WSP - Zbir wiedzy wykad

Zwyczaj - ustalony w zbiorowoci sposb zachowania si, oparty na tradycji,

nieuwiadomione naladownictwo tego, co robi inni, co ta tradycja wytworzya;
dugotrwaa, powszechna i niebudzca sprzeciwu praktyka
Konwenans konstytucyjny - szczeglny rodzaj prawa zwyczajowego w prawie
konstytucyjnym; norma ta wywodzi si ze zwyczaju, lecz nie musi by stwierdzona
przez sd; wszystkie organy pastwowe uznaj j za norm obowizujc, za prawo,
ktrej nieprzestrzeganie jest naruszeniem konstytucji (przykad Wielka Brytania)
Ewokacja - prawo monarchy, prerogatywa sdownicza do przekazania kadej
sprawy innemu sdowi; kompetencja do nadawania kompetencji
Ustawa organiczna - akt prawny usytuowany midzy konstytucj, a ustaw /
czsto zatwierdzane wikszoci bezwzgldn / przykady - wane prawa i wolnoci,
ordynacja wyborcza, kompetencje wanych organw wadzy / s wprost
zapowiedziane w konstytucjach pastw majcych je np Francja, Hiszpania, Rosja /
czsto obligatoryjnie kontrolowana przez rad konstytucyjn
Suwerenno - nie ma jednej definicji, wspczenie przypisywana jest narodowi.
Jest to paszczyzna, na ktrej spotykaj si oczekiwania narodu z zachowaniem
wadzy. Realizowana jest w demokracji poredniej i bezporedniej
Demokracja porednia - nisza izba parlamentu (czasami te wysza np w Polsce);
zbiorowe organizacje regionalne i lokalne; czsto organy wadzy wykonawczej?
Demokracja bezporednia - referendum / inicjatywa ludowa / weto ludowe /
samorzdy spoeczne / prawa i wolnoci spoeczne / nieposuszestwo obywatelskie
Referendum - bywa personalizowane (nie liczy si spoecznie sprawa poruszana,
ale konkretna sia polityczna) / ma ograniczone opcje wyboru (czsto tak / nie) / nie
wszystkie problemy nadaj si do referendum / najczciej - Szwajcaria, Malta,
Islandia, Irlandia / generuje koszta / gdzie nie ma referendum - USA, RFN
Inicjatywa ustawodawcza - naley do spoeczestwa / Polska - 100 000 obywateli,
inne kraje: Wochy, Norwegia, Estonia, Szwajcaria, Irlandia, Islandia, UE od 2009
roku
Weto ludowe - inaczej referendum abrogacyjne; np Wochy, Szwajcaria, niektre
Stany USA; derogacja prawa - wymogi jak przy inicjatywie ludowej
Plebiscyt - oddanie spoeczestwu gosu w kompleksowej, a zarazem dononej
sprawie np przynalenoci pastwowej (a przy okazji kulturowej, wyboru ustroju
prawnego)
Samorzd funkcjonalny - oparty na wizi pracy, wykonywania zawodu bd innej
dziaalnoci / przynalenoci
Samorzd terytorialny - samorzd ogu mieszkacw zamieszkujcych dany
teren
Obywatelskie nieposuszestwo - celowe amanie przepisw prawa w imi
przekonania o ich niesusznoci - poczone ze wiadomoci negatywnych
skutkw takiego dziaania; poddanie si karze to cz wiadomych konsekwencji
np Tadeusz Rejtan, Martin Luther King, Mahatma Gandhi
Przymiotniki wyborcze
Rwne - formalna - kady ma jednakow ilo gosw / materialna - gosy maj tak
sam wag, si
- system kurialny - niegdy Austro-Wgry i Prusy
- trzeba regulowa okrgi wyborcze, bo moe dochodzi do nierwnej siy gosu

- std w Polsce - Jednolita Norma Przedstawicielstwa

- Gerrymandering - manipulowanie granicami okrgw wyborczych (Anglia)
Powszechne - kady obywatel, ktry speni przewidziane wymogi (ktre s
racjonalne pod wzgldem restrykcyjnoci) ma czynne (moe gosowa) bd bierne
(kandydowa) prawa wyborcze / brak nadmiernych cenzusw wyborczych
- cenzusy - pci (pierwsze prawa kobiet - Wyoming 1869, Nowa Zelandia 1893,
Polska - 1918, USA - 1920, Wielka Brytania - 1928, Szwajcaria - 1971), rasy (USA do
1964 roku), majtkowy - zmiany koniec XIX w
W gosowaniu tajnym - kady gosuje odseparowany, zgodnie z wasnym
sumieniem, nikt mu nie przeszkadza, stwarza si ku temu warunki (kotary, pokoje)
Proporcjonalne - kada partia uzyskuje mandaty proporcjonalnie do iloci
uzyskanych gosw lub Wikszociowe - kandydat z najwiksz iloci gosw
zgarnia mandat (First Past the Post)
Bezporednie - kady samodzielnie oddaje gos na wskazanego kandydata; kwestia
penomocnika nie stoi temu na przeszkodzie
- porednie - gosowanie na elektorw w USA;
-----Jednomandatowe okrgi wyborcze - Polska do Senatu, Wielka Brytania, Francja,
Indie, Kanada, USA
Wielomandatowe okrgi wyborcze - Irlandia; proporcjonalne, ordynacja
preferencyjna - Single Transferable Vote, Alternative Vote (Australia, z t
rznic, e tu okrgi jednomandatowe; odpada kto, kto by u kogo jedynk -> jego
gos przejmuje dwjka na licie);
Przymus wyborczy - np Niderlandy, Belgia, Wochy, Turcja, Australia, Singapur,
Wenezuela - gosowanie jest obowizkiem obywatela (ale sankcje rzadko
realizowane - jak co grzywna, we Woszech niesankcjonowane, Wenezuela - areszt,
Turcja - brak paszportu, zwolnienie z posady pastwowej)
Okrgi marginalne - deszczuka ratunkowa? wtf; niezdecydowani wyborcy z tych
okrgw, jeli zmieni zdania mog przechyli szal gosowania
Proporcjonalno-wikszociowe systemy - listy zamknite (tylko partie) lub
otwarte (gosy na partie i osoby) / np Niemcy - jeden gos na kandydata, jeden na
parti do Bundestagu / Wochy, Bugaria, Rosja
Klauzule zaporowe - ograniczenia wad systemu proporcjonalnego, progi
wyborcze / Polska - 5% partie i 8% koalicje, Grecja - 19%? - wiki twierdzi, e 3%
(partia, ktra zdobywa 41% automatycznie ma 40 mandatw wicej), Szwecja,
Portugalia - 3%, 2% - Dania, 4% Hiszpania;
Metoda d'Hondta - znalezienie najwikszych ilorazw w wyniku podziau przez
kolejne liczby cakowite czyli 1,2,3 itd
Metoda Hare-Niemeyera - metoda matematycznej propocji, najwikszej reszty /
liczba oddanych gosw*liczba mandatw do obsadzenia : czna liczba gosw w
okrgu = X,.. - decyduje liczba przed przecinkiem - nadwyka mandatw - kolejno
wg wartoci po przecinku
Metoda Saint-Lague - najwiksze ilorazy dzielc przez kolejne nieparzyste 1,3,5,7
Suba cywilna w pastwie demokratycznym - grupa urzdnikw posiadajcych
stabilne zatrudnienie, pozostajca pod ochron rzdu - 'Polityk odchodzi, urzdnik
zostaje' / urzdnik poniej ministra bd wiceministra pozostaje pod opiek sdow,
chyba, e udowodni mu si, e jest nielojalny wobec nowej wadzy, nie ma

kompetencji / konkursy na powoanie

- 1907 - Wielka Brytania - Kodeks Etyczny Urzdnika
- 1819 - Francja
- Polska - Korpus suby cywilnej
3 etapy podejmowania decyzji - Japonia:
1) sadzenie drzewa - projekt podjty przez zarzd
2) kwitnicie drzewa - wysyanie projektu do wsppracownikw i podwadnych, ich
opinie - czy jest realny, jakie s przeszkody
3) zbieranie owocw - podjcie decyzji w sprawie projektu
Suba cywilna w Japonii - praca: 75% protekcja; 20% zwizki midzy
pracodawc, a jeszcze studentem; 5% ludzie z ulicy / pracuje, sprzta, bo musi
pozna kady szczebel pracy, jeli ma ni pniej zarzdza i j szanowa / na 7
miesicy do miejsca odosobnienia / potem kurs przygotowawczy do suby cywilnej 40% nie wytrzymuje tego etapu / system paternalistyczny w Japonii - tylko 6%
kobiet zamnych pracuje, dopiero od poowa lat 60-tych maj 3 tygodnie urlopu
bez wzgldu na sta - tylko 19% realnie korzysta
Narodowa Szkoa Administracji - chyba chodzi o Francje - przyjmuje
licealistw i studentw; dzienne bezpatne - od 1 do 2,5 roku; 85 tys euro za rok; 15
tys osb co roku; wybiera si korpus, ktrym si interesuje, 20 osb na 1 miejsce;
urzdy nie przyjmuj nikogo bez wiedzy tej szkoy, dopiero po jej zgodzie kto z
ulicy; I etap - testy (2/3 odpada), II etap - rozmowy (osobowo) / 9 korpusw
urzdniczych - 1-3 - elita, 2 jzyki obce / 4-6 - inne instytucje centralne; wane
regionalne, 1 jzyk / 7-9 - mnej wane urzdy, brak jzyka obcego
Pluralizm polityczny - podstawowa zasada ustrojowa pastwa demokratycznego /
- tradycyjny - ojczyzna USA / 4 zasady: 1) kade spoeczestwo dzieli si na grupy
wg rnych kryteriw (wyksztacenie, pe, majtek, religia) 2) organizuje partie,
grupy interesu 3) grupy interesu naciskaj na organy pastwowe 4) pastwo jest
strem midzy deniami rnych grup interesu, bo te denia si znosz / USA lobby / lobbizm - nacisk grup interesu / do 1961 - kady mg wstpi do kongresu
bez przepustek (incydent z nikaraguaskimi parlamentarzystami, mieli bro - teraz
kady wrzuca dolca na wejciu) / dzi kongresmeni - 24 kawiarnie wok kongresu /
13 lobbystw zarejestrowanych w Polsce / watch-dogs - kontroluj ycie prywatne
kongresmenw, szantauj, dopuszczalne w USA / USA - 5-letnie studia lobbyzmu wielkie firmy ich zatrudniaj / Europa - anarchistyczne zachowania - strajki, bojkoty,
zamieszki, manifestacje
- zinstytucjonalizowany - neokorporacyjny - Szwajcaria, Austria, Niderlandy,
Skandynawia, Belgia, Sowenia / 4 zasady: pierwsze dwie j/w 3) organy pastwowe,
rzd zapraszaj do wsplnego podejmowania decyzji wybrane przez nich grupy 4)
opiera si na konsensusie, odpiera zasad wikszoci, zapewnia si przeforsowanie
wikszoci
Partie chadeckie
- rne rodzaje: 1) Ameryka Poudniowa - teologia wyzwolenia (dodawano do niej
marksizm) 2) Europa kontynentalna 3) specyficzne skandynawskie - may udzia we
wadzy, koci protestancki
Konstytucje - 1) Europa kontynentalna - spisane ustawy zasadnicze / 2)
Skandynawia - zbir ustaw (we Francji jest konstytucja + 5 aktw o takiej randze) /
3) anglosaskie - Wielka Brytania - - brak konstytucji formalnej, ale jest

konstytucja materialna: zbir norm i zasad dotyczcych wykonywania wadzy,

5 rde: prawo stanowione, prawo precedensowe, konwenanse

konstytucyjne, dziea, traktaty i podrczniki prawnicze, prawa i traktaty UE 4)
USA, Japonia, Australia, Nowa Zelandia - ustawa zasadnicza + precedensy
sdowe