tech,
a wic wysokich technologii. Kategoria ta jest zliczana na podstawie porozumienia urzdw
statystycznych Unii Europejskiej, Stanw Zjednoczonych i Japonii ze zgosze patentowych
w nastpujcych dziedzinach: komputery i zautomatyzowane wyposaenie biznesu, mikroorganizmy i inynieria genetyczna, lotnictwo, technologie komunikacyjne, pprzewodniki
i lasery.

122

Rysunek 13. Liczba zgosze patentowych ogem na milion mieszkacw w regionach NUTS-2 w 1999 roku
rdo: Opracowanie wasne na podstawie danych Eurostatu

Rysunek 14. Liczba zgosze patentowych ogem na milion mieszkacw w regionach NUTS 2 w 2007 roku
rdo: Opracowanie wasne na podstawie danych Eurostatu

Tabela 13. Liczba patentw na milion mieszkacw

REGIONY

DE 11 Baden-Wrttemberg

Liczba patentw ogem na milion

mieszkacw
Miejsce
Patenty
Index 2006-2007
w rankingu
314
540,8
1

DE 2 Bawaria

233

401

SE 11 Sztokholm

183

315,7

FI 18 Etel-Suomi

171

295,6

DE 7 Hessen

161

277,7

FR 10 le de France

158

272,4

10

DEA Nordrhein-Westfalen

147

253

14

FI 1A Pohjois-Suomi

116

200,2

18

AT 3 Weststerreich

114

197,5

20

ITD 5 Emilia Romagna

108

185,5

23

AT 1 Oststerreich

94

162,4

28

ITC 4 Lombardia

94

161,9

29

ITD Nord Est

84

145,3

31

BE 2 Vlaams Gewest

78

135,2

34

NL 3 West-Nederland

73

126,2

35

DE 5 Bremen

61

104,6

42

BE 1 Rgion de Bruxelles-Capitale

57

97,5

44

UKD North West

43

74,9

56

rdo: Jak do tabeli 8.

Zgoszenia patentowe typu high-tech stanowiy coraz wiksz cz liczby wszystkich patentw zgoszonych do EPO do roku 2001, w ktrym wynosiy 23,1%. Poczwszy od roku
2001, w ktrym zgoszono 11 763 patenty typu high-tech, nastpowa rokroczny spadek, a
do roku 2007, gdy liczba zgosze dla caej Unii Europejskiej wyniosa zaledwie 5684. Ten
gwatowny spadek, obserwowany we wszystkich krajach czonkowskich, a szczeglnie
w zwyczajowo najaktywniejszych w tych dziaaniach, jest wizany z dugotrwaoci procedur patentowych, coraz wiksz sprawnoci imitatorw oraz z gwatownym przyspieszeniem zmian technologicznych. W wielu wypadkach firmy zamiast traci czas na dugotrwae
procedury patentowe, wol si skupi na ulepszaniu swoich technologii.

125

Rysunek 15. Liczba zgosze patentowych typu high-tech na milion mieszkacw w regionach NUTS-2 w 2007 roku
rdo: Opracowanie wasne na podstawie danych Eurostatu

Regiony aktywne w zgaszaniu patentw formuj si w pewne geograficzne skupiska, ktre

mona odnale w poudniowych Niemczech, poudniowo-wschodniej Francji czy te
w pnocno-zachodnich Woszech. Najbardziej aktywne w dokonywaniu zgosze patentowych tego typu s oglnie regiony pooone w Skandynawii i wymienionych wyej skupiskach. Jeeli analiza liczby zgosze patentowych zostaje zawona tylko do grupy high-tech,
nie obserwuje si ju zjawiska klastrowania opisanego w przypadku ogu patentw.
Analizujc wyniki statystyk zwizanych z liczb zgosze patentowych typu high-tech na
milion mieszkacw, mona stwierdzi, e na poziomie krajowym najlepsze wyniki osigay
Finlandia i Szwecja, a poza nimi take Niemcy, Francja, Holandia. Widoczne jest to take na
poziomie regionalnym. Rysunek 15 przedstawia liczb zgosze typu high-tech na milion
mieszkacw w regionach EU-15 w 2007 roku. Podobnie jak w przypadku kategorii patentw ogem zwracaj uwag dobre wyniki regionw skandynawskich oraz pooonych
w poudniowych Niemczech.

127

Rozdzia 4
CHARAKTERYSTYKA WYBRANYCH REGIONW
EUROPY ZACHODNIEJ

4.1. Wprowadzenie do charakterystyki wybranych regionw

W rozdziale trzecim przeprowadzono analiz danych statystycznych dotyczcych regionw

na poziomie NUTS-2 w grupie krajw UE-15 reprezentujcych w dekadzie objtej analiz
lepiej rozwinit cz Europy. Celem selekcji przeprowadzonej w ramach analizy byo wyonienie piciu regionw charakteryzujcych si wysokim poziomem konkurencyjnoci oraz
dobrze rozwinit gospodark opart na wiedzy. Wybrane regiony to Stuttgart, Etel-Suomi,
le de France, Emilia Romagna oraz Sztokholm.
W rozdziale czwartym zostanie przeprowadzona szczegowa analiza opisowa majca na
celu udzielenie odpowiedzi na pytanie, czy i w jaki sposb wybrane regiony rozwijaj si
wedug nowego paradygmatu rozwoju regionalnego rozwoju opartego na wiedzy oraz zostan przedstawione determinanty sprzyjajce rozwojowi opartej na wiedzy. Jak ju zauwaono, nowy paradygmat rozwoju regionalnego oznacza, e w rozwoju regionalnym kluczow
rol zaczyna odgrywa gospodarka oparta na wiedzy. Jest to taki model rozwoju, w ktrym
wiedza jest tworzona, przyswajana, przekazywana i wykorzystywana bardziej efektywnie
przez przedsibiorstwa, organizacje, osoby fizyczne i spoeczestwa sprzyjajc szybkiemu
rozwojowi gospodarki i spoeczestwa [OECD 2000]. Taka definicja gospodarki opartej na
wiedzy zdeterminowaa ukad analizy w niniejszym rozdziale. Kady z wybranych regionw
zosta scharakteryzowany z punktu widzenia tego, jak przebiegaj w nim procesy tworzenia,
cyrkulacji i absorpcji wiedzy.
Jako rdo kreowania wiedzy mona traktowa realizowane prace i nakady ponoszone
na dziaalno badawczo-rozwojow przez podmioty badawcze sektora publicznego, a take
nalece do sektora prywatnego [Gaczek 2009, s. 19]. Wane w tym aspekcie zagadnienia to

128

take ocena wpywu specjalizacji na procesy wytwarzania wiedzy oraz ocena jakoci prowadzonych bada.
Absorpcja wiedzy jest tu z kolei rozumiana jako zdolno przedsibiorstw do wykorzystania wiedzy; innymi sowy polega na uytecznoci wiedzy do zastosowa gospodarczych.
Przyswajanie wiedzy w przedsibiorstwach to realizacja przez firmy prac badawczych i innowacyjnych projektw oraz zatrudnianie w nich naukowcw.
Cyrkulacja wiedzy ma kluczowe znaczenie dla powstawania innowacyjnych rozwiza.
Nowe pomysy powstaj najczciej poprzez tworzenie koncepcji na bazie istniejcej ju
wiedzy. Cyrkulacja wiedzy oznacza przenoszenie pewnej wiedzy podstawowej na warunki,
w ktrych ta wiedza moe by rozwijana i wykorzystywana. Pozwala ona na specjalizacj
w jej wytwarzaniu, a take umoliwia jej absorpcj w przedsibiorstwach [OECD 2010,
s. 145]. Jest ona uzaleniona od zasad wsppracy nauki z przemysem w krajowym i regionalnym systemie badawczym.

Wytwarzanie

Cyrkulacja

wiedzy

wiedzy

Otoczenie
instytucjonalne

Absorbcja
wiedzy

Rysunek 16. Ilustracja podejcia do analizy regionw

w rozdziale 4
rdo: Opracowanie wasne

129

Procesy wytwarzania, cyrkulacji i absorpcji wiedzy odbywaj si w okrelonym otoczeniu

instytucjonalnym danego regionu. Wzrostowi konkurencyjnoci regionalnej opartej na nowym paradygmacie rozwoju bazujcym na wiedzy towarzyszy ksztatowanie si dobrze
funkcjonujcego otoczenia instytucjonalnego, dlatego charakterystyka kadego regionu
obejmuje stan tego otoczenia i sposb, w jaki wpywa ona na podstawowe procesy gospodarki opartej na wiedzy. Przedstawione zostan kompetencje instytucji w systemie badawczym,
stopie koordynacji podmiotw tego systemu oraz jakie podmioty prywatne i publiczne
uczestnicz w tym systemie.
Uzupenieniem dla omwionych powyej gwnych punktw analizy opisowej kadego
z wybranych piciu regionw jest jego charakterystyka obejmujca takie elementy jak struktura przemysu wpywajca na poziom innowacyjnoci i kierunki bada oraz jej zmiany,
struktura finansowania prac i inwestycji badawczo-rozwojowych, poziom realizacji zaoe
Strategii Lizboskiej. W odniesieniu do kadego z regionw zamieszczono take opis wybranych projektw realizowanych w tych regionach pokazujcych dobre praktyki zwizane
z ksztatowaniem gospodarki opartej na wiedzy. Podsumowaniem kadej z charakterystyk
regionalnych jest prba analizy kluczowych czynnikw sukcesu. W rozdziale oparto si na
badaniach Europejskiej Przestrzeni Badawczej przeprowadzonych przez Komisj Europejsk
w ramach inicjatywy ERAWATCH Research Study21.

4.2. Determinanty rozwoju gospodarki opartej na wiedzy

w regionie Stuttgart

4.2.1. Charakterystyka regionu Stuttgart z punktu widzenia czynnikw

konkurencyjnoci kluczowych dla gospodarki opartej na wiedzy
Pod wzgldem wydatkw na badania i rozwj Niemcy posiadaj najwikszy system badawczy w Unii Europejskiej. Wydatkuj na ten cel, wedug danych za 2007 rok, 61,42 mld EUR
rocznie22. Stanowi to znaczny wkad w mobilizacj zasobw Unii Europejskiej, odpowiadajc za ponad 27% zagregowanych wydatkw badawczych. W roku 2007 intensywno wy-

21 Raporty ERAWATCH dotycz regionw i caych krajw i s publikowane przez Komisj Europejsk

Directorate-General for Research Joint Research Center.

22 Jeli nie zaznaczono inaczej, wszystkie miary ilociowe s oparte na danych Eurostatu.

130

datkw badawczo-rozwojowych (mierzona jako procent PKB) znajdowaa si na poziomie

2,53%, co znacznie przekracza redni unijn wynoszc 1,83%. Udzia ten jest do stabilny
od wielu lat [Nill i Grablowitz 2009, s. 10].
Badania naukowe w Niemczech s wyranie skoncentrowane na naukach przyrodniczych
i inynierii. Odpowiadaj za ponad poow dziaa badawczych na uniwersytetach i trzy
czwarte prowadzonych w publicznych organizacjach badawczych. Wedug danych opublikowanych za rok 2007 najwikszy udzia maj publikacje z zakresu medycyny klinicznej,
stanowice prawie jedn czwart publikacji w Niemczech [Nill i Grablowitz 2009, s. 27]. Za
t dziedzin plasuj si fizyka i chemia, ktrych udziay znacznie przekraczaj 10%. Inynieria, bdca na pitym miejscu, po biologii/biochemii ,odpowiada jedynie za okoo 5% publikacji, ale ten may udzia jest spowodowany gwnie orientacj do wewntrz niemieckiej
inynierii, co prowadzi do zanionej reprezentacji w midzynarodowej bazie danych SCI
(indeks cytowa dla nauk przyrodniczych) oraz mniejszego znaczenia publikacji naukowych
w tym zakresie [Schmoch 2006]. Jeli dokonamy oceny pod wzgldem liczby cytowa,
schemat pozostanie podobny jedynie biologia/biotechnologia oraz biologia molekularna
zwikszaj swj udzia, podczas gdy udzia inynierii spada. W odniesieniu do UE-15,
Niemcy wykazuj wyran specjalizacj naukow w fizyce, naukach materiaowych oraz,
w malejcym wymiarze, w chemii.
Region Stuttgart jest ekonomicznym i politycznym centrum landu Baden-Wrttemberg
i jednym z najsilniejszych gospodarczo regionw Niemiec, a take jednym z najwikszych
centrw przemysowych Europy. Jest on zarzdzany przez 179 lokalnych wadz podzielonych na 5 dystryktw i stolic regionu miasto Stuttgart. Regionem rzdzi lokalny parlament
wybierany bezporednio przez obywateli. Gospodarczy charakter regionu ksztatuje przemys. Najlepiej jest rozwinity w takich sektorach, jak: motoryzacja, technologie informacyjne, inynieria. Na struktur ekonomiczn obszaru wpywa mieszanka firm globalnych graczy takich jak Daimler, Bosch, Porsche, Trumpf, IBM i HP, jak rwnie firmy Stihl, Mahle,
Kaercher i Alfred Ritter. Pord 160 000 firm w regionie ponad poowa dochodw pochodzi
z zagranicy, co oznacza ukierunkowanie regionalnej gospodarki na rynki midzynarodowe.
Innowacyjno oraz konkurencyjno Stuttgartu przez dugi czas bazowaa na innowacjach technologicznych i przemysowych. Jedn z podstawowych cech struktury ekonomicznej tego miasta jest ukierunkowanie na produkcj samochodw, inynieri mechaniczn
i elektryczn oraz na elektronik [Schmoch 2006]. Przedsibiorstwa tych bran mog zosta
pogrupowane w dwa klastry motoryzacyjny i inynierii mechanicznej. Wanie te struktury
przemysowe rozwinite w przeszoci stay si podstaw wzrostu ekonomicznego regionu.
131

Struktury klastrowe rozwijaj si take w takich dziedzinach, jak wzornictwo, media, ICT,
technologia czyszczca oraz w sektorze elektrycznym. Specjalizacja sektorowa innowacji
w trzech dominujcych sektorach przemysu, wysoko wyspecjalizowane zasoby ludzkie oraz
zaangaowanie przedsibiorstw w prowadzenie bada to gwne czynniki wpywajce na
sukces tego innowacyjnego regionu [Strambach 2002, s. 222].
Region Stuttgart osign i przekroczy cele stawiane przez strategi lizbosk w zakresie
rozwoju gospodarki opartej na wiedzy. Si regionu jest innowacyjno mierzona inwestycjami w badania i rozwj, a take liczb zgosze patentowych. Udzia wydatkw na badania
i rozwj w PKB regionu oscyluje od wielu lat na poziomie okoo 6%. Ponad 90% wydatkw
na badania i rozwj ponosz przedsibiorstwa dziaajce w regionie. Finansowanie bada
z pastwowych rde finansowania odgrywa rol drugoplanow. W ramach analiz przeprowadzonych przez U. Hilperta [1994] w zakresie regionalizacji produkcji opartej na nauce
i technologii Stuttgart sklasyfikowano jako jedn z 10 wysp innowacyjnych, ktre zdominoway proces innowacyjny w Europie na wiele dekad [Hilpert 1994].

4.2.2. Otoczenie instytucjonalne gospodarki opartej na wiedzy w Niemczech

i rola regionu Stuttgart w tym systemie
Ze wzgldu na federaln struktur niemieckiego systemu politycznego odpowiedzialno za
polityk badawcz i jej finansowanie jest podzielona pomidzy wadze federalne i wadze
16 krajw zwizkowych landw (rysunek 17). Kraje zwizkowe maj konstytucyjne prawo
do stanowienia prawa w odniesieniu do edukacji, wcznie z uniwersytetami, i stosuj wiele
programw w badaniach i polityce innowacyjnej. W konsekwencji prawie 50% publicznych
wydatkw badawczo-rozwojowych jest finansowane przez landy.
Na poziomie federalnym gwn odpowiedzialno za polityk w zakresie bada ponosi
Federalne Ministerstwo Edukacji i Bada Naukowych (BMBF), natomiast Federalne Ministerstwo Gospodarki i Technologii (BMWi) jest odpowiedzialne za polityk w zakresie technologii i pewne obszary polityki B+R. Federalny zakres odpowiedzialnoci obejmuje badania
energetyczne, aerokosmiczne, transportowe oraz kwestie patentowe. Kade ministerstwo
sektorowe posiada wasne instytuty badawcze. W parlamencie dziaa staa Komisja ds. Edukacji, Bada i Oceny Technologii, ktra zatwierdza coroczny budet badawczy. Na poziomie
landu odpowiedzialno jest zwykle dzielona pomidzy ministerstwa nauki i edukacji oraz
ministerstwa gospodarki. Gwnym ciaem koordynujcym polityk badawcz pomidzy
wadzami federalnymi i krajw zwizkowych jest Wsplna Konferencja Naukowa (GWK).
132

PARLAMENT
FEDERALNY

16 PARLAMENTW
KRAJW ZWIZKOWYCH

RZD
FEDERALNY

INNE
MINISTERSTWA

BIURA
KANCLERZA

16 RZDW
KRAJW
ZWIZKOWYCH
MINISTERSTWO
GOSPODARKI
I TECHNOLOGII
(BMWi)I

MINISTERSTWO
EDUKACJI
I BADA

16 MINISTERSTW
NAUKI
I EDUKACJI

16 MINISTERSTW
GOSPODARKI
/
FINANSW

AGENCJE ADMINISTRUJCE PROGRAMAMI

FEDERALNE
ORGANIZACJE
BADAWCZE

STOWARZYSZENIA
BADA
PRZEMYSOWYCH

NIEMIECKA
FUNDACJA
BADAWCZA

TOWARZYSTWO
FRAUNHOFERA

TOWARZYSTWO
MAXA PLANCKA

STWOARZYSZENIA
LEIBNITZA

AKADEMIA NAUK

WYSZE UCZELNIE

ORGANIZACJE
BADAWCZE KRAJW
ZWIZKOWYCH

ORGANIZACJE BADAWCZE WEDUG RDE FINANSOWANIA

FEDERALNE INSTYTUCJE RZADOWE
FEDERALNE STOWARZYSZENIA BADA PRZEMYSOWYCH
FEDERALNO-ZWIZKOWE ORGANIZACJE BADAWCZE
ORGANIZACJE BADAWCZE KRAJW ZWIAZKOWYCH ORAZ WYSZE UCZELNIE

Rysunek 17. Przegld struktury zarzdzania niemieckim systemem badawczym.

rdo: Opracowano na podstawie: Nill i Grablowitz 2009, s. 11

W przeciwiestwie do innych krajw w Niemczech nie istnieje rada ds. polityki strategicznej koordynujca badania i/lub polityk innowacyjn. Pewne aspekty dziaa tej rady s
realizowane przez Niemieck Rad Naukow (Wissenschaftsrat), wspln instytucj skadajc si z przedstawicieli z poziomu federalnego i krajw czonkowskich, ktrej gwn
funkcj jest ocena i doradztwo w kwestii rozwoju instytucji wyszej edukacji, sektora nauki
i bada. Centraln agencj finansujc badania podstawowe w Niemczech jest Deutsche Forschungsgemeinschaft (Niemiecka Fundacja Badawcza DFG), ktra uzupenia finansowanie
instytucjonalne bada podstawowych finansowaniem typu projektowego. Wikszo publicznie finansowanych programw badawczo-rozwojowych jest administrowana i zarzdzana przez agencje wdroeniowe, ktre s w wikszoci ulokowane w duych centrach badawczych. W centrum uwagi Niemieckiej Federacji Stowarzysze Badawczych Otto von
Guericke (AiF) znajduje si promowanie bada stosowanych na rzecz maych i rednich
przedsibiorstw [Nill i Grablowitz 2009, s. 11].

133

Kolejny znaczcy blok publicznych podmiotw prowadzcych badania skada si z agencji i instytutw rzdowych, ktre zorganizoway si pod nadzorem AG Ressortforschung.
Wszystkie publiczne lub finansowane publicznie organizacje funkcjonujce poza systemem
uczelni wedug danych z roku 2007 razem odpowiadaj za 13,9% cakowitej sumy wydatkw
na badania i rozwj.
Prywatni wykonawcy B+R odpowiadaj za 69,9% (dane z 2007 roku) niemieckich wydatkw badawczo-rozwojowych i s czsto reprezentowani przez Stifterverband fr die deutsche
Wissenschaft. Uniwersytety (w liczbie 350) bdce podstaw niemieckiego publicznego systemu badawczego wykonuj 16,2% prac badawczo-rozwojowych mierzonych wydatkami
[Landwehr i in. 2009, s. 10]. Ponadto istniej cztery wane, prywatne, niedziaajce dla zysku, pozauniwersyteckie organizacje badawcze instytucjonalnie finansowane przez wadze:
1) MPG (Towarzystwo Maxa Plancka) obecnie prowadzi 80 instytutw, jednostek badawczych oraz grup roboczych gwnie w obszarze bada podstawowych,
2) TFhG (Towarzystwo Fraunhofera) oferuje naukow i techniczn wiedz specjalistyczn na rynku usug badawczych i rozwojowych, w szczeglnoci dla MP,
3) HGF (Wsplnota Helmholtza) to najwiksza niemiecka spoeczno bada naukowych. Prowadzi badania, ktre znaczco przyczyniaj si do odpowiedzi na gwne
wyzwania stojce przed nauk, spoeczestwem i przemysem,
4) WGL (Wsplnota Naukowa G.W. Leibnitza) pracuje nad obszarem wzajemnego
oddziaywania ukierunkowanym na problem bada podstawowych i bada stosowanych.
Badania przeprowadzone w poowie lat osiemdziesitych XX wieku dotyczce dystryktw
przemysowych [Sabel, Kern i Herrigel 1987, s. 374404], oraz w latach dziewidziesitych
koncentrujce si na regionalnym systemie innowacyjnym [Cooke i Morgan 1994, s. 394429]
wskazay na wan rol infrastruktury instytucjonalnej regionu Baden-Wrttemberg i jego
centralnej czci Stuttgartu. Zarwno ilociowe, jaki i jakociowe wskaniki podkrelaj
cztery wymiary infrastruktury instytucjonalnej determinujcej profil innowacyjny regionu
Stuttgart. S to:
1. Regionalna infrastruktura badawcza oraz profil specjalizacyjny systemu naukowego
korespondujcy w wysokim stopniu z obszarami specjalizacji technologicznej przemysu.
2. Specyficzna regionalna charakterystyka publicznych i prywatnych dostawcw szkole zawodowych oraz innych form edukacji.
3. Tradycyjnie zdecentralizowana struktura transferu technologii do firm sektora MP.
134

4. Specyficzne instytucje rynku pracy oraz zasady prowadzce do stabilnych relacji pracodawca pracownik charakterystycznych dla regionalnego systemu innowacji,
wspierajcych inwestycje firm w kapita ludzki.
Infrastruktura instytucjonalna regionu jest istotnym czynnikiem wpywajcym na utrzymanie zdolnoci innowacyjnych, gwnie poprzez dostarczanie wysoko wykwalifikowanych
zasobw ludzkich w technicznych obszarach wiedzy. W regionie Stuttgartu funkcjonuje kilka
uczelni, takich jak: Uniwersytet Stuttgarcki, Uniwersytet w Hohenheim i Uniwersytet Nauk
Stosowanych w Esslingen, pi instytutw Fraunhofera (w takich dziedzinach nauki, jak:
inynieria przemysowa, automatyzacja, biotechnologia, budownictwo), dwa instytuty Maxa
Plancka oraz pi instytutw Niemieckiego Centrum Kosmicznego. Podkrela si take dziaania w polityce regionalnej wspierajce konkurencyjno regionalnych klastrw. Land Baden-Wrttemberg pierwszy sformuowa polityk technologiczn, ktrej gwne zaoenia s
cay czas realizowane. Od lat dziewidziesitych XX wieku wsparcie wadz koncentrowao
si na transferze technologii, ktrego gwnym celem miao by przyspieszenie transformacji
wiedzy technologicznej w innowacyjne procesy i produkty rynkowe [Simmie i in. 2002,
s. 4764].

4.2.3. Wytwarzanie wiedzy w regionie Stuttgart

Zdolno do tworzenia wiedzy naukowej w regionie Stuttgart opiera si na ustabilizowanym
systemie uniwersyteckim oraz na silnym pozauniwersyteckim systemie badawczym. Silnie
zrnicowana struktura niemieckiego systemu badawczego i jej wzorce tworzenia wiedzy
dowiody swojej wysokiej trwaoci w dugim okresie [Grupp 2004, s. 161189]. Jako
w badaniach akademickich jest wspierana przez publicznie finansowan niezalen instytucj
Niemieck Fundacj Badawcz (DFG). Przeznacza ona ponad 400 mln EUR rocznie na
nieukierunkowane badania podstawowe, opierajc si na konkurencyjnych podstawach
zgodnie z kryterium doskonaoci naukowej i jakoci i na recenzjach naukowych. Ponadto
DFG wykorzystuje wiele instrumentw dla wzmocnienia jakoci naukowej systemu uniwersyteckiego. S one adresowane do szk wyszych. Specjalne kolegia innowacyjne przyznaj
nagrody za wybitne osignicia badawcze. W roku 2005 DFG utworzya specjalny instytut
sucy ocenie i zapewnieniu jakoci (Institut fr Forschungsinformation und Qualittssicherung). Kolejn instytucj, ktra monitoruje jako i doskonao publicznego systemu badawczego, jest Niemiecka Rada Nauki, przygotowujca regularne oceny i rekomendacje.
Rankingi jakoci bada uniwersytetw jako dodatkowy mechanizm kontroli jakoci s do

135

nowym zjawiskiem, ktre byo szczeglnie popierane przez prywatn organizacj Centrum
Rozwoju Szkolnictwa Wyszego (Centrum fr Hochschulentwicklung, CHE) fundacji Bertelsmanna oraz fundacj konferencji rektorw uniwersytetw. Co trzy lata DFG publikuje
rwnie ranking uniwersytetw oparty na wysokoci otrzymanego wsparcia [Berghoff 2006].
Kady filar publicznego systemu badawczego rozwin swoje wasne kryteria jakoci.
Towarzystwo MPG jako gwne kryterium wykorzystuje doskonao naukow, a FhG rozpatruje kontrakty pochodzce z sektora prywatnego. W wypadku HGF i WGL mona wspomnie o pewnych dodatkowych kryteriach, takich jak zapewnienie najnowoczeniejszej infrastruktury badawczej (HGF) lub wkad w tworzenie polityki bazujcej na dowodach
(niektre instytuty WGL). W ostatnich latach skoncentrowanie na doskonaoci naukowej
uzyskuje wiksze znaczenie w polityce badawczej.
System badawczy regionu Stuttgart charakteryzuje si dobr reputacj, jeli chodzi o tworzenie wiedzy i zdolno do adaptowania si do postpu w obrbie utrwalonych obszarw
naukowych lub czenia ich w celu tworzenia nowej wiedzy. Istnieje duga tradycja ukierunkowanego programowo wsparcia rzdowego dla bada w nowych obszarach zaawansowanych technologii. Stymulowanie i utrwalanie dugookresowych wielodyscyplinarnych i interdyscyplinarnych bada jako sposobu zapewnienia otwartoci systemw tworzenia wiedzy na
nowe moliwoci byy kluczowym celem w wikszoci konkurencyjnych programw badawczo-rozwojowych uruchomionych przez BMBF i inne ministerstwa. Jednake cise oddzielenie dyscyplin naukowych na uniwersytetach, jak rwnie w pozauniwersyteckim systemie badawczym, uniemoliwio realizacj tego celu na du skal. Przeciwnie, obecne
skoncentrowanie na publikacjach naukowych jako zasadniczym kryterium dla wszystkich
elementw publicznego systemu badawczego, na przykad w ocenie Rady Naukowej, dalej
wspiera strategie badawcze oparte na poszczeglnych dyscyplinach nauki, poniewa znacznie atwiej jest umieci publikacje w kontekcie istniejcych dyscyplin [Nill i Grablowitz
2009, s. 28].
Przeprowadzane oceny sposobu dziaania gwnych niemieckich instytucji badawczych,
dziaajcych aktywnie w regionie Stuttgart potwierdziy oglnie rozsdny i waciwy podzia
pracy, ale take nieodpowiedni kultur wymiany informacji i kooperacji oraz jeszcze cay
czas niewystarczajce planowanie i programowanie strategiczne. Zgodnie z wnioskami wynikajcymi z oceny, dokonano pewnych zmian w zarzdzaniu i ustalaniu priorytetw. Gwnym celem krytyki pozostaje brak wsppracy pomidzy rnymi elementami publicznego
systemu badawczego i jego negatywny wpyw na otwarto na nowe moliwoci [Heinze
i Kuhlmann 2007, s. 190209]. Na podstawie wynikw ewaluacji powsta Pakt na rzecz
136

bada i innowacji zawarty w czerwcu 2005 roku. W zamian za zwikszenie rzdowego finansowania publiczne organizacje badawcze zobowizay si poprawi jako i wyniki swoich dziaa badawczo-rozwojowych, na przykad poprzez oceny porwnawcze silnych i sabych stron oraz poprzez zgbianie nowych obszarw badawczych obejmujcych ryzykowne
i niekonwencjonalne badania.

4.2.4. Cyrkulacja wiedzy w regionie Stuttgart

Ze wzgldu na technologiczny charakter gospodarki Stuttgartu wystpuje tu duga tradycja
cyrkulacji wiedzy pomidzy jej twrcami a uytkownikami, a proces ten jest wspierany przez
wiele dziaa instytucjonalnych i programowych. Wsppraca pomidzy przemysem a nauk
jest silnie zinstytucjonalizowana, odbywa si poprzez wielu porednikw oraz dwie kluczowe instytucje. Pierwsz z nich w zakresie bada stosowanych jest Towarzystwo Fraunhofera
majce dobr opini pod wzgldem prowadzenia bada stosowanych we wsppracy
z przemysem. Z jego rocznego budetu badawczego, wynoszcego ponad 1 mld EUR, okoo
600 milionw pochodzi z kontraktw z przemysem i z publicznie finansowanych wsplnie
prowadzonych projektw badawczych. Jedna trzecia jest wnoszona instytucjonalnie przez
niemieckie wadze federalne oraz wadze krajw zwizkowych. Drug instytucj, funkcjonujc po stronie przemysowej, jest Niemiecka Federacja Stowarzysze Badawczych Otto von
Guericke (AiF), organizacja non profit, ktra ma na celu promowanie bada stosowanych
z korzyci dla maych i rednich przedsibiorstw.
Ponadto ponad poowa niemieckich uniwersytetw to tak zwane uniwersytety nauk stosowanych (Fachhochschulen) wyranie ukierunkowane na cyrkulacj wiedzy i edukacj.
Wikszo osb uczcych si na tych uczelniach posiada dowiadczenie biznesowe i pracuje
nad zagadnieniami praktycznymi. Studenci tych szk maj zazwyczaj cise powizania
z regionalnym przemysem i wikszo absolwentw jest w stanie znale lokalnie prac.
Prawie wszystkie programy badawczo-rozwojowe zarzdzane przez BMBF i BMWi, jak
rwnie regionalne programy badawcze, s silnie skoncentrowanie na cyrkulacji wiedzy pomidzy publicznym systemem bada i sektorem prywatnym. Obserwuje si coraz silniejsze
skoncentrowanie na programach sieciowych i klastrowych, co prowadzi do ulepszonej cyrkulacji wiedzy pomidzy twrcami a jej uytkownikami. Jednym z gwnych celw ukierunkowanych innowacyjnie programw finansowanych przez BMWi jest poprawa relacji
naukaprzemys. Przykadami s inicjatywa ProInno oraz program Promowanie Sieci Innowacyjnych (InnoNet), ktre s wykorzystywane do wspierania rozwoju sieci powiza ska-

137

dajcych si zarwno z maych i rednich przedsibiorstw, jak i instytucji badawczych [Nill

i Grablowitz 2009, s. 34].
Warta omwienia jest take zmiana zasad dotyczcych wasnoci intelektualnej uniwersytetw z roku 2002, dajca uniwersytetom moliwo sprawowania wikszej kontroli nad wasnoci intelektualn wytwarzan przez naukowcw, wzorowana na podejciu zapocztkowanym w Bayh-Dole Act w Stanach Zjednoczonych. Polega ona na tworzeniu agencji
ds. patentw i eksploatacji (Patentverwertungsagenturen). Ostateczny wpyw tych dziaa na
cyrkulacj wiedzy jest dotychczas niejasny, poniewa z jednej strony poprawiaj one dostrzegalno tworzenia wartoci w badaniach publicznych, ale z drugiej mog hamowa gotowo sektora prywatnego do wsppracowania z uniwersytetami, jeli uniwersytety same s
zbyt skupione na wykorzystaniu wynikw bada dla generowania dodatkowych dochodw.
Przykad Stanw Zjednoczonych pokazuje, e finansowanie bada uniwersyteckich przez
sektor prywatny znaczco spado od momentu przyjcia Bayh-Dole act. Podkrelana jest konieczno poprawienia modeli biznesowych agencji ds. patentw i eksploatacji [Hoefer
i Wengel 2005].
Sia midzysektorowej cyrkulacji wiedzy pomidzy nauk i przemysem do pewnego
stopnia znalaza rwnie odbicie w powszechnie uywanych wskanikach. Cyrkulacja wiedzy w Niemczech, mierzona liczb publikacji na milion mieszkacw, jest na niszym poziomie ni w wielu innych wiodcych krajach europejskich, a redni wskanik wzrostu
w latach 20002006 naley tu do najniszych wrd krajw Unii Europejskiej. Mierzc si
systemu cyrkulacji wiedzy liczb cytatw, a nie publikacji, Niemcy nadal nale do grupy
wiodcych krajw o wynikach bliskich uzyskiwanym przez Stany Zjednoczone i Wielk
Brytani [Schmoch 2006]. Istotny wkad do tych statystyk wnosi cay land Baden-Wrrtemberg, a w szczeglnoci region Stuttgart.
W ocenach niemieckiego systemu cyrkulacji wiedzy do saboci zalicza si niewystarczajc cyrkulacj pomidzy czterema filarami pozauniwersyteckiego publicznego systemu bada (HGF, MPG, FhG, WGL) a uniwersytetami. Ten rodzaj cyrkulacji wiedzy jest sabiej
zorganizowany i nie sprawdza si zbyt dobrze, gwnie z powodu rnorodnoci tematw,
ktrymi zajmuje si kada z tych organizacji oraz ich odmiennych misji. Cyrkulacja wiedzy
pomidzy systemem uniwersyteckim i pozauniwersyteckim jest przedmiotem wielu dziaa
zaradczych, takich jak wsplne powoywanie dyrektorw instytutu HGF oraz profesorw
uniwersyteckich, a take wymiana doktorantw [Nill i Grablowitz 2009, s. 35].
W regionie Stuttgart uwag zwraca organizacja cyrkulacji wiedzy w regionalnym systemie
innowacyjnym. System ten charakteryzuje dua liczba powiza i pocze pomidzy nauk,
138

ekonomi i sfer polityczn w kluczowych dla regionu branach. Wydajno procesu cyrkulacji wiedzy podkrela wysoki poziom eksportu, ktry mona traktowa jako miernik efektywnoci technologicznej i midzynarodowej konkurencyjnoci firm. rednio poziom eksportu regionu Stuttgart przewysza w analizowanym okresie eksport landu BadenWrttemberg oraz w znaczcym stopniu redni dla caych Niemiec. Przyczyniaj si do tego
zarwno znane koncerny Bosch, Porsche, Daimler, jak i innowacyjne firmy redniej wielkoci, takie jak na przykad Trumf, Stihl czy Kurth [Steinacher 2000, s. 1824].Rzd landu
Baden-Wrttemberg odgrywa wiodc rol w procesie restrukturyzacji i rozwoju systemu
innowacji sieci wsppracy w ramach struktur przemysowych. Jedn z pierwszych inicjatyw
zrealizowanych w ramach tego procesu byo utworzenie dwch organizacji monitorujcych
technologiczny, ekonomiczny i innowacyjny rozwj regionu. Pierwsz z nich jest AFTA
Centrum Analiz Technologicznych Landu BadenWrttemberg interdyscyplinarna instytucja naukowa zatrudniajca naukowcw z rnych dziedzin [Strambach 2002, s. 215231]. Druga
z tych instytucji to Rada ds. Innowacji skupiajca przedstawicieli wiodcych firm oraz osoby
reprezentujce wiat nauki i transferu technologii. Funkcj obu organizacji jest promocja
procesu uczenia si regionu oraz dyfuzji dostpnej aktualnie wiedzy poprzez nowe, inne ni
tradycyjne sposoby interakcji i komunikacji. Powoano do ycia Stowarzyszenie Region
Stuttgart, lokalne ciao decyzyjne posiadajce uprawnienia do ksztatowania polityki innowacyjnej, oraz Fundacj WRS Korporacj Wsparcia Rozwoju Ekonomicznego Regionu.
Obie inicjatywy zostay opisane bardziej szczegowo w podpunkcie 4.2.6. niniejszego rozdziau.

4.2.5. Absorpcja wiedzy w regionie Stuttgart

Zdolno absorpcyjna wiedzy, szczeglnie wrd MP w Niemczech, a szczeglnie w regionie Stuttgart, jest dobrze rozwinita ze wzgldu na baz ekonomiczn opart na tradycyjnej
technologii i na wysoki udzia wszystkich przedsibiorstw (ponad 70%) zaangaowanych
w dziaalno innowacyjn. Prawie 30 000 firm sektora MP prowadzi w sposb cigy swoje wasne prace badawczo-rozwojowe. Istotn rol w poprawianiu uczestnictwa MP w badaniach odgrywa Niemiecka Federacja Stowarzysze Badawczych Otto von Guericke (AiF).
Jest ona zorganizowana przez przemys z uwzgldnieniem podziau na sektory; obejmuje ponad
100 branowych stowarzysze badawczych, w ktrych jest zrzeszonych okoo 50 000 MP oraz
okoo 700 instytucji badawczych. Federacja AiF, sama zorganizowana przez przemys, kadzie podwaliny pod sektorowo okrelone przemysowe badania kooperacyjne na etapie

139

przedkonkurencyjnym. Od roku 2000 midzysektorowe badania interdyscyplinarne w zakresie nowych technologii sucych MP s wspierane rwnie w ramach programu ZUTECH
[AIF 2010]. Dziaanie AiF jest finansowane wsplnie przez przemys i rzd federalny poprzez budet BMWi. Ponadto wiele krajowych dziaa wspierajcych innowacyjno zmierza
do poprawienia absorpcyjnej zdolnoci maych i rednich przedsibiorstw.
Wysoko wykwalifikowani naukowcy i inynierowie s czsto rekrutowani przez sektor
prywatny w nastpstwie wsplnych projektw. Szczeglnie dotyczy to Fachhochschulen
(uniwersytetw nauk stosowanych), na ktrych w trakcie studiw obowizkowe jest trwajce
dwa szeciomiesiczne okresy szkolenie w jednej z firm sektora prywatnego. Udzia procentowy naukowcw i inynierw w cakowitej sile roboczej na poziomie 5,8% (wedug danych z 2007 roku) jest znaczco wyszy ni rednia unijna wynoszca 4,9%. Wedug danych z roku 2004, jedynie 4,6% wszystkich innowacyjnych firm podao niedostatek
wykwalifikowanego personelu jako istotny czynnik ograniczajcy badania, co stanowi
mniej ni poow redniej UE-27.
Zapewnienie uytecznoci wiedzy dla zastosowa gospodarczych i spoecznych zawsze
byo wan cech niemieckiego systemu badawczego. Su temu dobrze rozwinite prawo
patentowe i inne prawa wasnoci intelektualnej. Duy udzia prywatnych prac badawczo-rozwojowych wskazuje, e wytwarzanie wiedzy jest w wysokim stopniu ukierunkowane
rynkowo [Kuhlmann 2003, s. 131149].
Uniwersytety techniczne o midzynarodowej renomie, ktre szeroko wsppracuj z biznesem, odgrywaj kluczow rol w dopasowywaniu wytwarzania wiedzy i specjalizacji gospodarczej. Cztery gwne sektory gospodarcze maszynowy, sprztu elektronicznego, chemiczny i motoryzacyjny s rwnie czterema najwaniejszymi obszarami wytwarzania
wiedzy technologicznej, cznie odpowiadajc za poow wszystkich wnioskw do Europejskiego Urzdu Patentowego zgaszanych z regionu Stuttgart. Farmaceutyki i wyposaenie
biurowe znajduj si do znaczco w tyle za nimi. Specjalizacja patentowa w stosunku do
UE-15 potwierdza wysoki poziom specjalizacji w motoryzacji oraz w mniejszym zakresie
w przemyle maszynowym. Innymi obszarami specjalizacji s obrbka metali i wyposaenie
elektryczne. Specjalizacja w sektorach o rednim zaawansowaniu technologicznym manifestuje si rwnie w specjalizacji bada realizowanych przez przemys [Nill i Grablowitz
2008, s. 12. Oglnie istnieje do dobre dopasowanie pomidzy nakadami badawczo-rozwojowymi sektora prywatnego oraz specjalizacj przynoszc warto dodan. Istotnym wyjtkiem jest elektrotechnika, ktra stracia cz ze swego wzgldnego znaczenia w pracach
badawczo-rozwojowych sektora biznesu. Uyteczno gospodarcza jest wykorzystywana
140

jako de facto kryterium jakociowe wielu publicznych dziaa wspierajcych badania, gwnie przedkonkurencyjne programy BMBF i BMWi. Jeden element obejmuje projektowanie
programw i projektw, dla zaangaowania gwnych przyszych uytkownikw, takich jak
przemys, w zakresie zarwno przygotowania, jak i implementacji programw. Jako wnioskw o przeprowadzenie bada w ramach projektw finansowanych przez BMBF jest oceniana ex ante przez panele ekspertw, do ktrych czsto nale naukowcy i przedstawiciele
ze zwizkw branowych. Oglnie biorc, wszystkie publicznie finansowane projekty musz
przygotowa plan wdroenia jako cz swojego wniosku projektowego, opisujc, w jaki
sposb zostan wykorzystane potencjalne rezultaty projektu. Organizacja odpowiedzialna za
zarzdzanie projektem ocenia osignicie tych planw po piciu latach od ukoczenia projektu. Kolejnym elementem jest prezentacja wynikw w sposb przyjazny dla uytkownika.
Czsto w czasie cyklu ycia programu prowadzone s specyficzne procesy monitorowania
w celu rozpowszechniania wynikw projektw. Ponadto wyniki wszystkich federalnych
przedkonkurencyjnych projektw B+R s centralnie dostpne poprzez baz danych [TIB
Hannover 2010].
Wzrastajce skoncentrowanie na tematycznych i regionalnych klastrach i podejcie sieciowe w polityce badawczo-rozwojowej moe by postrzegane jako kolejny sposb na dalsze
poprawienie uytecznoci bada23. Od koca lat dziewidziesitych ubiegego wieku podejcie zorientowane klastrowo zostao wybrane na przykad przez BMBF dla wspierania rozwoju opartego na wiedzy we wschodnioniemieckich landach pod patronatem inicjatywy
przedsibiorczych regionw. Innym z przykadw jest wietnie funkcjonujcy program centrw kompetencji innowacyjnych, ktry wspiera centra badawcze speniajce midzynarodowe standardy i ukierunkowujce swoje badania podstawowe na przysze rynki zaawansowanych technologii. Podejcie klastrowe zostao wsparte przez strategi zaawansowanych
technologii.
Podczas gdy reaktywno na potrzeby sektorw gospodarczych regionu jest zwykle wysoka, obserwuje si ograniczony jej poziom w zagadnieniach przekrojowych. Jest to spowodowane tym, e publiczny system badawczy zosta zdefiniowany wedug sztywnych linii
dyscyplinarnych, co sprawia, e trudno jest reagowa, gdy nie istnieje jasno okrelony sektor
i/lub technologia, do ktrej mona przypisa dane badania. Przykadami s badania nad kwestiami zrwnowaonego rozwoju, publicznej suby zdrowia lub mobilnoci.

23 Przykadem takich dziaa jest inicjatywa Ideen, Innovation, Wachstum Deutschlands Spitzencluster,

[online] http://www.hightech-strategie.de/de/1972.php [dostp: 08.03.2011].

141

Gwnym bodcem dla naukowcw prowadzcych badania akademickie, skaniajcym ich

do poczenia si z potrzebami gospodarczymi i politycznymi (oprcz przyszych perspektyw
kariery w sektorze prywatnym), jest pozyskanie dodatkowych funduszy. Wiele landw zaczo traktowa dodatkowo pozyskane fundusze jako jedno z kryteriw dystrybucji finansowania publicznego uniwersytetw. Zarwno wskaniki, jak i istniejcy system ocen zapewniaj dowody wysokiej wydajnoci niemieckiego systemu pod wzgldem uytecznoci
wiedzy. Niemiecki wynik patentowy niemal si podwoi w ostatnich 10 latach i jest niemal
trzykrotnie wikszy od redniej unijnej. Szczeglnie siln stron niemieckiego systemu jest
tworzenie wiedzy dla konkretnych sektorw gospodarki [Nill i Grablowitz 2008, s. 26].
Absorpcja wiedzy w regionie Stuttgart jest szczeglnie silna w dominujcych sektorach,
takich jak przemys motoryzacyjny, mechanika i robotyka, technologie informacyjne i telekomunikacyjne oraz wytwarzanie czystej energii. W brany motoryzacyjnej dziaa klaster
producentw podzespow wykonujcy pionierskie prace dotyczce ogniw wodorowych,
pojazdw elektrycznych, technologii informacyjnych dla samochodw oraz wirtualnej rzeczywistoci. Sektor ten ustanowi standardy wsppracy ze spoecznoci naukow w regionie. Federalne Ministerstwo Transportu przyznaje regionowi Stuttgart cyklicznie status Modelowego regionu dla rozwoju elektromobilnoci. W zakresie wytwarzania czystej energii
Stuttgart koncentruje si na badaniach nad energi odnawialn. Klaster firm tej brany liczy
ponad 300 przedsibiorstw poczwszy od maych firm typu start-up (ang. nowo powstajcych) a do duych firm globalnych graczy.

4.2.6. Charakterystyka wybranych projektw realizowanych w regionie Stuttgart

W tym punkcie zostan omwione: Stowarzyszenie Region Stuttgart, Wirtschaftsfrderung
Region Stuttgart oraz Sie Centrw Kompetencji i Innowacji. Stowarzyszenie Region Stuttgart
stanowi ciao decyzyjne tworzce ramy instytucjonalne, w ktrych moe by realizowana
regionalna polityka rozwoju gospodarczego. Si tego rozwizania jest koordynacja prac
wszystkich wadz lokalnych. Wsppraca w tej formie nie bya wczeniej realizowana ze
wzgldu na istnienie 179 niezalenych magistratw. Powoanie Stowarzyszenia Region Stuttgart jest unikatow na skal caych Niemiec innowacj organizacyjn. Z punktu widzenia
instytucjonalnego rozwizanie to umoliwia przyspieszenie komunikacji i procesw decyzyjnych, a w konsekwencji zdolnoci dostosowawczych regionalnego systemu innowacyjnego.
Zidentyfikowane problemy zwizane z rozwojem poszczeglnych subregionw mog liczy
na dostosowane do nich rodki zaradcze. Region Stuttgart odpowiada zarwno za zaplano-

142

wanie, jak i za wdroenie odpowiednich dziaa. Instytucja ta nie moe cakowicie wyeliminowa wewntrzregionalnej konkurencji, ale w znaczcy sposb j ogranicza. Zewntrzny
nacisk na lokalnych graczy, skaniajcy ich do wsppracy, przynosi w duszym okresie
korzyci w postaci powstania wsplnej wiadomoci koniecznoci rozwoju regionalnego
systemu innowacji.
Wirtschaftsfoerderung Region Stuttgart WRS (Agencje Rozwoju Gospodarczego
Regionu) celem tej organizacji jest wspieranie istniejcych i tworzenie nowych innowacyjnych klastrw poprzez dopasowane do lokalnych potrzeb dziaania operacyjne. Jest ona odpowiedzialna za wdraanie decyzji Stowarzyszenia Region Stuttgart. Realizuje je midzy
innymi poprzez inicjatywy na rzecz rozwoju sieci innowacyjnych i promowanie powstawania
klastrw w kluczowych dla regionu dziedzinach, takich jak biotechnologie, multimedia oraz
produkcja oprogramowania. Dziaania te skupiaj si na czeniu rnych kompetencji, umiejtnoci i dowiadcze bran, sektorw oraz obszarw rozwoju technologii. Przykadem inicjatywy wdroonej przez WRS jest regionalna sie centrw kompetencji.
Sie Centrw Kompetencji i Innowacji zostaa zaoona przez Wirtschaftsfrderung
Region Stuttgart. Plan, ktrego realizacja rozpocza si w 1999 roku, obejmuje tworzenie
centrw kompetencji w rnych dziedzinach istotnych dla regionu. Centra te maj za zadanie
skupianie kluczowych graczy danej brany ze wiata nauki, biznesu, wadz lokalnych i regionalnych oraz ekspertw w specyficznych technologiach wykorzystywanych w danej brany. Centrum ma za zadanie zachca do wymiany wiedzy i dowiadcze poprzez wspieranie
dialogu pomidzy przedsibiorstwami i wiatem nauki. Do zada kadego z centrw naley
midzy innymi:

tumaczenie ostatnich dokona naukowych na jzyk biznesu,

inicjowanie i wsparcie innowacyjnych projektw kooperacyjnych,

demonstrowanie potencjalnych zastosowa dla nowych technologii,

uatwianie dostpu do wanych informacji i partnerw,

stymulowanie wsppracy publiczno-prywatnej,

wspieranie firm typu start-up,

dostosowywanie istniejcej oferty szkoleniowej do wymogw rynkowych.
Od uruchomienia inicjatywy utworzenia sieci centrw kompetencji w 1999 roku powstaa
grupa 13 niezalenych centrw kompetencji zrzeszajcych okoo 400 firm (gwnie maych
i rednich), 50 uczelni i laboratoriw badawczych (w tym prywatnych), 15 partnerw reprezentujcych wadze lokalne Regionu Stuttgart, jak rwnie rne izby przemysowe i stowa-

143

rzyszenia. Oprcz powoywania nowych centrw kompetencji WRS wspiera dziaania ju

istniejcych poprzez:

inicjowanie i promowanie innowacyjnych regionalnych projektw (w sumie ponad 80),

asystowanie w organizowaniu wydarze oraz public relations,

dostarczanie dostpu do programw finansujcych na poziomie krajowym i midzynarodowym.
Obecnie dziaa 14 centrw kompetencji skupiajcych okoo 450 firm i 60 instytucji badawczych. Wrd nich na przykad:

Virtual Dimension Center wirtualna rzeczywisto i collaborative engineering,

PEC Packaging Excelence Center technologie opakowaniowe,

DeSK Deutsches Zentrum fr Satelliten-Komunikation komunikacja satelitarna,

KMBW - Kompetenznetzwerk Mechatronik mechatronika,

KURS - Kompetenzzentrum Umwelttechnik technologie rodowiskowe

NAC Net Application Center Stuttgart usugi online,

KLOK Kooperationszentrum Logistik e.V logistyka.

4.3. Determinanty rozwoju gospodarki opartej na wiedzy

w regionie Sztokholm

4.3.1. Charakterystyka regionu Sztokholm z punktu widzenia czynnikw

konkurencyjnoci kluczowych dla gospodarki opartej na wiedzy
Sztokholm jako region NUTS-2 z populacj okoo 2 mln mieszkacw jest zdominowany
przez najwiksze szwedzkie miasto stolic kraju Sztokholm zamieszkane przez ponad 800
tysicy mieszkacw, z ktrych prawie 15 % to obcokrajowcy. Region zamieszkuje bardzo
wysoki odsetek osb z wyszym wyksztaceniem. Region Sztokholm odpowiada za ponad
25% PKB caej Szwecji, charakteryzuje si take bardzo niskim poziomem bezrobocia. Do
sektorw gospodarki odgrywajcych najwaniejsz rol w regionie nale technologie informacyjne i telekomunikacyjne.
Szwecja obok Finlandii jest jednym z tych krajw Unii Europejskiej, ktry inwestuje najwicej w badania i rozwj w stosunku do swojego PKB. W 2007 roku cakowite wydatki na
ten cel wyniosy 3,64% PKB, a rednia dla wszystkich krajw czonkowskich 1,83%.

144

W przeciwiestwie do wielu innych krajw szwedzkie nakady inwestycyjne na badania

i rozwj zmalay w ostatnich latach w stosunku do szczytowej wielkoci osignitej w 2001
roku 4,25%. Spadek wynika przede wszystkim ze zmniejszonych inwestycji badawczo-rozwojowych przemysu. wydatki na badania i rozwj ponoszone przez sektor prywatny
(ang. Business Expenditures on R&D BERD) jako procent PKB wynosi w roku 2005
2,81%, a w roku 2007 2,65%.
Pomimo e znaczenie bada jest wyranie zauwaalne w dokumentach programowych, nakady budetowe na dziaalno badawczo-rozwojow (ang. Government Budget Appropriations
or Outlays on R&D GBAORD) jako procent cakowitych wydatkw rzdowych spaday
w ostatnich latach, wskazujc na to, e rzd w swojej agendzie politycznej nada tej sferze mniejsze znaczenie. Malejce finansowanie pastwowe uwydatnio znaczenie wsppracy i finansowania midzynarodowego. W ustawie dotyczcej polityki badawczej Badania dla lepszego ycia podkrelono znaczenie uczestnictwa w programach ramowych oraz zdolno do lepszej
odpowiedzi na wyzwania i moliwoci oferowane przez ERA (Europejsk Przestrze Badawcz). Skutkiem tego byo zwikszone uczestnictwo w projektach ERA-NET. Ponadto fundusze
ramowe uzyskay rosnce znaczenie, szczeglnie na poziomie regionalnym.
Szwecja osigna ju wikszo z celw postawionych w strategii lizboskiej, zrealizowaa trzyprocentowy cel w 2007 roku. Fakt ten oznacza, e zewntrzny nacisk i uzasadnienie
zwizane z polityk Unii Europejskiej nie s gwnym bodcem do inwestowania w badania.
Gwnym czynnikiem napdzajcym wysokie inwestycje jest duga historia Szwecji jako
kraju dobrobytu mocno bazujcego na technologii oraz posiadajcego przemys wykazujcy
silne zapotrzebowanie na prace badawczo-rozwojowe. Politycy dostrzegli ten fakt i w ustawie Badania dla lepszego ycia jako jeden z czterech gwnych celw okrelili utrzymanie
wiatowego poziomu ksztacenia i bada.
Midzynarodowe korporacje w Szwecji s gwnym pracodawc dla personelu o kwalifikacjach badawczych, a take gwn si stojc za wykwalifikowanym kapitaem ludzkim.
Umiejtnoci pracownikw przez dugi czas byy dla duych midzynarodowych firm istotnym czynnikiem w ich decyzjach o podejmowaniu dziaalnoci gospodarczej. Potrzeby
przemysu zwizane z ksztaceniem wykwalifikowanego personelu badawczego, w szczeglnoci w obszarze nauk przyrodniczych oraz inynierii, s uzasadnieniem dla inwestowania
w zasoby ludzkie.
Poniewa badania i rozwj maj tak istotn rol w agendzie politycznej, a firmy, takie jak
Saab, Electrolux, Volvo, Scania, Ericsson, AstraZeneca i ABB, odgrywaj znaczc rol we
wzrocie gospodarczym, spoeczestwo zaczo pokada wielk ufno we wpywy sfery
145

badawczej na poziom ycia. Spadajce zainteresowanie badaniami wrd twrcw polityki

oraz spostrzeenie, e korporacje midzynarodowe przenosz swoje zakady za granic, spowodowao nasilajc si debat publiczn, wskazujc na to, e naley zrobi co radykalnego, inaczej Szwecja straci swoj renom i pozycj jako jedna z wiodcych wiatowych gospodarek opartych na wiedzy, co moe take wpyn na utrat czci miejsc pracy
i ostatecznie take na wzrost gospodarczy [Mattsson i strm 2008, s. 12].
Sztokholm jako stolica Szwecji nie jest administracyjnie podzielony na subregiony. Jest to
najwikszy obszar metropolitalny w pnocnej Europie. Pomimo peryferyjnego pooenia
w stosunku do gwnych rynkw Unii Europejskiej, region ten charakteryzuje si dynamicznie rozwijajca si gospodark opart na wiedzy. W rankingach najbardziej innowacyjnych
regionw Europy zajmuje od pewnego czasu czoowe pozycje. W regionie dziaaj midzy
innymi tak znane koncerny, jak Ericsson, ABB, AstraZeneca i Electrolux. Dominuje tutaj
sektor usugowy oraz brane elektryczna, graficzna, maszynowa, chemiczna, a take przemys produkcji pojazdw transportowych. Dziaajcy w Sztokholmie klaster IT KISTA
systematycznie wzmacnia swoj pozycj jako jeden z wiodcych wiatowych orodkw
technologii mobilnych. Innym wanym dla regionu sektorem s biotechnologie. Innowacje w
sektorach charakteryzujcych si wysok wartoci dodan s napdzane przez silne technologiczne zasoby ludzkie w regionie. Ponad jedna trzecia zatrudnionych z wyszym wyksztaceniem posiada wyksztacenie inynierskie. Pod tym wzgldem Sztokholm konkuruje z wiodcymi regionami europejskimi, takimi jak Londyn, Pary, Madryt czy Helsinki. Dobrze
rozwinity system uczelni wyszych i instytutw badawczych gwarantuje regionowi Sztokholm mocn pozycj zwizan z wysokimi umiejtnociami zatrudnionych. W regionie wydatkuje si niemal poow nakadw badawczych Szwecji [OECD 2006, s. 26].

4.3.2. Otoczenie instytucjonalne gospodarki opartej na wiedzy w Szwecji i rola

regionu Sztokholm w tym systemie
Szwecja posiada rozproszony system rzdzenia. Okrelanie polityki odbywa si w duym
stopniu na poziomie ministerialnym i rzdowym, natomiast rne agencje s odpowiedzialne
za projektowanie i wdraanie poszczeglnych instrumentw politycznych. Na poziomie
agencji wdraanie polityki jest zasadniczo rozproszone a koordynacja jest prowadzona nieformalnie i w sposb ad hoc. Nie istnieje adne formalne i obligatoryjne forum koordynacyjne w obszarze polityki bada i projektw badawczych, a brak kompleksowej koordynacji na
tym poziomie jest postrzegany jako saba strona. Szwedzki system zarzdzania charakteryzuje
146

si ograniczon koordynacj dziaa pomidzy midzy ministerstwami oraz niskim poziomem koordynacji pomidzy wprowadzajcymi go pozostaymi organami administracyjnymi
wadzy. System ten, z maymi ministerstwami i stosunkowo niezalenymi wykonawczymi
organami administracji, doprowadzi do rozproszenia finansowania dziaa. Istnieje wiele
maych programw finansowania i wystpuje ograniczona komplementarno pomidzy
nimi.
Polityka badawczo-rozwojowa jest formuowana gwnie przez Ministerstwo Edukacji
i Bada, Ministerstwo Przedsibiorstw, Energii i Komunikacji oraz do pewnego stopnia
przez Ministerstwo Obrony. Trzy stae ciaa doradcze pomagaj ministerstwom w ich pracach. Rada ds. Polityki Badawczej (RPC) utworzona w roku 1962, ktrej przewodniczy
Ministerstwo Edukacji i Bada, odgrywa istotn rol w doradzaniu i asystowaniu ministerstwu w przygotowaniu co cztery lata propozycji ustaw badawczych. Rada ds. Polityki
Innowacyjnej (IPC) zostaa utworzona w roku 2004 i znajduje si pod przewodnictwem
Ministerstwa Przedsibiorstw, Energii i Komunikacji. Jej gwn funkcj jest asystowanie
w komunikacji pomidzy ministerstwem i jego interesariuszami w kwestiach odnoszcych
si do polityki innowacyjnej. Trzecim ciaem doradczym jest Instytut Bada Polityki Rozwojowej, raportujcy do Ministerstwa Przedsibiorstw, Energii i Komunikacji, a jego
gwne zadania to zapewnienie analiz i wsparcia informacyjno-analitycznego polityki oraz
oceny polityk rzdowych. W roku 2008 zdecydowano, e NUTEK (Szwedzka Agencja ds.
Wzrostu Gospodarczego i Regionalnego) oraz Glesbygdsverket (Krajowa Agencja Rozwoju Wsi) zostan zamknite i zastpione dwoma nowymi organami [Mattsson i strm
2008, s. 9].
Najwaniejsz rol we wspieraniu dziaa badawczo-rozwojowych odgrywa Szwedzka
Rada Badawcza (VR), finansowana przez Ministerstwo Edukacji i Bada, do ktrej zada
naley asygnowanie rodkw na badania w obszarach nauk przyrodniczych i spoecznych,
medycyny oraz edukacji. Finansowanie odbywa si gwnie na poziomie indywidualnym, ale
w ostatnich latach zwiksza si finansowanie dla grup instytucji badawczych. Szwedzka Rada na Rzecz ycia w Pracy oraz Nauk Spoecznych (FAS), wspierana przez Ministerstwo
Zdrowia i Spraw Socjalnych, odpowiada za finansowanie bada dotyczcych dobrobytu,
rynku pracy, zdrowia i usug spoecznych. Z kolei szwedzka Rada na Rzecz rodowiska,
Nauk Rolniczych i Planowania Przestrzennego (FORMAS) wspiera badania dotyczce kwestii ekologii, ochrony zasobw, zasobw naturalnych i budownictwa. Finansowanie zapewnia
Ministerstwo Zrwnowaonego Rozwoju oraz Ministerstwo Rolnictwa, ywnoci i Spraw
Konsumentw.
147

Oprcz tych pastwowych agencji istnieje rwnie sze duych pprywatnych fundacji:

Szwedzka Fundacja ds. Bada Strategicznych (SSF), ktra wspiera badania naukowe
i inynieryjne,

Fundacja Wiedzy (KKS), ktra promuje badania podstawowe prowadzone na nowo
utworzonych uniwersytetach,

Riksbankens Jubileumsfond (RJ), niezalena fundacja majc za cel promowanie
i wspieranie bada w zakresie nauk humanistycznych i spoecznych,

Szwedzka Fundacja na rzecz Wsppracy Midzynarodowej w Badaniach i Szkolnictwie Wyszym (STINT) upowaniona do umidzynarodowienia szwedzkiego szkolnictwa wyszego i bada,

Fundacja Strategicznych Bada rodowiskowych (MISTRA), wspierajca badania
o znaczeniu strategicznym dla dobrego rodowiska ycia,

Szwedzka Fundacja Nauk o Zdrowiu i Bada nad Alergi (Vrdal Foundation), ktra
stymuluje innowacyjne, interdyscyplinarne szwedzkie badania naukowe dotyczce
zdrowia i alergii.
Badania o charakterze stosowanym s wspierane przez Szwedzk Agencj ds. Systemw
Innowacyjnych (VINNOVA). Zostaa ona utworzona w roku 2001 i otrzymuje fundusze
z Ministerstwa Przedsibiorstw, Energii i Komunikacji, chocia w kwestiach dotyczcych
bada wsppracuje rwnie z Ministerstwem Edukacji i Bada. Obszar odpowiedzialnoci
Szwedzkiej Agencji ds. Systemw Innowacyjnych obejmuje finansowanie dziaa ukierunkowanych na rozwizanie problemw B+R oraz dziaa nakierowanych na innowacyjno
powizanych z B+R. Pozostali znaczcy gracze B+R to Szwedzkie Krajowe Biuro Przestrzeni, Szwedzka Agencja Energetyczna oraz Szwedzka Szkoa Zarzdzania Materiaowego.
W Szwecji badania s prowadzone gwnie przez sektor przedsibiorstw oraz szkoy wysze. Sektor przedsibiorstw jest gwnym wykonawc bada, a jego udzia wynosi 73%
GERD w roku 2007. Sektor uniwersytecki jest drugim co do wielkoci wykonawc bada,
ktrego udzia wynosi 21% GERD [Mattsson i strm 2008, s. 10].
System edukacji oferuje moliwo ksztacenia wyszego w rnorodnych formach. Cz
uczelni to nalece do pastwa uniwersytety lub publiczne szkoy ksztacenia wyszego.
Istnieje take wiele uniwersytetw i uczelni uniwersyteckich, ktre s samorzdne i niezalene. Dziaaj one na podstawie umowy z rzdem i s zobowizane do przestrzegania przepisw ustawowych, rozporzdze i przepisw dotyczcych sektora szkolnictwa wyszego.
Uniwersytety maj trzy zadania: naucza, co powinno by poczone z badaniami, prowadzi
148

badania i wsppracowa ze spoeczestwem oraz informowa je o dziaaniach uniwersytetw, co jest potocznie okrelane jako trzecie zadanie. Istotne jest to, e to trzecie zadanie
jest interpretowane w Szwecji bardzo szeroko. Zapewnienie przemysowi kierowanych misj
bada oraz prowadzenie transferu technologicznego s postrzegane jako coraz istotniejsze
cechy tego tzw. trzeciego zadania. W wielu krajach zajmuj si tym pastwowe instytuty
badawcze. W Szwecji instytuty badawcze odpowiadaj jedynie za 3% finansowanych publicznie bada. Gwn rol istniejcych instytutw badawczych jest dziaanie w charakterze
porednikw pomidzy wiatem akademickim i przemysem. Prowadzone s tam badania na
poziomie pomidzy badaniami podstawowymi a zastosowaniami przemysowymi.
Co cztery lata w ustawie dotyczcej bada, przygotowywanej przez wadz wykonawcz,
identyfikuje i analizuje si priorytety badawczo-rozwojowe na nadchodzce lata. System
przygotowywania ustaw rzdowych obejmuje wszechstronn i dobrze sprawdzon funkcj
koordynacyjn. Waniejsze propozycje rzdowe s przygotowywane przez komisje tworzone
ad hoc przez rzd, majce czsto w skadzie czonkw parlamentu reprezentujcych wszystkie partie polityczne. Raporty tych komisji s kierowane do rzdu, a nastpnie zwykle przesyane do skomentowania do duej liczby interesariuszy, obejmujcych agencje rzdowe oraz
organizacje przemysowe, co ma zagwarantowa, e ich pogldy i potrzeby bd brane pod
uwag. Przykady takich agencji i organizacji to: VINNOVA, Pastwowa Instytucja Kontroli, Szwedzka Krajowa Agencja ds. Szkolnictwa Wyszego, Szwedzka Agencja Rozwoju
Administracyjnego, Krajowy Urzd Sdownictwa, uniwersytety, zwizki i rady badawcze.
Proces tworzenia polityki badawczej na poziomie ministerialnym obejmuje zatem mechanizm konsultacji pomidzy odpowiednimi ministerstwami, czsto w formie wewntrznych
komisji koordynacyjnych, ktre gwarantuj, e projekt ustawy zoony w parlamencie reprezentuje wspln wiedz i wol caego rzdu. Na tym etapie zazwyczaj maj miejsce nieformalne konsultacje z agencjami [Government White Paper 2004] . Na rysunku 18 przedstawiono schemat zarzdzania szwedzkim systemem badawczym.

149

WADZE LOKALNE
I RADY OKRGOWE

RZD

RADY
BADAWCZE

VINNOVA

AGENCJE
SEKTOROWE

PPRYWATNE
FUNDACJE
BADAWCZE

INSTYTUTY
BADAWCZE

PRZEMYS

FUNDACJE
PRYWATNE

UE I POZOSTALI
UCZESTNICY
ZAGRANICZNI

UNIWERSYTETY
I UCZELNIE
UNIWERSYTECKIE

WADZE
JEDNOSTKI PROWADZCE DZIAANIA B+R
FINANSOWANIE BADA I WSPARCIE REALIZACJI POLITYKI

Rysunek 18. Przegld struktury zarzdzania szwedzkim systemem badawczym

rdo: Opracowano na podstawie: Mattsson i strm 2006, s. 11

Na poziomie regionu Sztokholm problemem jest rozbicie kompetencji pomidzy rnych

aktorw systemu w zakresie formuowania wizji i strategii rozwoju, jak rwnie brak koordynacji pomidzy poziomami geograficznymi i funkcjonalnymi rnych agencji. Strategia
rozwoju gospodarki opartej na wiedzy powinna by rozwijana na poziomie regionu jednake
nie odgrywa on adnej roli w tym zakresie. Region skada si z 5 hrabstw i 65 okrgw miejskich. Hrabstwa posiadaj kompetencje w zakresie rozwoju strategii, ale nie dysponuj znaczcymi budetami na te dziaania. Zasoby i zdolno tworzenia strategii, w tym dla obszaru
wiedzy maj miasta. Od lat szedziesitych XX wieku podejmowane s przez region i hrabstwa prby skoordynowania powstawania polityki i redniookresowych strategii ograniczane
przez du autonomi decyzyjn obszarw miejskich. W rezultacie istnieje zoona sie instytucji odpowiedzialnych za rnorodne programy, co w znaczcy sposb utrudnia rozwj
i wdraanie spjnej i kompleksowej strategii gospodarki opartej na wiedzy w regionie
[OECD 2006, s. 98].
Zasadniczo wic decyzje dotyczce polityki badawczej s podejmowane na poziomie krajowym, ale w ostatnich ustawach rzdowych dotyczcych polityki regionalnej zatytuowanych Wzrost regionalny dla pracy i dobrobytu oraz Polityka wzrostu i witalnoci w caym kraju, koordynacja bada i polityki regionalnej zostaa podkrelona szczeglnie
w odniesieniu do rozwoju klastrw i regionalnych systemw innowacyjnych. W ustawie rzdowej dotyczcej polityki badawczej Badanie i odnowa podkrelono, e uniwersytety

150

i uczelnie uniwersyteckie, ktre jeszcze nie stworzyy adnych firm holdingowych uatwiajcych transfer technologii, powinny to uczyni w ramach swojego wsparcia dla rozwoju regionalnego. Aktualna ustawa rzdowa dotyczca polityki badawczej Stymulowanie bada
i innowacji kadzie nacisk na konieczno powizania regionalnych inicjatyw rozwojowych
z krajowymi badaniami i polityk innowacyjn. Ma to si odbywa poprzez stymulowanie
dialogu pomidzy regionalnymi graczami oraz wadzami krajowymi, koncentrujcego si
przede wszystkim na moliwociach rozwinicia prac strategicznych nad kwestiami bada
i innowacyjnoci na poziomie regionalnym [Anderson 2010, s. 178].

4.3.3. Wytwarzanie wiedzy w regionie Sztokholm

Analizy systemu wytwarzania wiedzy na poziomie caej Szwecji odnosz si w peni do sytuacji w regionie Sztokholm ze wzgldu na jego potencja gospodarczy oraz koncentracj na
jego terenie gwnych instytucji gospodarki opartej na wiedzy. W Szwecji gwnym rdem
publicznego finansowania prac badawczo-rozwojowych jest Ministerstwo Edukacji i Bada
przyznajce 52% cakowitych wydatkw rzdowych na ten cel. Poza inwestycjami rzdowymi dodatkowe pienidze przeznacza na te cele sze pprywatnych fundacji badawczych.
Dwie gwne fundacje SSF (Szwedzka Fundacja ds. Bada Strategicznych) i KKS (Fundacja Wiedzy) dostarczaj prawie 70% cakowitych inwestycji badawczo-rozwojowych oferowanych przez fundacje w roku 2006. Fundacja KKS wspiera rodowiska badawcze o wyrniajcych si profilach na szwedzkich uniwersytetach i innych instytucjach szkolnictwa
wyszego. Fundacja SSF finansuje badania w naukach przyrodniczych, inynierii i medycynie.
Okoo 56% bezporednich inwestycji wadz przeznaczane jest na badania podstawowe,
a 42% jest ukierunkowane na realizacj misji badawczej (20% na badania zwizane z obronnoci i 22% na inne dziedziny). Wikszo inwestycji na badania podstawowe jest przekazywana bezporednio do uniwersytetw i uczelni uniwersyteckich, a pozostae rodki s rozdzielane przez trzy rady badawcze. Gwnymi beneficjentami rzdowych wydatkw w 2005
roku byy uniwersytety, ktre otrzymay 60% sumy rodkw, i przemys, ktry otrzyma okoo 20%. Przemys by gwnym inwestorem w badania na poziomie 2,79% PKB wedug danych z roku 2006. Implikuje to, e odpowiada on za 75% wszystkich inwestycji w wiedz,
ktrych przewaajca cz jest przeznaczana na badania wewntrzne. W ostatnich latach
nastpi spadek inwestycji przemysowych w badania i rozwj. Spowodowane zostao to tym,
e kilka duych, globalnych firm przenioso swoje dziay badawczo-rozwojowe do innych

151

krajw. Jest to rwnie gwnym powodem tego, e maleje wysoko wszystkich inwestycji
rozpatrywanych jako procent PKB [Mattsson, Erikson, strm 2009, s. 29].
Co cztery lata rzd przygotowuje projekt ustawy budetowej, zawierajcy dugoterminowe
cele bada publicznych. Okrelany jest take budet na kolejne lata. Przed przygotowaniem
kadego z projektw ustawy uniwersytety i rady badawcze musz przedstawi swoje strategie bada. Odpowiedni minister konsultuje si rwnie z interesariuszami, takimi jak fundacje i organizacje branowe. Poza bardziej oglnymi celami szczegy s wprowadzane corocznie jako cz budetu przyjmowanego przez rzd. Poprzednia ustawa Badania dla
lepszego ycia zostaa opublikowana w roku 2008.
W roku 2006 szwedzki sektor prywatny zainwestowa w badania 2,79% PKB, stajc si
w ten sposb najwikszym inwestorem w sektorze bada w Szwecji. Prywatne inwestycje s
skoncentrowane w niewielu korporacjach midzynarodowych. W 2005 roku 20 najwikszych
firm odpowiadao za ponad 60% cakowitych wydatkw prywatnych na badania, a 67% bada w sektorze biznesu byo prowadzonych przez firmy zatrudniajce ponad 1000 osb.
Wanie due firmy i wielonarodowe spki w znacznym stopniu uksztatoway polityk badawczo-rozwojow w Szwecji. Jest to widoczne w obszarach priorytetw politycznych, ktre
s cile dopasowane do wiodcych sektorw przemysowych, obejmujcych ICT (Ericsson),
inynieri i produkcj maszyn (Volvo, Scania, Atlas Copco, ABB) oraz farmacj (AstraZeneca). W regionie Sztokholm najwiksz firm z tej grupy jest Ericsson zatrudniajcy prawie
8500 osb [Portal internetowy miasta Sztokholm].
W ramach prac badawczo-rozwojowych sektora prywatnego wydatki oddziaw firm zagranicznych s dosy wysokie, odpowiadaj one za 42% cakowitych wydatkw przedsibiorstw na badania i rozwj. Wrd stu najwikszych inwestorw w badania w Europie wedug danych za rok 2007 siedem to firmy szwedzkie. Poniewa szwedzkie korporacje
midzynarodowe s zalene od wykwalifikowanych zasobw ludzkich oraz bada podstawowych, s one rwnie zainteresowane dobr jakoci publicznego zaplecza badawczego.
Prywatne podmioty finansuj 15% (10% z prywatnego sektora non profit oraz 5% z sektora
przedsibiorstw nastawionych na zysk) publicznych bada prowadzonych na uniwersytetach
lub w instytutach badawczych. Rzd szwedzki odpowiada za 5,9% cakowitych inwestycji
biznesowych w roku 2005. Wadze skupiaj si na finansowaniu bada podstawowych, poniewa sektor biznesowy jest skupiony na badaniach stosowanych.
Dostpno kapitau inwestycyjnego wysokiego ryzyka, nastawionego na firmy nowych
technologii, tak samo jak w wielu innych krajach, zmalaa od koca lat dziewidziesitych
ubiegego wieku. Pomimo to sytuacja w tym zakresie jest relatywnie dobra w porwnaniu
152

z innymi krajami Unii Europejskiej. Kapita inwestycyjny wysokiego ryzyka nastawiony na

ekspansj firm uleg w ostatniej dekadzie znacznemu zwikszeniu i w roku 2006 odpowiada
0,25% PKB. Cakowity kapita inwestycyjny wysokiego ryzyka stanowi okoo 0,05% cakowitego PKB w roku 2006. Wikszy udzia miaa jedynie Wielka Brytania.
Gwnym podmiotem przyczyniajcym si do tworzenia nowych przedsibiorstw, rozwoju przedsibiorstw oraz umacniania si regionw, jest NUTEK, Szwedzka Agencja ds. Wzrostu Gospodarczego i Regionalnego. Organizacja ta zapewnia wsparcie i rodki zarwno na
nowe, jak i rozwijajce si przedsibiorstwa oraz promuje przedsibiorczo. Najwikszym
wyzwaniem jest zmiana postawy niechtnej ryzyku w odniesieniu do przedsibiorczoci.
Szwecja znajduje si w dolnej poowie indeksu przedsibiorczoci. Dekad temu dostpno
kapitau inwestycyjnego wysokiego ryzyka bya wysoka i startujcym przedsibiorstwom
do atwo byo pozyska pienidze. Od tego czasu inwestorzy stali si ostroniejsi i nie inwestuj w projekty wysokiego ryzyka. Pomimo e wiele strategii rzdowych podkrela potrzeb zachcania do zakadania firm, istnieje przekonanie, e jedynym sposobem na poprawienie kultury przedsibiorczoci s zachty podatkowe zwizane z pracami badawczo-rozwojowymi. Tego typu odliczenia podatkowe istniay w latach osiemdziesitych, ale zostay zniesione. Naley przy tym zauway, e niski podatek dochodowy od firm czciowo
rekompensuje brak innych instrumentw podatkowych i jest dziaaniem majcym pobudza
przedsibiorczo.
Poniewa publiczne finansowanie prac badawczo-rozwojowych maleje, uniwersytety musiay poszukiwa innych rde finansowania, gwnie z przemysu. Wizao si to ze zmian
orientacji badawczej na skierowan ku projektom o wikszym zastosowaniu i bardziej odpowiadajcym na problemy. Finansowanie takie otrzymuj gwnie uniwersytety techniczne
i medyczne i to one wsppracuj z przemysem.

4.3.4. Cyrkulacja wiedzy w regionie Sztokholm

W roku 2005 przemys zainwestowa 87 mln EUR w badania prowadzone na uniwersytetach
w Szwecji. 75% z tej kwoty pochodzio od firm z siedzib w Szwecji. To stanowi zaledwie
1% cakowitych inwestycji przemysu, co jest liczb do nisk w porwnaniu z dziaaniami
midzynarodowymi. Biorc pod uwag procent prac badawczych realizowanych na uczelniach wyszych, a finansowanych przez biznes, mona stwierdzi, e Szwecja z 5% znajduje
si poniej redniej UE-15 wynoszcej 6,7%. Karolinska Institutet majcy swoj siedzib

153

w Sztokholmie to instytucja pozyskujca najwiksz ilo rodkw zarwno od firm szwedzkich, jak i zagranicznych [Mattsson i strm 2008, s. 34].
Sposobem stosowanym w Szwecji i w duej mierze w samym Sztokholmie, uatwiajcym
cyrkulacj wiedzy pomidzy rodowiskiem akademickim, przemysem i sektorem publicznym, s centra doskonaoci. Przykadem takich instytucji w regionie Sztokholm s Rogal
Institute of Technology (Krlewski Instytut Technologii) oraz Centra Doskonaoci dziaajce przy Karolinska Institutet, m.in. w dziedzinie biologii eksperymentalnej oraz zajmujce si
projektowaniem pojazdw ekologicznych [Portal internetowy Growth Analysis]. rodowiska
te maj czsto charakter regionalny i reprezentuj fizyczn przestrze dla interakcji i wymiany pomysw zarwno dla przemysu, jak i dla rodowiska akademickiego. Wiele projektw,
w ktrych uczestniczy przemys, ma charakter problemowy i dlatego wymaga dialogu pomidzy zaangaowanymi partnerami. Obecnie na wybranych uniwersytetach istnieje 1214
firm holdingowych odpowiedzialnych za komercjalizacj bada akademickich. Firmy te maj
by pomocne dla uniwersytetw w realizacji ich misji komercjalizacji bada oraz promowania
transferu wiedzy. W roku 2006 cakowite inwestycje tych firm wynosiy okoo 4,3 mln EUR.
W celu uzyskania bardziej skutecznego systemu transferu wiedzy rzd chciaby zmniejszy
liczb firm holdingowych, a rwnoczenie rozcign ich usugi na wszystkie szwedzkie
uczelnie.
Inna inicjatywa intensyfikujca cyrkulacj wiedzy to Program Kluczowego Podmiotu zainicjowany przez VINNOVA, majcy na celu rozwj kompetencji, metod, procesw i struktur dla osignicia profesjonalizmu kluczowych graczy w szwedzkim systemie innowacyjnym. Jest on skoncentrowany na zwikszaniu liczby i skutecznoci kooperacji pomidzy
wykonawcami bada, przemysem i innymi graczami w szerzej pojmowanym spoeczestwie, jak rwnie na aktywacj wiedzy (to znaczy transfer wiedzy i komercjalizacj wynikw bada) [Portal internetowy agencji VINNOVA].
Naukowcy z doktoratem pracujcy dla przemysu s kolejnym sposobem zapewnienia
uytecznoci wiedzy tworzonej w rodowisku akademickim. Wedug badania ankietowego
prowadzonego przez komisj przemysow w 2005 roku, 700 doktorw pracujcych na
dziesiciu uniwersytetach byo zatrudnionych rwnolegle przez przemys. Liczba profesorw finansowanych przez przemys wynosia 2000. Tego rodzaju porozumienia s gwnie
stosowane przez uniwersytety techniczne, a koncepcja zatrudniania naukowcw w przemyle jest popierana zarwno przez istniejce programy finansowania, jak i dokumenty programowe.

154

Znaczenie wsppracy pomidzy wiatem akademickim i przemysem zyskuje zainteresowanie gwnie dziki bdcym w stagnacji, a w niektrych sektorach malejcym inwestycjom badawczo-rozwojowym. Potrzeba interakcji pomidzy instytucjami badawczymi bdzie
nadal wzrastaa, szczeglnie ze wzgldu na firmy zaawansowanych technologii, ktre stale
musz aktualizowa swoj baz wiedzy. Implikuje to zwikszenie znaczenia mobilno pomidzy sektorami. Ze wzgldu na to, e wiele istniejcych duych firm opiera swoj egzystencj na pracach badawczo-rozwojowych, wane jest, aby Szwecja nadal pozostawaa
atrakcyjnym krajem, zapewniajcym przemysowi wartociowe badania i wiedz. Obecnie
najwikszym wyzwaniem jest zabezpieczenie zastpienia 45% naukowcw, ktrzy maj
przej na emerytur w cigu nadchodzcej dekady. Aby zachci wiksz liczb osb do
studiw podyplomowych, stosuje si rnego rodzaju zachty, takie jak pewniejsze warunki
dla osb doktoryzujcych si (np. pensje zamiast grantw) oraz wiadczenia socjalne.
Kolejny czynnik kluczowy dla cyrkulacji wiedzy zasoby ludzkie byy zawsze jedn
z najsilniejszych zacht dla firm zagranicznych do lokowania swoich dziaa badawczych
w regionie Sztokholm. Udzia w nich absolwentw przekracza tu redni Unii Europejskiej,
a udzia personelu badawczo-rozwojowego jest wysoki. Szwecja przeznacza 6,9% swego
PKB na rozwj zasobw ludzkich. Spord krajw UE jedynie Dania inwestuje wicej.
W latach dziewidziesitych zrealizowano szereg dziaa, takich jak stworzenie kierunkowych szk podyplomowych, majcych na celu zwikszenie liczby osb z wyszymi stopniami naukowymi. Dao to w rezultacie wzrost liczby osb posiadajcych doktorat o 70%.
Gwnym tego powodem byy korporacje midzynarodowe, ktre zgaszay zapotrzebowanie
na

pracownikw

kwalifikacjach

badawczych.

Wikszo

personelu

badawczo-

rozwojowego w sektorze publicznym pracuje na uniwersytetach, poniewa instytuty badawcze odpowiadaj jedynie za niewielk cz bada prowadzonych w Szwecji. Ze wzgldu na
to, e poziom bezrobocia wrd badaczy posiadajcych dyplomy szk wyszych jest raczej
niski, a due firmy oferuj moliwoci pewnego zatrudnienia, czsto zwizanego z dziaaniami badawczo-rozwojowymi, absolwenci wybieraj prac dla duych firm zamiast otwierania wasnej dziaalnoci.
W ostatnich latach zmalaa liczba studentw podejmujcych studia w zakresie nauk przyrodniczych lub inynieryjnych. Istnieje obawa, e reputacja Szwecji jako kraju zapewniajcego dobre podstawy naukowe dla firm z brany zaawansowanych technologii bdzie sabn. Jako dziaanie zaradcze zostay wdroone inicjatywy promujce nauki przyrodnicze
i inynieryjne w szkoach rednich, majce zachci wicej uczniw do studiowania na pokrewnych kierunkach studiw. Szwedzkie uniwersytety ciesz si midzynarodow reputacj
155

pod wzgldem zapewniania edukacji wysokiej jakoci, a w ostatnich latach liczba studentw
obcokrajowcw starajcych si o przyjcie cigle wzrasta. Wprowadzone zostay rwnie
inicjatywy przycigajce zagranicznych badaczy, na przykad ulgi podatkowe. Takie zachty
podatkowe obejmuj przepis mwicy o tym, e obcokrajowcy pac podatek jedynie od
75% osiganych dochodw przez pierwsze trzy lata pobytu w Szwecji [Mattsson i strm
2008, s. 35].

4.3.5. Absorpcja wiedzy w regionie Sztokholm

Szwedzki przemys, intensywnie inwestujc w badania i rozwj, posiad w wysokim stopniu
umiejtno zapewnienia uytecznoci wiedzy w zakresie rozwoju produktw i procesw.
Rezultaty mona obserwowa biorc pod uwag rne wskaniki. Jako wskanik uytecznoci wiedzy traktuje liczb wnioskw patentowych. Pod wzgldem tego wskanika Szwecja
wykazuje wysoki poziom powodzenia, uzyskujc wicej ni dwukrotno liczby wnioskw
do EPO 185 patentw na milion mieszkacw w roku 2005 w porwnaniu ze redni UE-27
wynoszc 106. Patrzc na liczb patentw przyznanych na milion mieszkacw we wszystkich istniejcych systemach patentowych EPO (Europejska Organizacja Patentowa), USPTO
(amerykaski Urzd ds. Patentw i Znakw Handlowych) i JPO (Japoski Urzd Patentowy)
w roku 2003 Szwecja plasowaa si na pitym miejscu.
Wykorzystanie wskanika specjalizacji, opartego na liczbie patentw, w odniesieniu do
UE-15 wykazuje, e Sztokholm specjalizuje si w sektorach urzdze pomiarowych, urzdze elektrycznych oraz drzewnym i wydawniczym. Specjalizacja ta bya niezmienna
w ostatniej dekadzie. Jeli udzia w cakowitej liczby patentw przyjmiemy jako wskanik
specjalizacji, Szwecja ma ponad 10% udzia w cakowitej liczbie patentw w sektorze urzdze elektrycznych, maszynowym i farmaceutycznym. Finansowanie publiczne jest kierowane ku sektorom, ktre prezentuj siln lub stosukowo siln specjalizacj, takim jak sektor
sprztu biurowego, badawczy i usug.
Wyniki wielu bada pokazuj, e innowacje s generowane we wsppracy pomidzy
dwoma lub wieloma podmiotami. Zasadnicze znaczenie maj relacje pomidzy uytkownikami i producentami. Poprzez zaangaowanie przemysu na wczesnym etapie badania mog
by bardziej zorientowane na rozwizywanie problemu. W Szwecji tego rodzaju dziaania
finansuje gwnie VINNOVA . Takie inicjatywy s podejmowane we wsppracy z innymi
graczami w celu osignicia najwikszego oddziaywania na cay system innowacyjny.
Wzrastajce skoncentrowanie na kluczowych rodowiskach innowacyjnych (centrach dosko-

156

naoci) moe by postrzegane jako sposb dalszego poprawiania uytecznoci wynikw

badawczych i ulepszania procesu innowacyjnego.
Dane statystyczne na poziomie zagregowanym sugeruj, e szwedzki przemys posiada
wysok zdolno absorpcyjn wiedzy. Firmy inwestuj intensywnie w dziaalno badawczo-rozwojow. Wikszo inwestycji jest dokonywana przez korporacje midzynarodowe
i obserwacja ta odnosi si tez w peni do regionu Sztokholmu. Zdolno absorpcyjna sektora
MP jest raczej niska w porwnaniu ze standardami europejskimi. Z MP pochodzi mniej
ni 20% cakowitych inwestycji biznesowych w badania i rozwj, co plasuje Szwecj poniej
redniej. Firmy zatrudniajce ponad 250 osb odpowiadaj za 79% prowadzonych prac badawczych. W latach 20022004 prawie poowa (49%) wszystkich przedsibiorstw bya zaangaowana w dziaania innowacyjne dotyczce zarwno produktw, jak i procesw. Wrd
krajw europejskich Szwecj wyprzedza pi pastw osigajcych lepsze rezultaty, z Niemcami na czele, posiadajcymi 65% firm przemysowych zaangaowanych w innowacyjno.
Wrd firm sektora MP 44% prowadzi dziaania innowacyjne, a w grupie korporacji midzynarodowych 77%.
Gwnym promotorem przedsibiorczoci i wzmacniania udziau sektora MP w pracach
badawczych jest NUTEK. Program ten, polegajcy na wsppracy uniwersytetw i MP
zmierza do uatwiania rozwoju wsppracy pomidzy przedsibiorstwami i innymi podmiotami w celu realizowania wsplnych dziaa innowacyjnych oraz wymiany wiedzy. Bezporednio do niskiego stopnia prac badawczych w sektorze MP odnosi si program Badania
i Innowacyjno w MP zainicjowany przez VINNOVA. Zmierza on do zidentyfikowania
potrzeb badawczo-rozwojowych wrd firm sektora MP, a w dalszej kolejnoci do finansowania projektw badawczo-rozwojowych odpowiadajcych na istniejce potrzeby. Z kolei
Fundacja Wiedzy dziaa dla zwikszenia kompetencji szwedzkiego przemysu, opierajc si
na potrzebach firm. Celem jest, aby spoecznoci biznesowe i akademickie dziaay razem
tak, aby szwedzkie firmy miay dostp do wiedzy, ktra jest udostpniana w krajowych instytucjach ksztacenia wyszego.
Wysoko wykwalifikowana sia robocza to gwna zaleta regionu Sztokholm, przycigajca zagraniczne inwestycje badania. Wedug Midzynarodowej Standardowej Klasyfikacji
Ksztacenia ponad 20% siy roboczej (osoby w wieku od 25 do 64 lat) ma wysze wyksztacenie. Udzia naukowcw i inynierw jest do wysoki, stanowi on 25% wszystkich osb
z wyszym wyksztaceniem. Poniewa przemys zaley od tych umiejtnoci, istnieje wielkie
zapotrzebowanie na takie kompetencje ze strony firm z brany zaawansowanych technologii.
Stosunkowo wysoka w skali midzynarodowej jest rwnie liczba absolwentw naukowcw.
157

Niestety, liczba absolwentw kierunkw technologicznych zmalaa w ostatnich latach i budzi

coraz wiksze obawy co do tego, e Szwecja utraci swoj pozycj jako kraj wiedzochonny.

4.3.6. Charakterystyka wybranych projektw realizowanych

w regionie Sztokholm
W tym punkcie zostan omwione: STING, Kista Science City i Flemingsberg.
STING (Stockholm Innovation Growth) jest inkubatorem przedsibiorczoci pomagajcym budowa zgromadzonym w nim firmom wzrost na skal midzynarodow. Tworzenie
dogodnych warunkw firmom typu start-up obejmuje rozwj biznesu, finansowanie i sieciowanie. Firmy korzystaj ze wsparcia dowiadczonych trenerw biznesowych pomagajcych im budowa trway wzrost i dobr pozycj konkurencyjn na rynkach midzynarodowych. Wanym elementem wsparcia na wczesnym etapie rozwoju firm jest dziaalno
venture capital o nazwie STING Capital, jak rwnie sieci aniow biznesu [Portal internetowy inkubatora STING].
Inkubator ocenia rocznie okoo 140 do 180 projektw czy te pomysw biznesowych
gwnie z obszarw ICT oraz technologii medycznych. Poprzez selekcj wyanianych jest
okoo 10 do 15 firm, ktrym umoliwia si proces inkubacji. Inicjatywa rozpocza swoj
dziaalno w 2002 roku i od tego czasu przyczynia si do sukcesu 30 szwedzkich firm technologicznych.
Dziaalno inkubatora jest zoona z czterech niezalenych programw: Startup, Business
Lab, Go Global oraz Go Global Medtech. Wszystkie s skoncentrowane na indywidualnym
midzynarodowym rozwoju koncepcji biznesowej i zostay zaprojektowane dla przedsibiorcw, innowatorw wywodzcych si ze wiata akademickiego, instytutw badawczych oraz
sektora biznesowego.
Wacicielem inkubatora STING jest Elektrum Foundation, ktr z kolei tworz Miasto
Sztokholm, KTH (Krlewski Instytut Technologiczny), Ericsson, ABB oraz instytuty naukowe i waciciele nieruchomoci w Parku Naukowym KISTA (Kista Science Park). Inicjatywa ma charakter non profit, a rdami finansowania s rodki publiczne z Electrum Foundation, KTH, prywatni inwestorzy i wpywy z wasnej dziaalnoci inkubatora STING.
Elektrum Foundation ma dwie organizacje zalene, ktrymi s Kista Science City AB oraz
Stockholm Innovation & Growth AB. Pierwsza z nich jest organem wykonawczym, w fundacji zajmuje si marketingiem i rozwojem Kista Science City do postaci najbardziej atrakcyj-

158

nego miejsca powstawania firm o profilu ICT. Druga z nich zajmuje si dziaalnoci innowacyjn i uruchamianiem nowych firm technologicznych w regionie Sztokholm.
Kista Science City jest klastrem ICT. Przedsibiorstwa zrzeszone w klastrze rozwijaj si
i s stymulowane do wzrostu poprzez interakcje z innymi zrzeszonymi podmiotami: klientw,
dostawcw, konkurentw, jak rwnie instytucji badawczych i edukacyjnych oraz sektora
publicznego. Badacze, sektor publiczny, instytucje finansujce oraz rone formy wsppracy
i sieciowania tworz system innowacyjny wspierajcy i stymulujcy nowe firmy oraz innowacje w istniejcych przedsibiorstwach.
Kista Science Park zosta zaoony przez Miasto Sztokholm, Rad Dystryktu Kista oraz
trzy rady miejskie Jarfala, Sollentuna i Sundyberg. Wszyscy zaoyciele zgodzili si realizowa wspln wizj rozwoju, ktra oznacza nie tylko wsplne inwestycje w przedsiwzicia edukacyjne i edukacj na poziomie wyszym, ale take dziaalno developersk, sie
drogow, transport publiczny i inn infrastruktur Razem rozwijaj miasto nauki, ktre
przyciga nowe przedsibiorstwa dziaajce na rzecz gospodarki opartej na wiedzy. Sektorowo inicjatywa jest skoncentrowana na obszarze ICT, w szczeglnoci na mobilnej i bezprzewodowej komunikacji, multimediach i systemach szerokopasmowych. Obecnie obszary te s
wspierane prze silny wzrost w kilku dziedzinach rozwoju technologii obejmujcych inynieri biomedyczn, inynieri rodowiskow i nanotechnologi.
Historia rozwoju inicjatywy pokazuje transformacj od obszarw rolniczych, poprzez
wojskow baz szkoleniow, do obecnego centrum high-tech. Na skal midzynarodow
Kista Science City porwnuje si z Krzemow Dolin, Banagalore, Sophia Antiopolis oraz
Multimedialnym Superkorytarzem w Malezji. Inicjatywa obejmuje okoo 8800 przedsibiorstw zatrudniajcych ponad 66 500 osb, z ktrych 23 000 pracuje w ponad 1000 przedsibiorstwach ICT zrzeszonych w ramach klastra. Na rzecz klastra pracuje 1100 naukowcw
i 5500 studentw specjalizujcych si w dziedzinach zwizanych z ICT. Taka silna koncentracja tworzy unikatowe rodowisko o ogromnym potencjale. Kista Science City tworzy warunki do ycia dla okoo 120 000 osb, spord ktrych 6500 jest przez ni zatrudnionych,
a 5000 studiuje na poziomie uniwersyteckim. Istnieje potencja podwojenia miejsc pracy oraz
zwikszenia liczby rezydentw o okoo 2040 tysicy i potrojenia liczby studentw w cigu
nastpnych 1015 lat [Portal internetowy Kista Science City].
Flemingsberg jest jednym z najbardziej ekspansywnych obszarw w Szwecji i stanowi
miejsce rozwoju wiedzy na potrzeby biznesu. Zrzesza wiodce krajowe uczelnie i instytuty,
takie jak: Krlewski Instytut Technologiczny, Karolinska Institutet, Szpital Uniwersytecki
Karolinka oraz Uniwersytet Sdertrn. Wsppracujc, podmioty te tworz jedno z najwa159

niejszych rodowisk badawczych w dziedzinie technologii medycznych. Rocznie orodek ten

ksztaci 16 000 studentw i badaczy liczcych si w konkurencji z innymi podobnymi centrami tego typu na wiecie. Flemingsberg jest te wspzaoycielem klastra dziaajcego
z sukcesem w obszarze technologii medycznych [Portal internetowy Flemingsberg].

4.4. Determinanty rozwoju gospodarki opartej na wiedzy

w regionie Emilia Romagna

4.4.1. Charakterystyka regionu Emilia Romagna z punktu widzenia czynnikw

konkurencyjnoci kluczowych dla gospodarki opartej na wiedzy
Woska gospodarka osiga najlepsze wyniki w nisko i rednio technologicznych sektorach
produkcyjnych i usugowych. Istnieje maa korelacja pomidzy pracami badawczo-rozwojowymi prowadzonymi przez sektor biznesu a technologiczn i ekonomiczn specjalizacj. Finansowanie bada pochodzi gwne ze rde publicznych i dotyczy w 80% bada
stosowanych, a w 20% bada podstawowych. W roku 2006 publiczne wydatki na badania
stanowiy 1,14% PKB, natomiast wydatki sektora biznesowego wyniosy 0,56% PKB. Wydatki na badania koncentruj si na takich dziedzinach jak zdrowie i badania kosmiczne,
gdzie s te widoczne bardzo dobre rezultaty wyraajce si liczb publikacji i cytowa.
Specjalizacja ekonomiczna Woch charakteryzuje si dominacj sektorw nisko i rednio
technologicznych, takich jak meblarski, tekstylny i odzieowy, ale take mocn pozycj we
wzornictwie przemysowym i przemyle metalowym. W odniesieniu do sektora usug specjalizacja dotyczy takich nietechnologicznych bran, jak hotelarstwo, handel i porednictwo
finansowe.
Liczba absolwentw szk wyszych wzrasta. W 2001 roku wynosia 175 000, a cztery lata pniej 300 000. Udzia absolwentw kierunkw technicznych w roku 2005 wynis 23%
i by znacznie niszy ni w innych krajach Unii Europejskiej. Wskanik liczby naukowcw
na tysic zatrudnionych w 2007 roku wynis 3 i by znacznie niszy od redniej EU-27 (5,8)
[Poti, Reale i Pierantozzi 2008, s. 19].
Jeli chodzi o zdolnoci do absorpcji wiedzy, woskie firmy charakteryzuj si raczej niskim
poziomem gotowoci do wprowadzania innowacji. Wedug ostatnich dostpnych danych za
rok 2004 firm innowacyjnych w oglnej liczbie firm byo 36,4%. Liczba zgosze patentowych

160

w sektorach wysokich technologii wyniosa (wedug dostpnych danych z 2000 roku) 8 na

milion mieszkacw (w tym samym czasie rednia dla Unii Europejskiej wyniosa 28).
Region Emilia Romagna jest pooony w pnocno-wschodniej czci Woch, jest podzielony na dziewi prowincji. Jest to jeden z najbardziej rozwinitych regionw Woch, historycznie bardzo wczenie zindustrializowany. Proces uprzemysowienia zosta zintensyfikowany w latach pidziesitych ubiegego wieku. W wyniku tego procesu powstay bardzo
homogeniczne struktury biznesowe skadajce si przede wszystkim z maych i rednich
przedsibiorstw.
W latach siedemdziesitych region Emilia Romagna przeszed gwatowny proces uprzemysowienia przeprowadzony gwnie przez sektor maych i rednich przedsibiorstw. By to
okres, w ktrym region notowa najlepsze wskaniki wzrostu PKB spord wszystkich
uprzemysowionych regionw Woch (w latach 19711980 4,1%, podczas gdy rednia dla
caych Woch wynosia 3,8%). W kolejnej dekadzie gospodarka regionu rozwijaa si w tempie podobnym do reszty Woch na rednim poziomie 2%. Lata dziewidziesite XX wieku
to okres stopniowego zwikszania si rozmiarw firm. Pomimo tej tendencji wzrostowej
nadal ponad 90% wszystkich przedsibiorstw zatrudnia mniej ni 50 osb. W 2005 roku
redni poziom zatrudnienia wynosi cztery osoby.
Proces restrukturyzacji bazy produkcyjnej by realizowany w zwizku z rosnc penetracj rynkw Unii Europejskiej, Ameryki Pnocnej oraz Azji i korzysta z rozpowszechniajcego si outsourcingu produkcji o niskiej wartoci dodanej do regionw charakteryzujcych
si niskimi kosztami produkcji. Restrukturyzacja sektora produkcyjnego wizaa si ze stopniowym podnoszeniem zdolnoci siy roboczej. Pomimo sukcesywnego wdraania w latach
osiemdziesitych i dziewidziesitych rozwiza ICT oraz innych form zaawansowanej
mechanizacji i programowania, w regionie nie wystpiy znaczce redukcje zatrudnienia.
Organizacja produkcji zacza bazowa na elastycznej specjalizacji w ramach dystryktw
przemysowych charakteryzujcych si maymi, ale bardzo elastycznymi i wyspecjalizowanymi firmami o duej skonnoci do konsolidowania si w grupy. Szczeglnie dynamiczny
rozwj gospodarczy odbywa si w najbardziej rozwinitym infrastrukturalnie obszarze
wzdu tzw. drogi emiliaskiej biegncej przez takie orodki miejskie, jak Bolonia, Modena,
Regio Emilia i Parma.
Specjalizacja przemysu w regionie jest zrnicowana i obejmuje zarwno tradycyjne sektory przemysu (produkcj ceramiki, mebli, odziey i obuwia), jak i rednio stechnologizowane sektory (motoryzacj, produkcj maszyn) oraz sektory wysoko technologiczne (urzdzenia biomedyczne, mechatronik) [Rinaldi 2005, s. 244].
161

W ramach dystryktw przemysowych i lokalnych systemw produkcyjnych rozpowszechnianie innowacji odbywao si poprzez sieciowanie oraz na zasadzie learning by doing. Prace badawczo-rozwojowe odegray wan rol w zdefiniowaniu lokalnych cieek
specjalizacji zarwno w sektorach tradycyjnych, jak i wysokich technologii. Pomimo e
w tradycyjnych sektorach, takich jak produkcja ceramiki, dziaalno badawczo-rozwojowa
bya bardzo niska, ich innowacyjno bya w latach osiemdziesitych i dziewidziesitych
wzgldnie wysoka w porwnaniu z podobnymi sektorami dziaajcymi w innych regionach.
Proces ten by wspierany przez efektywny przepyw innowacji, ktry zamaza granice pomidzy firmami i umoliwi rozrnienie innowatora od imitatora. Pomimo niestabilnoci
popytu na produkty z ceramiki, sektor ten utrzyma wysok pozycje konkurencyjn dziki
potencjaowi dystryktu umoliwiajcemu kapitalizacj innowacji procesowych i produktowych oraz zdobywanie przyczkw na rynkach zagranicznych.
W sektorach rednich technologii dziaalno badawczo-rozwojowa bya si napdow
stojca za rozwojem acucha tworzenia wartoci, szczeglnie w sektorach mechanicznym
i motoryzacyjnym. Takie firmy, jak: Ducati, Ferrari, Maseratti i Lamborghini, s przykadami
innowacyjnych przedsibiorstw charakteryzujcych si du intensywnoci prac B+R
[Cooke i Morgan 1998, s. 114133].
W sektorach high-tech dziaalno badawczo-rozwojowa odgrywaa znaczca rol w rozwoju takich sektorw, jak produkcja urzdze biomedycznych w klastrze Mirandola w Prowincji Modena oraz mechatronika w Bolonii. Sektor przemysowy w regionie Emilia Romagna,
w szczeglnoci wzdu drogi emiliaskiej, jest zorganizowany w dystrykty przemysowe
o rnej lokalnej specjalizacji. Zgodnie z definicj stosowan na potrzeby innowacji i rozwoju regionu, dystrykty przemysowe to lokalne gospodarki charakteryzujce si wysok koncentracj maych przedsibiorstw. Ze wzgldu na takie zdefiniowanie dystryktu niektre
skupiska przemysowe charakteryzujce si koncentracj duych firm nie s uznawane za
dystrykty i tym samym s wyczone spod dziaania polityki wspierania bada i innowacji
w regionie. Wadze regionu stosuj dedykowane strategie majce na celu rozwj dystryktw
przemysowych. Reprezentanci lokalnych systemw produkcyjnych w regionie s uprawnieni do promowania ich przypadkw we wsppracy z wadzami regionalnymi w zakresie polityki rozwoju i innowacji.
Emilia Romagna, Toskania i Veneto s trzema woskimi regionami o najwyszej koncentracji dystryktw przemysowych i klastrw. Specjalizacja przemysowa pord klastrw
regionu Emilia Romagna rozciga si od wytwrstwa niewymagajcego stosowania zaawansowanych technologii, takich jak produkcja odziey, przetwarzanie ywnoci, produkcja
162

obuwia, ceramiki i mebli, do przemysw wysokich technologii, takich jak mechatronika czy
produkty biomedyczne. W dugiej perspektywie czasowej ewolucja regionu Emilia Romagna
wizaa si z rosnc ekonomi skali oznaczajc rosnc liczb i typ aktywnoci realizowanych w ramach dystryktw w celu adaptowania si do zmiennych uwarunkowa rynkowych.
Model organizacji produkcji w formie dystryktu czy te klastra wykona kolejny krok do
przodu, gdy pojawiy si sieci maych, ale szybko rozwijajcych si przedsibiorstw dziaajcych w sektorach produkcji ICT, multimediw oraz innych dziaa opartych na wiedzy
[Belusssi, Gottardi i Rullani 1996, s. 195 205].

4.4.2. Otoczenie instytucjonalne gospodarki opartej na wiedzy we Woszech

i rola regionu Emilia Romagna w tym systemie
We Woszech koordynatorem dziaa badawczych na poziomie krajowym i midzynarodowym jest Ministerstwo Edukacji Uniwersyteckiej i Bada (MiUR) odpowiedzialne za rozdysponowanie funduszy pomidzy uczelnie i agencje badawcze oraz za kreowanie instrumentw wsparcia dla publicznego i prywatnego rozwoju bada i technologii. Ministerstwo to
koordynuje powstawanie trzyletniego Narodowego Programu Bada (NRP) gwnego rzdowego dokumentu planowania dziaa badawczo-rozwojowych na poziomie krajowym.
Narodowy Program Bada w ostatniej instancji jest zatwierdzany przez midzyresortowy
komitet wysokiego szczebla zajmujcy si planami ekonomicznymi (CIPE). Przygotowywany jest strategiczny dokument definiujcy podstawowe kierunki bada jak rwnie rda
finansowania. Dokument ten jest przedkadany Radzie Ministrw i dalej zatwierdzany przez
parlament. Badania w sferze przemysowej s wspierane przez Ministerstwo Planowania
Ekonomicznego, inne ministerstwa (np. zdrowia i rolnictwa i in.) zarzdzaj funduszami badawczymi w ich specyficznych dziedzinach.
Dziaalno badawcza we Woszech jest w gwnej mierze prowadzona przez uczelnie
(w 2005 roku stamtd pochodzio 30,2% cakowitych wydatkw na B+R). We Woszech
funkcjonuje 89 uniwersytetw, z czego 54 pastwowe. Oprcz uczelni wan rol w systemie gospodarki opartej na wiedzy odgrywaj take publiczne organizacje badawcze. Najwaniejsze z nich to: Narodowa Rada Bada (CNR), Narodowa Agencja Nowych Technologii, Energii i rodowiska (ENEA), Narodowy Instytut Fizyki Nuklearnej (INFN) oraz
Woska Agencja Kosmiczna (ASI) [Poti, Reale i Pierantozzi, 2009, s. 11].

163

PARLAMENT

RADA
MINISTRW
MINISTERSTWO
ROZWOJU
EKONOMICZNEGO

MINISTERSTWO
SZKOLNICTWA
WYSZEGO
I BADA

MINISTERSTWO
ZDROWIA

IZBA
DEPUTOWANYCH

SENAT

MINISTERSTWO
ZATRUDNIENIA
I GOSPODARKI

MINISTERSTWO
ROLNICTWA
I LENICTWA

INNE
MINISTERSTWA

MINISTERSTWO
OBRONY

KOMITET EWALUACJI
BADA
(CIVR)
NARODOWY KOMITET
EWALUACJI SYSTEMU
UNIWERSYTECKIEGO
(CNVSU)

AGENCJE BADA
I INSTYTUTY

STOWARZYSZENIA,
KONSORCJA,
FUNDACJE

FIRMY

NARODOWA RADA
UNIWERSYTECKA
(CUN)

Rysunek 19. Struktura woskiego systemu badawczego

rdo: Opracowano na podstawie: Poti, Reale i Pierantozzi 2009, s. 124

Podzia kompetencji pomidzy wadze centralne i regiony w sferze bada jest oparty na
zasadzie wspbienoci. Zarwno wadze centralne, jak i regionalne mog tworzy prawo
w obszarze B+R. Istnieje pewna grupa interwencji bdca wyczn domen wadz centralnych, mianowicie:

wsparcie publicznych instytucji badawczych (uczelni i publicznych instytucji badawczych),

programy B+R o szczeglnym znaczeniu dla kraju,

tworzenie duych krajowych publiczno-prywatnych laboratoriw,

tworzenie duych krajowych publiczno-prywatnych laboratoriw,

koordynacja udziau krajowego systemu badawczego w europejskich i midzynarodowych programach badawczo-rozwojowych,

wsparcie krajowej i midzynarodowej infrastruktury badawczej.

164

W ramach tego podziau kompetencji regiony uzyskay wiksz odpowiedzialno poprzez zmian w Prawach Podstawowych Republiki Woskiej, ktre umoliwiaj im rwnolegle z krajow, przyjmowanie polityki w zakresie nauki, technologii i innowacji. Koordynacja
pomidzy polityk krajow i regionaln jest zapewniana poprzez prace staego komitetu krajowo-regionalnego.
Polityka regionalna obejmuje dziaania rozwijajce gospodark opart na wiedzy jako jeden z kluczowych komponentw (dziaania horyzontalne dla wsparcia konkurencyjnoci)
rwnolege do dziaa centralnych i dotyczy wspfinansowania programw realizowanych
w ramach funduszy strukturalnych oraz fundusz dla obszarw gorzej rozwinitych. Narodowe Ramy Strategiczne polityki regionalnej s wynikiem dugiego procesu dwuletniej, midzyinstytucjonalnej debaty i interakcji pomidzy centraln administracj, regionami i innymi
lokalnymi wadzami i spoecznymi interesariuszami zakoczonej negocjacjami z Komisj
Europejsk. Zarzdzanie polityk regionaln obejmuje monitoring, ocen i strategiczne raportowanie, co pozwala na uniknicie kolizji midzy dziaaniami centralnymi i regionalnymi
w wymiarze geograficznym i tematycznym. Polityka regionalna jest realizowana poprzez
projekty, w ktrych kombinacja dziaa obejmujcych zachty, regulacje i infrastruktur
przyczynia si do wdraania zrwnowaonego procesu innowacji. Taki model interwencji
jest take stosowany w ramach polityki przemysowej na rzecz innowacji (tzw. Industria
2015).
Regiony zarzdzaj bezporednio trzema typami dziaa wspierajcych rozwj gospodarki
opartej na wiedzy: dziaaniami wspfinansujcymi (Regionalne Programy Operacyjne),
dziaaniami bazujcymi na wycznej inicjatywie danego regionu i dziaaniami transferowanymi z rozwiza na poziomie krajowym (wprowadzanymi regulacjami krajowymi, jak ulgi
podatkowe dla wdraajcych rozwizania B+R). Te trzy typy dziaa s ukierunkowane na
wsparcie konsolidacji lokalnych systemw przemysowych i obejmuj zrnicowany zakres
instrumentw (promowanie nowych firm, dostp do kredytw bankowych, infrastruktur).
Poziom finansowania w ramach tych instrumentw nie jest wysoki.
Infrastruktura instytucjonalna gospodarki opartej na wiedzy w regionie Emilia Romagna
jest zoona z prywatnych i publicznych instytucji o rnych rozmiarach, kompetencjach
strukturach zarzdczych. Dziaaj tu cztery uniwersytety: najstarszy w Europie Uniwersytet
w Bolonii, a take w Ferrarze, Modenie i Reggio Emilia oraz w Parmie. W regionie dziaa
siedem instytutw i osiem sekcji Narodowej Rady Bada (CNR). Jedenacie z nich znajduje
si w Bolonii. W wikszoci s skupione na kierunkach technologicznych (specjalizacja
obejmuje takie dziedziny, jak: radioastronomia, astrofizyka, meteorologia, mikroelektronika,
165

biologia i biomedycyna. Region jest krajowym liderem, jeli chodzi o liczb znajdujcych si
na jego terenie centrw bada technologicznych bdcych pod kuratel MiUR (dziaa tu 249
z 1881 znajdujcych si w caych Woszech); 25% z nich pracuje dla sektora prywatnego
i koncentruje si na fazie testowania produktw 56% klientw tych centrw technologicznych stanowi firmy z regionu, a 35% z innych regionw Woch. Ponadto w regionie dziaaj
publiczne instytucje badawcze, takie jak: INAF (Narodowy Instytut Astrofizyki), ENEA
(Agencja Nowych Technologii, Energii i rodowiska) oraz INFN (Narodowy Instytut Fizyki
Nuklearnej) [Gagliardi, Mina i Cunningham 2007, s. 7].
Wanym wydarzeniem w historii kreowania polityki ukierunkowanej na wsparcie bada
i technologii w regionie Emilia Romagna byo utworzenie w 1974 roku spki ERVET. Bya
ona utworzona przez wadze regionalne w celu wykreowania i wdraania innowacyjnych
strategii w okresie, gdy administracja szczebla regionalnego skadaa si z bardzo modych
instytucji. Ich rola ewoluowaa w sposb cigy pod wpywem silnych lokalnych stowarzysze przedsibiorcw, w szczeglnoci sektora MP. W latach siedemdziesitych XX wieku
priorytetem wadz regionalnych by rozwj infrastruktury fizycznej. W latach osiemdziesitych uwaga zostaa przesunita w kierunku wspierania komunikacji pomidzy interesariuszami, monitorowania aktywnoci systemw produkcyjnych oraz promocji ukierunkowanych
sektorowo strategii innowacyjnych poprzez powoanie sieci Business Service Centres (1980),
ktrych zadaniem byy szkolenia, udzielanie firmom informacji, wsparcie marketingowe
i techniczne [Bellini, Giordani i Pasaquini 1990, s. 171186].
Rdzeniem regionalnego systemu innowacji jest konsorcjum ASTER opisane szerzej
w dalszej czci niniejszego rozdziau. Stanowi ono narzdzie suce przeciwdziaaniu
fragmentaryzacji bada oraz powizywaniu realizowanych prac badawczo-rozwojowych
z potrzebami systemw produkcyjnych. Do zada konsorcjum naley take organizowanie
sieci i rozmaitych inicjatyw angaujcych aktorw regionalnych oraz rozwijanie wsppracy
midzynarodowej.
Do specyficznych i podstawowych dla sukcesu regionu cech naley konsekwentne silne
wsparcie wadz dla wdraania celw zwizanych z rozwojem systemu innowacji. Do kluczowych narzdzi legislacyjnych sucych temu wsparciu naley PRRIITT (Regionalny
Program na rzecz Bada Przemysowych, Innowacji i Transferu Technologii).

166

4.4.3. Wytwarzanie wiedzy w regionie Emilia Romagna

W latach osiemdziesitych i dziewidziesitych polityka badawczo-rozwojowa we Woszech w caoci bya ksztatowana na poziomie centralnym. W 1997 roku prerogatywy administracyjne w tym zakresie zostay przesunite z poziomu wadz centralnych do regionw.
Od tej chwili wadze regionalne we Woszech, w tym wadze regionu Emilia Romagna zaczy postrzega polityk badawczo-rozwojow jako nieodczn cz strategii socjoekonomicznego rozwoju regionalnego bazujcego na innowacjach i standardach wysokiej jakoci. Po okresie przejciowym obejmujcym lata 19982002 zarzdzanie funduszami
wspierajcymi rozwj gospodarki opartej na wiedzy stao si w peni kompetencj wadz
regionalnych. Wadze te w pierwszej kolejnoci uporzdkoway dotychczas realizowane
dziaania, a nastpnie stworzyy wasne ramy polityki rozwoju gospodarczego regionu, nadajc szczeglne znaczenie gospodarce opartej na wiedzy [Poti, Reale i Pierantozzi, 2009,
s. 13].
Strategia wdraania zmian w regionie Emilia Romagna obejmowaa trzyletni plan (2000
2002) i finansowana bya z funduszu Fondo Unico per la Attitivita Produttive (funduszu
dziaa produkcyjnych) o budecie 280 mln EUR z 30% udziaem regionu. Zdefiniowano
szczegowe cele strategii regionalnej polegajce na przesuniciu od maych elastycznych
firm, do redniej wielkoci wyspecjalizowanych przedsibiorstw; od prostych klastrw, do
kompleksowych klastrw; od polityki lokalnej, do zintegrowanej polityki regionalnej; od
lokalnych powiza gospodarczych, do sieci wiedzy, i od prostych, do radykalnych innowacji.
Pomidzy rokiem 2000 a 2002 wadze regionalne zwikszyy rol uczelni w procesie kreowania wiedzy poprzez uczynienie ich bardziej aktywnymi w badaniach na potrzeby przemysu, transferze technologii, przedsibiorczoci i zaawansowanych szkoleniach i edukacji.
Od roku 2002 region formalnie i praktycznie przej zarzdzanie caoksztatem regionalnej
strategii bada i rozwoju oraz innowacji. Strategia staa si zarwno odzwierciedleniem potrzeb definiowanych przez regionalnych interesariuszy, jak i priorytetw zdefiniowanych
przez Strategi Lizbosk [Gagliardi, Mina i Cunningham 2007, s. 12].
W latach 2002 i 2003 polityka badawczo-rozwojowa regionu Emilia Romagna zostaa
wzmocniona wejciem w ycie nowych przepisw stworzonych w celu wzmocnienia regionalnego systemu bada przemysowych, innowacji i transferu technologii. Prawo to zintegrowao wszystkie programy zwizane z dziaalnoci badawczo-rozwojow funkcjonujce
w regionie i zwikszyo efektywno tych programw. Rwnolegle uchwalono w 2003 roku

167

Regionalny Program na rzecz Bada Przemysowych, Innowacji i Transferu Technologii

(PRRITT). Dziki tym nowym regulacjom wadze regionu Emilia Romagna w znaczcy sposb poprawiy swj system wsparcia gospodarki opartej na wiedzy.
Polityka wsparcia gospodarki opartej na wiedzy staa si czci szerszego podejcia
w kreowaniu polityki regionalnej, ktre przesuno uwag w kierunku wspierania regionalnej
konkurencyjnoci, poprzez strukturalne reformy majce na celu lepsze wykorzystanie
i wzmocnienie istniejcej ju infrastruktury fizycznej i niematerialnej. Podejcie koncentruje
si na zasadzie kapitalizacji fizycznych zasobw regionu przez popraw ich dostpnoci oraz
na unowoczenianiu infrastruktury zorientowanej technologicznie (na przykad przez budowanie internetowej sieci szerokopasmowej, rozwj technologii satelitarnych i pocze
optycznych). Poprzez kreowanie synergii pomidzy infrastruktur fizyczn i zasobami niematerialnymi wadze regionalne realizuj dugoterminow wizj, w ktrej rozwj technologiczny, innowacje i rozwj spoeczno-gospodarczy stanowi klucz do dynamicznego rozwoju.

4.4.4. Cyrkulacja wiedzy w regionie Emilia Romagna

Potrzeba zdynamizowania procesu dyfuzji wiedzy i jej cyrkulacji pomidzy instytucjami nauki, rzdem a sektorem biznesu zyskaa znaczenie we Woszech w latach dziewidziesitych XX wieku. Na przestrzeni tej dekady gwne centra badawcze dyskutoway i projektoway reformy, ktrych istotnym celem stao si zwikszenie orientacji rezultatw prac
badawczych na potrzeby rynku i przemysu. Narodowa Rada Bada uruchomia wiele inicjatyw majcych na celu powizanie jej dziaa z sektorem prywatnym: wsppraca w konsorcjach z przedsibiorstwami, fundacje, firmy spin off oraz zwikszanie liczby patentw. Wiele
woskich uczelni utworzyo biura transferu technologii (pierwsze powstao w roku 1997).
Centra transferu technologii oraz publiczne zachty finansowe wspierajce transfer technologii zaczy funkcjonowa pod koniec lat dziewidziesitych. Do podstawowych ich zada
naley zarzdzanie prawami wasnoci intelektualnej, tworzenie firm spin-off oraz aktywna
wsppraca z przemysem.
Zachty oferowane pracownikom akademickim majce na celu zwikszenie ich aktywnoci w zakresie transferu technologii rni si pomidzy sob w zalenoci od orodka akademickiego, w ktrym wystpuj. Do najczciej stosowanych metod w tym zakresie nale:
obejmowanie udziaw w spkach spin-off, czerpanie korzyci z kontraktw badawczych,
nagrody za udzia w programach szkoleniowych dla firm oraz za tworzenie firm spin-off.

168

W 2006 roku powoano now agencj z siedzib w Mediolanie, ktra, dziaajc na poziomie oglnokrajowym, ma za zadanie wspiera dyfuzj innowacyjnych technologii. Zajmuje
si ona identyfikowaniem i dyfuzj wiedzy, technologii i krajowych oraz midzynarodowych
patentw do przedsibiorstw, w szczeglnoci tych nalecych do sektora MP [Poti, Reale
i Pierantozzi, 2009, s. 41].
Instrumenty wspierania cyrkulacji wiedzy w regionie Emilia Romagna obejmuj z jednej
strony rozwj bada przemysowych i sieci transferu technologii, a z drugiej wspieranie
dziaalnoci badawczo-rozwojowej firm oraz zwizkw nauki z przemysem. Do stosowanych w regionie instrumentw transferu technologii nale: sieciowanie laboratoriw, wspieranie powstawania centrw innowacji i parkw technologicznych, koordynacja sieci interesariuszy oraz nawizywanie kontaktw zagranicznych z partnerami z UE dla realizacji
strategicznych projektw. Zacienianie zwizkw nauki z przemysem odbywa si poprzez
realizacj projektw badawczo-rozwojowych w przedsibiorstwach angaujcych naukowcw i wspprac z uniwersytetami i centrami badawczymi, wsplne laboratoria firm sektora
MP oraz tworzenie firm spin-off i funduszy venture capital.
Dane dotyczce publikacji naukowych powstajcych w regionie Emilia Romagna mwi
o duej aktywnoci instytucji naukowych 19% wszystkich publikacji powstajcych we
Woszech wedug danych z 2006 roku24. Dziaalno patentowa w regionie (150 patentw na
milion mieszkacw w 2006 roku) plasuje go rwnie powyej redniej krajowej (64 patenty
na milion mieszkacw) [Gagliardi, Mina i Cunningham 2007, s. 8].

4.4.5. Absorpcja wiedzy w regionie Emilia Romagna

Woski sektor przemysowy skada si przede wszystkim z firm sektora MP reprezentujcych ponad 95% oglnej liczby przedsibiorstw, dlatego te specjalna uwaga bya zawsze
powicana we Woszech intensyfikacji dziaa badawczo-rozwojowych tej grupy. Podstawowe krajowe instrumenty wspierajce badania w sektorze przemysu przewiduj dodatkowe
finansowanie zawsze wtedy, gdy projekt jest skadany przez firm sektora MP. Reorganizacja systemu zacht pooya specjalny nacisk na finansowe wsparcie MP, ktre wsppracuj z jednostkami badawczymi, zlecaj im badania lub te zatrudniaj wykwalifikowany personel badawczy. Take regiony wprowadziy du liczb dziaa wspomagajcych dla
wzmocnienia bada i innowacji w sektorze MP.

24 The ISI Thomson Citation Index .

169

Oddziaywanie polityki badawczo-rozwojowej moe zosta ocenione poprzez liczb innowacyjnych projektw realizowanych przez przedsibiorstwa dofinansowywanych w ramach tej polityki. W latach 20002002 cznie zostao zatwierdzonych do finansowania okoo 4600 projektw. Cakowita warto inwestycji zrealizowanych w ramach uruchomionego
mechanizmu zacht wyniosa 1,5 mld EUR przy wkadzie finansowym regionu w formie ulg
podatkowych i bonusw o wartoci jedynie 91 mln EUR. Chocia mechanizm by dostpny
dla wszystkich przedsibiorstw w wikszoci, to w ramach mechanizmu wspierano firmy
sektora MP. Tylko 13% beneficjentw stanowiy firmy due. Inwestycje realizowane przez
konsorcja maych i rednich przedsibiorstw pocztkowo dotyczyy nabycia urzdze i laboratoryjnych rodkw trwaych (ponad 50%) oraz oprogramowania (15%). Okoo 15% zostao
przeznaczone na pozyskanie usug zewntrznych. Jedynie niewielka cz rodkw zostaa
wykorzystana na prototypowanie i patentowanie. Pierwsza faza realizacji PRRITT doprowadzia do zatrudnienia w przedsibiorstwach 930 naukowcw oraz 313 osb wyspecjalizowanego personelu 27 laboratoriw zaangaowanego w realizacj bada stosowanych, wykreowania 750 nowych umw pomidzy firmami i centrami badawczymi oraz zgoszenia 361
patentw pochodzcych z projektw realizowanych z 529 firmami [Gagliardi, Mina i Cunningham 2007, s. 22].

4.4.6. Charakterystyka wybranych projektw realizowanych w regionie Emilia

Romagna
W tym punkcie zostan omwione: Instytut Transportu i Logistyki, Emilia Romagna High-Tech, ASTER.
Instytut Transportu i Logistyki (ITL) jest fundacj zaoon 17 grudnia 2003 roku z inicjatywy Miasta Bolonii oraz samorzdu regionalnego regionu Emilia Romania, z misj
wspierania rozwoju i promocji systemu transportu i logistyki w regionie Emilia Romania,
poprzez dziaania badawcze, konsultacje i szkolenia. Jest organem dziaajcym na podstawie
Dyrektywy 2004/18/EC. Instytut jest Centrum Kompetencji w Logistyce dla Regionu Emilia
Romania Partnerami ITL s: Region Emilia Romania, Miasto Bolonia, Prowincje Piacenza
i Rawenna, wadze miast Piacenza i Ravenna, uniwersytety w Bolonii, Modenie i Reggio
Emilia, Parmie, Politecnico di Milano Polo di Piacenza, Cattolica del Sacro Cuore Sede
di Piacenza), Stowarzyszenie Izb Handlowych Regionu Emilia Romania oraz wadze Portu
w Rawennie.

170

Statut ITL przewiduje udzia trzech typw partnerw:

pierwotnych partnerw, ktrzy zaoyli ITL (w. soci fondatori originari),

partnerw zakadajcych (w. soci fondatori): ktrzy przystpili do ITL na drugim etapie i przyczynili si do podstawowego wsparcia finansowego Fundacji,

partnerw wspierajcych (w. soci sostenitori), ktrzy zapewniaj wsparcie finansowe
i naukowe celw ITL.
Instytut ITL peni misj powszechn i publiczn, jest organem typu non profit. Strategiczna misja ITL opiera si na tworzeniu stabilnej sieci midzy administratorami publicznymi,
wzami logistycznymi, operatorami biznesowymi i logistycznymi, klastrami biznesowymi
oraz stowarzyszeniami, a take organami szkoleniowymi, majcej na celu rozwj programw
operacyjnych, badawczych i wspieranie polityki oraz przygotowanie wnioskw o finansowanie unijne. Instytut cile wsppracuje w organami odpowiedzialnymi za programowanie
i wdraanie polityki transportowej i logistycznej, szczeglnie w regionie Emilia Romania,
oraz z lokalnymi wadzami samorzdowymi, ze wiatem biznesu i logistyki, szczeglnie
z wzami logistycznymi, takimi jak wadze Portu w Rawennie, ze stowarzyszeniami przedsibiorstw oraz Regionalnym Stowarzyszeniem Izb Handlowych oraz z uniwersytetami. Instytut jest wic struktur czc na szczeblu regionalnym wadze publiczne, przedsibiorcw
i badania w dziedzinie logistyki.
Gwnymi celami ITL s:

promocja innowacji technologicznych w procesach i organizacji transportu i logistyki,

wspieranie tworzenia polityki w zakresie mobilnoci, transportu i logistyki, poprzez
konsultacje z wadzami publicznymi odnonie do definiowanej przez nie polityki, jej
wdraania i nadzoru; dziki badaniom ad hoc i cigej analizie danych penienie funkcji
Obserwatorium Logistycznego,

rozpowszechnianie kultury logistycznej w regionie Emilia Romania poprzez dziaania
informacyjne, organizacj spotka, koordynacj forw logistycznych, dziaania szkoleniowe,

rozwijanie szkole logistycznych poprzez opracowywanie programw nauczania
i norm oraz wdraanie dziaa szkoleniowych,

zestawianie regionalnych i lokalnych priorytetw w Emilia Romagna z unijnym finansowaniem okrelonych projektw logistycznych i rozwojem polityki [Portal internetowy instytutu ITL].

171

Sie Emilia Romagna High-Tech powstaa w 2005 roku z inicjatywy wadz regionu.
Wrd organizacji zrzeszonych w sieci znajduj si trzy przemysowe laboratoria badawcze
(CEREALAB, SIQUAL i TECAL) i trzy centra innowacji (CITIMAP, PROATTIVO SIQUILACA). Sie koncentruje swoje dziaania na przemyle rolniczym. Wraz z laboratoriami
i centrami badawczymi wsppracuje te kilka wanych dla regionu firm, takich jak Barilla,
Orogel, Amadori, Granorolo i Parmalat, jak rwnie kilka midzynarodowych centrw badawczych, jak Uniwersytet w Adelaidzie, Narodowy Instytut Botaniki Rolniczej z Cambridge
i Niemiecki Instytut Epidemiologii i Odpornoci. Sektor rolno-przemysowy regionu moe
take liczy na usugi wiadczone przez nastpujce centra i instytucje:

CENTURIA-RIT,

CRPA Animal Production Research Centre,

CRVP Plant Production Research Centre,

TeTa Centro Italian Servizi dalla Terra alla Tavola,

CSO Fruit and Vegetable Services Centre,

SSICA Experiment Station for the Food Preserves Industry,

Parmigiano Reggiano Cheese Consortium,

Prosciutto di Parma Consortium,

Vittorio Tadini Experiment Company,

Stuard Agriculture Experiment Company.
Konsorcjum ASTER jest podstaw regionalnego systemu cyrkulacji wiedzy i jest rdzeniem regionalnej polityki wsparcia gospodarki opartej na wiedzy. Jest to konsorcjum wadz
regionalnych, uczelni, instytutw, centrw badawczych i stowarzysze biznesowych instytucji aktywnych w zakresie bada na rzecz przemysu, w transferze technologii i w kreowaniu innowacji. Gwnym celem ASTER jest rozwj szerokiego zakresu usug wspierajcego
wdraanie innowacji. wiadczone usugi obejmuj porednictwo w dostpie do finansowania
bada, rozwoju i innowacji, promocj wsplnych bada, usugi dla bada w sektorze przemysu, wsparcie dla nowopowstajcych firm wspprac z partnerami z UE, uatwianie kontaktw centrw badawczych z przedsibiorstwami, inicjatywy transferu technologii, koordynacj sieci business angels i venture capital, powoywanie inkubatorw ICT i multimediw.
W sumie siec skupia 1300 przedsibiorstw i zatrudnia 1500 naukowcw w 57 laboratoriach,
centrach innowacji i innowacyjnych parkach.
Priorytetowymi sektorami dziaa ASTER s: mechanika wykorzystujca zaawansowane
technologie, zdrowie, produkcja ywnoci (biotechnologie), materiay konstrukcyjne, inno172

wacje organizacyjne, technologie informacyjne i telekomunikacyjne (ICT), rodowisko,

energetyka i zrwnowaony rozwj [Portal internetowy ASTER].

4.5. Determinanty rozwoju gospodarki opartej na wiedzy

w regionie Etel-Suomi

4.5.1. Charakterystyka regionu Etel-Suomi z punktu widzenia czynnikw

konkurencyjnoci kluczowych dla gospodarki opartej na wiedzy
Region Etel-Suomi jest zlokalizowany w poudniowej Finlandii i obejmuje jedyny obszar
metropolitalny w kraju. Jego cech charakterystyczn s doskonae wyniki wskanikw
zwizanych z edukacj, kreatywnoci oraz produktywnoci. Powierzchnia regionu stanowi
13% powierzchni caego kraju. Jest on take najgciej zaludnionym regionem z populacj
wynoszc 2,67 mln, co stanowi poow ludnoci caego kraju. Wikszo zamieszkuje obszar metropolitalny Helsinek.
Do pnych lat osiemdziesitych przemys drzewny by si napdow fiskiej gospodarki
i odgrywa te kluczowe znaczenie w regionie Etel-Suomi. Na przestrzeni lat od pidziesitych do siedemdziesitych XX wieku przemys ten dokona duych inwestycji i przeksztaci si stopniowo w globalnego lidera charakteryzujcego si wysokimi zdolnociami
produkcyjnymi i efektywnoci. W latach siedemdziesitych procent PKB Finlandii przeznaczany na wydatki badawczo-rozwojowe by jednym z najniszych w grupie krajw OECD.
W latach osiemdziesitych i dziewidziesitych kraj ten rozwin znaczco swoj zdolno
prowadzenia prac badawczo-rozwojowych, co znalazo swoje odzwierciedlenie w bardzo
duej intensywnoci tych prac i w uksztatowaniu bardzo dobrze wyedukowanej siy roboczej. Realny wzrost wydatkw na badania i rozwj w latach osiemdziesitych wynosi 10%
rocznie i by jednym z najwyszych wrd krajw OECD. Taka zmiana sytuacji nastpia
gwnie poprzez silny wzrost aktywnoci badawczo-rozwojowej sektora prywatnego, jaki
mia miejsce w latach osiemdziesitych XX wieku oraz poprzez ca seri dziaa rzdowych
[Viljamaa i Lemola 2007, s. 7].
Jednym z przyczynkw do wzrostu zdolno badawczo-rozwojowej staa si powana recesja pocztku lat dziewidziesitych. Wychodzenie z teje recesji byo bardzo trudnym
procesem ukierunkowanym zarwno na reindustrializacj, jak i na gwatown strukturaln

173

transformacj w kierunku gospodarki opartej na wiedzy. W latach dziewidziesitych papier, drewno i jego przetwory stanowiy 40% fiskiego eksportu. Podobny udzia w eksporcie
miay take maszyny i produkty metalowe. W latach dziewidziesitych nastpia zmiana
profilu i Finlandia staa si jednym z gwnych eksporterw elektroniki oraz produktw hightech. Produkty te w roku 2000 stanowiy a 30% fiskiego eksportu. Opisywana transformacja miaa take miejsce w regionie Etel-Suomi, w ktrym przemys ICT rozwin si w bardzo znaczcy sektor gospodarki.
Jednym z czynnikw stojcych za sukcesem wzrostu fiskiej gospodarki bya produktywnoci. Pomidzy rokiem 1976 a 2000 rednia roczna stopa wzrostu produktywnoci sektora
produkcyjnego wyniosa 5,7%, a caej gospodarki 3%. W regionie Etel-Suomi poziom produktywnoci pozostawa duo ponad krajow redni.
Wysiki na rzecz wzmocnienia wsppracy pomidzy prywatnymi i publicznymi badaniami przyniosy wymierne rezultaty. W latach siedemdziesitych wsppraca uczelni z przemysem nie bya zbyt silna. Sytuacja zmienia si w latach osiemdziesitych, a tendencja ta nasilaa si na przestrzeni lat dziewidziesitych. Wraz z rozwojem koncepcji krajowego
systemu innowacyjnego ekonomiczna i spoeczna warto bada znacznie wzrosa. Due
znaczenie zaczto take przywizywa do klastrw i sieci przemysowych. W latach od 1997
do 1999 uruchomiono osiem specjalnych programw klastrowych. Rnorodne programy
realizowane w ramach tej transformacji w Finlandii przyczyniy si do znacznego rozwoju
ducha kooperacji. Dziedzin, ktra szczeglnie skorzystaa na krajowym wsparciu w tym
zakresie, bya biotechnologia (region charakteryzuje si koncentracj firm z tej dziedziny).

4.5.2. Otoczenie instytucjonalne gospodarki opartej na wiedzy w Finlandii

i rola regionu Etel-Suomi w tym systemie
Tworzenie polityki jest w Finlandii scentralizowane, a decyzje i planowanie dziaa odbywa
si gwnie na poziomie rzdu centralnego i ministerstw. Rzd jest wspomagany przez ciao
doradcze wysokiego szczebla Rad Bada i Innowacji (wczeniej Fiska Rada Polityki
Naukowej i Technologii). Rada, na ktrej czele stoi premier, jest odpowiedzialna za strategiczny rozwj i koordynacj fiskiej polityki bada i innowacji.
Drugi poziom zarzdzania obejmuj Ministerstwo Edukacji oraz Ministerstwo Gospodarki
i Pracy. Historycznie rozwin si sektorowy podzia kompetencji pomidzy obydwoma resortami, niemniej w ostatnich latach znaczco wzrosa midzysektorowa wsppraca dotyczca spraw nauki i innowacji. Przyczyn tej zwikszonej wsppracy jest midzy innymi
174

wsplne zainteresowanie promowaniem finansowania nauki z budetu centralnego i wsppraca w Fiskiej Radzie Polityki Naukowej i Technologii.
Trzeci poziom ksztatowania gospodarki opartej na wiedzy w Finlandii stanowi agencje finansujce dziaalno B+R Akademia Finlandii oraz Tekes, Fiska Agencja Finansujca
Technologie i Innowacje. Akademia Finlandii skupia si na finansowaniu bada podstawowych, podczas gdy wikszo funduszy dysponowanych przez Tekes jest wydatkowana na
projekty badawczo-rozwojowe realizowane przez przedsibiorstwa oraz na badania realizowane na uczelniach i w publicznych instytucjach badawczych. Prawie poowa fiskich wydatkw
na B+R jest dystrybuowana za porednictwem wymienionych wyej dwch instytucji.

PARLAMENT

RZD

RADA DS.
BADA
I INNOWACJI

MINISTERSTWO
EDUKACJI
Dep. Edukacji
i Polityki Naukowej

ACADEMY
OF FINLAND

UNIWERSYTETY
I INNE UCZELNIE (16)
POLITECHNIKI
(26)

PRYWATNE
FUNDACJE
I FUNDUSZE

INSTYTUTY
BADAWCZE
(2)

TOWARZYSTWA
NAUKOWE

MINISTERSTWO MINISTERSTWO
ZATRUDNIENIA
ROLNICTWA
I GOSPODARKI
I LENICTWA

INNE
MINISTERSTWA

STIRA

TEKES
Agencje Innowacji
Technologicznych

INSTYTUTY
BADAWCZE
(3)

Fiski Narodowy
Fundusz Innowacji
oraz Bada
i Rozwoju

INSTYTUTY
BADAWCZE
(6)

JEDNOSTKI
BADAWCZE
W FIRMACH

WSPLNE
INSTYTUTY
BADAWCZE
GRUP FIRM

INSTYTUTY
BADAWCZE
(9)

INSTYTUTY
BADAWCZE
NON PROFIT

Rysunek 20. Struktura fiskiego systemu badawczego

rdo: opracowano na a podstawie: Viljamaa i Lemola 2007, s. 8

Czwarty poziom systemu stanowi instytucje prowadzce badania, takie jak: uczelnie
(20 uniwersytetw i 26 politechnik), publiczne instytuty badawcze (18) i prywatne instytuty
badawcze. Uczelnie s pastwowe i otrzymuj finansowanie budetowe. Instytucjonalna rola
regionw w zarzdzaniu badaniami jest niewielka ze wzgldu na szerokie kompetencje wadz
centralnych. Miasta w Finlandii odgrywaj w porwnaniu z innymi europejskim krajami bar-

175

dzo aktywn rol w lokalnym rozwoju gospodarczym i w polityce badawczej, co czsto znajduje wyraz we wsparciu budowy infrastruktury badawczej i usug wspierajcych dziaalno
B+R [Viljamaa i Lemola 2007, s. 8].
W przeciwiestwie do wielu europejskich krajw wadze poszczeglnych jednostek terytorialnych maj wzgldn autonomi i swobod w ustalaniu swoich podatkw. W rezultacie
s one same oraz w grupach bardzo aktywne w kreowaniu polityki rozwoju gospodarczego
obejmujcej take kwestie zwizane z gospodark opart na wiedzy. Rady Regionalne reprezentuj lokalne wadze politycznie. Gwnym instrumentem finansowania wykreowanej polityki s regionalne programy operacyjne wspfinansowane przez fundusze strukturalne, wadze krajowe i lokalne. Rady regionalne ksztatuj swoje cele i planuj dziaania w ramach
regionalnych programw operacyjnych oraz oglnych wytycznych wadz centralnych. Wikszo dziaa w obszarze polityki wspierania gospodarki opartej na wiedzy jest planowana
przez Rad Polityki Rozwoju Nauki i Technologii oraz przez odpowiednie Ministerstwa
gwnie Ministerstwo Edukacji oraz Ministerstwo Handlu i Przemysu.
Koordynacja dziaa wspierajcych gospodark opart na wiedzy z dziaaniami w takich
obszarach, jak przemys, edukacja, rodowisko, rynek pracy, podatki czy energia, okazaa si
duym sukcesem. Doprowadzia do wielu wysikw, takich jak programy rozwoju klastrw,
Program Centrw Ekspertyz, program edukacyjny dla pracownikw IT oraz nowe inicjatywy
o charakterze venture capital.
Finlandia ma dug tradycj dziaa w obszarze polityki regionalnej sigajc lat szedziesitych, jednake wikszo wysikw dotyczcych polityki regionalnej koncentrowaa
si na pnocnych i wschodnich obszarach kraju. Od przystpienia do Unii Europejskiej
w 1995 roku polityka regionalna dotyczy take rnych podregionw w Etel-Suomi. Fundusze strukturalne miay i maja do duy wpyw na regionaln polityk bada i rozwoju poza
obszarami najwikszych miast.
Liberalizacja finansowa na pocztku lat dziewidziesitych miaa duy wpyw na otwarcie si gospodarki i w ten sposb porednio wywara wpyw take na polityk bada i rozwoju. Pozytywny wpyw miaa take w ostatnich dwch dekadach konsekwentnie realizowana
polityka dotyczca makroekonomii i rynku pracy, wpywajca na powstanie stabilnego otoczenia biznesowego.
Istotny aspektem wzrostu sektora ICT staa si regulacyjna polityka w telekomunikacji.
Liberalizacja telekomunikacji rozpocza si na przeomie lat osiemdziesitych i dziewidziesitych liberalizacj telefonii i jej pniejsz prywatyzacj. Finlandia staa si w ten spo-

176

sb jednym pierwszych krajw europejskich z konkurencyjnym sektorem telekomunikacyjnym [Schienstock 2004, s. 287315].
Realizowana polityka edukacyjna wywara istotny wpyw na wsparcie obszaru wiedzy.
Rozwj publicznej edukacji po drugiej wojnie wiatowej stawia sobie za gwny cel objcie
wyksztaceniem wszystkich dzieci, niezalenie od ich statusu spoeczno-ekonomicznego czy
miejsca urodzenia. W latach szedziesitych i siedemdziesitych priorytetem stao si podniesienie poziomu szkolnictwa wyszego oraz systemu bada. Edukacja staa si podstawow si napdow rozwoju zdolnoci badawczo-rozwojowych. Na przeomie lat siedemdziesitych i osiemdziesitych rozpoczo si sukcesywne wdraanie instrumentw rozwijajcych
polityk naukowo-badawcz. Dzisiaj system ksztacenia na poziomie wyszym jest bardzo
dobrze rozwinity i jest w stanie zaoferowa moliwo edukacji jednej trzeciej populacji
modych ludzi w Finlandii. Polityka edukacyjna jest tak prowadzona, aby odpowiadaa na
potrzeby przemysu. Wzrost liczby absolwentw kierunkw inynierskich jest jednym
z waniejszych czynnikw wyjaniajcych sukces fiskiego systemu innowacji. Jednoczenie
rozwj nowych sektorw gospodarki, jak na przykad ICT, spowodowa reakcj w postaci
uruchamiania w latach dziewidziesitych XX wieku specjalnych programw na rzecz rozwoju edukacji w obszarze ICT. Rezultat duych inwestycji edukacyjnych lat dziewidziesitych jest take widoczny w podwojeniu si rocznej liczby doktoratw [Leiponen 2004,
s. 85106].
Z jednej strony poziom edukacji w Etel-Suomi naley do najwyszych w Finlandii,
z drugiej obserwuje si te spory napyw do regionu dobrze wyedukowanych pracownikw
z innych czci kraju. Zauwaalna jest dua liczba, w porwnaniu ze rednim poziomem europejskim, matematykw, inynierw i studentw kierunkw przyrodniczych. Fiska polityka majca na celu wzmocnienie roli edukacji na poziomie wyszym daa bardzo pozytywne
efekty w regionie Etel-Suomi. System edukacyjny bardzo dobrze odpowiada na potrzeby
regionu we wszystkich obszarach bada. Zauwaalny jest take wysoki odsetek uczcych si
osb dorosych.
Otwarta wsppraca pomidzy firmami ma w regionie bardzo dug tradycj, poniewa
bya rozwijana przez organizacje przemysowe przez kilka dekad. W rezultacie Finlandia jest
jednym z krajw europejskich, w ktrych wsppraca pomidzy innowacyjnymi firmami
sektora MP stoi na najwyszym poziomie. Kultura wsppracy bya rozwijana przez rne
krajowe i lokalne instrumenty polityki innowacyjnej.
Z punktu widzenia zarzdzania polityk badawczo-rozwojow w regionie Etel-Suomi
funkcjonuje mieszanka polityki ksztatowanej na poziomie krajowym i lokalnym. Ze wzgl177

du na tak wan rol regionu w gospodarce Finlandii i koncentracj dziaa badawczo-rozwojowych (prywatnych i publicznych) w regionie Helsinek dominujc rol odgrywa
polityka ksztatowana na poziomie oglnokrajowym. Inicjatywy oglnokrajowe s uzupeniane dziaaniami na poziomie lokalnym przez gminy i podregiony. Mona stwierdzi, e
zamiast regionalnego systemu innowacji funkcjonuje regionalna baza wiedzy dobrze zintegrowana z krajowym systemem innowacji wspierana przez dziaania subregionalne i lokalne.
Saboci regionu jest stosunkowo sabo skoordynowane zarzdzanie dziaalnoci badawczo-rozwojow w metropolitalnym obszarze Helsinek. Funkcjonuje kilka organizacji
zajmujcych si zarzdzaniem w tym obszarze. Koordynacja dziaa pomidzy nimi pomimo
wysikw na rzecz stworzenia wsplnej wizji wymaga dalszej poprawy.
Struktura ekonomiczna jest zrnicowana i dlatego region nie jest tak bardzo zaleny od
kilku sektorw, jak inne regiony Finlandii. rda finansowania krajowego i unijnego wspierajce dziaania badawczo-rozwojowe wywary istotny wpyw na region odkd sta si on
siedzib wielu innowacyjnych firm. Niemniej najwaniejszym czynnikiem rozwoju regionalnej bazy wiedzy i wzrostu ekonomicznego jest istotny wkad prywatnych nakadw na badania i rozwj, katalizowany i wspierany przez publiczne nakady badawczo-rozwojowe i rne
instrumenty wsparcia.
Jako region Etel-Suomi nie ma wasnej polityki badawczo-rozwojowej. Poza kilkoma organizacjami wsppracy region jest gwnie dysponentem i koordynatorem wydatkowania
rodkw z funduszy strukturalnych. Silna rola polityki krajowej dominuje nad regionalnym
wymiarem polityki rozwijajcej gospodark opart na wiedzy.
Na poziomie krajowym w trakcie intensywnej restrukturyzacji gospodarki lat dziewidziesitych nie byo jednego gwnego planu. Wprowadzono w ycie pakiet dziaa realizowanych przez duszy okres. Konieczne zmiany polityczne zostay przeprowadzone w latach
osiemdziesitych XX wieku. Ju na dugo przed reformami gospodarczymi lat dziewidziesitych Finowie nadali polityce rozwoju technologii, w tym przede wszystkim ICT, wysoki
priorytet. Fiskie wydatki na badania i rozwj wzrastay regularnie i jednoczenie rozszerzano za pomoc instrumentw krajowych i lokalnych kontakty pomidzy prywatnymi i publicznymi aktorami. Dokonano istotnych inwestycji w dziaania badawcze, zwikszajc warto krajowych bada poprzez rozwijanie instrumentw finansujcych, w szczeglnoci tych
zarzdzanych przez Fisk Akademi i Tekes. Finansowanie przez Tekes wspierao w szczeglnoci dziaalno badawcz sektora prywatnego oraz wspprac uczelni i przemysu przy
realizacji projektw badawczych [Viljamaa i Lemola, 2007, s. 2426].

178

W konsekwencji europejskiej integracji nastpio istotne przesunicie priorytetw. Punkt

nacisku zosta przesunity z krtkoterminowej na dugoterminow polityk makroekonomiczn, a w szczeglnoci w zakresie bada i rozwoju. Dobrym przykadem zwizanym
z realizacj tej polityki jest Program rozwoju centrw ekspertyz, ktry zwikszy interakcje
pomidzy instytutami badawczymi i przedsibiorstwami oraz wzmocni dziaania badawczo-rozwojowe w kilku wybranych klastrach przemysowych. Ta krajowa polityka koncentrowaa si na promowaniu konkurencji oraz poprawie warunkw ramowych.
Oddziaywanie krajowej polityki jest szczeglnie silne w regionie Helsinek. W innych
podregionach Etel-Suomi krajowe instrumenty wspierania innowacji s uzupeniane przez
lokaln polityk rozwoju gospodarczego. W kreowanie lokalnego rodowiska innowacji angauj si midzy innymi wadze miejskie. Na poziomie lokalnym gwny nacisk w polityce
badawczo-rozwojowej zosta pooony na lokalne wsparcie politechnik i kreowanie przyjaznego dla innowacji rodowiska w postaci parkw technologicznych i organizacji rozwoju
regionalnego. Na poziomie NUTS-3 rady gminne i inni lokalni interesariusze podejmuj
rwnie zadania zwizane z rozwojem gospodarki opartej na wiedzy. Rozwijana jest lokalna
polityka klastrowa i w ten sposb praktycznie kady region miejski zdefiniowa swoje kluczowe brane gospodarki i ukierunkowa lokalne, krajowe i unijne wsparcie w celu rozwoju
tych bran. Fundusze strukturalne wywary stosunkowo duy wpyw na rozwj gospodarki
opartej na wiedzy regionu poprzez moliwo wsparcia infrastruktury badawczej i rnych
dziaa badawczych podejmowanych przez instytucje, takie jak politechniki [Viljamaa
i Lemola 2009, s. 717].

4.5.3. Wytwarzanie wiedzy w regionie Etel-Suomi

Wydatki na badania i rozwj plasuj region wrd 15 europejskich regionw, ktre na ten cel
wydaj najwicej. Take jeli chodzi o liczb patentw region plasuje si powyej redniej,
a co najwaniejsze zajmuje zazwyczaj jedno z pierwszych miejsc w rankingu European Innovation Scoreboard. Tradycyjnie silne s przemysy drzewny i papierniczy, technologie
materiaowe i nauki rolnicze. Ostatnio znaczenia w regionie nabray nowoczesne obszary
bada, takie jak biotechnologia, badania rodowiskowe i nanotechnologie. System kreowania
wiedzy w regionie nie tylko zaspokaja jego potrzeby, ale take suy w wielu dziedzinach
caemu krajowi ze wzgldu na oglnokrajow orientacj wielu uniwersytetw i pastwowych
instytutw badawczych.

179

Instrumenty stosowane w Finlandii koncentruj si na poprawie ramowych warunkw poprzez promowanie przedsibiorczoci, dostarczanie venture capital, jak rwnie przez kreowanie dziaa inkubatorowych. Dedykowane instrumenty badawczo-rozwojowe byy do tej
pory mniej powszechne. Tekes dysponuje rdami finansowania wspierajcymi firmy sektora MP. Instytucje takie jak Finnvera i jej spki zalene, Fiski Fundusz Przemysowy
i regionalne TE-Centres dysponuj instrumentami wsparcia innowacyjnych firm sektora
MP. Cz z tych instrumentw jest dedykowana innowacyjnym firmom nowo powstajcym. Finansowanie w sektorze publicznym jest skoncentrowane na poyczkach typu seed
capital. Istotnym elementem w tym obszarze s dziaania inkubatorowe. Inkubatory s to
gwnie utrzymywane przerne lokalne i regionalne parki naukowe i technologiczne zbierajce fundusze z rnych rde na bazie projektw. Nie funkcjonuje tu scentralizowany model finansowania dla inkubatorw. W marcu 2006 roku zosta uruchomiony nowy program
akcelerator o nazwie VIGO, przeznaczony dla szybko rozwijajcych si modych przedsibiorstw. Celem programu jest znaczce zwikszenie jakoci projektw i dopasowanie modych firm typu start-up do inwestycji venture capital. Ze wzgldu na rnorodno instrumentw wprowadzonych w analizowanym okresie przez rnych aktorw systemu sta si on
bardzo zoony i wymaga poprawy koordynacji na rnych poziomach stosowania instrumentw.
Opisane dziaania s bardzo mocnym elementem tworzcym gospodark opart na wiedzy
w Finlandii. W szczeglnoci istotn rol odgrywa tu Tekes dziki udzielaniu grantw i poyczek, jak rwnie dziki programom tematycznym. Tekes koncentruje si na finansowaniu
bada firm w konkretnych dziedzinach w ramach indywidualnych projektw lub te poprzez
wsplne programy badawcze. W takiej formie finansowania szczeglnie wany jest udzia
firm sektora MP i ich wsppraca z duymi firmami i z instytutami badawczymi. Programy
te trwaj standardowo od 4 do 7 lat. Prawie poowa finansowania przyznawanego przez Tekes
zostaa zainwestowana w tego typu programy technologiczne.
Finansowanie bada w sektorze publicznym jest istotnym elementem ksztatowania gospodarki opartej na wiedzy w Finlandii. Wikszo finansowania jest kierowana do uczelni,
pastwowych instytutw badawczych Akademii Finlandii i do Tekes.
Istnieje kilka instrumentw finansujcych dziaalno badawczo-rozwojow. Tekes finansuj dziaalno badawczo-rozwojow przedsibiorstw poprzez granty i poyczki. Cakowita
warto finansowania udzielanego przez Tekes w 2006 roku przedsibiorstwom wyniosa
271 mln EUR, z ktrych 61,1% trafio do regionu Etel-Suomi. Innym istotnym rdem

180

finansowania jest Fundacja Fiskich Wynalazkw wspierajca indywidualnych wynalazcw

i mae przedsibiorstwa w zakresie rozwoju i wykorzystania pomysw innowacyjnych.
Kooperacja sektora publicznego z firmami w realizowaniu bada jest jedn z mocniejszych stron fiskiego systemu B+R. Odbywa si ona zarwno w ramach projektw wsppracy inicjowanych przez Tekes, jak i przez centra ekspertyz i przez Strategiczne Centrum
Nauki Technologii i Innowacji (CSTI). Centrum to kreuje sieci centrw badawczych zlokalizowanych na uczelniach, w firmach i w instytutach badawczych. Celem centrum jest zwikszenie. W celu zmobilizowania sektora prywatnego do udziau w sieciach przekazuje si mu
kluczow rol w ich tworzeniu, a w szczeglnoci w ukierunkowywaniu prac badawczych.
Centrum CSTI uzyskuje wsparcie finansowe rzdu oraz dofinansowanie pastwowych instytucji badawczych. Wspomniane centra badawcze powstaj midzy innymi w takich branach, jak przemys drzewny, przemys i usugi ICT, przemys metalowy oraz energia i rodowisko, a take zdrowie.
Wszystkie zmiany zachodzce w obszarze polityki badawczo-rozwojowej odzwierciedlaj
oglne rekomendacje dotyczce tego obszaru wydawane regularnie przez Rad Polityczn do
spraw Nauki i Techniki. Te oglne wytyczne s pniej dalej rozwijane w innych planach
i instrumentach na poziomie krajowym i regionalnym.
Regionalne centra technologiczne w regionie Etel-Suomi przeprowadzaj od 1998 roku
regionalne dziaania z zakresu foresight z pocztku finansowane z Europejskiego Funduszu
Spoecznego, a obecnie stay si regularnym zadaniem tych placwek. Dziaania typu foresight koncentruj si gwnie na rynku pracy i dziaaniach gospodarczych. Innym zestawem
dziaa majcych na celu skoordynowanie polityki dotyczcej technologii na poziomie regionalnym s regionalne strategie technologiczne (Alueellinen teknologiastrategia) kreowane
przez regionalne centra technologiczne i Tekes w rnych regionach. Dziaania typu foresight zostay take przeprowadzone na poziomie krajowym. Jedn z waniejszych inicjatyw
w tym zakresie by FinnSight 2015 wsplny projekt typu foresight Fiskiej Akademii
i Tekes.
Uniwersytety i publiczne organizacje badawcze dziaajce w regionie Etel-Suomi maj
mocn pozycj w programach Centrw Doskonaoci finansowanych przez Fisk Akademi. Chodzi tu o finansowanie wybranych jednostek badawczych i ich konsorcjw wykonujcych badania podstawowe. Obecnie 39 centrw doskonaoci otrzymuje dofinansowanie
z krajowego Programu Centrw Doskonaoci. Budet programu na lata 20022007 to
33,1 mln EUR pochodzcych z rodkw krajowych i 5,2 mln pochodzcych z Tekes. Akademia Fiska jest najwaniejszym rdem finansowania bada przedkonkurencyjnych dla
181

uczelni. W 2005 roku ponad poowa finansowania udzielanego przez Akademi (218,7 mln
EUR) trafia na uczelnie w regionie Etel-Suomi. Fundusze s przyznawane poprzez specjalne dedykowane programy badawcze w wybranych obszarach badawczych.

4.5.4. Cyrkulacja wiedzy w regionie Etel-Suomi

Fiska polityka badawczo-rozwojowa na poziomie krajowym kadzie duy nacisk na poprawianie warunkw ramowych dla innowacji. Istnieje wiele krajowych instrumentw i usug,
ktre pomagaj stworzy rodowisko przyjazne innowacjom w przedsibiorstwach regionu
Etel-Suomi. Jednym z nich jest Yrke projekt wzmocnienia przedsibiorczoci w Finlandii.
Pomys polega na wzmocnieniu zasobw nauki i parkw biznesowych. W regionie nie funkcjonuj specjalne programy majce na celu kreowanie rodowiska przyjaznego innowacjom,
natomiast uruchamia si takie dziaania dla konkretnych miast i regionw miejskich. Narodowym programem o rosncym znaczeniu dla regionalnej polityki innowacyjnej jest Program
Regionalnych Centrw uruchomiony w 2001 roku. W latach 2007 2010 w programie wzio
udzia 35 regionw miejskich (mniejszych miast). Peni on funkcj parasola nad rnymi
dziaaniami rozwojowymi zwizanymi z rozwojem gospodarczym i innowacjami. Wadze
miejskie odgrywaj istotn rol w tworzeniu rodowiska innowacyjnego poprzez kreowane
przez siebie strategie i inicjatywy. Na przykad miasto Turku inwestuje due rodki w infrastruktur badawczo-rozwojow dla biotechnologii. Podobne dziaania prowadz take inne
mniejsze obszary miejskie. Takie lokalne inicjatywy inwestycyjne odgrywaj znaczc rol
w kontekcie regionalnym [Bruun 2004, s. 147 168].
Na poziomie krajowym w Finlandii funkcjonuje kilka inicjatyw rozwoju kapitau ludzkiego wartych wymienienia. Nale do nich Fiski Program Profesorski (FiDiPro) polegajcy na
rekrutowaniu wybitnych zagranicznych naukowcw oraz zachcaniu do powrotu fiskich
naukowcw dziaajcych za granic. Innym programem dotyczcym rozwoju zasobw ludzkich jest Noste program podnoszenia kwalifikacji osb dorosych. Na poziomie regionalnym najwaniejsz inicjatyw jest wsparcie politechnik przez wadze lokalne. Utworzenie na
pocztku lat dziewidziesitych obok uniwersytetw politechnik byo najistotniejsz strukturaln reform szkolnictwa wyszego, ktra wpyna na zwikszenie wymiaru praktycznego prowadzonych bada. Politechniki, w przeciwiestwie do bdcych wasnoci pastwow uniwersytetw, s wasnoci wadz miejskich, ktre przeznaczaj znaczce rodki na ich
rozwj. Rola politechnik jest te mocno zwizana z potrzebami lokalnych rynkw pracy
i lokalnej ekonomii. Oprcz funkcji badawczych i edukacyjnych, politechniki odgrywaj

182

siln role w regionalnym transferze technologii i usugach badawczo-rozwojowych. W rezultacie powstay na terenie politechnik rne laboratoria badawczo-rozwojowe i inkubatory
finansowane z funduszy lokalnych i krajowych [Suikkannen i Linnakangas 2004, s. 242254].
Najwaniejszym instrumentem zwizanym z dyfuzj technologii na poziomie regionalnym sta si Program Narodowych Centrw Ekspertyz (CEP) zarzdzany przez Ministerstwo
Spraw Wewntrznych. Celem programu byo stworzenie silnej sieci centrw ekspertyz
wspierajcych specjalizacj i wspprac pomidzy regionami. Pierwszy CEP zosta uruchomiony w 1994 roku. Szacuje si, e w latach 20002006 dziki programowi powstao 12 800
nowych miejsc pracy, 3800 nowych produktw oraz 1300 nowych przedsibiorstw. rednio
corocznie okoo 5100 firm uczestniczyo w projektach i dziaaniach zwizanych z CEP.
W latach 20032006 funkcjonoway 22 centra obejmujce 45 obszarw badawczych. Cakowite finansowanie centrw w latach 19992006 wynioso 577 mln EUR. Dla regionu Etel-Suomi przeznaczono 23% tej kwoty. Dziki tym funduszom powstao w regionie sze takich centrw.
W latach 20072013 zaplanowano stworzenie klastrw ekspertyz w celu rozszerzenia sieciowania pomidzy regionalnymi Centrami Ekspertyz i dla rozwinicia wsppracy midzyregionalnej. Nowe podejcie ma na celu umoliwienie jeszcze lepszego wykorzystania zasobw zlokalizowanych w rnych regionach. Do programu wybrano 13 klastrw o znaczeniu
oglnokrajowym, w ktrych pracach uczestniczy 21 regionalnych centrw ekspertyz. W sumie wszystkie klastry licz sobie 62 czonkw, spord ktrych 23 s zwizane z regionalnym centrami ekspertyz zlokalizowanymi w regionie Etel-Suomi. Tylko jeden z utworzonych klastrw, o nazwie Technologie Energii Przyszoci, nie mia adnego partnera
z regionu Etel-Suomi.
Powoano take dodatkowy program krajowy TRIO majcy za zadanie wspieranie przemysw intensywnie wykorzystujcych technologie. Program ma na celu rozwj wsppracy
w ramach sektora technologicznego dla lepszego sprostania wyzwaniom i jest jednoczenie
platform realizacji wielu projektw poprawy sieciowania biznesowego, w szczeglnoci
pomidzy dostawcami, i wspiera take powstawanie nowego systemu dostawcw. Lokalne
wadze, w szczeglnoci w wikszych, miastach wykazuj du aktywno w zakadaniu
klastrowych organizacji jako element rozwoju polityki gospodarczej i innowacyjnej. Jednym
z dobrych przykadw jest Turku Bio Valley Ltd zlokalizowana w poudniowo-zachodniej
Finlandii. Turku Bio Valley odpowiada za rozwj klastra BioTurku i oferuje rne usugi,
takie jak: bioinkubator i biolaboratorium dla firm z brany, oraz stanowi siedzib dla krajo-

183

wych i midzynarodowych firm o profilu biotechnologicznym [Viljamaa i Lemola 2007,

s. 1617].
W regionie funkcjonuje dugoterminowa inicjatywa ukierunkowana na rozwj usug transferu technologii i koordynacj tego typu dziaa. Od pnych lat dziewidziesitych ubiegego wieku rne uniwersytety utworzyy dedykowane jednostki zajmujce si transferem
technologii i komercjalizacj bada. Na poziomie krajowym jednym podstawowych instrumentw komercjalizacji bada i budowania na tej podstawie nowych firm by program TULI
(badania dla biznesu). W latach 2002005 ponad 2000 idei biznesowych zostao objtych
dziaaniem tego programu, a w caym kraju zostao uruchomionych 112 nowych przedsiwzi biznesowych. Program dziaa gwnie z wykorzystaniem regionalnych operatorw
parkw naukowych.
Wdraanie fiskiej polityki badawczej w ostatnich dwudziestu latach, a w szczeglnoci
w okresie po recesji, charakteryzowao si tworzeniem funduszy wspierajcych wspprac.
Kryteria przyznawania dofinansowania faworyzoway wspprac pomidzy przedsibiorstwami i uczelniami lub wrcz wsppraca taka bya warunkiem przyznania dofinansowania.
W rezultacie wikszo dziaa badawczo-rozwojowych wspieranych przez rodki publiczne
jest realizowana przez grupy firm i organizacji badawczych. Take badania stosowane realizowane przez uczelnie w duej mierze dotycz rozwizywania problemw firm.
Fiskie prawodawstwo moe by wanym elementem w formowaniu si gospodarki opartej na wiedzy ze wzgldu na to, e zmienio polityk badawczo-rozwojow zarwno na poziomie krajowym, jak i regionalnym. W roku 2004 zostaa uchwalona tak zwana ustawa
uniwersytecka promujca rol uniwersytetw we wspdziaaniu z otoczeniem spoecznym,
a take wpyw bada uniwersyteckich na to otoczenie. eby osign ten cel, fiskie Ministerstwo Edukacji stymuluje take przygotowanie przez politechniki wraz z uniwersytetami
wsplnych regionalnych strategii.
Na poziomie regionalnym jednym z silniejszych dziaa wspierajcych rozwj bazujcy
na badaniach, obok wspierania infrastruktury innowacyjnej (takiej jak parki naukowe), jest
stosowanie modelu stypendiw dla bada profesorskich. W roku 2005 funkcjonowao 189
takich stypendiw na wszystkich fiskich uniwersytetach finansowanych z zewntrznych
rde; 60 z nich dziaao na uniwersytetach w regionie Etel-Suomi. Wielu profesorw pracuje w miastach i regionach z dala od swoich macierzystych uczelni, przenoszc swoje badania do inny regionw. Podstawowym rdem finansowania takich transferw s wadze
miast.

184

Regionalny system innowacji funkcjonujcy w regionie Etel-Suomi charakteryzuje si

bardzo siln i ugruntowan baz wiedzy, na ktr skada si sie uniwersytetw, politechnik
i publicznych instytutw badawczych oraz wielu prywatnych jednostek badawczych. System
ten wzmacnia te obecno wielu oglnokrajowych organizacji badawczych zlokalizowanych
w Helsinkach.
Jedn z mocnych stron regionalnego systemu innowacji sprzyjajc cyrkulacji wiedzy
w regionie Etel-Suomi jest dua liczba instytucji poredniczcych pomidzy sektorami publicznym i prywatnym. Obok parkw naukowych, centrw technologii i inkubatorw przedsibiorczoci funkcjonuje wiele prywatnych i publicznych usug innowacyjnych. Z drugiej
strony zasoby s w ten sposb rozproszone na wiele organizacji i instrumentw i pojawia si
czasem w ten sposb kolizja pomidzy ich obowizkami i dezorientacja przedsibiorstw
w zakresie roli poszczeglnych instytucji poredniczcych. Wsppraca pomidzy uczelniami
wyszymi, publicznymi instytutami badawczymi i sektorem prywatnym jest bardzo dobrze
rozwinita, przy czym do tej pory mechanizmy wspierajce faworyzoway wiksze firmy
[Hmlinen 2004, s. 2847].

4.5.5. Absorpcja wiedzy w regionie Etel-Suomi

Badania prowadzone przez sektor przemysowy w Finlandii maj znacznie wikszy udzia
w PKB (2,33% PKB wedug danych z 2005 roku) ni to ma miejsce w caej Unii Europejskiej (rednia dla EU-27 wedug danych z 2005 roku to 0,94%). Prace badawczo-rozwojowe
s tu gwnie realizowane przez due przedsibiorstwa (ich udzia w cakowitych wydatkach
na badania wynis w 2006 roku a 61% [Pajarinen i Yl-Anttila, 2008, s 16]. Sektorowo
najistotniejsze znaczenie dla absorpcji wiedzy maj przemysy elektroniczny i elektrotechniczny, a w szczeglnoci aktywno badawcza Nokii, ktra odpowiada za prawie poow
wydatkw na badania w tych sektorach.
Badania wskazuj na deficyt firm sektora MP i firm typu start-up zorientowanych na
rozwj poprzez innowacje, co jest wskazywane jako sabo fiskiego systemu innowacji
[Portal internetowy PRO INNO Europe 2007]. Zwikszanie bazy innowacyjnych i konkurencyjnych na rynkach midzynarodowych firm sektora MP wymaga dalszych dziaa po stronie instytucjonalnego zaplecza gospodarki opartej na wiedzy. Obecnie dziaaniami majcymi
na celu promowanie bada w firmach sektora MP zajmuje si Tekes. Jest to zestaw programw technologicznych. Pojedynczy program zazwyczaj zawiera zestaw kilku projektw dotyczcych okrelonego sektora i jest wdraany przy wsppracy firm i jednostek badawczych,

185

a rezultaty s czciowo upubliczniane. W 2006 roku funkcjonoway 24 takie programy

technologiczne, a 11 znajdowao si w przygotowaniu. W 2005 roku firmy zrealizoway okoo 900 projektw badawczo-rozwojowych, a uniwersytety i instytuty badawcze ponad 600
projektw finansowanych czciowo przez Tekes. Projekty te zakoczyy si 800 nowymi
lub poprawionymi produktami i usugami, 700 zgoszeniami patentowymi, 1100 pracami
naukowymi i prawie 2700 publikacjami. Rocznie w programach technologicznych uczestniczyo okoo 2500 firm i okoo 1500 jednostek badawczych. Kady z projektw trwa od 3 do
5 lat. Programw technologiczne maja due znaczenie dla regionu Etel-Suomi wartociowo wynosiy w 2005 roku 110 mln EUR. Ponad 60% dofinansowania we wszystkich programach technologicznych w roku 2006 byo skierowane wanie do tego regionu. W programach Tekes widoczna jest elastyczno instrumentw stosowanych w Finlandii.
Stymuluje si obszary, w ktrych do tej pory nie wykonywano bada na szersz skal, jak na
przykad budownictwo, i obszary, w ktrych wane s innowacje nietechnologiczne, jak na
przykad usugi. Istnieje kilka specyficznych instrumentw dla firm nieprowadzcych jeszcze
bada. Funkcjonuje wsparcie rozwoju biznesu realizowane przez regionalne agencje rozwoju
gospodarczego (TE-centeres) oraz poyczki i gwarancje oferowane przez Finnvera [Viljamaa,
Lehenkari i Lemola 2008, s. 38].

4.5.6. Charakterystyka wybranych projektw realizowanych

w regionie Etel-Suomi
Na przestrzeni 15 lat Miasto Helsinki oraz Uniwersytet w Helsinkach rozwijay w sposb
cigy wspprac, ktrej najistotniejszymi elementami stay si: promowanie ukierunkowanych naukowo przedsiwzi biznesowych za pomoc powszechnych inkubatorw przedsibiorczoci i parkw naukowych, wsppraca w planowaniu przestrzennym i miejskim w celu
rozwijania kampusw naukowych oraz usprawnienia transportu pasaerskiego pomidzy
kampusami, stworzenie koncepcji miasteczka studenckiego dla zwikszenia midzynarodowej atrakcyjnoci miejsca oraz promowanie bada miejskich poprzez stworzenie 6 etatw
profesorskich w obszarze bada miejskich i zacienienie wsppracy z think-tankiem wadz
miasta.
Oprcz tej wsppracy Uniwersytet i Miasto Helsinki stay si inicjatorami powstania Regionalnego Centrum Ekspertyz dla Helsinek Helsinki Culminatum Ltd. Ta publicznoprywatna organizacja jest oparta na modelu Triple Helix, co oznacza, e jedna trzecia udziaw naley do lokalnych uczelni i instytutw badawczych, jedna trzecia do miasta Helsinki,
186

ssiadujcych gmin i do Regionalnej Rady Uusimaa, a jedna trzecia do przedsibiorstw, instytucji finansujcych i firm z parkw naukowych.
Helsinki Culminatum tworzy forum wsppracy oraz podstaw do realizacji wsplnych
projektw. Organizacja realizuje dwa podstawowe cele:
1.

Zarzdzanie dziaaniami ukierunkowanymi na tworzenie regionalnych klastrw w szeciu wybranych sektorach gospodarki opartej na wiedzy. Realizacja programw i dziaa jest finansowana gwnie przez miasta i krajowe organizacje wspierajce innowacje. Uczelnie i politechniki odgrywaj kluczow rol katalizatorw dzielcych si swoj
wiedz w trakcie rozwoju wsplnych projektw. Jednym z podstawowych obszarw
dziaalnoci Culminatum jest pomoc w rozwoju firm spin-off. Dziaania zwizane
z tworzeniem klastrw poczone z finansowaniem pochodzcym z Narodowej Agencji
Technologii Tekes przyczyniy si do wzrostu wspdziaania pomidzy firmami sektora MP i uczelniami.

2.

Rozwj Regionu Etel-Suomi jako innowacyjnego ekosystemu o znaczeniu wiatowym

Ideopolis. W 2005 roku powstaa tzw. Yhdessa Haipulle wsplna strategia innowacyjna Culminatum prezentujca 26 projektw rozwojowych realizowanych wsplnie
przez uczelnie, miasta i spoeczno biznesow w czterech kluczowych obszarach, ktrymi s:

wzrost midzynarodowej rozpoznawalnoci i atrakcyjnoci prowadzonych lokalnie bada i edukacji,

rozwj silnych klastrw oraz tzw. living labs dla rozwoju nowych produktw
i usug,

zastosowanie innowacji w celu udoskonalenia usug dla spoeczestwa oferowanych przez miasta oraz konsolidacja roli miast w dziaalnoci badawczo-rozwojowej,

wsparcie rozwoju inicjatyw biznesowych inicjowanych przez rodowisko uniwersyteckie na przykad poprzez rozwj parkw przemysowych nowej generacji.

Innym przykadem ciekawej inicjatywy realizowanej w regionie, a take szerzej w caej Finlandii, jest sie instytutw VTT Teknologiasta liiketoimintaa. Jest ona najwiksz multitechnologiczn organizacj badawcz w pnocnej Europie dostarczajc zaawansowanych
rozwiza technologicznych. Jest organizacj badawcz o charakterze non profit. Dysponujc szeroka baz wiedzy, VTT czy rne technologie, dostarcza innowacyjnych rozwizania i usugi [Portal internetowy VTT]. Instytut jest czci fiskiego systemu innowacji koor-

187

dynowanego przez Ministerstwo Zatrudnienia i Gospodarki. Zakres usug obejmuje obsug

wszystkich etapw innowacji, poczwszy od dziaa typu foresigh, a po wprowadzenie produktu na rynek. Organizacja VTT zapewnia dostp do infrastruktury badawczej obejmujcej
aparatur badawcz i testujc, dokonuje multidyscyplinarnych ekspertyz naukowych i biznesowych, a take tworzy powizania sieciowe z klientami i innymi organizacjami badawczymi. Poprzez bogate dowiadczenie zbierane od powstania instytucji w 1944 roku udao si
wytworzy jednostki usugowe umoliwiajce szybkie przeksztacanie technologii i ekspertyz badawczych w rozwizania biznesowe. Dysponujc sporym portfolio praw wasnoci
intelektualnej, VTT jest zdolna do szybkiego przeksztacania prac badawczych w technologie. Gwne obszary dziaalnoci znajduj odzwierciedlenie w strukturze caej grupy, na ktr skadaj si VTT Export Services Ltd zajmujca si wykonywaniem ekspertyz, testowaniem i certyfikacj, VTT Ventures Ltd zarzdzajca nowo uruchamianymi firmami
bazujcymi na prawach wasnoci intelektualnej VTT, oraz VTT International Ltd odpowiedzialna za prowadzenie zagranicznych biur. Oferta komercyjna obejmuje prognozowanie
rozwoju nowych technologii i rynkw, badania strategiczne, rozwj produktw i usug, komercjalizacj wasnoci intelektualnej, oceny eksperckie, testowanie i certyfikacje oraz zarzdzanie technologiami.

4.6. Determinanty rozwoju gospodarki opartej na wiedzy

w regionie le de France

4.6.1. Charakterystyka regionu le de France z punktu widzenia czynnikw

konkurencyjnoci kluczowych dla gospodarki opartej na wiedzy
le de France jest najwiksz aglomeracj we Francji skadajc si z 8 departamentw: Essonne, Hauts-de-Seine, Pary, Seine-Saint-Denis, Seine-et-Marne, Val-dOise i Yvelines.
Region zajmuje powierzchnie 12 012 kilometrw kwadratowych i skupia okoo 18% ludnoci caego kraju. W regionie wytwarzane jest 30% PKB Francji. Aglomeracja cechuje si
du wydajnoci pracy. Do najlepiej rozwinitych przemysw regionalnej gospodarki nale takie innowacyjne sektory, jak biotechnologie, nanotechnologie, technologie bezprzewodowe i animacje 3D oraz tradycyjne, takie jak aeronautyka i przemys samochodowy. W regionie s zlokalizowane fabryki Renault, Citroena i Peugeota.

188

Aktywna dziaalno badawczo-rozowojowa jest widoczna w liczbach charakteryzujcych

region pod tym wzgldem. Pracuje tutaj wedug danych z 2009 roku blisko 80 000 naukowcw co stanowi 7% personelu badawczego caej Unii oraz 45% francuskiego. Wydatki B+R
w roku 2009 wyniosy 14,5 mld EUR, z czego 68% zostao poniesione w regionie Parya.
W publicznych laboratoriach zlokalizowanych w regionie pracuje blisko 10 000 naukowcw
z zagranicy. Liczba ta charakteryzuje te inn wan cech regionu, ktr jest jego midzynarodowy charakter; 15% pracujcej populacji stanowi tu ekspaci. Midzynarodowe korporacje zatrudniaj wedug danych za 2009 rok 542 000 osb. W samym Paryu ulokowanych
jest o 33% wicej gwnych siedzib midzynarodowych korporacji ni w Nowym Jorku [The
key to success 2010].
W 2005 roku rzd Francji wprowadzi w ycie strategi klastrw konkurencyjnoci w celu
skonienia przedsibiorstw, centrw badawczych i szkoleniowych do wspdziaania. Maj
temu suy innowacyjne inicjatywy, takie jak: Advancity, ASTech Paris Region, Cap Digital, Cosmetic Valley, Finance Innovation, Medicen Paris Region, Moveo oraz Systematic
Paris Region. Niektre z tych projektw zostay szczegowo opisane w dalszej czci tego
rozdziau [Cap Digital 2009].
Przy rozpatrywaniu wynikw regionu pod ktem wskanikw gospodarki opartej na wiedzy zwraca uwag olbrzymia liczba naukowcw prowadzcych tam badania, wynoszca ponad 40% ogu badaczy we Francji. W lad za ta statystyk id inne zwizane z liczb publikacji i patentw pochodzcych z regionu (rednio 56% wszystkich publikacji i patentw
Unii Europejskiej). W regionie pracuje jedna czwarta wszystkich zasobw ludzkich pracujcych w sektorach naukowo-technologicznych we Francji.
le de France zrealizowa jako jeden z dwch regionw francuskich regionw cel strategii
lizboskiej zwizany z poziomem nakadw na badania, take w zakresie udziau w tych nakadach sektora prywatnego. Udzia regionu w nakadach na badania ponoszonych w caej
Francji zarwno w sektorze prywatnym, jak i publicznym wynosi rednio okoo 40%
i w znaczcy sposb przekracza udzia regionu w PKB caego kraju (rednio okoo 27%
w analizowanym okresie).

4.6.2. Otoczenie instytucjonalne gospodarki opartej na wiedzy we Francji i rola

regionu le de France w tym systemie
Na poziomie rzdowym polityk badawcz we Francji koordynuje Ministerstwo Szkolnictwa
Wyszego i Bada. Sze innych ministerstw posiada kompetencje w zakresie okrelonych
189

obszarw bada. Koordynacja midzyresortowa formalnie odbywa si w Midzyresortowej

Radzie ds. Bada Naukowych i Technicznych (fr. Comit interministriel de la recherche
scientifique et technologique CIRST), kierowanej przez Ministerstwo ds. Bada, ktrej
przewodniczy premier. Istnieje rwnie wiele organw doradczych. Poza Ministerstwem
Szkolnictwa Wyszego i Bada okrelon rol w odniesieniu do bada odgrywa rwnie
Ministerstwo Gospodarki, Finansw i Zatrudnienia, ktre odpowiada za badania przemysowe i dotyczce rde energii, dziaajc poprzez agencje znajdujce si pod jego auspicjami.
S to:

1.

Krajowa Agencja ds. Bada (ANR), ktr utworzono w roku 200525 w celu finansowania projektw bada podstawowych na zasadach konkurencji. Dziaa ona pod egid
Ministerstwa Szkolnictwa Wyszego i Bada, ale w jej zarzdzie reprezentowane s:
Ministerstwo Edukacji, Ministerstwo Zdrowia, Ministerstwo ds. Budetu oraz Ministerstwo Gospodarki, Finansw i Zatrudnienia.

2.

OSEO ANVAR, ktre zapewnia MP wsparcie w zakresie B+R oraz projektw innowacyjnych. W roku 2005 Krajowa Agencja ds. Innowacji (ANVAR) poczya si
z Bankiem Rozwoju MP (Banque de dveloppement des PME) tworzc grup OSEO.
Grupa ta jest pastwow spk holdingow podlegajc gwnie Ministerstwu Gospodarki, Finansw i Zatrudnienia. OSEO Anvar ma status prywatnej firmy posiadajcej
misj interesu publicznego i jest kontrolowana przez grup OSEO.

3.

Agencja ds. Innowacji Przemysowych, ktra zostaa utworzona w roku 2005 w celu
wzmocnienia wsppracy pomidzy duymi firmami i MP w odniesieniu do przedkonkurencyjnych dziaa badawczych. Wczeniej dziaaa pod egid Ministerstwa Gospodarki, Finansw i Zatrudnienia, a od roku 2007 staa si czci OSEO ANVAR.
Najwaniejszymi podmiotami realizujcymi badania pod wzgldem funduszy s instytucje

szkolnictwa wyszego, ktre obejmuj 86 uniwersytetw (wedug danych Misji ds. Bada
i Szkolnictwa Wyszego) oraz grandes coles [Schoen, Cerat i Nill 2007, s. 1113].
Oprcz wyszych uczelni badania prowadz rwnie publiczne organizacje badawcze (PRO).
Otrzymay one swj szczeglny status w roku 1982 dziki ustawie o ukierunkowaniu i planowaniu technologicznych bada i rozwoju (Loi dorientation et de programmation de la recherche et
du developpement technologique), do ktrej nastpnie kilkakrotnie wnoszono poprawki. Organizacje PRO s podzielone na dwie kategorie: EPIC (Etablissement public caractre industriel et

25 Rozporzdzenie z 1 sierpnia 2006 roku okrela jej organizacj i funkcjonowanie. 1 stycznia 2007 ANR

staa si publicznym instytutem administracyjnym (Etablissement public administratif EPA).

190

commercial pastwowe instytuty przemysowe i powizane z handlem) oraz EPST (Etablissement public caractre scientifique et technologique pastwowe instytuty naukowe i technologiczne). Gwn zasad jest, e PRO, zgodnie z obszarem swoich bada, znajduj si pod nadzorem jednego z ministerstw, ktre decyduje o ukierunkowaniu ich strategii.
Gwn PRO jest Narodowe Centrum Bada Naukowych (Centre National de la Recherche
Scientifique CNRS). Jest ono finansowan ze rodkw publicznych organizacj prowadzc
badania, ktra definiuje swoj misj jako wytwarzanie wiedzy i udostpnianie jej spoeczestwu.
Kolejne znaczce PRO obejmuj Krajowy Instytut Bada Agronomicznych (Institut national de
la recherche agronomique INRA), Narodowy Instytut Bada w Dziedzinie Informatyki i Automatyki (Institut national de recherche en informatique et en automatique INRIA), Narodowy
Instytut Zdrowia i Bada Medycznych (Institut national de la sant et de la recherche mdicale
INSERM) oraz Komisja Energii Atomowej (Commissariat lnergie atomique CEA).
Relacje pomidzy pastwem a regionami s organizowane poprzez Kontrakt Planistyczny
PastwoRegion (Contrat de Plan Etat Rgion CPER), ktry obejmuje okres siedmiu lat.
Zarwno podczas fazy negocjacji, jak i podczas kontynuowania Kontraktu, Pastwo jest reprezentowane przez Sekretariat Generalny do spraw Regionalnych (Secrtariat Gnral pour
les Affaires Rgionales SGAR). Kontrakty planistyczne definiuj pomoc finansow zapewnian przez pastwo zgodnie z jego celami. Badania s wyranie okrelonym rozdziaem
w tych kontraktach, ktre zostay przeduone na lata 20072013 pod nazw Kontrakty Projektowe Pastwo-Regiony. W roku 2003 budety regionalne na badania i rozwj odpowiaday 4,1% cakowitych wydatkw pastwowych na ten cel.
Francuski system innowacyjny jest wysoce zcentralizowany, jednake w ostatnich 20 latach regiony, w tym le de France, rozwiny polityk wspierajc innowacyjno. Na poziomie krajowego ksztatowania polityki dwoma gwnymi podmiotami s Ministerstwo Bada i Technologii oraz Ministerstwo Przemysu. Ministerstwo Bada i Technologii posiada
Departament Technologii i Departament Bada. Ministerstwo Przemysu posiada Naczelny
Departament ds. Przedsibiorczoci (DGE) odpowiedzialny za definiowanie rodkw promujcych konkurencyjno przemysow oraz dopasowywanie ram regulacyjnych. Kade ministerstwo posiada biura regionalne: DRRT (regionalne delegatury ds. naukowych i technologicznych) oraz DRIRE (regionalne oddziay ds. przemysu, bada i rodowiska).
Koordynacja odbywa si zasadniczo poprzez CIRST (Comit Interministriel pour la Recherche Scientifique et Technique), stworzony w roku 1998 w celu definiowania priorytetw

191

w obszarze polityki naukowej. Ponadto Ministerstwo Bada i Technologii jest wspierane

przez grup podmiotw doradczych26. Nowa Ustawa w sprawie planowania bada (z 4 marca
2006 roku) tworzy Rad wysokiego szczebla do spraw nauki i technologii (Haut Conseil de
la Science et de la Technologie) kierujc rozwojem prognoz stanowicych wskazania dla
wyborw politycznych dokonywanych przez wadze w obszarze bada, transferu technologii
oraz innowacyjnoci.
Finansowanie
publiczne
bada

Instytucje
doradcze

Agencje
finansowania
publicznego

MIRES

MINISTERSTWO
PRZEMYSU
DGE

GRUPA INSTYTUCJI
OSEO:
OSEO Innowacje
OSEO Finansowanie
OSEO Gwarancje

Wykonawcy
bada

SEKTOR PRYWATNY
MSP
DUE FIRMY

KLASTRY
KONKURENCYJNOCI
CPCI
GCAI

MINISTERSTWO
NAUKI
DGRI

CSRT

ANR

Instytuty CARNOTA

RTRA

CCDT
MINISTERSTWO
OBRONY

CNESER

MINISTERSTWO
BADA
I TECHNOLOGII

SEKTOR PUBLICZNY
INSTYTUCJE
SZKOLNICTWA
WYSZEGO , UCZELNIE
PUBLICZNE
ORGANIZACJE
BADAWCZE
(CNRS, CEAE)
LABORATORIA
WOJSKOWE
INSTYTUCJE
NON PROFIT

Legenda
Finansowanie
Nadzr

Nowe od 2000

Doradztwo

Rysunek 21. Struktura instytucjonalna francuskiego systemu badawczego

rdo: Schoen, Cerat i Nill 2007. s. 4

Pod nadzorem tych dwch ministerstw rne podmioty implementuj polityk RTDI27. S
to midzy innymi grands organismes de recherche (takie jak CNRS, INSERM itp.), uniwersytety i Grandes Ecoles, agencje sektorowe (np.: ADEME dla rodowiska i energii), instytu-

26 Conseil Suprieur de la Recherche et de la Technologie (CSRT), Conseil National de la Science (CNS),

Comit Consultatif de Dveloppement Technologique (CCDT).

27 RTDI ang. Research Technological Development and Innovation badania, rozwj technologiczny
i innowacje

192

cje non profit (Instytut Pasteura, Instytut Curie), centra zasobw technologicznych (CRT),
Regionalne centra technologiczno- innowacyjne (CRITT), rwnie wspierane przez regiony.
Ponadto w zwizku z now Ustaw w sprawie planowania bada zostan wkrtce zaangaowane nowe publiczne i prywatne (ale o charakterze non profit) organizacje ds. bada
i wsppracy naukowej28.
Kolejnym znaczcym graczem jest pastwowy OSEO Holding, grupa trzech podmiotw
pod nadzorem Ministerstwa przemysu oraz Ministerstwa Bada i Technologii, spord ktrych OSEO ANVAR jest dzisiaj gwnym publicznym operatorem i koordynatorem rodkw
wspierajcych innowacyjno na poziomie regionalnym.
Implementacja polityki RTDI na poziomie regionalnym jest kontrolowana gwnie przez
wadze krajowe poprzez ich przedstawiciela na poziomie regionalnym. Jest to Prfet de Rgion
ze swoim SGAR (Secrtariat Gnral pour les Affaires Rgionales)29, ktry koordynuje finansowanie regionalne, z uwzgldnieniem Funduszy Strukturalnych. Agencja OSEO
ANVAR, posiadajca 25 agencji regionalnych, jest kluczowym graczem na poziomie regionalnym, rwnoczenie bdc organizacj krajow.
Rola wybieranych wadz regionalnych (prezydent regionu oraz Conseil Rgional) w odniesieniu do ksztatowania polityki jest raczej ograniczona pomimo decentralizacji. Okrelaj
one swoje cele, negocjujc z pastwem przez Contrat de Plan Etat-Region (CPER) wieloletnie kontrakty (20002006). Ale ich rola wzrasta: ostatnie dostosowanie Schmas Rgionaux
de Dveloppement Economique (SRDE)30 podkrela kwesti innowacyjnoci jako gwny
problem rad regionalnych. Niemniej oddziaywanie procesu decentralizacji na polityk RTDI
byo do tej pory oglnie niewielkie pomimo wysikw regionw pragncych si sta znaczcymi graczami, gwnie w obszarze innowacyjnoci i transferu technologii.
W regionie le de France instytucjonalne zaplecze dla dziaa innowacyjnych stanowi
Conseil Rgional cznie z regionaln dyrekcj OSEO, ktre maj za zadanie finansowanie
tych dziaa. Wanie Conseil Rgional jest gwn instytucj odpowiedzialn za definiowanie Regionalnej Strategii Innowacji oraz wdraanie jej zapisw w ycie. W regionie wadze
centralne s reprezentowane przez oddzia regionalny Ministerstwa Nauki (DRRT) zajmujcy si obszarem bada i transferu technologii. Oddzia ten odpowiada za wdraanie krajowej

28 Ples de recherche et denseignement suprieur (PRES Bieguny Bada i Szkolnictwa Wyszego);

Rseaux thmatiques de recherche avance (Tematyczne sieci powiza ds. zaawansowanych bada); Centres
thmatiques de recherche et de soins (Tematyczne centra ds. bada i opieki)
29 Razem z DRRT i DRIRE - instytucje te bd omwione w dalszej czci rozprawy.
30 Regionalne Ustalenia Rozwoju Gospodarczego, wynikajce z Ustawy o decentralizacji, z 2004 roku.

193

strategii bada na poziomie regionalnym. W regionie funkcjonuje take oddzia Ministerstwa

Gospodarki, Przemysu i Zatrudnienia (DRIRE) zajmujcy si lokalnym rozwojem klastrw
konkurencyjnoci. Innym wanym aktorem regionalnego otoczenia instytucjonalnego jest
Generalny Sekretariat Spraw Regionalnych SGAR Prefektury le de France administrujcy
Regionalnym Programem Operacyjnym finansowanym z funduszu ERDF31.
Przedstawiona struktura zarwno krajowego, jak i regionalnego otoczenia instytucjonalnego wpywajcego na rozwj gospodarki opartej na wiedzy reprezentuje duy stopie zoonoci. Taka sytuacja jest wynikiem obecnoci w le de France duej liczby instytucji i decydentw. S one z jednej strony atutami i zasobami regionu, z drugiej jednak strony
powanie utrudniaj skoordynowane zarzdzanie systemem innowacyjnym regionu.

4.6.3. Wytwarzanie wiedzy w regionie le de France

Akademickie tworzenie wiedzy we Francji charakteryzuje si rozdziaem pomidzy uniwersytetami i duymi publicznymi organizacjami badawczymi, takimi jak CNRS. Jednake
wikszo bada w publicznych organizacjach badawczych jest obecnie prowadzona w okoo
1500 wsplnie finansowanych mieszanych jednostkach badawczych. S one realizowane
wsplnie z uniwersytetami i czsto w nich zlokalizowane (np. 80% personelu CNRS).
Zwikszyo to rol uniwersytetw w badaniach, chocia zarzdzanie jest tu skomplikowane.
Badacze w publicznych organizacjach badawczych korzystaj z doywotniego zatrudnienia
i wysokiego stopnia swobody w okrelaniu swojej agendy badawczej. Mechanizmy zapewnienia doskonaoci i jakoci pozostaj gwnie w domenie autonomicznych mechanizmw
wytwrcw wiedzy.
Przewaajca cz finansowania bada akademickich we Francji jest powizana z mechanizmami oceny odnoszcymi si do wytwarzania wiedzy. Uniwersytety zawieraj z Ministerstwem Szkolnictwa Wyszego czteroletnie umowy, obejmujce finansowanie na podstawie oceny ex post.
Region le de France charakteryzuje si dug tradycj dziaa proinnowacyjnych oraz
jednym z najwyszych na wiecie regionalnych potencjaw badawczych. Dla wzmocnienia
tej pozycji wdraa si programy majce wzmocni ukierunkowanie bada na zastosowania
przemysowe. Dla zapewnienia ich realizacji w okresie od 2005 do 2010 roku zarezerwowano co roku 5% regionalnego budetu. Gwne obszary zainteresowa s okrelane za pomoc

31 ERDF ang. European Regional Development Found Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego.

194

specjalnej procedury identyfikujcej konkretne dziedziny wytwarzania wiedzy warte wsparcia. Z jednej strony podejcie to bazuje na klastrach o obejmuje badania nad nowotworami,
neurologi, mikrobiologi, optyk oraz badania inteligentnych i zrwnowaonych rozwiza
dla obszaru transportu i mobilnoci oraz zarzdzania energi. Dziedziny te koresponduj
z ustalonymi na poziomie centralnego rzdu priorytetowymi obszarami konkurencyjnoci.
Z drugiej strony definiuje si wane dla regiony przysze obszary bada, do ktrych nale
matematyka, informatyka czy sztuczna inteligencja. Trzecim typem priorytetw okrelanych
na poziomie regionu le de France s dziedziny wice si z zagadnieniami socjalnymi
obejmujcymi tak problematyk, jak zdrowie publiczne i epidemiologia.
Gwne wsparcie regionu dla zdefiniowanych obszarw wytwarzania wiedzy obejmuje
przyznawanie grantw dla doktorantw i dla naukowcw z wyszymi tytuami, tworzenie
stanowisk pracy dla zagranicznych naukowcw oraz dziaania majce na celu zwikszenie
liczby stanowisk pracy o charakterze naukowym. Oprcz tego typu dziaa region le de
France finansuje take budow i renowacje budynkw sucych prowadzeniu bada oraz
przeznacza rodki na ich wyposaenie.
Oprcz wsparcia ukierunkowanego na konkretne obszary wytwarzania wiedzy wadze regionu zachcaj do tworzenia lokalnych stowarzysze, w ktrych skad wchodz instytucje
naukowe i uczelnie. Ma to na celu zwikszenie liczby wsplnych inicjatyw podmiotw naukowych regionu, wspieranie wielodziedzinowych bada oraz wspdzielenie infrastruktury
badawczej.
Wanym aspektem dziaa regionalnych jest poprawa stanu zaplecza badawczego w postaci planu modernizacji bibliotek BiblioRIF plan. Inn metod wsparcia systemu wytwarzania wiedzy na uczelniach regionu le de France jest zawodowa integracja naukowcw
z doktoratem z doktorantami pracujcymi nad prac doktorsk poprzez finansowanie podry i organizacji szkole ukierunkowanych na ich przygotowanie do pracy naukowej w biznesie i nauce.

4.6.4. Cyrkulacja wiedzy w regionie le de France

Powizania pomidzy (niektrymi) publicznymi organizacjami badawczymi oraz przemysem s silniejsze ni te, ktre istniej pomidzy uniwersytetami i przemysem. Odpowiednio
w roku 2004 sektor przedsibiorstw finansowa 6,4% bada rzdowych, co jest wartoci
nieco wysz ni rednia UE-27 wynoszca 6,1% dla roku 2004, ale finansowa jedynie 2,7%
bada sektora szkolnictwa wyszego (6,7% dla UE-27 w roku 2004). Interpretujc porwnanie

195

ze redni UE, naley uwzgldni stosunkowo hojne finansowanie publiczne bada, poniewa redukuje ono zapotrzebowanie publicznych instytucji badawczych na prywatne finansowanie.
Od wprowadzenia ustawy dotyczcej innowacyjnoci i bada z roku 1999 midzysektorowa cyrkulacja wiedzy oraz wsppraca we francuskim systemie badawczym s na niskim
poziomie. Ustawa ta zapewnia dziaania w zakresie mobilnoci zasobw ludzkich ze wiata
badawczego do biznesowego i wspprac pomidzy badaniami publicznymi i przedsibiorstwami. Przez dugi czas francuskie uniwersytety tworzyy stowarzyszenia majce na celu
stymulowanie wykorzystywania wynikw prowadzonych przez siebie bada. Te stowarzyszenia odpowiaday za zarzdzanie umowami laboratoriw z przedsibiorstwami. Wane
byo wprowadzenie instrumentu prawnego pozwalajcego uniwersytetom na posiadanie wasnych wewntrznych sub posiadajcych odpowiednie prawa i zdolno prowadzenia polityki wykorzystywania wynikw bada uniwersytetw. Ustawa z roku 1999 dla wzmocnienia
powiza uniwersyteckich z przemysem stworzya w ramach uniwersytetw SAIC usugi
dla dziaa przemysowych i handlowych (Services dactivits industrielles et commerciales).
Obejmuj one wszelkie przemysowe i handlowe dziaania, ktre nie s podejmowane przez
firm lub grup firm. S to :zarzdzanie kongresami badawczymi z przedsibiorstwami, rozwijanie i wykorzystywanie patentw, licencji, praw wasnoci intelektualnej, wynajmem pomieszcze lub dostarczanie usug z wyczeniem biecych szkole. Usugi te obejmuj rwnie polityk rozwojow, a tym samym projektowanie progw cenowych dla usug
przemysowych i handlowych. Poza zwolnieniami podatkowymi wartymi 23 mln EUR dla
kadego SAIC zostao przeznaczone finansowanie w wysokoci 150 tys. EUR. W roku 2002,
trzy lata po utworzeniu SAIC, byo ich jedynie tuzin. Wystpowaa potrzeba dalszego okrelenia realokacji nalenoci patentowych, jednoznacznego wyznaczenia liderw projektw
w partnerstwach badawczych; wprowadzenia najlepszych praktyk podczas negocjacji umw
pomidzy jednostkami badawczymi oraz przedefiniowanie ich ram podatkowych i prawnych).
Cel, ktrym byo wzmocnienie powiza pomidzy uniwersytetami, PRO oraz przemysem, zosta ponownie podkrelony w Planie innowacyjnym z roku 2003. Plan mia wspiera
lepsze wykorzystanie wynikw bada za porednictwem publicznych/prywatnych partnerstw,
przez wprowadzanie i wykorzystywanie portfela patentw oraz przez tworzenie modych,
innowacyjnych przedsibiorstw.
Innym sposobem na wzmocnienie cyrkulacji wiedzy ze wiata nauki do przemysu s platformy technologiczne (Plates-formes technologiques PFT) majce na celu wspieranie trans196

feru technologii z publicznych instytucji szkolnictwa wyszego do firm. Raz jeszcze zarzdzanie platformami jest ujte w Kontraktach Planistycznych PaswoRegion. W grudniu
2004 istniao 77 platform.
Profil naukowy Francji okrelony na podstawie tematyki publikacji obejmuje takie obszary bada, jak medycyna kliniczna, fizyka i chemia. Gwnymi obszarami specjalizacji naukowej w porwnaniu ze redni UE-15 s matematyka, fizyka i geofizyka. Francja publikuje 7,4% ukazujcych si na wiecie artykuw z matematyki, ale jedynie 3,7% artykuw
z dziedziny biologii stosowanej i ekologii, co stanowi 4,7% cakowitej liczby publikacji ukazujcych si na wiecie w roku 2004
Niewielki spadek zosta zaobserwowany we francuskim wkadzie w globalne tworzenie
nowej wiedzy naukowej: w roku 1999 publikacje pochodzce z Francji stanowiy 5,4% publikacji na wiecie oraz 4,9% wiatowych cytowa. W roku 2004 publikacje pochodzce
z Francji stanowiy 4,7% cakowitej liczby publikacji na wiecie oraz 4,4% cytowa. Spadek
ten zdaje si by gwnie wynikiem pojawienia si nowych duych rde publikacji naukowych (np. Chiny i Indie) i nie powinien by interpretowany jako ograniczenie francuskich
bada naukowych: w tym samym okresie dwuletnia miara oddziaywania dla publikacji krajowych wzrosa z 0,91 do 0,94. Dorobek w zakresie publikacji wynosi 741 na milion ludnoci, jedynie nieco powyej redniej UE-25 wynoszcej 664 [Eparvier, Giarracca i Rivoire,
s. 19].
Wsppraca midzynarodowa od jej pocztkw dotyczy czci prac naukowych. Wsplne
publikacje mog suy jako wskanik cech tej wsppracy w wytwarzaniu wiedzy naukowej,
poniewa obejmuj badaczy z ronych krajw. W ramach Unii Europejskiej udzia tworzonych w krajach publikacji, ktre mona przypisa wsppracy midzynarodowej, rni si
znacznie w poszczeglnych krajach czonkowskich. W roku 2003 udzia francuski (23,2%)
by nieco wyszy od redniej UE-15 wynoszcej 22,9, a take wyszy od innych krajw europejskich majcych najwikszy udzia w publikacjach. Oprcz udzielanego wsparcia instytucjonalnego dostp do midzynarodowej wiedzy jest rwnie wspierany przez program obszarw kulturowych (Aires culturelles), ktry oferuje doktorantom stypendia na wizyty
naukowe w dowolnym kraju trwajce od trzech do 12 tygodni.
Uczestnictwo w programach ramowych UE jest kolejnym wskanikiem silnej obecnoci
Francji w sieciach midzynarodowych. Kraj ten podkrela znaczenie wsppracy europejskiej. Od roku 2006 globalny udzia Francji, jeli chodzi o partycypacj w Szstym Programie Ramowym wynosi 10,8%, przy szczeglnie intensywnej obecnoci w aeronautyce

197

i badaniach kosmosu (20,5%). Dodatkowo istnieje wiele obowizujcych midzynarodowych

umw S&T(naukowo-technologicznych).

4.6.5. Absorpcja wiedzy w regionie le de France

Dua rnorodno firm obecnych w regionie le de France oraz ich wysoka konkurencyjno skutkuj jego pozycj lidera o wielu specjalizacjach. Sektor badawczy prywatnych
przedsibiorstw zatrudnia ponad 80 tys. osb, w tym prawie 43 tys. naukowcw. Liczby te
daj le de France pierwsze miejsce wrd regionw europejskich pod wzgldem liczy naukowcw w sektorze prywatnym.
Wyrazem denia do utrzymania pozycji lidera s inicjatywy majce na celu rozwijanie
wsppracy publicznych laboratoriw z prywatnymi firmami. Poczwszy od roku 1999,
wprowadzono w ycie wiele dziaa sprzyjajcych czerpaniu korzyci z publicznych bada.
Na przykad ustanowione w 1999 prawo dao personelowi badawczemu z sektora publicznego moliwo penienia funkcji konsultantw, zakadania lub obejmowania udziaw w firmach, ktre transformuj ich wysiki badawcze na rozwizania biznesowe. Inn form wspierania przez wadze regionu le de France absorpcji wiedzy jest tworzenie nowych firm spin-off
przy uczelniach i instytutach badawczych oraz ustanawianie funduszy wspierajcych innowacyjne firmy typu start-up majcych na celu ich finansowanie na wczesnym etapie rozwoju.
W regionie dziaa dwadziecia publicznych i prywatnych inkubatorw, ktre poprzez realizacje ponad 300 projektw przyczyniy si do utworzenia 1500 miejsc pracy. Funkcjonuje
w nim peen zakres usug finansowych finansujcych firmy innowacyjne (w 2002 roku prywatne fundusze start-up zainwestoway 10,4 mln EUR w 33 firmy, natomiast blisko 60%
krajowego wsparcia dla tego typu firm trafio wanie do le de France w postaci 296 mln
EUR co stanowi dwie trzecie publicznego wsparcia tego typu.
Wadze regionu le de France oraz ANVAR oferuj szeroki zakres usug ukierunkowanych na wsparcie rozwoju technologicznego firm sektora MP oraz przyspieszenie procesu
transferu z sektora nauki do przemysu zarwno innowacji produktowych, jaki i procesowych
i organizacyjnych. Wsparcie finansowe regionu na ten cel wzroso w okresie pomidzy 1997
a 2003 rokiem z 7 do 21 mln EUR. Dziaania te s realizowane przez ARITT (Regionalne
Wsparcie Transferu Innowacji i Technologii), a fachowe wsparcie przy aplikowaniu o rodki
oferuje pi znajdujcych si w regionie CRITT (Regionalnych Centrw Transferu Technologii i Innowacji) [CORDIS 2006].

198

4.6.6. Charakterystyka wybranych projektw realizowanych

w regionie le de France
W tym punkcie zostan omwione: OSEO Direction Rgionale le de France oraz Centre
Francilien de l'Innovation.
OSEO Direction Rgionale le de France regionalne biuro OSEO (Pary, wschd
i zachd) s przedstawicielstwami publicznej krajowej agencji innowacji. Nad agencj
wsplny nadzr sprawuj ministerstwa odpowiedzialne za przemys, sektor MP i badania.
OSEO ma cztery gwne obszary dziaa obejmujce innowacje, rozwj przedsibiorstw,
internacjonalizacj i transfer technologii. Instytucja ta jest jednym z podstawowych aktorw
regionu w obszarze innowacji zapewniajcych moliwoci finansowania i wsparcia doradczego dla przedsibiorstw zamierzajcych wdraa innowacje w zakresie zagadnie technicznych, naukowych, finansowych i marketingowych. Agencja udziela pomocy poprzez
wspdzielenie ryzyka finansowego wystpujcego w projektach w formie subwencji, poyczek i gwarancji. OSEO doradza te zakresie tworzenia i zarzdzania projektami w caym
cyklu innowacyjnym, poczwszy od zbadania wykonalnoci rozwizania, a po jego komercjalizacj
Mechanizmy wsparcia innowacji oferowane przez OSEO mona pogrupowa w trzy kategorie: wsparcie finansowe, poyczki bankowe i usugi doradcze. Wsparcie finansowe obejmuje wszystkie mechanizmy majce na celu podzia ryzyka powstajcego przy realizacji
projektw badawczo-rozwojowych i popraw dostpu firm sektora MP do finansowania
prywatnego. Najczciej przyjmuje to form bezporednich dotacji. Przykady to: mechanizmy wsparcia dla projektw wsppracy pomidzy klastrami, tworzenie innowacyjnych
przedsibiorstw, projekty strategicznych innowacji przemysowych, transfer technologii oraz
innowacyjne projekty modziey.
Druga grupa mechanizmw jest zaprojektowana w celu uatwienia dostpu do poyczek
bankowych poprawiajcych pynno finansow i poziom kapitau w firmach oraz gwarancji
ograniczajcych ryzyko. Przykady obejmuj umowy na rozwj innowacji (gwarancje dla
poyczek zaciganych na zakup wartoci niematerialnych potrzebnych do projektw innowacyjnych), innowacyjne fundusze gwarancyjne oraz tzw. gwarancje biotech poprawiajce
dostp firm sektora MP do biotechnologii.
Ostatni grup instrumentw wsparcia dla MP jest doradztwo przy tworzeniu i realizacji
innowacyjnych projektw. Pomoc obejmuje wyszukiwanie odpowiednich partnerw do zbu-

199

dowania midzynarodowych projektw technologicznych, przeprowadzanie procedur certyfikacyjnych oraz poprawianie dostpu MP do publicznych funduszy.
Centre Francilien de lInnovation podstawowym zadaniem centrum jest oferowanie
wsparcia dla firm sektora MP, laboratoriw i indywidualnych osb realizujcych w regionie
le de France innowacyjne projekty. Centrum oferuje doradztwo (naukowe, techniczne
i prawne). Drugim z gwnych zada jest oferowanie publicznej pomocy finansowej dla projektw innowacyjnych. Centrum wybiera przedsibiorstwa i laboratoria kwalifikujce si do
uzyskania wsparcia od OSEO i Rady Regionalnej oraz wspomaga innowacyjne podmioty
w podejmowaniu wsppracy z im podobnymi na poziomie kraju i w skali midzynarodowej.
Podmiot ten odpowiada take za tworzenie sieci innowacyjnych interesariuszy i intensyfikowanie kontaktw pomidzy nimi. Odpowiedzialna innowacja jest kluczowym hasem misji
Centrum. Szczegln wag przykada si do wczania do wspieranych projektw innowacyjnych komponentw rodowiskowych, socjalnych oraz zwizanych z rwnowag ekonomiczn.
Dziaania centrum mona pogrupowa w cztery gwne grupy. Pierwsza obejmuje udzielanie wsparcia przedsibiorstwom w zakresie usug doradczych, analiz projektowych, diagnoz i informowania o moliwociach uzyskania dodatkowego finansowania. Druga grupa
dziaa jest zorientowana na rozwj rozbudowanych partnerstw pozwalajcych poprawi
wspprac pomidzy przedsibiorstwami a laboratoriami publicznymi. Trzeci rodzaj dziaalnoci jest zwizany z tworzeniem lokalnej sieci wsppracy pomidzy rnymi partnerami
instytucjonalnymi w regionie. Ostatnia grupa dziaa Centrum obejmuje wsparcie zwizane
z promocj odpowiedzialnych praktyk innowacyjnych zwizanych w szczeglnoci z ochron rodowiska (ekoinnowacje).

200

Rozdzia 5
NOWY PARADYGMAT ROZWOJU REGIONALNEGO
WOBEC TEORII I ANALIZY WYBRANYCH REGIONW
EUROPY ZACHODNIEJ

5.1. Wyjaniajca rola wspczesnych teorii rozwoju regionalnego wobec

sukcesu rozwojowego analizowanych regionw

Gwne zaoenia wspczesnych teorii rozwoju regionalnego s dobrym punktem odniesienia do analizy przyczyn sukcesu rozwojowego opisywanych w rozdziale czwartym regionw
Europy Zachodniej. Jak ju wspomniano, nowy paradygmat rozwoju oznacza, e jako warunek trwaego rozwoju gospodarczego regionu przyjmuje si umiejtno kreowania nowej
wiedzy oraz zdolno do jej cyrkulacji i absorpcji w gospodarce. Przegld wspczesnych
teorii rozwoju regionw umoliwi stworzenie punktu odniesienia dla dalszej pracy badawczej.
Procedura wyboru regionw do pogbionej analizy przeprowadzona w rozdziale trzecim
zakadaa uwzgldnienie przy selekcji z jednej strony syntetycznego wskanika, ktrym jest
PKB per capita PPS, jako miernika konkurencyjnoci regionu, z drugiej strony wybranych
wskanikw charakteryzujcych poziom rozwoju w danym regionie gospodarki opartej na
wiedzy, takich jak: zasoby ludzkie (naukowo-badawcze) regionu, nakady na badania oraz
liczba zgosze patentowych. W efekcie do pogbionej analizy wybrano regiony o najlepszych wynikach, ktre potwierdzaj wikszo zaoe wspczesnych teorii rozwoju regionalnego.
Zgodnie z tez charakterystyczn dla nowej teorii wzrostu wzrost jest procesem kumulacyjnym przestrzennie. Stwierdzenie to znajduje potwierdzenie w wypadku regionw: Sztokholm, le de France oraz Stuttgart. Miasta bdce podstaw rozwoju wymienionych regionw
powoduj przestrzenne skumulowanie czynnikw, ktre stanowi o prnym rozwoju gospo-

201

darki opartej na wiedzy. Regiony Etel-Suomi czy Emilia Romagna, chocia posiadaj dominujce orodki miejskie, ktrymi s Helsinki czy Bolonia, to jednak dziki odpowiednim
rozwizaniom instytucjonalnym z sukcesem aktywuj do rozwoju opartego na wiedzy take
pozostae subregiony. Wszystkie analizowane regiony sprzyjaj efektywnemu wykorzystaniu
kapitau ludzkiego. Z jednej strony oznacza to dynamiczny rozwj znajdujcych si w tych
regionach uczelni, z drugiej strony tworzenie mechanizmw, ktre potencja zasobw ludzkich powstajcy w regionie potrafi lokalnie wykorzysta. Dobrym przykadem jest tutaj
KISTA Science Park w Sztokholmie. W teorii endogenicznego wzrostu rozwj regionu jest
uzaleniony od inwestowania w rozwj czynnikw produkcji oraz od procesu uczenia si
coraz bardziej efektywnego wykorzystywania tych czynnikw. Dobrym przykadem na coraz
bardziej efektywne wykorzystywanie czynnikw posiadanych w regionie jest Emilia Romagna.
Region ten, dziki przemylanej ciece rozwoju, przechodzi do modelu regionu opartego na
wiedzy. Towarzysz temu rozwizania instytucjonalne, takie jak konsorcjum ASTER, ITL,
ale przede wszystkim regulacje prawne dajce swobod w ksztatowaniu polityki innowacyjnej.
Teoria biegunw wzrostu to zwrcenie uwagi na najbardziej rozwinite gazie przemysu i sektory, ktre s motorem rozwoju gospodarki regionu i ktre silnie oddziauj na inne
podmioty rynkowe. W kadym z analizowanych regionw moemy odnale takie bieguny
wzrostu. W przypadku analizowanych regionw skandynawskich jest to sektor technologii
informacyjnych i telekomunikacyjnych, a w Sztokholmie take biotechnologie. W regionach
Emilia Romagna, le de France i Stuttgart za tak dominujc ga przemysu mona uzna
sektor motoryzacyjny, chocia kady z tych regionw ma wiele dobrze rozwinitych gazi
przemysu. We wszystkich regionach dziaaj silne technologicznie przedsibiorstwa, na
przykad w regionie Sztokholm Sony Ericsson i AstraZeneca, w Etel-Suomi Nokia,
w le de France Citroen, Renault, w regionie Stuttgart Porsche i Mercedes, a w Emilia
Romagna Ferrari i Ducati. Te silne i znane na caym wiecie firmy dziaaj w obszarach
metropolitalnych dominujcych nad peryferiami. Powtarzajcy si ukad rdzenia regionu
w postaci obszaru metropolitalnego oraz obszarw peryferyjnych to take ilustracja zaoe
nowej geografii ekonomicznej. Rosnce korzyci skali zwizane ze skupianiem aktywnoci
w aglomeracjach sprzyjaj dynamicznemu rozwojowi Parya, Sztokholmu, Helsinek, a take
Bolonii oraz Stuttgartu. W dynamicznym rozwoju tych obszarw miejskich w analizowanych
regionach mona odnale te poruszany w literaturze wtek teoretyczny zwizany z korzyciami generowanymi przez aglomeracje z tak zwan ekonomi aglomeracji. W regionie,
ktrego rozwj jest oparty na wiedzy, dochodzi do rozwoju sektorw wymagajcych wykwa202

lifikowanej siy roboczej. Poniewa takie zasoby koncentruj si gwnie w miastach, w nich
samych i w ich najbliszym otoczeniu rozwj jest najbardziej intensywny. Szczeglnego
znaczenia w czasach tworzenia globalnej sieci powiza nabieraj metropolie, takie jak Pary
czy Sztokholm. Ze wzgldu na ich midzynarodowy potencja s w stanie przyciga wykwalifikowanych pracownikw, w tym naukowcw, ktrzy swoim potencjaem intelektualnym zasilaj gospodark opart na wiedzy regionu. Z pewnoci w analizowanych piciu
regionach mona stwierdzi istnienie terytorialnych systemw produkcyjnych i odpowiadajcego im otoczenia innowacyjnego. Kolektywny proces uczenia si lokalnych sieci firm
i innych instytucji charakteryzujcy innovative milleaux mona zaobserwowa w ramach
klastrw konkurencyjnoci w regionie le de France, w konsorcjum ASTER w regionie Emilia Romagna czy te w dziaalnoci sieci centrw kompetencji w regionie Stuttgart.
W teorii innovative milleaux kluczow rol odgrywaj midzy innymi zasoby naukowobadawcze regionu, sprawna administracja publiczna oraz infrastruktura techniczna. Z pewnoci zasoby nauki i infrastruktura techniczna w analizowanych regionach s odpowiedni
podstaw sprawnie funkcjonujcej gospodarki opartej na wiedzy. Wsplnym mianownikiem,
moe jedynie wyczajc Sztokholm, jest dobre i sprawne dziaanie regionalnej administracji
publicznej Na pierwszy plan wysuwa si umiejtno wsppracy wadz, sfery nauki oraz
przedsibiorstw. Dziki niej pojawiaj si warunki korzystne dla wymiany informacji i pomysw.
Z koncepcj otoczenia innowacyjnego wie si take teoria klastrw, w szczeglnoci
tych bazujcych na innowacyjnoci. Powizane ze sob firmy dziaajce w pokrewnych sektorach oraz wsppracujce z nimi organizacje naukowe i instytucje otoczenia biznesu s
obecne w kadym regionie. Biorc pod uwag panujc od kilku lat mod na tworzenie klastrw, szczeglnie cenne jest odnajdywanie inicjatyw, ktre s dobr ilustracj teorii stworzonej przez Michaela Portera, a nie jedynie dobrze nazwanym i sfinansowanym ze rodkw
unijnych projektem. Efektem analizy przeprowadzonej w niniejszej rozprawie jest zidentyfikowanie takich inicjatyw. Z pewnoci za przykady takich wanie efektywnie dziaajcych
powiza kooperacyjnych mona uzna klastry konkurencyjnoci z regionu le de France czy
te program centrw ekspertyz z regionu Etel-Suomi, jak rwnie branowe centra kompetencji w regionie Stuttgartu. W tym miejscu naley te zwrci uwag na typow dla regionu
Emilia Romagna gotowo do kooperacji pomidzy przedsibiorstwami. Rozwizania kooperacyjne wdraane dziki wadzom regionalnym w obszarze logistyki (na przykad w zakresie
optymalizacji procesw transportowych) s wzorem zaangaowania instytucji regionalnych
w stymulowanie wsppracy przedsibiorstw.
203

Za podstaw koncepcji regionw uczcych si uwaa si zdolno danego regionu do

tworzenia specyficznych zasobw, takich jak umiejtnoci czy wiedza. Dziki niej nowy
paradygmat jest urzeczywistniany przez rozwj caego regionu, a regionalizm i globalizm
staje si czci tego samego procesu transformacji ekonomicznej. Z pewnoci doskona
ilustracj tego stwierdzenia jest le de France z globaln metropoli w swoich granicach, jednak take pozostae z opisywanych regionw, rozwijajc umiejtnie gospodark opart na
wiedzy, s czci globalnej sieci powiza. Umiejtne sterowanie mechanizmami wytwarzania wiedzy, jej cyrkulacji oraz stymulowanie absorpcji wiedzy przez przedsibiorstwa
staj si kluczem do przeksztace w region uczcy si. W takim regionie przewaga konkurencyjna wynika z: posiadanych zasobw wiedzy, na ktrych opiera si procesy produkcyjne,
wykwalifikowanych pracownikw oraz z istnienia sieci wsppracy bdcej rdem innowacji. Analizy przeprowadzone w rozdziaach trzecim i czwartym pozwalaj na stwierdzenie,
e wszystkie analizowane regiony odpowiadaj charakterystyce regionu uczcego si.
Regionalne systemy innowacyjne to koncepcja zakadajca regulacyjn rol wadz
w ksztatowaniu regionalnej polityki innowacyjnej. Mona powiedzie, e podobnie jak
w wypadku klastrw stay si one jednym z sw kluczy uywanych zarwno przez Komisje Europejsk, jaki i przez wadze rnego szczebla odpowiedzialne za ksztatowanie polityki i rozdzia unijnych rodkw pomocowych. Od samych zapisw w dokumentach programowych waniejsza jest zdolno do wdraania przez wadze idei zwizanych z tworzeniem
regionalnych systemw innowacyjnych i umiejtno wykreowania charakterystycznej dla
nich sieci powiza i relacji, wpywajcych na procesy innowacyjne zachodzce w regionie.
Za modelowy schemat powstawania takiej sieci mona uzna zmiany zachodzce w ostatnich
dziesiciu latach w regionie Emilia Romagna, poczwszy od przekazania uprawnie do
ksztatowania polityki innowacyjnej przez wadze centralne do regionw, poprzez identyfikacj problemw i celw oraz poprzez proces budowania porozumienia co do treci tej polityki, a skoczywszy na stworzeniu odpowiednich struktur organizacyjnych. Struktury te to
zarwno kompetencje poszczeglnych instytucji sprawujcych kontrole nad regionem, jak i
aktorzy regionalnego systemu innowacji skupieni w konsorcjum ASTER. Drugim przykadem, ktry pokazuje, jak w rzeczywistoci instytucjonalnie i praktycznie wprowadzi do
praktyki koncepcje regionalnego systemu innowacyjnego, jest sie branowych centrw
kompetencji utworzonych przez wadze regionu Stuttgart i zarzdzanych przez jego agend
Wirtschaftsfrderung Region Stuttgart.
Z pewnoci jednym z czynnikw, ktry w opisywanych inicjatywach przyczyni si do
stworzenia sprawnie funkcjonujcych regionalnych systemw innowacyjnych, jest istnienie
204

w regionie kapitau spoecznego. Pojcie kapitau spoecznego wykorzystywane w nurcie

nowej ekonomii instytucjonalnej oznacza traktowanie relacji midzy jednostkami i podmiotami jako zasobu, ktry moe si sta kapitaem danej spoecznoci. W tym kontekcie
pojawia si prba nakrelenia cech, ktre stanowi o jakoci tego kapitau. Zgodnie z wynikami bada Roberta Putnama nad uwarunkowaniami sprawnoci instytucji samorzdowych
i rozwoju regionalnego, dla wykreowania w regionie takiego kapitau spoecznego konieczne
jest istnienie okrelonych cech spoeczestwa, takich jak zaufanie, normy spoeczne i skonno do wsppracy. Z analizy czynnikw sukcesu rozwojowego regionw opisywanych
w niniejszej rozprawie wynika, e jedn z kluczowych przesanek rozwoju regionu wedug
nowego paradygmatu i stworzenia gospodarki regionu faktycznie opartej na wiedzy jest zbudowanie systemu innowacyjnego opartego na kapitale spoecznym regionu.

5.2. Analiza przyczyn wysokiej i trwaej konkurencyjnoci wybranych

regionw

Jak wskazuje analiza przeprowadzona w rozdziale drugim, do modeli najlepiej nadajcych

si do zobrazowania czynnikw konkurencyjnoci regionalnej mona zaliczy model piramidy konkurencyjnoci wylansowany przez Komisj Europejsk i czsto wykorzystywany
w literaturze. Zaprezentowany wczeniej uniwersalny zestaw rde konkurencyjnoci (patrz
rysunek 3) wynika z trzech gwnych elementw infrastruktury regionalnej, a mianowicie
infrastruktury technicznej, spoecznej i instytucjonalnej. Infrastruktura techniczna to zarwno
infrastruktura komunikacyjna czy informatyczna, jak i wyposaenie regionu w to, co konieczne dla ycia obywateli i funkcjonowania firm. Infrastruktura spoeczna to z kolei kapita
spoeczny i intelektualny regionu, a wic zasoby ludzkie oraz takie cechy, jak przedsibiorczo czy skonno do wsppracy. Infrastruktura lub, inaczej mwic, otoczenie instytucjonalne to z kolei instytucje publiczne, takie jak wadze regionalne, szkoy wysze, jednostki
naukowe i instytucje prywatne midzy innymi instytucje otoczenia biznesu (centra transferu technologii, inkubatory przedsibiorczoci czy parki naukowo-przemysowe). Na rysunku 22 przedstawiono piramid konkurencyjnoci zawierajc rda konkurencyjnoci regionalnej charakterystyczne dla przeanalizowanej grupy i bdce pewnym subiektywnym
wyborem kluczowych czynnikw sukcesu rozwoju regionw wedug nowego paradygmatu.

205


CY
JN
O
EN
UR
KO
NK
A
UJ
AW
NI
ON
CI
NC
YJ
NO

KO
NK
UR
E
R
D
A

Rysunek 22. Czynniki konkurencyjnoci kluczowe dla regionu rozwijajcego si wedug

nowego paradygmatu rozwoju
rdo: Opracowanie wasne na podstawie: Gardiner i Martin 2004; New Horizons Programme 2006, s. 26

Gwne mocne strony gospodarki opartej na wiedzy we Woszech i w szczeglnoci regionie Emilia Romagna to:

dobra jako wynikw prac naukowych,

dua otwarto na wspprac midzynarodow,

wzrastajca rola dobrze dziaajcych wadz regionalnych,

mobilizacja zasobw realizujcych europejskie inicjatywy badawcze.
Opisujc specyficzny sposb podejcia przez wadze Emilia Romagna do rozwoju gospodarki opartej na wiedzy regionu naley zwrci uwag na to, co stanowi o efektywnoci tego
podejcia. S to:

struktura i stopie zorganizowania przedsibiorstw duy udzia w oglnej liczbie firm
przedsibiorstw maych i rednich zorganizowanych w terytorialne i przemysowe klastry, tzw. distretti, wykazujcych wysoki poziom gotowoci do wsppracy z innymi
przedsibiorstwami,

podstawy organizacyjne suce cyrkulacji wiedzy utworzenie ASTER,

206


podstawy prawne dziaania wadz regionalnych ksztatujce rozwj regionu opartego

na wiedzy znajduj oparcie w szerokiej gamie aktw i regulacji prawnych zarwno na
poziomie krajowym (tzw. Prawo Bassaniego), jak i regionalnym (PRRITT),

angaowanie do procesu tworzenia innowacyjnej polityki regionu rnych podmiotw
dziaajcych zarwno na poziomie regionalnym, jak i lokalnym; funkcjonujcy w Emilia Romagna system rzdzenia zachca przedsibiorstwa, ich branowe stowarzyszenia,
uczelnie, wadze lokalne i inne podmioty do aktywnego uczestnictwa w ksztatowaniu
polityki innowacyjnej regionu (poprzez rnego rodzaju fora, grupy fokusowe itp.),

podstawy finansowe rozbudowany system finansowego wsparcia dziaa realizujcych polityk rozwoju regionu w obszarze bada i rozwoju.
System sprzyjajcy regionalnej aktywnoci wadz w kreowaniu gospodarki opartej na
wiedzy powsta poprzez przekazanie wikszoci funkcji i kompetencji na poziom wadz regionalnych i lokalnych. Wprowadzone zmiany opieraj si na:

zasadzie subsydiarnoci dajcej wicej wadzy administracji regionalnej i lokalnej,
ktra jest bliej potrzeb obywateli i przedsibiorstw,

zasadzie wsppracy wszystkich szczebli wadzy od rzdu centralnego, do wadz
lokalnych w celu zagwarantowania udziau w inicjatywach wspieranych przez Uni
Europejsk.
Regionalna strategia rozwoju gospodarki opartej na wiedzy jest wyrazem unikalnego podejcia wadz regionu charakteryzujcego si:

wykorzystaniem metody scenariuszowej prognozowania,

opisaniem wytycznych dla regionalnej polityki innowacji,

rozpisaniem oglnych celw na szczegowe dziaania w obszarze rozwoju gospodarki
opartej na wiedzy w regionie,

okreleniem wytycznych dla organizacji gospodarki opartej na wiedzy na rnych poziomach administracji publicznej.
Podejcie stosowane w regionie Emilia Romagna zakada promocj wsppracy firm jako
sposobu na zwikszenie ekonomicznej konkurencyjnoci regionu bez ponoszenia kosztw
spoecznych i rodowiskowych zwizanych z rozwojem infrastruktury. Pojawia si tutaj propozycja okrelenia roli wadzy regionalnej jako aktywnego partnera firm, ktrego dziaanie
opiera si na modelu partnerstwa publiczno-prywatnego, zdolnego do wysuchania i zrozumienia potrzeb i problemw przedsibiorstw. Struktura takiej publiczno-prawnej relacji,
okrelana jako concertazione, moe by traktowana jako kluczowy element decydujcy

207

o sukcesie. Region Emilia Romagna wypracowa specjaln metod systematycznego angaowania w proces podejmowania decyzji szerokiej grupy podmiotw dziaajcych na jego
terenie. Z tego punktu widzenia taka metodyka publiczno-prywatnej wsppracy moe by
traktowana jako jedno z kluczowych rde przewagi konkurencyjnej caego regionalnego
systemu ekonomicznego.
Z kolei do kluczowych czynnikw sukcesu gospodarki opartej na wiedzy regionu Stuttgart mona zaliczy:

strategie bazujce na kompleksowym modelu innowacyjnym,

inicjatywy koncentrujce si na technologicznych i organizacyjnych innowacjach,

dziaania ukierunkowane na wiele sektorw gospodarki integrujce aktorw z publicznych i prywatnych instytucji,

wspieranie regionalnej koncentracji wiedzy i rwnoczesne otwarte budowanie relacji
midzynarodowych,

dziaania zorientowane procesowo promujce samodzieln organizacj podmiotw regionalnego systemu innowacji, w tym promowanie inicjatyw oddolnych.
Analiza kluczowych czynnikw sukcesu gospodarki opartej na wiedzy w regionie Sztokholm pokazuje wysok jako prowadzonych bada. Gwnymi wykonawcami bada s
uniwersytety prowadzce badania podstawowe oraz przemys realizujcy prace rozwojowe.
Szwecja spenia ju cele lizboskie pod wzgldem wysokoci inwestycji badawczorozwojowych, pochodzcych z sektorw publicznego i prywatnego. Kolejn siln stron systemu jest to, e specjalizacja gospodarcza i potrzeby przemysowe s zbiene z obszarem
skoncentrowania bada prowadzonych przez uniwersytety. Jest to wynikiem skoncentrowania publicznego finansowania w obszarach korespondujcych z potrzebami przemysu.
Gwna sabo systemu wie si z nieadekwatnym zwrotem z inwestycji publicznych
w sektor badawczy, co si okrela mianem szwedzkiego paradoksu [Ejermo i Kander 2006,
s. 2]. Sytuacj t mona wyjani kilkoma prawdopodobnymi czynnikami odnoszcymi si
do struktury przemysowej, klimatu przedsibiorczoci oraz tradycji w publicznych wydatkach na badania. W przypadku struktury przemysowej charakteryzujcej si niewieloma
korporacjami midzynarodowymi oraz wieloma maymi firmami istnieje ryzyko, e ramy
instytucjonalne zostay zaadaptowane do dominujcego modelu biznesowego. Dua cz
bada jest prowadzona w wikszych firmach, co czciowo wynika z ograniczonych zasobw wrd firm sektora MP oraz braku rde kapitau inwestycyjnego wysokiego ryzyka,
prowadzc do ograniczonych moliwoci wzrostu. Klimat przedsibiorczoci w Szwecji jest
saby w porwnaniu z krajami europejskimi. Istnieje niewiele zacht do zakadania firm, co
208

wie si z oparciem systemu zabezpiecze spoecznych na statusie zatrudnionego pracownika. W szwedzkiej polityce badawczej istnieje tradycja finansowania bada podstawowych.
Obserwuje si wzrastajce oczekiwanie co do tego, e wyniki bada powinny by uyteczne
gospodarczo zarwno w istniejcych, jak i w nowych firmach. Wykorzystanie bada podstawowych jest trudne i wymaga wysokiej zdolnoci absorpcyjnej, ktr rozwiny gwnie
wiksze firmy [Henrekson i Rosenberg 2001, s. 207231].
Dla utrzymania dobrych wynikw regionu podstawowym wyzwaniem jest poprawa koordynacji pomidzy inicjatywami o skali lokalnej i krajowymi. Na poziomie regionalnym funkcjonuje wiele inicjatyw zwizanych z budow regionalnego systemu innowacji oraz struktur
klastrowych. Brak jasno sformuowanej strategii rozwoju gospodarczego regionu Sztokholm
oznacza, e nie ma paszczyzny do koordynacji dziaa regionalnych z inicjatywami krajowymi, tak jak to si dzieje w innych regionach kraju. Jedn z przyczyn lepszego zorganizowania w tej materii mniejszych regionw jest to, i niewielkie rozmiary ich gospodarek uatwiaj formuowanie priorytetw i skoordynowanie dziaa wok na przykad jednego
dominujcego klastra. Rnorodno i bogactwo rnych inicjatyw w regionie Sztokholm
utrudnia koordynacj i zdefiniowanie priorytetw. Konkurencyjno regionu wynika z jego
zdolnoci innowacyjnych wynikajcych gwnie z aktywnoci duych korporacji. Ma to
zwizek z istnieniem wspomnianego ju wczeniej szwedzkiego paradoksu polegajcego
na wysokich publicznych nakadach na badania, ktre przez dugi czas nie daway spodziewanego efektu. Pomimo najwyszych nakadw na badania w latach siedemdziesitych
i osiemdziesitych spord wszystkich krajw OECD wzrost gospodarczy by niszy ni
w pozostaych krajach Unii Europejskiej i OECD. Poczwszy od lat dziewidziesitych obserwuje si zdecydowanie wyszy wzrost gospodarczy. Mona domniemywa, e w coraz
bardziej stechnologizowanym wiecie wczeniejsze inwestycje zaczy przynosi efekty
[OECD 2006, s. 105].
Z kolei dobre wyniki regionu Etel-Suomi wynikaj w duej mierze z takich czynnikw,
jak spore prywatne nakady na badania i rozwj, rosnce nakady badawczo-rozwojowe sektora publicznego, intensywna i gwatowana restrukturyzacja gospodarki regionu na pocztku
lat dziewidziesitych XX wieku, midzynarodowy sukces sektora ICT i przemylana polityka edukacyjna. Powysze czynniki s dodatkowo wzmacniane przez to, e coraz wicej
dziaa gospodarczych, jak rwnie rozwj publicznej bazy wiedzy, koncentruje si w regionie stoecznym.
Silne tradycje naukowe i trwae wsparcie publiczne dla bada w regionie le de France
stworzyo korzystne warunki dla powstania silnej gospodarki opartej na wiedzy. Istniej
209

mocno scentralizowane mechanizmy mobilizowania zasobw sucych badaniom przez

wadze centralne. Zapotrzebowanie na wiedz wraz z wytwarzaniem gospodarczo uytecznej
wiedzy jest zwykle skoncentrowane na niewielkiej liczbie strategicznych obszarw i bran.
Odpowiadajce temu struktury i instytucje suce rzdzeniu czsto cz kierowanie, implementacj polityki oraz osignicia badawcze. Uzupenieniem jest tutaj dua rola CNRS,
bdcego stosunkowo autonomicznym graczem, w oglnym wytwarzaniu wiedzy naukowej
oraz do pewnego stopnia rwnie w przekazywaniu zapotrzebowania na wiedz.

5.3. Wytwarzanie, cyrkulacja i absorpcja wiedzy jako czynniki sukcesu

rozwojowego analizowanych regionw

W poprzednim podrozdziale przedstawiono rda konkurencyjnoci analizowanych regionw, ktre, zgodnie z przekonaniem autora, stanowi podstaw sukcesu wyraajcego si
w dobrze rozwinitej gospodarce opartej na wiedzy. W dalszym toku wywodu zostanie przeprowadzone porwnanie poprzez pogrupowanie czynnikw stanowicych o sukcesie rozwojowym analizowanych regionw zgodnie z przyjt w niniejszej pracy klasyfikacj elementw kluczowych dla stworzenia w regionie gospodarki opartej na wiedzy, do ktrych nale
wytwarzanie, cyrkulacja i absorpcja wiedzy. Rysunek 23 przedstawia, jakie aspekty zostay
poruszone w ramach kadego z tych elementw.
Dla funkcjonowania nowego paradygmatu rozwoju regionalnego kluczowym zagadnieniem jest to, jak regiony organizuj proces wytwarzania wiedzy. W ramach tego aspektu
istotnego dla kreowania gospodarki opartej na wiedzy porwnano w analizowanych piciu
regionach podejcie do problemu zapewniania jakoci wytwarzanej wiedzy oraz jej uytecznoci.
Do czynnikw, ktre wpywaj na kwestie zapewniania jakoci wytwarzanej wiedzy, naley zaliczy silny i ustabilizowany system uniwersytecki, jak i pozauniwersytecki system
bada. Wszystkie analizowane regiony dysponuj takim wanie zapleczem badawczym.
Wanym czynnikiem jest ukierunkowanie na badania cile powizane z silnym stronami
regionalnej gospodarki. Dla realizacji tego celu potrzeba regionalnej infrastruktury badawczej i profilu specjalizacyjnego bada idealnie odpowiadajcego aktywnoci technologicznej
przemysu. Wana jest take zdolno do adaptowania si do postpu w obrbie utrwalonych
obszarw naukowych lub czenia ich w celu tworzenia nowej wiedzy.

210

Rysunek 23. Cechy gospodarki opartej na wiedzy porwnywane w analizowanych regionach

rdo: Opracowanie wasne

Wadze regionu powinny dysponowa uprawnieniami do zarzdzania sfer badawczorozwojow i innowacyjn. Przykadem pozytywnych skutkw przekazania wadzom regionalnym prerogatyw w tym zakresie jest przypadek regionu Emilia Romagna. Gdy wadze
regionalne maj takie uprawnienia, planowanie publicznych wydatkw na badania powinno
si odbywa w powizaniu ze strategiami bada instytucji badawczych.
We wszystkich analizowanych regionach, ale szczeglnie w regionie Etel-Suomi, kadzie
si duy nacisk na wytwarzanie wiedzy w przedsibiorstwach (inkubatory technologiczne,
fundusze zalkowe) poprzez tworzenie rnorodnych instrumentw finansujcych dziaalno badawczo-rozwojow przedsibiorstw. Czynnikiem powtarzajcym si zarwno w re-

211

gionie Sztokholm, jak i w regionie Etel-Suomi, jest dobra dostpno kapitau wysokiego
ryzyka. Take w tych dwch regionach mamy do czynienia z wysokim poziomem inwestycji
w badania i rozwj ze strony sektora prywatnego, a w szczeglnoci ze strony duych korporacji.
Naley zwrci uwag na istnienie prawidowo funkcjonujcych mechanizmw poprawy
doskonaoci naukowej bada publicznych (takie jak te wprowadzane w Niemczech poprzez
DFG i Rad Nauki), zdolno do adaptowania si do postpu w obrbie utrwalonych obszarw naukowych lub czenia ich w celu tworzenia nowej wiedzy. W tabeli 14 przedstawiono
omwione powyej czynniki z podziaem na regiony w ktrych wystpuj.
Cyrkulacja wiedzy jest odzwierciedleniem tego, w jaki sposb dziaa cay system innowacyjny regionu. Na podstawie wnioskw z analizy rozpatrywanych regionw naley podkreli, e dla odpowiedniej cyrkulacji wiedzy podstawowe znaczenie ma stworzenie skutecznie
dziaajcego otoczenia instytucjonalnego skadajcego si z takich podmiotw, jak centra
transferu technologii, publiczno-prywatne firmy spin-off, sieciowanie laboratoriw. Kluczow rol odgrywa silnie zinstytucjonalizowana wsppraca midzy nauk i przemysem
w ramach regionalnego systemu innowacji koncentracja na programach sieciowych i klastrowych. Na zintensyfikowanie przepywu wiedzy w systemie innowacyjnym regionu
wpyw mog mie takie czynniki, jak wprowadzenie prawodawstwa promujcego wspprac nauki z przemysem na poziomie regionalnym (na przykad ustawa PRITT w regionie
Emilia Romagna), a take kreowanie strategii i inicjatyw sucych tworzeniu rodowiska
innowacyjnego w obszarach miejskich, jak to ma miejsce w regionie Etel-Suomi. W tym
wanie regionie istotn rol zdaje si odgrywa charakterystyczne dla fiskiego systemu
badawczego powizanie profilu uczelni technicznych z lokalnymi potrzebami. Kontrol nad
politechnikami w Finlandii sprawuj wadze miejskie. Dla zwikszania intensywnoci cyrkulacji wiedzy w regionie znaczenie ma fakt, czy gospodarka regionu ma charakter technologiczny. Czynnik ten, wystpujcy w takich regionach, jak Stuttgart czy Sztokholm, sprzyja
uzyskiwaniu znakomitych efektw wyraajcych si liczb zgosze patentowych oraz cilejszymi powizaniami wiata nauki i gospodarki. Inne instrumenty ukierunkowane na
wspprac akademicko-przemysow to na przykad funkcjonujce w Sztokholmie centra
doskonaoci stanowice fizyczn przestrze dla interakcji i wymiany pomysw czy te specjalne firmy dziaajce przy uniwersytetach odpowiedzialne za komercjalizacj bada.

212

Tabela 14. Zestawienie czynnikw zapewniajcych jako i uyteczno wytwarzanej wiedzy w analizowanych regionach
STUTTGART

SZTOKHOLM

Istniejce mechanizmy po- Silny i ustabilizowany sysprawy doskonaoci nauko- tem uniwersytecki, jak i powej bada publicznych.
zauniwersytecki system bada.

EMILIA ROMAGNA

ETEL-SUOMI

Duy nacisk na wytwarzanie

wiedzy w przedsibiorstwach
(inkubatory technologiczne,
fundusze zalkowe), instrumenty finansujce dziaalno badawczo-rozwojow
przedsibiorstw.
Wyrane ukierunkowanie na Wysoki poziom inwestycji Przekazanie uprawnie do Dobrze funkcjonujce mebadania cile powizane w B+R ze strony sektora zarzdzania strategi B+R chanizmy wice wytwaz silnymi stronami gospo- prywatnego (gwnie korpo- i innowacji na poziom re- rzanie wiedzy naukowej
darki
racje midzynarodowe).
gionu
z potrzebami ekonomicznymi
i spoecznymi
Silny i ustabilizowany system
uniwersytecki, jaki i pozauniwersytecki system bada.
Zdolno do adaptowania si
do postpu w obrbie utrwalonych obszarw naukowych
lub czenia ich w celu tworzenia nowej wiedzy.
Regionalna infrastruktura badawcza i profil specjalizacyjny bada idealnie odpowiadaj aktywnoci technologicznej przemysu.
rdo: Opracowanie wasne

Planowanie publicznych wydatkw na badania w powizaniu ze strategiami bada

instytucji badawczych.
Dobra dostpno kapitau
wysokiego ryzyka.

Potrzeby przemysu wspgraj z obszarem skoncentrowania bada uniwersyteckich.

Silny i ustabilizowany system uniwersytecki, jak i pozauniwersytecki system bada.

LE DE FRANCE
Obszary doskonaoci naukowej i technologicznej na
wiatowym poziomie, ale
czsto specjalizacja w ustalonych/ dojrzaych obszarach
badawczych.

Specyficzne sektorowo instytucje badawcze zapewniaj, e wytwarzanie wiedzy

jest powizane z gospodarczym wykorzystaniem w tych
sektorach.
Silny i ustabilizowany system Silny i ustabilizowany system
uniwersytecki, jak i poza- uniwersytecki, jak i pozauniwersytecki system bada. uniwersytecki system bada.

Wysoki poziom inwestycji

w B+R ze strony sektora
prywatnego (gwnie korporacje midzynarodowe).
Dobra dostpno kapitau
wysokiego ryzyka.

Z punktu widzenia otwarcia regionu na zasoby wiedzy pynce z zewntrz, w szczeglnoci z zagranicy, kluczowe jest wystpowanie dziaa i instytucji zapewniajcych dostp do
midzynarodowej wiedzy. Wikszo analizowanych regionw odnotowuje wysoki udzia
w midzynarodowej wsppracy badawczej, przy czym na podkrelenie zasuguje niezwykle
wysoka aktywno podmiotw z regionu Emilia Romagna wyraajca si udziaem w bardzo
duej liczbie midzynarodowych projektw finansowanych ze rodkw Unii Europejskiej.
Bardzo dobre rezultaty, jak to ma miejsce w regionie Etel-Suomi, przynosz takie dziaania,
jak rekrutowanie zagranicznych profesorw oraz stypendia dla bada profesorskich. Z kolei
w Sztokholmie atrakcyjne rodowisko badawcze dla badaczy tworzy si za pomoc zacht
podatkowych, dodatkowych wiadcze socjalnych oraz poprzez fundowanie pensji dla doktorantw. W tabeli 15 przedstawiono omwione powyej czynniki z podziaem na regiony,
w ktrych wystpuj.
eby region mg si rozwija wedug nowego paradygmatu rozwoju, tworzc sprawnie
funkcjonujc gospodark opart na wiedzy, konieczne jest stworzenie mechanizmw wspierajcych absorpcj przez przedsibiorstwa wiedzy zarwno tej wytwarzanej w regionie, jak i
pozyskiwanej z zewntrz. Sprzyja temu, jak ma to miejsce w Stuttgarcie, rozwinita baza
badawczo-rozwojowa w sektorze prywatnym zapewniajca dobr zdolno absorpcyjn oraz
elastyczn reakcj firm na zmiany popytu. Due moliwoci publicznego sektora bada odgrywaj rol stymulatora zapotrzebowania na wiedz.
Czynnikiem sprzyjajcym sukcesowi jest te mocny zestaw instrumentw politycznych na
poziomie regionalnym, majcych na celu koordynacj i ukierunkowanie zapotrzebowania na
wiedz, doskonale rozwinity i sprawdzajcy si w regionie Emilia Romagna. Kluczowe
obszary interwencji s identyfikowane tam we wsppracy sektora publicznego i prywatnego.
Dobrze, jeli w regionie funkcjonuj, jak ma to miejsce w regionie Etel-Suomi, mechanizmy
koordynujce analiz zapotrzebowania na wiedz oraz, tak jak w regionie le de France, metody identyfikowania tych podmiotw gospodarczych, ktre odgrywaj wiodc rol w tworzeniu zapotrzebowania na wiedz. W konsekwencji ustalone zapotrzebowanie na wiedz
gwnych sektorw tego regionu jest dobrze objte publicznymi mechanizmami wspierania.
Istotne jest wsparcie absorpcji wiedzy udzielane firmom przez instytucje i regulacje rynku
pracy wspierajce inwestycje w kapita ludzki. Absorpcja wiedzy moe te przyj posta
zatrudniania naukowcw i inynierw przez przemys.
.

214

Tabela 15. Czynniki wpywajce na cyrkulacj wiedzy w regionie oraz sprzyjajce korzystaniu z wiedzy spoza regionu
STUTTGART
Silnie zinstytucjonalizowana
wsppraca midzy nauk
i przemysem w ramach regionalnego systemu innowacji. Koncentracja na programach sieciowych i kastrowych

SZTOKHOLM

Funkcjonujce instrumenty
ukierunkowane na wspprac akademicko-przemysow: centra doskonaoci
fizyczna przestrze dla interakcji i wymiany pomysw,
firmy przy uniwersytetach
odpowiedzialne za komercjalizacj bada, program
kluczowego podmiotu
Wystpowanie wielu dziaa Atrakcyjne rodowisko bai instytucji zapewniajcych dawcze dla badaczy (zachty
dostp do midzynarodowej podatkowe, wiadczenia sowiedzy.
cjalne, pensje dla doktorantw).

EMILIA ROMAGNA

ETEL-SUOMI

LE DE FRANCE

Wspieranie cyrkulacji wiedzy poprzez tworzenie skutecznie dziaajcego otoczenia instytucjonalnego: centra
transferu technologii, publiczno-prywatne firmy spinoff, sieciowanie laboratoriw

Powizanie profilu uczelni

technicznych z lokalnymi
potrzebami. Politechniki s
wasnoci wadz miejskich.
Tworzenie Centrw Ekspertyz oraz klastrw.

Wysoki poziom umidzynarodowienia bada naukowych prowadzonych w regionie.

Wysoki udzia w midzynarodowej wsppracy badawczej. Rekrutowanie zagranicznych profesorw. Stypendia dla bada profesorskich.
Zdecentralizowany transfer Zlecenia pynce z przemy- Zachty dla pracownikw Kreowanie strategii i inicjatechnologii.
su dla naukowcw uniwer- akademickich do zwiksza- tyw sucych tworzeniu
syteckich (na kierunkach nia aktywnoci w zakresie rodowiska innowacyjnego
technicznych)
transferu technologii
w obszarach miejskich
Technologiczny
charakter Dynamiczny rozwj zasoWprowadzenie prawodawgospodarki regionu.
bw ludzkich (absolwenci
stwa promujcego wspprauczelni, osoby z tytuem
c nauki z przemysem na
naukowym).
poziomie regionalnym.
rdo: Opracowanie wasne

Due zainteresowanie i aktywno w midzynarodowych programach badawczych.

Tabela 16. Czynniki wpywajce na popraw zdolnoci absorpcyjnej uytkownikw wiedzy

LE DE FRANCE

STUTTGART

SZTOKHOLM

EMILIA ROMAGNA

ETEL-SUOMI

Szeroka baza B+R w sektorze prywatnym zapewniajca

dobr zdolno absorpcyjn
oraz elastyczn reakcj firm
na zmiany popytu.

Sektor prywatny zapewnia

uyteczno wiedzy w zakresie rozwoju produktw
i procesw.

Mocny zestaw instrumentw

politycznych na poziomie
centralnym majcych na celu
koordynacj i ukierunkowanie zapotrzebowania na wiedz.

Kluczowe obszary interwencji s identyfikowane we

wsppracy sektora publicznego i prywatnego.

Klastry
konkurencyjnoci
wzmacniaj ukierunkowanie
wytwarzania wiedzy ku zastosowaniom gospodarczym
wykraczajcym poza sektory
strategiczne.

Wsparcie absorpcji wiedzy

przez firmy, ktrego udzielaj instytucje i regulacje rynku pracy wspierajce inwestycje w kapita ludzki.
Zatrudnianie naukowcw i
inynierw przez przemys.
Dostpno
dodatkowych
funduszy dla naukowcw
prowadzcych badania na
potrzeby gospodarki.
Dobrze rozwinite prawo
patentowe i inne prawa wasnoci intelektualnej.

Tworzenie innowacyjnych Due moliwoci sektora Funkcjonuje klika mechanirozwiza poprzez wsp- bada jako stymulatora za- zmw koordynujcych anaprac kilku podmiotw.
potrzebowania na wiedz.
liz zapotrzebowania na
wiedz.

Silne mechanizmy identyfikowania tych, ktrzy odgrywaj wiodc rol w tworzeniu zapotrzebowania na
wiedz.
Ustalone zapotrzebowanie
na wiedz gwnych sektorw jest dobrze objte publicznymi
mechanizmami
wspierania.

Uyteczno
gospodarcza
wykorzystywana jako kryterium jakociowe programw
publicznych wspierajcych
badania.
rdo: Opracowanie wasne

Angaowanie przemysu na Finansowe wsparcie dla firm Dobrze zorganizowany syswczesnym etapie bada korzystajcych z bada.
tem projektw badawczych
prowadzonych przez sektor
realizowanych przez firmy i
publiczny.
dofinansowywanych przez
regionalne instytucje otoczenia biznesu.
Koncentracja na kluczowych
rodowiskach
innowacyjnych (centrach doskonaoci).

Na wysok absorpcyjno przedsibiorstw wpywa dostpno dodatkowych funduszy dla

naukowcw prowadzcych badania na potrzeby gospodarki. Przy tym, tak jak w Stuttgarcie,
uyteczno gospodarcza jest wykorzystywana jako kryterium jakociowe programw publicznych wspierajcych badania. W Sztokholmie wspiera si absorpcj wiedzy w przedsibiorstwach poprzez angaowanie przemysu na wczesnym etapie bada prowadzonych przez
sektor publiczny. Dobrze zorganizowany system projektw badawczych realizowanych przez
firmy i dofinansowywanych przez regionalne instytucje otoczenia biznesu przynosi z kolei
dobre wyniki w regionie Etel-Suomi. Skutecznym sposobem zwikszania absorpcji wiedzy
w firmach wykorzystywanym w Sztokholmie jest tworzenie innowacyjnych rozwiza poprzez wspprac kilku podmiotw, a take koncentracja na kluczowych rodowiskach innowacyjnych (centrach doskonaoci). Podobne rozwizania noszce miano klastrw konkurencyjnoci s stosowane w regionie le de France. Wzmacniaj one ukierunkowanie
wytwarzania wiedzy ku zastosowaniom gospodarczym wykraczajcym poza sektory strategiczne. W tabeli 16 przedstawiono omwione powyej czynniki z podziaem na regiony,
w ktrych wystpuj.

5.4. Rola otoczenia instytucjonalnego regionu w ksztatowaniu

nowego paradygmatu rozwoju regionalnego wnioski
z analizy studiw przypadkw

Analiza w rozdziale czwartym pozwala na stwierdzenie, e istnieje dua rnorodno modeli otoczenia instytucjonalnego funkcjonujcych w opisywanych regionach. Kady z nich zostanie omwiony z uwzgldnieniem jego roli w ksztatowaniu nowego paradygmatu rozwoju
regionalnego, efektw, jakie wywiera na powstawanie gospodarki opartej na wiedzy, oraz
jego spjnoci z polityk i specyfik regionu, w ktrym wystpuje.
Emilia Romagna jest przykadem takiej organizacji otoczenia instytucjonalnego, ktr
moemy okreli jako model niezalenego regionu. Region dysponuje tu du niezalenoci w ksztatowaniu polityk w zakresie nauki, technologii i innowacji. Autonomia w tworzeniu gospodarki opartej na wiedzy w regionie nie przekada si na niezaleno w tworzeniu
funduszy i finansowaniu regionalnych inicjatyw. Region zarzdza jedn trzeci dostpnych
funduszy. Poziom finansowania jest negocjowany na poziomie centralnym. Od roku 2001
istnieje moliwo ustanawiania instrumentw fiskalnych na poziomie regionu. Model funk217

cjonujcy w regionie opiera si na aktywnych dziaaniach regionalnej administracji publicznej oraz konsorcjum wadz regionalnych, uczelni i innych regionalnych i krajowych interesariuszy. Takie podejcie daje do du swobod w doborze instrumentw i dziaa dopasowanych do lokalnych uwarunkowa. Dotyczy to midzy innymi obszaru innowacji i polityki
badawczo-rozwojowej. Mona powiedzie, e zmiany wprowadzane w latach 19982001
(wprowadzenie tzw. Prawa Bassaniniego i kolejnych trzyletnich programw) otworzyy
przed regionem znacznie wiksze moliwoci wpywania na ksztatowanie si nowego paradygmatu rozwoju. Emilia Romagna by pierwszym regionem we Woszech, ktry rozpocz
wdraanie nowego zdecentralizowanego prawa. W latach 20002008 cakowite nakady na
badania wzrastay rednio o okoo 8%. Odnotowywano take jeden z najwyszych we Woszech wskanikw udziau wydatkw prywatnych na badania wynoszcy dla wspomnianego
okresu 57,5%. Take udzia regionu w dziaalnoci badawczo-rozwojowej caego kraju jest
znaczcy i wynosi 8,4% cakowitych wydatkw na ten cel. Sia gospodarki opartej na wiedzy
to take liczba zgosze patentowych w regionie dla Emilia Romagna przekracza ona zarwno krajow, jak i unijn redni. Pomimo wysokiej aktywnoci innowacyjnej w porwnaniu z reszt kraju, zatrudnienie w sektorach gospodarki opartych na wiedzy jest nisze od
redniej caego kraju, co wynika ze specjalizacji regionalnego przemysu obejmujcej sektory
niskich technologii [European Commission 2011].
Liczne badania przeprowadzone w regionie Stuttgart, jak i w caym landzie Baden-Wrttemberg, wskazay na wan rol otoczenia instytucjonalnego dla dynamicznego rozwoju gospodarki opartej na wiedzy regionu. Regionalny system innowacyjny charakteryzuje
si zrnicowan infrastruktur badawcz oraz kompleksowym systemem publicznych i niepublicznych instytucji otoczenia biznesu. Pomimo e uprawnienia do formuowania polityki
s ulokowane na poziomie landu Baden-Wrttemberg, wdroono zdecentralizowany system
decyzyjny w obszarze badawczo-rozwojowym umoliwiajcy elastyczne dopasowanie do
lokalnych potrzeb gospodarki. Podkrela si cztery wymiary infrastruktury instytucjonalnej
determinujcej profil innowacyjny regionu Stuttgart. S to:

regionalna infrastruktura badawcza oraz profili specjalizacyjny systemu naukowego
korespondujcy w wysokim stopniu z obszarami specjalizacji technologicznej przemysu.

specyficzna regionalna charakterystyka publicznych i prywatnych instytucji o charakterze edukacyjnym,

tradycyjnie zdecentralizowana struktura transferu technologii do firm sektora MP,

218


specyficzne instytucje rynku pracy oraz zasady prowadzce do stabilnych relacji pracodawca pracownik charakterystycznych dla regionalnego systemu innowacji, wspierajcych inwestycje firm w kapita ludzki.
Infrastruktura instytucjonalna regionu jest istotnym czynnikiem wpywajcym na utrzymanie zdolnoci innowacyjnych gwnie poprzez dostarczanie wysoko wykwalifikowanych
zasobw ludzkich w technicznych obszarach wiedzy. Uczelnie obok tradycyjnych zada
zwizanych z nauczaniem i badaniami ,zajmuj si take transferem technologii. Przysuguje
im duy stopie autonomii w definiowaniu obszarw zainteresowa badawczych. Land Baden-Wrttemberg pierwszy sformuowa polityk technologiczn, ktrej gwne zaoenia s
cay czas realizowane. Od lat dziewidziesitych XX wieku wsparcie wadz koncentrowao
si na transferze technologii, ktrego gwnym celem miao by przyspieszenie transformacji
wiedzy technologicznej w innowacyjne procesy i produkty rynkowe [Simmie i in. 2002,
s. 4764]. Naley te podkreli dziaania w polityce regionalnej wspierajce konkurencyjno regionalnych klastrw. Za jeden z najwaniejszych czynnikw tego wsparcia naley
uzna wanie zbudowanie zaplecza instytucjonalnego skadajcego si z koordynatora dziaa wszystkich wadz lokalnych przyspieszajcego komunikacj i procesy decyzyjne,
a w konsekwencji zwikszajcego zdolnoci dostosowawcze regionalnego systemu innowacyjnego (region Stuttgart). Istotn rol odgrywa podlega regionowi Stuttgart Wirtschaftsfrderung Region Stuttgart (WRS) organizacja wspierajca powstawanie i rozwj innowacyjnych klastrw w kluczowych dla regionu dziedzinach. Wanie sektorowe klastry lub
inaczej sektorowe centra kompetencji mona uzna za cech charakterystyczn dla drogi,
jak obra region Stuttgart ku nowemu paradygmatowi rozwoju regionalnego. Struktura
stworzona przez WRS to regionalna sie tak zwanych centrw kompetencji. Centra te maj
za zadanie skupianie kluczowych graczy danej brany ze wiata nauki, biznesu wadz lokalnych i regionalnych oraz ekspertw w specyficznych technologiach wykorzystywanych
w danej brany. Jednym z podstawowych zada jest zachcanie do wymiany wiedzy i dowiadcze poprzez wspieranie dialogu pomidzy przedsibiorstwami i wiatem nauki. Efektem tych dziaa jest niezwykle wysoka intensywno prac badawczo-rozwojowych nakierowanych na potrzeby regionalnego przemysu i realizowanych gwnie przez sektor
prywatny. O duej aktywnoci tego sektora oraz o wysokim poziomie absorpcji wiedzy
wiadcz dane dotyczce liczby zgosze patentowych plasujce region w cisej europejskiej
czowce.
Model otoczenia instytucjonalnego gospodarki opartej na wiedzy w regionie Sztokholm
odzwierciedla realizowan w Szwecji ide transformacji krajowego systemu do lokalnych
219

uwarunkowa. Decyzje dotyczce polityki badawczej w Szwecji s podejmowane na poziomie krajowym. Aktualna ustawa rzdowa dotyczca polityki badawczej, Stymulowanie bada i innowacji, kadzie nacisk na konieczno powizania regionalnych inicjatyw rozwojowych z krajowymi badaniami i polityk innowacyjn. Ma to si odbywa poprzez
stymulowanie dialogu pomidzy regionalnymi graczami oraz wadzami krajowymi, koncentrujcego si przede wszystkim na moliwociach rozwinicia prac strategicznych nad kwestiami bada i innowacyjnoci na poziomie regionalnym [Anderson 2010, s. 178].
Region Sztokholm jest czci krajowego systemu innowacyjnego. Instytucjonalne otoczenie wspierajce rozwj nowego paradygmatu w regionie to mieszanka publicznych i prywatnych organizacji angaujcych instytucje reprezentujce rne poziomy zarzdzania regionalnego Du rol odgrywaj prywatne firmy ze wzgldu na ich kluczow rol
w tworzeniu gospodarki opartej na wiedzy regionu i to wanie im naley przypisa doskonae wyniki osigane przez Sztokholm w zakresie wskanikw, takich jak wydatki na badania
czy liczba zgosze patentowych.
W Szwecji zasoby i zdolno tworzenia strategii, w tym dla obszaru wiedzy, maj miasta.
Od lat szedziesitych XX wieku podejmowane s przez region i hrabstwa prby skoordynowania powstawania polityki i redniookresowych strategii ograniczane przez du autonomi decyzyjn obszarw miejskich. Na poziomie regionu Sztokholm problemem jest rozbicie kompetencji pomidzy rnych aktorw systemu w zakresie formuowania wizji
i strategii rozwoju, jak rwnie brak koordynacji pomidzy poziomami geograficznymi
i funkcjonalnymi rnych agencji. Strategia rozwoju gospodarki opartej na wiedzy powinna
by rozwijana na poziomie regionu, jednake nie odgrywa on adnej roli w tym zakresie.
Rankingi innowacji sytuuj Sztokholm w cisej czowce. Wyniki te znajduj uzasadnienie w postaci silnego zaplecza uniwersyteckiego i prnie dziaajcych instytucji otoczenia
biznesu, takich jak inkubatory (STING) czy parki naukowe (KISTA). Gospodarka regionu
jest dobrze rozwinita w sektorach opartych na wiedzy, w ktrych dominuj szczeglnie sektor ICT i biotechnologie i stojce za nimi korporacje midzynarodowe. W pierwszym przypadku jest to Sony Ericsson, w drugim AstraZeneca wsppracujca z Karolinska Institutet.
Region Sztokholm odnotowuje doskonae wyniki dotyczce nakadw na badania mierzonych jako udzia w PKB (rednia w latach 20002008 wynosia 3,4%) przy czy s to gwnie
wydatki sektora prywatnego. Sukces regionu jako gospodarki opartej na wiedzy wie si
z oddoln inicjatyw duych korporacji i w mniejszym stopniu zaley od realizacji koncepcji wadz ze wzgldu na wspomniane wczeniej rozproszenie kompetencji.

220

Przykadem krajowego systemu innowacji z sukcesem przeniesionego na grunt regionalnej gospodarki opartej na wiedzy jest przypadek regionu Etel-Suomi. Gospodark
opart na wiedzy mona tu okreli jako swego rodzaju regionaln baz wiedzy dobrze zintegrowan z krajowym systemem innowacji i wspieran przez dziaania subregionalne i lokalne. Wanym czynnikiem rozwoju tej regionalnej bazy wiedzy i wzrostu ekonomicznego
jest istotny wkad prywatnych nakadw na badania i rozwj, kierunkowany i wspierany
przez publiczne nakady badawczo-rozwojowe i rne instrumenty wsparcia.
W regionie Etel-Suomi funkcjonuje mieszanka polityki ksztatowanej na poziomie krajowym i lokalnym. Ze wzgldu na tak wan rol regionu Etel-Suomi w gospodarce Finlandii i koncentracj dziaa badawczo-rozwojowych (prywatnych i publicznych), w regionie
Helsinek dominujc rol odgrywa polityka ksztatowana na poziomie oglnokrajowym. Inicjatywy oglnokrajowe s uzupeniane dziaaniami na poziomie lokalnym przez gminy i podregiony. W innych podregionach Etel-Suomi, poza Helsinkami, krajowe instrumenty wspierania innowacji s uzupeniane przez lokaln polityk rozwoju gospodarczego. W kreowanie
lokalnego rodowiska innowacji angauj si midzy innymi wadze miejskie. Na poziomie
lokalnym gwny nacisk w polityce badawczo-rozwojowej zosta pooony na lokalne
wsparcie politechnik i kreowanie przyjaznego dla innowacji rodowiska w postaci parkw
technologicznych i organizacji rozwoju regionalnego. Rady gminne i inni lokalni interesariusze podejmuj rwnie zadania zwizane z rozwojem gospodarki opartej na wiedzy. Rozwijana jest lokalna polityka klastrowa i w ten sposb praktycznie kady region miejski zdefiniowa swoje kluczowe brane gospodarki i ukierunkowa lokalne, krajowe i unijne wsparcie
w celu rozwoju tych bran.
Rezultatem prowadzenia tej przemylanej i konsekwentnej strategii jest niezwykle wysoki
poziom nakadw na badania sigajcy w latach 20002007 rednio ponad 3,5% PKB. Cz
tego wzrostu wynika z metropolitalnego charakteru regionu oraz z obecnoci w nim potentata
telekomunikacyjnego koncernu Nokia, niemniej w analizach rozwoju tego regionu rwnie
due znaczenie przypisuje si dobremu wdroeniu krajowej koncepcji gospodarki opartej na
wiedzy na poziom regionalny. Udzia sektora HRST oraz aktywno patentowa plasuje Etel-Soumi znaczco powyej redniej dla regionw Europy Zachodniej (EU-15).
Otoczenie instytucjonalne regionu le de France jest odzwierciedleniem funkcjonujcego
we Francji dwukierunkowego podejcia do ksztatowania gospodarki opartej na wiedzy.
Z jednej strony tworzy si i wdraa strategie na poziomie regionalnym, z drugiej adaptuje do
potrzeb regionu polityk i koncepcje tworzone przez wadze centralne, takie jak na przykad
klastry konkurencyjnoci czy te ulgi podatkowe dla przedsibiorstw prowadzcych prace
221

badawcze. Otoczenie instytucjonalne na poziomie regionu jest zdominowane przez dwa

podmioty sterujce regionalnymi innowacjami. S to Rada Regionalna i OSEO. Ta pierwsza
instytucja jest wiodca we wdraaniu dziaa ksztatujcych gospodark oparta na wiedzy
w regionie. Adaptowaniem polityki krajowej na poziomie regionalnym zajmuje si regionalne przedstawicielstwo wadz centralnych.
Na gospodark opart na wiedzy regionu le de France wpywa opisana wyej dobrze zaprojektowana struktura otoczenia instytucjonalnego dla tworzenia innowacji, ale take
w najwikszym stopniu charakter regionu zdominowanego przez wielk metropoli, ktr
jest Pary. cieka rozwoju regionu wedug nowego paradygmatu rozwoju musi uwzgldnia
kompleksowy charakter i rnorodno instytucji dziaajcych w regionie. Ta koncentracja
aktorw regionalnego systemu innowacji jest z jednej strony istotnym zasobem, z drugiej za
take utrudnieniem dla wdroenia sprawnie dziaajcego otoczenia instytucjonalnego z czytelnym podziaem rl i odpowiedzialnoci.
le de France jest z pewnoci najwaniejszym francuskim regionem, jeeli chodzi o wyniki uzyskiwane w ramach rozwinitej gospodarki opartej na wiedzy. Skupia niemal poow
pracownikw naukowych caej Francji, co skutkuje liczb publikacji (6% wszystkich europejskich publikacji wedug danych Eurostatu za 2004 rok) i zgosze patentowych (ponad 6%
wszystkich europejskich patentw wedug danych Eurostatu za 2004 rok). rednia udziau
wydatkw na badania i rozwj w PKB pomidzy rokiem 2000 a 2008 wyniosa 3,1%. Wydatki badawczo-rozwojowe sektora prywatnego wynosz tutaj prawie 70% cakowitych nakadw na ten cel.

5.5. Wnioski dla polityki rozwoju regionalnego w Wielkopolsce

Oceniajc stan wdraania gospodarki opartej na wiedzy w Wielkopolsce, mona si oprze

na wynikach, jakie region osiga w dokonywanym okresowo przez Komisje Europejsk badaniu innowacyjnoci Regional Innovation Scoreboard. Ostatnie badanie, przeprowadzone
w 2009 roku (a take poprzednie z 2006 roku), obejmowao take polskie regiony. Syntetyczny wskanik sucy do stworzenia indeksu skada si z 16 wskanikw pogrupowanych
w cztery kategorie powizane z funkcjami gospodarki opartej na wiedzy cyrkulacj, absorpcj i wytwarzaniem wiedzy. S to:

222


czynniki umoliwiajce powstanie innowacji i zarazem wytwarzanie wiedzy, takie

jak zasoby ludzkie i finansowe dziaalno przedsibiorstw (kategoria zwizana z absorpcj i cyrkulacj wiedzy), w tym inwestycje przedsibiorstw oraz powizania
i przedsibiorczo,

stosunek wynikw do wkadu mierzony liczb zgosze patentowych do Europejskiego Urzdu Patentowego,

efekty gospodarcze: zatrudnienie w rednio zaawansowanej i zaawansowanej dziaalnoci produkcyjnej oraz usugach wiedzochonnych, a take liczba nowych produktw
na rynku oraz produktw nowych dla firmy.

Rysunek 24. Innowacyjno polskich wojewdztw na tle

regionw Unii Europejskiej
rdo: Hollanders, Tarantola i Loschky 2009, s. 3

Wielkopolska zostaa sklasyfikowana jako region o niskim poziomie innowacyjnoci. Biorc pod uwag oceny czstkowe, najlepsze wyniki region uzyska w pierwszej z czterech
powyszych kategorii charakteryzujcej jego potencja, osigajc jednak tylko pozycj redni. Z kolei biorc pod uwag wskaniki zwizane z procesem wytwarzania wiedzy i dziaalnoci innowacyjn, szczeglnie po stronie przedsibiorstw takie jak wydatki firm na dziaalno badawczo-rozwojow jako procent PKB, wydatki firm na dziaalno innowacyjn

223

jako procent obrotw, udzia maych i rednich firm innowacyjnych w ich oglnej liczbie,
a take pod wzgldem liczby patentw europejskich na milion mieszkacw wszystkie
polskie regiony zostay sklasyfikowane jako regiony nisko innowacyjne. Podobnie oceniana
jest absorpcja wiedzy i innowacji przez przedsibiorstwa mierzona liczb wprowadzonych
przez nie innowacji oraz cyrkulacja wiedzy oceniana na podstawie zatrudnienia w przemyle
w sektorach redniej i wysokiej techniki i przez udzia maych i rednich przedsibiorstw
innowacyjnych podejmujcych wspprac w ich oglnej liczbie.
Wielkopolska ma potencja do kreowania nowej wiedzy i innowacji. Stanowi o nim
liczne uczelnie i jednostki naukowe funkcjonujce w regionie (gwnie w Poznaniu). Niestety, potencja ten nie jest wykorzystywany z powodu typowo naukowego, skupionego na dydaktyce i niekomercyjnego nastawienia wikszoci uczelni oraz niespeniajcej oczekiwa
rynku oferty jednostek badawczo-rozwojowych. Brakuje wiedzy o istnieniu i sposobach stosowania metod komercjalizacji wynikw bada, transferu technologii. Jednym z czynnikw
sprzyjajcych poprawie cyrkulacji wiedzy w regionie jest z pewnoci upowszechnianie wiedzy o moliwych sposobach transferu wiedzy i o komercjalizacji wynikw prac badawczych.
W tym zakresie bogate dowiadczenia opisywanych wczeniej regionw skandynawskich
Sztokholmu i Etel-Suomi mog by doskonaym punktem odniesienia. Pozostajc przy
tym porwnaniu naley te zwrci uwag na bardzo sab obecno finansowania ryzykownych, innowacyjnych inicjatyw w formie kapitau wysokiego ryzyka
W regionie funkcjonuje co prawda coraz wicej instytucji wspierajcych cyrkulacj wiedzy, takich jak centra transferu technologii czy inkubatory technologiczne, jednake wikszo znajduje si na wczesnym etapie rozwoju i ich wpyw na gospodark opart na wiedzy
jest ograniczony. Dua liczba inicjatyw ma charakter tylko i wycznie tymczasowy i jest
powizana z finansowaniem ze rodkw Unii Europejskiej. Po upywie obowizkowego
okresu trwaoci projektu inicjatywy te, niestety, czsto przestaj istnie. Kontakty instytucji
otoczenia biznesu z przedsibiorstwami s coraz lepsze, ale na przeszkodzie staje tutaj niski
poziom absorpcji wiedzy po stronie przedsibiorstw oraz cay czas niska wiadomo potrzeb
innowacyjnych firm i zwizku innowacji z szans na dynamiczny rozwj. Dobrym przykadem jest cay czas niechtne nastawienie do korzystania z instrumentw finansujcych
wspprac z jednostkami naukowymi w celu wsplnej realizacji prac badawczo-rozwojowych.
Wielkopolskie przedsibiorstwa charakteryzuj si niskim poziomem innowacyjnoci, gotowoci do absorpcji wiedzy, oraz niechci do wsppracy w ramach powiza kooperacyjnych. Jedn z przyczyn moe by tradycyjna struktura gospodarki regionu. Przedsibior224

stwa skupione na swojej podstawowej dziaalnoci najczciej nie s skonne do wprowadzania innowacji oraz do prowadzenia dziaalnoci badawczo-rozwojowej. By moe szansa na
zwikszenie innowacyjnoci wielkopolskich firm, przede wszystkim tych z sektora MP,
byoby wprowadzenie dodatkowych zacht. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego zaleca
tworzenie narzdzi uatwiajcych proces innowacji w przedsibiorstwach obejmujcych rne formy dotacji, ulg i zwolnie podatkowych dla firm wdraajcych innowacyjne rozwizania. Ze wzgldu na to, e pojawiaj si inicjatywy wadz regionalnych, takie jak voucher
wiedzy, dni innowacji oraz partnerstwa strategiczne, mona si spodziewa, e w nastpnych latach sytuacja znaczco si poprawi.
Otoczenie instytucjonalne to zarwno dziaalno regionalnych i lokalnych wadz, powiza kooperacyjnych, jak i instytucji otoczenia biznesu i innych aktorw kluczowych dla
gospodarki opartej na wiedzy Z pewnoci najwaniejszym graczem w regionalnym systemie
innowacyjnym jest obecnie Urzd Marszakowski Wojewdztwa Wielkopolskiego. Region
by jednym z pierwszych w Polsce, ktry dziki wsppracy Urzdu z Poznaskim Parkiem
Naukowo-Technologicznym ustanowi Regionaln Strategi Innowacji. Dokument i wynikajce niego plany dziaa w odwany i trafny sposb definioway cele wojewdztwa w ksztatowaniu gospodarki opartej na wiedzy. Istotnym problemem dla wdroenia strategii by brak
w pierwszej jej wersji instytucjonalnych mechanizmw zapewniajcych jej skoordynowane
wdraanie. Wynikao to z tego, e koordynator dziaa innowacyjnych regionu w pierwszym
okresie ich wdraania (lata 20042006, pierwszy okres programowania i funkcjonowania
w Polsce programw operacyjnych finansowanych z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej w tym dziaania 2.6. Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego), ktrym by obok Samorzdu Wojewdztwa Poznaski Park Naukowo-Technologiczny,
po roku 2006 straci na znaczeniu. Nowa koncepcja wdraania funduszy strukturalnych i odmienny podzia rl i kompetencji wrd regionalnych aktorw wdraajcych polityk innowacyjn spowodoway, e na nowo zacz si ksztatowa Regionalny System Innowacji.
Kluczowym graczem jest Urzd Marszakowski Wojewdztwa Wielkopolskiego, ktry podj dziaania majce na celu przeformuowanie i zaktualizowanie Strategii. Efektem tych
dziaa jest powstanie z kocem 2010 roku zaktualizowanego dokumentu strategicznego zawierajcego szczegowy plan dziaa koniecznych do wdroenia strategii, jak i przewidujcy konieczno powstania odpowiednich struktur instytucjonalnych.
Biorc pod uwag dowiadczenia regionw analizowanych w czwartym rozdziale, trzeba
zwrci uwag na obecno na przykad w landzie Baden-Wrttemberg czy w regionie Emilia Romagna specjalnych struktur stanowicych niejako profesjonalne, dziaajce w rnych
225

branach, podmioty reprezentujce wadze regionalne. W landzie Baden-Wrttemberg jest to

region Stuttgart i powoana przez niego agencja rozwoju regionalnego Wirtschaftsfrderung Region Stuttgart koordynujca dziaalno branowych centrw kompetencji czy
inaczej klastrw. W regionie Emilia Romagna s to: z jednej strony konsorcjum ASTER skupiajce regionalnych aktorw systemu innowacji, z drugiej branowe podmioty dziaajce
w imieniu wadz regionalnych, na przykad Instytut Transportu i Logistyki. Efekty uzyskiwane dziki dziaaniu tych struktur pozwalaj wierzy, e tworzenie profesjonalnych podmiotw dziaajcych w imieniu wadz w rnych dziedzinach na rzecz rozwoju gospodarki
opartej na wiedzy jest sposobem na zbudowanie waciwie funkcjonujcego otoczenia instytucjonalnego. W Wielkopolsce krokiem we waciwym kierunku jest zaplanowanie powoania koordynatora ds. wdraania Regionalnej Strategii Innowacji reprezentujcego w tych
dziaaniach Samorzd Wojewdztwa Wielkopolskiego, jak rwnie zapowied stworzenia
partnerstw strategicznych z kluczowymi graczami regionalnego systemu innowacji. Koncepcja ta ma szanse odnie sukces przy zaoeniu, e powstajce struktury bd wdraane konsekwentnie i z pen determinacj wadz regionalnych.

226

ZAKOCZENIE

Kryzys finansowy, ktry mia miejsce w 2008 roku, pokaza dobitnie, e wyrafinowane
i czysto wirtualne narzdzia finansowe wykorzystywane w niewaciwy i pozbawiony
kontroli sposb mog doprowadzi do powanego i bardzo rzeczywistego pogorszenia
sytuacji gospodarczej krajw i regionw. Zagadnienia zwizane z cyrkulacj, kreowaniem
i absorpcj wiedzy w gospodarce i ich wpyw na ni mog niekiedy wydawa si rwnie
wirtualne jak opcje czy kontrakty terminowe w finansach, ale, podobnie jak one, wywieraj istotny wpyw na kondycj ekonomiczn caych krajw i regionw. W epoce niebywale szybkiego postpu technologicznego, penej otwartoci i globalizacji rynkw, jednym
z kluczowych czynnikw sukcesu rozwojowego regionw jest waciwe rozumienie zasad
ksztatowania gospodarki opartej na wiedzy. Nowy paradygmat rozwoju regionalnego wynika z fundamentw ekonomii neoklasycznej, przy czym zakada kluczow rol wiedzy
jako czynnika produkcji. Mechanizm samoregulacyjny gospodarki wymaga wprowadzenia
korekty w postaci ingerencji wadz majcej na celu nadanie priorytetowej roli rozwojowi
wiedzy. Rozwj ten w niniejszej rozprawie jest rozumiany jako kreowanie warunkw do
tworzenia wiedzy w instytucjach publicznych i prywatnych, jej cyrkulacji poprzez odpowiednie ksztatowanie otoczenia instytucjonalnego oraz przez stosowanie wobec przedsibiorcw zacht do absorpcji tej wiedzy.
W niniejszej pracy skoncentrowano si na przedstawieniu tego, jak ksztatuj si te podstawowe obszary gospodarki opartej na wiedzy w najlepiej rozwinitych regionach Europy
Zachodniej. Przeprowadzone badania miay na celu w pierwszej fazie przegld regionw
EU-15 ze wzgldu na ich poziom konkurencyjnoci w okresie objtym analiz, nastpnie
ocen ich sytuacji pod wzgldem wybranych wskanikw gospodarki opartej na wiedzy. Na
podstawie tych analiz wybrano regiony do pogbionej analizy polegajcej na scharakteryzowaniu procesw wytwarzania, cyrkulacji i absorpcji wiedzy i na ocenie, jak na przebieg
tych procesw wpywa istniejce otoczenie instytucjonalne. Charakterystyka ta pozwolia na

227

sformuowanie wnioskw dotyczcych roli tych procesw w ksztatowaniu nowego paradygmatu rozwoju regionalnego. Na bazie tych rozwaa i zidentyfikowanych czynnikw
sukcesu opisywanych regionw podjto take prb sformuowania wnioskw dla polityki
rozwoju regionalnego w Wielkopolsce.
W literaturze przedmiotu mona odnale wiele opracowa, ktre podejmuj tematyk
rozwoju gospodarki opartej na wiedzy w regionach jako czynnika warunkujcego uzyskanie
i utrzymanie wysokiego poziomu ich konkurencyjnoci w dugim okresie. Niniejsza rozprawa zawiera podejcie do analizy bazujce na analizie wskanikw gospodarki opartej na
wiedzy, takich jak wydatki na badania i rozwj, zatrudnienie w sektorze HRST oraz liczba
zgosze patentowych na milion mieszkacw w zestawieniu z danymi o konkurencyjnoci
regionalnej mierzonej za pomoc PKB per capita PPS oraz wynikami regionw w Europejskim Indeksie Konkurencyjnoci. Alternatywne lub uzupeniajce podejcie do omawianego
zagadnienia mona odnale w polskiej literaturze. Jednym z nich jest model kapitau intelektualnego regionu, w ktrym sytuacj regionu analizuje si z podziaem na cztery grupy
czynnikw okrelane mianem kapitau ludzkiego, spoecznego, rozwoju i kapitau strukturalnego [Wziak-Biaowolska 2010, s. 4759]. Inne podejcie do analizy gospodarek opartych
na wiedzy jest zwizane z analiz regionu lub miasta przez pryzmat jego kreatywnoci mierzonej obecnoci w nim tak zwanego sektora kreatywnego i tworzcej go klasy twrczej
[Stryjakiewicz, Mczyski i Stachowiak 2009, s. 58]. Koncepcja analizy gospodarki opartej
na wiedzy w regionie oparciu wykorzystaniem takich jej elementw, jak powstawanie wiedzy, jej cyrkulacja i absorpcja, jest stosowana przez Komisj Europejsk w monitoringu systemw badawczych i polityki rozwoju na poziomie regionw, krajw czonkowskich oraz
caej Europejskiej Przestrzeni Badawczej [Portal internetowy ERAWATCH 2006].
Przegld wspczesnych teorii rozwoju regionw umoliwi stworzenie punktu odniesienia dla dalszej pracy badawczej. Gwne zaoenia wspczesnych teorii rozwoju regionalnego stanowi teoretyczn podstaw do analizy przyczyn sukcesu rozwojowego opisywanych
regionw Europy Zachodniej. Poniewa nie istnieje jedna teoretyczna perspektywa obejmujca ca zoono zagadnienia konkurencyjnoci regionalnej, zastosowano podzia majcy
za zadanie uporzdkowanie omawianych wspczesnych teorii rozwoju regionalnego. W dysertacji wykorzystano podzia tych teorii na traktujce region jako: miejsce specjalizacji eksportowej, miejsce rosncych przychodw oraz centrum kreowania wiedzy. Tego typu klasyfikacja stosowana w analizach dotyczcych konkurencyjnoci regionalnej wynika z trzech
podej rnie wyjaniajcych, ktre czynniki maj najistotniejszy wpyw na rozwj regionu
[Martin 2003, s. 1119]. Pierwsza grupa teorii koncentruje si na wyposaeniu regionu
228

w czynniki produkcji, druga akcentuje zjawisko rosncych przychodw, w trzeciej natomiast fundamentalne znaczenie dla rozwoju regionu przypisuje si wiedzy. Rozwj regionu
jest zwizany midzy innymi z tym, jakie czynniki umoliwiajce jego aktywno gospodarcz znajduj si na jego terenie. Zamierzeniem autora byo, aby w ramach przegldu wspczesnych teorii rozwoju regionalnego z jednej strony wskaza te, ktre akcentuj znaczenie
wiedzy jako czynnika rozwoju regionalnego, z drugiej za strony pokaza pozostae, niekiedy
alternatywne koncepcje wyjaniajce zasady rzdzce rozwojem regionalnym. Dziki takiemu przegldowi atwiej zrozumie, co stanowi o ksztatowaniu si nowego paradygmatu
rozwoju regionalnego. Na podstawie przeprowadzonej analizy mona stwierdzi, e determinanty rozwoju regionalnego zaobserwowane w analizowanych regionach nalecych do grupy stabilnego wzrostu stanowi potwierdzenie dla zaoe nowej teorii wzrostu, teorii biegunw wzrostu, nowej geografii ekonomicznej, koncepcji regionw uczcych si, a take
zaoe nowej ekonomii instytucjonalnej.
Analiza dziaa realizowanych w regionach o wysokiej konkurencyjnoci skania do
zwrcenia uwagi na takie czynniki sprzyjajce rozwojowi gospodarki opartej na wiedzy, jak
przyznawanie szerokich kompetencji w ksztatowaniu regionalnego systemu innowacji wadzom regionalnym, a take profesjonalizacja ich dziaa. Zwraca take uwag realizowanie
strategii bazujcych na kompleksowym modelu innowacyjnym oraz wystpowanie dziaa
zorientowanych procesowo, promujcych samodzieln organizacj podmiotw regionalnego
systemu innowacji, w tym promowanie inicjatyw oddolnych. Z jednej strony dziaania wadz
regionalnych wspierajce rozwj gospodarki na wiedzy s ukierunkowane na wiele sektorw
i integruj aktorw z publicznych i prywatnych instytucji. Z drugiej strony zapotrzebowanie
na wiedz jest zwykle skoncentrowane na niewielkiej liczbie strategicznych obszarw
i bran. Due znaczenie ma otwarto na wspprac midzynarodow, wspieranie regionalnej koncentracji wiedzy i rwnoczesne otwarte budowanie relacji midzynarodowych. Budowaniu konkurencyjnoci zgodnie z nowym paradygmatem rozwoju regionu sprzyja wysoka specjalizacja przemysu, ktrego potrzeby s zbiene z obszarami skoncentrowania bada
prowadzonych przez uniwersytety w regionie.
Biorc pod uwag stosowany w pracy podzia czynnikw konkurencyjnoci regionw
wiedzy na zwizane z jej wytwarzaniem, cyrkulacj i absorpcj, mona wyodrbni dodatkowo charakterystyczne cechy waciwe dla regionw stabilnego wzrostu rozwijajcych si
jako centra wiedzy.
Do czynnikw, ktre wpywaj na kwestie zapewniania jakoci wytwarzanej wiedzy, naley zaliczy silny i ustabilizowany system uniwersytecki, jak i pozauniwersytecki system
229

bada. Wszystkie analizowane regiony dysponuj takim wanie zapleczem badawczym.

Wanym czynnikiem jest ukierunkowanie na badania cile powizane z silnym stronami
regionalnej gospodarki. Do zrealizowania tego celu potrzeba regionalnej infrastruktury badawczej i profilu specjalizacyjnego bada idealnie odpowiadajcego aktywnoci technologicznej przemysu. Wana jest take zdolno do adaptowania si do postpu w obrbie
utrwalonych obszarw naukowych lub czenia ich w celu tworzenia nowej wiedzy.
Cyrkulacja wiedzy jest odzwierciedleniem tego, w jaki sposb dziaa cay system innowacyjny regionu. Na podstawie wnioskw z analizy rozpatrywanych regionw naley podkreli, e dla odpowiedniej cyrkulacji wiedzy kluczowe znaczenie ma stworzenie skutecznie
dziaajcego otoczenia instytucjonalnego skadajcego si z takich podmiotw, jak uczelnie,
instytuty, centra transferu technologii, publiczno-prywatne firmy spin-off, a take publiczne
i prywatne laboratoria. Kluczow rol odgrywa silnie zinstytucjonalizowana wsppraca
midzy nauk i przemysem w ramach regionalnego systemu innowacji oraz koncentracja na
programach sieciowych i klastrowych. Na zintensyfikowanie przepywu wiedzy w systemie
innowacyjnym regionu wpyw mog mie takie czynniki, jak wprowadzenie prawodawstwa
promujcego wspprac nauki z przemysem na poziomie regionalnym (na przykad ustawa
PRITT w regionie Emilia Romagna), a take kreowanie strategii i inicjatyw sucych tworzeniu rodowiska innowacyjnego w obszarach miejskich jak to ma miejsce w regionie Etel-Suomi.
Rozwj wedug nowego paradygmatu i tworzenie sprawnie funkcjonujcej gospodarki
opartej na wiedzy wymagaj opracowania mechanizmw wspierajcych przez przedsibiorstwa absorpcj wiedzy zarwno tej wytwarzanej w regionie, jak i pozyskiwanej z zewntrz.
Sprzyja temu, jak ma to miejsce w Stuttgarcie, rozwinita baza badawczo-rozwojowa w sektorze prywatnym zapewniajca dobr zdolno absorpcyjn oraz elastyczn reakcj firm na
zmiany popytu. Due moliwoci publicznego sektora bada odgrywaj rol stymulatora
zapotrzebowania na wiedz. Czynnikiem sprzyjajcym sukcesowi jest te mocny zestaw instrumentw politycznych na poziomie regionalnym majcych na celu koordynacj i ukierunkowanie zapotrzebowania na wiedz, doskonale rozwinity i sprawdzajcy si w regionie
Emilia Romagna. Kluczowe obszary interwencji s identyfikowane tam we wsppracy sektora publicznego i prywatnego. Dobrze jeli w regionie funkcjonuj, tak jak ma to miejsce
w regionie Etel-Suomi, mechanizmy koordynujce analiz zapotrzebowania na wiedz oraz,
tak jak w regionie le de France, metody identyfikowania tych podmiotw gospodarczych,
ktre odgrywaj wiodc rol w tworzeniu zapotrzebowania na wiedz. W konsekwencji

230

ustalone zapotrzebowanie na wiedz gwnych sektorw regonu jest dobrze objte publicznymi mechanizmami wsparcia.
W ramach przeprowadzonych analiz zidentyfikowano pi rnych podej zwizanych
z ksztatowaniem otoczenia instytucjonalnego gospodarki opartej na wiedzy. Emilia Romagna jest przykadem takiej organizacji otoczenia instytucjonalnego, ktr moemy okreli
jako model regionu, ktry cechuje si du niezalenoci w ksztatowaniu polityki w zakresie nauki, technologii i innowacji. Z kolei zorientowanie w budowaniu otoczenia instytucjonalnego na dominujce w gospodarce regionu sektory to cecha odpowiadajca regionowi
Stuttgart i jego centrom kompetencji, a take regionowi le de France i dziaajcym tam klastrom konkurencyjnoci. W tym ostatnim due znaczenie dla dynamicznego rozwoju gospodarki opartej na wiedzy ma sprawne dziaanie w regionie instytucji, ktrych istnienie wynika
z przyjtego modelu krajowego systemu innowacji. Regionalny system innowacji jako spjny element krajowego systemu to z kolei najlepsze okrelenie dla modelu otoczenia instytucjonalnego w regionie Etel-Suomi. Dominujca rola wielkich korporacji w ksztatowaniu
instytucji gospodarki opartej na wiedzy to cecha regionu Sztokholm. Reasumujc dla dynamicznego rozwoju regionu, zgodnie z nowym paradygmatem, kluczowe znaczenie maj:
spjno regionalnego otoczenia instytucjonalnego z krajowym systemem innowacji, nadanie
regionowi autonomii w ksztatowaniu polityki innowacyjnej oraz instrumentw j wspierajcych oraz zorientowanie otoczenia instytucjonalnego na sektory stanowice specjalizacj
gospodarki regionu.
Zarwno analiza danych statystycznych zaprezentowana w rozdziale trzecim, jak i pogbione charakterystyki wybranych regionw przedstawione w rozdziale czwartym pozwalaj
na pozytywne zweryfikowanie hipotezy sformuowanej we Wstpie. Zmiana paradygmatu
rozwoju regionalnego w kierunku gospodarki opartej na wiedzy powoduje, e dla utrzymania
trwaego, wysokiego poziomu konkurencyjnoci regionu konieczne staj si: wytwarzanie
w sektorze publicznymi i prywatnym uytecznej dla gospodarki wiedzy, jej cyrkulacja
w systemie innowacyjnym regionu oraz absorpcja przez przedsibiorstwa. Trwae podstawy
rozwoju regionu opartego na wiedzy daj inwestycje suce rozwojowi kapitau intelektualnego i otoczenia instytucjonalnego regionu.
Badania przeprowadzone w niniejszej rozprawie i wynikajce z nich wnioski s podstawa
do dalszej pracy badawczej dotyczcej warunkw uzyskania i utrzymania wysokiej pozycji
konkurencyjnej regionu dziki akcentowaniu czynnikw rozwoju gospodarki opartej na wiedzy. W toku przeprowadzonych analiz pojawiy si istotne zagadnienia badawcze, ktrych
nie rozwinito ze wzgldu na ograniczone ramy dysertacji. Obejmuj one analiz innych re231

gionw o rozwinitej gospodarce opartej na wiedzy, szczegowe zbadanie mechanizmw

zwizanych z funkcjonowaniem instytucji i projektw zidentyfikowanych jako kluczowe dla
sukcesu najlepszych regionw oraz obszerniejsze odniesienie opisanych w dysertacji mechanizmw do sytuacji w polskich regionach.

232

Aneks 1
KATEGORIE WSKANIKW REGIONALNEJ BAZY DANYCH
STATYSTYCZNYCH EUROSTATU

Dane demograficzne:
cakowita rednia populacja
gsto zaludnienia
cakowita powierzchnia regionw

Dane ekonomiczne:
regionalny PKB w mln EUR
regionalny PKB w mln PPS
PKB jako PPS na mieszkaca
PKB jako PPS na mieszkaca wyraony jako procent redniej EU-27
dochody bdce w dyspozycji gospodarstw domowych
pierwotne dochody gospodarstw domowych
realna stopa wzrostu regionalnego PKB w cenach rynkowych

Dane o rynku pracy:

zatrudnienie w grupie wiekowej 1564 lat
stopa bezrobocia
udzia dugotrwaego bezrobocia (powyej 12 miesicy)
wskanik zatrudnienia w grupie wiekowej 5564 lat

Dane dotyczce nauki i technologii:

zasoby ludzkie w sektorze naukowo-technologicznym (HRST)
zatrudnienie w sektorach wysokich technologii
wnioski patentowe dotyczce wysokich technologii
wydatki na badania i rozwj (GERD)
naukowcy we wszystkich sektorach

233

Dane dotyczce spoeczestwa informacyjnego:

gospodarstwa domowe z dostpem do Internetu
gospodarstwa domowe z dostpem do szerokopasmowego Internetu
osoby regularnie korzystajce z Internetu
osoby, ktre nigdy nie korzystay z komputera
osoby, ktre zamawiaj produkty i usugi w Internecie

Dane dotyczce turystki:

liczba ek w miejscach turystycznych ogem
liczba ek w hotelach
liczba noclegw w miejscach turystycznych ogem
liczba noclegw w hotelach

Dane dotyczce transportu:

drogi, linie kolejowe i szlaki wodne
liczba pojazdw wedug kategorii
drogowy transport dbr
ofiary wypadkw na drogach
morski transport pasaerw
morski transport towarw
lotniczy transport pasaerw
lotniczy transport towarw wedug regionu zaadunku (w tys. ton, mln Tkm, tys.
przewozw)
roczny transport drogowy towarw wg regionu rozadunku (w tys. ton, mln Tkm,
tys. przewozw)

Dane dotyczce struktury biznesu:

liczba podmiotw gospodarczych wg kategorii NACE
liczba jednostek lokalnych, zatrudnionych osb oraz wynagrodzenie w regionach

Dane dotyczce edukacji

liczba uczniw i studentw na wszystkich poziomach edukacji
liczba studentw wedug wieku i pci na podstawowym i rednim poziomie nauczania

Dane dotyczce zdrowia:

wszystkie przyczyny mierci

234

 zgony spowodowane nowotworami

zgony spowodowane chorobami serca
zgony w wypadkach
zgony w wypadkach komunikacyjnych
liczba lekarzy i dentystw
liczba ek w szpitalach

Dane dotyczce rolnictwa, lenictwa i rybowstwa

235

Aneks 2
DOSTPNO DANYCH STATYSTYCZNYCH W BAZIE
EUROSTATU
brak danych
PKB per capita PPS
Belgia
Dania*
Niemcy
Irlandia
Grecja
Hiszpania
Francja
Wochy
Luksemburg
Holandia
Austria
Portugalia
Finlandia
Szwecja
Wielka Brytania

dane dostpne
1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2003

2004

2005

2006

2007

*DK dane dla okresu 19992004 dostpne tylko dla caej Danii

HRST jako procent

populacji aktywnej
Belgia
Dania*
Niemcy
Irlandia
Grecja
Hiszpania
Francja
Wochy
Luksemburg
Holandia
Austria
Portugalia
Finlandia
Szwecja
Wielka Brytania

1999

2000

2001

2002

*DK dane dla okresu 1999 do 2004 dostpne tylko dla caej Danii

236

Zatrudnienie w sektorach
wysokich technologii ogem

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2003

2004

2005

2006

2007

Belgia
Dania*
Niemcy
Irlandia
Grecja
Hiszpania
Francja
Wochy
Luksemburg
Holandia
Austria
Portugalia
Finlandia
Szwecja
Wielka Brytania
* tylko cz regionw

Patenty na milion
mieszkacw
Belgia
Dania*
Niemcy
Irlandia
Grecja
Hiszpania
Francja
Wochy
Luksemburg
Holandia
Austria
Portugalia
Finlandia
Szwecja
Wielka Brytania

*DK dane dla okresu 1999 do 2006 dostpne tylko dla caej Danii

Wydatki B+R jako procent

PKB (GERD)
Belgia
Dania*
Niemcy
Irlandia
Grecja
Hiszpania
Francja
Wochy
Luksemburg
Holandia

1999

2000

2001

2002

237

Wydatki B+R jako procent

PKB (GERD)
Austria
Portugalia
Finlandia
Szwecja
Wielka Brytania

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

238

Aneks 3
REGIONY NUTS-2 Z GRUPY STABILNEGO WZROSTU
I WYBRANE WSKANIKI CHARAKTERYZUJCE
TE REGIONY

AT 13 Wien

33 300

Dynamika
PKB per capita
w latach 19992006
(%)
2,53

AT 31 Obersterreich

22 300

4,10

0,56

AT 32 Salzburg

26 500

3,45

0,67

AT 33 Tirol

23 600

4,30

0,59

AT 34 Vorarlberg

24 100

3,85

0,61

BE 10 Rgion de Bruxelles-Capitale
BE 21 Prov. Antwerpen

44 500
25 400

3,40
4,27

1,12
0,64

BE 24 Prov. Vlaams Brabant

22 700

4,15

0,57

BE 25 Prov. WestVlaanderen
DE 11 Stuttgart

20 600

3,88

0,52

26 700

3,26

0,67

DE 12 Karlsruhe

25 100

3,41

0,63

DE 13 Freiburg

21 600

3,51

0,54

DE 14 Tbingen

22 800

3,88

0,57

DE21 Oberbayern

30 900

4,07

0,78

DE22 Niederbayern

20 300

4,57

0,51

DE 23 Oberpfalz

22 300

3,84

0,56

DE 24 Oberfranken

21 400

3,54

0,54

DE 25 Mittelfranken

25 000

3,43

0,63

DE 26 Unterfranken

21 400

4,14

0,54

DE27 Schwaben

22 700

3,71

0,57

DE 30 Berlin

20 400

1,82

0,51

DE 50 Bremen

28 500

4,31

0,72

DE 60 Hamburg

36 800

4,04

0,93

Kod NUTS-2
i nazwa regionu

PKB per capita

1999 (EUR)

Udzia w PKB
EU-15 (%)
0,87

239

DE 71 Darmstadt

30 200

Dynamika
PKB per capita
w latach 19992006
(%)
3,41

DE 73 Kassel

21 000

4,63

0,53

DE 91 Braunschweig

21 700

2,57

0,55

DE 92 Hannover

21 500

3,79

0,54

DEA 1 Dsseldorf

24 200

3,54

0,61

DEA 2 Kln

23 500

2,74

0,59

DEA 4 Detmold

21 500

2,99

0,54

DEA 5 Arnsberg

20 200

3,82

0,54

DEB 3 Rheinhessen-Pfalz

20 800

2,82

0,52

DEF 0 Schleswig-Holstein

20 300

2,60

0,51

ES 53 Illes Balears

21 200

3,91

0,53

FI 18 Etel-Suomi

24 200

4,19

0,61

FI 20 land

27 900

3,48

0,70

FR 10 le de France

31 900

3,67

0,80

FR 42 Alsace

20 500

2,44

0,52

FR 71 Rhne-Alpes

20 800

3,78

0,52

GR 24 Sterea Ellada

20 400

1,19

0,51

ITC 1 Piemonte

24 500

1,40

0,62

ITC 2 Valle d'Aosta/Valle

d'Aoste
ITC 3 Liguria

26 500
22 400

1,24
1,59

0,67
0,56

ITC 4 Lombardia

27 400

2,35

0,69

ITD 1 Provincia Autonoma

Bolzano-Bozen
ITD 2 Provincia Autonoma
Trento
ITD 3 Veneto

29 700

1,11

0,75

26 000
24 300

1,48
2,59

0,66
0,61

ITD 4 Friuli-Venezia Giulia

23 600

2,36

0,59

ITD 5 Emilia Romagna

26 400

1,89

0,67

ITE 1 Toscana

23 100

2,23

0,58

ITE 2 Umbria

20 800

1,37

0,52

ITE 3 Marche

21 000

2,45

0,53

ITE 4 Lazio

23 600

3,33

0,59

NL 21 Overijssel

20 300

4,57

0,51

NL 31 Utrecht

29 600

3,52

0,75

NL 32 Noord-Holland

27 200

4,52

0,69

NL 33 Zuid-Holland

23 800

4,86

0,60

NL 41 Noord-Brabant

23 600

4,60

0,59

Kod NUTS-2
i nazwa regionu

PKB per capita

1999 (EUR)

Udzia w PKB
EU-15 (%)
0,76

240

NL 42 Limburg (NL)

21 200

Dynamika
PKB per capita
w latach 19992006
(%)
4,38

SE 11 Sztokholm

31 300

3,61

0,79

SE 22 Sydsverige

20 300

3,80

0,51

SE 23 Vstsverige

21 400

4,21

0,54

SE 32 Mellersta Norrland

20 400

3,50

0,51

UKD 2 Cheshire

23 700

4,70

0,60

UKE 4 West Yorkshire

20 500

3,90

0,52

UKG 3 West Midlands

20 400

3,64

0,53

UKH 2 Bedfordshire,
Hertfordshire
UKI 2 Outer London

23 500
20 400

4,32
3,78

0,59
0,51

21 900

4,96

0,55

23 500
20 800

4,44
4,12

0,59
0,52

Kod NUTS-2
i nazwa regionu

UKJ 2 Surrey, East and West

Sussex
UKK 1 Gloucestershire,
Wiltshire
Bristol/Bath area
UKL 2 East Wales

PKB per capita

1999 (EUR)

Udzia w PKB
EU-15 (%)
0,53

rdo: Opracowanie wasne na podstawie danych Eurostatu [30 wrzenia 2009]

241

Aneks 4
WYKAZ NAZW INSTYTUCJI W OMAWIANYCH REGIONACH

Skrt
BMBF
BMWi
GWK
DFG
AiF
MPG
FhG
HGF
WGL
DFG
WRS

RPC
IPC
NUTEK

Nazwa oryginalna
Niemcy
Bundesministerium fr Bildung und
Forschung
Bundesministerium fr Wirtschaft und
Technologie
Gemeinsame Wissenschaftskonferenz
Wissenschaftsrat
Deutsche Forschungsgemeinschaft
Arbeitsgemeinschaft industrieller Forschungsvereinigungen
Max Planck Gesellschaft
Fraunhofer Gesellschaft
Helmholtz-Gemeinschaft Deutscher
Forschungszentren
Wissenschaftsgemeinschaft Gottfried
Wilhelm Leibniz
Deutsche Forschung Gesellschaft
Wirtschaftsfoerderung Region Stuttgart
Szwecja

Tillvxtverket

FORMAS

Glesbygdsverket
Vetenskapsrdet
Forskningsrdet fr Arbetsliv och Socialvetenskap
Forskningsrdet Formas

RJ

Riksbankens Jubileumsfond (RJ)

STINT

Stiftelsen fr Internationalisering av
hgre utbildning och forskning

VR
FAS

Nazwa polska
Federalne Ministerstwo Edukacji
i Bada Naukowych
Federalne Ministerstwo Gospodarki
i Technologii
Wsplna Konferencja Naukowa
Niemiecka Rada Naukowa
Niemiecka Fundacja Badawcza
Niemiecka Federacja Stowarzysze
Badawczych Otto von Guericke
Towarzystwo Maxa Plancka
Towarzystwo Fraunhofera
Wsplnota Helmholtza
Wsplnota Naukowa GW Leibnitza
Niemiecka Fundacja Badawcza
Agencje Rozwoju Gospodarczego
Regionu
Rada ds. Polityki Badawczej
Rada ds. Polityki Innowacyjnej
Szwedzka Agencja ds. Wzrostu Gospodarczego i Regionalnego
Krajowa Agencja Rozwoju Wsi
Szwedzka Rada Badawcza
Szwedzka Rada na Rzecz ycia
w Pracy oraz Nauk Spoecznych
Rada na Rzecz rodowiska, Nauk Rolniczych i Planowania Przestrzennego
Jubileuszowy Fundusz Szwedzkiego
Banku Centralnego
Szwedzka Fundacja na rzecz Wsppracy Midzynarodowej w Badaniach
i Szkolnictwie Wyszym

242

Skrt
MISTRA

VINNOVA
SSF
KKS
KTH
Wochy
MiUR
CNR
ENEA
INFN
ASI
INAF
PRRIITT

ITL

Tekes
MEE
CSTI
CEP
CIRST
ANR
EPIC
EPST

Nazwa oryginalna

Nazwa polska

Stiftelsen fr Miljstrategisk Forskning Fundacja Strategicznych Bada

rodowiskowych
Vrdalstiftelsen
Szwedzka Fundacja Nauk o Zdrowiu
i Bada nad Alergi
Forskning och Innvation fr Hallbar
Szwedzka Agencja ds. Systemw
Tillvxt
Innowacyjnych
Stiftelsen fr Strategisk Forskning
Szwedzka Fundacja ds. Bada Strategicznych
KK-stiftelsen
Fundacja Wiedzy
Sveriges Strsta Tekniska Universitet
Krlewski Instytut Technologiczny
Kista Science Park
Parku Naukowy KISTA
Ministero dell'Istruzione,
dell'Universit e della Ricerca
Consiglio Nazionale delle Ricerche
Ente per le Nuove tecnologie, l'Energia
e l'Ambiente
Instituto Nazionale di Fisica Nucleare
Agenzia Spaziale Italiana
Istituto Nazionale di Astrofisica
Programma Regionalne per la Ricerca
Industriale. IInnovazione e il Transferimento Tecnologico
Fondo Unico per la Attitivita
Produttive
Fondazione Istituto sui Trasporti e la
Logistica
Finlandia

Teknologian ja innovaatioiden
kehittmiskeskus
Ty- ja elinkeinoministerin Arbets
Och Nringsministeeriet
Strategisen huippuosaamisen keskittymt
Alueellinen teknologiastrategia
Osaamiskeskusohjelma
Francja
Comit interministriel de la recherche
scientifique et technologique
LAgence nationale de la recherche
Banque de dveloppement des PME
Etablissement public caractre
industriel et commercia
Etablissement public caractre
scientifique et technologique

Ministerstwo Edukacji Uniwersyteckiej i Bada

Narodowa Rada Bada (),
Narodowa Agencja Nowych Technologii, Energii i rodowiska,
Narodowy Instytut Fizyki Nuklearnej
Woska Agencja Kosmiczna
Narodowy Instytut Astrofizyki
Regionalny Program na Rzecz Bada
dla Gospodarki, Innowacji i Transferu
Technologii
Fundusz dziaa produkcyjnych
Instytut Transportu i Logistyki

Fiskiej Radzie Polityki Naukowej

i Technologii.
Fiska Agencja Finansujca Technologie i Innowacje
Ministerstwo Gospodarki i Pracy
Strategiczne Centra Nauki Technologii
i Innowacji
Regionalne strategie technologiczne
Program Centrw Ekspertyz
Midzyresortowa Rada ds. Bada Naukowych i Technicznych
Krajowa Agencja ds. Bada (ANR),
Bank Rozwoju MSP
Pastwowy instytut przemysowy
i powizany z handlem
Pastwowy instytut naukowy
i technologiczny

243

Skrt
CNRS
INRA
INRIA
INSERM
CEA
CPER
SGAR
CIRST
HCST
CRITT
CSRT
CNS
CCDT
PRES
RTRA
CTRS
SGAR
CPER
SRDE
DRRT
DRIRE
SGAR
SAIC
PFT
ARITT

Nazwa oryginalna
Centre National de la Recherche
Scientifique
Institut national de la recherche
agronomique
Institut national de recherche en informatique et en automatique
Institut national de la sant et de la
recherche mdicale
Commissariat lnergie atomique
Contrat de Plan Etat Rgion
Secrtariat Gnral pour les Affaires
Rgionales
Comit Interministriel pour la
Recherche Scientifique et Technique
Haut Conseil de la Science et de la
Technologie
Centres d'Innovation et de Transfert
Technologique
Conseil Suprieur de la Recherche et
de la Technologie
Conseil National de la Science
Comit Consultatif de Dveloppement
Technologique
Ples de recherche et denseignement
suprieur
Rseaux thmatiques de recherche
avance
Centres thmatiques de recherche et de
soins
Secrtariat Gnral pour les Affaires
Rgionales
Contrat de Plan Etat-Region
Schmas Rgionaux de
Dveloppement Economique
La dlgation rgionale la recherche
et la technologie
Direction Rgionale de IIndustrie, de
la Recherche et de IEnviroment
Prefecture de la Region Dle de
France
Services d'activits industrielles et
commerciales
Plates-formes technologiques
Agence Regionalne pour lInnovation

Nazwa polska
Narodowe Centrum Bada Naukowych
Krajowy Instytut Bada Agronomicznych
Narodowy Instytut Bada w Dziedzinie Informatyki i Automatyki
Narodowy Instytut Zdrowia i Bada
Medycznych
Komisja Energii Atomowej
Kontrakt Planistyczny Pastwo-Region
Sekretariat Generalny do spraw Regionalnych
Midzyresortowy Komitet do spraw
Bada Naukowych i Techniki
Rada wysokiego szczebla do spraw
nauki i technologii
Regionalne centra technologiczno-innowacyjne
Wysoka Rada do Spraw Bada
i Technologii
Krajowa Rada Nauki
Komitet Doradczy ds. Bada i Rozwoju Technologicznego
Bieguny Bada i Szkolnictwa Wyszego
Tematyczne sieci powiza ds. zaawansowanych bada
Tematyczne centra ds. bada i opieki
Sekretariat Generalny ds. Regionalnych
Kontrakt Planistyczny dla Regionu
Regionalne Ustalenia Rozwoju
Gospodarczego
Delegatura Regionalna ds. Bada
i Technologii
Dyrekcja Regionalna Ministerstwa
Przemysu, Bada dla rodowiska
Generalny Sekretariat Spraw Regionalnych
Usugi dla dziaa przemysowych
i handlowych
Platformy technologiczne
Regionalne Wsparcie Transferu
Innowacji i Technologii

244

BIBLIOGRAFIA

Abramovitz, M., 2003, The serach for sources of growth: Areas of ignorance, old and new, Journal of
Economic History, vol. 53, s. 217243.
AIF, 2010 [online] http://www.aif.de/igf/zutech.php [dostp: 20.08.2010],
Aiginger, K., 1998, A Framework for Evaluating the Dynamic Competitiveness of Countries, Structural Change and Economic Dynamics.
Amin, A., Thirft, N., 1992, Neo-Marshallian nodes in global networks, International Journal of Urban
and Regional Research, vol. 16.
Andersson, J., 2010, Social democracy and capitalism in the knowledge age, Standford University
Press.
Andersson, M., 2003, A dynamic approach to the tendency of industries to cluster, European Regional
Science Association Conference, 2730.08.2003 Jyvaskyla, s. 9.
Annual Competitiveness Report 2009, vol. 1: Benchmarking Irelands Performance, National Competitiveness Council, Dublin.
Aydalot, P., Keeble D., 1988, Innovation, High-Technology Industry and Local Environments: The
European Experience, Routledge, London.
Bank wiatowy, [online] http://www.worldbank.org [dostp: 15.08.2010].
Barro, R. Jr., X. Sala-i-Martin, 1995, Economic growth, McGraw Hill, New York.
Barro, R., Sala-i-Martin, X., 1991, Convergence across states and regions, Brookings Papers on Economic Activity, no. 1, s. 107182.
Bartkowiak, R., 2003, Historia myli ekonomicznej, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa,
s.25.
Bellini, N., Giordani, M., Pasquini, E., 1990, The industrial policy of Emilia-Romagna: the business
service centres; The Regions and European Integration, London: Frances Pintor.
Belusssi, F., Gottardi, G., Rullani, E., 1996, The technological evolution of industrial districts,
Springer.
Berghoff, S., 2006, Forschung und Entwicklung in multinationalen Unternehmen 2005, Studien zum
deutschen Innovationssystem, Nr 6, Berlin.
Biekowski, W. (red.), 2008, Czynniki i miary midzynarodowej konkurencyjnoci gospodarek
w kontekcie globalizacji wstpne wyniki bada, Prace i Materiay nr 284, Instytut Gospodarki wiatowej, Warszawa.
Biekowski, W., 2004, Midzynarodowa konkurencyjno kraju i przedsibiorstw. Wyzwania dla
Polski na progu XXI wieku, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa.
Biekowski, W., Rado, J.M, 2007, Amerykaski model rozwoju gospodarczego. Istota, efektywno i
moliwoci zastosowania, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa.
Bramante, A., 1998, From Space to Territory: Relational Development and Territorial Competitivennes. The GREMI Approach within the Conterporary Debate, Castellanza 57 listopada
1998, materiay konferencyjne SME and Districts: Hybrid Governance Forms, Knowledge
Creation & Technology Transfer.
Brodzicki, T., Szulika, S., 2002, Koncepcja klastrw a konkurencyjno przedsibiorstw, Organizacja
i Kierowanie, nr 4, Warszawa.
Bruun, H., 2004, The emergence of a regional innovation network: BioTurku in Turku, Finland,
w: Scheinstock G. (red.), Embracing the knowledge economy. The Dynamic Transformation
of the Finnish Innovation System, Edward Elgar Publishing Limited, Cheltenham.

245

Cap Digital 2009, October 14 [online] http://www.paris-region.com/ard/paris-region-economicdeveloppement-agency/paris-region-s-economy/competitiveness-clusters/cap-digital3983.kjsp?RH=1204728097126.

Chdzyski, J., Nowakowska A., Przygodzki Z., 2007, Region i jego rozwj w warunkach globalizacji, CedeWu.pl Wydawnictwa Fachowe, Warszawa, s. 119.
Chmielewski P., 1995, Ludzie i instytucje. Z historii i teorii nowego instytucjonalizmu, Instytut Pracy
i Spraw Socjalnych, Warszawa.
Chojnicki, Z., Czy, T., 2006, Aspekty regionalne gospodarki opartej na wiedzy w Polsce, Bogucki
Wydawnictwo Naukowe, Pozna.
Churski P., 2004, Rozwj regionalny w warunkach transformacji gospodarczej i integracji europejskiej, w: Ciok, S., Ilnicki, D. (red.), Przeksztacenia regionalnych struktur funkcjonalnoprzestrzennych. Regionalny wymiar integracji europejskiej, t. 8, Instytut Geografii i Rozwoju Regionalnego, Uniwersytet Wrocawski.
Churski, P., 2004, Czynniki rozwoju regionalnego w wietle koncepcji teoretycznych, Instytut Geografii Spoeczno-Ekonomicznej i Gospodarki Przestrzennej UAM, Pozna [online]
http://staff.amu.edu.pl [dostp:11.12.2010].
Coleman, J.S., 1988, Social capital in the creation of human capital, American Journal of Sociology,
vol. 94, s. 95120.
Colletis G., Pecqueur B., 1995, Politiques technologiques locales et creation de resources specifiques
w: Railet A., Torre A., Economie Industrielle et economie spatiale, Economica, Paris.
Cooke P., Morgan K., 1998, Emilia-Romagna: From Civic Culture to Global Networks, w Cooke, P.,
Morgan, K., The Associational Economy: Firms, Regions and Innovation, Oxford University Press: Oxford, s. 114133.
Cooke, P., 2003, Regional Innovation and Learning Systems, Clusters, and Local and Global Value
Chains, w: Brcker J., Dohse D., Soltwedel R., Innovation Clusters and Interregional Competition, Springer Verlag, BerlinHeidelberg, s. 2849.
Cooke, P., Morgan, K., 1994, Regional innovation system in BadenWerrtenberg, International
Journal of Technology Management, 9 (3&4), s. 394429.
CORDIS, 2006, [online] http://cordis.europa.eu/ile-de-france/regional1.htm [dostp: 10.04.2010].
CRUI 2005, Un aggiornamento sullimpatto della ricerca scientifica e tecnologica italiana in ambito
internazionale (19812004). Analisi preliminare, CRUI , Rzym.
Domaski, B., 1997, Geografia przedsibiorstw niedoceniany nurt bada w polskiej geografii ekonomicznej, w: GeografiaCzowiekGospodarka. Profesorowi Bronisawowi Kortusowi
w 70. rocznice urodzin, Instytut Geografii UJ, Krakw, s. 3553.
Domaski, B., 2001, Deformacje metodologiczne i ideologiczne w badaniach przeksztace przestrzeni gospodarczej Europy rodkowej i Wschodniej, w: Rogacki H. (red.), Koncepcje teoretyczne i metody bada geografii spoeczno-ekonomicznej i gospodarki przestrzennej, Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Pozna, s. 197206.
Domaski, R., 2006, Geografia ekonomiczna. Ujcie dynamiczne, Wydawnictwo Naukowe PWN.
Dunning, J.H., 1993, Multinational enterprises and the global economy, Wesley Wokingham, Berkshine addesion, Wesley, s. 30.
Edvinsson, L., Malone M.S., 2001, Kapita intelektualny. Poznaj prawdziw warto swojego przedsibiorstwa, odnajdujc jego ukryte korzenie, Wydawnictwo PWN, s. 16.
Ejermo O., Kander, A., 2006, The Swedish Paradox. CIRCLE, no. 1, Center for Innovation, Reserach
and Competence in the Learning Economy, Lund University, s.2.
European Commission, 2010, Italia Nord-Est, Region Emilia-Romagna [online] http://www.rimeuropa.eu/index.cfm?q=p.regionalProfile&r=ITD5#governance, [dostp: 24.02.2011].
European Commission, Green paper on innovation, Office for Official Publications of the European
Communities, Luxembourg, 1995.Fiedor, B., Zasoby nieodnawialne i odnawialne w teorii
trwaego rozwoju, Instytut Ekonomii, Akademia Ekonomiczna we Wrocawiu, s. 22.
Eurostat Statistic Database (http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/statistics/search_database)
[dostp: 25.03. 2011].
Eurostat, 2006, Regions in European Union. Nomenclature of territorial units for statistics. NUTS
2006/EU-27, EUROSTAT Methodologies and working papers, 2007, European Commission.

246

Eurostat, 2007, Regions in the European Union. Nomenclature of territorial units for statistics NUTS
2006/EU-27 [online] http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_OFFPUB/KS-RA-07-020/
EN/KS-RA-07-020-EN.PDF [dostp: 20.03.2009].
Filo, C., 2008, Indicators of territorial competitiveness, Universite de Pecs, 6th Annual International
Conference of Territorial Inteligence caENTI.
Florida, R., 1995, Toward the Learning Region, Futures, vol. 27, no. 5, s. 533.
Fourcade, C., Torres, O. (red.), 2003, Les PME entre region et mondialisation: processus de glocalisation et dynamiques de Proximie, Les cahiers de lERFI, Universite Montpellier.
Fujita, M., Mori, T., 2005, Frontiers of the New Economic Geography, Discussion Paper, no. 27,
Institute of Developing Economies, Chiba.
Fujita, M., Thisse, J.F., 2002, Economics of agglomeration: Cities, Industrial Location and Regional
Growth, Cambridge University Press.
Fukuyama, F., 1997, Zaufanie, kapita spoeczny a droga do dobrobytu, Wydawnictwo Naukowe
PWN, Warszawa.
Gaczek, W.M., 2009, Gospodarka oparta na wiedzy w regionach europejskich, KPZK PAN
t. CXVIII, Warszawa.
Gagliardi D., Mina A., Cunnigham P., 2007, Analysis of the regional dimensions of investment in
research, Case study regional report: Emilia Romagna, Manchester Institute of Innovation
Research.
Gardiner, B., Martin, R. , Tyler, P., 2004, Competitiveness, Productivity and Economic Growth
across the European Regions, University of Cambridge.
Gardiner, B., Martin, R., 2004, The factors of Regional Competitiveness. Final Report for the European Comission, Uuniversity of Cambridge, Cambridge
Global Competition: The New Reality, 1985,The Report of the Presidents Commision on Industrial
Competitiveness, Wasshington D.C. [online] http://catalogue.nla.gov.au/Record/287852
[dostp: 21.08.2010].
Godw-Legied, J., 2010, Wspczesna ekonomia. Ku nowemu paradygmatowi?, C.H. Beck, Warszawa.
Golimowska, S. (red.), 1998, Rozwj ekonomiczny regionw. Rynek pracy. Procesy migracyjne, Raport Instytutu Pracy i Spraw Socjalnych, Zeszyt nr 16, Warszawa.
Gorynia, M., 2010, Konkurencyjnoci w ujciu mikroekonomicznym, w: Gorynia, M., aniewska, E.
(red.), Kompendium wiedzy o konkurencyjnoci, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa,
s. 6799.
Gorynia, M., 2010, Teoretyczne aspekty konkurencyjnoci, w: Gorynia, M., aniewska, E. (red.), Kompendium wiedzy o konkurencyjnoci, Wydawnictwo Naukowe, PWN Warszawa, s. 4866.
Gorynia, M., Jankowska, B., Koncepcja klasterw jako sposb regulacji zachowa podmiotw gospodarczych, Ekonomista, nr 3.
Gorynia, M., aniewska E., (red.), 2010, Kompendium wiedzy o konkurencyjnoci, Wydawnictwo
Naukowe PWN Warszawa.
Gorzelak, G., Smtowski M., 2005, Metropolia i jej region w gospodarce informacyjnej, Centrum
Europejskich Studiw Regionalnych i Lokalnych UW; Wydawnictwo Naukowe Scholar,
Warszawa.
Government White Paper, 2004, Innovative Sweden: A strategy for Growth through Reneval.
Grosse T., 2002, Przegld koncepcji teoretycznych rozwoju regionalnego, Studia Regionalne
i Lokalne, nr 1, s. 2548.
Grupp H., 2004, Zur Entwicklung des deutschen Innovationssystems und seiner gegenwrtigen Wettbewerbsposition. Persistenz oder Paradigmenwechsel?, w: Ebner M.A., Fornahl D. (red.),
Institutioneller Wandel, Marktprozesse und dynamische Wirtschaftspolitik. Metropolis,
Marburg, s. 161189.
Grzeszczak, J., 1999, Bieguny wzrostu a formy przestrzeni spolaryzowanej, Prace Geograficzne,
nr 173, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. Stanisawa Leszczyckiego, Polska Akademia Nauk, Warszawa.
Hmlinen, T., Towards a theory of social innovation and structural change, w: Scheinstock. G.
(red.), Embracing the knowledge economy. The Dynamic Transformation of the Finnish Innovation System, Edward Elgar Publishing Limited, Cheltenham, s. 2847.

247

Heine, T., Kuhlmann, S., 2007, Analysis of Heterogeneous Collaboration in the German Research
System with a Focus on Nanotechnology, w: Jansen, D. (red.), New Forms of Governance in
Research Organizations, Springer, Heidelberg, s. 190209.
Henrekson, M., Rosenberg, N., 2001, Designing Efficient Institutions for Science-Based Entrepreneurship: Lesson from the US and Sweden, The Journal of Technology Transfer, no. 26,
s. 207231.
Hilpert, U., 1994, Archipel Europa: Regionalisierung internationaler Innovationsprozesse als Problem politisch induzierter sozio-konomischer Entwicklung, w: Hilpert, U. (red.), Zwischen
Scylla und Charybdis? Zum Problem staatlicher Politik und nicht-intendierter Konsequenzen, Westdeucher Verlag, Wiesbaden.
History of NUTS, 2009, [online] http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/nuts_nomen clature/history_nuts [dostp: 20.03.2009].
Hoefer, H., Wengel, J., 2005, Verkrustungen afbrechen Innovation entsteht durch Austausch. Impulskreis Austauschprozesse Wirtschaft Wissenschaft Politik in der Initiative Partner
fr Innovation, Fraunhofer IRB Verlag, Stuttgart.
Hollanders, H., Tarantola, S., Loschky, A., 2009, Regional Innovation Scoreboard 2009, Innometrics.
Huggins, R., 2008, Universities and Knowledge-Based Venturing: Finance, Management and Networks in London, Entrepreneurship and Regional Development, vol. 20, no. 2, s. 185206.
Huggins, R., Davies, W., 2006, European Competitiveness Index 200607, Robert Huggins Associates Ltd. [online] http://www.cforic.org/pages/competitiveness-reports.php, [dostp:
21.08.2010].
Huggins, R., Davies, W., 2007, European Competetitveness Index 2006-07, Robert Huggins Associates [online] http://www.cforic.org/downloads.php [dostp: 20.03.2011].
Huggins, R., Izushi, H., 2008, Benchmarking the Knowledge Competitiveness of the Globes High
Performing Regions: A Review of the World Knowledge Competitiveness Index, Competitiveness Review, vol. 18, no. 1/2, s. 7086.
Ideen, Innovation, Wachstum Deutschlands Spitzencluster [online] http://www.hightechstrategie.de/de/1972.php [dostp: 8.03.2011
Jakubczyk, Z., 2002, Teoretyczne podstawy gospodarowania zasobami naturalnymi, w: Fiedor, B.
(red.), Podstawy ekonomii rodowiska i zasobw naturalnych, C.H. Beck, Warszawa.
Jaowiecki, B., 2000, Spoeczna przestrze metropolii, Wydawnictwo Naukowe Scholar Warszawa,
s. 35.
Jewtuchowicz A., 2000, Innowacje i organizacja transferu technologii jako elementy konkurencyjnoci regionu, w: Klamut, M. Cybulski, L. (red.), Polityka regionalna i jej rola w podnoszeniu
konkurencyjnoci regionw, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego,
Wrocaw.
Jewtuchowicz, A., 2005, Terytorium i wspczesne dylematy jego rozwoju, Wydawnictwo Uniwersytetu dzkiego, d, s.132.
Jewtuchowicz, A., Pietrzyk, I., 2003, Rozwj terytorialny. Teoria a polska rzeczywisto, w: Klasik A. (red.), Zarzdzanie rozwojem lokalnym i regionalnym w kontekcie integracji europejskiej, Biuletyn KPZK PAN, zeszyt 208, Warszawa, s. 1718.
Komisja Europejska 2009, ERAWATCH Country Reports, JRC Scientific and Technical Reports, Directorate-General for Research.
Komisja Europejska, ca 2000, European Competitiveness Report 2000, Bruksela [online]
http://ec.europa.eu/enterprise/newsroom/cf/_getdocument.cfm?doc_id=6231, [dostp:
21.08.2010].
Krugman, P., 1991, Increasing Returns and Economic Geography, Journal of Political Economy,
vol. 99, s. 483499.
Krugman, P., 1994, Competitiveness. A Dangerous Obsession, Foreign Affairs , vol. 73, s. 2844.
Krugman, P., 1995, Development Geograpy and Economic Theory, MIT-Press, CambridgeLondon,
s. 3167.
Kudacz. T., Rozwj regionalny Polski lat 90. ocena dominujcych procesw oraz spodziewanych
tendencji, w: Szomburg, J. (red.), Polityka regionalna pastwa pord uwika instytucjonalno-regulacyjnych, IBnGR, Gdask 2001, s. 21

248

Kuhlmann S., 2003, Evaluation of research and innovation policies: a discussion of trends with examples from Germany, International Journal Technology Management, no. 26, s. 131149.
adysz, I., 2009, Konkurencyjno obszarw metropolitalnych w Polsce na przykadzie wrocawskiego obszaru metropolitalnego, CeDeWu.pl Rubinum, Warszawa.
adysz, I.,2009, Konkurencyjno obszarw metropolitalnych w Polsce na przykadzie wrocawskiego
obszaru metropolitalnego, CeDeWu.pl Rubinum, Warszawa.
Lambooy, J.G., 2002, Knowledge and Urban Economic Development: An Evolutionary Perspective,
Urban Studies, vol. 39, no. 56, s. 10191035.
Landes, D.S., 2000, Bogactwo i ndza narodw. Dlaczego jedni s tak bogaci a inni tak ubodzy, Muza S.A., Warszawa.
Landreth, H., Colander, D.C.,2005, Historia myli ekonomicznej, Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa, s. 150154.
Landwehr, A., Carabias, V., Carat, G, Nill, J., 2009, ERAWATCH Country Report 2009. Analysis of
policy mixes to foster R&D investment and to contribute to ERA, Komisja Europejska, s. 10
[on line], http://cordis.europa.eu/erawatch/ index.cfm?fuseaction=reports.content&topicID
=600&parentID=592 [dostp:20 sierpnia 2010].
aniewska, E., 2004, Relacje przestrzenne w Polsce w okresie transformacji w wietle teorii rozwoju
regionalnego, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, s. 4446.
aniewska, E., Czyewska, D., 2009, Regiony uczce si na przykadzie Francji, Wydawnictwo
Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, s. 124135.
aniewska, E., Czyewska, D., 2011, Wybrane czynniki okrelajce konkurencyjno regionw
uczcych si we Francji, Samorzd Terytorialny nr 3, s. 2842.
aniewska, E., Nowak, P., 2010, Konkurencyjno gospodarek w ujciu regionalnym,
w: Gorynia, M., aniewska, E. (red.), Kompendium wiedzy o konkurencyjnoci, PWN
Warszawa, s. 185186.
Leiponen, A., 2004, Knowledge services in the Finnish innovation system, w: Scheinstock G. (red.),
Embracing the knowledge economy. The Dynamic Transformation of the Finnish Innovation
System, Edward Elgar Publishing Limited, Cheltenham.
Lengyel, I., 2002, The Pyramid Model: Enhancing Regional Competitiveness in Hungary, Acta
Oeconomica, vol. 54, s. 323342, [online] http://www.scribd.com/doc/14162300/PyramidModel [dostp: 21.08.2010].
Liberda, B., Maj E., 2009, Idee i nowoczesny wzrost, w: Fiedor, B., Hockuba, Z. (red.), Nauki ekonomiczne wobec wyzwa wspczesnoci, VIII Kongres Ekonomistw Polskich, PTE, Warszawa, s. 92-120.
Lichty, R., Knudsen K., 1999, Measuring regional economic base, Economic Development Review,
s. 4752.
Lucas, R.E., 1988, On the Mechanics of Economic Development, Journal of Monetary Economics,
no. 22, Chicago, s. 342.
Lucas, R.E., 1990, Why Doesnt Capital Flow From Rich to Poor Countries?, The American Economic Review, no. 80, s. 9296.
Lundvall B.., National systems of innovation : toward a theory of innovation and interactive learning, Anthem, London, 2010, s. 2.
Maillat, D., 2002, Globalizacja, terytorialne systemy produkcyjne i rodowiska innowacyjne, Wywiady Rektorskie nr 52, Wydawnictwo AE w Krakowie, Krakw, s. 7 17.
Malecki, E.J., 1997, Technology and Economic Development. The Dynamics of Local, Regional and
National Competitiveness, Longman, London.
Malizia, E.E., Feser, E.J., Understanding Local Economic Development, Center for Urban Policy
Research, Rutgers, New York 1999, s. 6063.
Malmberg, A., Maskell P., 1997, Towards an explanation of regional specialization and industry
agglomeration, European Planning Studies, no. 2, s. 2541.
Mansfield, E., 1962, Entry, innovation and the growth of firms, American Economic Review , vol. 52
(5), s. 10231051.
Markusen, A., 1996, Sticky Places in Slippery Space. A typology of industrial districts, Economic
Geography, no. 72, s. 297302.

249

Martin, R., 2003, A Study on the Factors of Regional Competitiveness. A Final Report for The European Commission, Directorate-General Regional Policy; Bruksela, s. 1119.
Martin, R., 2000, Institutional Approaches in Economic Geography, w: Sheperd, E., Barnes, T.J.,
A Companion in Economic Geography, Blackwell, Oxford, s. 7794.
Martin, R., Sunley, P., 1996, Paul Krugmans Geographical Economics and its Implications for Regional Development Theory: A Critical Assessment, Economic Geography, vol. 72/3,
s. 259292.
Martin, R, 2003, Study on the Factors of Regional Competitiveness. A final report for The European
Commission Directorate-General Regional Policy, Cambridge Econometrics & ECORYS
NEI, Cambridge, s. 616618.
Mattsson, P., strm, T., 2006, ERAWATCH Country Report. An assessment of research system and policies
Sweden, s. 11 [online], http://cordis.europa.eu/erawatch/index.cfm?fuseaction=reports.
tent&topicID =1119&parentID=592 [dostp:dostp: 20 sierpnia 2010]

con-

Mattsson, P., strm, T., 2008, ERAWATCH Country Report 2008. An assessment of research system
and policies. Sweden, Komisja Europejska, s. 12 [online], http://cordis.europa.eu/erawatch
/index.cfm?fuseaction=reports.content&topicID=1119&parentID=592 [dostp: 20.08.2010].
Mattsson, P., Ericsson, M.L., strm, T., 2009, Erawatch Country Report 2009. Analysis of policy
mixes to foster R&D investment and to contribute to the ERA, s. 29 [online]
http://cordis.europa.eu/erawatch/index.cfm?fuseaction=reports.content&topicID=600&pare
ntID=592 [dostp: 20.08.2010].
Matysiak, A., 1999, rda kapitau spoecznego, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara
Langego, Wrocaw 1999, s. 101102.
Miklaszewski, S., 2009, Kolendowski, E. (red.), Gospodarka wiatowa w warunkach globalizacji i
regionalizacji rynkw, Wydawnictwo Difin, Warszawa, s.22.
Mikosik, S., Teoria rozwoju gospodarczego Josepha A. Schumpetera, PWN, Warszawa 1993, s. 106.
Morawski, W., 2001, Socjologia ekonomiczna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 6768.
Musia, G., 1997, Paradygmat Prawo nauki Rozwj spoeczny. Ujcie metodologiczne, Akademia
Ekonomiczna im. Karola Adamieckiego, Skrypty Uczelniane, Katowice.
National Competitiveness Council, http://www.forfas.ie/ncc/reports/ncc/what.htm [dostp:
21.08.2010].
Nelson, R., Phelps, E., 1966, Investment in Humans, Technological Diffusion, and Economic Growth,
The American Economic Review, no. 51, s. 6975.
New Horizons Programme. The Economic Viability and Self-Containment of Geographical Economies: A Framework for Analysis, Office of the Deputy Prime Minister, London 2006, s. 26
Nill, J., Grablowitz, A., 2008, ERAWATCH Country Report 2008. An assessment of research system
and policies. Germany, Komisja Europejska, s. 10 [online], http://cordis.europa.eu/
erawatch/index.cfm?fuseaction=home.downloadFile [dostp: 20.08.2010].
Nill, J., Grablowitz, A., 2009, ERAWATCH Country Report. An assessment of research system and
policies. Germany, s. 11 [online], http://cordis.europa.eu/erawatch/index.cfm?fuseaction=
reports.content&topicID=1119&parentID=592 [dostp: 20.08.2010].
North, D.C., 1955, Location and regional economic growth, Journal of Political Economy vol. 63,
s. 243258.
Nowakowska, A. (red.), 2009, Budowanie zdolnoci innowacyjnych regionw, Wydawnictwo Uniwersytetu dzkiego, d, s. 35.
NUTS Nomenclature of territorial units for statistics, 2010, http://epp.eurostat.ec.europa.eu/ portal/page/portal/nuts_nomenclature/principles_characteristics [dostp: 25.03.2011].
Obrbalski, M., 2006, rda informacji o rozwoju regionalnym, w: Strahl, D., (red.), Metody oceny
rozwoju regionalnego, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. O. Langego we Wrocawiu, s. 3865 .
OECD, 2000, Korea and the Knowledge Based Economy. Making the Transition, [za]: Kukliski A.,
Gospodarka oparta na wiedzy (G.O.W.) jako nowy paradygmat trwaego rozwoju, World
Bank Institute, Paris [online] http://www.instytut.info/plik/seminarium/Kuklinski.pdf [dostp: 17.06.2010].

250

OECD, 1995, Canbera manual. Manual on the measurement of human recources devoted to S&T,
Paris, s. 9 [online] http://www.oecd.org/findDocument/0,3770,en_2825_500777_1_
119669_1_1_1,00.html [dostp: 25.03.2011].
OECD, 2002, Frascati Manual. Proposed Standard Practice for Surveys on Research and Experimental Development, Paris, s. 2145 [online], http://www.oecd.org/document/6/
0,3343,en_2649_34451_33828550_1_1_1_1,00.html [dostp: 25.03.2011].
OECD, 2006, Territorial Reviews. Stockholm. Sweden, OECD Publishing.
OECD, 2007, Science, Technology and Innovation Indicators in a Changing World. Responding to
Policy Needs, OECD Publishing.
OECD, 2008, Podrcznik Oslo zasady gromadzenia i interpretacji danych dotyczcych innowacji,
Wydanie polskie, Warszawa.
OECD, 2010, Innovation Strategy, Getting a Head Start of Tomorrow, OECD Publishing.
Ottaviano, G., Thisse, J.F., 1998, Agglomeration and Trade Revisited, Discussion paper series, Centre
for Economic Policy Research, CEPR, London.
Pajarinen, M., Yl-Anttila, P, 2008, Large Corporations in the Finnish Economy, ETLA The Research Institute of the Finnish Economy, Discussions papers, no. 1138, s. 517.
Parysek, J., 2003, Metropolie: metropolitalne funkcje i struktury przestrzenne, w: Jadewska, I.,
Funkcje metropolitalne i ich rola w organizacji przestrzeni, Wydawnictwo Uniwersytetu
dzkiego, d .
Pietrzyk, I., 1995, Paradygmat rozwoju regionalnego, w: Kosiedowski, W. (red.), Gospodarka przestrzenna i regionalna w trakcie przemian, Uniwersytet Mikoaja Kopernika, Toru.
Pietrzyk, I., 2000, Konkurencyjno regionw w ujciu Komisji Europejskiej, w: Klamut, M., Cybulski, L. (red.), Polityka regionalna i jej rola w podnoszeniu konkurencyjnoci regionw, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocawiu, Wrocaw.
Pietrzyk, I., 2000, Polityka regionalna Unii Europejskiej i regiony w pastwach czonkowskich, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Pietrzyk, I., 2000, Polityka regionalna Unii Europejskiej i regiony w pastwach czonkowskich, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Pietrzyk, I., 2001, Zasoby specyficzne jako determinanta konkurencyjnoci regionw, w: Klasik, A.
(red.), Konkurencyjnoci miast i regionw a przedsibiorczo i przemiany strukturalne,
Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej im. K. Adamieckiego w Katowicach, Katowice
Portal internetowy agencji VINNOVA [online] http://www.vinnova.se/en/About-VINNOVA/
Portal internetowy ASTER [online] http://www.aster.it/tiki-index.php [dostp: 23.08.2010].
Portal internetowy ERAWATCH, 2006 [online] http://cordis.europa.eu/erawatch/index.cfm? fuseaction=about.home [dostp:17.05.2011].
Portal internetowy Flemingsberg [online] http://www.flemingsberg.se/sv/In-English/Start/ [dostp:
25.11.2010]
Portal internetowy Growth Analysis [online] http://www.tillvaxtanalys.se/en/ [dostp: 12.03.2011]
Portal internetowy inkubatora STING [online] .http://www.stockholminnovation.com/EN/11/stingstockholm-innovation-growth [dostp: 23 listopada 2010]
Portal internetowy instytutu ITL [online] http://www.fondazioneitl.org/en/default.asp [dostp:
13.03.2011]
Portal internetowy Kista Science City [online] http://en.kista.com/ [dostp: 25 listopada 2010]
Portal internetowy miasta Sztokholm [online] http://international.stockholm.se/Business-andstatistics/ [dostp: 20.08.2010]
Portal internetowy PRO INNO Europe 2007 [online] http://www.proinno-europe.eu/page/finland
Portal internetowy VTT [online] http://www.vtt.fi/vtt/index.jsp [dostp: 18.03.2011]
Porter, M.E., 1990, The Competitive Advantage of Nations, A Division of Simon & Schuster Inc, New
York.
Porter, M.E., 2006, Strategia konkurencji. Metody analizy sektorw i konkurentw, Wydawnictwo
MT Biznes Sp. z o.o., Warszawa.
Porter, M.E., Schwab, K., 2008, The Global Competitiveness Report 20082009, Global Competitiveness Network, Geneva.
Poti, B., Reale, E., Pierantozzi ,V., 2008, ERAWATCH Country Report 2008. An assessment of research
system an policies. Italy, JRC Scientific and Technical Reports. European Commission.

251

Poti, B., Reale, E., Pierantozzi, V., 2009, ERAWATCH Country Report 2008. An assessment of research system and policies. Italy, s. 12 [online] http://cordis.europa.eu/erawatch/
index.cfm?fuseaction=ri.content&topicID=35&countryCode=IT&parentID=34 [dostp:
20.08.2010].
Proniewski, M., 1996, Polityka ksztacenia jako czynnik rozwoju regionalnego. Na przykadzie
Niemiec, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego Filia, Biaystok.
Pryor, A., 1999, Our Competitive Future: Building the Knowledge Driven Economy, The UK competitiveness white paper, Elsevier Science Ltd.
Przygrodzki, Z., 2004, Znaczenie kapitau spoecznego w rozwoju, w: Wiedza, innowacyjno, przedsibiorczo a rozwj regionw, Zakad Ekonomiki Regionalnej i Ochrony rodowiska
Uniwersytetu dzkiego, Wydawnictwo Uniwersytetu dzkiego, d.
Putnam, R.D., 1995, Demokracja w dziaaniu, Wydawnictwo Znak, Krakw, s. 258276.
Putnam, R.D., 2003, The Prosperous Community. Social Capital and Public Life, The American
Prospect, vol. 4, no. 13 [online] http://prospect.org/print/V4/13/putnamr.html [dostp:
14.04.2009]
Rado, M.J., 2008, Midzynarodowa konkurencyjnoci gospodarki. Uwagi na temat definicji, czynnikw
i miar, Instytut Gospodarki wiatowej, Szkoa Gwna Handlowa w Warszawie, Warszawa.
Rinaldi, A., 2005, The Emilian Model Revisited: Twenty Years After, Business History Review, Liverpool, vol. 47.
Romanow, Z.B., 1997, Historia myli ekonomicznej w zarysie, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Pozna.
Romer, P.M., 1986, Increasing returns and Long-run Growth, The Journal of Political Economy, no. 94.
Romer, P.M., 1992, Two Strategies for Economic Development: Using Ideas and Producing Ideas, Proceedings of the World Bank Annual Conference on Development Economics, Washington.
Romer, P.M., 1994, The Origins of Endogenous Growth, Journal of Economic Perspectives, no. 8, s. 322.
Romer, P.M., 1998, Increasing Returns and Long-Run Growth, The Journal of Political Economy,
vol. 94, no. 5, s. 10021037.
R&D Expenditure, 2010 [online] http://epp.eurostat.ec.europa.eu/statistics_explained/index.php
/R_%26_D_expenditure [dostp: 20.03.2011].
Sabel, C., Kern H., Herrigel G., Regional prosperities compared: Massachusetts and Baden
Wuerttenberg, Economy and Society, 18, 1987, str. 374404.
Sachs, J.D., Porter, M.E., Warner, A.M., 2000, Global Competitiveness Report, s. 14.
Schienstock, G., 2004, The Finnsh Model of the Knowledge Economy, w: Scheinstock, G. (red.), Embracing the Knowledge Economy. The Dynamic Transformation of the Finnish Innovation
System, Edward Elgar Publishing Ltd., Cheltenham.
Schmoch, U., 2006, Leistungsfhigkeit und Strukturen der Wissenschaft in internationalen Vergleich
2005. Analysen im Rahmen der jrhlichen Berichterstattung zur Technologischen Leistungsfhigkeit Deutschalns, Studien zum deutschen Innovationssystem Nr 11.
Schoen, A., Cerat G., Nill, J., 2007, Erawatch analytical country report 2007. France, Komisja Europejska.
Schumpeter, J. A., Teoria rozwoju gospodarczego, PWN, Warszawa 1960.
Schwab, K., (red.), 2011, The Global Competitiveness Reprot 20102011, World Economic Forum,
Geneva, s. 39 [online], http://www3.weforum.org/docs/WEF_GlobalCompetitiveness Report_2010-11.pdf [dostp: 07.04.2011].
Scott A.J., 1993, Technopolis, High-technology Industry and Regional Development in Southern California, University of California Press, Berkeley.
Simmie, J., Sennett, J., Wood, P., Hart ,D., 2002, Innovation in Europe: A Tale of Networks, Knowledge and Trade in Five Cities, Regional Studies, no. 36, s. 4764.
Sodowa-Hepa, M., 2005, Gospodarka oparta na wiedzy w warunkach polskiego czonkostwa w Unii
Europejskiej, w: Adamowicz, M. (red.), Zarzdzanie wiedz w agrobiznesie w warunkach
polskiego czonkostwa w Unii Europejskiej, Wydawnictwo SGGW, Warszawa.
Snowdon, B., Vane, H., Wynarczyk, P., 1998, Wspczesne nurty teorii makroekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

252

Stachowiak, K., 2008, Podejcie instytucjonalne w geografii ekonomicznej i badaniach regionalnych,

w: Stryjakiewicz, T., Czy, T. (red.), O nowy ksztat bada regionalnych w geografii i gospodarce przestrzennej, PAN KPZK, z. 237, s. 108109.
Stankiewicz, W., 2000, Historia myli ekonomicznej, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa.
Steinacher, B., 2000, Zukunftperpektiven fr die Region Stuttgart, Zeitschrift fr Angewandte Geographie Nr 2, s. 1824.
Sternberg, R., 2009, Regional Dimensions of Enterpreneurship, Fundations and Trens in Enterpreneurship, vol. 5, no. 4, s. 211230.
Strahl, D. (red.), 2006, Metody oceny rozwoju regionalnego, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej
im. Oskara Langego we Wrocawiu, Wrocaw.
Strambach S., 2002, Change in the Innovation Process: New Knowledge Production and Competitive
Cities The Case of Stuttgart, European Planning Studies, no. 10, s. 215231.
Stroper, M., 1997, The Regional Word. Territorial Development in a Global Economy, The Guilford
Press, New York.
Stryjakiewicz, T., Mczyski, M., Stachowiak, K., 2009, Sektor kreatywny w poznaskiej gospodarce, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Instytut Geografii SpoecznoEkonomicznej i Gospodarki Przestrzennej, Pozna, s. 58 [online] http://www.poznan.pl/
mim/public/publikacje/pages.html?id=14886&ch=15109&p=15418&instance=1017&lang=
pl&lhs=publications&rhs=publications [dostp: 17.05.2011].
Suikkannen, A., Linnakangas R., 2004, Education as an asset in the labour market, w: Scheinstock,
G. (red.), Embracing the Knowledge Economy. The Dynamic Transformation of the Finnish
Innovation System, Edward Elgar Publishing Ltd., Cheltenham.
Szlachta, J., 1997, Programowanie rozwoju regionalnego w Unii Europejskiej, t. CV, Komitet Przestrzennego Zagospodarowania Kraju PAN, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Szymaska, D., 2007, Urbanizacja na wiecie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
The key to success, 2010, July 8, [online] http://www.paris-region.com/ard/paris-region-economicdeveloppement-agency/paris-region-s-economy/the-key-success-factors/the-key-to-success4315.kjsp?RH=ARD_EN.
The World Bank, 2003, What is the Social Capital? PovertyNet, [online]
http://worldbank.org/poverty/scapital/whatsc.html, [dostp: 14.04.2009].
TIB Hannover, ca 2010, Technische Informationsbibliothek und Universittsbibliothek Hannover
[online]- http://www.tib.uni-hannover.de/.
Tiebout, Ch.M., 1956, Exports and regional growth, Journal of Political Economy, no. 64, s.162.
Tondl, G., The Changing Pattern of Regional Convergence in Europe, Jahrbuch fr Regionalwissenschaft, T. 19, Nr 1, s. 133 .
Ustawa Badania dla lepszego ycia (szw. Forskning fr ett bttre liv), Dziennik Urzdowy
2004/5:80 [online] http://cordis.europa.eu/erawatch/index.cfm?fuseaction=policy.document
&uuid=7D87A5D3-F524-C3B4-3A54F4730D301BCF [dostp: 20.08.2010].
Viljamaa, K., Lehenkari, J., Lemola, T., 2009, ERAWATCH country report 2008. An assessment of
research system and policies. Finland, Komisja Europejska.
Viljamaa, K., Lemola, T., 2007, Analysis of the regional dimensions of investment in research. Case
study regional report: Etel-Suomi, Advansis Ltd.
Wang, X. Hofe, R.A., 2007, Research methods in urban and regional planning, Springer.
Wziak-Biaowolska, D., 2010, Model kapitau intelektualnego regionu. Koncepcja pomiaru i jej
zastosowanie, Oficyna Wydawnicza, Szkoa Gwna Handlowa w Warszawie, Warszawa.
Winter I., 2000, Towards a Theorized Understanding of Family Life and Social Capital, Australian
Institute of Familiy Studies, Working Paper, no. 21.
Wonicki, J., 2006, Innowacyjno w sektorze wiedzy, w: Krajowa Izba Gospodarcza, Okrelenie
istoty poj innowacji i innowacyjnoci ze wskazaniem aktualnych uwarunkowa i odniesie do polityki proinnowacyjne, Warszawa.
Zorska, A., 1998, Ku globalizacji? Przemiany w korporacjach transnarodowych i w gospodarce
wiatowej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Ziemianowicz, W., 2001, Gloablizacja a regionalizacja, w: Klicha, J. (red.), Globalizacja, Wydawnictwo Profesjonalnej Szkoy Biznesu w Krakowie, Krakw.

253

SPIS RYSUNKW

1. Wspczesne teorie rozwoju regionalnego ..................................................................................

2. Konkurencyjno w odniesieniu do skali, czasu i efektu ..........................................................
3. Model piramidy konkurencyjnoci regionalnej..........................................................................
4. Rozwj i czynniki konkurencyjnoci wedug nowego paradygmatu rozwoju regionalnego ....
5. Podstawowe elementy gospodarki opartej na wiedzy ................................................................
6. Poziom PKB per capita PPS w regionach NUTS 2 w roku 1999 jako procent redniej EU-15
7. Poziom PKB per capita PPS w regionach NUTS 2 w roku 2008 jako procent redniej EU-15
8. Klasyfikacja regionw wedug dynamiki PKB per capita PPS w latach 19992008 oraz
poziomu PKB per capita PPS w 1999 roku................................................................................
9. Cakowite wydatki B+R jako procent PKB w regionach NUTS-2 w 2007 roku .......................
10. Zatrudnienie w sektorze HRST w regionach NUTS-2 w 2007 roku..........................................
11. Zatrudnienie w sektorze HRST core w regionach NUTS-2 w 1999 roku..................................
12. Zatrudnienie w sektorze HRST core w regionach NUTS-2 w 2007 roku..................................
13. Liczba zgosze patentowych ogem na milion mieszkacw w regionach NUTS-2
w 1999 roku................................................................................................................................
14. Liczba zgosze patentowych ogem na milion mieszkacw w regionach NUTS 2
w 2007 roku................................................................................................................................
15. Liczba zgosze patentowych typu high-tech na milion mieszkacw w regionach NUTS-2
w 2007 roku................................................................................................................................
16. Ilustracja podejcia do analizy regionw w rozdziale 4.............................................................
17. Przegld struktury zarzdzania niemieckim systemem badawczym..........................................
18. Przegld struktury zarzdzania szwedzkim systemem badawczym...........................................
19. Struktura woskiego systemu badawczego.................................................................................
20. Struktura fiskiego systemu badawczego ..................................................................................
21. Struktura instytucjonalna francuskiego systemu badawczego ...................................................
22. Czynniki konkurencyjnoci kluczowe dla regionu rozwijajcego si wedug nowego
paradygmatu rozwoju.................................................................................................................
23. Cechy gospodarki opartej na wiedzy porwnywane w analizowanych regionach ....................
24. Innowacyjno polskich wojewdztw na tle regionw Unii Europejskiej................................

21
51
60
84
87
99
100
102
109
116
117
118
123
124
126
129
133
150
164
175
192
206
211
223

254

SPIS TABEL

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.

Region masowej produkcji a region uczcy si...................................................................... 37

Przegld czynnikw wykorzystywanych w analizowanych modelach konkurencyjnoci........ 55
Czynniki konkurencyjnoci istotne dla regionw wedug poziomu ich rozwoju....................... 75
Klasyfikacja poziomw NUTS ze wzgldu na populacj .......................................................... 92
Regiony na poziomie NUTS-2 w EU-15 ................................................................................... 93
Bazy danych regionalnych w krajach UE-15 ............................................................................. 94
Regiony z grupy Stabilny wzrost o znaczcym udziale w PKB UE-15 w 1999 roku ........... 103
Wyniki regionw stabilnego wzrostu w ECI za rok 2006 ...................................................... 105
Cakowite wydatki per capita na B+R wg raportu za lata 2006-2007 rok ................................. 111
Wydatki B+R z podziaem na sektor prywatny publiczny oraz wydatki ponoszone przez
wysze uczelnie.......................................................................................................................... 112
Zatrudnienie w usugach ICT na 1000 mieszkacw ................................................................ 119
Zatrudnienie w B+R z podziaem na sektor prywatny, publiczny i wysze uczelnie ................ 120
Liczba patentw na milion mieszkacw .................................................................................. 125
Zestawienie czynnikw zapewniajcych jako i uyteczno wytwarzanej wiedzy
w analizowanych regionach ....................................................................................................... 213
Czynniki wpywajce na cyrkulacj wiedzy w regionie oraz sprzyjajce korzystaniu z wiedzy
spoza regionu ............................................................................................................................. 215
Czynniki wpywajce na popraw zdolnoci absorpcyjnej uytkownikw wiedzy................... 216

255