ARKUSZ ZAWIERA INFORMACJE PRAWNIE CHRONIONE DO MOMENTU

ROZPOCZCIA EGZAMINU!

Miejsce
na naklejk
MFA-R1_1P-092

EGZAMIN MATURALNY
Z FIZYKI I ASTRONOMII

MAJ
ROK 2009

POZIOM ROZSZERZONY
Czas pracy 150 minut
Instrukcja dla zdajcego
1. Sprawd, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 14 stron
(zadania 1 5). Ewentualny brak zgo przewodniczcemu
zespou nadzorujcego egzamin.
2. Rozwizania i odpowiedzi zapisz w miejscu na to
przeznaczonym przy kadym zadaniu.
3. W rozwizaniach zada rachunkowych przedstaw tok
rozumowania prowadzcy do ostatecznego wyniku oraz
pamitaj o jednostkach.
4. Pisz czytelnie. Uywaj dugopisu/pira tylko z czarnym
tuszem/atramentem.
5. Nie uywaj korektora, a bdne zapisy wyranie przekrel.
6. Pamitaj, e zapisy w brudnopisie nie podlegaj ocenie.
7. Podczas egzaminu moesz korzysta z karty wybranych
wzorw i staych fizycznych, linijki oraz kalkulatora.
8. Na karcie odpowiedzi wpisz swoj dat urodzenia i PESEL.
Nie wpisuj adnych znakw w czci przeznaczonej
dla egzaminatora.

Za rozwizanie
wszystkich zada
mona otrzyma
cznie
60 punktw

yczymy powodzenia!

Wypenia zdajcy przed

rozpoczciem pracy
PESEL ZDAJCEGO

KOD
ZDAJCEGO

Egzamin maturalny z fizyki i astronomii

Poziom rozszerzony

Zadanie 1. Pika (12 pkt)

Podczas treningu zawodnik stojcy w punkcie A kopn pik pod ktem do poziomu tak, e
G
upada na ziemi w punkcie B w odlegoci 38,4 m od niego. Skadowe wektora prdkoci v0
maj wartoci: v 0 x = 12 m/s i v 0 y = 16 m/s.
y

v0

v0y
a
A

v 0x

x
B
v sin 2
Zasig rzutu w takich warunkach mona obliczy ze wzoru Z =
. Rozwizujc
g
zadania, przyjmij warto przyspieszenia ziemskiego rwn 10 m/s2, a opr powietrza pomi.
2
0

Zadanie 1.1 (2 pkt)

Na rysunku powyej naszkicuj tor ruchu piki kopnitej przez zawodnika oraz zaznacz
wektor siy dziaajcej na pik w najwyszym punkcie toru.

Zadanie 1.2 (1 pkt)

Oblicz czas lotu piki z punktu A do punktu B.

Zadanie 1.3 (1 pkt)

Oblicz warto prdkoci pocztkowej, jak zawodnik nada pice.

Zadanie 1.4 (2 pkt)

Oblicz maksymaln wysoko, jak osigna pika.

Egzamin maturalny z fizyki i astronomii

Poziom rozszerzony

Zadanie 1.5 (2 pkt)

Inny zawodnik kopn pik tak, e podczas lotu wsprzdne jej pooenia zmieniay si
w czasie wedug wzorw: x(t) = 5t oraz y(t) = 6t 5t2 (w ukadzie SI z pominiciem
jednostek).
Wyprowad rwnanie ruchu piki, czyli zaleno y(x).

Zadanie 1.6 (2 pkt)

Irlandzkiemu zawodnikowi Stevenowi Reidowi udao si nada kopnitej pice prdko
o rekordowej wartoci 52,5 m/s.
Oblicz, jaki byby maksymalny zasig dla piki, ktra po kopniciu zaczyna porusza si
z wyej podan wartoci prdkoci przy zaniedbaniu oporw ruchu.

Zadanie 1.7 (2 pkt)

Pik do gry w pik non napompowano azotem do cinienia 2000 hPa. Objto azotu
w pice wynosia 5,6 dm3, a jego temperatura 27oC. Masa molowa azotu jest rwna
28 g/mol. Oblicz mas azotu znajdujcego si w pice. Przyjmij, e azot traktujemy jak gaz
doskonay.

Nr zadania
Wypenia Maks. liczba pkt
egzaminator!
Uzyskana liczba pkt

1.1
2

1.2
1

1.3
1

1.4
2

1.5
2

1.6
2

1.7
2

Egzamin maturalny z fizyki i astronomii

Poziom rozszerzony

Zadanie 2. Kalorymetr (12 pkt)

Kalorymetr to przyrzd laboratoryjny do pomiaru ciepa wydzielanego
lub pobieranego podczas procesw chemicznych i fizycznych. Skada
si z dwch odizolowanych od siebie aluminiowych naczy
w ksztacie walca przykrytych pokrywami.

2
3

1 termometr, 2 mieszado, 3 pokrywa, 4 naczynie wewntrzne,

5 naczynie zewntrzne, 6 izolujce podstawki

Zadanie 2.1 (1 pkt)

Wyjanij, dlaczego kalorymetr skada
umieszczonych jedno wewntrz drugiego.

si

dwch

naczy

Informacja do zada 2.2, 2.3 i 2.4

W dowiadczeniu wykorzystano tylko wewntrzne naczynie kalorymetru zamknite pokryw
i termometr. Do naczynia wlano 0,2 kg wody o temperaturze 50oC i co 10 minut mierzono
temperatur wody. Wyniki pomiarw temperatury przedstawiono w tabeli. Temperatura
otoczenia podczas pomiarw wynosia 20oC.
czas, w minutach

10

20

30

40

50

60

temperatura, w oC

50

42

36

32

29

27

25

Zadanie 2.2 (4 pkt)

Narysuj wykres zalenoci temperatury wody od czasu oraz naszkicuj lini przerywan
przewidywany dalszy przebieg krzywej do koca drugiej godziny, kiedy temperatura wody
praktycznie przestaa si zmienia.

Egzamin maturalny z fizyki i astronomii

Poziom rozszerzony

Zadanie 2.3 (1 pkt)

Napisz, czy szybko przepywu ciepa z naczynia do otoczenia (Q/t) w miar upywu
czasu rosa, malaa, czy pozostawaa staa.

Zadanie 2.4 (2 pkt)

Oblicz ciepo oddane przez wod w czasie 10 minut od momentu rozpoczcia pomiarw.
W obliczeniach przyjmij, e ciepo waciwe wody jest rwne 4200 J/kgK.

Zadanie 2.5 (2 pkt)

W kolejnym dowiadczeniu, aby utrzyma sta temperatur wody rwn 90oC, umieszczono
w wodzie grzak, ktr zasilano napiciem 12 V.
Oblicz opr, jaki powinna mie grzaka, by pracujc cay czas, utrzymywaa sta temperatur
wody w naczyniu. Przyjmij, e w tych warunkach szybko przepywu ciepa z naczynia
do otoczenia wynosi 80 J/s.

Nr zadania
Wypenia Maks. liczba pkt
egzaminator!
Uzyskana liczba pkt

2.1
1

2.2
4

2.3
1

2.4
2

2.5
2

Egzamin maturalny z fizyki i astronomii

Poziom rozszerzony

Zadanie 2.6 (2 pkt)

Szybko przepywu ciepa przez warstw materiau wyraa si wzorem:

Q
T
= k S
,
t
d

gdzie:

k wspczynnik przewodnictwa cieplnego materiau warstwy,

T rnica temperatur po obu stronach warstwy,
S powierzchnia warstwy,
d grubo warstwy.
Aluminiowe naczynie kalorymetru cakowicie wypenione wod i przykryte pokryw ma
grubo 1 mm i cakowit powierzchni 100 cm2. Temperatura wewntrznej powierzchni
naczynia wynosi 90oC. W tych warunkach ciepo przepywa na zewntrz naczynia
z szybkoci 80 J/s.
Oblicz, z dokadnoci do 0,001oC, temperatur zewntrznej powierzchni naczynia
kalorymetru. Przyjmij, e warto wspczynnika przewodnictwa cieplnego aluminium
wynosi 235 W/mK.

Zadanie 3. Zwierciado (12 pkt)

W pokoju na pododze ley sferyczna, wypolerowana
srebrna miska o promieniu krzywizny 1,2 m. Z sufitu
znajdujcego si na wysokoci 2,4 m wzdu osi symetrii
miski spadaj do niej krople wody. Rozwizujc zadanie,
pomi opr powietrza i przyjmij warto przyspieszenia
ziemskiego rwn 10 m/s2.

spadajce
krople

Zadanie 3.1 (1 pkt)

Zapisz, jakim zwierciadem (wypukym/wklsym) i (skupiajcym/rozpraszajcym) jest
wewntrzna powierzchnia miski w tym dowiadczeniu.

Egzamin maturalny z fizyki i astronomii

Poziom rozszerzony

Zadanie 3.2 (2 pkt)

Oblicz odlego ogniska tego zwierciada od sufitu.

Zadanie 3.3 (2 pkt)

Oblicz czas spadania kropli.

Zadanie 3.4 (1 pkt)

Okrel, jakim ruchem poruszaj si wzgldem siebie dwie kolejne spadajce krople. Podkrel
waciw odpowied.
Ruch jednostajnie
Ruch niejednostajnie
Ruch jednostajny
przyspieszony
przyspieszony
Ruch jednostajnie
opniony

Ruch niejednostajnie
opniony

Zadanie 3.5 (3 pkt)

Przy odpowiednim owietleniu spadajcej kropli, w pewnym jej pooeniu, na suficie
powstaje ostry obraz kropli.
a) Wyka, e obraz kropli na suficie jest wtedy powikszony trzykrotnie, przyjmujc, e
ogniskowa zwierciada wynosi 0,6 m.

b) Uzupenij ponisze zdanie, wpisujc pozostae dwie cechy obrazu kropli.

Obraz kropli na suficie jest powikszony, ....................................... i ........................................
Nr zadania
Wypenia Maks. liczba pkt
egzaminator!
Uzyskana liczba pkt

2.6
2

3.1
1

3.2
2

3.3
2

3.4
1

3.5
3

Egzamin maturalny z fizyki i astronomii

Poziom rozszerzony

Zadanie 3.6 (3 pkt)

Po pewnym czasie miska wypenia si wod.
Przedstaw na rysunku dalszy bieg promienia wietlnego wizki wiata laserowego
skierowanego na powierzchni wody rwnolegle do gwnej osi optycznej zwierciada.
Wykorzystaj informacj, e zaznaczony na rysunku punkt F, jest ogniskiem zwierciada
przed wypenieniem wod.

Wizka wiata
laserowego

Zadanie 4. Fotorezystor (12 pkt)

Fotorezystor
jest
pprzewodnikowym Elektroda
elementem
wiatoczuym.
Jego
opr
elektryczny zmienia si pod wpywem
padajcego wiata. Fotorezystory wykonuje
si najczciej w postaci cienkiej warstwy
pprzewodnika (np. z siarczku kadmu CdS)
naniesionej na izolujce podoe.

wiato

Elektroda

CdS
Podoe

Zadanie 4.1 (2 pkt)

Rysunki poniej przedstawiaj ukad pasm energetycznych dla pprzewodnika, przewodnika
i izolatora, zgodnie z teori pasmow przewodnictwa cia staych.
a) Zapisz pod rysunkami waciwe nazwy materiaw (izolator, pprzewodnik, przewodnik)
Oznaczenia: pp - pasmo przewodnictwa, pw - pasmo walencyjne, pe - przerwa energetyczna

.............................................

..............................................

..............................................

b) Podkrel nazwy tych pierwiastkw, ktre s pprzewodnikami.

mied

elazo

german

rt

krzem

Egzamin maturalny z fizyki i astronomii

Poziom rozszerzony

Zadanie 4.2 (1 pkt)

Przez domieszkowanie wykonuje si pprzewodniki, w ktrych nonikami wikszociowymi
s elektrony lub dziury.
Zapisz, jak nazywaj si noniki wikszociowe w pprzewodniku typu n.

Informacja do zadania 4.3 i 4.4

Poniszy wykres przedstawia zaleno natenia prdu pyncego przez fotorezystor
od napicia przyoonego do jego zaciskw przy piciu rnych wartociach natenia
owietlenia. Natenie owietlenia E (ilo wiata padajc na jednostk powierzchni)
podano w luksach, lx.
I, mA
10

0l
x

60

0
=3

0l

6
5
4

E=1

3
2

E = 40

lx

00 lx

E = 10 lx

0
0

10

U, V

Zadanie 4.3 (3 pkt)

Przeanalizuj wykres i ustal, jak opr elektryczny fotorezystora zaley od natenia
owietlenia (ronie, maleje, nie ulega zmianie). Wyjanij t zaleno, odwoujc si do
mikroskopowych wasnoci pprzewodnikw.

Nr zadania
Wypenia Maks. liczba pkt
egzaminator!
Uzyskana liczba pkt

3.6
3

4.1
2

4.2
1

4.3
3

10

Egzamin maturalny z fizyki i astronomii

Poziom rozszerzony

Wykorzystujc fotorezystor, ktrego charakterystyk

przedstawiono na poprzedniej stronie, zbudowano
obwd elektryczny (rys).

Zadanie 4.4 (3 pkt)

Wyznacz natenie owietlenia fotorezystora w przedstawionej sytuacji. Dokonaj niezbdnych
oblicze. Przyjmij, e mierniki s idealne, a opr wewntrzny baterii jest rwny zeru.

Zadanie 4.5 (3 pkt)

Opornik o oporze 2 k i fotorezystor, ktrego opr zmienia si w granicach
od 500 do 2 k w zalenoci od natenia owietlenia, moemy poczy ze sob
szeregowo lub rwnolegle.
Oblicz i wpisz do tabeli odpowiednie wartoci oporw zastpczych dla ukadu opornik
fotorezystor, w zalenoci od sposobu ich poczenia i natenia owietlenia fotorezystora.
Rodzaj poczenia
poczenie szeregowe, opr w k
poczenie rwnolege, opr w k

sabe owietlenie (E = 10 lx) silne owietlenie (E = 600 lx)

Egzamin maturalny z fizyki i astronomii

Poziom rozszerzony

11

Zadanie 5. Cefeidy (12 pkt)

Cefeidy to regularnie zmieniajce swoj jasno gwiazdy, nawet dziesi tysicy razy janiejsze
od Soca. Kada cefeida okresowo zmienia swoje rozmiary i temperatur powierzchni.
Wasnoci cefeid wykorzystywane s do wyznaczania odlegoci do galaktyk, w ktrych si
znajduj. Swoj nazw zawdziczaj gwiedzie Cephei w gwiazdozbiorze Cefeusza. Jej
rozmiary s kilkadziesit razy wiksze od Soca, jej temperatura zmienia si od 6800 K
w maksimum blasku do 5500 K w minimum, a moc jej promieniowania osiga redni warto
ok. 2000 razy wiksz ni Soce.
W obliczeniach przyjmij, e moc promieniowania Soca wynosi 3,821026 W.
Poniej przedstawiono diagram Hertzsprunga-Russella klasyfikujcy gwiazdy, na ktrym
zaznaczono obszary I, II, III, IV. Wykres dotyczy zada 5.1 i 5.2.

Zadanie 5.1 (2 pkt)

Zapisz, w ktrym z zaznaczonych obszarw I, II, III, IV na diagramie Hertzsprunga-Russella
znajduje si cefeida Cephei.

Zapisz nazw gwiazd znajdujcych si w obszarze I.

Zadanie 5.2 (2 pkt)

Oszacuj (w watach), w jakim przedziale zawiera si moc promieniowania gwiazd lecych
na cigu gwnym.

Nr zadania
Wypenia Maks. liczba pkt
egzaminator!
Uzyskana liczba pkt

4.4
3

4.5
3

5.1
2

5.2
2

Egzamin maturalny z fizyki i astronomii

Poziom rozszerzony

12

Wykres przedstawia zmiany jasnoci w czasie dla pewnej cefeidy.

Jasno cefeidy
w jednostkach umownych

3,5

3,8

4,1

4,4

dni

Zadanie 5.3 (1 pkt)

Oszacuj i zapisz okres zmian jasnoci tej cefeidy. Wykorzystaj dane zawarte na wykresie.

Zadanie 5.4 (1 pkt)

Moc promieniowania emitowanego z jednostki powierzchni gwiazdy zaley od temperatury
jej powierzchni. Wyjanij, dlaczego cefeida Cephei emituje znacznie wicej energii ni
Soce, mimo podobnej temperatury powierzchni.

Zadanie 5.5 (2 pkt)

moc cefeidy / moc Soca

Odlegoci do galaktyk, w ktrych zidentyfikowano cefeidy, mona wyznacza,

wykorzystujc zaleno pomidzy okresem zmian jasnoci dla rnych cefeid i ich redni
moc promieniowania. Na wykresie poniej przedstawiono zaleno midzy redni moc
promieniowania a okresem zmian jasnoci.
6000
4000
2000

10

15

dni

Egzamin maturalny z fizyki i astronomii

Poziom rozszerzony

13

Oblicz redni moc promieniowania cefeidy o okresie zmian jasnoci 10 dni, korzystajc z
informacji zawartych w tekcie wprowadzajcym oraz na wykresie.

Zadanie 5.6 (2 pkt)

Strumie energii (wyraony w W/m2) padajcy prostopadle na jednostkow powierzchni

P
obliczamy ze wzoru: =
, gdzie P jest moc promieniowania gwiazdy,
4 r2
a r jest odlegoci od gwiazdy. Na podstawie pomiarw ustalono, e rednia moc
promieniowania pewnej cefeidy wynosi 12,561028 W, a strumie energii docierajcy od tej
cefeidy w poblie Ziemi jest rwny 11012 W/m2.
Oblicz odlego tej cefeidy od Ziemi.

Zadanie 5.7 (2 pkt)

Odlegoci wyznaczane opisan powyej metod s bardzo due i podaje si je w latach
wietlnych lub w parsekach.
Wyra odlego 1017 km w latach wietlnych.

Nr zadania
Wypenia Maks. liczba pkt
egzaminator!
Uzyskana liczba pkt

5.3
1

5.4
1

5.5
2

5.6
2

5.7
2

14

Egzamin maturalny z fizyki i astronomii

Poziom rozszerzony

BRUDNOPIS