APOKALIPSA WITEGO JANA

Apokalipsa (Objawienie) w. Jana jest bez wtpienia najbardziej tajemnicz ksig NT. Jednake
ta jej cecha wcale nie uprawnia nas do pomijania jej w lekturze osobistej ani nie zwalnia od wnikania
w tre jej poucze. Wiele z nich bowiem ma dla nas znaczenie niezmiennie aktualne. Najlepszym
tego dowodem jest fakt czytania jej czciej ni dotd w liturgii sowa. Ksiga ta zostaa niegdy
napisana dla Kocioa u schyku I w., lecz sowa jej, dzi oficjalnie czytane, gosz nadal
nieprzedawnione ordzie. Apokalipsa bowiem stanowi harmonijne dopenienie caoci Boego
Objawienia, ukazujc ostatni faz dziejw zbawienia, ktrych pocztek znamy z pierwszej ksigi ST,
z Ksigi Rodzaju.
Autorem Ap jest, wedug zapisu tej ksigi, Jan (1,4.9; 22,8). Poza nielicznymi gosami
wyjtkowymi, ktre zreszt kieroway si wzgldami doktrynalnymi, nie za wiernoci wzgldem
przekazu historycznego, najstarsza Tradycja w tym Janie widziaa Czwartego Ewangelist,
umiowanego ucznia Paskiego, syna Zebedeusza i Salome. Dopiero doba krytyki racjonalistycznej
przyniosa wznowienie odosobnionych pogldw staroytnych, opierajc si na wiadectwie
Papiasza z Hierapolis (Euzebiusz, Hist. Koc., 3,39,4) o Janie Prezbiterze, rzekomo rnym od
Apostoa. Hipoteza ta, ktra w niczym nie narusza kanonicznoci Apokalipsy, ma dzi zwolennikw
take wrd egzegetw katolickich. Problem wic autorstwa Ap pozostaje zagadnieniem otwartym.
Ap powstawaa w warunkach szczeglnych, prawdopodobnie nie od razu, lecz etapami, zanim
ostateczna redakcja poczya poprzednie teksty w jedn cao. Widzenia mia Aposto na wyspie
Patmos (1,9), dokd wedug danych tradycji, zosta zesany karnie z Efezu za rzdw Domicjana w r.
95. Redakcji za nie zawsze zrcznej mia dokona jaki ucze w. Jan na pocztku II w., ju po
mierci Apostoa, ktra nastpia ok. roku 104.
Bezporednimi adresatami Ap byli przede wszystkim chrzecijanie zamieszkali w kwitncej
kulturalnie i gospodarczo Azji Mniejszej, nad ktrymi w. Jan roztacza z metropolii, Efezu, opiek
duszpastersk. ycie tamtejszych chrzecijan nie byo ju wtedy atwe. Anatolijski synkretyzm
religijny oraz rozpowszechniona wwczas religia misteriw stanowiy dla neofitw nieustann
pokus. Dalej Synagoga ydowska napastowaa ich jako odstpcw, denuncjujc niejednokrotnie
przed wadzami rzymskimi jako wyznawcw religionis illicitae (religii niedozwolonej). Wizi za
imperium rzymskiego, w skad ktrego wchodzio tyle ludw odmiennych pod kadym wzgldem:
etnicznym, jzykowym, kulturalnym i religijnym, by wwczas boski kult cezarw. Wzmaga si on
na sile w I w.: Oktawian August zezwala na kult swojej osoby tylko w prowincjach dalekich od
Rzymu, a Domicjan oficjalnie zada dla siebie tytuu dominus ac deus noster Domitianus (pan i bg
nasz Domitianus) i oddawania sobie czci boskiej. Kult ten za by nie do przyjcia przez wyznawcw
Chrystusa. Przeladowania chrzecijan zaczynaj si pod rzdami Nerona, w r. 64. W tych warunkach
potrzebowali oni szczeglnego podtrzymania na duchu. Udzieli im go sdziwy, ju wwczas Aposto,
ostatni z grona Dwunastu pozostajcy jeszcze przy yciu, przekazujc wiernym objawienia, jakie da
mu chwalebny Chrystus na Patmos. Poniewa odnosz si one do losw Kocioa w bliszej i dalszej
przyszoci a do paruzji Chrystusa korzystaj z nich wierni nie tylko I w., ale i wszystkich
wiekw nastpnych. Ta swoista teologia dziejw, jak jest Ap, ma i nadal podtrzymywa w wiernych
wytrwao a do koca.
W ksidze swojej w. Jan posuguje si szczeglnym gatunkiem literackim apokaliptycznoprorockim. Apokaliptyka zawdzicza wprawdzie sw nazw dopiero Apokalipsie w. Jana jako dzieu
najbardziej znanemu, niemniej genez ma o wiele wczeniejsz. W ST reprezentuj ten gatunek wizje
Ksigi Daniela, drugiej czci Ksigi Zachariasza oraz niektre pne fragmenty ksig prorockich.
Apokaliptyk zrodzi swoisty klimat duchowy lat po niewoli babiloskiej, a potem lat przeladowa
religijnych za Antiocha IV Epifanesa i powstania machabejskiego. Wicej ni w Pimie witym
apokaliptyka judaizmu dosza do gosu w pismach pozakanonicznych. Naley tu wymieni takie

dziea jak: Ksiga Henocha, Testamenty XII Patriarchw, Psalmy Salomona, Wniebowzicie lub
Testament Mojesza, Czwarta Ksiga Ezdrasza, Barucha syryjskiego, a z pism qumraskich: Wojna
synw wiatoci z synami ciemnoci. Apokaliptyk judaizmu cechuj zainteresowania
eschatologiczne, zrozumiae na tle utraty nadziei na doczesn pomylno Izraela. Autorzy
apokaliptyczni kryj si pod pseudonimami wybitnych postaci z dziejw dawnego Izraela. Form za
przekazu jest wizja, wyraona w zagadkowych symbolach, ktre wyjania anio-tumacz.
Janowa Apokalipsa rni si znacznie od swych judaistycznych paralel. Odrzuca ona
programow tajemniczo (22,10). Faktami rzdzi Boa Opatrzno, posugujca si woln wol tak
szatana, jak i ludzi. Poza tym autor Ap wzorem Prorokw nie ukrywa si pod pseudonimami, lecz
podpisuje si wasnym imieniem.
Z prorokami ST cz Ap napomnienia moralne, zwaszcza wzywajce do nawrcenia pod groz
nieuchronnej kary Boej. Ze rodkw za formalnych naley tu wymieni stosowanie obrazw
uywanych przez prorokw z pokolenia na pokolenie (tzw. klisze prorockie). Korzystajc z pism
swoich poprzednikw w. Jan nie zestawia ich tekstw w sposb mechaniczny, lecz nadaje im nowy i
ostateczny sens, godny tej syntezy teologicznej, jak stanowi Ap w caej Biblii.
Symbole Ap maj nas zbliy do niewyraalnej sowami rzeczywistoci transcendentnej, Boej.
Nie wolno ich jednak bra dosownie. Trzeba si liczy z ich wielopitrowoci i gitkoci w
przybieraniu odmiennych znacze, z rzdzc nimi zasad wiatocienia, w myl ktrej cz
rzeczywistoci ma pozosta ukryt, wreszcie ze stosowaniem hiperboli, czyli przesadni.
Ekscentrycznych symboli Ap nie trzeba sobie koniecznie wyobraa, lecz naley odcyfrowa ich
tre. Liczby za s te symboliczne: nie wyraaj iloci, lecz jako. Trzymajc si tych trzewych
zasad tumaczenia ksigi nieatwej, Koci dzisiejszy daje j wiernym do rki, nie lkajc si tego, e
bdzie tumaczona opacznie, jak to ju byo w fantasmagoriach redniowiecznych, i jak to czyni dzi
wiele sekt.
Chocia lektura Ap nastrcza nadal wiele pyta bez jednoznacznej i zadowalajcej odpowiedzi,
jej zasadniczy temat jest jasny. Stanowi go pominwszy pierwsze trzy rozdziay obrazujce Koci
I w. obraz dziejw ludzkoci i Kocioa, ogldany w perspektywie eschatologicznej. Obraz ten to
jakby dramat sceniczny. Mimo i ukazuje jakby szereg nastpujcych po sobie aktw, w
rzeczywistoci jest wci ten sam, a poszczeglne jego niby akty s raczej nowymi aspektami
(rekapitulacjami) tej samej caoci. Opisane fakty i osoby wystpujce w tych obrazach s typami,
ktre bd si wielokrotnie powtarza w cigu dziejw.
Gwne pouczenie Ap jest niezwykle proste i jasne, a zarazem pene pociechy dla wierzcych.
Koci mimo zmiennych kolei losw, a nawet mimo przeladowa, ma zapewniony dziki
Chrystusowi triumf ostateczny i wiekuisty. Gwnym wic wnioskiem moralnym pyncym z lektury
ostatniej ksigi Pisma witego jest haso: wiadczy niezomnie i do koca wytrwale Chrystusowi,
ktry jest Alf i Omeg dziejw nie tylko ludzkich, ale i caego wszechwiata.

PROLOG (1,13)
11 Objawienie Jezusa Chrystusa,

ktre da Mu Bg,
aby ukaza swym sugom, co musi sta si niebawem,
i [co] On, wysawszy swojego anioa,
oznajmi przez niego za pomoc znakw
sudze swojemu Janowi.
Ten powiadcza, e sowem Boym
i wiadectwem Jezusa Chrystusa
jest wszystko, co widzia.
Bogosawiony, ktry odczytuje, i ci, ktrzy suchaj sw Proroctwa,

a strzeg tego, co w nim napisane,

bo chwila jest bliska.

1. Prolog stanowi jakby legitymacj caej ksigi, wskazujc na jej Boe pochodzenie i yciow
donioso dla adresata, ktrym jest cay Koci suchajcy sowa Boego. Objawienie, dane przez
Jezusa Chrystusa, ma rdo w Bogu Ojcu. Przy tym jako jeszcze jeden porednik wystpuje tutaj
anio, posta znamienna dla apokaliptycznego gatunku literackiego. Wizje zapisuje sam w. Jan.
Okrela on siebie skromnie wzorem innych apostow (por. Rz 1,1) mianem sugi Jezusa. Sugami za
w liczbie mnogiej s tutaj wszyscy wierni, wielokrotnie tak okrelani w tej ksidze (2,20; 7,3; 19,2.5;
22,3.6). W Ap i w innych ksigach NT (por. Ef 6,6; 1 P 2,16) tytu ten uwydatnia zupen zaleno
chrzecijan od Boga czy Chrystusa. Treci tego objawienia jest to, co wedug okrelenia
wzorowanego na Dn 2,28 musi sta si niebawem. Ostatniego okolicznika nie naley bra w sensie
bliskoci czasowej. Skala bowiem Boa jest inna, gdy chodzi o czas, gdy u Boga jest tysic lat jak
jeden dzie (2 P 3,8; por. Ps 90[89],4). Przyswek niebawem akcentuje raczej to, e Boe ostateczne
wyroki speni si niechybnie i nieodwoalnie. Zreszt znamienn prawd NT jest wkroczenie wiata
w sw faz ostateczn, od czasu zmartwychwstania Chrystusa. Samo objawienie dokonuje si za
pomoc znakw tzn. rnych symbolicznych wizji, jakie otrzymuje Jan.
23. Jan, bdcy niejako sekretarzem objawienia, swoj powag potwierdza autentyczno
Boych sw przekazywanych przez niego na pimie Kocioowi. Termin wiadectwo wie tre Ap z
dzieem Jezusa Chrystusa i Jego nakazem (por. Dz 1,8). Ta autentyczno Boego Sowa bdzie
uzasadnieniem surowych sankcji, jakimi zagrozi w epilogu 22,18n wszystkim tym, ktrzy by
usiowali dokonywa w nich jakiejkolwiek zmiany. Prolog koczy si bogosawiestwem tzw.
makaryzmem, pierwszym z siedmiu zawartych w Ap (nastpne: 14,13; 16,15; 19,9; 20,6; 22,7).
Odnosi si ono do lektora i do jego suchaczy podczas liturgicznego zgromadzenia wiernych.
Podkrela si przy tym konieczno strzeenia sowa (por. k 11,28), tzn. konsekwentnego
wcielania w ycie usyszanej nauki. Okrelenie ksigi niniejszej jako proroctwa przypomina drugi jej
literacki gatunek obok apokaliptycznego. Zdanie chwila jest bliska ma taki sam sens, jak niebawem w
1,1. Ojcowie Kocioa widzieli w nim wyraz krtkotrwaoci ycia ziemskiego w porwnaniu z
wiecznoci nagrody w niebie.

LISTY DO SIEDMIU KOCIOW, KTRE S W AZJI

W obecnej, ostatecznej (zob. Wstp) redakcji tekstu Ap caa ta ksiga ma form obszernego listu,
w ktrym prologowi (1,13) odpowiada epilog (22,1621). Jednake na czele ksigi umieci ostatni
redaktor zwart cao, sigajc do koca rozdz. 3 listy do Siedmiu Kociow. Ich adresaci blisi
w przestrzeni i czasie to wspczeni autorowi i zapewne od niego zaleni chrzecijanie siedmiu
miast Azji Mniejszej, pooonych na trasie poczt imperialnych, siedmiu typowych w I w. orodkw
chrzecijastwa. Dalszymi za adresatami, na co wskazuje symbolika sidemki, jest Koci
Powszechny, tak w przestrzeni, jak w czasie, a wic take dzisiejsi czytelnicy.

ADRES (1,48)
4

Jan do siedmiu Kociow, ktre s w Azji:

aska wam i pokj
od Tego, Ktry jest (Wj 3,14) i Ktry by, i Ktry przychodzi,
i od Siedmiu Duchw, ktre s przed Jego tronem,

6
7

i od Jezusa Chrystusa, wiadka Wiernego,

Pierworodnego [wrd] umarych
i Wadcy krlw ziemi (Ps 89[88], 28).
Temu, ktry nas miuje
i ktry przez sw krew uwolni nas od naszych grzechw,
i uczyni nas krlestwem kapanami dla Boga i Ojca swojego,
Jemu chwaa i moc na wieki wiekw! Amen.
Oto nadchodzi z obokami
i ujrzy Go wszelkie oko i wszyscy, ktrzy Go przebili.
I bd Go opakiwa wszystkie pokolenia ziemi (Dn 7,13; Za 12,1014).
Tak: Amen.
Jam jest Alfa i Omega, mwi Pan Bg,
Ktry jest, Ktry by i Ktry przychodzi,
Wszechmogcy.

Adres odtwarza w zarysie formularz listw staroytnych (Rz 1,1), ale w ujciu chrzecijaskim;
pozdrowienie tu jest zarazem bogosawiestwem Apostoa dla wiernych i uroczyst doksologi.

4. Dwa pierwsze elementy zwyczajowego adresu s tu skrcone do minimum, gdy rozwin je

ww. 9.11. Natomiast bogosawiestwo wstpne zostao bogato rozbudowane, odpowiednio do
gwnego tematu ksigi. Wymienia ono Trjc wit w porzdku Osb odmiennym od zwykego,
opatrujc Je rzadkimi okreleniami. I tak Bg Ojciec to odwieczny Bg objawienia, TEN, KTRY
JEST, czyli Jahwe z krzewu ognistego. Jego odwieczno zawiera si na sposb hebrajski w okreleniu
Ktry by, co wyrazi take tytu Pierwszy (1,17: 2,8; 21,6; 22,13; por. Iz 41,4; 44,6; 48,12; Dn
7,9.13). Zamiast jednak oczekiwanego Ktry bdzie czytamy tutaj Ktry przychodzi domylnie: na
sd. Stay temat eschatologii prorokw, sd w Dniu Jahwe, wie si w Ap, jak zreszt w caym NT, z
paruzj Chrystusa, najdoniolejszym dla nas faktem przyszoci, przedmiotem tsknej nadziei i
oczekiwania (22,17.20). Siedem Duchw to nie archanioowie z Tb 12,15, od nich bowiem w
sownictwie Biblii nie bior pocztku aska i pokj, dary cile Boe, lecz Duch wity, bdcy
wyposaeniem siedmiorakim Mesjasza (Iz 11,7n LXX), od tronu Boego wysany na ca ziemi, by
dziaa przez Koci (3,1; 4,5; 5,6).

56. O Chrystusie mwi si tu najwicej, wymieniajc Go jako Osob na kocu, zapewne ze

wzgldu na temat ksigi i na to, e wstpne widzenie ukae wanie Jego (1,920). Zamiast
zwyczajowego w listach dzikczynienia nastpuje uroczysta aklamacja na cze Chrystusa. Zawarte
w niej Jego tytuy streszczaj chrystologi I w. Jako wiadek Wierny (3,14: Ps 89[88],38) w
najpeniejszym sensie, przyszed Jezus Chrystus po to, aby da wiadectwo prawdzie (J 18,37), czyli
objawi to, co widzia i sysza u Ojca (J 3,11.32n). wiadczy On zarwno o sobie (J 8,14), piecztujc
mierci to wiadectwo (1 Tm 6,13), jak i o zych czynach ludzi na wiecie (J 7,7). Pierworodnym
spord umarych nazwa ju poprzednio w. Pawe (zob. Kol 1,18) zmartwychwstaego Chrystusa.
Jest On jeszcze niedostrzegalnym Wadc krlw ziemi, tzn. zwyciskim suwerenem nawet tych
wadcw, ktrzy si w opisach tej ksigi stale przeciw Niemu buntuj (16,14; 17,13n; 18,3; 19,18
21). Nastpuj okrelenia soteriologiczne: Odkupienie ludzi dokonane przez Chrystusa z mioci (J
15,12n; Rz 8,37; Ef 5,25) jest w aspekcie negatywnym uwolnieniem od grzechw (J 1,29; Rz 4,25; Ga
1,4; Ef 1,7; Kol 1,20), a w pozytywnym utworzeniem kapaskiego Ludu Boego Nowego
Przymierza (1 P 2,5.9), na wzr Izraela (Wj 19,6), celem uczczenia Boga Ojca, ostatecznego celu
wszechrzeczy (1 Kor 15,28; Flp 2,11).
78. Nadchodzi Chrystus podczas paruzji jako Sdzia ostateczny (14,1420). Speni On wwczas
proroctwo Daniela o wadzy Syna Czowieczego, na ktre zreszt sam si powoa przed Kajfaszem
(Mt 26,64; Mk 14,62; k 22,68), oraz proroctwo Zachariasza o powszechnym alu ludzkoci
poczuwajcej si do winy wobec przebitego Mesjasza. Fakt ten jest niezawodny uroczycie
stwierdza to Autor swoim Amen. Na kocu przedstawia si sam Bg Dawca objawienia (1,1). Do

znanych ju z 1,4 okrele Wiekuistego dochodzi nowe, symboliczne: Alfa i Omega, pierwsza i
ostatnia goska alfabetu greckiego.

WIDZENIE WSTPNE (1,920)

9

10

11

12
13

14
15

16

17

19
20

Ja, Jan, wasz brat

i wspuczestnik w ucisku i krlestwie, i wytrwaniu w Jezusie,
byem na wyspie, zwanej Patmos,
z powodu sowa Boego i wiadectwa Jezusa.
Doznaem zachwycenia w dzie Paski
i posyszaem za sob potny gos,
jak gdyby trby
mwicej:
Co widzisz, napisz w ksidze
i polij siedmiu Kocioom:
do Efezu, Smyrny, Pergamonu, Tiatyry, Sardes, Filadelfii
i Laodycei.
I obrciem si, by patrze, co to za gos do mnie mwi;
a obrciwszy si, ujrzaem siedem zotych wiecznikw
i pord wiecznikw kogo podobnego do Syna Czowieczego (Dn 7,13),
przyobleczonego [w szat] do stp
i przepasanego na piersiach zotym pasem.
Gowa Jego i wosy biae jak biaa wena, jak nieg,
a oczy Jego jak pomie ognia (Dn 7,9; 10,6).
Stopy Jego podobne do drogocennego metalu,
jak gdyby w piecu rozarzonego,
a gos Jego jak gos wielu wd (Ez 43,2).
W prawej swej rce mia siedem gwiazd
i z Jego ust wychodzi miecz obosieczny, ostry.
A Jego wygld jak soce, kiedy janieje w swej mocy (Sdz 5,31).
Kiedym Go ujrza,
do stp Jego padem jak martwy,
a On pooy na mnie praw rk, mwic:
Przesta si lka!
Jam jest Pierwszy i Ostatni (Iz 44,6),18
i yjcy.
Byem umary, a oto jestem yjcy na wieki wiekw
i mam klucze mierci i Otchani.
Napisz wic to, co widziae, i co jest, i co potem musi si
sta (Dn 2,45 Teodocjan).
Co do tajemnicy siedmiu gwiazd, ktre ujrzae w mojej
prawej rce,
i co do siedmiu zotych wiecznikw:
siedem gwiazd to s Anioowie siedmiu Kociow,
a siedem wiecznikw to jest siedem Kociow.

Po adresie utrzymanym w podniosym tonie Autor przechodzi do spokojnego opisu swego

widzenia wstpnego. Poszczeglne jego elementy znajd si w kadym z siedmiu listw jako rysy
znamienne chwalebnego Chrystusa.

9. wity Jan jako brat, a wic chrzecijanin, poczuwa si do solidarnoci z wiernymi, ktrym
przesya Boe ordzie. Dzieli on z nimi nastpstwa przynalenoci do Jezusa: ucisk, tzn.
przeladowania dla krlestwa oczywicie Boego (Mt 5,10n), w ktrym ju mamy udzia (1,6). To
wanie one rodz wytrwanie (por. Jk 1,3n), cnot znamienn dla chrzecijan, ktrzy wiernie wbrew
przeszkodom wyczekuj na tym wiecie paruzji Chrystusa, a z ni ycia wiecznego w nowym
Niebieskim Jeruzalem (2,2n. 19; 3,10; 13,10; 14,12). O karnym zesaniu w. Jana na wysp Patmos

(ok. 90 km na poudniowy-zachd od Efezu) za rzdw Domicjana mwi przekazy tradycji

poczwszy od I w. Sowo Boe i wiadectwo Jezusa wskazuj na powd zesania Apostoa. wiadectwo
tu jest ju niemal synonimem mczestwa.

10. Zachwycenie, tzn. ekstaza charyzmatyczna, nastpuje w niedziel. Ten pierwszy dzie
tygodnia (1 Kor 16,2), jako dzie zmartwychwstania Chrystusa, otrzyma nazw dnia Paskiego, do
dzi utrwalon w wielu jzykach europejskich. Ju w pierwotnym Kociele zastpia ona wiernym
szabat (por. Dz 20,7). Na chrzecijaskich niedzielnych zgromadzeniach liturgicznych czsto
dochodziy do gosu charyzmaty (por. 1 Kor 14,4. 2334). Potnym gosem podczas ekstazy
przemawia do w. Jana anio-tumacz, o czym wnioskujemy na podstawie 4,1. Przypomina on dwik
trby, tego biblijnego zwiastuna Boej obecnoci. W ST trba jest elementem teofanii (Wj 19,16.19),
sygnaem nadejcia czasw mesjaskich (Iz 27,13), a take sdnego Dnia Jahwe (Jl 2,1; So 1,14nn; Za
9,14). Odpowiednio do tego w NT dwik trby towarzyszy scenerii dnia paruzji Chrystusa (Mt
24,31; 1 Kor 15,23.52; 1 Tes 4,16).

1114. Tre objawionych widze ma w. Jan zapisa w ksidze, tzn. na zwoju papirusowym
(por. 5,1), i przesa w formie listu siedmiu Kocioom, ktre s w Azji, tutaj po raz pierwszy imiennie
wyliczonym (1,4). Dzisiejszy czytelnik Ap jest rwnie adresatem tych listw. W jarzcym wietle
lamp stojcych na siedmiu zotych wiecznikach ukazuje si w. Janowi Chrystus chwalebny jako Syn
Czowieczy, czyli Mesjasz, Sdzia ostateczny. Jego obraz zawiera wiele rysw zaczerpnitych z ksig
prorockich (Dn 7,13; Ez 9,2.11 LXX; 10,6). Takie szczegy, jak szata, zoty pas i sposb opasania nim
siebie mwi o Jego godnoci Arcykapana i Krla. Biae wosy, ktre u Daniela ma Przedwieczny,
stwierdzaj, e take Chrystusowi przysuguje wycznie boska cecha odwiecznoci (por. 1,19;
22,13). Oczy jak pomie ognia symbolizuj wszechwiedz, ktra nagradza lub karze: owiecaj one
witych, spalaj grzesznikw.
1516. Tak opisane stopy Syna Czowieczego ujawniaj Jego potg i stao w przeciwiestwie
do glinianych ng olbrzymiego posgu u Dn 2,4143, a wiec jak caa Jego posta. Gos brzmi tak
samo jak gos Boga u Ezechiela. Jest to symbol wszechwadzy w rozkazywaniu. Dalsze szczegy
niewyobraalne (np. prawa rka tu i w w. 17) maj sens symboliczny: znaczenie gwiazd zostanie
wyjanione w 1,20, a miecz oznacza sowo Boe, zwaszcza wyrok potpiajcy (19,15; Mdr 18,15; Mt
10,34; Ef 6,17; Hbr 4,12), miercionone dla wrogw tchnienie ust (Iz 11,4; 49,2; 2 Tes 2,8). Jest to
dalszy szczeg obrazu Sdziego. Soneczny blask to cecha teofanii (Mt 17,2).

1719. wity Jan reaguje na wizj w sposb typowy dla Hebrajczykw wobec wiata
nadzmysowego (por. Joz 5,14; Ez 1,28; 3,23; 43,3). Caa scena najbardziej przypomina Dn 10,912.
Syn Zebedeusza oglda niegdy z lkiem blask Bstwa Chrystusa podczas sceny Przemienienia (Mt
17,16 par.). Pan jednak go uspokaja, przedstawiajc mu si nie tylko jako Bg, ale i jako CzowiekOdkupiciel. cile boski tytu Pierwszy i Ostatni (Iz 41,4; 43,10; 44,6; 48,12), jak te rwny mu yjcy
(Joz 3,10; Ps 42[41],3) stoj obok stwierdzenia faktw paschalnych historycznego Jezusa. Fakt
zmartwychwstania uzasadnia tu wadz Chrystusa-Zwycizcy (1 Kor 15,45) nad Otchani to jest
ca stref mierci, pojt na sposb Szeolu w ST. Wedug rabinw tylko Jahwe ma w rku klucze
Szeolu, tutaj za Zmartwychwstay Chrystus. Widzenie chwalebnego Chrystusa ma by przekazane
na pimie wraz z dwudzielnym proroctwem: o tym, co jest, czyli o aktualnej sytuacji siedmiu
Kociow, w ktrych ycie ingeruje Chrystus (rozdz. 2 i 3), oraz o tym, co potem musi si sta, tzn. o
losach Kocioa i wiata, ktrymi rzdzi Chrystus-Baranek (od rozdz. 4).
20. Widzenie koczy si objanieniem symboli, co pozwala na wydobycie jego treci
teologicznej. Symbole apokaliptyki (zob. Wstp) s elastyczne, std zarwno gwiazdy, jak anioowie i
wieczniki odnosz si do jednej rzeczywistoci do poszczeglnych Kociow, nad ktrymi
roztacza sw opiek Kapana, Krla i Sdziego chwalebny Chrystus. Gwiazdy moe maj za inspiracj
przenoni z Dn 12,3, zastosowan tam do mdrcw, wychowawcw ludu Boego. Takimi s
rwnie Anioowie Kociow. Ten nieatwy do jednoznacznej interpretacji symbol odnosi si

zapewne do biskupw owych wsplnot chrzecijaskich. Ujci s oni w tych listach nie tylko jako
odpowiedzialne jednostki, ale ponadto jako typowi reprezentanci ducha swoich Kociow (por. Za
3,15). wieczniki trafnie uwydatniaj zadanie spoczywajce na wsplnocie wiernych: wieci
blaskiem Ewangelii wrd pogaskiego otoczenia (por. Mt 5,14nn; Flp 2,15). Wizja wstpna niejako
rozszczepi si z kolei na Listy do siedmiu Kociow.

LIST DO KOCIOA W EFEZIE (2,17)

21 Anioowi Kocioa w Efezie napisz:
2

3
4
5

6
7

To mwi Ten, ktry trzyma siedem gwiazd w prawej rce,

Ten, ktry si przechadza wrd siedmiu zotych wiecznikw:
Znam twoje czyny: trud i twoj wytrwao,
i to, e zych nie moesz znie,
i e prbie poddae tych, ktrzy zw samych siebie apostoami, a nimi nie s,
i e ich znalaz kamcami.
Ty masz wytrwao,
i zniose cierpienie dla imienia mego niezmordowany.
Ale mam przeciw tobie to, e odstpie od twej pierwotnej mioci.
Pamitaj wic, skd spade,
i nawr si,
i poprzednie czyny podejmij!
Jeli za nie przyjd do ciebie
i rusz wiecznik twj z jego miejsca,
jeli si nie nawrcisz.
Ale masz t [zalet], e nienawidzisz czynw nikolaitw,
ktrych to czynw i Ja nienawidz.
Kto ma uszy, niechaj posyszy (por. Mt 13,9), co mwi Duch do Kociow.
Zwycizcy dam spoy owoc z drzewa ycia, ktre jest w raju Boga (Rdz 2,9; Ez 31,8n LXX).

Wszystkie siedem listw stanowi waciwie jeden list okrny (1,4), co podkrela staa w
kadym z nich formua kocowa o suchaniu tego, co mwi Duch do Kociow. Kady z listw ma
niemal identyczny ukad, waciwy dla listu staroytnego (por. Rz 1,1). W adresie kadego wystpuj
dwa elementy: nakaz Chrystusa dany Janowi, by napisa ordzie, wraz z podaniem adresata, oraz
wzorowana na prorokach ST formua To mwi z wyliczeniem poszczeglnych okrele Chrystusa
ze wstpnego widzenia (1,1318). Gwny zrb treci ma stale trzy czci; Chrystus stwierdza, e zna
sytuacj Kocioa lokalnego, ocenia jego postpowanie (przy czym czciej wystpuje nagana ni
pochwaa), wreszcie udziela napomnienia lub zachty. W konkluzji listw wystpuj dwa skadniki:
wezwanie do czujnoci na gos Ducha oraz wyraona symbolem zapowied nagrody dla zwycizcy.

1. Anio Kocioa zob. kom. do 1,20. Efez metropolia Azji prokonsularnej, by w owych czasach
miejscem kultu Artemidy, a zarazem cezarw czczonych w jej wityni, orodkiem przepisywania i
sprzeday papirusw magicznych. By on te bogatym emporium i orodkiem kultury. Koci efeski
zawdzicza swe powstanie w. Pawowi, ktry tam przebywa trzy lata (5457), a patem zostawi
Tymoteusza jako swego nastpc (Dz 18,19 21,24; 19,140; 20,17; 1 Kor 16,8; Ef 1,1; 1 Tm 1,3; 2
Tm 4,12). wity Jan natomiast wedug tradycji osiedli si tam po r. 70 i tame umar w wieku
sdziwym. W chwili pisania listu kto inny tam sprawuje wadz hierarchiczn. Siedem gwiazd
nawizuje do 1,16.20, a nowy szczeg przechadzania si Chrystusa wrd siedmiu wiecznikw,
ktrego brak w wizji wstpnej, mwi o Jego trosce.

2. Chrystus, Wadca i Sdzia au courant, wie o trudzie apostolskim i o wytrwaoci (1,9) czonkw
Kocioa efeskiego, rnej od niebezpiecznej pobaliwoci (jak byo w 1 Kor 5,2). Ten Koci nie
moe znie, tzn. nie toleruje zych, o ktrych dalej jest mowa. Zymi s rzekomi apostoowie. Co do
nich szereg przestrg zawieraj pisma apostolskie (Dz 20,29; 1 Kor 5,13; Ga 1,7nn; 5,10; Flp 3,2; Kol

2,8; 1 Tm 4,13; 2 Tm 4,3; 1 J 2,18n; 4,1.5n; 2 J 711). Tutaj utosamiaj si oni zapewne z
nikolaitami (2,6). Ci samozwaczy apostoowie okazywali si kamcami, gdy znajdowano bd
niezgodno midzy ich sowami a yciem, bd nieprawowierno w ich nauce.

35. Koci efeski ju cierpia przeladowania, a znis je wzorowo, wykazujc, e ma

chrzecijask wytrwao (1,9). Przy tylu zaletach ostyg on jednak w mioci bratniej, ktr
przedtem si odznacza (por. Dz 20,29n. 37), a tym samym spad z przodujcego miejsca. Moe to by
ilustracja Pawowego: Gdybym mioci nie mia, bybym niczym (1 Kor 13,2). Pami o poprzedniej
sytuacji ma spowodowa nawrcenie, ktrego owocem bd pierwsze czyny, tj. dawna gorliwo w
mioci wzajemnej. W przeciwnym razie nastpi trwaa utrata przodujcego stanowiska, jakie ma
dotd wrd innych wiecznik Kocioa efeskiego.

6. Zalet chrzecijan efeskich jest zdecydowanie negatywna postawa wobec nikolaitw (jeszcze
2,15, a moe rwnie: 2,2.14.20.24). Sekta owa, o bliej nie ustalonym pochodzeniu, hodowaa
dnociom gnostyckim i libertyskim zacierajc rnice midzy obyczajem chrzecijaskim a
pogaskim. Nikolaici nie wzdragali si przed braniem udziau w ucztach urzdzanych w obrbie
wity pogaskich z misa ertw skadanych bokom oraz od nierzdu, gwnie sakralnego, ktry
tame uprawiano.

7. Po staej formule kocowej wszystkich siedmiu listw. ktra nawizuje do logionu Mt 13,9,
lecz z podkreleniem misji Ducha witego w Kociele (por. J 14,26; 15,26; 16,13), nastpuje
zapowied nagrody dla zwycizcy. Tym terminem Janowym (1 J 2,13n; 4,4; 5,4n), tu uytym w formie
imiesowu (dos.: zwyciajcy), okrela si chrzecijanina, ktry wci pokonuje prby. Jego
nagroda jest wprawdzie eschatologiczna, gdy raj Boga, stan szczcia pierwotnego, bdzie w niebie
(por. Iz 11,69), niemniej jest ona ju teraz czciowo dostpna. wiadczy o tym wspomniane tu
drzewo ycia, widoczne w Jeruzalem czasw mesjaskich (22,2). W symbolu tym Ojcowie Kocioa
upatruj yciodajne dziaanie aski Chrystusa w Kociele.

LIST DO KOCIOA W SMYRNIE (2,811)

8

10

11

Anioowi Kocioa w Smyrnie napisz:

To mwi Pierwszy i Ostatni (Iz 44,6),
ktry by martwy, a oy:
Znam twj ucisk i ubstwo
ale ty jeste bogaty
i obelg [rzucon] przez tych, co samych siebie zowi ydami,
a nie s nimi, lecz synagog szatana.
Przesta si lka tego, co bdziesz cierpia.
Oto diabe ma niektrych spord was wtrci do wizienia,
abycie prbie zostali poddani,
a znosi bdziecie ucisk przez dziesi dni.
Bd wierny a do mierci,
a dam ci wieniec ycia.
Kto ma uszy, niechaj posyszy (por. Mt 13,9), co mwi Duch do Kociow.
Zwycizcy mier druga na pewno nie wyrzdzi szkody.

8. Smyrna, prastary port przy ujciu rzeki Hermos do Morza rdziemnego i uroczo pooone
miasto, miaa wityni ku czci cezarw Augusteum. By tam rwnie ywotny Koci
chrzecijaski, znany w II w. z listu do niego skierowanego przez w. Ignacego z Antiochii oraz z
mczestwa swego biskupa w. Polikarpa. Tytuy Chrystusa (1,17), czce Jego bosk
odwieczno z paschalnym Jego zwycistwem, zachcaj do ufnoci, na ktrej spoczywa gwny
akcent listu.

9. Ucisk to przeladowania (1,9). Natomiast ubstwo stanowi aluzj do skadu spoecznego

Kocioa smyrneskiego, ktry rekrutowa si gwnie spord ubogich, podobnie jak np. koryncki
(1 Kor 1,26nn; 2 Kor 8,13), a w przeciwiestwie do laodycejskiego (Ap 3,17). Niemniej to materialne
ubstwo byo faktycznym bogactwem duchowym (por. k 6,20; 12,21; 2 Kor 8,9; Jk 2,5). Obelga tu
wspomniana jest ladem intryg tych ydw, ktrzy zwalczali chrzecijan w imi swej przynalenoci
religijnej (por. Dz 13,45; 1 Tes 2,15). Za wrog postaw zasuguj na nazw synagogi szatana, a wic
przeciwnika Boga i Kocioa. Epitet ten jest negatywn trawestacj okrelenia zgromadzenie Jahwe
(Lb 16,3; 20,4). Odtd bowiem tylko Koci Chrystusa jest prawdziwym Izraelem Boym (Ga 6,16;
por. Flp 3,3), nie wedug ciaa (Rz 2,28; 1 Kor 10,18).

1011. Przysze przeladowania niech nie trwo Kocioa w Smyrnie, bo zakusy szataskie,
podobne do przesiewania pszenicy (zob. k 22,31), to przewidziana przez Boga prba, ktra potrwa
krtko, natomiast wierno do koca otrzyma nagrod wieczn, wyraon przez symbol wieca,
nagrody na igrzyskach (1 Kor 9,24n; 2 Tm 4,8; 1 P 5,4). Po formule staej (zob. 2,7) czytamy, e
nagrod dla zwycizcy jest zachowanie od wiecznego potpienia. Wyraa je znany rabinom zwrot
mier druga (20,14; 21,8), tzn. ostateczne utrwalenie stanu mierci grzechowej, przeciwiestwo
eschatologicznego zmartwychwstania do ycia (J 5,29), zainicjowanego ju pierwszym
zmartwychwstaniem (20,5) do ycia aski. Zarwno biblijne pojcie ycia jak i jego przeciwiestwa
mierci, maj zakres szeroki, zrozumiay tylko na tle caoci zbawczego planu Boga.

LIST DO KOCIOA W PERGAMONIE (2,1217)

12
13

14

15
16

17

Anioowi Kocioa w Pergamonie napisz:

To mwi Ten, ktry ma miecz obosieczny, ostry.
Wiem, gdzie mieszkasz: tam, gdzie jest tron szatana,
a trzymasz si mego Imienia
i wiary mojej si nie zapare,
nawet za dni Antypasa, wiernego wiadka mojego,
ktry zosta zabity u was, tam gdzie mieszka szatan.
Ale mam nieco przeciw tobie,
bo masz tam tych, co si trzymaj nauki Balaama,
ktry pouczy Balaka, jak podsun synom Izraela sposobno do grzechu
przez spoycie ofiar skadanych bokom i uprawianie rozpusty (Lb 31,16; Jud 11).
Tak ty rwnie masz tych, co si trzymaj podobnie nauki nikolaitw.
Nawr si zatem!
Jeli za nie przyjd do ciebie niebawem
i bd z nimi walczy mieczem moich ust.
Kto ma uszy, niechaj posyszy (por. Mt 13,9), co mwi Duch do Kociow.
Zwycizcy dam manny ukrytej
i dam mu biay kamyk,
a na kamyku wypisane imi nowe,
ktrego nikt nie zna oprcz tego, kto [je] otrzymuje.

12. O 70 km na pn od Smyrny leaa dawna stolica wadcw Myzji, Attalidw Pergamon,

bogate miasto, produkujce drogi i ceniony w staroytnoci pergamin. Stanowio ono orodek kultu
Asklepiosa wraz ze szko lekarsk, kultu Zeusa (synny otarz zachowany z paskorzeb
wyobraajc walk boga z gigantami) i kultu rzymskich cezarw. Miecz obosieczny ostry szczeg z
widzenia wstpnego (1,16) tutaj stanowi grone memento dla pergameczykw (2,16), by si
odcili od kuszcego ich religijnego synkretyzmu, ktry przedstawi w. 14.

13. Tron szatana, miejsce, gdzie on mieszka, jest aluzj do miasta jako siedziby wielu kultw
pogaskich, a przecie to, co ofiaruj poganie, demonom skadaj w ofierze, a nie Bogu (1 Kor 10,20;

por. Ps 106[105]37). Wikszo wiernych trwa niezomnie przy wierze w Chrystusa, ktrego
Imieniem tu jest Pan (Flp 2,911). By to nieustanny przedmiot konfliktu z kultem cezarw, ktrym
chrzecijanie odmawiali tego tytuu. Taki by po latach powd mczestwa w. Polikarpa (zob. 2,8n).
Natomiast za dni Janowych ponis mier wiadka, tj. mczennika, pergameczyk Antypas,
umieszczony w Martyrologium Rzymskim pod dniem 11 kwietnia.

1416. Zarzut odnosi si do czciowego tolerowania przez wiernych dnoci nikolaitw (2,6).
Wieszczek Balaam nie jest wyranie wymieniony przez ST jako sprawca grzechu Izraela tu
napitnowanego w Lb 25,13. w. Jan korzysta tu ze znanej interpretacji rabinw (zob. 2 P 2,15; Jud
11). Balaam jest tu typem przewrotnego nauczyciela, sprawcy zgorszenia. Cz wiernych
Pergamonu musi porzuci t zgubn tolerancj, bo Chrystus-Sdzia niebawem wymierzy kar
bdnowiercom: Jego miecz jest groniejszy ni ius gladii cezarw, ktrzy przeladujc Koci
przysparzaj mu witych mczennikw.

17. Po formule staej (zob. 2,7) nastpuje zapowied nagrody dla zwycizcy, przedstawiona za
pomoc kilku rnych symboli. Manna ukryta, w bezporednim kontekcie z aluzjami do opisu z Lb
22,5, kae myle o cudownym pokarmie Izraelitw, dostpnym dla nich jeszcze w Peor przed
wkroczeniem do Ziemi Obiecanej. Jest to kontrast z plamicym sumienia niektrych
pergameczykw spoywaniem misa ertw pogaskich. Mann ukryt dla nas wci jest
Eucharystia, pokarm w doczesnoci eschatologiczny (por. k 22,1420.29n; J 6,3133; 1 Kor
10,3.21; 11,26). Biay kamyk to zapewne forma uznania wyraonego zwycizcy przez ask
nowego, niepowtarzalnego, cakiem osobistego zwizku z Chrystusem. Symbolizuje go nowe imi,
ktre stanowi jakby now osobowo nagrodzonego (por. Iz 62,2; J 10,35.14n; 20,16), niemoliw
do przekazania innym.

LIST DO KOCIOA W TIATYRZE (2,1829)

18

19
20

21
22

23

24

25
26

Anioowi Kocioa w Tiatyrze napisz:

To mwi Syn Boy:
Ten, ktry ma oczy jak pomie ognia,
a nogi Jego podobne s do drogocennego metalu (Dn 10,6).
Znam twoje czyny, mio, wiar, posug i twoj wytrwao,
i czyny twoje ostatnie, liczniejsze od pierwszych,
ale mam przeciw tobie to,
e pozwalasz dziaa niewiecie Jezabel,
ktra nazywa siebie prorokini,
a naucza i zwodzi moje sugi, by uprawiali rozpust
i spoywali ofiary skadane bokom.
Daem jej czas, by si moga nawrci,
a ona nie chce si odwrci od swojej rozpusty.
Oto rzucam j na oe boleci,
a na tych, co z ni cudzoo, [zel] wielki ucisk,
jeli od czynw jej si nie odwrc;
i dzieci jej pora mierci.
A wszystkie Kocioy poznaj,
e Ja jestem Ten, co przenika nerki i serca;
i dam kademu z was wedug waszych czynw.
Wam za, pozostaym w Tiatyrze, mwi,
wszystkim, co tej nauki si nie trzymaj, tym, co jak
powiadaj nie poznali gbin szatana:
nie nakadam na was nowego brzemienia,
to jednak, co macie, zatrzymajcie, a przyjd.
A zwycizcy
i temu, co czynw mych strzee do koca,

27
28
29

dam wadz nad poganami,

a rzg elazn bdzie ich pasa:
jak naczynie gliniane bd rozbici
jak i Ja [wszystko] to otrzymaem od mojego Ojca
i dam mu gwiazd porann.
Kto ma uszy, niechaj posyszy, co mwi Duch do Kociow.

18. Tiatyra miasto lidyjskie w dolinie Likosu, orodek rzemiosa metalurgicznego i handlu,
zwaszcza farbiarzy i handlarzy purpury (por. Dz 16,14), a take centrum wielu kultw pogaskich.
Tytu Syna Boego, tutaj tylko w Ap uyty, harmonizuje z przytoczeniem w 2,27 fragmentu
mesjaskiego Ps 2. Oczy jak pomie ognia (1,14) i nogi podobne do drogocennego metalu (1,15)
ilustruj napomnienie, jakie otrzyma ten Koci. Chrystus-Sdzia widzi bowiem naduycia i gotw
jest je podepta. Oba te szczegy apeluj nadto do codziennych dowiadcze metalurgw Tiatyry.
1923. Koci ten otrzymuje pochwa za postp duchowy odwrotnie ni efeski (2,4).
Wytrwao zob. 1,9. Nagana dotyczy faszywej tolerancji w stosunku do dziaalnoci jakiej
samozwaczej prorokini. Okrela j tu symboliczne imi Jezabel (hebr.: Izebel) , ony Achaba,
popierajcej kult pogaski w Izraelu (1 Krl 16,31; 18,19; 19,1n; 21,23; 2 Krl 9,3037). Rozpusta i
cudzostwo, zgodnie z uyciem tych terminw w ST (np. Jr 3,29), oznaczaj bawochwalcze
odchylenia od kultu Boga jedynego. Moliwe jednak, e tym odchyleniom kultu towarzyszyy
rwnie takie objawy, jak nierzd sakralny (por. Rz 1,2328). Odpowiednio przez dzieci naley tu
rozumie zwolennikw owej prorokini. Kara, jak grozi Chrystus, podobna do tej, ktra spotkaa
dzieci Jezabel (1 Krl 21,21; 2 Krl 10,7), wykae, e Chrystus-Sdzia sprawiedliwy ma Bo
wszechwiedz (por. Jr 11,20; 17,10; 20,12).

2425. Gbiny szatana odwrotno gbin Boych (Rz 11,33; 1 Kor 2,10; Ef 3,18) jako
ulubiony termin gnostycki zdaje si wskazywa na to, e sekta w Tiatyrze wiedz tajemn uwaaa
za rodek uodpornienia na zo moralne zwizane z kultami bstw. Chrystus wymaga tylko wiernoci
dogmatowi ju znanemu i obowizujcej wszystkich chrzecijan moralnoci, a do czasu Jego paruzji,
ktr tu moe by rwnie mier poszczeglnych wiernych. To pouczenie moralne mona dzi
rozszerzy na takie niepodane objawy ycia religijnego, jak pogo za sensacyjnymi objawieniami
prywatnymi, faszywym iluminizmem, niezdrow mistyk, wreszcie za rnymi postaciami wiedzy
tajemnej, jak popularny spirytyzm.

2629. Zwycizca (zob. 2,7) i okrelenie nagrody Boej wyprzedzaj w tym licie i trzech
nastpnych sta formu nawoujc do suchania. Zwycizc okrela tu skrt mylowy dwch
odpowiedzi, jakie ma da czowiek Bogu objawiajcemu si w prawdach i zasadach moralnych.
Pierwsza to strzec sw, druga za peni czyny. Chodzi wic o wytrwa konsekwencj w wierze i
w yciu z wiary. Nagrod takiego chrzecijanina jest udzia w krlewskiej wadzy Chrystusa,
wyraony tu cytatem z mesjaskiego Ps 2,2n, powtrzonym jeszcze w 12,5; 19,15. Jest to
odpowiednik udziau we wadzy take kapaskiej (1,5n; 5,10; 20,6; por. 1 P 2,9). Gwiazd porann
w 22,16 jest sam Chrystus, a wic zwycistwem istotnym jest wiekuiste pozyskanie Chrystusa (por.
Flp 3,8.12).

LIST DO KOCIOA W SARDES (3,16)

31 Anioowi Kocioa w Sardes napisz:

To mwi Ten, co ma Siedem Duchw Boga i siedem gwiazd:

Znam twoje czyny: masz imi, [ktre mwi], e yjesz,
a jeste umary.
Sta si czujnym i umocnij reszt, ktra miaa umrze,

4
5

bo nie znalazem twych czynw doskonaymi wobec mego Boga.

Pamitaj wic, jak wzie i usyszae,
[tak] strze tego i nawr si!
Jeli wic czuwa nie bdziesz, przyjd jak zodziej,
i nie poznasz, o ktrej godzinie przyjd do ciebie.
Lecz w Sardes masz kilka osb, co swoich szat nie splamiy;
bd chodzi ze Mn w bieli, bo godne s tego.
Tak szaty biae przywdzieje zwycizca,
i z ksigi ycia imienia jego nie wyma.
I wyznam imi jego przed moim Ojcem i Jego anioami.
Kto ma uszy, niechaj posyszy, co mwi Duch do Kociow.

1. Sardes, znane z okresu swej wietnoci podczas wojen perskich, leay ok. 60 km na pd.-wsch.
od Tiatyry. Miasto, orodek rzemiosa, o zej reputacji moralnej, nadto w wieku I by to orodek kultu
Wielkiej Macierzy Bogw Kybele. Chrystus tu si przedstawia jako suwerenny wadca Kocioa,
ktrym rzdzi przez Ducha witego. Zarzut Jego pod adresem wsplnoty sardyjskiej jest zasadniczy
i grony: w kontracie zapewne do imienia biskupa, zawierajcego w rdosowie pojcie ycia (np.
Zosimos, Zenas, Zenon), chrzecijanie w Sardes s umarli na duchu, a wic pozostaj w stanie
grzechu (por. k 15,24.32; Ef 2,1.5).

23. Na tym tle staje si zrozumiay naglcy apel o przebudzenie si i czujno, apel zachodzcy
wielokrotnie w Jezusowym nauczaniu (Mt 24,42n; 25,13; Mk 13,33n; k 12,37.39) i w
napomnieniach apostolskich (1 Tes 5,18; 1 P 5,8; 2 P 3,10), gdzie pojawia si ten sam obraz
zodzieja. Czujno dotyczy niebezpieczestwa, jakim jest stan grzechu, ktrzy moe by utrwalony
przez zaskakujc grzesznika paruzj lub mier z nieodcznym sdem. Smutny stan wikszoci
chrzecijan sardyjskich bo tylko reszta jeszcze daje oznaki ycia to brak czynw doskonaych,
(dos.: dopenionych), wobec Boga. Penowartociowo czynu chrzecijaskiego jest wic
stanowczym wymaganiem Chrystusa-Sdziego. Kocioowi sardyjskiemu ma pomc do nawrcenia
pami na to, co usysza w pierwotnej katechezie ustnej tego niech strzee (por. 2 Tes 2,5.15; 3,6).

46. Nieliczni pozostali nie splamieni zgodnie z biblijnym symbolem szaty jako moralnego
stanu duszy (3,18; 7,14; 22,14; Iz 1,18; 61,10; 64,5; Mt 22,11; Jud 23). Jako nagroda czeka ich udzia
w eskorcie triumfalnej Chrystusa podczas Jego paruzji (por. 1 Tes 4,17). Biel w Ap jest symbolem
triumfu niebian odziani w biae szaty s mieszkacy nieba, co moe te odnosi si do cia
uwielbionych (2 Kor 5,4). Nagrod dla zwycizcy jest tutaj biay strj triumfalny i zapisanie do ksigi
ycia (13,8; 17,8; 20,12.15; 21,27), biblijnego symbolu rejestru wszystkich sprawiedliwych (Ps
69[68],28n), zwaszcza powoanych do aski (Flp 4,3: por. k 10,20; Hbr 12,23). Sama moliwo
wymazania dowodzi koniecznoci wsppracy z ask powoania. Wyzna Chrystus swoich wybranych
przed Ojcem i anioami, jak w zapowiedziach u Synoptykw (por. Mt 10,32; k 12,8), co si odnosi do
sdu ostatecznego. Kocowa formua nawouje do suchania gosu Ducha witego.

LIST DO KOCIOA W FILADELFII (3,713)

7

Anioowi Kocioa w Filadelfii napisz:

To mwi wity, Prawdomwny,
Ten, co ma klucz Dawida,
Ten, co otwiera, a nikt nie zamknie,
i Ten, co zamyka, a nikt nie otwiera (Iz 22,22).
Znam twoje czyny.
Oto postawiem jako dar przed tob drzwi otwarte (1 Kor 16,9; 2 Kor 2,12; Kol 4,3),
ktrych nikt nie moe zamkn,
bo ty, chocia moc masz znikom,

10

11

12

13

zachowae moje sowo

i nie zapare si mego imienia.
Oto Ja ci daj [ludzi] z synagogi szatana,
spord tych, ktrzy mwi o sobie, e s ydami
a nie s nimi, lecz kami.
Oto sprawi, i przyjd i padn na twarz do twych stp,
a poznaj, e Ja ci umiowaem (Iz 45,14; 49,23; 60,14; Ps 86[85],9).
Skoro zachowae nauk o mojej cierpliwoci,
i Ja ci zachowam od prby,
ktra ma nadej na cay obszar zamieszkany,
by wyprbowa mieszkacw ziemi.
Przyjd niebawem:
Trzymaj, co masz,
by nikt twego wieca nie zabra!
Zwycizc uczyni filarem w wityni Boga mojego,
i ju nie wyjdzie na zewntrz.
A na nim imi Boga mojego napisz
i imi miasta Boga mojego,
Nowego Jeruzalem, co z nieba zstpuje od mego Boga,
i moje nowe imi.
Kto ma uszy, niechaj posyszy, co mwi Duch do Kociow.

7. Filadelfia to niewielkie miasto lece mniej wicej 45 km na pd.-wsch. od Sardes nad rzek
Kogamis, dopywem Hermosu. Wedug intencji swego zaoyciela Attalosa II Filadelfa (159138
przed Chr.) miaa by orodkiem hellenizacji Lidii i Frygii. Miasto dotknite trzsieniem ziemi w r. 17
po Chr. odbudowa Tyberiusz, dlatego odtd nosio nazw Neocezarea (z dodatkiem pniejszym:
Flavia). Chrzecijanom tego Kocioa grozio najwiksze niebezpieczestwo ze strony ydw. Echo
sytuacji tu odmalowanej znajdziemy u w. Ignacego Antiocheskiego w jednym z jego listw (Do
Filadelfian 1; 3,1; 6,1).
Chrystus tu si przedstawia dwoma boskimi tytuami (6,10), nie zawartymi w wizji wstpnej
1,1220, ktre wyraaj Jego Bo transcendencj i wierno danym przez siebie obietnicom. Nasza
liturgia powtarza Ty sam jeden wity o Chrystusie, jak to wielokrotnie orzeka si w Pimie
witym o Bogu (Iz 40,25; 49,7; Ha 3,3; 1 P 1,15n; 1 J 2,20; Ap passim.). Drugi boski tytu (Iz 65,16)
jest typowy dla pism Janowych (zob. J 1,9), gdy w sumie zachodzi w nich 23 razy. Dalsze za
okrelenie mwice o zamykaniu i otwieraniu kluczem Dawidowym stanowi zastosowanie do
Chrystusa przepowiedni Izajasza odnonie do Eliakima, zarzdcy paacu Ezechiasza (Iz 22,22).
Biblijna przenonia kluczy, zamykania i otwierania, stwierdza tu pen i wyczn wadz Chrystusa
nad nowym i prawdziwym domem Dawida, jakim jest Koci (por. k 1,32n; Ef 1,22; Hbr 3,6).
89. Przed Kocioem filadelfijskim stoj zadania misyjne, wyraone symbolem drzwi otwartych
znanym z listw Pawowych, chrzecijaskim odpowiednikiem celu, w jakim to miasto zaoono
przed wiekami. Kocioowi temu wprawdzie brak rodkw bogatych liczebnoci czonkw,
wpyww o wielkim zasigu i rozgosu, ma on jednak atut potny: wyprbowan w
dowiadczeniach wierno sowu i imieniu Chrystusa, tzn. trwa niezomnie w prawowiernoci i
zachowuje chrzecijaski styl ycia. Apostolstwo filadelfian w stosunku do ydw, po raz drugi ju
nazwanych synagog szatana (2,9), zostanie dziki asce Chrystusa uwieczone nadspodziewanym
skutkiem ich hodem poddaczym, wyraonym sowami z Psalmu i z Izajasza, ktre mwi o
hodzie pogan zoonym Jahwe i Jego ludowi teokratycznemu. Mio Boa jako zasada apostolstwa
por. J 17,23.
1011. Dotd wyprbowani w wierze i trwaniu przy Chrystusie, wierni z Filadelfii otrzymuj
zapewnienie co do wielkiej prby eschatologicznej: bd ich ominie bd pomoc aski pozwoli j
przezwyciy. Mieszkacy ziemi (Oz 4,1) w Ap to wrogowie Boga.

Przychodz niebawem zob. 2,5. Ufno nie zwalnia od obowizku czuwania nad utrzymaniem
dotychczasowego kierunku postpowania. Obraz wieca pochodzi z igrzysk (zob. 2,10) i oznacza tu
wieczn nagrod. Ostrzeenie przed utrat wieca na korzy kogo innego stwierdza porednio, e
aska nie wyzyskana posuy moe komu innemu.

1213. Symbol nagrody jest dostosowany do typowego dla tej ksigi obrazu Nowego Jeruzalem
(21,2 22,5), tzn. Kocioa ju obecnie eschatologicznego, ktry przeksztaci si w niebo zbawionych.
Wystpuj tu rwnie aluzje do niepewnoci losu Filadelfii nawiedzanej trzsieniem ziemi. Nagrod
wic bdzie nieutracalna stao w Kociele i w niebie, a wic w przynalenoci do Boga i do
Chrystusa, wyraonej przez napisanie imion. Nowe imi tutaj Chrystusa, a nie wiernego (jak w 2,17),
to zapewne, zgodnie z Flp 2,11, PAN, bd zgodnie z Ap 19,12n Sowo Boga. Tak czy inaczej Imi
ukazuje peni istoty Chrystusa. Imi miasta przypomina now nazw idealnej Jerozolimy: Jahwe jest
tam (Ez 48,35) oraz moe jest aluzj do zmiany nazwy miasta Filadelfia na Neocezarea.

LIST DO KOCIOA W LAODYCEI (3,1422)

14

15

16

17

18

19
20

21
22

Anioowi Kocioa w Laodycei napisz:

To mwi Amen (por. Iz 65,16),
wiadek wierny i prawdomwny,
Pocztek stworzenia Boego:
Znam twoje czyny,
e ani zimny, ani gorcy nie jeste.
Oby by zimny albo gorcy!
A tak, skoro jeste letni
i ani gorcy, ani zimny,
chc ci wyrzuci z mych ust.
Ty bowiem mwisz: Jestem bogaty i wzbogaciem si,
i niczego mi nie potrzeba,
a nie wiesz, e to ty jeste nieszczsny i godzien litoci,
i biedny, i lepy, i nagi.
Radz ci naby u Mnie
zota w ogniu oczyszczonego,
aby si wzbogaci,
i biae szaty,
aby si przyodzia,
i by nie ujawnia si haniebna twa nago,
oraz balsamu do namaszczenia twych oczu,
by widzia.
Ja wszystkich, ktrych kocham, karc i wicz (Prz 3,12).
Bd wic gorliwy i nawr si!
Oto stoj u drzwi i koacz:
jeli kto posyszy mj gos i drzwi otworzy,
wejd do niego i bd z nim wieczerza,
a on ze Mn.
Zwycizcy dam zasi ze Mn na moim tronie,
jak i Ja zwyciyem i zasiadem z mym Ojcem na Jego tronie (por. Ps 110[109],1).
Kto ma uszy, niechaj posyszy, co mwi Duch do Kociow.

14. Laodycea nad Likosem, w odrnieniu od piciu innych miast o tej samej nazwie, byo to
frygijskie miasto pooone 65 km na pd.-wsch. od Filadelfii, wany punkt wzowy u zbiegu trzech
drg, orodek handlu i rzemiosa, synny w staroytnoci z bankw, wyrobw z czarnej weny i
rodkw leczniczych. Zaoycielem tamtejszego Kocioa by zapewne Epafras (por. Kol 1,7; 4,12;
Flm 23). Tytu Chrystusa Amen (echo okrelenia Jahwe u Izajasza) uwydatnia na podstawie analogii
do 2 Kor 1,20 spenienie w Nim wszystkich przepowiedni prorockich i Boych obietnic o Mesjaszu.

Liturgiczny za wydwik tego imienia kae myle o wysuchanych modlitwach zanoszonych w imi
Chrystusa. wiadek Wierny zob. 1,5, prawdomwny zob. 3,7. Oba te tytuy kontrastuj z
kompromisow postaw adresatw, za to wanie ganionych w licie. Pocztek stworzenia Boego
oznacza tu prardo istnienia. O udziale Chrystusa w dziele stworzenia (przy uyciu sw zalenych
od opisw Mdroci Boej z Prz 8,22; Mdr 9,1) zob. J 1,3; 1 Kor 8,6; Kol 1,15n; Hbr 1,2. Ten wic,
ktry jako Mdro Boa nadaje sens caoci wszechwiata, tu ukazuje si przenikliwym Sdzi,
ktry odrnia prawd od pozorw.

1518. Postaw duchow Kocioa w Laodycei charakteryzuje okrelenie letni. Termin ten
utrwali si w ascetyce raczej jako ozibo. Jest tu zarazem aluzja do temperatury wody, ktra
wprawdzie bia z gorcych rde w Hierapolis, ale dopywajc do Laodycei bya ju tylko letnia, co
wywoywao u pijcych torsje. Do nich nawizuje zapowied wyrzuc z ust. Letnia wic postawa jest
dla Chrystusa wstrtna. Samowystarczalno laodycejczykw, oparta na dobrobycie materialnym,
jest w yciu duchowym zwykym zudzeniem. Smaga j ironia kolejnych rad udzielanych Kocioowi.
Zoto to wyprbowana wiara, wedug 1 P 1,7. Biae szaty (kontrast do kruczej weny) oznaczaj, tak
jak w 3,5, cnoty moralne, bo nago jest brakiem czynw, gdy odwrotnie biblijne przywdziewanie
symbolizuje moraln przemian (por. Ga 3,27; Ef 4,24; Kol 3,10). Balsamem jest zapewne skrucha,
ktra dopiero pozwala oczom duszy oceni prawdziwie swj stan opakany. Na kadym kroku
wystpuj aluzje do sytuacji wsplnoty laodycejskiej .

1920. Motywem Chrystusowej ironii z wiersza poprzedniego jest uparta mio, wyraona
sowami Mdrca o Bogu, ktre cytuj te Apostoowie (1 Kor 11,32; Hbr 12,6). Ironia zmierza do
tego, by upominany nawrci si do gorliwoci (2,5.16.21n; 3,3). W typowo biblijny sposb, przez
uycie obrazu stania u drzwi i koatania (Prz 8,3; Mk 13; 29; k 12,36; Jk 5,9), przedstawiony tu jest
indywidualny apel Boy do kadego czowieka. Odpowiedzi jego ma by Janowe suchanie gosu (J
10,3n; 18,37), i otwarcie drzwi Bogu jak przyjacielowi, po czym nastpi wsplna z Nim wieczerza. To
przyjcie Chrystusa jest blisk rzeczywistoci, nie majc olniewajcego blasku paruzji.
Przypomina ona zapowied z J 14,23 przyjcia i zamieszkania w duszy. Mona je odnie i do
Eucharystii, ktra jest przecie ju tutaj zapocztkowaniem przyszej eschatologicznej uczty
mesjaskiej nieba (Mt 26,29 i por. Iz 25,6).

2122. Zwycizca (zob. 2,7) ma udzia w triumfie samego Chrystusa. Obraz nagrody nawizuje
do Psalmu mesjaskiego (por. Hbr 10,12). Podobn obietnic zawiera k 22,28nn. Zwycistwo za
Chrystusa wystpuje w pismach Janowych jako motyw ufnoci (J 16,33) i podstawa analogicznego
zwycistwa wiernych (5,9n; 7,41; 12,11). Wsplny tron Ojca i Syna wystpi jeszcze w 22,1.3.

WIZJE PROROCZE: SIEDEM PIECZCI, SIEDEM TRB I

SIEDEM CZASZ JAKO ZWIASTUNY WIELKIEGO DNIA
GNIEWU BOEGO
LOSY CAEJ LUDZKOCI
LITURGIA NIEBIASKA WOK BOEGO TRONU (4,111)

41 Potem ujrzaem:

3
4

10

11

oto drzwi otwarte w niebie,

a gos, w pierwszy, jaki usyszaem,
jak gdyby trby rozmawiajcej ze mn, powiedzia:
Wstp tutaj, a to ci uka, co potem musi si sta (Dn 2,28).
Doznaem natychmiast zachwycenia:
A oto w niebie sta tron
i na tronie [kto] zasiada (por. Iz 6,1; Ez 1,26; Dn 7,9).
A Zasiadajcy by podobny z wygldu do jaspisu i do krwawnika,
a tcza dokoa tronu podobna z wygldu do szmaragdu.
Dokoa tronu dwadziecia cztery trony,
a na tronach dwudziestu czterech siedzcych Starcw,
odzianych w biae szaty,
a na ich gowach zote wiece.
A z tronu wychodz byskawice i gosy, i gromy,
i ponie przed tronem siedem lamp ognistych (Za 4,2),
ktre s siedmiu Duchami Boga.
Przed tronem niby szklane morze podobne do krysztau,
a porodku tronu i dokoa tronu
cztery Istoty yjce, pene oczu z przodu i z tyu:
pierwsza Istota yjca podobna do lwa,
druga Istota yjca podobna do cielca,
trzecia Istota yjca majca twarz jak gdyby ludzk
i czwarta Istota yjca podobna do ora w locie.
Cztery Istoty yjce a kada z nich ma po sze skrzyde
dokoa i wewntrz s pene oczu,
i bez wytchnienia mwi dniem i noc:
wity, wity, wity; Pan Bg wszechmogcy (Iz 6,3; Am 4,13 LXX),
Ktry by i Ktry jest, i Ktry przychodzi.
A ilekro Istoty yjce oddadz chwa i cze, i dzikczynienie
Zasiadajcemu na tronie,
yjcemu na wieki wiekw,
upada dwudziestu czterech Starcw przed Zasiadajcym na tronie
i oddaj pokon yjcemu na wieki wiekw,
i rzucaj przed tron wiece swe, mwic:
Godzien jeste, Panie i Boe nasz,
odebra chwa i cze, i moc (1 Krn 16,27n),
bo Ty stworzy wszystko,
a z woli Twojej istniao [to] i zostao stworzone.

Cay rozdzia ukazuje wiekuist liturgi niebiask, ktra wielbi wszechmoc Boga, Stwrcy
wszechrzeczy. Obraz ten stanowi wstp do sceny odsaniajcej si w rozdz. pitym. Teofania
niniejsza zapoycza barw z dawnych wizji prorockich, przede wszystkim Izajasza i Ezechiela. Za
symbolami jednak szukamy treci objawionych zawsze aktualnych, niezalenych od wyobrae
wczesnych o wszechwiecie i o niebie.

1. Bez bliszego okrelenia czasu wprowadza w. Jan kolejne swoje wizje. Niebo zgodnie z
hebrajskim wyobraeniem nieboskonu jako twardej kopuy (por. Rdz 1,6n; Hi 37,18) ma drzwi
otwarte, co oznacza ukazanie Wizjonerowi bdcemu na ziemi Boych tajemnic odnoszcych si do
przyszoci wiata. Treci objawienia w nawizaniu do wizji wstpnej (1,19) bdzie dalsza
przyszo tego, co potem musi si sta. Czasownik musi nie oznacza bynajmniej lepego
przeznaczenia, lecz to, e Boy plan niezawodnie si wypeni.
23. Zachwycenie mwi o charyzmatycznym dziaaniu Ducha witego, ktre umoliwia Janowi
wizj. Tron, znany tak z Pisma witego, jak i z literatury wieckiej, symbol majestatu Stwrcy i
Sdziego (20,11), wraz z Zasiadajcym, ktrym jest sam Bg, to transpozycja teofanii u Prorokw,
jednak ju bez ladu antropomorfizmu widocznego jeszcze u Ezechiela. Przybliony opis, znamienny

dla apokalips, dotyczy nie samej postaci, lecz raczej chway Jahwe a wic blasku mienicych si
barw czerwonej i zielonej. Trzy tak zestawione drogie kamienie u Platona, jako najbardziej typowe,
mwi o Nieskoczonym Piknie Boga. Tcza za tu symbolizuje, tak jak w 10,1, miosierdzie Boe
okazane ludzkoci po klsce potopu (Rdz 9,1217).

45. Bg ma dokoa swego tronu zagadkowy senat. Biae szaty mwi, e s to niebianie, a zote
wiece wskazuj na zwycizcw czy wadcw. Senat w spenia tu wycznie funkcje liturgiczne, bez
sdziowskich, takich jak w Dn 7,9n. Najbardziej prawdopodobne jest przypuszczenie, i s to wici
ST. Liczba ich to bd echo 24 zmian kapaskich (1 Krn 24,119; 25,1), bd podwojona liczba
pokole Izraela. S oni wtajemniczeni w Boe plany (5,5; 7,1317). Podobne zgromadzenie
wystpuje w Iz 24,23, a przedtem w Wj 24,9nn, ale na ziemi. Tu raczej jest mnstwem wiadkw (Hbr
12,1), ktrzy stanowi dla wiernych zacht do wytrwania (por. Hbr 11). Byskawice, gosy, gromy,
stae elementy teofanii (Wj 19,16), maj uzmysowi mysterium tremendum, jakim jest Bg. Siedem
lamp ognistych ma swe rdo w wieczniku Przybytku (Wj 25,37), jak go widzia prorok Zachariasz
(Za 4,2), i oznacza, jak w 1,4, Ducha witego. Liczba siedem jest sakralna; wyraa tu transcendencj
bosk oznaczonej ni Osoby.
68. Szklane morze echo wyobrae Hebrajczykw o wodach nad sklepieniem (Rdz 1,6n)
przejrzyste i drogocenne (por. Hi 28,17), jest tutaj symbolem odlegoci, jaka dzieli
transcendentnego Boga od stworzenia. Cztery Istoty yjce to upraszczajca synteza cherubw i k
Ezechiela oraz szecioskrzydych serafinw Izajasza (Iz 6,2n; Ez 1,5.10). S to anioowie rzdzcy
caym wiatem materii (liczba stron wiata), reprezentowanym przez te cztery gatunki okazw ycia
organicznego. Interpretacja ich jako symboli czterech Ewangelistw jest wtrna i pna, cho bardzo
rozpowszechniona w ikonografii chrzecijaskiej. Cztery te istoty s pene oczu, czego wcale nie
naley sobie wyobraa na sposb zmysowy. Jest to symbol intelektualny bd doskonaej wiedzy,
bd unaoczniania Boga przez stworzenie materialne. Przez symbole te cay wszechwiat materialny
wielbi Boga piewajc liturgiczny trisagion, znany nam z Iz 6,3. Okrelenia Boga w stosunku do czasu
zob. 1,4.
911. Z chrem pochwalnym stworzenia czy si adoracja ze strony niebiaskiego Izraela,
ktry wielbi Boga wiekuistego sobie objawionego i bliskiego dzikujc Mu za dzieo stworzenia.
Gest adoracyjny jest typowy dla Bliskiego Wschodu padanie na twarz, wci zachodzce w Pimie
witym. Rzucanie wiecw to znak ulegoci, ktry stwierdza, e od Boga pochodzi cay splendor,
jakim cieszy si w bogosawiony senat. Chwaa, cze i moc, boskie atrybuty, s czsto czone w
liturgii tak ST, jak NT (por. Mk 14,62; 2 P 1,17). Wystpoway one take w kultach wadcw
pogaskich. Mona tu wyczu lekki akcent polemiczny przeciw roszczeniom cezarw do czci boskiej:
odbiera j tylko Bg prawdziwy.

BG WRCZA BARANKOWI KSIG PRZEZNACZE (5,114)

51 I ujrzaem na prawej doni Zasiadajcego na tronie
2
3

4
5

ksig zapisan wewntrz i na odwrocie

opiecztowan siedmiu pieczciami.
I ujrzaem potnego anioa, obwieszczajcego gosem dononym:
Kto godzien jest otworzy ksig i zama jej pieczcie?
A nie mg nikt
na niebie ani na ziemi, ani pod ziemi
otworzy ksigi ani na ni patrze.
A ja bardzo pakaem,
e nie znalaz si nikt godny, by ksig otworzy ani na ni patrze.
I mwi do mnie jeden ze Starcw:
Przesta paka!

7
8

10
11

12

13

14

Oto zwyciy Lew z pokolenia Judy,

Odrol Dawida (Rdz 49,9n; Iz 11,1),
tak e otworzy ksig i siedem jej pieczci.
I ujrzaem midzy tronem z czterema Istotami yjcymi
a krgiem Starcw
stojcego Baranka, jakby zabitego,
a mia siedem rogw i siedmioro oczu,
ktrymi jest siedem Duchw Boga wysanych na ca ziemi.
On poszed
i z prawicy Zasiadajcego na tronie wzi <ksig>.
A kiedy wzi ksig,
cztery Istoty yjce i dwudziestu czterech Starcw upado przed Barankiem,
kady majc harf i zote czasze pene kadzide,
ktrymi s modlitwy witych.
I tak now pie piewaj:
Godzien jeste wzi ksig i jej pieczcie otworzy,
bo zostae zabity
i krwi Twoj nabye dla Boga [ludzi] z kadego pokolenia, jzyka, ludu i narodu,
i uczynie ich Bogu naszemu krlestwem i kapanami,
a bd krlowa na ziemi.
I ujrzaem,
i usyszaem gos wielu aniow
dokoa tronu i Istot yjcych, i Starcw,
a liczba ich bya miriady miriad i tysice tysicy,
mwicych gosem dononym:
Baranek zabity jest godzien
otrzyma potg i bogactwo, i mdro, i moc, i cze, i chwa (1 Krn 29,11), i bogosawiestwo.
A wszelkie stworzenie, ktre jest w niebie
i na ziemi, i pod ziemi, i na morzu,
i wszystko, co w nich przebywa,
usyszaem, jak mwio:
Zasiadajcemu na tronie
i Barankowi
bogosawiestwo i cze, i chwaa, i moc, na wieki wiekw!
A cztery Istoty yjce mwiy: Amen.
Starcy za upadli i oddali pokon.

Na tle adoracji Boga, wyraonej piewem chru kosmosu i zbawionych w niebie, ukazuje si
ponaddziejowa i wszystko obejmujca misja Baranka, tzn. Chrystusa jako Odkupiciela; to On nadaje
sens dziejom wiata i ludzkoci.

14. Prawa do Zasiadajcego na tronie, a wic Boga, ktrego postaci w ogle nie prbowa
opisa w. Jan, to tyle w jzyku biblijnym, co moc. Ksiga, ktr on widzi jako zwj obustronnie
zapisany, jest symbolem niezgbionego bogactwa wyrokw Boych (Andrzej z Cezarei), czyli
rodzajem Boego testamentu co do losw wiata, testamentu czekajcego na otwarcie, gdy jest
opatrzony rwnie symbolicznymi siedmioma pieczciami (por. Iz 29,11n; Ez 2,9n; Dn 12,4.9).
Potny anio jako Boy herold o gosie dosyszalnym na wszystkich pitrach biblijnego kosmosu
(niebo, ziemia, szeol) stawia pytanie, na ktre brak odpowiedzi ze strony caego rozumnego
stworzenia. Fakt ten, wywoany lkiem przed Boymi wyrokami, przyprawia Wizjonera o pacz.
Powodem tych ez jest nie tyle jaka frustracja, lecz typowy dla chrzecijan I w. lk o przyszo
Kocioa. Na ciemnym tle smutku tamtych czasw tym wyraniej ukae si nastpny, jasny obraz.

56. Janowi zakazuje paka jeden ze Starcw moe wanie patriarcha Jakub,
przepowiadajcy (Rdz 49,9n) swemu synowi Judzie wietn przyszo mesjask, ktra nastpi w
jednym z jego potomkw. Treci tej pociechy jest prawda: okrelony jako Odrol (Iz 11,1) domu
Dawidowego Mesjasz panuje nad sytuacj, bo zdolny jest otworzy ksig wyrokw. Zapowiedziano
Lwa, a tymczasem ukazuje si Baranek symbol Chrystusa-Odkupiciela. Szczegw Jego wygldu

niepodobna sobie plastycznie wyobrazi, natomiast trzeba je tak zinterpretowa: Zabity a stojcy to
mier i zmartwychwstanie oraz kapaska postawa Porednika midzy Bogiem a ludmi (por. Hbr
10,11), ktry jest zarazem ertw paschaln (1 Kor 5,7), siedem rogw oznacza doskona moc, a
siedmioro oczu peni wiedzy. Sowem, atrybuty Baranka s boskie. Baranek dziaa przez Siedem
Duchw, a wic zgodnie z tym, co poda ju Autor w 1,4; 4,5 przez Ducha witego, ktry za
porednictwem Kocioa jest czynny na caej ziemi.

79. Moment najwaniejszy jest rwnie niewyobraalny: chodzi o przejcie wadzy nad losami
wiata. Baranek wstpuje na boski tron i na nim pozostanie (7,10.17; 14,10; 22,1.3). Nastpstwem
tego faktu jest kolejna adoracja Baranka przez kosmos i niebian. Opis ten wzorowany jest na liturgii
wityni jerozolimskiej (harfy, czasze wonnoci). wici jak w caym NT oznaczaj tu chrzecijan,
ktrych modlitwy wznosz si do nieba jak dym kadzida (Ps 141[140],2). Midzy Kocioem
modlcym si na ziemi a Bogiem porednicz Starcy, a wic zbawieni. Scena ta zarwno dowodzi
boskiego kultu Chrystusa, jak rwnie ilustruje prawd o obcowaniu witych. Pie piewana
podczas liturgii niebiaskiej jest nowa, do jej piewania zachcaj sprawiedliwych wielokrotnie
Psalmy (np. Ps 33[32],3), gdy sawi nie tylko Jahwe (4,11), ale i Chrystusa-Odkupiciela, Arcykapana
i prawdziwego Pantokratora. To wanie dokonane przez Chrystusa dzieo odkupienia uprawnia Go
do otwarcia pieczci na zwoju Boych wyrokw, dotyczcych przeznacze ludzkoci i wiata.
Odkupienie otrzymuje tu aspekt nabycia (14,4; 1 Kor 6,20; 7,23; 2 P 2,1), nawizujcy do idei ST: lud
Boy jest wyczn wasnoci Jahwe (Wj 19,5; Pwt 7,6). Pojcie to, wyraone innym czasownikiem,
zachodzi jeszcze w Dz 20,28; Ef 1,14; 1 P 2,9. Nowy lud Boy ma zasig powszechny, uwydatniony tu
za pomoc okrele z Dn 3,4.7; 6,26.
1012. Inny aspekt odkupienia, wspomniany ju w 1,6 krlowanie kapaskie wiernych,
otrzymuje tu pewne uwyranienie: sprawowanie przez nich wadzy krlewskiej odbywa si bdzie
na ziemi, a wic w fazie doczesnej Kocioa, jako udzia w podwjnej wadzy Chrystusa-Baranka. Byo
to miae stwierdzenie na tle wczesnej sytuacji Kocioa, uciskanego przez wadcw ziemskich:
wbrew nim Chrystus krluje w sercach swoich wiernych, a przez nich na wiecie. Hymn kosmosu i
Kocioa piewaj nieprzeliczone rzesze anielskie. Zachodzi tu jednak pewna rnica: pie aniow
jako nieodkupionych kieruje si nie wprost do Baranka, lecz opiewa Go jako Wadc wszechrzeczy
intronizowanego za dokonane dzieo odkupienia. Pie ta wylicza siedem atrybutw Odkupiciela
echo hymnu Dawida na cze Jahwe. Bogactwo trzeba odnie do skarbw ask odkupienia, a
bogosawiestwo (1 P 3,9) mona pojmowa w duchu Rz 15,29 jako to, co otrzymujemy, lub raczej,
zgodnie z uyciem w 5,13; 7,12; 1 Kor 10,16, jako wyraz naszego bogosawienia, tzn. wysawiania
Chrystusa.
1314. Jako kocowa strofa hymnu odzywa si cae stworzenie we wszystkich czciach
kosmosu, wielbic jednoczenie Boga Ojca i Syna. Analogicznie zakoczy si hymn chrystologiczny w
Flp 2,10n. Nadto mona tu si dopatrze realizacji proby z modlitwy arcykapaskiej Jezusa (J 17,5).
Liturgiczne kocowe Amen wypowiadaj najwysze duchy sprawujce rzdy nad wiatem materii
(4,68), a pokon oddaj reprezentanci odkupionych. Zarwno bowiem wiat materialny, jak i ludzie
ST ju zbawieni, wprzgnici s w ten dramat dziejowy, ktry z kolei bdzie si rozgrywa, w miar
jak Baranek otwiera bdzie pieczcie ksigi przeznacze wiata.

BARANEK OTWIERA SZE PIERWSZYCH PIECZCI (6,117)

61 I ujrzaem:

gdy Baranek otworzy pierwsz z siedmiu pieczci,

usyszaem pierwsz z czterech Istot yjcych, gdy mwia
jakby gosem gromu:
Przyjd!

10

11

12

13

14
15

16

17

I ujrzaem:
oto biay ko,
a siedzcy na nim mia uk.
I dano mu wieniec,
i wyruszy jako zwycizca, by [jeszcze] zwycia.
A gdy otworzy piecz drug,
usyszaem drug Istot yjc, gdy mwia:
Przyjd!
I wyszed inny ko barwy ognia,
a siedzcemu na nim dano odebra ziemi pokj,
by si wzajemnie ludzie zabijali
i dano mu wielki miecz.
A gdy otworzy piecz trzeci,
usyszaem trzeci Istot yjc, gdy mwia:
Przyjd!
I ujrzaem:
a oto czarny ko,
a siedzcy na nim mia w rce wag.
I usyszaem jakby gos porodku czterech Istot yjcych, gdy mwi:
Kwarta pszenicy za denara
i trzy kwarty jczmienia za denara,
a nie krzywd oliwy i wina!
A gdy otworzy piecz czwart,
usyszaem gos czwartej Istoty yjcej, gdy mwia:
Przyjd!
I ujrzaem:
oto ko trupio blady,
a imi siedzcego na nim mier,
i Otcha mu towarzyszya.
I dano im wadz nad czwart czci ziemi,
by zabijali mieczem i godem, i morem, i przez dzikie zwierzta (Ez 14,21).
A gdy otworzy piecz pit,
ujrzaem pod otarzem dusze zabitych dla Sowa Boego
i dla wiadectwa, jakie mieli.
I gosem dononym tak zawoay:
Jak dugo jeszcze, Wadco wity i prawdziwy,
nie bdziesz sdzi i wymierza za krew nasz kary tym, co mieszkaj na ziemi?
I dano kademu z nich bia szat,
i powiedziano im, by jeszcze krtki czas spokojnie zaczekali,
a si dopeni liczba ich wspsug i braci,
ktrzy, jak i oni, maj by zabici.
I ujrzaem:.
gdy otworzy piecz szst,
nastpio wielkie trzsienie ziemi
i soce stao si czarne jak wosienny wr,
a cay ksiyc sta si jak krew.
I gwiazdy spady z nieba na ziemi,
podobnie jak drzewo figowe wstrzsane silnym wiatrem zrzuca
na ziemi swe niedojrzae owoce.
Niebo zostao usunite jak ksiga, ktr si zwija,
a wszelka gra i wyspa z miejsc swych poruszone.
A krlowie ziemscy, wielmoe i wodzowie,
bogacze i moni,
i kady niewolnik oraz wolny
ukryli si w jaskiniach i grskich skaach.
I mwi do gr i do ska:
Spadnijcie na nas
i zakryjcie nas (Oz 10,8) przed obliczem Zasiadajcego na tronie
i przed gniewem Baranka,
bo nadszed Wielki Dzie Jego gniewu,

a kt zdoa si osta? (Jl 2,11; 3,4; So 1,14n; Na 1,6; Ml 3,2).

Wizja siedmiu pieczci (wyrany podzia: 4 + 3) ukazuje Chrystusa jako Wadc dziejw
ludzkich. Mona te rozumie otwieranie pieczci jako ujawnianie biblijnego sensu dziejw, ktry
dopiero w Chrystusie staje si zrozumiay. Klski tu opisane mimo podobiestwa do wizji trb i
czasz s zaledwie dalekimi zwiastunami Dnia gniewu. Mona wic je interpretowa jako szersze
rozwinicie Jezusowych przepowiedni z tzw. apokalipsy synoptycznej (Mt 24,151; Mk 13,137; k
21,536), z zacienieniem do wypadkw majcych poprzedzi zburzenie Jerozolimy, ktre stanowio
bez wtpienia w oczach ydw koniec jakiego wiata dawnej ekonomii zbawczej.

14. Pierwsze cztery pieczcie to wizje zbudowane na podobnym schemacie: kolejne otwarcie
pieczci jednej po drugiej, kolejne wezwanie wypowiedziane przez kad z czterech Istot yjcych
sowem: Przyjd!, kolejne ukazanie si czterech jedcw, opis skutkw objawienia si kadego z
nich. Istoty yjce (por. 4,68) to cherubiny, ktre reprezentuj wiat materii a zarazem nim
rzdz. Przyzywaj one eschatologicznym woaniem Boga, okrelonego ju w 4,8 jako Tego, ktry
przychodzi, a konkretnie Chrystusa, ktry wci przychodzi w wypadkach dziejowych, zanim
przyjdzie definitywnie podczas paruzji. Cae stworzenie z utsknieniem wyczekuje Chrystusa (Rz
8,1923).
Motyw koni symbolicznych zapoyczony jest od Zachariasza (1,811; 6,18), znaczenie ich
jednak jest inne: nie s to anioowie, lecz wielkie wydarzenia. Biay ko, a wic koloru radosnego w
symbolice Ap, wraz ze swoim zwyciskim, uwieczonym jedcem oznacza raczej, zgodnie z 19,11
16, triumf Ewangelii ni zwyciski militaryzm staroytny (jako jedn z plag wedug apokalipsy
synoptycznej). Pierwszy jedziec jest wyranie odrniony od trzech nastpnych, gdy zapowiada
go gos jakby grzmotu. Drugi jedziec to bez wtpienia symbol wojny, przy czym jego barwa ognia
nawizuje do sdu Boego, co nadto podkrela wielki miecz, w apokaliptyce niekanonicznej symbol
nieuchronnego sdu. Sdem tym s zapowiedziane przez Jezusa wojny (Mk 13,7n).
58. Czarny ko, a wic zowieszczej barwy, niesie na sobie trzeciego jedca symbol godu.
Waga w rce siedzcego na koniu przypomina skpe wydzielanie racji ywnociowych. Zagadkowy
jest gos towarzyszcy jego ukazaniu si. Albo cheruby natury protestuj, albo miosierdzie Boe
ogranicza rozmiary klski godu, przy czym stych 6 zdaje si ilustrowa sytuacj ekonomiczn za
Domicjana, gdy obok nadprodukcji wina i oliwy brakowao chleba. Denar stanowi wwczas dniwk
robotnika. Jedziec czwarty, wyranie ju nazwany mierci, wraz z uosobieniem hebrajskiego
Szeolu Otchani (gr. Hades) dopenia szeregu klsk, wymienionych u Ez 5,12.17 (LXX); 14,21; 29,5;
33,27. S to plagi, ktre spadn na Jerozolim lub ziemi Izraela. Dzikie zwierzta to biblijna plaga
terytoriw opustoszaych. Wyraenie czwarta cz ziemi (Ez 5,12 LXX) uwydatnia ograniczono
tej plagi, ktra nie jest ani jedyna, ani ostateczna.

911. Wraz z otwarciem pitej pieczci zmienia si sceneria: Jan ujrza otarz w niebie, zgodnie z
tradycj apokaliptyki, przejt przez pierwszych autorw chrzecijaskich. Wizja dotyczy losu
mczennikw raczej ofiar przeladowania rozptanego przez Nerona ni mczennikw ST
(transpozycja Kp 4,7; 17,11). Zreszt porwnanie mczestwa do wylania krwi ofiar znajdujemy
rwnie i w NT (Rz 12,1; Flp 2,17; 2 Tm 4,6). Tekst jest wany jako dowd ycia dusz przed paruzj;
woaj, a Bg im odpowiada. Ich natarczywe woanie oparte jest na wielu reminiscencjach ST (Ps
79[78],5; Za 1,12; Iz 6,11; Jr 47,6; Pwt 32,43 itd.). Tumaczy si ono sytuacj wczesn chrzecijan,
dniem i noc woajcych (k 18,7n) o pooenie kresu przeladowaniom, racym okruciestwom i
niesprawiedliwoci. Boe atrybuty zob. 3,7. W odpowiedzi na woanie o sprawiedliwo
mczennicy otrzymuj bia szat niebiaskich triumfatorw i nakaz cierpliwego oczekiwania w
pokoju wiekuistym a do chwili osignicia penej liczby wybranych. W apokaliptyce oznacza to
sygna koca dziejw. Nie chodzi tu wycznie o mczennikw wskazuje na to rozrnienie

wspsug od braci, ktrzy maj by zabici. Krtki czas ich spoczynku mierzy si oczywicie skal
Bo. Takie samo znaczenie ma niebawem (1,1).

1214. Otwarcie szstej pieczci odsania obraz dwudzielny. Kada z kontrastujcych ze sob
czci ma przy tym niejednakowe rozmiary. Krtszy jest ponury obraz kar o wymiarach
kosmicznych, spadajcych na wiat wrogi Bogu, natomiast znacznie wikszy wietlany obraz
ochrony wybracw Boych. Klski kosmiczne wyraone s terminami biblijnymi, a ich nastpstwo
przypomina apokalips synoptyczn (Mk 13 par.). Umieszczone na pierwszym miejscu trzsienie
ziemi byo wieym wspomnieniem pokolenia wspczesnego autorowi lata 61 i 63 obfitoway w te
klski ale naleao ono rwnie do staego arsenau apokaliptyki (8,8; 9,2; Ez 38,19; Jl 2,10),
podobnie jak pozostae zjawiska kosmiczne tu opisane (Iz 13,10; 34,4). Co do gr i wysp zob. 16,20.
Wyliczenie po kolei soca, ksiyca i gwiazd, traccych swoje wiato, stanowi by moe
naladownictwo Koh 12,2, gdzie zamienie owych cia niebieskich symbolizuje staro i
nieuchronnie przybliajc si chwil mierci. Taka symbolika tu moe oznacza nieuchronn
zagad starzejcego si ju imperium rzymskiego.
1517. Nastpuje opis reakcji ludzi ze wszystkich warstw spoecznych na przeraajce zjawiska
kosmiczne. Rysy tej paniki s zaczerpnite z Prorokw. Sdzc po nich, ludzie kryjcy si przed
kataklizmem s wrogami Boga, cho tego tekst wyranie nie mwi. Jest to kategoria, ktr Ap stale
okrela jako mieszkacw ziemi w znaczeniu mionikw doczesnoci (3,10; 6,10; 8,13; 11,10;
13,8.12.14; 17,2.8). Jednake na prno usiuj oni schowa si przed Bogiem i Chrystusem. Dziwi
wyraenie gniew Baranka, ale pamitajmy, e tak tutaj okrelaj w dopust Boy ci, ktrzy maj
powody obawia si karzcej sprawiedliwoci Chrystusa. Wystpuje On w Ap jako majcy miecz
obosieczny, ostry (1,16), jako Lew (5,5), jako Zwyciski Jedziec (6,2; 19,1116). Grozi jednak tylko
niewdzicznym (1,7). Wierni nie maj powodu Go si lka, jak to ukae druga, jasna cz
niniejszego dyptychu odsonitego wraz z otwarciem szstej pieczci.

PIECZTOWANIE BOYCH SUG (7,18)

71 Potem ujrzaem czterech aniow

3
4

stojcych na czterech naronikach ziemi,

jak powstrzymywali cztery wiatry ziemi,
aby wiatr nie wia na ziemi
ani na morzu, ani na adne drzewo.
I ujrzaem innego anioa, wstpujcego od wschodu soca,
[a] majcego piecz Boga ywego.
Zawoa on dononym gosem do czterech aniow,
ktrym dano moc wyrzdzi szkod ziemi i morzu:
Nie wyrzdzajcie szkody ziemi ni morzu, ni drzewom,
a opiecztujemy czoa sug Boga naszego.
I usyszaem liczb opiecztowanych:
sto czterdzieci cztery tysice opiecztowanych
ze wszystkich pokole synw Izraela:
z pokolenia Judy dwanacie tysicy opiecztowanych,
z pokolenia Rubena dwanacie tysicy,
z pokolenia Gada dwanacie tysicy,
z pokolenia Asera dwanacie tysicy,
z pokolenia Neftalego dwanacie tysicy,
z pokolenia Manassesa dwanacie tysicy,
z pokolenia Symeona dwanacie tysicy,
z pokolenia Lewiego dwanacie tysicy,
z pokolenia Issachara dwanacie tysicy,
z pokolenia Zabulona dwanacie tysicy,

z pokolenia Jzefa dwanacie tysicy,

z pokolenia Beniamina dwanacie tysicy opiecztowanych.

Ostatni wiersz poprzedniego rozdziau, rozpaczliwe pytanie: Kt si moe osta? otrzymuje

odpowied w drugiej czci kontrastowego obrazu. Koci moe si nie lka dowiadcze, gdy jest
przygotowany na ich przyjcie, majc zapewnion sobie szczegln Bo opiek. Jest to odpowiednik
ocalenia Izraela od plag egipskich.

1. Wedug zapatrywa apokaliptyki, przejtych potem przez Ojcw Kocioa, anioowie rzdz
ywioami tutaj wiatrami, w 14,18 ogniem, a w 16,5 wod. Ziemia ma naroniki, jest wic,
wedug wyobrae hebrajskich, pask, czworoktn tarcz, unoszc si na powierzchni praoceanu.
Wiatry traktowane w ST jako czynniki wykonujce wol Bo (np. Ps 104[103],4), zwaszcza karzc
(Jr 49,36; Hi 9,17), podzielia apokaliptyka judaizmu na pomylne (wiejce od bokw ziemi) i na
szkodliwe (wiejce jak tutaj: od naronikw). Wiatry tu s symbolem plag Boych o zasigu
oglnowiatowym (por. Mt 24,31). Ich dziaanie zostanie wstrzymane, gdy skoczy si symboliczna
czynno piecztowania sug Boych.

23. Od wschodu soca wstpuje anio, a wic ju okrelenie strony nieba zapowiada zbawienie,
skoro jest to miejsce powstajcego wiata, a take raju (Rdz 2,8); symbolik t znaj prorocy (Ez
44,1n; Ml 3,20). Owa piecz Boga ywego jest sygnetem, jakiego uywali wschodni wadcy w
staroytnoci (np. Est 3,10; 8,2; 1 Mch 6,15; Dn 6,18) w celu piecztowania dokumentw lub
uniemoliwiania dostpu do przedmiotw im tylko zastrzeonych. Piecztowanie na czoach
przypomina wizj Ezechiela, w ktrej hebrajska litera ( taw), wwczas majca ksztat krzya
rwnoramiennego, wypisana na czoach wiernych mieszkacw Jerozolimy, chroni ich przed
zagad (Ez 9,4.6). Tu jest to znami przynalenoci do Boga ywego, tak ju zwanego w ST dla
odrnienia od bstw pogaskich, ktre nie yj ani nie dziaaj. Caa akcja jest symboliczna, a samo
znami, duchowe (por. 2 Tm 2,19), jak to w odniesieniu do znamienia chrzcielnego mwi 2 Kor
1,22; Ef 4,30. Nastpstwem tej czynnoci jest szczeglna pomoc aski (por. 3,10), niezbdna do
przetrzymania prb, jakie nadejd w czasach ostatecznych.
48. Liczba stu czterdziestu czterech tysicy jest oczywicie symboliczna. Uzyskana przez
podniesienie do kwadratu liczby pokole Izraela i pomnoona przez tysic oznacza ogrom i peni.
Synw Izraela naley tu rozumie w duchu znanej w NT transpozycji (Ga 6,16) i odnie raczej do
wszystkich wiernych Kocioa ni do samych nawrconych ydw, gdy Ap nigdzie nie wspomina
przywilejw Izraela etnicznego, a przeciwnie deprecjonuje jego roszczenia (2,9; 3,9). Nuce nam
si dzi wydaje kolejne wyliczanie kadego z pokole, pamita jednak naley, e w stylu
apokaliptycznym wyraa ono nastrj podniosy (por. 21,12n.19n). Zaskakuje przy tym rna od
porzdku genealogicznego kolejno: Juda jest na pierwszym miejscu, jako dziedzic obietnic
mesjaskich i protoplasta Dawida (Rdz 49,10; 2 Sm 7,11.16; Rz 1,3; Hbr 7,14), Lewi tak
zaszczycany w apokryfach i literaturze qumraskiej a na smym, co moe oznacza tendencj
przeciw roszczeniom dziedzicznego kapastwa. Nie ma zupenie pokolenia Dana, a obok Jzefa jest
Manasses przy opuszczeniu Efraima. Dawna tradycja ydowska, znana Ojcom Kocioa, przyjmowaa
przepowiedni, e wanie z pokolenia Dana wyjdzie Antychryst. Innym powodem nieobecnoci
mogo by wczesne wymarcie tego pokolenia, gdy jego potomkw ju nie wyliczaj listy w 1 Krn.
Sprawa redakcji niniejszego wykazu jest jeszcze niezupenie wyjaniona.

TRIUMF WYBRANYCH (7,917)

9

Potem ujrzaem:
a oto wielki tum,
ktrego nie mg nikt policzy,

10
11

13

14

15

16
17

z kadego narodu i wszystkich pokole, ludw i jzykw,

stojcy przed tronem i przed Barankiem.
Odziani s w biae szaty,
a w rku ich palmy.
I gosem dononym tak woaj:
Zbawienie w Bogu naszym, Zasiadajcym na tronie, i w Baranku.
A wszyscy anioowie stanli wok tronu i Starcw, i czterech Istot ywych,
i na oblicza swe padli przed tronem,
i pokon oddali Bogu,12 mwic:
Amen.
Bogosawiestwo i chwaa, i mdro, i dzikczynienie, i cze,
i moc, i potga Bogu naszemu na wieki wiekw! Amen.
A jeden ze Starcw odezwa si do mnie tymi sowami:
Ci przyodziani w biae szaty
kim s i skd przybyli?
I powiedziaem do niego:
Panie, ty wiesz.
I rzek do mnie:
To ci, ktrzy przychodz z wielkiego ucisku
i opukali swe szaty,
i w krwi Baranka je wybielili.
Dlatego s przed tronem Boga
i w Jego wityni cze Mu oddaj we dnie i w nocy.
A Zasiadajcy na tronie rozcignie namiot nad nimi.
Nie bd ju akn ani nie bd ju pragn,
i nie porazi ich soce ani aden upa,
bo pasa ich bdzie Baranek, ktry jest porodku tronu,
i poprowadzi ich do rde wd ycia:
i kad z otrze Bg z ich oczu.

Nowa odsona poszerza poprzedni jasny obraz. Przynosi ona pociech przeladowanym: czeka
ich triumf niebieski, a droga do niego ju teraz stoi otworem. Jest to wprawdzie wizja Kocioa w jego
fazie eschatologicznej, ale szerzej pojtej, tzn. bez wyczania teraniejszoci (por. Ef 2,6).

9. W nowym obrazie wystpuj nie tylko sto czterdzieci cztery tysice zabezpieczonych ask,
lecz wystpuje ju tum nieprzeliczony z kadego narodu. Ludzie ci trwaj w Boej obecnoci, odziani
s rwnie w niebiaskie, biae szaty radoci i triumfu. Triumf nadto podkrelaj palmy znamienne
w staroytnoci dla tego rodzaju pochodw (por. 1 Mch 13,51; 2 Mch 10,7; J 12,13) lub uroczystoci
(Kp 23,40). Zna je rwnie wiat Grekw i Rzymian. Tum w jednak nie jest statyczny; trzeba
uzupeni jego obraz szczegem z w. 14, gdzie nowi wci przychodz. Tum stoi ju przed Bogiem, a
zarazem wci powiksza si o nowych czonkw. Jest to symbol organicznej cznoci Kocioa
pielgrzymujcego, przeladowanego, z triumfujcym niebiesk ojczyzn (Flp 3,20).
1012. Wybrani piewaj dzikczynn doksologi zarwno Bogu, jak i Chrystusowi, przypisujc
obu Osobom zbawienie. Wystpuje ono jeszcze w hymnach 12,10; 19,1 zawsze jako Boa sprawa.
Brzmi w tym sowie echo ST: jest to Boe zwycistwo nad wrogami. T doksologi wybranych
zamyka liturgiczne Amen, wypowiedziane przez nieprzeliczony orszak asystujcych u tronu Boga
aniow. Taki obraz Kocioa odpowiada jego idei z Hbr 12,2224, gdzie jedni i drudzy tworz
uroczyste zebranie przed Bogiem i Porednikiem, ktry odkupi ludzi. Dalszy cig anielskiej
doksologii dotyczy siedmiu atrybutw Boych, jak w 5,12, jedynie z zamian bogactwa tam lepiej
odpowiadajcego Barankowi, na dzikczynienie, zgodnie z kontekstem niniejszym.

1314. Podobnie jak w 5,5, interweniuje jeden ze Starcw, chcc nawiza z Wizjonerem dialog
objaniajcy sens tego obrazu (por. Za 4,114, gdzie wystpuje znamienny dla apokaliptyki aniotumacz). Pytanie Starca wywouje odpowied Jana, pen pokory na wzr proroka Ezechiela (37,3),
wyraajc oczekiwanie na interpretacj. Okazuje si z niej, e owi triumfatorzy wci przychodz z

ucisku wielkiego. Terminem tym apokalipsa synoptyczna (Mt 24,21; Mk 13,19n) okrela nasilenie
cikich dowiadcze, zwiastujcych eschatologiczny sd Boy. Tutaj oglny kontekst pozwala
rozszerzy to pojcie na wszystkie prby, nieodczne od ycia chrzecijaskiego (1,9; Dz 14,22; Rz
5,3; 2 Kor 1,4; 2 Tm 3,12). Paradoksalne wybielenie we krwi Baranka swoich szat, teraz lnico
biaych na znak zwycistwa, mwi nie tylko o mocy ekspiacyjnej krwi Chrystusa (Rz 3,25; 5,9; Hbr
9,13n; 10,19), lecz i o tym, e cierpienia tych wiernych, a mona ich okreli oglnie mianem
mczennikw za skadanie wiernego wiadectwa swemu Panu, byy udziaem w Jego mce (2 Kor
1,5; Kol 1,24). Staroytni folusznicy (fullones) najpierw pukali tkaniny, potem je bielili. Tak i tutaj
mona dostrzec dwa zbawcze skutki krwi Chrystusa: uwolnienie od winy i uwicenie. Konieczno
za wsppracy z ask widoczna jest w tym, e oba te czasowniki s zastosowane w stronie czynnej:
opukali i wybielili, a nie tylko zostali obmyci, uwiceni i usprawiedliwieni (1 Kor 6,11) jak to si
dzieje podczas chrztu.

15. Szczcie wybranych to jakby nieustanna liturgia, wyraona terminami zapoyczonymi z

opisw suby lewitw i sposobu obchodzenia ydowskiego wita Namiotw. To szczcie jest
nastpstwem ich postawy yciowej (dlatego). Rozcignie namiot wyraenie wycznie Janowe
przypomina tu prawd Wcielenia (J 1,14), dziki ktrej nowa posta Boej obecnoci staa si
naszym udziaem. Jest to spenienie obietnic mesjaskich zamieszkania Boga wrd ludzi (Wj 25,8;
Lb 35,34; Ez 37,27; Za 2,14; 8,3.8). Raz jeszcze autor do tego powrci w 21,3. Znamienny jest czas
teraniejszy tego wiersza w kontracie do czasu przyszego w wierszu nastpnym; jedn i t sam
cig rzeczywistoci jest okres aski i chway. Odtd wizja przejdzie w przepowiedni.
1617. Przy pomocy tekstw prorockich odmalowane s dalsze nastpstwa bliskoci z Bogiem,
bdcej udziaem zbawionych (Iz 25,8; 49,10; Ez 34,23; Ps 23[22],2; 36[35],10). Baranek stanie si
przy tym Pasterzem, zgodnie z Janow Ewangeli (J 1,29.36; 10,1416). Podobnie Janowy jest motyw
wody ywej (J 4,14; 7,3739). Te motywy chrystologiczne wzbogacaj biblijny obraz zbawienia ze ST.
Otarcie ez jeszcze raz pojawi si jako ojcowski gest Boga w opisie Niebieskiego Jeruzalem (21,4).
Oglny sens tego jasnego dwuczciowego obrazu mona by praktycznie uj w zdanie Apostoa:
Sdz, e cierpie teraniejszych nie mona stawia na rwni z chwa, ktra ma si w nas objawi (Rz
8,18).

OTWARCIE SIDMEJ PIECZCI WIZJA TRB (8,15)

81 A gdy otworzy piecz sidm,
2

zapanowaa w niebie cisza prawie na p godziny.

I ujrzaem siedmiu aniow,
ktrzy stoj przed Bogiem,
a dano im siedem trb.
I przyszed inny anio,
i stan przy otarzu, trzymajc zote naczynie na ar,
i dano mu wiele kadzide,
aby zoy je w ofierze
z modlitwami wszystkich witych,
na zoty otarz, ktry jest przed tronem.
I wznis si dym kadzide
z modlitwami witych
z rki anioa przed Boga.
Anio za wzi naczynie na ar,
napeni je ogniem z otarza
i zrzuci na ziemi,
a nastpiy gromy, gosy, byskawice, trzsienie ziemi.

Zakoczenie pierwszej sidemki pieczci jest jednoczenie rozpoczciem nastpnej serii. Drug
sidemk s trby. Wizja ma analogiczny podzia wewntrzny (4 + 3), z przerw dusz po swej
szstej czci skadowej. Pod wzgldem treci mona j traktowa jako rozwinicie dziaalnoci
Czterech Jedcw z wizji pieczci. Ukazane tu kolejne zwiastuny Dnia gniewu wzorowane s
gwnie na plagach egipskich. Wizja wstpna obejmuje dwa obrazy: wrczenie trb siedmiu anioom
i symboliczn liturgi kadzenia.

12. Cisz w niebie trzeba rozumie jako krtk przerw tylko symboliczne p godziny w
nieustannym wielbieniu Boga, ukazanym poprzednio (zw. w 4,8). Biorc pod uwag paralele
prorokw, ktrzy nakazuj ziemi zamilkn w obliczu nowych dziaa Boych, zwaszcza
eschatologicznych (Ha 2,20; So I,7; Za 2,17), trzeba w tym uzna oczekiwanie u niebian pene
napicia, jak u Daniela przed wyjanieniem snu Nabuchodonozora (Dn 4,16) nowej interwencji
Boej. Cisza moe te oznacza przerw dla wysuchania pyncych z ziemi modlitw wszystkich
witych (8,3n), zgodnie z pogldami rabinw. Jan widzi siedmiu aniow, znanych ze ST (Tb 12,15) i
z judaistycznej literatury pozakanonicznej, nazywanych przez ydw anioami Oblicza (por. k
1,19), z czasem okrelonych mianem archaniow (1 Tes 4,16; Jud 9). Siedem trb to dostosowana
do iloci aniow liczba, rwnie symboliczna. Gos trby, towarzyszcy w ST teofanii synajskiej (Wj
19,16.19), stanowi dla wygnacw sygna powrotu z niewoli (Iz 27,13), obwieszcza nadejcie dnia
Jahwe (Jl 2,1), zapowiada Jego pomst nad grzesznymi (So 1,16; Za 9,14). Odpowiednio do tego w NT
gos trby jest stale sygnaem paruzji, powszechnego zmartwychwskrzeszenia i zgromadzenia
wybranych wok Chrystusa (Mt 24,31; 1 Kor 15,52; 1 Tes 4,16). Do dnia dzisiejszego ydzi
obchodz wito Trbki i w modlitwie tzw. Osiemnastu Bogosawiestw prosz o to, by
zabrzmiaa trba ich wolnoci.
35. Nowy anio spoza liczby owych siedmiu dokonuje symbolicznej ofiary kadzenia (por.
14,18), wzorowanej na liturgii witynnej. Ma on w rku naczynie na ar rodzaj paskiej szufli (Wj
27,3; 38,3), za pomoc ktrej przenosi wgle z otarza caopalenia na otarz kadzenia, by mogy si
przed Boga wznie modlitwy witych (por. 5,8). Wobec oglnikowego okrelenia naley przez nich
rozumie chrzecijan modlcych si na ziemi. Modlitwa Kocioa zostaje przyjta przez Boga, o czym
wiadczy wznoszenie si dymu kadzidlanego. Nastpuje nowa czynno anioa zrzucenie na ziemi
aru powodujcego tam kataklizmy. Sens: zanoszone do Boga i wysuchane modlitwy o
sprawiedliwo pocigaj za sob Jego karzce dziaanie zapowied ogln tych plag, ktre zostan
z kolei szczegowo opisane jako wywoane przez gos poszczeglnych trb.

CZTERY PIERWSZE TRBY (8,613)

6

10

A siedmiu aniow
majcych siedem trb,
przygotowao si, aby zatrbi.
Pierwszy zatrbi.
A powstay grad i ogie pomieszane z krwi,
i spady na ziemi.
A spona trzecia cz ziemi
i spona trzecia cz drzew,
i spona wszystka trawa zielona.
Drugi anio zatrbi:
i jakby wielka gra zionca ogniem zostaa w morze rzucona,
a trzecia cz morza staa si krwi
i wygina (So 1,3) w morzu trzecia cz stworze
te, ktre maj dusze
i trzecia cz okrtw ulega zniszczeniu.
Trzeci anio zatrbi:

11

12

13

i spada z nieba wielka gwiazda (Dn 8,10), ponca jak pochodnia,

a spada na trzeci cz rzek i na rda wd.
A imi gwiazdy brzmi Pioun.
I trzecia cz wd staa si piounem (Jr 9,14),
i wielu ludzi pomaro od wd, bo stay si gorzkie.
Czwarty anio zatrbi:
i zostaa raona trzecia cz soca
i trzecia cz ksiyca, i trzecia cz gwiazd,
tak i zamia si trzecia ich cz
i dzie nie jania w trzeciej swej czci,
i noc podobnie.
A ujrzaem
i usyszaem jednego ora leccego przez rodek nieba,
jak mwi dononym gosem:
Biada, biada, biada
mieszkacom ziemi
z powodu pozostaych gosw trb trzech aniow, ktrzy maj [jeszcze] trbi!

Pierwsze cztery plagi, spowodowane gosem pierwszych czterech trb, dotykaj wprost tylko
ywiow natury i cia niebieskich. Kataklizmy te, analogiczne do plag egipskich, s symbolami
wprawdzie, ale nie alegori. atwo bowiem w nich dopatrze si rzeczywistych wydarze, jakie
przeyo wczesne pokolenie. Schemat opisu jest wyrany: gos trby i jego skutek.

67. Anioowie podnosz trby do ust. Opis odpowiada sidmej pladze egipskiej (Wj 9,2328),
ktra jako typ kary pojawia si te u Prorokw (Ez 38,22; Jl 3,3). Krew moe by reminiscencj
naturalnego faktu; zdarza si bowiem, e podzwrotnikowy huragan rozpyla czerwonawy piasek
pustyni czy takieje barwy py wulkaniczny. Zreszt u Joela krew jest elementem scenerii
eschatologicznej, podobnie jak w hellenistycznych synnych Ksigach Sybiliskich. Symboliczna
trzecia cz stanowi zwikszenie rozmiarw klski w porwnaniu z poprzedni czci czwart z
6,8, spustoszon przez mier.

811. Z dwikiem drugiej trby nastpuje podobnie jak w pocztkowym stadium pierwszej
plagi egipskiej zamiana wody w krew (Wj 7,1921), obejmujca tylko trzeci cz morza.
Odnonie do poncej gry jeli nie wemie si jej po prostu za zwrot przysowiowy, znany w
staroytnoci (Plautus), a oznaczajcy powodowanie nieszcz zachodzi moe wspomnienie
wybuchu jakiego wulkanu, np. Wezuwiusza z r. 79. Te, ktre maj dusze, naley na sposb hebrajski
rozumie po prostu w sensie istot oywionych. Analogiczny do tej samej plagi egipskiej los spotyka
wody sodkie na dwik trzeciej trby. Ich zatrucie to moe lad epidemii wywoanej infekcj wody,
a czony z komet czy spadniciem meteoru. Eschatologia parsyzmu zna gwiazd Gohikar, ktra
spadnie przed kocem wiata. Pioun w Pimie witym jest synonimem kary Boej (por. Jr 23,15;
Lm 3,15.19), przy czym motyw trucizny wci si pojawia. Plaga ta stanowi odwrotno cudu w
Mara, kiedy wody gorzkie stay si sodkie (Wj 15,25).

1213. Dziewit plag egipsk ciemnoci (Wj 10,2123) sprowadza gos czwartej trby jako
nastpstwo poraenia kolejnego skadnika kosmosu staroytnego, cia niebieskich. Nadto zachodzi
tu stereotypowa klisza prorocka zmiana blasku wiate nieboskonu (Iz 13,10; Jl 2,2; 3,3n; Am
8,9; So 1,15) zastosowana rwnie w apokalipsie synoptycznej (Mt 24,29 par.). W celu uwydatnienia
podziau siedmiu klsk na 4 + 3 nastpuje swoiste intermezzo w postaci ora zapowiadajcego
jeszcze groniejsze plagi. By moe tego ora naley zbliy do spw z Mt 24,28 par. Ordzie jego
jest skierowane do wszystkich. Kademu z jego trzykrotnego biada odpowiada potem bdzie
odrbna klska (9,12).

TRBA PITA PIERWSZE BIADA (9,112)

91 Pity anio zatrbi:

2

3
4

8
9

10

11

12

i ujrzaem gwiazd, ktra z nieba spada na ziemi (Dn 8,10),

i dano jej klucz od studni Czeluci.
I otworzya studni Czeluci,
a dym si unis ze studni jak dym z wielkiego pieca,
i od dymu studni zamio si soce i powietrze.
A z dymu wysza szaracza na ziemi,
i dano jej moc, jak maj ziemskie skorpiony.
I powiedziano jej, by nie czynia szkody
trawie na ziemi ani adnej zieleni, ani adnemu drzewu,
lecz tylko ludziom, ktrzy nie maj pieczci Boga na czoach.
I dano jej nakaz, by ich nie zabijaa,
lecz aby pi miesicy cierpieli katusze.
A katusze przez ni zadane s jak zadane przez skorpiona,
kiedy ukuje czowieka.
I w owe dni ludzie szuka bd mierci,
ale jej nie znajd (Hi 3,21),
i bd chcieli umrze, ale mier od nich ucieknie.
A wygld szaraczy: podobne do koni uszykowanych do boju,
na gowach ich jakby wiece podobne do zotych,
oblicza ich jakby oblicza ludzi,
i miay wosy jakby wosy kobiet,
a zby ich byy jakby zby lww,
i miay przody tuowi jakby pancerze elazne,
a oskot ich skrzyde jak oskot wielokonnych wozw,
pdzcych do boju (Jl 2,5).
I maj ogony podobne do skorpionowych oraz da;
a w ich ogonach jest ich moc szkodzenia ludziom przez pi
miesicy.
Maj nad sob krla anioa Czeluci;
imi jego po hebrajsku ABADDON,
a w greckim jzyku ma imi APOLLYON.
Mino pierwsze biada:
oto jeszcze dwa biada nadchodz po nim.

Odpowiednio do smej plagi egipskiej (Wj 10,1215) trba pita, czyli pierwsze biada, przynosi
ze sob inwazj upiornej szaraczy demonw, ktre drcz w szczeglny sposb tylko wrogw
Boga.

12. Na gos trby pitego anioa spada, tzn. zstpuje, symbolizowany w jzyku apokaliptyki
przez gwiazd duch, tu raczej dobry ni zy, a wic anio, nie demon. Gwiazda-anio wypenia Boy
wyrok ogoszony pitym trbieniem, otwierajc Czelu. Nie jest to Otcha (Szeol, Hades), lecz
odpowiadajcy hebrajskiemu tehom grecki o, ktry w NT niemal stale (z wyjtkiem Rz 10,7)
oznacza miejsce przebywania demonw (9,11; 11,7; 17,8; 20,1.3; k 8,31), czyli pewien aspekt
pieka. Stamtd wychodz ze duchy (por. 2 P 2,4; Jud 6). Obraz studni wie si z wyobraeniem
hebrajskim ziemi jako paskiej tarczy (7,1). Z powierzchni ziemi studnia prowadzi do Czeluci
piekielnej. Dym jest nastpstwem wyobraenia pieka ognistego (Mt 5,22.29n; 18,9 par.; Jk 3,6). W
tym za obrazie stanowi plag dotykajc ostatni z ywiow staroytnych powietrze. O nim jako
domenie zych duchw zob. Ef 2,2.

36. Szaracza, na ktr Pismo wite ma a 10 okrele, jest plag typow dla Bliskiego
Wschodu; std naley i do klisz prorockich (Jr 51,14.27; Jl 1,6n. 15; 2,111; Ne 3,1517)
oznaczajcych kar Bo. Tu jednak opisana szaracza przekracza ramy naturalnych skutkw tej
plagi. Skorpion, obok wa, jest typowym w Pimie witym zwierzciem niebezpiecznym dla
czowieka (Syr 26,7; 39,29n; Ez 2,6; k 10,19; 11,12). Boy rozkaz ucila karzce zadanie owej
piekielnej szaraczy odnosi si ono tylko do ludzi, nie majcych na czoach znanej z 7,2n pieczci

wybrania Boego, czyli do wrogich Bogu mieszkacw ziemi (3,10; 6,10; 8,13 i inne). U podoa opisu
katuszy trwajcych pi miesicy jest trafna obserwacja czasu ycia szaraczy podczas ciepych
miesicy roku. Podobnie ukszenie skorpiona rzadko kiedy bywa miertelne, a zawsze jest bolesne.
Zreszt liczba pi naley te do zaokrglonych i symbolicznych (np. k 12,6.52; 14,19; 16,28;
19,18n; 1 Kor 14,19). Dotkliwa ta kara, bynajmniej nie ostateczna, ma charakter upomnienia.

710. Obraz szaraczy moe nas dzi zaskakiwa mieszanin elementw ludzkich i zwierzcych.
Nie dziwio to pierwszych czytelnikw Ap, obeznanych z cherubami Ezechiela, greckimi centaurami,
czy te ludmi-wami ze synnej gigantomachii, paskorzeby otarza w Pergamonie. Wygld
konnicy moemy sobie atwo wyobrazi, skoro znamy koniki polne, pokrewne szaraczy. Cigle
powtarzajca si partykua jakby stanowi stay sygna ostrzegawczy przed dosownym rozumieniem
tych obrazw, czciowo opartych na obserwacji samego zjawiska, czciowo wprost
metaforycznych. Szczegy opisu mog by dwojako interpretowane: bd jako przypomnienie
poszczeglnych grzechw ludzkich, za ktre spada kara (jak w 1 Krl 17,18), bd jako
uzmysowienie usposobienia dziaajcych demonw, wymierzajcych ludziom kar. Klucz drugi do
zrozumienia opisu zdaje si by lepiej dobrany. I tak wiece zapowiadaj ich zwycistwo nad ludmi.
Oblicza ludzi (tzn. mczyzn), wosy kobiet, zby lww, pancerze elazne ka w nich widzie istoty
rozumne, nieproste a przewrotne, potne a nieubagane. Mogy te dziaa tu nastpujce
reminiscencje: szaracza wyposaona jest w czuki podobne do uwosienia a groni dla imperium
Partowie nasili dugie wosy. Przysowiowym rdem paniki w Pimie witym jest oskot wozw (2
Krl 7,6n).

1112. Ukazuje si bez obsonek demoniczny charakter owej szaraczy Abaddon (hebr. tzn.
zagada) wystpuje jako poetycki synonim Szeolu w Hi 26,6; 31,12; Ps 88[87],12; Prz 15,11, a jako
jego uosobienie zachodzi w Hi 28,22, a potem w Talmudzie. Na tak personifikacj take tutaj
wskazuje zaraz doczony grecki przekad: AON (tzn. Niszczyciel), co moe by rwnie
sarkastyczn aluzj do imienia boga Apollina. Tutaj ze moce su sprawie Boej. Wiersz 12 spenia
rol przerywnika podkrelajc zakoczenie pierwszego biada, wywoanego gosem pitej trby.

TRBA SZSTA DRUGIE BIADA (9,1321)

13

14

15

16
17

18

19

Szsty anio zatrbi:

i usyszaem jeden gos od czterech rogw zotego otarza (Wj 30,13),
ktry jest przed Bogiem,
mwicy do szstego anioa, ktry mia trb:
Uwolnij czterech aniow,
zwizanych nad wielk rzek Eufratem!
I zostali uwolnieni czterej anioowie,
gotowi na [okrelon] godzin, dzie, miesic i rok,
by pozabija trzeci cz ludzi.
A liczba wojsk konnicy: dwie miriady miriad
posyszaem ich liczb.
I tak ujrzaem w widzeniu konie i tych, co na nich siedzieli,
majcych pancerze barwy ognia, hiacyntu i siarki.
A gowy koni jak gowy lww,
a z pyskw ich wychodzi ogie, dym i siarka (Rdz 19,24.26).
Przez te trzy plagi zostaa zabita trzecia cz ludzi,
od ognia, dymu i siarki,
wychodzcych z ich pyskw.
Moc bowiem koni jest w ich pyskach
i w ich ogonach,
bo ich ogony podobne do ww:
maj gowy i nimi czyni szkod.

20

21

A pozostali ludzie,
nie zabici przez te plagi,
nie odwrcili si od dzie swoich rk (Am 4,6),
tak by nie wielbi [ju] demonw
ani bokw zotych, srebrnych, spiowych, kamiennych, drewnianych,
ktre nie mog ni widzie, ni sysze, ni chodzi (Dn 5,4.23; Ps 135[134],15nn).
Ani si nie odwrcili od swoich zabjstw, swych czarw, swego nierzdu i swych kradziey.

Wiksz klsk od zapowiedzianej pierwszym biada wywoa piekielna konnica znad Eufratu,
gdy spowoduje mier jednej trzeciej czci ludzi grzesznych, co jednak nie pobudzi do nawrcenia
pozostaych grzesznikw, tkwicych uporczywie w bawochwalstwie i innych wystpkach.

1314. Po sygnale trby szstej nie nastpuje bezporednio, jak dotd, odpowiednia plaga, lecz
rozlega si gos od strony otarza kadzenia stojcego przed Bogiem. Jest to zapewne rozkaz samego
Boga, a miejsce, skd go sycha, wskazuje na to, e Boe polecenie jest skutkiem wysuchanych
modlitw, ktre jak dym kadzida wznosiy si znad otarza (8,3n). Anioowie zwizani, do ktrych
potem nalee bdzie zabijanie ludzi niepoprawnych, s raczej demonami. Jest ich czterech dla
zaznaczenia wiatowego zasigu ich niszczycielskiej dziaalnoci. Rzeka Eufrat, stanowica w Pimie
witym granic Ziemi Obiecanej (Rdz 15,18; Pwt 1,9; Joz 1,4), tutaj przywodzi na pami
odwiecznego wroga Babilon, miejsce zesania Izraela. Czytelnicy Ap mogli nadto j kojarzy z
krain Partw, wci gronych dla imperium. Eufrat wic to pewna granica midzy ziemi a
krlestwem potg piekielnych.

1518. Uroczyste okrelenie cisej daty uwolnienia czterech duchw karzcych akcentuje
nieuchronn a dokadn realizacj z gry przewidzianych planw Opatrznoci. Ludzie, ktrych maj
oni zabi, to wg 9,4, nie majcy pieczci Boej. Liczba owej konnicy piekielnej jest na czasy staroytne
niesychana: dwiecie milionw jedcw, cho liczniejszy jest chr aniow wielbicych Boga (5,11).
Sam obraz konnicy nasun mogli swym wygldem Partowie, nie brak zreszt wzorw biblijnych
(Ha 1,810). Barwy pancerzy: czerwona, fioletowosina i ta s barwami tych trzech elementw
kary Boej, ktrymi zion take pyski koni: barwami ognia, dymu i siarki, dobrze znanych z opisu
kary na Sodom i Gomor (por. te opis Lewiatana, tj. krokodyla, w Hi 41,1113 oraz wierzenia,
ktre przytacza Mdr 11,18).

1921. Tak jak w 9,10 szkodz ludziom ogony owych koni podobne do jadowitych wy.
Demoniczny charakter wa, znany z Rdz 3, zostanie jeszcze wyranie podkrelony w Ap 12,9, gdzie
wrd tytuw szatana wystpuje rwnie W. Nadto jedcy Partw odznaczali si umiejtnoci
strzelania z uku do tyu w kierunku przeciwnym do biegu ich koni. Pozostali ludzie, oczywicie z
kategorii mieszkacw ziemi (3,10 itd.), mimo tak wielkiej klski nie nawracaj si. Zatwardziao ta
przypomina wyrzuty ze skargi Boga u Amosa (4,611). Wrd wystpkw owych zatwardziaych
grzesznikw na pierwszym miejscu wystpuje bawochwalstwo, identyczne w istocie z kultem
demonw (1 Kor 10,20), z ktrego bior pocztek inne grzechy tu wyliczone (podobnie: Mdr 14,22
28; Rz 1,1832). Inne katalogi wystpkw zob. Ap 21,8; 22,15. Wyliczenie rnych rodzajw
bawanw jest wzorowane na Danielowym opisie uczty Baltazara, kiedy to nastpuje grone
ostrzeenie a w lad za nim kara.

KSIECZKA OSTATECZNYCH WYROKW (10,111)

101 I ujrzaem innego potnego anioa,
jak zstpowa z nieba,
przyobleczony w obok,
i tcza bya nad jego gow,
a oblicze jego byo jak soce,

5
6

10

11

a nogi jego jak supy ognia,

i mia w prawej rce otwart ksieczk (por. Ez 2,8n).
Nog praw postawi na morzu,
a lew na ziemi.
I zawoa dononym gosem, tak jak ryczy lew (Oz 11,10; Am 3,8).
A kiedy zawoa,
siedem gromw przemwio swym gosem.
Skoro przemwio siedem gromw,
zabraem si do pisania,
lecz usyszaem gos mwicy z nieba:
Zapiecztuj to, co siedem gromw powiedziao,
i nie pisz tego!
Anio za, ktrego ujrzaem stojcego na morzu i na ziemi
podnis ku niebu praw rk
i przysig na yjcego na wieki wiekw,
ktry stworzy niebo i to, co w nim jest,
i ziemi, i to, co w niej jest,
i morze, i to, co w nim jest (Wj 20,11; Ps 146[145],6; Ne 9,6),
e ju nie bdzie zwoki,
ale w dniach [w ktrych zabrzmi] gos sidmego anioa, kiedy zatrbi,
wtedy misterium Boga si dokona,
tak jak poda On dobr nowin sugom swym, prorokom.
A gos, ktry syszaem z nieba,
znw usyszaem, jak zwraca si do mnie w sowach:
Id, we ksig otwart w rce anioa stojcego na morzu i na ziemi!
Poszedem wic do anioa,
mwic mu, by da mi ksieczk.
I rzecze mi:
We i poknij j,
a napeni wntrznoci twe gorycz,
lecz w ustach twych bdzie sodka jak mid (Ez 3,2).
I wziem ksieczk z rki anioa,
i poknem j,
a w ustach moich staa si sodka jak mid,
gdy za j spoyem,
gorycz napeniy si moje wntrznoci.
I mwi mi:
Trzeba ci znw prorokowa o ludach, narodach, jzykach i o wielu krlach (Jr 1,10; 20,9; Am 3,8).

W tym miejscu wtek ulega przerwaniu. Jest to bd zabieg redakcyjny, czsty w Ap, rodzaj
intermezza po szstym skadniku sidemek, bd fragment z tzw. drugiego tekstu (zob. Wstp).
Rozdzia niniejszy ukazuje obrazowo posannictwo Jana w zwizku z bliskim Dniem gniewu.

1. Jan ma wizj bdc na ziemi. Anio widziany przez niego jest inny ni siedmiu trbicych lub
czterech z 9,14; potny za jak w z 5,2 i 18,21 ze wzgldu na wag ordzia, jakie gosi, odziany w
obok, ktry stanowi czsty szczeg teofanii i rodzaj pojazdu istot nadziemskich (1,7; 11,12; 14,14
16; Ps 104[103],3; Dn 7,13). Tcza symbolizuje Boe miosierdzie (4,3), widoczne take w
przejawach Boej sprawiedliwoci (por. Mdr 11,1726; 12,810.1525). Tu nadto jest wywoana
logik kompozycji obrazu, zestawieniem chmury i soca. Anio to pose Boego miosierdzia,
bliskiego ludziom, i jako taki, nosi na sobie odblask soca, symbolu Bstwa (1,16; Mt 17,2). Wygld
jego ng przypomina posta anioa z Dn 10,6 oraz supy ogniste wiodce Izraela (Wj 13,21; 14,19.24).

24. Odtd wizja Jana bardzo przypomina widzenie otrzymane przez Ezechiela (2,810).
Ksieczka jest niewielkim zwojem papirusu, i w przeciwiestwie do zapiecztowanej ksigi z 5,1
otwartym. Oznacza to ordzie dotyczce niewielu zdarze, ujawnionych i dziki temu zrozumiaych.
Morze i ziemia jako punkty oparcia dla ng anioa mwi o powszechnoci ordzia.

Porwnany do ryku lwa gos anioa wzbudza przeraenie, czsto podkrelane w Pimie witym,
a gos ten jest sam w sobie niezrozumiay. Odpowiedzi na ten gos, jakby echem, jest siedem gromw
jak siedem razy uyte w Ps 29[28] hebrajskie sowo qol (tzn. gos), oznaczajce tam wanie grom.
Take tutaj chodzi o Boe objawienie (por. J 12,28n). Jan zrozumia jego sens i mia ju je utrwali na
pimie, gdy otrzyma zakaz: Zapiecztuj! Znaczy to tyle, co zabezpiecz niejako pieczci t tajemnic
zatrzymaj przy sobie. To objawienie zatem otrzyma w. Jan tylko dla siebie (por. Iz 8,16; Dn 8,26).
Odwrotny nakaz w 22,10 bdzie uzasadniony bliskoci chwili urzeczywistnienia si proroctw
ksigi.

57. Typowy dla biblijnej przysigi (Rdz 14,22; Pwt 32,40; Ez 20,15.28; Dn 12,7) gest anioa jest
jednoczenie dotkniciem trzeciego skadnika kosmosu w staroytnoci nieba. Uroczysta przysiga
przypomina przyrzeczenie Daniela (12,7), a zawiera wyliczenie wszystkich trzech czci
wszechwiata, pochodzcych jednakowo od Stwrcy. Nie bdzie zwoki znaczy, na podstawie
kontekstu ksigi, e rozszalaemu zu, ktre osignie punkt kulminacyjny, kres pooy przewidziana
na dokadny termin Boa interwencja. Sowa te stanowi odpowied na pene lku pytanie
pierwotnego chrzecijastwa, dlaczego odwleka si paruzja (6,10; 2 P 3,4). Odpowied ta mwi nie o
bliskiej, lecz o niezawodnej godzinie sdu Boego. Jest to zarazem godzina dopenienia si misterium
Boego, owej dynamicznej, cho powolnej, tajemniczej, a jednak podanej do wiadomoci przez
Prorokw rzeczywistoci Boej wrd tego wiata, ktr dzi okrelamy jako zbawczy plan.
811. Ten sam Boy gos oznajmia Janowi nowy rozkaz, mianowicie, by wykona podobn do
Ezechielowej czynno: wzi z rki anioa w may zwj i symbolicznie go pokn. Jednake midzy
Prorokiem a Wizjonerem z Patmos zachodzi ta rnica, e u tego ostatniego sodycz zamienia si w
gorycz. Otrzymywanie Boych objawie jest radoci dla porednika (Jr 15,16), ale ich tre, jak np.
tutaj przysze plagi bolesna: obok miosierdzia widzi on te Bo karzc sprawiedliwo. Nadto
biblijny los proroka nie by do pozazdroszczenia ze wzgldu na niewdziczno suchaczy (por. Jr
11,1820; 15,1018; 20,710). Ta sytuacja wci si powtarza w dziejach Kocioa: wiele cierpi ci,
ktrzy nawouj do pokuty groc karami Boymi. Realistyczny obraz poykania w sposb trafny
oddaje psychologiczny proces przejmowania przez Boego porednika i wewntrznego
asymilowania prawd objawionych mu do przekazania oraz fakt osobistego zaangaowania proroka
w to zadanie. Trzeba, zawarte w Boej wypowiedzi usyszanej przez Jana po pokniciu zwoju, byo
odczuwane przez Prorokw jako nieodparta konieczno wewntrzna (Jr 20,9; Am 3,8). Znw
wskazuje na now misj: bd rozszerzenie na ludy, narody i jzyki tego, co dotd raczej mwi o
losach Izraela, bd te chodzi tu o szczegln tre obrazw ukazanych w rozdziaach od 11 do 18.
Sowo znw zapowiada kolejne rekapitulacje, tzn. wci pod innymi obrazami powracajce
przepowiednie o kocu wiata i finale zbawczego planu.

DWAJ WIADKOWIE (11,113)

111 Potem dano mi trzcin podobn do mierniczego prta

3
4
5

i powiedziano:
Wsta i zmierz wityni Bo i otarz,
i tych, co wielbi w niej Boga.
Dziedziniec zewntrzny wityni pomi zupenie i nie mierz go,
bo zosta wydany poganom;
i bd depta Miasto wite przez czterdzieci dwa miesice (k 21,24).
Dwom moim wiadkom dam wadz,
a bd prorokowa, przyobleczeni w wory, przez tysic dwiecie szedziesit dni.
Oni s dwoma drzewami oliwnymi i dwoma wiecznikami.
co stoj przed Panem ziemi (Za 4,3.1114).
A jeli kto chce ich skrzywdzi,

10

11

12

13

ogie wychodzi z ich ust i poera ich wrogw (2 Krl 1,10.12).

Jeliby zechcia ktokolwiek ich skrzywdzi,
w ten sposb musi zgin.
Maj oni wadz zamkn niebo,
by deszcz nie zrasza dni ich prorokowania,
i maj wadz nad wodami,
by w krew je przemieni,
i wszelk plag uderzy w ziemi,
ilekro zechc.
A gdy dopeni swojego wiadectwa,
Bestia, ktra wychodzi z Czeluci,
wyda im wojn, zwyciy ich i zabije.
A zwoki ich [lee] bd na placu wielkiego miasta,
ktre duchowo zwie si: Sodoma i Egipt,
gdzie take ukrzyowano ich Pana.
I [wielu] spord ludw, szczepw, jzykw i narodw
przez trzy i p dnia oglda ich zwoki;
a zwok ich nie zezwalaj zoy do grobu.
Z ich powodu mieszkacy ziemi ciesz si i raduj;
i dary sobie nawzajem bd przesyali,
bo ci dwaj prorocy mieszkacom ziemi zadali katusze.
A po trzech i p dniach
duch ycia z Boga w nich wstpi,
i stanli na nogi (Ez 37,5.10).
A wielki strach pad na tych, co ich ogldali..
Posyszeli oni donony gos z nieba do nich mwicy:
Wstpcie tutaj!
I w oboku wstpili do nieba,
a ich wrogowie zobaczyli ich (2 Krl 2,11).
W owej godzinie nastpio wielkie trzsienie ziemi
i runa dziesita cz miasta,
i skutkiem trzsienia ziemi zgino siedem tysicy osb.
A pozostaych ogarno przeraenie
i oddali chwa Bogu nieba.

Rozdzia 11 mona potraktowa jako zoon z dwch obrazw wietlan antytez poprzedniej
plagi, a jeli go si uzna za element drugiego tekstu (zob. Wstp), stanowi on zamknit cao
tematyczn. Treci jej jest swoista teologia tej klski, jak w oczach wczesnego pokolenia byo
zburzenie Jerozolimy w r. 70. Point tego wywodu jest tre kocowego obrazu: symbolizowane
przez Ark Przymierza duchowe dziedzictwo Izraela przechodzi na Koci, ktry ma ju wymiary
eschatologiczne.

12. Symboliczna czynno mierzenia wityni ma swoje biblijne wzory, tutaj jednak Autor
nadaje jej inne znaczenie ni poprzednie ksigi. W ST wystpuj dwa znaczenia przeciwstawne tej
czynnoci: albo zapowied zrujnowania (2 Krl 21,13; Iz 34,11; Lm 2,8; Am 7,79), albo snucie planw
idealnej przyszoci wityni czy Miasta witego (Ez 40,3 42,20; 43,1317; Za 2,59). Rozkaz Boy
dokonania czynnoci symbolicznej mierzenia odnosi si do wityni jerozolimskiej z czasw
Salomona, kiedy to miaa ona tylko dwa dziedzice (1 Krl 6,36; 7,12), a nie cztery, jak witynia
Herodowa. Jednake ziemska ta witynia w praktyce niedostpna ju dla Wizjonera w jego
czasach oznacza wiernych zorganizowanych w Kociele, zgodnie z symbolik NT (1 Kor 3,16n; 2
Kor 6,16; Ef 2,21). Na to, e chodzi gwnie o ludzi, wskazuje wczenie do mierzenia tych, co wielbi
w niej Boga. Rozkaz odnoszcy si do dziedzica zewntrznego ma znaczenie, ktre uwyrania sens
poprzedniego polecenia. Pomi zupenie (dos.: odrzu) odnosi si do Synagogi, ktra teraz znajdzie
si na zewntrz prawdziwej wityni, tj. Kocioa. On za bdzie zmierzony, to znaczy zachowany.
Speni si zapowiedzi Prorokw (Iz 63,18; Za 12,3 LXX) i samego Jezusa o deptaniu Jerozolimy
przez pogan (k 21,24), jak rwnie Jego wyrana przestroga dotyczca odrzucenia ydw na

korzy pogan (k 13,2530). Klska ta bdzie mie jednak czas ograniczony, jak na to wskazuje
symboliczna liczba czterdziestu dwch miesicy, tzn. potrwa trzy lata i p roku. Poowa doskonaej
sidemki wyraa niedoskonao, ograniczono (por. Dn 7,25; 12,7 odpowiednik czasu trwania
akcji przeladowczej Antiocha IV Epifanesa, od czerwca 167 r. do grudnia 164 r. przed Chr.). A zatem
czasy pogan (k 21.24) to tylko triumf przejciowy, przewidziany i dopuszczony przez Boga po to, by
Reszta Izraela moga ocale w tragedii r. 70 przez wejcie do prawdziwej wityni do Kocioa. W
tym kontekcie atwiej mona zrozumie nastpny obraz ww. 36. Tak dugo, jak dugo poganom
wolno bdzie depta Miasto wite, a wic w okrgym przeliczeniu tysic dwiecie szedziesit dni,
bdzie trwa tajemniczy kerygmat pokutny dwch wiadkw Boych, wprowadzonych przez Autora
jako od razu znanych czytelnikom czy suchaczom. Imion ich nie podaje, a wyposaa w cechy wielu
postaci ST, a take NT. Wszystko to wskazuje, e mamy do czynienia z symbolami. Dwch wiadkw
domagaa si ydowska procedura sdowa (Pwt 19,15; Mt 18,16; J 8,17; 2 Kor 13,1). Nadto Pismo
wite ukazuje postaci wystpujce parami: Mojesz i Eliasz, arcykapan Jozue i Zorobabel (Wj 7,17
20; 1 Krl 17,1; 2 Krl 1,10.12; Syr 48,1; Mt 17,35), ktrych rysy stapiaj si tutaj w jeden obraz. A
zatem w Nowym Izraelu, w Kociele, wiadkowie Chrystusa bd jak Jozue i Zorobabel z wizji
Zachariasza rekrutowa si zarwno z hierarchii jak i laikatu. Zadaniem ich bdzie goszenie
pokuty wobec tych ydw, ktrzy odrzucili prawdziwego Mesjasza w osobie Jezusa. Do swojej
dyspozycji maj ci wiadkowie moc czynienia cudw podobnych do plag egipskich, sprowadzonych
przez Mojesza, lub do cudw-kar, dokonanych przez Eliasza. Zachariaszowy obraz wiecznikw
odpowiada nadto trafnie zadaniu wiecenia, woonemu na uczniw przez Jezusa (Mt 5,14.16; por.
Flp 2,15). Ogie z ust to symboliczne okrelenie nadprzyrodzonej mocy ich sowa (Ps 18[17],9; Jr
5,14).

78. W ten sposb skadane przez nich wiadectwo sowa skoczy si, jak u wielu prorokw, u
Jana Chrzciciela, wreszcie u samego Jezusa, wiadectwem krwi, przelanej za goszon prawd. Bestia
z Czeluci, o ktrej bdzie mowa dopiero w 13,1 (mamy tu potwierdzenie zabiegw redakcyjnych
pojanowych), to symbol kierowanej przez demoniczne moce doczesnej potgi, wrogiej Bogu i Jego
Kocioowi. Pierwszym jej wcieleniem, wspczesnym Autorowi, byo rzymskie imperium z jego
boskim kultem cezarw i wynikajcymi std przeladowaniami chrzecijan. Dosadne okrelenie:
wyda wojn uwydatnia, e nie bdzie to konflikt z dwiema jednostkami, lecz systematyczny
dugotrway bj potg doczesnych z wci nowymi przedstawicielami tego samego Kocioa.
Dalszym cigiem doczesnej poraki wiadkw jest pomiertne ponienie, brak pogrzebu ich zwok,
jednoznacznie oceniany przez cay wiat staroytny i przez Pismo wite (1 Krl 13,22; Ps 79[78],2n;
Jr 8,2). Dwa pamitne dla wczesnych czytelnikw Ap fakty mogy wpyn na powstanie tego
motywu: taki los spotka ydowskich arcykapanw Ananosa i Jeszu w r. 68, i w tym samym mniej
wicej czasie tak zginli wici Piotr i Pawe. Mimo tego posmaku aktualnoci intencj Autora nie jest
opis faktw, lecz teologia dziejw, w ktrej fakty naley rozumie duchowo. Interpretujc
znaczenie wielkiego miasta miaoby si ochot widzie w nim Rzym, skoro tak go si dalej bdzie
okrela w 16,19; 17,18; 18,10.16.18n. 21 i jeli za pierwowzr wiadkw uzna si witych Piotra i
Pawa wraz z legend Quo vadis, w ktrej padaj sowa: Vado Romam iterum crucifigi. Jednak
suszniej bdzie trzyma si rozwizania podawanego przez wikszo komentatorw i w miecie
wielkim upatrywa Jerozolim, ktra zabija prorokw (Mt 23,37), gdy to j Prorocy okrelali
mianem Sodomy (Iz 1,9n), a Mdrcy i Aposto czyli z Egiptem ide zepsucia i domu niewoli (Mdr
19,1317; Ga 4,25).
910. Horyzont sceny rozszerza si na cay wiat pogaski, skoro bogobjstwo zrwnao
Jerozolim z poganami. Opierajc si Chrystusowi, potem Kocioowi, ydzi faktycznie odrzucili
Prawo i Prorokw (por. J 5,39.4547). Podobny obraz powszechnej rewolty ukae si jeszcze w
20,8n. Czas pozostawania zwok wiadkw na placu wielkiego miasta to znw liczba oznaczajca
niepeno, poowa sidemki, a zarazem trzysta szedziesita trwania ich dziaalnoci. Tryumf wic
wrogw bdzie krtkotrway. Rado ich, odmalowana tu barwami staroytnych festynw ludowych

(Ne 8,10.12; Est 9,19.22), atwo si tumaczy, gdy kerygmat pokutny jest przykry. Zreszt Jezus
przepowiedzia j w J 16,2022, wraz z podobnym jak tu finaem odwracajcym sytuacj: po smutku
rado.

1112. Boa interwencja opisana sowami wizji Ezechiela, mianowicie wskrzeszenie wiadkw
podobnie jak ich Pana (11,8) kadzie kres chwilowemu ponieniu. Autor pragnie wyrazi prawd
drog pierwotnemu chrzecijastwu, e wiadkowie Chrystusa doznaj przeladowa i ponosz
mczestwo, a Koci wci w swych mczennikach zwycia i powstaje po prbie tak, jak to
Ezechiel przepowiedzia Izraelowi podczas trwania niewoli babiloskiej. Wielki strach towarzyszy
te w pismach ukaszowych Boym jawnym ingerencjom (k 1,12; 2,9; 8,37; Dz 2,43; 5,5.11).
Zgodnie z zasad podobiestwa do ich Pana, po zmartwychwstaniu nastpuje wniebowstpienie, ale
wzorowane raczej na Eliaszowym. Podobnie apokryfy ydowskie przedstawiay wniebowzicie
Mojesza. Ca t scen te trzeba rozumie symbolicznie: zabici wiadkowie otrzymuj pewno
udziau w chwale niebieskiej ich Pana (J. Bonsirven).

13. Oprcz nagrody dla witych wiadkw czytamy zaraz o karze zesanej na przeladowcw.
Typowa plaga apokaliptyczna trzsienie ziemi ma tu kilka wanych znamion. Kara jest agodniejsza
ni dotychczasowe plagi (8,7n 9,18), gdy w gruzach lega zaledwie jedna dziesita cz miasta.
Siedem tysicy osb symbolicznie oznacza niewielk stosunkowo ilo ofiar ze wszystkich warstw
spoecznych miasta. Jerozolima bowiem w owych czasach liczya okoo 120 000 mieszkacw.
Wreszcie klska ta osiga podany efekt nawrcenia, ktre nie obejmuje mieszkacw ziemi, a wic
pogan. Nie chodzi tu o dorany skutek zburzenia Jerozolimy przez uznanie w nim palca Boego, lecz
raczej o wielki powrt ydw, fakt eschatologiczny wedug Rz 11,1115.2532. Dokoczenie tego
wtku teologii zburzenia Jerozolimy nastpi dopiero w w. 19, ktry stanowi bdzie point caego
rozdziau. Na razie wracamy do toku opowiadania o drugiej sidemce trb.

TRBA SIDMA (11,1419)

14
15

16

17

18

19

Mino drugie biada,

a oto trzecie biada niebawem nadchodzi.
Sidmy anio zatrbi,
a w niebie rozlegy si donone gosy, mwice:
Nastao nad wiatem krlowanie Pana naszego i Jego Pomazaca (Ps 2,22),
i bdzie krlowa na wieki wiekw.
A dwudziestu czterech Starcw
zasiadajcych na tronach swych przed tronem Boga,
pado na oblicza i oddao pokon Bogu,
mwic:
Dziki czynimy Tobie, Panie, Boe wszechmogcy,
Ktry jeste i Ktry bye,
e obj wielk Tw wadz i zacz krlowa.
Rozgnieway si narody,
a nadszed Twj gniew
i pora na umarych, aby zostali osdzeni
i aby da zapat sugom Twym, prorokom
i witym,
i tym, co si boj Twojego imienia,
maym i wielkim,
i aby zniszczy tych, ktrzy niszcz ziemi.
Potem witynia Boga w niebie si otwara
i Arka Jego Przymierza ukazaa si w Jego wityni,
a nastpiy byskawice, gosy, gromy, trzsienie ziemi i wielki grad.

1415. Wiersz nawizuje do 9,12n, utosamiajc szst trb z drugim biada i zarazem
zapowiadajc trzecie. Poniewa utosamienie go z trb sidm wydaje si mao prawdopodobne z
uwagi na uroczysty ton dzikczynny bezporednio nastpujcego tekstu (ww. 1519), naley je
odnie bd do obrazw dalszych (12,1 13,8), bd przyjwszy hipotez dwch tekstw (zob.
Wstp) za trzecie biada uzna rozdziay 17 i 18, lub dwa nastpne, gdzie paruzja wyglda na
urzeczywistnienie tej najwikszej groby. W przeciwiestwie do pgodzinnej ciszy z 8,1, teraz cae
niebo rozbrzmiewa dononymi gosami dzikczynienia. Przedmiot tych hodw nastanie panowania
Boego stanowi kontrast z wszystkimi uzurpatorskimi poczynaniami wadcw ziemskich. Sugeruje
t myl przytoczenie psalmu mesjaskiego, ktry mwi w w. 1 o buncie wadcw ziemi przeciw
Jahwe i Jego Pomazacowi. Liczba pojedyncza bdzie krlowa podkrela jedno Ich
krlewskich rzdw (por. 1 Kor 15,27n).

1618. Koci niebiaski, reprezentowany przez witych Starego Przymierza, gestem

najgbszej prostracji (por. 4,10; 7,11) wielbi t chwil, ktra stanowi dziejowe wypenienie
symbolicznej intronizacji Baranka z rozdz. 5. Wielbi za jzykiem ST, opuszczajc w doksologii
Ktry przychodzi, dotd zachodzce trzy razy (1,4.8; 4,8), gdy ta chwila przysza ju si realizuje,
przynajmniej de iure (prawnie). Gniew dwojakiego rodzaju ukazuje si w kontrastowym zestawie:
mao znaczcy bunt narodw (Ps 2,1) oraz Dies irae, wraz z sdem ostatecznym nad wszystkimi
umarymi, ktrzy niejako s owocem ju dojrzaym do Boego niwa (14,14n). W duchu ST
formuuj Starcy ius talionis (prawo odwetu), podobnie te dziel wiernych na kategorie waciwe
dla ST: prorokw, witych (tzn. wiernych Izraelitw) oraz tych, co si boj imienia Boego (tzn.
chrzecijan pochodzenia pogaskiego; por. Dz 13,43; 17,4). Kara na niszczycieli ziemi jest ukazana
wedug Jr 51,25 (LXX: 28). Koloryt judaistyczny odpowiada treci rozdziau traktujcego o
teologicznym sensie zburzenia Jerozolimy. Zniknie on zupenie w drugim obrazie sdu
powszechnego w 20,1115, ujtym uniwersalistycznie.

19. witynia w niebie (3,12; 7,15; 15,58) bo nie ma ju ziemskiej po zburzeniu Jerozolimy, do
czego aluzj zawieray ww. 1n. Trwa bdzie ju tylko niebieska, ale rwnie w sensie szczeglnym.
Niebieskie Jeruzalem w 21,22 ju jej nie potrzebuje, gdy obecno Boa stanie si w nim udziaem
wszystkich. Tutaj wityni niebiesk jest Koci, zarazem doczesny, skoro ww. 1n mwi o jego
ocaleniu od zagady, ktra spotyka ziemsk wityni, i transcendentny, skoro jest w niebie.
Obecno Arki Przymierza nabiera szczeglnego sensu. Historyczna Arka Przymierza zapewne
spona wraz ze wityni Salomona (2 Krl 25,9), cho legenda judaistyczna, przechowana w 2 Mch
2,48, wierzya w jej przysze odnalezienie. Jeremiasz wyranie stwierdzi, e bdzie ona zbdna (Jr
3,16) w erze mesjaskiej. Wbrew wic legendom Jan ukazuje tutaj prawd: Arka, ten tron Boej
obecnoci, wraz z caym duchowym dziedzictwem Synagogi, obecnie jest w Kociele, gdzie Prawo i
Prorocy maj swoje doskonalsze przeduenie. W Kociele mamy te dostp do Miejsca
Najwitszego przez uwielbionego Syna Boego (Hbr 8,1n; 9,1114.24; 10,19n).

LOSY KOCIOA
Takim tytuem mona opatrzy niniejsz cz Apokalipsy. Ujawnia si tu wyrana niecigo
kompozycji. Pi rozdziaw, ktre teraz nastpuj, tworz zwart cao, ale pochodz z tekstu
drugiego (zob. Wstp). Przerywaj one ju rozpoczty wtek, za ktrego kontynuacj mog uchodzi
rozdziay poczwszy od siedemnastego, lub nawet dziewitnastego. Niemniej zwarto tematyczna
obecnego bloku rozdziaw pozwala na przyjrzenie si teraz teologii dziejw Kocioa w wietle
eschatologicznym.

NIEWIASTA I SMOK (12,118)

121 Potem wielki znak ukaza si na niebie:

2
3

8
9

10

11

12

13
14

15
16

17

Niewiasta obleczona w soce

i ksiyc pod jej stopami,
a na jej gowie wieniec z gwiazd dwunastu.
A jest brzemienna.
I woa, cierpic ble i mki rodzenia.
I inny znak si ukaza na niebie:
Oto wielki Smok barwy ognia,
majcy siedem gw i dziesi rogw
a na gowach jego siedem diademw.
A ogon jego zmiata trzeci cz gwiazd nieba:
i rzuci je na ziemi.
I stan Smok przed majc rodzi Niewiast,
aeby skoro porodzi, pore jej dzieci.
I porodzia Syna Mczyzn (Iz 66,7),
ktry wszystkie narody bdzie pasa rzg elazn (Ps 2,9).
I zostao uniesione jej Dzieci do Boga
i do Jego tronu.
A Niewiasta zbiega na pustyni,
gdzie miejsce ma przygotowane przez Boga,
aby j tam ywiono przez tysic dwiecie szedziesit dni.
I nastpia walka w niebie:
Micha i jego anioowie mieli walczy ze Smokiem.
I wystpi do walki Smok i jego anioowie,
ale nie przemg,
i ju si miejsce dla nich w niebie nie znalazo
I zosta strcony wielki Smok
W starodawny,
ktry si zwie diabe i szatan,
zwodzcy ca zamieszka ziemi;
zosta strcony na ziemi,
a z nim strceni zostali jego anioowie.
I usyszaem donony gos mwicy w niebie:
Teraz nastao zbawienie, potga i krlowanie Boga naszego
i wadza Jego Pomazaca,
bo oskaryciel braci naszych zosta strcony,
ten, co dniem i noc oskara ich przed Bogiem naszym.
A oni zwyciyli dziki krwi Baranka
i dziki sowu swojego wiadectwa,
i nie umiowali dusz swych a do mierci.
Dlatego radujcie si, niebiosa i ich mieszkacy!
Biada ziemi i morzu
bo zstpi do was diabe,
paajc wielkim gniewem,
wiadom, e mao ma czasu.
A kiedy ujrza Smok, e zosta strcony na ziemi,
pocz ciga Niewiast, ktra porodzia Mczyzn.
I dano Niewiecie dwa skrzyda ora wielkiego,
by na pustyni leciaa na swoje miejsce,
gdzie jest ywiona przez czas i czasy, i poow czasu,
z dala od Wa.
A W za Niewiast wypuci z gardzieli wod jak rzek,
eby j rzeka uniosa.
Lecz ziemia przysza z pomoc Niewiecie
i otworzya ziemia sw gardziel,
i pochona rzek, ktr Smok ze swej gardzieli wypuci.
I rozgniewa si Smok na Niewiast,

18

i odszed rozpocz walk z reszt jej potomstwa,

z tymi, co strzeg przykaza Boga
i maj wiadectwo Jezusa.
I stan na piasku [nad brzegiem] morza.

Rozdzia ten stanowi wstp do niniejszego bloku rozdziaw, ktre traktuj o losach
przeladowanego Kocioa. Odsaniajc gbszy sens teologiczny tych zmaga wizja wstpna
przeciwstawia sobie wzajemnie dwa znaki, zarysowane zreszt ju w Protoewangelii (Rdz 3,15):
Niewiast obleczon w soce, zwalczan przez Smoka. Jest to walka Ludu Boego obu Przymierzy z
szatanem.

1. Znak (hebr. t, gr. o) ju w ST ma zabarwienie religijne, gdy wystpuje w kontekcie z

Bogiem czy niebem, tak jak i tutaj. W Ap wystpi jeszcze w podobnym znaczeniu w 15,1, natomiast
pozostae miejsca mwi zawsze w liczbie mnogiej o szataskich cudach (13,13n; 16,14; 19,20).
Chodzi o symboliczne zjawisko nadziemskie. Wielki jest w znak ze wzgldu na swoj donioso.
wity Jan oglda go z ziemi, patrzc na nieboskon jak na ekran. W znaku Niewiasty ogniskuj si w
miaej syntezie rysy indywidualne ziemskiej Matki Mesjasza Emmanuela (Iz 7,11.14; Mi 5,2), dalej
rysy Maonki Jahwe jako uosobienia teokratycznego Ludu Boego, zapoyczone gwnie od
prorokw ST (Oz 2,19n; Jr 3,610; Ez 16,814), ktre niekiedy zacieniaj si do Syjonu (Iz 26,17;
49,25) lub Jerozolimy (Iz 66,7) jako matki Izraelitw, wreszcie ze wzgldu na Smoka
wystpujcego w kontekcie, rysy tak zbiorowe, jak i indywidualne, Niewiasty z Protoewangelii (Rdz
3,14n). Wyraenie obleczona w soce wiadczy o jakiej szczeglnej bliskoci z Bogiem, ktrego
biblijnym symbolem jest soce (Ps 84[83],12; Pnp 6,10; Mt 17,2; Dz 26,13). Ksiyc pod stopami
symbolizuje ponadwiatowe wyniesienie i pokonanie zmiennoci (Syr 27,11). Wieniec z gwiazd
dwunastu nawizuje do snu Jzefa z Rdz 37,9, mwi za o doskonaej zbiorowoci 12 pokole Izraela
i 12 apostow Baranka: 21,13n; (zob. uwag po 12,17n).
23. Woa to nie tyle wyraz zrozumiaego u rodzcej blu, ile uroczysta proklamacja. Chodzi
wic nie o samo fizyczne rodzenie. Reminiscencje Iz 7,14; Iz 26,17; 66,7 a take Mt 1,18 nietrudno tu
dostrzec. Przeciwstawnym znakiem jest Wielki Smok. Termin ten w jzyku greckim oznacza
mitycznego potwora. Tumacze LXX oddawali nim m.in. hebrajskie nazwy potworw mitycznych
Lewiatana, Rahaba, symbole potg tak kosmicznych, jak politycznych, nad ktrymi Jahwe panuje (Hi
3,8; Ps 74[73], 14; Iz 27,1). Tylko Ap zna w NT ten termin, i to zawsze na oznaczenie Szatana (12,9), z
tym, e akcentuje si w nim gwnego reprezentanta wszystkich si demonicznych. Barwa ognia
symbolizuje zarwno dz rozlewu krwi, jak przypomina ogie piekielny: Siedem gw
przypomina Lewiatana z cytowanego Ps 74, sugeruje niebieskie pochodzenie aniow, a odpowiada
siedmiu pagrkom, na ktrych zbudowany by Rzym. Dziesi rogw trudno jest w wyobrani
poczy z siedmiu gowami. Chodzi tu jednak tylko o odczytanie symbolu liczbowego, inspirowanego
przez Besti z Dn 7,7, bdc tam symbolem imperium Seleucydw. Rg w Pimie witym to
synonim mocy. Tak wic i tu chodzi o zbiorowo potg wrogich Chrystusowi. Samo 10 rnie si
rozwizuje: bd liczba zaokrglona (np. ilo palcw obu rk), bd zwrot idiomatyczny,
rwnowanik przymiotnika straszny, wielki itp. Diademy mwi o uzurpacji wadzy, co
odpowiada Janowemu tytuowi szatana: wadca tego wiata (por. te k 4,6).
4. Skoro Smok jest symbolem szatana, zatem w trzeciej czci gwiazd niebieskich zgodnie ze
wzorem z Dn 8,10 trzeba widzie upadych aniow bd ludzi sabych w wierze, jeli nie chodzi tu
w ogle o walk ducha ciemnoci ze wszelkim wiatem. Cz tylko trzecia wiadczy o znikomym
sukcesie zakusw szatana, zreszt w walce nie najistotniejszym, skoro staje on przed Niewiast,
podobnie jak w Rdz 3,1, gdy kusi Ew. Zy jego zamiar kieruje si przeciw Dzieciciu Niewiasty
Mesjaszowi, jak to ukae wiersz nastpny.
5. Syn Mczyzna jest dla nas zwrotem pleonastycznym; nie by on jednak takim dla
Hebrajczykw (por. Jr 20,15). Podkrelenie tu pci Dziecicia w taki wanie sposb uwydatnia

zarazem Jego historyczne istnienie. Std Niewiasta tutaj jest identyczna z Maryj, ale nie tylko z Ni
sam, jak uka dalsze obrazy. Jednoznacznie Dzieci jest Mesjaszem, skoro do Niego odnosi si
przytoczony bezporednio tekst psalmu mesjaskiego. Czyhanie, by pore spezo na niczym: cudem
Boej interwencji Dzieci znajduje si u tronu Boego. Cae ycie ziemskie Jezusa zostao tu
pominite, a uwydatnione tylko Jego wejcie do chway. Taki potny skrt mylowy tumaczy si
obran przez Jana perspektyw teologi historii nie ziemskiego Mesjasza, lecz Kocioa, ktry Go
przedua. Tak w Dn 7,13n, jak i tutaj Syn Czowieczy jest jednostkowym przedstawicielem
zbiorowoci ludu Boego. W wietle tego skrtu mylowego mona odczyta poprzednie ble
rodzenia Mesjasza jako wydanie na wiat przez mk i zmartwychwstanie Pierworodnego
spord umarych (1,5). Tym samym ukazuje si gitko symbolu Niewiasty: przede wszystkim
jest ni lud Boy obu Testamentw, z ktrego wychodzi historyczny Mesjasz, ale i rodzca Jezusa
historycznego Maryja naley rwnie do sensu wyrazowego symbolu.

68. Ucieczk Niewiasty przedstawi szczegowo dopiero ww. 1317 tam wic zostanie
skomentowana. Bez formuy wstpnej rozgrywa si, na tym samym tle, zupenie nowa scena. Brak
chronologicznych ucile wskazuje na jej ponadhistoryczny sens. Micha mowa tu o archaniele
wystpuje w Dn 10,13.21b jako rzecznik Synagogi. Pniejszy judaizm rozcign t jego opiek na
wszystkich sprawiedliwych. Tutaj jest obroc Nowego Izraela Kocioa, a nawet oglniej, sprawy
Boej przeciw szatanowi. Natarcie pochodzi od szatana i jego zbuntowanych aniow (por. Jud 6),
spotyka si jednak z porak opisan terminami biblijnymi (Dn 2,35). Utrata miejsca w niebie (por. 2
P 2,4) wraz z jej dalszymi nastpstwami zostanie omwiona w komentarzu do ww. 9n.
9. Tre tego wiersza, wielokrotnie przedstawiana obrazowo przez artystw, zawiera jakby
skrt caej demonologii biblijnej, pozwalajc na ocen doniosoci tego ponaddziejowego faktu,
jakim jest klska szatana. Sens imiesowu strcony zawiera odcie prawniczy usunicia karnego,
wyeliminowania przez potpienie (por. k 10,18; J 12,31). Nastpuj tytuy szatana: Wielki Smok to
po oczyszczeniu z elementw mitycznych symbol potg zbuntowanych przeciw Bogu, W
starodawny kusiciel Ewy z Rdz 3,1.14n, Diabe tyle co oszczerca, oskaryciel (Mdr 2,24
utosamia go z kusicielem rajskim). Szatan dos. przeciwnik wystpuje w Ksidze Hioba
pomidzy synami Boymi a wic anioami (Hi 1,612; 2,17), a take jest sprawc zej sugestii
podsunitej Dawidowi (1 Krn 21,1), to wreszcie oskaryciel teokratycznego kapastwa w osobie
arcykapana Jozuego w Za 3,1n. Zwodzcy ca zamieszka ziemi (13,14; 18,23; 19,20; 20,3.8.10)
to cecha szatana uwydatniona take w J 8,44, gdzie kamstwo i zabijanie stoj obok siebie. Z nim
strceni anioowie s elementem tradycyjnym ydowskiej apokaliptyki.

1011. Hymn niebian, moe dwudziestu czterech Starcw, daje jakby komentarz do tego faktu.
Faktycznym zwycizc jest nie tyle archanio Micha, ile raczej sam Bg wraz z Chrystusem,
Barankiem, ktrego Krew zapewnia zwycistwo mczennikom przeladowanym przez szatana. Rola
oskarycielska szatana w zasadzie jest ju skoczona: opisana scena syntetyzuje kolejne poraki
demona od pocztku stworzenia a do kocowej. Nadto sam termin oskaryciel mia wwczas
posmak aktualnoci, gdy przeladowczy system Domicjana chtnie posugiwa si donosicielstwem
jako narzdziem walki z chrzecijanami. Wszystkie za zwycistwa wiernych, tutaj rwnie stopione
w jedno, maj dwa skadniki Chrystusowe dzieo Odkupienia, streszczone tu wyraeniem Krew
Baranka, oraz okrelone przez sowo wiadectwa mne przyznawanie si do Chrystusa, kierowane
ow ewangeliczn nienawici do siebie samego (k 14,26; J 12,25).

12. Powodem radoci Kocioa triumfujcego jest solidarne z ziemskimi wyznawcami Chrystusa
przeywanie faktu uwolnienia braci od przemocy szatana, ktra koczy si wraz z ich mczestwem.
Mieszkacy znw znamienny termin jak w 7,15 przypomina Bo w niebie obecno jako istot
szczcia zbawionych. Zapowiedziane, a dotd nie zrealizowane trzecie biada, jak std wida, bdzie
atakiem furii szataskiej na dostpne dla niego domeny (po utraceniu nieba) ziemi i morze, tzn. na
tych, co tylko po ziemsku rozumuj, miotani falami na morzu, jakim jest obecne ycie. Wierni

Chrystusowi, dziki pieczci (7,2n), bd zachowani od godziny prby (3,10), tak i wielki ucisk
eschatologiczny przyczyni si jedynie do ich tryumfu. Szatanowi zostaje mao czasu do dziaania
jest to odpowiednik symbolicznych trzech lat i p roku (z przeliczeniami na dni: 11,3; 12,6). Ze
duchy w Mt 8,29 rwnie narzekaj na to, e Syn Boy przed czasem pozbawia ich wadzy. Widzc
swoje ograniczone co do czasu moliwoci, szatan zdwaja wysiki w postaci atakw przede
wszystkim przeciw czonkom Kocioa.

1314. Strcony, a wic pozbawiony szans odgrnego wpywu na wypadki dziejowe, szatan
ciga zgodnie z zapowiedzi Protoewangelii w Rdz 3,14n Matk Mesjasza, skoro Syn sta si
niedostpny jego zakusom. Tutaj znw trzeba uwydatni eklezjalne znaczenie symbolu Niewiasty,
nie za maryjne. Natomiast utosamianie Chrystusa z Jego ziemskimi reprezentantami, czonkami
Kocioa, ma potwierdzenie i w Jego sowach: Wszystko, co uczynilicie jednemu z tych
najmniejszych (Mt 25,40.45) i w wyrzucie skierowanym do Szawa: Czemu Mnie przeladujesz (Dz
9,4). Skrzyda ora to zgodnie z symbolik biblijn (Wj 19,4; Pwt 32,11n; Iz 40,31) jaka
nadprzyrodzona pomoc Boa, chronica od bezporedniej napaci wroga. Oddalenie na pustyni, do
miejsca swego oznacza zapewnienie oywczej pomocy Boej podczas obecnej fazy pustynnej
wdrwki dziejowej Kocioa. Pustynia bowiem jest bogatym w znaczenia pojciem biblijnym:
klasyczne miejsce ucieczki przed przeladowaniem (1 Krl 19,4; 1 Mch 2,29), szlak wdrwki
historycznego Izraela z domu niewoli do Ziemi Obiecanej (Dz 7,38), wyranie typologicznie
powtrzony w wdrwce Nowego Izraela, Kocioa (1 Kor 10,111; Hbr 3,17 4,11), symbol
osamotnienia (Ps 102[101],7). Tutaj za pustynia symbolizuje eon, ktry jest dla Kocioa okresem
wzgldnej, doczesnej pielgrzymki, wyraonej znw poow sidemki (Dn 7,25; 12,7). Nadto
okrelenia ciga i ucieczka na pustyni byy dla pierwszych czytelnikw Ap pojciami ju
zrealizowanymi w przeladowaniu, ktre rozpocz Neron w r. 64, a ktre zmuszao chrzecijan do
ucieczki.
1518. Obraz to tylko z pozoru mityczny. Potoki czy fale s biblijn przenoni, dotyczc
grocego niebezpieczestwa ze strony pokus lub ludzkich przeladowa (np. Ps 18[17],5; Iz 8,7n;
Oz 5,10; Mt 7,27). Przeladowania rzymskie usioway zmie Koci z powierzchni ziemi: oficjalne
sdy i krwawe samosdy, z inspiracji szataskiej, byy wwczas metod walki z Kocioem.
Zniknicie rzeki pod ziemi, dla nas rys niemal bajeczny, byo czym, co dobrze zna i zna do dzi
dnia Bliski Wschd: okresowe wadi zanikaj latem w Palestynie, a wedug opinii staroytnych, rzeka
Likos we Frygii cz swego biegu odbywaa pod ziemi. Sens obrazu jest nastpujcy: nie
przewidziane przez szatana wypadki i okolicznoci udaremniaj jego plan uderzajcy w Koci jako
cao: Boe misterium na ziemi jest nietykalne, co najwyej gin na sposb doczesny tylko niektrzy
jego czonkowie, zaledwie jednostki. Ich wanie okrela wyraenie: reszta potomstwa Niewiasty.
Std wynika, e Mesjasz by pierworodnym, jak w Rz 8,29, a typowo biblijn reszt potomstwa (Rdz
3,15) s poszczeglne dzieci Kocioa jako Matki (Ga 4,26). Stanowi one cel napaci szatana, bo
trwaj w wiernoci Bogu i Chrystusowi. Kocowy wiersz wprowadza scen pocztkow rozdziau
nastpnego, gdy wystpi tam od razu symbol morza.
Streszczenie wanego pouczenia rozdz. 12 brzmi: od czasu rajskiej nieprzyjani datuje si walka
Wa-szatana z potomstwem Niewiasty, przybierajc na sile w cigu wiekw, zwaszcza w tym eonie,
ktry przez zapocztkowanie zwycistwa Chrystusa ju pozostawi szatanowi tylko krtki czas do
rozporzdzenia. Samo jednak misterium Kocioa, podobnie jak Chrystus chwalebny, jest poza
zasigiem demonicznego dziaania. Sam symbol Niewiasty jest dwupitrowy i gitki. Z pewnoci
na pierwszym miejscu jest on eklezjologiczny, oznaczajc lud Boy obu Testamentw. Niemniej tene
sens eklezjologiczny zawiera w sobie z koniecznoci take sens mariologiczny, stosownie do tego,
jakie miejsce w zbawczym planie zajmuje Maryja, Matka historycznego Mesjasza. Std sens maryjny,
znany Tradycji od koca II w., znalaz zastosowanie rwnie w dokumentach Magisterium Kocioa
doby ostatniej (Konstytucja Piusa XII Munificentissimus Deus, dogmatyzujca w r. 1950
wniebowzicie NMP).

SMOK PRZEKAZUJE WADZ BESTII (13,110)

131 I ujrzaem Besti wychodzc z morza,

5
6

8
9
10

majc dziesi rogw i siedem gw,

a na rogach jej dziesi diademw,
a na jej gowach imiona bluniercze.
Bestia, ktr widziaem, podobna bya do pantery,
apy jej jakby niedwiedzia,
paszcza jej niby paszcza lwa (Dn 7,46).
A Smok da jej sw moc, swj tron i wielk wadz.
I ujrzaem jedn z jej gw jakby miertelnie zranion,
a rana jej miertelna zostaa uleczona.
A caa ziemia w podziwie powioda wzrokiem za Besti;
i pokon oddali Smokowi,
bo wadz da Bestii.
I Bestii pokon oddali, mwic:
Kt jest podobny do Bestii
i kt potrafi rozpocz z ni walk?
A dano jej usta mwice wielkie rzeczy i blunierstwa
i dano jej mono przetrwania czterdziestu dwu miesicy.
Zatem otworzya swe usta dla blunierstw przeciwko Bogu,
by bluni Jego imieniu i Jego przybytkowi,
i mieszkacom nieba.
Potem dano jej wszcz walk ze witymi
i zwyciy ich (Dn 7,21),
i dano jej wadz nad kadym szczepem, ludem, jzykiem i narodem.
Wszyscy mieszkacy ziemi bd oddawa pokon wadcy,
kady, ktrego imi nie jest zapisane od zaoenia wiata w ksidze ycia zabitego Baranka.
Jeli kto ma uszy, niechaj posyszy!
Jeli kto do niewoli jest przeznaczony, idzie do niewoli;
jeli kto na mier od miecza musi od miecza zgin.
Tu si okazuje wytrwao i wiara witych.

Symbolizowany przez Smoka szatan, korzystajc z krtkiego czasu, jakim jeszcze rozporzdza,
nadal prowadzi walk z poszczeglnymi dziemi Niewiasty-Kocioa. W tym celu posuguje si jako
narzdziem ziemsk potg, ktra jest antytez i podrobionym naladownictwem Chrystusa i Jego
Kocioa. Symbolem tej doczesnej potgi jest Bestia pierwsza. Nosi ona na sobie wiele cech Rzymu
cezarw jako pierwowzoru wszystkich pniejszych potg przeladowczych.

12. Morze, nad ktrego brzegiem stan Smok, to nie tylko za wzorem snu Daniela (7,18), snu
bdcego dalsz inspiracj niniejszej wizji, symbol Zachodu dla mieszkaca Palestyny, ale peen
sensu alegorycznego biblijny symbol pierwotnego chaosu (bezmiaru wd z Rdz 1,2), domeny potg
wrogich Jahwe, owej Czeluci z 11,7, miejsca przebywania zych duchw. Nadto przechodzc do
konkretu dziejowego jest to symbol mnstwa zbuntowanych przeciw Bogu narodw pogaskich
(17,15; Iz 17,12; 57,20). Dlatego z tak rozumianego morza wychodzi owa zachodnia potga,
kierowana przez samo pieko. Jej wygld przypomina czwart Besti z cytowanego snu Daniela, a
take samego Smoka. Dopiero rozdz. 17 da wyjanienie, w wietle ktrego dziesi rogw oznacza
dziesiciu wadcw, a to z kolei wskae na wczesny Rzym cezarw. Diademy wskazuj na
uzurpatorskie wzgldem suwerennej wadzy Boga uroszczenia, a imiona bluniercze na ich boskie
tytuy w rodzaju: bg, boski, syn bogw, pan, dostojny, zbawca, jakimi hojnie szafowa kult religijny
cezarw. Bestia, zgodnie z jej prawzorem Danielowym, symbolizuje wadz doczesnego imperium,
ktre o tyle, o ile ulega inspiracji szataskiej, otrzymuje moc Smoka-szatana i podobiestwo do
niego.

35. Szatan nazwany dosadnie przez Tertuliana map Bo rozpoczyna swoj zwodnicz
inscenizacj, parodiujc misterium zbawcze Chrystusa: Smok wraz z dwiema Bestiami (Drug uka
ww. 1118) udaje Trjc. Ta piekielna trjca podrabia na ziemi misj Syna Boego, zabitego za
grzechy i zmartwychwstaego, oraz Ducha Parakleta, kontynuatora dziea Chrystusa. Jaki szataski
cud, jeden z zapowiedzianych w NT (Mt 24,24 par.; 2 Tes 2,812) na czasy ostateczne, przywrci
ycie gowie ranionej miertelnie. By moe punkt historyczny wyjcia stanowia dla Jana legenda o
powrocie Nerona, o czym mowa w 17,911. Urok, jaki wywiera Bestia na ca ziemi, to nie sprawa
jej politycznego prestiu, lecz uroszczenia do kultu boskiego, na co wskazuje pokon (19,10; 22,8n)
naleny tylko Bogu, wraz z blunierstwami. Kult szatana i doczesnego mocarstwa stapiaj si w jedn
win, ktra potem otrzyma odpowiedni kar. Dwukrotne dano jej (passivum theologicum)
przypomina, e wszystko to dzieje si z dopustu Boego i trwa bdzie przez czas znw z gry
okrelony symbolicznymi czterdziestoma dwoma miesicami (poowa siedmiolecia), identyczny z
czasem doczesnej prby Kocioa (11,1.3; 12,14). Przekraczamy wic znw chronologiczne ramy
rzymskiego imperium cezarw.

68. Akcja bluniercza jest duga, zaprogramowana. Kieruje si nie tylko przeciw Bogu samemu,
lecz podobnie jak w 2 Tes 2,4 przeciw Jego przybytkowi. Jest nim na ziemi Koci, jak to wynika z
rozdz. 11 (por. 1 Kor 3,16; 2 Kor 6,16; Ef 2,21), ktry z wolna przechodzi do wityni nieba (7,13
17). Z dopustu Boego Bestia przeladuje witych, tzn. chrzecijan zgodnie ze staym sposobem
okrelania w NT (zob. Dz 9,13; Rz 1,7). Obraz niniejszy zapoycza barw z Dn 7,21, gdzie jest
proroctwo o przeladowaniu ydw wiernych Prawu, ktre miao by wszczte przez Antiocha IV
Epifanesa.
Wadza uzurpatorskiego imperium obejmie za przyzwoleniem Boym ca ziemi, skaniajc j
do bawochwalczego kultu, ju nie samej Bestii-mocarstwa, lecz wadcy (wskazanego w tekcie przez
mski zaimek mu), a dalej stojcego za nim szatana. Mieszkacy ziemi, mionicy wycznie
doczesnoci w przeciwiestwie do majcych w niebie przybytek, to wrogowie Boga i Kocioa. Nie ma
ich na licie sprawiedliwych, symbolizowanej przez ksig ycia (3,5), ktra jest wasnoci Baranka
(5,69). Od zaoenia wiata (17,8) trwa owa ksiga, liber beatae praedestinationis (ksiga
bogosawionego przeznaczenia) (por. Mt 25,34; Ef 1,4).

910. Jak wielokrotnie w listach do siedmiu Kociow (2,7 itd.), znany logion Jezusowy
wprowadza pen powagi przepowiedni wiersza nastpnego. Nawizujcy do tragicznej
przepowiedni Jeremiasza (15,2) ten zwizy aforyzm ma tu inny wydwik ni u Proroka: stanowi
zacht, exhortatio ad martyrium, dla przeladowanych przez Besti witych czyli chrzecijan. Miecz
tu wspomniany moe nawizuje do Jezusowej przestrogi skierowanej do Piotra: Wszyscy, ktrzy za
miecz chwytaj, od miecza gin (Mt 26,52). W chrzecijaskiej za postawie, z pozoru biernej i
bezbronnej, jest rzeczywicie ukryta wytrwao i wiara witych, zapewniajca zwycistwo wraz z
Chrystusem, ktremu w ten sposb daje si wiadectwo (por. 1 J 5,4).

BESTIA DRUGA CZYLI FASZYWY PROROK NA USUGACH PIERWSZEJ

(13,1118)
11

12

13

Potem ujrzaem inn Besti, wychodzc z ziemi:

miaa dwa rogi podobne do rogw Baranka,
a mwia jak Smok.
I ca wadz pierwszej Bestii przed ni sprawuje;
ona sprawia, e ziemia i jej mieszkacy oddaj pokon pierwszej Bestii,
ktrej rana miertelna zostaa uleczona.
I czyni wielkie znaki,
tak i nawet na jej rozkaz ogie zstpuje z nieba na ziemi na oczach ludzi.

14

15

16

17

18

I zwodzi mieszkacw ziemi

znakami, ktre jej dano uczyni przed Besti,
mwic mieszkacom ziemi, by wykonali obraz Bestii,
ktra otrzymaa cios mieczem, a oya.
I dano jej, by duchem obdarzya obraz Bestii,
tak i nawet przemwi obraz Bestii
i mg sprawi, e wszyscy zostan zabici,
ktrzy nie oddadz pokonu obrazowi Bestii.
I sprawia, e wszyscy:
mali i wielcy,
bogaci i biedni,
wolni i niewolnicy
otrzymuj znami na praw rk lub na czoo
i e nikt nie moe nic kupi ni sprzeda,
kto nie ma znamienia
imienia Bestii
lub liczby jej imienia.
Tu jest [potrzebna] mdro.
Kto ma rozum, niech liczb Bestii przeliczy:
liczba to bowiem czowieka.
A liczba jego: szeset szedziesit sze.

1112. Z ziemi wychodzi druga Bestia, symbol religijnego kultu oddawanego Bestii pierwszej,
czyli doczesnemu imperium przeladowczemu. Dla w. Jana przebywajcego na Patmos ziemi by
stay ld Azji Mniejszej, penej augustew, tj. orodkw boskiego kultu cezarw Rzymu. Nadto ziemia
wskazuje na wycznie doczesne pochodzenie tego kultu. Wygld tej Bestii mwi znw o szataskiej
akcji upodabniania si do Baranka, tj. Chrystusa. A Jezus ostrzega ju przed wilkami w owczej
skrze (Mt 7,15). Jednake gdy Bestia przemwi, zdradzi swj istotny charakter. Jest to
usymbolizowana charakterystyka wzajemnej pomocy, jakiej sobie udzielaj doczesne mocarstwo i
faszywy kult wadcw. Tak byo ze wspczesnym Autorowi kultem cezarw, popieranych przez
nich, gdy wzmacnia on wi wewntrzn rnojzycznego imperium. Jest to rwnie demoniczna
parodia dziaalnoci Ducha-Parakleta, kontynuatora i rzecznika Chrystusowego dziea na ziemi (por.
J 14,16n. 26; 15,26n; 16,715). Rana miertelna (13,3) bya zadana jednej z gw, tutaj w ogle Bestii,
co wiadczy o elastycznoci i wielopitrowoci symbolu, ktry odnosi si tak do jednostki
reprezentujcej, jak i do zbiorowoci przez ni reprezentowanej.
1314. Ostrzeenie przed zwodniczymi wielkimi znakami w czasach ostatecznych pado ju z
ust Jezusa, podane w apokalipsie synoptycznej (Mt 24,24; Mk 13,22). Przykadowo tu podany znak
jest analogi autentycznego cudu Eliasza z 1 Krl 18,38; 2 Krl 1,10.12.14. Stanowi to dowd
naladowczego charakteru cudw szataskich. Literatura hellenistyczna zna przykady, dziww
dziaanych przez pogaskich mw boskich lub szarlatanw: Empedoklesa, Asklepiadesa z Prusy,
Apoloniusza z Tiany i Aleksandra z Abonuteichos. Zwodzenie wycznych mionikw doczesnoci to
gwne zadanie szatana (18,23; 19,20; 20,3.8.10). Wszystkie czynione znaki maj na celu wzmoenie
boskiego kultu wadcy. Ju posg Nabuchodonozora (Dn 3,1) jest biblijnym przykadem tego rodzaju
czci. Kult wizerunku (imago) cezara stanowi w czasach przeladowa sprawdzian lojalnoci
obywatelskiej u podejrzanych o przynaleno do chrzecijastwa. Ktra ma cios zob. w. 12.
1517. Przekazy staroytne wspominaj o posgach, ktre si poruszay lub mwiy. Szarlatani
antyku chepili si z wadzy oywiania posgw. Byy to sprawy zwizane bd z
brzuchomwstwem, bd z automatami. Jeli o tym wspomina Autor, nie znaczy to, by przypisywa
bezporednio demoniczny charakter takim zjawiskom, stwierdza tylko, e suyy one szataskiemu
deniu do odwrcenia kultu od Boga prawdziwego. Wyrocznie posgw nakazyway kara mierci
jak w Dn 3,5n tych, ktrzy nie chcieli si podporzdkowa wymogom panujcej religii. Czciciele
Bestii-imperium bd si rekrutowali ze wszystkich warstw spoecznych. Znami oraz imi Bestii

moe by aluzj do praktykowanego w staroytnoci tatuau religijnego. Sens jest niewtpliwy: tylko
notoryczna przynaleno do Bestii, lojalny konformizm z kultem wadcw, zapewnia uniknicie
bojkotu ekonomicznego. Bya to forma przeladowania chrzecijan znana w II w.

18. Tre sw mdro i rozum zgodnie z paralelami biblijnymi (1 Kor 2,5n; 12,8; Ef 1,8; Jk 1,5;
Mk 12,34; k 24,45) nasuwa sens charyzmatyczny: umiejtno religijnej oceny znakw czasu.
Przeliczenie to tyle co rozszyfrowanie modnej w staroytnoci gematrii, czyli izopsefii. Polegaa ona
na podsumowaniu wartoci liczbowej poszczeglnych gosek alfabetu, skadajcych si na czyje
imi. U Hebrajczykw i Grekw litery alfabetu traktowano te jako cyfry, pierwszych dziesi liter
odpowiadao wartociom od 1 do 10, nastpne odpowiednio 20, 30, 40 itd. Tutaj autor kae dokona
odwrotnego dziaania: z danej sumy odczyta jej skadniki sensowne. Czowiekiem, o ktrego tu
chodzi, jest zraniona gowa (13,3.14), czyli jeden z wadcw, utosamiany jako z ca Besti. Prb
przeliczenia cyfry 666 zna historia egzegezy bez liku. Najblisze prawdy zdaje si by odczytanie:
CEZAR NERON. Gdy si ten tytu napisze spgoskami hebrajskimi i nada im warto liczbow,
stosowan przez Hebrajczykw, suma cyfr wwczas si zgadza. Ukrycie w ten sposb imienia
przeladowcy, ktre mg lektor wyjawi wiernym na zgromadzeniu liturgicznym, byo rodkiem
bezpieczestwa w razie znalezienia tekstu przez pretorianw. Jeli za si oderwiemy od historii
Rzymu, pozostaje inna droga: szstka, jako niedopeniona sidemka, jest symbolem niedoskonaoci.
Wcielon wic (przez wyraenie tej samej liczby w jednostkach, dziesitkach i setkach)
niedoskonaoci jest ziemski Antychryst, wadca-uzurpator. Tumaczenie to ma ciekaw analogi: w
apokryficznych Ksigach Sybiliskich rka chrzecijaska nazwaa Chrystusa symbolem 888,
skadajcym si z trzech symboli doskonaoci nieskoczonej (7 + 1). Prb aktualizowania liczby
Bestii a po dob ostatni wci nie brak. Ale nie tdy prowadzi droga do prawdziwego odczytania
sensu Apokalipsy.

DZIEWICZY ORSZAK BARANKA (14,15)

141 Potem ujrzaem:

A oto Baranek stojcy na grze Syjon,

a z Nim sto czterdzieci cztery tysice,
majce imi Jego i imi Jego Ojca wypisane na czoach.
I usyszaem gos z nieba, jakby gos mnogich wd
i jakby gos wielkiego gromu.
A gos, ktry usyszaem, [brzmia tak,] jak gdyby harfiarze uderzali w swe harfy.
I piewaj jakby pie now przed tronem
i przed czterema Istotami yjcymi, i przed Starcami:
a nikt tej pieni nie mg si nauczy
prcz stu czterdziestu czterech tysicy
wykupionych z ziemi.
To ci, ktrzy obcowaniem z kobietami si nie splamili: bo s dziewiczy;
ci, ktrzy Barankowi towarzysz, dokdkolwiek idzie;
ci spord ludzi zostali wykupieni
na pierwociny dla Boga i dla Baranka,
a w ustach ich kamstwa nie znaleziono:
s bez zarzutu.

12. Wizja ta stanowi we wszystkich szczegach zamierzony kontrast do poprzedniego obrazu

doczesnych sukcesw odniesionych przez szatask trjc: Smoka, Besti pierwsz i Besti drug,
nad mieszkacami ziemi. Ukazuje si tu szczeglny aspekt Kocioa na ziemi jego niebiaska
wito, polegajca na wiernoci Chrystusowi-Barankowi. witynny akropol Jerozolimy, gra Syjon
to miejsce, skd wedug Ps 2,6; Iz 24,23 ma si rozpocz mesjaskie krlestwo Boe. Syjon

symbolizuje niezomn moc i bezpieczestwo ludu Boego, tutaj Nowego Izraela, jakim jest Koci.
Podobnie jak w 11,1 tak i tutaj chodzi o wityni ziemsk bdc symbolem innej rzeczywistoci,
duchowej. Jest to inna posta tej samej prawdy o zachowaniu Kocioa w jego fazie pustynnej, ktr
ukaza tekst 12,6.14. Tu jednak wyranie na pierwszy plan wysuwa si Chrystus, symbolizowany
przez Baranka. Liczba osb Jego orszaku dokadnie odpowiada wybracom opiecztowanym w 7,4:
sto czterdzieci cztery tysice (kwadrat dwunastu, pomnoony przez tysic). Imi Chrystusa i Jego
Ojca na ich czoach znami przynalenoci otrzymane przez chrzest kontrastuje ze znamieniem
Bestii u mieszkacw ziemi (13,16n). Potna a pikna muzyka pochodzi z nieba, zapewne od miriad
anielskich, wspomnianych w 5,11; harfy witynne w 5,8; 15,2 maj te w rkach niebianie.
Zestawienie ich dwiku z mnogimi wodami i gromem to jaka synteza mocy i agodnoci, znamienna
dla Boego dziaania (por. Mdr 8,1).

3. Pie nowa, znana ju z 5,9, sawi now zbawcz ekonomi. Z nieba przechodzi ta pie na
usta owych stu czterdziestu czterech tysicy wybranych, ktrzy mogli si jej nauczy tak jak dzi
Koci piewa we mszy w. po prefacji trzykrotne wity, czc si z anioami i archanioami.
Wykupieni z ziemi przez Krew Baranka zdolni s wic do krlewskiej i kapaskiej zarazem liturgii
ku czci Boga jedynego i prawdziwego (1,5n; 5,9n). Jest ona przeciwiestwem poprzednio ukazanego
powszechnego wrd mieszkacw ziemi bawochwalczego kultu mocarstwa doczesnego i jego
wadcy.

45. Kluczowym sowem tych wierszy jest termin dziewice, wyranie tu zastosowany do
mczyzn, co zreszt zna greka pozabiblijna. Najtrafniejsza wydaje si interpretacja nie dosowna (o
ascetach I w., do nielicznych i wyjtkowych celibatariuszach), lecz alegoryczna. Skoro w jzyku
biblijnym ST nierzd i cudzostwo s synonimami apostazji (zob. 2,14. 2022), odwrotnie wic
dziewiczymi trzeba nazwa chrzecijan nie splamionych grzechem odstpstwa mimo pokus ze
strony nccych kultw pogaskich. Sowem, idzie tu o dziewiczy aspekt Kocioa, podobnie jak w 2
Kor 11,2. Jak w rozdz. 7 gwnie mczennicy reprezentowali cay Koci wiadczcy mnie o
Chrystusie, tak i tu dziewice symbolizuj og wiernych chrzecijan, wiernych w oblubieczej mioci
dla Chrystusa. Czas teraniejszy czasownika towarzysz ukazuje ju obecn rzeczywisto blisko
wiernych z Chrystusem. Pierwociny s tu pierwszym plonem aski Odkupienia. Dalsza
charakterystyka orszaku Baranka posuguje si sowami So 3,13; Iz 53,9. Kamstwem byby kult
Bestii. Bez zarzutu to kwalifikacja ertw w ST (Kp 1,10), przenoszona i na dusze wiernych (Ef 1,4;
5,27; Kol 1,22; Flp 2,15: Jud 24). Tu trzeba poczy z poprzednim cytatem Iz 53,9, t cech
chrzecijan: tak jak ich pierwowzr Chrystus, Suga Jahwe, s oni czyst ofiar ekspiacyjn.

ZAPOWIED GODZINY SDU (14,613)

6

Potem ujrzaem leccego przez rodek nieba innego anioa,

majcego ogosi odwieczn Dobr Nowin
wrd tych, ktrzy siedz na ziemi,
wrd kadego narodu, szczepu, jzyka i ludu.
Woa on gosem dononym:
Ulknijcie si Boga i oddajcie Mu chwa,
bo godzina sdu Jego nadesza,
i oddajcie pokon Temu, co niebo uczyni i ziemi,
i morze, i rda wd!
A inny anio, drugi, przyszed w lad za nim, mwic:
Upad, upad wielki Babilon,
co winem zapalczywoci swego nierzdu
napoi wszystkie narody!
A inny anio, trzeci, przyszed w lad za nimi,
mwic dononym gosem:

10

11

12
13

Jeli kto wielbi Besti i jej obraz

i bierze sobie jej znami na czoo lub rk,
ten rwnie bdzie pi wino zapalczywoci Boga,
przygotowane bez rozcieczenia, w kielichu Jego gniewu;
i bdzie katowany ogniem i siark
wobec witych aniow
i wobec Baranka.
A dym ich katuszy na wieki wiekw si wznosi
i nie maj odpoczynku we dnie ani w nocy
czciciele Bestii i jej obrazu,
i ten, kto bierze znami jej imienia.
Tu si okazuje wytrwao witych,
tych, ktrzy strzeg przykaza Boga i wiary Jezusa.
I usyszaem gos z nieba, ktry mwi:
Napisz:
Bogosawieni, ktrzy w Panu umieraj ju teraz.
Zaiste, mwi Duch, niech odpoczn od swoich mozow,
bo id wraz z nimi ich czyny.

67. Trzej anioowie kolejno zapowiadaj sd ostateczny, okolicznoci poprzedzajce go oraz

nastpstwa. Przy tym gos z nieba obwieszcza natychmiastow po mierci nagrod dla zmarych
chrzecijan, ktrzy czynili dobro. Inny ni dotychczasowe, zwaszcza za odmienny od sidmego
(11,15) anio obwieszcza odwieczne ordzie o moliwoci pokuty, o sdzie i nagrodzie. Ta Dobra
Nowina ma zasig uniwersalny, gdy neutralne okrelenie siedzcy na ziemi rni si od
pejoratywnego mieszkacy ziemi. Tre i brzmienie tego ordzia podane s sowami ST (Koh 12,13; 1
Sm 6,5; Wj 20,11) oraz przypominaj zwroty Janowe (J 4,23; 5,25.28; 12,23; 13, l; 16,32; 17,1). Jest to
wezwanie do pokuty nalenej wobec Boga-Sdziego i Stwrcy unum necessarium (jedno konieczne)
okrelone pierwszym przykazaniem Dekalogu.
8. Dzie gniewu zacznie si od zesania sprawiedliwej kary na metropoli owego
bawochwalczego imperium, okrelonego tu biblijnym symbolem Babilonu. Sowa ST (Iz 21,9; Jr
51,8) o jego upadku jako o fakcie ju przeszym wyraaj tym samym absolutn pewno kary. Dla
Jana pierwszym desygnatem symbolu Babilon by oczywicie Rzym cezarw, na co niedwuznacznie
wskazuje tre rozdziaw 17 i 18. Dziwne okrelenie trucizny odnosi si do uwodzicielskich kultw
propagowanych przez t stolic wrd narodw od niej zalenych. W jedn cao treciow stapia
si tu zasadnicza niemoralno tych kultw z ich nastpstwem, jakim bdzie zapalczywo gniewu
Boego podczas sdu (por. 14,10; 17,2).

912. Trzeci anio zapowiada kar wiecznego potpienia dla czcicieli Bestii, znanych z rozdz. 13,
i dla wszystkich odstpcw. Zapowied jest jakby mozaik biblijnych opisw kar i ich zapowiedzi w
ST, zgodnie zreszt z wyobraeniami gehenny w pnym judaizmie pozabiblijnym. Wino nierzdu
otrzyma jako odpat wino zapalczywoci Boga z kielicha Jego gniewu (Ps 75[74],9; Iz 51,17). Bez
rozcieczenia mwi o caej surowoci kary, i to wiecznej. Katowanie ogniem i siark, reminiscencja
kary zesanej na Sodom i Gomor (Rdz 19,24), zachodzca rwnie u Prorokw (Iz 30,33; Ez 38,22),
odbywa si wobec wiadkw odrzucenia Chrystusa, jakimi s anioowie (por. k 12,8n), i wobec
Niego samego. Stanowi to podkrelenie owej poena damni (kara skazanego) utraconej szansy
zbawienia. Kara apostatw jest niedwuznacznie wieczna. Przedstawiony tutaj jej obraz ma
powstrzyma tych, ktrzy si chwiej pod naporem pokus lub grb przeladowcw. Wytrwao,
podstawowa cnota przeladowanych teraz chrzecijan w takich wanie trudnych sytuacjach ma
swoje zastosowanie (1,9; 2,2; 13,10).
13. Gos z nieba to wyrana ze strony Ducha witego porka, e nie chodzi tu o tylko ludzk
pociech czy duszpastersk zacht. Podane tu drugie (po 1,3) bogosawiestwo Ap odnosi si do
wszystkich wiernych umierajcych w cznoci z Chrystusem, a majcych na swym koncie u Boga

dobre czyny. Sowami ju teraz podkrela si to, e zasadniczo dostpi oni szczcia wiecznego
jeszcze przed paruzj (6,10n; k 16,22; 23,43; 2 Kor 5,27; Flp 1,2123). Takie przekonanie byo
zreszt zgodne z pogldami pnego judaizmu, ktry z danych ST, zwaszcza z ostatnich jego ksig,
umia wysnu poprawne wnioski co do losu dusz po mierci. Szczcie wieczne jest zasuonym
odpoczynkiem po mozoach tego ycia, jest Boym szabatem (Hbr 4,9n) vacare Deo, wedug
okrelenia w. Augustyna. Jest to definitywne i nieutracalne spenienie zapowiedzi Jezusa z Mt 11,28,
skierowanej do wszystkich utrudzonych.

NIWO I WINOBRANIE (14,1420)

14

15

16
17
18

19

20

Potem ujrzaem:
oto biay obok
a Siedzcy na oboku, podobny do Syna Czowieczego (Dn 7,13),
mia zoty wieniec na gowie
i w rku ostry sierp.
I wyszed inny anio ze wityni,
woajc gosem dononym do Siedzcego na oboku:
Zapu Twj sierp i niwa dokonaj,
bo przysza ju pora dokona niwa,
bo dojrzao niwo na ziemi! (Jl 4,13)
A Siedzcy na oboku rzuci swj sierp na ziemi
i ziemia zostaa zta.
I wyszed inny anio ze wityni, ktra jest w niebie,
i on mia ostry sierp.
I wyszed inny anio od otarza,
majcy wadz nad ogniem,
i dononie zawoa do trzymajcego ostry sierp:
Zapu twj ostry sierp
i poobcinaj grona winoroli ziemi,
bo jagody jej dojrzay!
I rzuci anio swj sierp na ziemi,
i obra z gron winorol ziemi,
i wrzuci je do toczni Boego gniewu ogromnej.
I wydeptano toczni poza miastem
a z toczni krew wytrysna a po wdzida koni
na [odlego] tysica i szeciuset stadiw..

1415. Na zakoczenie zapowiedzi trzech aniow ukazuje si sd Chrystusa podczas paruzji,

tutaj antycypowany jako ilustracja, bo jeszcze w wtku Ap nie nastpi koniec dziejw. Sd ten
ukazuje si w dwch rwnolegych i podobnych obrazach nagrody i kary. Barwy obrazu s
zapoyczone z proroctw ST. Obok, stay element teofanii (1,7.13), tutaj jest biay na znak triumfu, a
nadto skojarzony z Danielowym obrazem Syna Czowieczego (Dn 7,13). Sowem, spenia si tu
uroczysta zapowied Jezusa dana podczas procesu Jego sdziom (Mt 24,30 par.): przychodzi z moc,
ktr podkrela zoty wieniec prawdziwego Wadcy. Sierp za uwydatnia zamierzony tu przez autora
aspekt paruzji sd. Inny anio, odrniony od trzech ostatnio zapowiadajcych godzin sdu,
wychodzi ze wityni, tzn. sprzed Boej obecnoci, niosc niejako Synowi Czowieczemu rozkaz od
Ojca jako Pana niwa (Mt 9,38), jedynie znajcego godzin sdu (Mk 13,32; Dz 1,7). Sowa rozkazu
zapoyczone s z Jl 4,13 i wiadomie zmodyfikowane przez Jana, ktry dzieli Boe polecenie na dwa
obrazy na zasadzie paralelizmu przeciwstawnego. niwo to znana w NT alegoria koca wiata (Mt
9,37n; 13,30.39; Mk 4,29; k 10,2; J 4,35), z podkreleniem pozytywnego jego skutku plonu
duchowego jako przedmiotu Boej troski.

1618. Czynno jest symboliczna, znak skuteczny. Losu plonu Autor nie podaje; samo przez
si zrozumiae jest to, e trafi do spichlerza (Mt 13,30). Odwrotnie bdzie z winobraniem w
wierszach nastpnych. Inny, zatem pity z kolei, anio ju ma sierp w rku szczeg kontrastujcy z
sierpem Syna Czowieczego. Wykonawc kary jest anio, gdy plon pszenicy nalea do Chrystusa
(por. Mt 13,41.49). Docza si anio szsty, ktry wychodzi od otarza, co sugeruje na zasadzie
analogii z 6,9; 8,3.5; 9,13 zwizek z modlitwami witych lub ofiarami przeladowa, sowem z
losami Kocioa. Ogie, nad ktrym ma wadz w anio, jest biblijnym symbolem kary Boej,
zwaszcza pieka (np. Mt 3,12; 5,22). Std i jego rozkaz dotyczy wykonania kary na winoroli, ktra
tutaj jest symbolem jak wida z treci nastpnego wiersza zespou si wrogich Bogu, dojrzaych
ju do kary. Mona w niej widzie odwrotno krzewu winnego Chrystusa z Jego latorolami (J
15,18), czyli co jakby mistyczne ciao szatana (w. Grzegorz Wielki).

1920. Wykonawc kary jest anio, a nie Chrystus. Tocznia Boego gniewu wystpuje w
prastarym kantyku u Iz 63,2n, ktremu nadawano czsto sens mesjaski. Deptanie jej tutaj jest
wynikiem sdu ostatecznego nad wrogami Boga. Dzieje si to poza miastem, wic raczej poza
Jerozolim ni Babilonem, poza miastem umiowanym (20,9), tu symbolem Kocioa. Rabini
umiejscawiali sd Boy take przed bramami Jerozolimy. Myl oglna podobna jak w nakazie
palenia ofiar poza obozem (Kp 4,12) kara nastpi z dala od witego miejsca Boej obecnoci.
Wrzucono do toczni grona, a wypywa krew alegoria przechodzi w konkret kary mierci.
Hiperboliczny obraz morza krwi, sigajcego koniom po wdzida, czy si by moe ju w myli
Autora z wynikiem krwawego boju ostatecznego (19,1519). Rozmiar klski wrogw Boga ukazuje
si w symbolicznych liczbach: czwrka, liczba kosmosu, podniesiona do kwadratu, a pomnoona
przez czynnik mnogoci sto, pozwala na wniosek, e zagada bdzie miaa wiatowe rozmiary, a
nikt z wrogw nie ujdzie kary.

HYMN MOJESZA I BARANKA (15,14)

151 I ujrzaem na niebie znak inny

wielki i godzien podziwu:

siedmiu aniow trzymajcych siedem plag, tych ostatecznych,
bo w nich si dopeni gniew Boga.
I ujrzaem jakby morze szklane, pomieszane z ogniem,
oraz tych, co zwyciaj Besti i obraz jej,
i liczb jej imienia,
stojcych nad morzem szklanym,
trzymajcych harfy Boe.
A tak piewaj pie Mojesza, sugi Boego,
i pie Baranka:
Dziea Twoje s wielkie i godne podziwu,
Panie, Boe wszechwadny!
Sprawiedliwe i wierne s Twoje drogi,
o Krlu narodw!
Kt by si nie ba, o Panie, i nie uczci Twojego imienia?
Bo Ty sam jeste wity,
bo przyjd wszystkie narody i padn na twarz przed Tob,
bo ujawniy si suszne Twoje wyroki.

12. Nowa scena jest wstpem do nowej sidemki, jak stanowi plagi ostateczne. Wystpuj w
niej zwycizcy Bestii, opiewajcy sprawiedliwe wyroki Boe, ktre si ujawni w tych plagach. Znak
trzeci z kolei (po 12,1.3) ukazuje si rwnie na ekranie nieboskonu. Plagi s ostateczne, bo
nale w pewien sposb do zwiastunw sdu ostatecznego, cho dopiero po nich przyjdzie kara na

Wielki Babilon i zagada narodw pogaskich. Ich liczba siedem, oczywicie symboliczna, pochodzi
moe z groby siedmiokrotnej kary grocej niewiernym Izraelitom (Kp 26,21.28).
Morze szklane, ju wystpujce w 4,6, tu ma nowy rys symboliczny pomieszanie z ogniem, co
wskazuje, e mamy tu do czynienia z antytypem Morza Czerwonego, z ktrego wyszed cao lud
Boy, a w ktrym zginli ukarani przeladowcy. Zwyciaj Besti (czas teraniejszy!) wci ci,
ktrzy przetrzymuj prby, nie ulegaj inspirowanemu przez szatana kultowi doczesnoci, tu
konkretnie okrelonemu formami symbolicznymi dotyczcymi kultu Romy i cezarw, jak w 13,8.
Chr w stoi nad morzem, w ktrym ginie Egipt doczesnoci. Ich harfy nale do Boga, do Jego kultu
(por. 14,2; 1 Krn 16,42; 2 Krn 7,6).

34. Hymn zwycizcw, uwielbienie Boej wszechmocy i sprawiedliwoci, ujawniajcej si w

wypadkach dziejowych, nosi dziwn nazw pieni zarwno Mojesza, jak Baranka. Mamy tu miae
zestawienie w jedn cao typu, jakim jest Mojesz, z antytypem Chrystusem (J 1,17; Rz 8,2; Ga
5,1; Hbr 3,26). Dziki temu wydwik hymnu jest chrzecijaski i biorc pod uwag proroctwo o
uznaniu Boga przez wszystkie narody optymistyczny. Utkany jest niemal cakowicie ze sw ST (Wj
15,1.11; Ps 86[85],9; 92[91],6; 111[110],2; 145[144],17; Jr 10,7; 16,19; Ml 1,11). Stanowi on
przeciwwag dla nastpujcych po nim strasznych obrazw plag.

WIZJA SIEDMIU CZASZ I SIEDMIU PLAG (15,58)

5
6

7
8

Potem ujrzaem:
w niebie zostaa otwarta witynia Przybytku wiadectwa,
a ze wityni wyszo siedmiu aniow, trzymajcych siedem plag,
odzianych w czysty, lnicy len,
przepasanych na piersiach zotymi pasami.
I jedna z czterech Istot yjcych podaa siedmiu anioom siedem czasz zotych,
penych gniewu Boga yjcego na wieki wiekw.
A witynia napenia si dymem
od chway Boga i Jego potgi.
I nikt nie mg wej do wityni,
a si spenio siedem plag siedmiu aniow.

Ostatnia sidemka w Ap to plagi bezporednio poprzedzajce Dzie gniewu kar na Wielki

Babilon. Mimo znacznego podobiestwa do wizji siedmiu trb obrazy te stanowi rekapitulacj
(zob. Wstp) zwiastunw paruzji, jednake z uwzgldnieniem perspektywy Kocioa, ktrym
zajmuje si niniejsza cz Ap. Plagi opisane wi si bowiem z przeladowaniami Kocioa jako
kara za nie.

57. Na ekranie nieba ukazuje si witynia Przybytku wiadectwa (Wj 38,21; 40,2n) a wic
kompleksowy symbol dwch form Boego miejsca przebywania wrd swego ludu, odpowiednio do
dwch faz dziejw Izraela: pustynnej i osiadej. Anioowie wychodz z miejsca tajemniczego
przebywania z Bogiem, ubrani w strj liturgw (1,13) krlewsko-kapaski, o barwie, ktra gosi
triumf. Lnice s rwnie szaty aniow, zwiastunw zmartwychwstania Chrystusa (Mt 28,3; k
23,11). Analogicznie do sceny u Ez 10,7, jedna z czterech Istot yjcych, tj. cherub rzdzcy wiatem
materii (4,68), wrcza siedmiu anioom zote czasze plag przeznaczonych dla wiata materialnego.
Czasza to naczynie bez podstawy i ucha, nie suce do picia, jak kielich, puchar, kubek,
wspominane czsto w Pimie witym.

8. Dym, bezporedni skutek ognia, towarzyszy teofaniom ST, unaoczniajc majestat Boga (Wj
19,18; Pwt 4,24; 1 Krl 8,10; Iz 6,4; Ez 44,4), a niekiedy wrcz gniew, tzn. karzc Jego sprawiedliwo
(Ps 18[17],9; Iz 65,5). Niemono wejcia do wityni, okoliczno podobna do tej, ktra
towarzyszya powiceniu Namiotu Spotkania i wityni Salomonowej (wyej cytowane miejsca), tu

symbolicznie wyraa myl, e sens Boych zarzdze a do paruzji wcznie jest nieprzenikniony i s
one niezmienne a do chwili ostatecznego wypenienia. adne ordownictwo witych ju ich nie
zmieni.

PIERWSZE CZTERY CZASZE (16,19)

161 Potem posyszaem donony gos ze wityni, mwicy do siedmiu aniow:
2

4
5

8
9

Idcie i wylejcie siedem czasz gniewu Boga na ziemi!

I poszed pierwszy,
i wyla sw czasz na ziemi.
A wrzd zoliwy, bolesny, wystpi na ludziach,
co maj znami Bestii,
i na tych, co wielbi jej obraz.
Drugi wyla sw czasz na morze:
i stao si ono jakby krwi zmarego,
i wszystko, co yje, ponioso mier
co znajduje si w morzu.
Trzeci wyla sw czasz na rzeki i rda wd:
i stay si krwi.
I usyszaem anioa wd, mwicego:
Ty jeste sprawiedliwy,
Ktry jeste, Ktry bye,
o wity,
e tak osdzie.
Poniewa wylali krew witych i prorokw,
krew rwnie pi im kazae.
Warci s tego!
I usyszaem, jak mwi otarz:
Tak, Panie, Boe wszechwadny,
prawdziwe s Twoje wyroki i sprawiedliwe.
Czwarty wyla sw czasz na soce:
i dano mu wadz dotkn ogniem ludzi.
I ludzie zostali dotknici wielkim upaem
i blunili imieniu Boga, ktry ma wadz nad tymi plagami,
a nie nawrcili si, by odda Mu chwa.

Ich niejako wsplnym mianownikiem jest to, e kada z plag nastpujcych po ich wylaniu
dotyka w zasadzie skadniki kosmosu: ziemi, morze, rzeki ze rdami wd i wreszcie soce, a
tylko porednio ludzi winnych. atwo i tutaj dostrzec prawzr plag egipskich.

12. Gos ze wityni, a wic gos samego Boga, rzuca rozkaz wylania czasz. Gniew, to tym razem
sprawiedliwo nie tyle pobudzajca karami do poprawy (poena medicinalis kara leczca), ile
raczej szczytowe ukaranie niepoprawnych (poena vindicativa kara odpaty), przez zesanie klsk
ywioowych. Pierwsza plaga, wzorowana na szstej egipskiej (Wj 9,9n) oraz na dowiadczeniu
Hioba (2,7), dotyka entuzjastw doczesnoci, ktra uzurpuje sobie prawo do kultu bawochwalczego.
Wrzd mona rozumie nie tylko w sensie choroby ciaa, ale take cierpie moralnych.
36. Tak jak nastpna, druga kara ma za wzr pierwsz plag egipsk (Wj 7,1721), podobn do
kary sprowadzonej gosem drugiej trby (8,8n), nie ma ju adnych ogranicze, a niesie ze sob
zapewne zaraz krew niby zmarego. Plaga trzeciej czaszy jest identyczna z poprzedni, dotyka za
wd sodkich, sucych ludziom do picia. Rzdzcy ywioem wody anio (zob. 7,1) uzasadnia sens
tej kary, bdcej zarazem przyjciem Boga na sd (znamienny brak sw: Ktry przychodzisz).
Prawem odpaty naley si ona przeladowcom za wylanie niewinnej krwi mczennikw (2,22;
14,8.10; 18,6n; Mt 26,52). wici i prorocy to trzymajc si sensu tych terminw w NT

mczennicy chrzecijascy spord laikatu i hierarchii, gdy prorok znaczy tutaj tyle, co duchowy
przywdca.

79. Dziwny mwicy otarz to, wzorem 9,13, echo wysuchanych modlitw o Bo
sprawiedliwo. Czwarta plaga uderza soce, tak samo jak byo z nastpstwem gosu czwartej trby
(8,12). Nastpstwo tu jednak jest odwrotne: nie zmniejszenie wiata, lecz zwikszenie siy palcej
soca. ar ten jest przeciwstawieniem nagrody zapowiedzianej wybranym w 7,16. Blunili imieniu
Boga por. Rz 2,24; 1 Tm 6,1; Jk 2,7.

CZASZE PITA, SZSTA I SIDMA (16,1021)

10

11
12

13

14

15

16
17
18

19

20
21

Pity wyla sw czasz na tron Bestii:

i w jej krlestwie nastay ciemnoci (Wj 10,2123),
a ludzie z blu gryli jzyki
i Bogu nieba blunili za ble swoje i wrzody,
ale od czynw swoich si nie odwrcili.
Szsty wyla sw czasz na rzek wielk, na Eufrat.
A wyscha jej woda,
by dla krlw ze wschodu soca droga stana otworem.
I ujrzaem [wychodzce] z paszczy Smoka i z paszczy Bestii
i z ust Faszywego Proroka
trzy duchy nieczyste, jakby ropuchy;
a s to duchy czynice znaki demony,
ktre wychodz ku krlom caej zamieszkanej ziemi,
by ich zgromadzi na wojn w wielkim dniu wszechmogcego Boga.
<Oto przyjd jak zodziej:
Bogosawiony, ktry czuwa
i strzee swych szat,
by nago nie chodzi i by sromoty jego nie widziano> (Ez 16,36; 23,39).
I zgromadziy ich na miejsce zwane po hebrajsku Har-Magedon.
Sidmy wyla sw czasz w powietrze:
a ze wityni od tronu doby si donony gos, mwicy: Stao si!
I nastpiy byskawice i gosy, i gromy,
i nastao wielkie trzsienie ziemi,
jakiego nie byo, odkd jest czowiek na ziemi:
takie trzsienie ziemi, tak wielkie.
A wielkie miasto rozpado si na trzy czci
i miasta pogan runy.
I wspomnia Bg na Wielki Babilon,
by mu da kielich wina swego zapalczywego gniewu.
I pierzcha wszelka wyspa, i gr ju nie znaleziono.
I grad ogromny o wadze niemal talentu spad z nieba na ludzi.
A ludzie Bogu blunili za plag gradu,
bo plaga jego bya bardzo wielka.

1014. Plaga pita przypomina pod kadym wzgldem dziewit egipsk (Wj 10,2123), a
przekracza skutki gosu czwartej i pitej trby (8,12; 9,2). Za tron Bestii trzeba uzna Rzym, ale jako
typ stolicy mocarstwa wrogiego Bogu. Gryli jzyki to realistyczny wyraz doznanego blu, analogia
do zgrzytania zbw (Mt 8,12 par.; k 13,28). Historycznym modelem tych blunierstw mogy
by popularne za cezarw oskarenia chrzecijan o bezbono czy nienawi do rodu ludzkiego.
Brak nawrcenia, wielokrotnie podkrelany, przygotowuje nieuchronny wyrok wiecznego
potpienia, ktry zostanie opisany w nastpnych rozdziaach (18,2124; 19,20; 20,9n.14n). Szsta
plaga przypomina nastpstwa spowodowane gosem szstej trby (9,1321), lecz tu mocniej
podkreli Autor eschatologiczny charakter rozprawy wojennej przez wzmiank o Wielkim Dniu

Wszechmogcego Boga. Eufrat (zob. kom. do 9,14n), wschodnia granica imperium rzymskiego, za
ktr mieszkali groni dla niego Partowie i Scyci, tu jest zarazem granic, za ktr przebywaj
kierujce inwazj demony. Wychodz one w postaci ropuch z ust trjcy piekielnej: Smoka, Pierwszej
Bestii i Drugiej, tu nazwanej Faszywym Prorokiem. Ostatnie okrelenie akcentuje motyw
eschatologiczny na tle jego zastosowania w apokalipsie synoptycznej przez samego Jezusa (Mt
24,11.24 par.). Przed ostateczn przegran trjca piekielna zdobywa si na ostateczny wysiek.
Ropuchy trafnie symbolizuj kamliw propagand szatask.

1516. Wiersz 15 przerywa kontekst mwic o paruzji. Std przewanie umieszcza si go po

3,3. Zapewne dopiero ostateczny redaktor Ap (zob. Wstp) umieci tutaj to ostrzeenie przed
brakiem czujnoci. Zgrecyzowane Har Magedon odpowiada hebr. gra (lub z nieznaczn poprawk:
miasto) Megiddo. Symboliczna synteza dwch danych biblijnych: gry Karmel jako miejsca, gdzie
prorok Eliasz dokona kary na prorokach Baala (1 Krl 18,20.40), i rwniny Megiddo, gdzie odbyo si
wiele bitew, zakoczanych klsk (Sdz 5,19; 2 Krl 9,27; 23,29n; 2 Krn 35,22; Za 12,11), zapowiada
symbolicznie wynik tej rozprawy z bawochwalcami, zmobilizowanymi przez siy demoniczne.

1720. Ostatnia plaga uderza w ostatni skadnik kosmosu w powietrze, stanowic jakby
dwik gongu koczcy dramatyczn inscenizacj dziejw. Powietrze, ywio wsplny (Mdr 7,3),
ma zasadnicze znaczenie dla ycia i zdrowia ludzi. Gos donony samego Boga stwierdza zakoczenie
serii plag, a forma czasownika (perfectum czas przeszy dokonany) zapowiada trwanie ich
nastpstw. Pierwsze opisane tu zjawiska kosmiczne nale do znanych elementw teofanii (4,5).
Uwaga jednak Wizjonera skupia si na ostatnim wydarzeniu, na trzsieniu ziemi. Jego nastpstwem,
przekraczajcym opisane w 11,13, jest zupene zniszczenie caej potgi wroga (por. Za 14,4). Wielkim
Babilonem jest tu przede wszystkim Rzym, nie tylko jako historyczna stolica imperium, lecz rwnie
jako typ centrali Antychrysta. Biblijny antropomorfizm wspomnia, stwierdza, e karzca Boa
sprawiedliwo jest czujna, wbrew mniemaniu grzesznika, e grzechy jego ulegy zapomnieniu. Wino
grzechu zob. 14,10. Wyspy dla mieszkaca Palestyny to synonim w ogle krajw zamorskich.
Zniknicie wysp i gr to objaw zbliajcego si koca wiata.

21. Grad, znany z sidmej plagi egipskiej (Wj 9,2226) i dziejw Jozuego (Joz 10,11) jako karzca
wrogw pomoc Boga dla ludu, u Prorokw staje si wrcz symbolem gniewu Boego (Iz 28,2; Ez
38,22). W wadze niemal talentu (typowa dla apokaliptyki partykua niemal nie pozwala bra
dosownie tej wagi mniej wicej 42 kg) trzeba widzie ciar gniewu Boego (Andrzej z Cezarei).
Klska ta ani nie zabija wszystkich winowajcw, ani nie powoduje nawrcenia pozostaych jeszcze
przy yciu podobnie jak poprzednie plagi. Tym wierszem koczy si pierwsza cz wizji
prorockich, cignca si od 4,1, ktra przedstawia rne zwiastuny wielkiego Dnia gniewu.

KARA NA WIELKI BABILON

WIELKA NIERZDNICA (17,118)
171 Potem przyszed jeden z siedmiu aniow, majcych siedem czasz,

i tak odezwa si do mnie:

Chod, uka ci wyrok na Wielk Nierzdnic,
ktra zasiada nad mnogimi wodami,
z ktr nierzdu si dopucili krlowie ziemi,
a mieszkacy ziemi si upili
winem jej nierzdu.
I zanis mnie w stanie zachwycenia na pustyni.

10

11

12

13
14

15

16

17

18

I ujrzaem Niewiast siedzc na Bestii szkaratnej,

penej imion blunierczych,
majcej siedem gw i dziesi rogw.
A Niewiasta bya odziana w purpur i szkarat,
caa zdobna w zoto, drogie kamienie i pery,
miaa w swej rce zoty puchar peen obrzydliwoci i brudw swego nierzdu.
A na jej czole wypisane imi tajemnica:
Wielki Babilon.
Matka nierzdnic i obrzydliwoci ziemi.
I ujrzaem Niewiast pijan krwi witych
i krwi wiadkw Jezusa,
a widzc j, bardzo si zdumiaem.
I rzek do mnie anio:
Czemu si zdumiae?
Ja ci wyjani tajemnic Niewiasty
i Bestii, ktra j nosi,
a ma siedem gw i dziesi rogw.
Bestia, ktr widziae, bya i nie ma jej,
ma wyj z Czeluci, a zda ku zagadzie.
A zdumiej si mieszkacy ziemi
ci, ktrych imi nie jest zapisane w ksidze ycia
od zaoenia wiata
spogldajc na Besti,
i bya i nie ma jej, a ma przyby.
Tu trzeba zrozumienia, o majcy mdro!
Siedem gw to jest siedem gr,
na ktrych siedzi Niewiasta.
I siedmiu jest krlw:
piciu upado, jeden istnieje,
inny jeszcze nie przyszed,
a kiedy przyjdzie, ma na krtko pozosta.
A Bestia, ktra bya i nie ma jej,
ona te jest smym,
a jest spord siedmiu i zda ku zagadzie.
A dziesi rogw, ktre widziae, to dziesiciu jest krlw,
ktrzy wadzy krlewskiej jeszcze nie objli,
lecz wezm wadz jako krlowie na jedn godzin wraz z Besti.
Ci maj jeden zamys,
a potg i wadz sw oddaj Bestii.
Ci bd walczy z Barankiem,
a Baranek zwyciy ich,
bo Panem jest panw
i Krlem krlw
a take ci, co z Nim s:
powoani, wybrani i wierni.
I rzecze do mnie:
Wody, ktre widziae,
gdzie Nierzdnica ma siedzib,
to s ludy i tumy,
narody i jzyki.
A dziesi rogw, ktre widziae,
i Bestia
ci nienawidzi bd Nierzdnicy
i sprawi, e bdzie spustoszona i naga,
i bd jedli jej ciao, i spal j w ogniu,
bo natchn ich serca Bg, aby wykonali Jego zamys,
i ten jeden zamys wykonali:
oddania swej krlewskiej wadzy Bestii
a Boe sowa si speni.
A Niewiasta, ktr widziae, jest to Wielkie Miasto,

majce wadz krlewsk nad krlami ziemi.

Pocztkowym niejako aktem wielkiego Dnia gniewu Boego jest ukaranie gwnego wroga Boga
na ziemi Wielkiego Babilonu. Pierwszym konkretem dziejowym tego symbolu by dla Jana Rzym
jako stolica bawochwalczego kultu cezarw. Ukazuje si on pod symbolem Wielkiej Nierzdnicy.

12. Jeden z siedmiu aniow bdzie w tej scenie typowym dla apokaliptyki anioem-tumaczem
jak w Dn 7,16; 8,16n; 9,21; Za 1,9 itd. Zapowiedziany przez niego sd nastpi dopiero w rozdz. 18.
Tytu Wielkiej Nierzdnicy ma precedensy u Prorokw, ktrzy okrelali nim miasta pogaskie,
oddane bawochwalstwu, czyli nierzdowi z bogami (Iz 23,16; Ez 16,1521; Na 3,4). Nad wielu
wodami lea historyczny Babilon czy Tyr (Jr 51,13). Tutaj to okrelenie jest alegoryczne, jak pokae
w. 15, a odnosi si do Rzymu, panujcego nad wielu ludami. W krlach ziemi zatem widzie naley
wasalw wszechwadnego wiatowego mocarstwa, ktre upaja narody im podlege kultem
bawochwalczym.
34. W stanie ekstazy charyzmatycznej (1,10) nastpuje wizja pustyni. Jest ona tutaj
symbolicznym tem dziaania Wielkiej Nierzdnicy beznadziejn, pozbawion relacji do Boga
doczesnoci, podlegajc zatem wpywom demonicznym. Bestia znana ju jest z rozdz. 13 jako
imperium doczesne. Szkarat, barwa drogich tkanin w staroytnoci, tu symbolizuje przepych i
wadz, co potwierdzi ubir Nierzdnicy opisany w wierszu nastpnym. W purpur i szkarat,
odrniane w ST (Wj 25,4; 26,1), a zamiennie uywane w NT (Mt 27,28 par.), odziewali si wadcy z
czasw antyku, a take rzymscy cezarowie. Przepych nadto podkrelony jest drogocenn biuteri
Nierzdnicy. Warto zauway pod tym wzgldem kontrast z niebiaskim przybraniem Niewiasty z
12,1 i bisiorem Maonki Baranka w 19,8. Zapoyczony z tekstu Jeremiasza (51,7) puchar mwi o
bawochwalstwie, z ktrym czyy si brudy wyuzdanych obrzdw.

56. Wzorem rzymskich nierzdnic zota blaszka zawieszona midzy brwiami tego symbolu
Romy nosi te jej imi. Jest ono jednak tajemnic, tzn. nie dosownie, lecz alegorycznie naley
rozumie tu Babilon. Jest ona macierz wszystkich innych pastw uprawiajcych kulty
bawochwalcze, nauczycielk duchowego nierzdu (Andrzej z Cezarei). Pijana krwi witych Roma
jest t, ktra przeladuje krwawo chrzecijan. Zdumienie Wizjonera tumaczy si zapewne
kontrastem zapowiedzianego sdu z triumfujcym wygldem Nierzdnicy.

78. Anio-tumacz obiecuje wyjani Janowi tajemnicze znaczenie wizji. Rzeczywicie za o

wymienionej na pierwszym miejscu Niewiecie powie dopiero na samym kocu, a przede wszystkim
wyjani sens Bestii. Jak w wielu miejscach Ap, tak i tu punktem wyjcia jest historia wczesna na
czele z Rzymem jako gwnym aktorem dziejowego dramatu. Jednake znaczenie obrazu i trzech
nastpnych wykracza poza ramy wczesnej historii, gdy Czelu jawnie wskazuje na pieko (11,7),
Bestia, tak samo jak w 13,14, parodiuje Boga i tajemnice odkupienia (1,4.17; 2,8), wykazujc duo
podobiestw do Antychrysta z 2 Tes 2,38, a cieszy si podziwem tylko notorycznych wrogw Boga
(13,8). Skoro tego wszystkiego nie mona odnie do Rzymu jako takiego, naley i w tym obrazie,
zapoyczonym z wczesnej historii, widzie typ pniejszych zmaga z dzieem Chrystusa-Baranka.
Tajemnicze okrelenie bya, a nie ma jej i zda ku zagadzie ma zapewne za swj punkt wyjcia
legend o Nero redux (Neronie powracajcym) czy Nero redivivus (Neronie odywajcym).
Mianowicie po samobjstwie Nerona w r. 68 rozesza si pogoska, jakoby on nie umar, lecz zbieg
do Partw, na ktrych czele ma niebawem wrci, aby si krwawo rozprawi ze swymi wrogami.
Pogoska ta sprawia, e nie zabrako kilku samozwacw podajcych si za Nerona. Pod koniec I w.
legenda przybraa w koach ydowskich now form: szatan wskrzesi Nerona w roli mciciela.
Mona przyj, e Jan wzi z legendy tylko tyle: grony przeladowca Neron jest dla niego typem na
pierwszym pitrze symbolu wszelkich wadcw przeladujcych Koci.
911. Anio stwierdza potrzeb charyzmatycznej mdroci do odczytania symbolu, a potem
udziela Janowi wyjanie. Siedem gr wskazuje na Rzym zbudowany na siedmiu pagrkach i std

zwany przez autorw staroytnych septimontium. Siedmiu krlw napotyka na trudnoci w

przyporzdkowaniu personalnym. Najwicej zwolennikw ma hipoteza wyliczajca wadcw
Rzymu: Juliusz Cezar, August, Tyberiusz, Kaligula, Klaudiusz, Neron, Galba. Do pierwszego z nich
odnosiaby si aluzja z 13,3 dotyczca miertelnej rany. Niezmienna prawda, niezalenie od prb
liczenia wadcw, jest nastpujca: wszystkie potgi walczce z Bogiem s nieuchronnie skazane na
zagad.

1214. Dziesi rogw dziesiciu krlw to na pierwszym pitrze symbolu zapewne wadcy
ludw barbarzyskich, ktre najpierw wysugiway si Rzymowi, a potem go zniszczyy. Nowi ci
wadcy, inspirowani przez Besti, kontynuuj beznadziejn taktyk walki z Barankiem, jedynym
prawdziwym Wadc, ktremu przysuguj tu boskie tytuy biblijne (Pwt 10,17; Dn 2,47; 1 Tm 6,15).
Niezwyciony, jak On, jest orszak chrzecijan, tu dobitnie okrelonych trzema jakby etapami ich
ycia z Bogiem: powoani (przez Niego), wybrani (tzn. przyjmujcy wybr) i wierni (swemu
powoaniu).
1516. Wody, znane z 17,1, otrzymuj tu alegoryczne wyjanienie: na pitrze historii
wczesnej s to ludy podlege Rzymowi do czasu swej emancypacji, potem dla niego grone (por. Iz
8,7). Wiersz stanowi rodzaj pomostu do opisu nieoczekiwanej zmiany koalicji krlw
wypowiadajcych walk Rzymowi. Rogi z 17,12, czyli krlowie sprzymierzeni, s inspirowani przez
Besti, a wic jakby mistyczne ciao szatana, tym razem do walki z nierzdnic Rzymem w celu
zupenego zniszczenia imperium. Opis klski posuguje si zwrotami ze ST (Ez 16,39.41; 23,29; 2 Krl
9,36; Ps 27[26],2; Mi 3,3). Istotnie w V w. hordy barbarzycw podbiy Rzym. Tragizm dziejw
polega na tym, e Bestia niesie Nierzdnic ku zagadzie; tzn. szatan gubi kolejno swoich
sprzymierzecw, gdy ju speni rol jego narzdzi.
1718. Ale okazuje si, e i ten perfidny plan szataski Bg przewidzia i tylko do czasu pozwala
na jego realizacj (por. Iz 7,18nn; 10,5n; 13,4n; 19,2.2125; 41,14, gdzie prorok ukazuje sens
wypadkw dziejowych zamierzony przez Boga). Pointa symboliki caego rozdziau jest nastpujca:
Wielkie Miasto, pewne siebie, na razie wiatowadne, zda do nieuchronnej zagady, ktrej
zapowied poda rozdzia nastpny. Pierwszym konkretem tego symbolu by wczesny Rzym,
nastpnymi pniejsi mocarze przeladowcy.

ZAPOWIED UPADKU WIELKIEGO BABILONU (18,13)

181 Potem ujrzaem innego anioa zstpujcego z nieba
2

i majcego wielk wadz,

a ziemia od chway jego rozbysa.
I gosem potnym tak zawoa:
Upad, upad Babilon, wielka stolica.
I staa si siedliskiem demonw
i kryjwk wszelkiego ducha nieczystego,
i kryjwk wszelkiego ptaka nieczystego i budzcego wstrt,
bo winem zapalczywoci swojego nierzdu napoia wszystkie narody,
i krlowie ziemi dopucili si z ni nierzdu,
a kupcy ziemi wzbogacili si ogromem jej przepychu.

13. Inny anio ni poprzednio tumaczcy tajemnic ma wielk wadz odpowiednio do stopnia
doniosoci swego ordzia, wyroku na Wielki Babilon. W porwnaniu z 14,8 niniejszy dublet (zob.
Wstp) rozszerza cay opis upadku. Wszystkie szczegy zostan potem podane w czasie przyszym.
Okrelenia, czym si stanie potna dotd stolica, zaczerpnite s od Prorokw (Iz 13,21; 34,11.14n
LXX; Ba 4,25). Gwna jej wina to znane ju z 14,8n rozpowszechnianie kultu imperium i

wadcw wrd krlw ziemi, tzn. pastw zalenych. Obok tego nierzdu w znaczeniu biblijnym
drug win jest nieokieznany przepych. Luksus cezarw i arystokracji pogaskiej Rzymu
zestawiony z ndz jego proletariatu w I w. musia razi sumienia chrzecijaskie, czego lady mamy
zreszt w NT (Jk 2,110; 5,16).

NAKAZ UCIECZKI (18,48)

4

5
6

I usyszaem inny gos z nieba, mwicy:

Ludu mj, uchod z niej;
bycie nie mieli udziau w jej grzechach
i adnej z jej plag nie podlegli:
bo grzechy jej narosy a do nieba
i wspomnia Bg na jej zbrodnie.
Odpacie jej tak, jak ona odpacaa,
i za jej czyny oddajcie podwjnie:
w kielichu, w ktrym przyrzdzaa wino, podwjny dzia dla niej przyrzdcie.
Ile si wsawia i osigna przepychu,
tyle jej zadajcie katuszy i smutku!
Poniewa mwi w swym sercu:
Zasiadam jak krlowa,
a nie jestem wdow (Iz 47,8),
i z pewnoci nie zaznam aoby,
dlatego w jednym dniu nadejd jej plagi:
mier i smutek, i gd;
i bdzie w ogniu spalona,
bo mocny jest Pan Bg, ktry j osdzi (Jr 50,34).

45. Inny gos ni w 16,17, a wic zapewne Chrystusa, ze wzgldu na okrelenie Ludu mj tu
odnoszce si z pewnoci ju do chrzecijan, stosuje trafnie klisz prorock nakazu ucieczki
wygnacw z Babilonu (Iz 48,20; 52,11; Jr 50,8; 51,45) do sytuacji chrzecijan wobec Rzymu
pojtego symbolicznie. Obawa przed udziaem w grzechach, a zatem i w karze, nakazuje im wyranie
si odci od zych wpyww rodowiska (por. 2 Kor 6,14), owej civitatis terrenae (pastwa
ziemskiego). Grzechy Wielkiego Babilonu ukazuj si tu jako gigantyczny, nieba sigajcy, stos
czego na sposb klejcych si mieci. Ta sytuacja wywouje, jak w wypadku Sodomy i Gomory (Rdz
18,20n), konieczno Boej interwencji.

68. Narzdzia kary Boej (anioowie, moe owi wasale z 17,12.16) otrzymuj nakaz
zastosowania prawa odwetu, znamiennego dla ST, ale take dla NT, gdy mowa o sdzie ostatecznym
(Mt 7,2). Podwjna kara bya przewidziana przez Prawo Mojeszowe (Wj 22,4.7.9n), tu jednak jest
staroytnym zwrotem przysowiowym, ktry w Pimie witym zachodzi u Prorokw (Iz 40,2).
Kielich tu wspomniany jest aluzj do sztuki mieszania rnych napojw celem skuteczniejszego
upijania biesiadnikw podczas uczt orgiastycznych. Babilon jest kielichem upajajcym narody (Jr
51,7). Zgodnie z zasad odpaty, kar za pych bdzie ponienie, za zdron rozkosz cierpienie i
smutek. Przechwaki Wielkiego Babilonu s tu podane w swobodnym cytacie z Izajasza. mier w w.
8 to zaraza. Mocny jest Pan Bg w przeciwiestwie do wzgldnej przemijajcej potgi Rzymu, ktra
moga si wydawa wspczesnym wprost niezwycion.

OPAKIWANIE ZAGADY BABILONU (18,919)

9

I bd paka i lamentowa nad ni krlowie ziemi

10

11
12

13

14

15

16

17

18
19

ktrzy nierzdu z ni si dopucili i yli w przepychu,

kiedy zobacz dym jej poaru.
Stanwszy z dala, ze strachu przed jej katuszami, powiedz:
Biada, biada, wielka stolico,
Babilonie, stolico potna!
Bo w jednej godzinie sd na ciebie przyszed!
A kupcy ziemi pacz i al si nad ni,
bo ich towaru nikt ju nie kupuje:
towaru zota i srebra
drogich kamieni i pere,
bisioru i purpury,
jedwabiu i szkaratu,
wszelkiego drewna tujowego i przedmiotw z koci soniowej,
wszelkich przedmiotw z drogocennego drewna,
ze spiu, z elaza, z marmuru,
cynamonu i wonnej maci amomum,
pachnide, olejku, kadzida,
wina, oliwy, najczystszej mki, pszenicy,
byda i owiec,
koni, powozw oraz cia i dusz ludzkich.
Dojrzay owoc, podanie twej duszy, oddali si od ciebie,
i przepady dla ciebie wszystkie rzeczy wyborne i wietne,
i ju ich nie znajd.
Ich kupcy, ktrzy wzbogacili si na niej,
stan z daleka ze strachu przed jej katuszami,
paczc i alc si takimi sowami:
Biada, biada, wielka stolico,
przyobleczona w bisior, purpur i szkarat,
caa zdobna w zoto, drogie kamienie i pery,
bo w jednej godzinie przepado tak wielkie bogactwo!
A wszelki sternik i wszelki eglarz przybrzeny,
i marynarze, i wszyscy, co pracuj na morzu,
stanli z daleka
i patrzc na dym jej poaru, tak woali:
Jakie jest miasto podobne do stolicy?
I sypali proch sobie na gowy,
i woali paczc i alc si takimi sowami:
Biada, biada, bo wielka stolica,
w ktrej si wzbogacili wszyscy, co maj okrty na morzu,
dziki jej dostatkowi,
przepada w jednej godzinie.

Wizja nie ukazuje nam bezporednio wykonania wyroku na Wielkim Babilonie, lecz przekazuje o
tym wiadomo w formie trenw, znanych z prorokw ST. Na widok dymu unoszcego si ze zgliszcz
tego miasta zawodz podobnie jak w greckich tragediach trzy chry: sprzymierzonych z miastem
krlw, kupcw i eglarzy.

910. Treny te przypominaj najbardziej opakiwanie Tyru u Ez 26,17; 27,30.33.35. Krlowie

ziemi to na pierwszym miejscu wczeni reges socii (krlowie sprzymierzeni), wspwinni
nierzdu, jakim by kult bawochwalczy wadcw, oraz przepychu bogaczy. Oczywicie nie s to
krlowie z 17,12.16, ktrych cechowaa nienawi. Jedna godzina podkrela tu nago wykonania
wyroku sdowego.

1113. Kupcy lamentuj nie tyle nad stolic, ile raczej nad swoj strat materialn. Wyliczone tu
towary s przewanie luksusowe. Ze staroytnych przekazw wiadomo, e import towarw w I w.
po Chr. wynosi rocznie koszt stu milionw sestercw. Wedug Talmudu Rzym gromadzi 9/10
bogactwa caego wczesnego wiata. Niektre z wyliczonych towarw zasuguj na podkrelenie lub
wymagaj wyjanienia. Bisior to gatunek lnu szczeglnie cienkiego, drewno tujowe, sprowadzane z

Afryki Pnocnej, suyo do wyrobu mebli luksusowych, cynamon i amomum, produkty Dalekiego
Wschodu, byy uywane jako pachnida przy wystawnych biesiadach. Na kocu jest wzmianka o
handlu niewolnikami: ciaa sprowadzano do lupanarw i na areny cyrkowe do walki z dzikimi
zwierztami, a dusze to niewolnicy wyksztaceni, kupowani jako nauczyciele lub zarzdcy
majtkw.

14. Okrelenie wyborne odnosi si do pokarmw, wietne do innych przejaww luksusu.

Ukazany obraz oznacza strat waciciela sadu, ktremu owoc znika sprzed ust. Wedug teorii dwch
tekstw Ap (zob. Wstp), wiersz ten wraz z 22n stanowi zwart cao nalec do tzw. tekstu
drugiego.

1517a. Nawrt do treci w. 11 jest tu rodkiem wprowadzenia apostrofy wiersza nastpnego,

skierowanej w 2 osobie wprost do Wielkiego Babilonu. Stolica w tej apostrofie ubrana jest w strj
Wielkiej Nierzdnicy (17,4), co stanowi nowe potwierdzenie, e Rzym cezarw jest pierwszym
rzeczywistym odpowiednikiem tego symbolu dziejowego.
17b19. Treny trzeciego chru ludzi morza zawieraj rwnie wiele reminiscencji z
Ezechielowego lamentu nad upadkiem Tyru (27,2734). Ludzie morza, podobnie jak krlowie i
kupcy, stoj z daleka, przeraeni ogromem klski. Sypanie prochu na gow to konwencjonalny gest
wyraajcy smutek, zachodzi u Proroka, tu jest jednak nieszczery, bo eglarzom chodzi o uniknicie
straty, nie o okazanie wspczucia, przeciwnie ni przyjacioom Hioba (2,12).

ODPOWIED NIEBIAN NA ZAGAD WIELKIEGO BABILONU (18,2024)

20
21

22

23

24

Weselcie si nad ni, niebo i wici, apostoowie, prorocy,

bo w waszej sprawie Bg wyda na ni wyrok.
I potny jeden anio dwign kamie
jak wielki kamie myski,
i rzuci w morze, mwic:
Tak za [jednym] zamachem Babilon, wielka stolica, zostanie rzucona,
i ju jej nie odnajd.
I gosu harfiarzy, piewakw, fletnistw, trbaczy
ju w tobie si nie usyszy
I adnego mistrza jakiejkolwiek sztuki
ju w tobie nie odnajd.
I terkotu aren
ju w tobie nie bdzie sycha.
I wiato lampy
ju w tobie nie rozbynie.
I gosu oblubieca i oblubienicy
ju w tobie si nie usyszy:
bo kupcy twoi byli monowadcami na ziemi,
bo twymi czarami omamione zostay wszystkie narody.
I w niej znalaza si krew prorokw i witych,
i wszystkich zabitych na ziemi.

2021. piew ten ma odpowiednik w 19,110. Kara, jaka spotkaa Wielki Babilon, stanowi
zadouczynienie dane trzem kategoriom przeladowanych w Kociele (12,12; 16,6). Symboliczn
czynno, wzorowan na Jr 51,63n, naley oceni jako wypenienie zapowiedzi upadku owej stolicy z
18,13. Oznacza za ona kompletn zagad. Argumentacja bya tym peniejsza ekspresji w czasach
w. Jana, e historyczny Babilon ju by tylko ruin na pustkowiu.

2224. Niniejsze wiersze s znw trenami. Kto lamentuje nie wiadomo. Obraz wykazuje
wyrane cechy wpywu Jeremiasza (25,10), proroka pochodzcego z zacisznego Anatot, mionika

ycia wiejskiego. W ukaranym Wielkim Babilonie ustan wszelkie przejawy ycia kulturalnego,
ekonomicznego i rodzinnego. Wymienione s przy tym nieco inne winy Stolicy: kupcy-magnaci to
zapewne aluzja do ucisku ekonomicznego i finansowego, do zdzierstw rzymskich poborcw
podatkw, czarami omamione, zgodnie z Na 3,4, nie magi, lecz bawochwalczymi kultami, byy
narody; wreszcie krwawe przeladowania chrzecijastwa, stay zarzut pod adresem pastwa
ziemskiego. Z tak szerokiego zakresu wykrocze wynika, e nie chodzi tylko o Rzym wczesny.

DZIKCZYNNE ALLELUJA NIEBIAN (19,110)

191 Potem usyszaem jak gdyby gos donony

8
9

10

wielkiego tumu w niebie, mwicy:

Alleluja!
Zbawienie i chwaa, i moc u Boga naszego,
bo wyroki Jego prawdziwe s i sprawiedliwe (Ps 19[18],10; 104[103],35),
bo osdzi Wielk Nierzdnic,
co znieprawiaa nierzdem swym ziemi,
i zada od niej poniesienia kary
za krew swoich sug.
I rzekli powtrnie:
Alleluja!
A dym jej wznosi si na wieki wiekw.
A dwudziestu czterech Starcw upado,
i cztery Istoty yjce,
i pokon oddali Bogu zasiadajcemu na tronie, mwic:
Amen! Alleluja!
I doby si gos od tronu, mwicy:
Chwalcie Boga naszego, wszyscy Jego sudzy,
ktrzy si Go boicie, mali i wielcy!
I usyszaem jakby gos wielkiego tumu
i jakby gos mnogich wd,
i jakby gos potnych gromw,
ktre mwiy:
Alleluja,
bo zakrlowa Pan Bg nasz, Wszechmogcy.
Weselmy si i radujmy, i oddajmy Mu chwa,
bo nadeszy Gody Baranka,
a Jego Maonka si przystroia
i dano jej przyoblec bisior lnicy i czysty
bisior bowiem oznacza czyny sprawiedliwe witych.
I mwi mi [anio]:
Napisz:
Bogosawieni, ktrzy s wezwani na uczt Godw Baranka!
I mwi mi:
To s prawdziwie sowa Boe.
Ja upadem do jego stp, by odda mu pokon.
I mwi mi:
Bacz, aby tego nie czyni,
bo jestem twoim wspsug
i braci twoich, co maj wiadectwo Jezusa.
Bogu samemu z pokon!
wiadectwem bowiem Jezusa jest duch proroctwa.

12. Kontrast z poprzednimi lamentacjami tworzy piew triumfalny niebian, ktrzy wysawiaj
sprawiedliwo Bo, ujawnion w wyroku wydanym na Wielk Nierzdnic oraz zapowiadaj
nadejcie Godw Baranka.

Wielki tum w niebie skoro nie ma podanych rozrnie obejmuje zarwno aniow, jak i ludzi
zbawionych, witych. Hymn zaczyna si od znanej ju w ST aklamacji liturgicznej Alleluja (tzn.
chwalcie Jahwe), stanowicej rodzaj antyfony na pocztku i na kocu pitej ksigi Psalmw (od Ps
111[110] poczwszy do Ps 118 wcznie, wreszcie w ostatnich piciu). Bya to radosna aklamacja
ludu Boego (Tb 13,18). W NT tylko ten rozdzia Ap j zawiera. Z liturgii Synagogi przechodzi ona do
liturgii Kocioa, podobnie jak Hosanna. Uznanie sprawiedliwoci wyroku Boego wymienia dwie
winy Wielkiej Nierzdnicy: propagowanie kultw bawochwalczych wraz z zepsuciem moralnym
oraz przeladowanie sug Boych. Wyrok wyraony zosta sowami, ktre w 2 Krl 9,7 odnosz si do
biblijnej Izebel.

34. Hymn pochwalny koczy si jakby antyfon powtrnym Alleluja, po ktrym nastpuje
refleksja Autora, ujta sowami Iz 34,10, opisujcymi kar Bo zesan na Edom jako typ ukarania
ludw pogaskich. Do gosu dochodzi znany ju z 4,10 drugi chr witych ST, do ktrych
przycza si hod cherubw natury, symbolizowanych przez cztery Istoty yjce. Kocz oni
poprzedni hymn aklamacjami liturgicznymi: Amen (1,7) i Alleluja (19,1).

56. Gos jednego z aniow asystujcych przy tronie Boym wzywa wszystkich ludzi
bogobojnych na ziemi do wielbienia Boga, a czyni to sowami Psalmw. Na jego apel odpowiada chr
powszechnego Kocioa hymnem radoci. Potga tego chru oddana zostaa sowami Ez 1,7; 43,2, ju
uytymi w 1,15; 19,1. Hymn zaczyna si znw od aklamacji liturgicznej, po ktrej nastpuje Ps
97[96],1 z okreleniem przejtym z Am 4,13. Zakrlowa ta forma mwi o fakcie inauguracji
krlestwa Boego, jego za penia nastpi po walce eschatologicznej. Wielbienie Boga jako Pana
wszechwadnego byo w czasach Janowych protestem przeciwko uroszczeniu cezara Domicjana,
ktry kaza siebie nazywa dominus ac deus noster (pan i bg nasz).

7. Dajmy Mu chwa zgodnie z odcieniem znaczeniowym tego zwrotu w ST (por. 11,13) moe
mie odcie uznania Boej sprawiedliwoci przez uznanie winy ze strony ludzi. Koci mwi to w
imieniu grzesznej ludzkoci. Gwn jednak racj radoci s bliskie ju Gody Baranka. W ST
Oblubiecem ludu Boego by sam Jahwe, w NT jest nim Chrystus, a Oblubienic, tu nawet Maonk
Koci (Mt 22,2; 25,5.10; Mk 2,19; J 3,29; 2 Kor 11,2; Ef 5,2327). Maonk nazywa Biblia take
narzeczon przed zalubinami (Rdz 29,21; Mt 1,18.20). Godami jest tu nierozerwalne ju poczenie
Chrystusa ze spoecznoci nabyt Jego wasn Krwi. Temat ten zostanie jeszcze szerzej
potraktowany w dwch ostatnich rozdziaach Ap.

8. Bisior (18,12) ma tu znaczenie na wskro dodatnie. Tkanina prosta w swej bieli, ktra jest
barw triumfu, kontrastuje z przepychem stroju Wielkiej Nierzdnicy z 17,4. Wyjanienie Autora
podaje sens symbolu: okazuje si, e czyny poszczeglnych chrzecijan, niezalenie od tego, e s
podstaw ich nagrody jednostkowej (14,13), stanowi zarazem szat godow caej Oblubienicy
Kocioa.
9. Czwarte z kolei spord siedmiu bogosawiestw Ap ma by, jak poprzednie (14,13),
napisane, ma wic szczegln donioso. Odnosi si ono do tych, ktrzy s przeznaczeni do chway
wiekuistej. Okrelenie tego celu jest reminiscencj biblijn. Kady pobony Izraelita tskni do uczty
mesjaskiej (Iz 25,6; Mt 8,11; k 14,15). Do niej, nawizyway te przypowieci Jezusowe o uczcie i
odmowie zaproszonych (k 14,1624) i o godach krlewskich (Mt 22,214), a take logion z
Ostatniej Wieczerzy (k 22,16.30). Wiersz koczy si pork Boej autentycznoci sw
prawdziwych, a wic caego objawienia ksigi, zwaszcza obietnic w niej zawartych.
10. Anio wzbrania si przyjcia prostracji ze strony Wizjonera, gdy ta forma kultu przystoi
tylko Bogu, co raz jeszcze powtrzy 22,9. Przestroga ta ma posmak duszpasterski na tle
pojawiajcych si w pnym judaizmie i pierwszych pokoleniach chrzecijaskich tendencji do
przesadnego kultu aniow (zob. Wstp do Kol). Zagadkowe zdanie kocowe anioa czy te refleksja
kocowa piszcego znaczy: Wszyscy prawdziwi prorocy s wiadkami Jezusa i kady, ktry ma

wiadectwo Jezusa (tzn. o Nim i przez Niego potwierdzone), jest w najwyszym sensie prorokiem.
Duch proroctwa to przede wszystkim odpowiedni charyzmat (1 Kor 12,10; 13,8 i inne), ale rwnie
za nim stojcy Dawca Duch wity (J 16,13n; Dz 16,7), ktry wraz z wiernymi daje wiadectwo
Jezusowi (J 15,26n).

ZAGADA WROGICH NARODW

PIERWSZA WALKA ZWYCISKIEGO SOWA (19,1121)
11

12

13
14
15

16
17

18

19

20

21

Potem ujrzaem niebo otwarte:

a oto biay ko,
a Ten, co na nim siedzi, zwany Wiernym i Prawdziwym,
oto sprawiedliwie sdzi i walczy.
Oczy Jego jak pomie ognia,
a na Jego gowie wiele diademw.
Ma wypisane imi, ktrego nikt nie zna prcz Niego.
Odziany jest w szat we krwi skpan,
a nazwano Go imieniem Sowo Boga.
A wojska, ktre s w niebie, towarzyszyy Mu na biaych koniach
wszyscy odziani w biay, czysty bisior.
A z Jego ust wychodzi ostry miecz,
by nim uderzy narody:
On bdzie je pasa rzg elazn
i On udeptuje toczni wina zapalczywoci gniewu Boga wszechmogcego.
A na szacie i na biodrze swym ma wypisane imi:
KRL KRLW I PAN PANW.
I ujrzaem innego anioa, stojcego w socu:
i zawoa on gosem dononym
do wszystkich ptakw, leccych rodkiem nieba:
Pjdcie, zgromadcie si na wielk uczt Boga,
aby pore trupy krlw, trupy wodzw i trupy mocarzy,
trupy koni i tych, co ich dosiadaj,
trupy wszystkich
wolnych i niewolnikw,
maych i wielkich!
I ujrzaem Besti
i krlw ziemi,
i wojska ich
zebrane po to, by stoczyy bj z Siedzcym na koniu i z Jego wojskiem.
I pochwycono Besti,
a z ni Faszywego Proroka, co czyni wobec niej znaki,
ktrymi zwid tych, co wzili znami Bestii
i oddawali pokon jej obrazowi.
Oboje ywcem wrzuceni zostali do ognistego jeziora, gorejcego siark.
A inni zostali zabici mieczem Siedzcego na koniu, [mieczem], ktry wyszed z ust Jego.
Wszystkie za ptaki najady si cia ich do syta.

Trzecim jakby aktem wielkiego Dnia gniewu jest w literaturze apokaliptycznej judaizmu
ostateczna rozprawa orna z wrogami Boga, zakoczona ich zupen klsk. Po karze na Wielki
Babilon musi nadej kara na wszystkich jego wasali. W obecnej jednak redakcji tekstu Ap (zob.
Wstp) nieco inne jest nastpstwo faktw eschatologicznych. Zamiast tradycyjnego porzdku, w
ktrym po mesjaskim krlestwie na ziemi nastpuje owa walka orna, widzimy nastpujc

kolejno: pierwsza walka, tysicletnie krlestwo Chrystusa i walka ostateczna, zakoczona

wiecznym potpieniem wrogw.

11. Obraz ten jest jednym z aspektw paruzji triumfu Chrystusa. Niebo otwarte skala wizji
zwikszona, odpowiednio do doniosoci Sprawcy tutaj ukazanej (por. 4,1; 11,19; 15,5). Biay ko
jak w 6,2 ju sam barw gosi triumf Jedca. Wierny i Prawdziwy przydomki Chrystusa, znane z
6,911, tu s uyte ze wzgldu na spenianie si obietnic, na ktre czekaj przeladowani
chrzecijanie. Sdzi i walczy czas teraniejszy czasownikw wskazuje na to, e obie te czynnoci
spenia Chrystus ju teraz, przed paruzj, cho niedostrzegalnie, skoro ju trwa szerzej pojty eon
eschatologiczny (por. J 3,19; 12,31; 16,11). Obie funkcje mia rwnie spenia wyczekiwany Mesjasz
(Iz 11,4n; 63,16; Ps 96[95],13; Mdr 18,15).
12. Oczy rys znany ju z 1,14 mwi o przenikliwoci i karzcym gniewie. Wyraenie wiele
diademw jest niewyobraalne, lecz ma znaczenie wyrane, wskazujc na Krla krlw (19,16). Jak
wadcy staroytni mnoyli swe diademy w miar rozszerzania posiadoci (1 Mch 11,13), tak
Chrystus zwiksza stopniowo swe panowanie (por. Mt 28,18 z Hbr 2,8). Imi wypisane zapewne na
jednym z diademw jak wynika z okrelenia (por. 2,17), nie jest jakim znanym tytuem Chrystusa,
lecz owym imieniem nieprzekazywalnym (Mdr 14,21), ktre zgodnie z pogldem staroytnych,
wyraa Jego istot, a wic tutaj transcendencj bosk. Istotnie, wszystkie nasze okrelenia
teologiczne nie wyczerpuj gbi tajemnic Boych.

13. Szczeg obrazu: szata we krwi skpana wie si z obrazem toczcego pras Jahwe z Iz
63,13 i zwyciskiego Sowa z Mdr 18,15. Poniewa obrazy symboliczne Ap zawieraj syntezy
teologiczne w wielkich skrtach, w tej Krwi mona uzna nie tylko efekt walki ornej, ale przede
wszystkim ofiar krzya, zapewniajc Chrystusowi zwycistwo, tym bardziej, e wielu Ojcw
Kocioa uwaao tekst Iz za mesjaski. Sowo Boga jest tytuem Chrystusa, ktry zachodzi tylko w
pismach Janowych (J 1,1.14; 1 J 1,1). Biblijna geneza tego imienia tutaj sugerowana jest
podobiestwem do sceny z Mdr 18,15, ktra ukazywaa sowo karzce Egipt. Jeli to imi, Sowo
Boga, jest identyczne z wypisanym imieniem z poprzedniego wiersza, wniosek byby nastpujcy: jest
ono wprawdzie objawione, ale zarazem niezgbione w swej treci do koca.
1415. Wojska towarzyszce zwyciskiemu Sowu Boga, Chrystusowi, niebiescy triumfatorzy,
jak wiadczy barwa koni i szat, to nie tylko anioowie wspominani przy opisach paruzji i sdu (Mt
13,41; 24,31 par.; 26,53; 2 Tes 1,7), lecz rwnie i wici, wszyscy bez ogranicze co wynika z
zapowiedzi w 17,14. Ostry miecz, wychodzcy z Jego ust znany ju jest z 1,16 (zob. kom.). Czyn nim
dokonany spenia proroctwo mesjaskie o sprawiedliwoci Krla z Iz 11,4. Docza si do tego drugi
tekst mesjaski mwicy o rzdze elaznej (Ps 2,9). Zatem suszny wyrok na zbuntowanych przeciw
Bogu pogan wyda absolutny wadca Chrystus. Mesjanizm dotd wyglda na urzeczywistniony w
poowie (M.-J. Lagrange), gdy Jezus podczas swego ziemskiego ycia zrealizowa tylko
przepowiednie dotyczce cierpicego Sugi Jahwe i Nauczyciela. Drug za poow swej wadzy
ukae w peni dopiero podczas paruzji. Udeptuje toczni obraz sdu, zob. 14,20. Cytuje si tu Iz
63,3: Am 4,13 (LXX); Jl 4,13.

1618. Na biodrze posgw staroytnych bywa umieszczany napis. Tu jednak zapewne

widnieje on na pendencie miecza. Napis wyraa najwysz wadz Chrystusa-Krla, podobnie jak Mt
28,18.
W socu staje anio, by go ptaki atwo dostrzegy. Zwoywanie ptactwa na er odpowiada wizji
Ez 39,425, dotyczcej Boga. Obraz cia zabitych wrogw lecych na pobojowisku naley do klisz
prorockich (Ps 2,9; 110[109],6; Iz 24,16; 66,24; Jr 25,3133; Za 14,1215). Sens obrazu: wszystkich
wrogw Chrystusa bez wzgldu na ich rang czeka zupena klska. Pokonanie za, biorc pod
uwag symbol miecza jako sowa Boego, nie ogranicza si do ich pognbienia, ale niesie ze sob

podbj pod posuszestwo wierze (Rz 15,18; 2 Kor 10,4n). Urzeczywistnieniem tej wizji jest wic ju
teraz kady ruch prowadzcy do nawrce na wielk skal.

1921. Na czele ligi sprzymierzecw w 16,13n. 16 staa caa trjca piekielna, tu za zamiast
niej pojawiaj si tylko dwie Bestie (druga to Faszywy Prorok). Wynik walki, zgodnie z Janowym
sposobem opisywania, jest podany od razu, bez przedstawienia zmaga, dlatego e Bg nie
potrzebuje walczy (por. 2 Tes 2,8). Sowo pochwycono sugeruje, e ucieczka zostaa udaremniona:
zarwno wrogie Bogu mocarstwo doczesne, jak i jego kult s potpione, cakowicie zgadzone. Przez
symbole wyrok dociera do konkretw, ktre one reprezentuj. Ogniste jezioro gorejce siark to
obraz pieka (14,10). Jego pierwowzoru biblijnego trzeba szuka w karze zesanej na Sodom i
Gomor, w depresji Morza Martwego i w dolinie Ge-Hinnom (paralelami s: Syr 7,16n (LXX); Iz
66,24; Jr 7,31n; 19,46; Dn 7,11; Mt 5,22.29n; 18,9 par.; Jk 3,6). Zakoczenie sceny wzorowanej na Ez
39,1720 przedstawia inny los sprzymierzecw ni przywdcw. By moe zstpuj oni na razie do
Otchani, skd wyjd dopiero na sd (20,13), a potem bd ukarani, zalenie od winy, w jeziorze
ognia i siarki (20,15).

TYSICLETNIE KRLESTWO (20,16)

201 Potem ujrzaem anioa, zstpujcego z nieba, ktry mia klucz od Czeluci
2
3

5
6

i wielki acuch w rce.

I pochwyci Smoka, Wa starodawnego,
ktrym jest diabe i szatan, i zwiza go na tysic lat.
I wtrci go do Czeluci,
i zamkn, i piecz nad nim pooy,
by ju nie zwodzi narodw,
a tysic lat si dopeni.
A potem ma by na krtki czas uwolniony.
I ujrzaem trony
a na nich zasiedli [sdziowie],
i dano im wadz sdzenia
i ujrzaem dusze citych dla wiadectwa Jezusa i dla Sowa Boego,
i tych, ktrzy pokonu nie oddali Bestii ani jej obrazowi,
i nie wzili sobie znamienia na czoo ani na rk.
Oyli oni
i tysic lat krlowali z Chrystusem.
A nie oyli inni ze zmarych, a tysic lat dobiego koca.
To jest pierwsze zmartwychwstanie.
Bogosawiony i wity, kto ma udzia w pierwszym zmartwychwstaniu:
nad tymi nie ma wadzy mier druga,
lecz bd kapanami Boga i Chrystusa
i bd z Nim krlowa tysic lat.

Staym elementem nadziei mesjaskich, zwaszcza w apokaliptyce, by okres szczliwych

rzdw Mesjasza nad swoim ludem po pokonaniu wszelkich wrogw. Rozumiano go czsto jako
porednie stadium midzy obecnym eonem prb a cile eschatologicznym szczciem wiekuistym.
Z tej idei szczliwego krlestwa, jeszcze na ziemi, korzysta w. Jan, by ukaza pod symbolem
tysicletniego krlestwa nowy aspekt Kocioa Chrystusowego w doczesnoci.

13. Nowy obraz rekapituluje sd nad szatanem, ktrego wtek snuje si od 12,9. Warunkiem
szczliwego millennium w doczesnoci jest uwizienie szatana. Czelu (zob. 9,11) jest czasowym
miejscem jego przebywania. acuch jest wielki odpowiednio do siy winia. Pismo wite zna
wizy zbyt sabe: Samsona (Sdz 16,9.14) czy optanego (Mk 5,4). Uwizienie przed kar ostateczn
to motyw znany z Iz 24,22, ktry powtarza si te w NT z wyranym zastosowaniem do zwycistwa

Chrystusa nad szatanem (Mt 12,29; k 11,21n; Jud 6; 2 P 2,4). Tutaj sens zwizania to ograniczenie
penej moliwoci kuszenia (w. Augustyn). Niewtpliwie symboliczna jest liczba tysic lat,
oznaczajca dugie trwanie w przestrzeni i czasie. Chodzi tu o doczesny okres Kocioa a po paruzj.
Wtrci zob. 12,9 z odcieniem prawniczym. Piecz to forma gwarancji, e uwizienie bdzie
skutecznym wyeliminowaniem wpyww szatana (Dn 6,17n; 14,11; Mt 27,66). Zwodzenie narodw
(12,9; 13,3n) jest gwn czynnoci szatana, przeciw ktrej wierni Chrystusowi otrzymuj rodek
obrony (1 J 5,18; Ef 6,11n). Zagadkowe ma by uwolniony stwierdza, e to take naley do planw
Boych (por. k 22,31; 2 Tes 2,812). Krtki czas (6,11) naley zrozumie jak zawsze wedug miary
Boej. Mona go tu utosami z symboliczn liczb trzech i p lat wraz z jej przeliczeniami (11,2n;
12,6.14; 13,5; por. te 17,1214). Millennium zatem to szczeglny aspekt doczesnoci nieskuteczne
ataki szatana na sam istot Kocioa (por. 12,14).

4. Wiersz ten, wci trudny i kontrowersyjny, ukazuje pierwsze zmartwychwstanie jakby

spenienie wizji proroka Ezechiela z rozdz. 37. Dotyczy ono ycia aski (J 5,25; Flp 3,20; Kol 3,1n).
Trony i wadz sdzenia mona odnie do rzdw hierarchicznych ju w doczesnoci, tak jednak, by
nie traci z oczu ich perspektywy take wiekuistej, ktr unaoczni 7,9. Nie sami mczennicy w sensie
cisym, ale wszyscy zwycizcy pokus doczesnoci krluj w ten sposb z Chrystusem.

56. Inni ze zmarych to ci, ktrzy zeszli ze wiata bez odrodzenia duchowego. Okrelenie to
mona rozszerzy rwnie na umarych na duchu, tj. na yjcych grzesznikw, ktrzy nie przyjli
aski odrodzenia. Pierwsze zmartwychwstanie zob. koment. do w. 4. Pite bogosawiestwo Ap
dodaje przymiotnik wity. Skoro pierwsze zmartwychwstanie chroni od mierci drugiej, musz wic
sobie obie te wielkoci odpowiada: a wic ycie aski zabezpiecza od mierci wiecznej (por. 1 J
3,6.9). Nadto wart jest podkrelenia wany dla teologii laikatu aspekt krlewsko-kapaski (por. 1,6),
ktry wie si z ask chrzcielnego odrodzenia jako udziau w tej podwjnej godnoci Chrystusa.
Porednio mamy tu podkrelone Jego bstwo, gdy wierni s kapanami rwnie ich Pana. Jemu
suy to krlowa (w. Grzegorz Wielki).

WALKA OSTATECZNA I POTPIENIE WROGW BOGA (20,710)

7
8

10

A gdy dobiegnie koca tysic lat,

z wizienia swego szatan zostanie zwolniony.
I wyjdzie, by omami narody
z czterech naronikw ziemi,
Goga i Magoga (Ez 38,2),
by ich zgromadzi na bj,
a liczba ich jak [ziaren] piasku morskiego.
Wyszli oni na powierzchni ziemi
i otoczyli obz witych i miasto umiowane;
a zstpi ogie od Boga z nieba
i pochon ich.
A diaba, ktry ich zwodzi,
wrzucono do jeziora ognia i siarki,
tam gdzie s Bestia i Faszywy Prorok.
I bd cierpie katusze we dnie i w nocy na wieki wiekw.

Niniejszy dublet opisu walki eschatologicznej (por. 19,1121), nalecy do tzw. tekstu
pierwszego (zob. Wstp), uwydatnia w obecnej redakcji ksigi fakt definitywnego usunicia
jakichkolwiek wpyww szatana. Stanowi wic jakby preludium do sdu ostatecznego i penego
triumfu Chrystusa podczas paruzji.

78. W zwolnieniu naley raczej upatrywa znw tylko aspekt doczesnoci Kocioa, wci
aktualny. Mona jednak uzna w nim rwnie jakie nasilenie atakw zego ducha, poprzedzajce
paruzj w rodzaju wielkiej apostazji z 2 Tes 2,3. Omami zwyka funkcja szatana (13,14), tu dotyczy
mobilizowania przez niego narodw do walki ostatecznej z Kocioem. Gog i Magog klisza z
Ezechiela, ale z retuszem. Magog, okrelenie ziemi Goga, wystpuje te jako imi wasne (Rdz 10,2; 1
Krn 1,5). Judaizm obie nazwy zczy w swej apokaliptyce w jeden symbol wodza potg wrogich
Izraelowi, ktre wprawdzie z dopustu Jahwe wtargn do Ziemi witej, ale tam ulegn klsce
ostatecznej, co zapewni pokj napadnitym. Bj, po raz trzeci wymieniony po 16,14; 17,14, ma
zakres jeszcze oglniejszy: symbol instynktw grabiey i mordu, pierwiastka bestialskiego i
demonicznego dziaajcego w ludzkoci (E.-B. Allo).

910. Opis uwzgldnia warunki geograficzne Palestyny, przy czym natarcie kieruje si w gr
ku miastu umiowanemu Jerozolimie, od rwniny Ezdrelon, ale oczywicie jest symboliczne, jak i
obz, ktry ma tu przypomnie wci pustynn faz Kocioa wdrujcego, jak Izrael pod
namiotami, do Ziemi Obiecanej nieba. Walki ornej znowu nie wida, a wierni Chrystusa s, jak
zawsze, nietykalni i niezwycieni. Boa interwencja, opisana terminami biblijnymi (2 Krl 1,10.12; Ez
39,6), kadzie kres niebezpieczestwu. Szatan zostaje skazany na wieczn kar pieka (19,20).

SD NAD NARODAMI (20,1115)

11

12

13

14
15

Potem ujrzaem wielki biay tron

i na nim Zasiadajcego,
od ktrego oblicza ucieky ziemia i niebo,
a miejsca dla nich nie znaleziono.
I ujrzaem umarych
wielkich i maych
stojcych przed tronem,
a otwarto ksigi
I inn ksig otwarto, ktra jest ksig ycia.
I osdzono zmarych z tego, co w ksigach zapisano, wedug ich czynw.
I morze wydao zmarych, co w nim byli,
i mier, i Otcha wyday zmarych, co w nich byli,
i kady zosta osdzony wedug swoich czynw.
A mier i Otcha wrzucono do jeziora ognia.
To jest mier druga jezioro ognia.
Jeli si kto nie znalaz zapisany w ksidze ycia,
zosta wrzucony do jeziora ognia.

11. Po zamaniu i unicestwieniu si kierujcych walk z Bogiem i Jego Kocioem nastpuje

ostatni akt dramatu ludzkoci sd ostateczny. Pewne usterki cigoci niniejszego opisu s ladem
poczenia w jedn cao tekstw pierwszego i drugiego (zob. Wstp). Tron jest ju tylko jeden
Boy, nie ma innych dwudziestu czterech (4,4), bo Sdzia jest jeden dla wszystkich (Rz 14,10; Hbr
12,23; Jk 4,12). Biay kolor tronu mwi o niebie i o bezwzgldnej bezstronnoci Sdziego. Jest nim
Bg, co nie przeczy danym o sdzie przekazanym Synowi (J 5,22.27), bo ostateczn racj
przypisywania sdu zarwno Ojcu, jak Synowi (np. Dz 17,31; 2 Kor 5,10) jest jedno natury Boej.
Ucieka ziemia od oblicza Boga jak w teofaniach ST (zob. 16,20), co w apokaliptyce jest objawem
koca wiata. Nie musi to by unicestwienie, moe oznacza tylko gruntown przemian. Kocowy
cytat z Dn 2,35 (wg Teodocjona) znaczy tyle, co: nie pozostao z nich ladu.
1213. Niezrcznie te dwa wiersze ukazuj dwukrotne zmartwychwstanie umarych jest to
sprawa redakcji pojanowej. Zmartwychwskrzeszenie jest powszechne. Otwarte ksigi, reminiscencja
Dn 12,1, to lista czynw ludzkich, jedno ze staych poj judaistycznych. Inna ksiga ycia, jak w 3,5,

to symbol wyboru Boego do aski. Tak wic na zbawienie skadaj si dwa czynniki: aska
powoujca czowieka i jego odpowied na ni. mier i Otcha znw wymienione razem, jak w 6,8.

1415. Obie te personifikacje musz zawiera jaki pierwiastek demoniczny, skoro podlegaj
wsplnej karze z szatanem (20,10). czno ich wzajemn podaje ju Mdr 2,24. Nieprzyjacika
ludzkoci (1 Kor 15,26.55) zostanie usunita. Druga mier oznacza potpienie (2,11; 20,6), a jezioro
ognia pieko (19,20). Potpienie w piekle jest te udziaem nie zapisanych, a wic zupenie
pozbawionych aski. W zestawieniu z uprzednio ukazanym sdem na podstawie czynw kara ta jest
nastpstwem postpowania. Wykluczone jest zatem tumaczenie, e potpienie moe by niezalene
od czynw, jak i przypuszczenie, e pieko jest tylko pogreniem w nico (por. 20,10). Na razie
mowa jest tylko o potpionych, gdy zbawionymi zajm si ostatnie dwa rozdziay ksigi.

NOWE JERUZALEM
Tematem ostatnim w porzdku chronologii i logiki, po usuniciu i eliminacji za moralnego, jest
ostateczne poczenie Boga ze swym ludem Gody Baranka z Oblubienic. Nosi tu ona ksztat
Nowego Jeruzalem. Dwa niemal jednakowe opisy Miasta witego to dwie fazy istnienia Kocioa.
Jest on rzeczywistoci eschatologiczn ju teraz w doczesnoci, a potem nastpi jego penia
eschatologiczna niebo. W obecnej redakcji ksigi porzdek tych aspektw jest odwrotny: najpierw
ukazuje si faza definitywna, wieczna.

NOWE STWORZENIE JERUZALEM NIEBIESKIE (21,18)

211 I ujrzaem niebo nowe i ziemi now,
2

bo pierwsze niebo i pierwsza ziemia przeminy, i morza ju nie ma.

I Miasto wite Jeruzalem Nowe
ujrzaem zstpujce z nieba od Boga,
przystrojone jak oblubienica zdobna w klejnoty dla swego ma.
I usyszaem donony gos, mwicy od tronu:
Oto przybytek Boga z ludmi:
i zamieszka wraz z nimi,
i bd oni Jego ludem,
a On bdzie BOGIEM Z NIMI.
I otrze z ich oczu wszelk z,
a mierci ju nie bdzie
Ani aoby, ni krzyku, ni trudu
ju nie bdzie,
bo pierwsze rzeczy przeminy.
I rzek Zasiadajcy na tronie:
Oto czyni wszystko nowe.
I mwi: Napisz:
Sowa te wiarygodne s i prawdziwe.
I rzek mi:
Stao si.
Jam jest Alfa i Omega,
Pocztek i Koniec.
Ja pragncemu
dam darmo pi ze rda wody ycia.
Zwycizca to odziedziczy,
i bd mu Bogiem,
a on bdzie Mi synem (Rdz 17,7; Ps 89[88],27).

A dla tchrzw, niewiernych, obmierzych, zabjcw, rozpustnikw, gularzy, bawochwalcw i wszelakich

kamcw:
udzia [ich] w jeziorze gorejcym ogniem i siark.
To jest mier druga.
8

1. Zapoyczone z Iz 65,17; 66,22 wyraenie nowe niebo i nowa ziemia zostao rozwinite w
apokaliptyce judaizmu. Sens jego jest nastpujcy: obecny wszechwiat ustpi nowemu
odrodzonemu, w ktrym nie bdzie ju adnej niedoskonaoci (por. Mt 19,28; Dz 3,21; Rz 8,19
22). Morza nie ma nacisk pooony na tym elemencie kosmosu tumaczy si jego znaczeniem
symbolicznym, zwizkiem z mitycznymi potworami (Lewiatanem, Rahabem, Smokiem, Wem por.
12,3), ktre w Pimie witym oznaczaj wrogie Bogu siy, bd te zwizkiem z ide zmiennoci,
obrazowan przez przypyw i odpyw.
2. Stolica nowej ziemi to Nowe Jeruzalem, naprawd wite. Dwa szczegy s tu zestawione w
sposb nieoczekiwany: zstpowanie z nieba i porwnanie z Oblubienic. Ju judaizm idealizowa
przysz wityni, jak i przysz Jerozolim (Iz 54,1117). W tym samym kierunku zmierzajc NT
czyni j miastem niebieskim (Ga 4,26; Flp 3,20). Jeruzalem zstpuje od Boga, bo jest darem aski.
Natomiast zestawienie Miasta z Oblubienic ma znamienn paralel w apokryficznej literaturze: na
oczach wizjonera symbol paczcej kobiety przechodzi w obraz miasta (4 Ezd 10,2527). Tekst Ga
4,26n te zestawia w jedn cao pojcie Miasta i Matki. Tak i w Ap 12,2 uwydatniono bolesny
aspekt rodzenia potomstwa ludu Boego, tu natomiast dochodzi do gosu idea niezmconego
szczcia Zdobna w klejnoty wzorem opisu z Iz 61,10 (por. 21,1126).
34. Gos, zapewne anioa, stwierdza urzeczywistnienie wszystkich proroctw o najcilejszym
zwizku Boga z Jego ludem. Znw termin przybytek, jak w 7,15, nasuwa myl o Boej obecnoci,
istocie szczcia zbawionych. Tytu Mesjasza Emmanuel (Bg z nami), tytu Iz 7,14; 8,8 jest tu
prorockim okreleniem wzajemnej bliskoci Boga i Jego ludu (Jr 31,33; Ez 37,27), tutaj znajduje swe
ostateczne wypenienie jako koniec zbawczego planu. Bg bliski zbawionym to koniec ich
doczesnych udrk. Wyraone s one sowami zapoyczonymi z Iz 25,8; 35,10; 65,17.19. Pozytywny
aspekt szczcia ukae si dopiero w 22,35.

5. Odzywa si sam Bg odpowiednik FIAT podczas stwarzania (Rdz 1,325), stwierdzajc

kosmiczne odrodzenie (zob. 21,1). Dalsze i mwi raczej odnosi si do anioa, na zasadzie paraleli do
19,9. Zachodzi nieznaczna rnica w sformuowaniu tej oceny wiarygodnoci ksigi.

67. Czas przeszy rzek znw wskazuje na Boga jako mwicego. Co do sensu Alfy i Omegi zob.
1,8. Uwyranienie Pocztek i Koniec jest wzorowane na Iz 44,6 (por. Rz 10,4; 11,36). Szczcie
wieczne, dzieo dobroci Boej, ukazane pod postaci Janowej wody ywej (J 4,14; 7,38n), przypomina
obietnice prorokw (Iz 55,1; Za 14,8). Czowiek jednak musi okaza, e darmo ofiarowan mu ask
przyjmuje i dziki niej walczy i zwycia (por. niech przyjdzie w J 7,37). Odziedziczy zgodnie z
okreleniem biblijnym tego, co mieli od Jahwe otrzyma Izraelici (por. Wj 15,17), odnosi si ju u Dn
12,13 i Mdr 3,14; do nagrody wiekuistej. W NT jest to termin Pawowy, mwicy o naszej
solidarnoci z Chrystusem (Rz 8,17; Ga 3,29; 4,7). Zwrot bdzie synem oznacza realizacj obietnic
mesjaskich (2 Sm 7,14; Ps 89[88],27), rozszerzajc si z Chrystusa na wiernych (por. J 1,12n; 1 J
3,2).

8. Antytez poprzedniego obrazu jest odrzucenie tych, ktrzy nie chcieli wsppracowa z ask.
Tchrze ulkli si przeladowa, obmierzli i rozpustnicy dopuszczali si naduy seksualnych, kamcy
byli bd szarlatanami w sprawach religii, bd w ogle poplecznikami szatana jako ojca kamstwa (J
8,44). Czeka ich pieko (19,20), potpienie (20,6.14).

JERUZALEM CZASW MESJASKICH (21,927)

9

10
11

12

13

14
15
16

17
18
19

20

21

22

23

24

I przyszed jeden z siedmiu aniow,

co trzymaj siedem czasz napenionych siedmiu plagami ostatecznymi,
i tak odezwa si do mnie:
Chod, uka ci Oblubienic,
Maonk Baranka.
I unis mnie w zachwyceniu na gr wielk i wynios, i ukaza mi Miasto wite Jeruzalem,
zstpujce z nieba od Boga,
majce chwa Boga.
rdo jego wiata podobne do kamienia drogocennego,
jakby do jaspisu o przejrzystoci krysztau:
Miao ono mur wielki i wysoki,
miao dwanacie bram,
a na bramach dwunastu aniow
i wypisane imiona,
ktre s imionami dwunastu pokole synw Izraela.
Od wschodu trzy bramy
i od pnocy trzy bramy,
i od poudnia trzy bramy,
i od zachodu trzy bramy.
A mur Miasta ma dwanacie warstw fundamentu,
a na nich dwanacie imion dwunastu Apostow Baranka.
A ten, ktry mwi ze mn, mia zot trzcin miernicz,
by zmierzy Miasto i jego bramy, i jego mur.
A Miasto ukada si w czworobok,
i dugo jego tak wielka jest, jak i szeroko.
I zmierzy Miasto trzcin poprzez dwanacie tysicy stadiw:
dugo, szeroko i wysoko jego s rwne.
I zmierzy jego mur sto czterdzieci cztery okcie:
miara, ktr ma anio, jest miar czowieka.
A mur jego jest zbudowany z jaspisu,
a Miasto to szczere zoto do szka czystego podobne.
A warstwy fundamentu pod murem Miasta
zdobne s wszelakim drogim kamieniem:
warstwa pierwsza jaspis,
druga szafir,
trzecia chalcedon,
czwarta szmaragd,
pita sardoniks,
szsta krwawnik,
sidma chryzolit,
sma beryl,
dziewita topaz,
dziesita chryzopraz,
jedenasta hiacynt,
dwunasta ametyst.
A dwanacie bram to dwanacie pere:
kada z bram bya z jednej pery.
I rynek Miasta to szczere zoto, jak szko przezroczyste.
A wityni w nim nie dojrzaem:
bo jego wityni jest Pan Bg wszechmogcy
oraz Baranek.
I Miastu nie trzeba soca ni ksiyca,
by mu wieciy,
bo chwaa Boga je owietlia,
a jego lamp Baranek.
I w jego wietle bd chodziy narody,
i wnios do niego krlowie ziemi swj przepych.

25
26
27

A za dnia bramy jego nie bd zamknite:

bo ju nie bdzie tam nocy.
I wnios do niego przepych i skarby narodw.
A nic nieczystego do niego nie wejdzie
ani ten, co popenia ohyd i kamstwo,
lecz tylko zapisani w ksidze ycia Baranka.

Opis niniejszy, wzorowany gwnie na Ez 48, uwzgldnia w oglnej syntezie perspektyw

Kocioa doczesn (aska) i wieczn (chwaa), ukazan w swym rdle. Std nazywamy ten aspekt
mesjaskim, w odrnieniu od poprzedniego, cile eschatologicznego.

911. Zjawia si anio-tumacz, ktry ukaza przedtem Wizjonerowi Wielk Nierzdnic

(17,1). Teraz pokae on znak przeciwstawny Maonk (zob. 19,7) Baranka. Sceneria powtarza si
za 17,3. Tylko zamiast pustyni jawi si wielka gra, symbol wzniesienia ponad wiat, biblijne miejsce
Boych objawie. Miasto jest akropolem ziemi, o czym mona wnosi z 21,24 i jak to widzia ju Iz
2,25; Mi 4,13. Zstpujce zob. 21,2. Majce chwa Boga (Iz 58,8; 60,1n.9) oznacza Bo obecno,
podobnie jak w 21,3.23. Ju dzi w Kociele jasno Paska przemienia wiernych (2 Kor 3,18). rdo
wiata (por. Rdz 1,3.14; Syr 43,7; Dn 12,3 (LXX); Flp 2,15), majce wygld podobny do opisanego w
4,3, mwi o Boej obecnoci.

1213. Opis posugujcy si danymi obu Testamentw ukazuje jedno zbawczego planu
Boego, realizowanego za porednictwem Kocioa, ktry jest Nowym Izraelem. Mur zbdny w niebie
moe by potrzebny jeszcze w mesjaskim Kociele doczesnym (por. Iz 26,1; Za 2,9). Murem
Kocioa Chrystus (Prymazjusz). U Ez 48,3134 dwanacie bram odnosio si do dwunastu pokole
Izraela, tutaj s symbolem powszechnoci Kocioa. Anioowie na nich speniaj czynno strw, a
wic s jeszcze jakie niebezpieczestwa (por. Rdz 3,23n; Iz 62,6; Hbr 1,14).

1415. Sens tego obrazu: Koci w czasie i w wiecznoci jest apostolski w swym pochodzeniu.
Czynno nieco rna od przedstawionej w 11,1, dokonywana przez anioa, jak u Ez 40,3.5, ma za
zadanie ukaza doskonao dziea Boego.
1618. Czworobok uchodzi u staroytnych za symbol doskonaoci (por. sanktuarium wityni
Salomonowej 1 Krl 6,20). Dwanacie tysicy stadiw ogrom symboliczny: dwunastka jest symbolem
powszechnoci wsplnoty, a tysic mnonikiem wielkoci. Szecian, jaki tworzy Miasto, jest trudny
do wyobraenia chodzi o symbol powszechnoci. Sto czterdzieci cztery okcie to znw dwunastka
do kwadratu, tj. liczba Apostow Baranka. Zagadkowe zdanie kocowe w. 17 zapewne oznacza, e
miara jest rzeczywista, nie fantastyczna. Szczegy co do drogich kamieni zaczerpnite zostay z Tb
13,17 i Iz 54,11n. Podobiestwo do blasku Boego, ukazanego w 4,3, mwi o tym, e Koci
uczestniczy w chwale Boga. Zoto moe reminiscencja zota zdobicego wityni Herodow
lnicego w blasku soca (J. Flawiusz, W 5,5,6).
1921. Myl o budowie przyszej Jerozolimy z drogich kamieni znajdujemy ju w ST (cytaty w
wierszu poprz.). Dobr wyliczonych tu klejnotw odpowiada z grubsza opisowi pektorau
arcykapana (Wj 28,1720). Sens jest nastpujcy: z przernych uzdolnie dwunastu Apostow
Baranka wieloraka w przejawach mdro Boga (Ef 3,10) buduje drogocenn i trwa podstaw
Kocioa jako Nowego Jeruzalem, ktrego pikno duchowe jest wprost olniewajce. Pery wystpuj
tu zamiast krysztau z Iz 54,12. Jest to jakby spenienie przepowiedni tego proroka o murach
Jerozolimy (60,18). Zoto interpretacja jak w 21,18.

2223. Na podstawie zestawienia z innymi wzmiankami o wityni (3,12; 7,15 itd.) jej brak w
Miecie oznacza rozszerzenie Boej obecnoci w Nowym Jeruzalem poza przybytek czy wityni ST.
Jahwe jest tam (Ez 48,35) staje si pen rzeczywistoci, podobnie jak zapowied Jezusa dana
Samarytance w J 4,21. Wszyscy wybrani s ju wityni Boga (1 Kor 3,16; 2 Kor 6,16; Ef 2,21). Autor
rozwija myl z Prologu J 1,14: Sowo rozbio namiot midzy nami, w sobie zarazem realizuje

doskona wityni (J 2,21), zjednoczenie wszystkich w Bogu i Chrystusie (J 17,2123). Wyraenie

Baranek lamp syntetyzuje, kim jest dla Kocioa Chrystus: domem, wiatem, pokojem (w.
Beda).

2426. Wedug Iz 60,3.5 trzeba tu widzie nawrcenie wiata pogaskiego, oczywicie jeszcze
w tym eonie, a tym samym powszechno Kocioa ziemskiego. Przepych krlw ziemi (Ps 89[88],28)
i skarby narodw (Iz 60,5) s dowodem atrakcyjnej siy Kocioa, ktry bogaci si coraz to nowym
wkadem ze strony przychodzcych do niego. Otwarte bramy symbolizuj tak bezpieczestwo, jak i
gocinno w odniesieniu do przybyszw.

27. Znw transpozycja Iz 35,8, ktra mwi o nienaruszalnej witoci samej istoty Kocioa:
poganie nie wnios do niego adnej z tych wad moralnych, ktre ich dotd cechoway. Zapisani w
ksidze to predestynowani por. 13,8.

WNTRZE MIASTA BOEGO (22,15)

221 I ukaza mi rzek wody ycia
2

4
5

lnic jak kryszta,

wypywajc z tronu Boga i Baranka.
Pomidzy rynkiem Miasta a rzek,
po obu brzegach,
drzewo ycia, rodzce dwanacie owocw
wydajce swj owoc kadego miesica
a licie drzewa [su] do leczenia narodw (Ez 47,7).
Nic godnego kltwy
ju nie bdzie (Za 14,11 LXX).
I bdzie w nim tron Boga i Baranka,
a sudzy Jego bd Mu cze oddawali.
I bd oglda Jego oblicze,
a imi Jego na ich czoach.
I ju nocy nie bdzie.
A nie potrzeba im wiata lampy
ani wiata soca,
bo Pan Bg bdzie wieci nad nimi
i bd krlowa na wieki wiekw.

12. Znany w apokaliptyce motyw, e czasy ostateczne bd powrotem do pierwotnej, rajskiej

szczliwoci, znalaz i tu odbicie w postaci rzeki wody ycia i drzewa ycia. Rzek tak widzieli
Ezechiel (47,6); Zachariasz (14,8) i Joel (4,18) symbol to na wskro duchowy. Woda ywa
ulubiony temat Janowy (J 4,1014; 7,38), mwi o udziale w yciu Boym, jaki aska daje wierzcym.
Znaczenie owej wody mona zacieni do sakramentu chrztu lub uwzgldniajc wypywanie spod
tronu (wsplnego!) Ojca i Syna, widzie w niej, za Ojcami Kocioa, symbol Ducha witego.
Strzeone przez cherubw drzewo ycia (Rdz 2,9; 3,22) ronie i owocuje w Nowym Jeruzalem,
pomnoone do caej alei, jak wida z opisu. Jego niezwyka podno wskazuje na tak ask, jak
daje Eucharystia. Licie do leczenia narodw to obraz aski uzdrawiajcej, znamiennej dla obecnej
fazy Kocioa.
35. Te trzy wiersze uchodz za kontynuacj urywku 21,14 i odnosz si tym samym do fazy
ostatecznej Kocioa. Jego absolutn wito uwydatnia cytat z Proroka. Tron znw jest wsplny,
Boga i Baranka (3,21; 7,15; 22,1). Zerodkuje on na sobie kult krlewsko-kapaski mieszkacw
Miasta tzn. zbawionych (1,6; 7,15). Wizja uszczliwiajca stanie si udziaem tych doskonale ju
czystych. Imi na czoach (3,12; 7,3 itd.) jest znakiem cakowitej i nieutracalnej konsekracji. Nocy ju
nie bdzie zob. koment. do 21,23.25.

DOKOCZENIE TUMACZENIA WIZJI PRZEZ ANIOA (22,615)

6

7
8

10

11

12

13

14

15

I rzek do mnie:
Te sowa wiarygodne s i prawdziwe,
a Pan, Bg duchw prorokw,
wysa swego anioa,
by sugom swoim ukaza, co sta si musi niebawem.
A oto niebawem przyjd.
Bogosawiony, kto strzee sw proroctwa tej ksigi.
To wanie ja, Jan,
sysz i widz te rzeczy.
A kiedym usysza i ujrza,
upadem, by odda pokon,
do stp anioa, ktry mi je ukaza.
Na to rzek do mnie:
Bacz, by tego nie czyni,
bo jestem wspsug twoim
i braci twoich, prorokw,
i tych, ktrzy strzeg sw tej ksigi.
Bogu samemu z pokon!
Dalej mwi do mnie:
Nie kad pieczci na sowa proroctwa tej ksigi,
bo chwila jest bliska.
Kto krzywdzi, niech jeszcze krzywd wyrzdzi,
i plugawy niech si jeszcze splugawi,
a sprawiedliwy niech jeszcze wypeni sprawiedliwo,
a wity niechaj si jeszcze uwici!
Oto przyjd niebawem,
a moja zapata jest ze mn,
by tak kademu odpaci, jaka jest jego praca.
Jam jest Alfa i Omega,
Pierwszy i Ostatni,
Pocztek i Koniec.
Bogosawieni, ktrzy pucz swe szaty,
aby wadza nad drzewem ycia do nich naleaa
i aby bramami wchodzili do Miasta.
Na zewntrz s psy, gularze, rozpustnicy, zabjcy, bawochwalcy
i kady, kto kamstwo kocha i nim yje.

6. Na zakoczenie wizji przemawia anio-tumacz. Jego porka autentycznoci sw

usyszanych przez Wizjonera jak w 19,9.11. Bg, od ktrego pochodz charyzmatyczne dary
prorokw, zwaszcza Duch wity, jest Autorem caego objawienia (por. 1,1; 22,16).
7. Sowa te nale ju do Chrystusa, anio za tylko je przytacza. Niebawem jak w 1,1. Szste
bogosawiestwo te naley przypisa Chrystusowi ze wzgldu na analogi do 16,15.
810. Potwierdzenie przez Jana wiarygodnoci tego, co sysza i widzia, jak w 1,1.4.9. Powtarza
si dokadnie scena z 19,10 (zob. kom). Nie kad pieczci, w przeciwiestwie do 10,4 oznacza, e
tre przekazanych objawie naley poda innym do wiadomoci. Chwila ju bliska mwi o tym, e
eon obecny ju zawiera w sobie wieczno. Nadto wczesne pokolenie niecierpliwie interesowao si
swoim losem w narastajcych zmaganiach z Rzymem cezarw.

11. Zgodnie z cytowanym urywkiem Ksigi Daniela znaczy to, e Bg nie ma zamiaru wywiera
nacisku na niczyj woln wol, ludzie sami zadecyduj o swoim losie. Podzia dokona si
nieuchronnie, a plany Boe s niezmienne.

1213. Chrystus zapowiada tu paruzj jako Sdzia najwyszy, co stanowi atrybut boskiej
wadzy (20,11). Zapowied ta jest wyraona sowami z Iz 40,10; 62,11. Paruzj naley tu rozumie
szeroko, odnonie tak do zakoczenia obecnego wiata, jak te do chwili mierci kadego czowieka.
Odpata, co do istoty ta sama co do wielkoci, bdzie uzaleniona od czynw indywidualnych.
Zapata zob. Mt 16,27; Rz 2,6. Darmowo porzdku aski czy si tu z odpowiedzialnoci
kadego za wspprac z ni. Atrybuty, ktre Chrystus tu o sobie orzeka, s boskie (1,8; 21,6). Jako
Sowo Boe jest On dla caego stworzenia Alf i Omeg.

1415. Sidme i ostatnie bogosawiestwo w Ap czy si z czynnoci Sdziego. Jest to

dokadna paralela Boych sw z 21,68. Pukanie szat oznacza korzystanie z sakramentw.
Pozostae elementy obrazu nawizuj do widzenia bezporednio poprzedzajcego wizj Jeruzalem
czasw mesjaskich. Oczyszczenie wic jest warunkiem wstpu do nieba, ktre przywraca raj.
Przeciwstawny obraz odrzuconych (21,6.27) zawiera ma zmian. Psy, na podstawie analogii do
Pwt 23,18n, to zapewne okrelenie mczyzn uprawiajcych zawodowo nierzd. Kochanie kamstwa
por. Rz 1,20n. 32; 2 Tes 2,12.

EPILOG (22,1621)
16

17

18

19

20

21

Ja, Jezus, posaem mojego anioa,

by wam zawiadczy o tym, co dotyczy Kociow.
Jam jest Odrol i Potomstwo Dawida,
Gwiazda wiecca, poranna.
A Duch i Oblubienica mwi:
Przyjd!
A kto syszy, niech powie:
Przyjd!
I kto odczuwa pragnienie, niech przyjdzie,
kto chce, niech wody ycia darmo zaczerpnie.
Ja owiadczam
kademu, kto sucha sw proroctwa tej ksigi:
Jeliby kto do nich cokolwiek dooy,
Bg mu dooy plag zapisanych w tej ksidze.
A jeliby kto odj co ze sw ksigi tego proroctwa,
to Bg odejmie mu udzia w drzewie ycia
i w Miecie witym
ktre s opisane w tej ksidze.
Mwi Ten, ktry o tym zawiadcza:
Zaiste, przyjd niebawem.
Amen. Przyjd, Panie Jezu!
aska Pana Jezusa ze wszystkimi!

Na epilog skada si owiadczenie Chrystusa, Jego dialog z Oblubienic-Kocioem oraz

zakoczenie epistolarne w. Jana, odpowiednik pocztku ksigi.

16. Imi Jezus szczeglnie odpowiada mesjaskim okreleniom w kontekcie. Deklaracja Jezusa
nawizuje do 1,1n. 11. Anio, o ktrym mowa, to nie Jan, lecz tumacz, wielokrotnie pojawiajcy si
w wizjach. Odrol Dawida to tytu mesjaski wzorowany na Iz 11,1.10, gdzie wystpuje jako
rdka z pnia Jessego lub korze Jessego. Potomstwo akcentuje urzeczywistnienie obietnic
mesjanizmu krlewskiego, danych Dawidowi. Podobne poczenie ludzkich dziejw z Bo
transcendencj zachodzi w Rz 1,3n. Gwiazda wiecca poranna (2,28), tu niewtpliwy tytu
Chrystusa, nawizuje do proroctwa Balaama z Lb 24,17, nadto do symboliki pierwszestwa
wyraonego ukazywaniem si tej gwiazdy przed wschodem soca (Syr 50,6; Iz 14,12; 2 P 1,19).

Podobnie wiato wiary przygotowuje wiernych do ogldania w niebie Soca Sprawiedliwoci w

caej jego peni.

17. Uroczysta deklaracja Chrystusa z wiersza poprzedniego wymaga odpowiedzi. Jest ni

dwugos, na ktry si skada Duch wity i Oblubienica, tzn. Koci, przebywajcy jeszcze na ziemi,
jak naley wnioskowa z woania Przyjd, ale w istocie identyczny z Niebieskim Jeruzalem, co
stwierdza uycie tutaj tego samego, co w 21,2.9, terminu Oblubienica. Duch wity jest inspiratorem
naszej modlitwy (Rz 8,26), bdc dusz mistycznego Ciaa (Leon XIII). Sam tre tego spokojnego
woania mona porwna z prob Modlitwy Paskiej o przyjcie krlestwa Boego (Mt 6,10; k
11,2). Jest to starochrzecijaskie Marana tha (1 Kor 16,22), wyraz tsknoty penej ufnoci (por.
niecierpliwe woanie: 6,10), a zarazem zupenej zgody na Boy plan zbawienia. Nastpujce po tym
wezwanie najsuszniej mona przypisa samemu Janowi, ktry, jak przystao na duszpasterza,
wzywa wiernych do modlitwy o paruzj, szeroko pojt, a wszystkich ludzi dobrej woli do
korzystania z aski darmo ofiarowanej przez Boga (por. 21,6), z ask chrztu na czele. Krg ludzi, do
ktrych si zwraca Jan, zdaje si coraz bardziej rozszerza: kto syszy pragnie chce. Odpowiada
temu potrjna odpowied ludzi na ten apel: niech powie przyjdzie zaczerpnie. Znw rwnolegle
stoj obok siebie darmo ofiarowana aska Boa i odpowied na ni wolnej woli, wyraona czynem.
1819. Grob sformuowan w tych wierszach mona przypisa zarwno Chrystusowi, jako
podajcemu objawienie (1,1), jak te Janowi, jako Jego porednikowi (1,1n.4.9). Posuguje si ona
sowami Pwt 4,2; 13,1; 29,19 i aluzjami z Ap (22,2.14).

2021. Zabiera gos z pewnoci Chrystus. Sidme i ostatnie Jego zapewnienie o rychej paruzji
wywouje odpowied ze strony Kocioa, tak sam, jak poprzednio Marana tha! Winni j
powtrzy szczerze wszyscy, ktrzy ciesz si z faktu wezwania ich przez Chrystusa i z monoci
wzywania Go w modlitwie wraz z Kocioem. Wiersz kocowy jest dokadnym odpowiednikiem
pocztku ksigi, dlatego ma form epistolarn. Zawiera jak pozostae listy NT bogosawiestwo
Apostoa, bardzo podobne do zakoczenia 2 Tes 3,18.