Prof. dr hab.

Marek Jabonowski, Uniwersytet Warszawski

Cho na polskim rynku wydawniczym pojawiaj si pozycje ksikowe zawierajce refleksje nad mediami ikomunikowaniem, to rzadko jednak wcaociowy
sposb powicone s metodologicznym aspektom funkcjonowania mediw, komunikacji isystemu medialnego. Tym wiksza to zasuga Tomasza Gackowskiego
iwsppracujcych znim medioznawcw. Niniejsz publikacj naley doceni za
rzetelne wpisanie si wistniejc ju tradycj tematyczn bada nad mediami,
ale rwnie za ciekawe podejcie do wtkw wybranych do analiz. Ksika jest
udana zarwno na poziomie tematycznym (relewancja tematw), jak imerytorycznym (zaprezentowanie tematw wposzczeglnych rozdziaach). Tematyka
poszczeglnych czci jest heterogeniczna, co zdecydowanie naley zapisa jako
jej kolejn zalet. Redaktor ksiki pokazuje wten sposb, e mamy do czynienia
zkwesti niezwykle zoon, ale rnorodne tematy badawcze mog tworzy
przekonujc cao.
Prof. Marek Jeziski, Uniwersytet Mikoaja Kopernika wToruniu

Metodologie bada medioznawczych

Publikacja mierzy si zmetodologicznymi wymiarami dyscypliny naukowej,

jak s nauki omediach, stawiajc sobie za cel okrelenie jej tosamoci metodologicznej oraz rde. Jest to zadanie powane itrudne. Chcc odnie si do mediw masowych, naley bowiem uwzgldnia rne grupy problemw. Kady
znich mgby, anawet powinien by rozpatrywany zkilku punktw widzenia.
Na ksik skadaj si artykuy przygotowane przez kompetentnych autorw, wktrych wsposb ciekawy odnosz si oni do wielu aspektw teoretycznych zwizanych znaukami omediach. Dziki takim opracowaniom pojawiaj
si wsplnie definiowane zjawiska, okrelane s problemy do rozwizania, przyjmowane techniki imetody bada. Publikacja ta jest wic kolejnym krokiem na
drodze do wypracowania zaoe metodologicznych wrodowisku medioznawczym wPolsce.

tom 26

Metodologie
bada
medioznawczych
redakcja naukowa

Tomasz Gackowski

Metodologie
bada medioznawczych

SERIA
TOM 26
Instytut Dziennikarstwa Uniwersytetu Warszawskiego

Komitet redakcyjny
Janusz W. Adamowski, Jerzy Bralczyk, Bogusawa Dobek-Ostrowska,
Micha Gajlewicz, Wodzimierz Gogoek, Rafa Habielski,
Marek Jabonowski przewodniczcy, Andrzej Kozie, Pawe Machcewicz,
Magorzata Marcjanik, Maciej Mrozowski, Jerzy Oldzki, Radosaw Pawelec,
Wiesaw Sonczyk, Wiesaw Wadyka

Metodologie bada
medioznawczych
pod redakcj

Tomasza Gackowskiego

Instytut Dziennikarstwa
Uniwersytetu Warszawskiego
Warszawa 2014

Publikacja dofinansowana przez

Wydzia Dziennikarstwa i Nauk Politycznych
Uniwersytetu Warszawskiego

Redaktor naukowy serii

dr Tomasz Gackowski
Recenzenci
prof. dr hab. Marek Jabonowski, Uniwersytet Warszawski
prof. dr hab. Marek Jeziski, Uniwersytet Mikoaja Kopernika w Toruniu
Redakcja i indeks osb
Anna Krawczyk
Projekt okadki i layout
Stanisaw Maecki
Fotografia na okadce
www.freeimages.com

Copyright by Instytut Dziennikarstwa Uniwersytetu Warszawskiego

Copyright by Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, Warszawa 2014

Wszelkie prawa zastrzeone. Kada reprodukcja lub adaptacja caoci bd czci

niniejszej publikacji, niezalenie od zastosowanej techniki reprodukcji (drukarskiej,
fotograficznej, komputerowej i in.), wymaga pisemnej zgody Autorw i Wydawcy.

Wydawca
Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR
03-982 Warszawa, ul. Dedala 8/44
tel. 602 247 367, faks 22 615 34 21
e-mail: oficyna@aspra.pl
www.aspra.pl
Skad i amanie
OFI
ISBN 978-83-7545-564-9

Ilo arkuszy wyd.: 13

Spis treci
Tomasz Gackowski
Zamiast wstpu. O triangulacji caociowej w naukach o mediach . . . .

Jolanta Makiewicz
Co jzykoznawstwo moe da medioznawstwu? . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

17

Katarzyna Gadomska-Lila, Bartomiej Moszoro

Badanie zjawisk spoecznych kluczowe metody w wietle publikacji
z zakresu nauk o zarzdzaniu oraz nauk o mediach . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
Pawe Wrona
Czy warto bada protomedia? Propozycje metodologiczne
i metodyczne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
Monika Kaczmarek-liwiska
Etyka zawodowa public relations potrzeba triangulacji respondentw
i metod badawczych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
Agnieszka Chwiakowska
wiadomo kadry marketingowej w zakresie idei marketingu
w mediach spoecznociowych wyniki badania . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
Sylwia Mcfal
Badania terenowe a badania nad mediami przykad bada
nad funkcjonowaniem prasy lokalnej w maej spoecznoci . . . . . . . . . 137
Tomasz Gackowski
Twitter w rkach politykw. Rzecz o metodologii i potencjale bada
mediw spoecznociowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
Karolina Brylska
Uwaga, eurosceptycy! Sposoby mwienia o zagroeniu ruchami
radykalnymi przed wyborami do Parlamentu Europejskiego
w 2014 roku. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209
Notki o autorach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235
Indeks osb . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239
5

Zamiast wstpu
O triangulacji caociowej
w naukach o mediach
Tomasz Gackowski

ak co roku w listopadzie, ju od czterech lat, oddajemy w Pastwa rce

kolejny tom, w ktrym podejmujemy najwaniejsze wtki i aspekty
zwizane z naukami o mediach, poszukujc tym samym zarwno ich tosamoci, jaki i interdyscyplinarnych korzeni. Tym razem skupilimy si na
metodologicznych wymiarach wspomnianej dyscypliny naukowej. Ksika
Metodologie bada medioznawczych jest bodaj jedn z pierwszych, jeli
w ogle nie pierwsz, prb okrelenia tosamoci metodologicznej oraz rde nauk o mediach. Do realizacji tego niezwykle trudnego zadania zaprosilimy badaczy z caej Polski. Warto bowiem pamita, e niniejsza pozycja
stanowi swoiste podsumowanie IV Oglnopolskiej Konferencji Metodologicznej Medioznawcw (dalej: OKMM) pt. Metodologia w subie teorii?
U rde projektw badawczych medioznawcw oraz III edycji warsztatw
metodologicznych, ktre odbyy si w dniach 2122 listopada 2013 roku na
Uniwersytecie Warszawskim.
Przed uczestnikami obrad IV OKMM postawiono nie lada wyzwanie:
konieczno udzielenia odpowiedzi na szereg trudnych pyta. Zastanawialimy si nad tym, w jaki sposb polscy badacze mediw projektuj wasne badania? Skd w ogle czerpi pomysy na projekty badawcze? Czy
w tych poszukiwaniach zadaj sobie pytania o wano (przydatno) i weryfikowalno (moliwo zbadania) wybranych problemw badawczych?
Jeli tak, to jakie kryteria przyjmuj dla tych rozwaa? Skd czerpi przekonanie, e co jest waniejsze od czego innego oraz jak mierz stopie
weryfikowalnoci okrelonego problemu? Gdzie szukaj inspiracji? Jak do7

Tomasz Gackowski

okrelaj problem badawczy i stawiaj pytania badawcze? Jak przebiega

proces przeksztacania pyta badawczych w hipotezy badawcze? Wreszcie
czy problem badawczy w procesie konceptualizacji zostaje od razu wpisany
w okrelon teori, ktr badacz bdzie w ten sposb weryfikowa, czy te
moe to projekt i poczynione w trakcie jego realizacji ustalenia bd dopiero przesdza o usytuowaniu badania wzgldem okrelonej perspektywy
teoretycznej? Jeli badacz wybiera t pierwsz drog, tzn. e w znacznej mierze bdzie posugiwa si rozumowaniem dedukcyjnym szuka potwierdzenia lub te falsyfikacji przyjtych na pocztku zaoe w wybranej teorii.
W innym przypadku badacz bdzie preferowa rozumowanie indukcyjne:
analiza okrelonych wtkw i aspektw problemu badawczego umoliwi
badaczowi, w kocowym etapie pracy, dojcie do syntezy wnioskw mogcych zaowocowa repertuarem nowych poj, kryteriw, modeli, systemw, a nawet paradygmatw. Wydawaoby si, e jest to podejcie bardziej twrcze, jednak w przeciwiestwie do dedukcji obcione znacznie
wikszym ryzykiem popenienia bdu.
Istnieje jednak jeszcze trzecia droga, ktra ma charakter triangulacyjny
czcy poniekd te dwie perspektywy badawcze. Ot optyka indukcyjna wprost skania badaczy do diagnozy rzeczywistoci, co jest kluczowym
etapem w procesie jej poznawania. By zrozumie przedmiot rozwaa, naley w pierwszej kolejnoci nazwa go, a nastpnie scharakteryzowa. Zblia
to podmiot poznajcy do istoty problemu, ktry jest poddawany analizie.
Naley jednak pamita, e deskrypcja opiera si na presupozycyjnych zaoeniach dotyczcych konstrukcji przedmiotu stanowicego obiekt bada.
Innymi sowy: postrzegamy jaki przedmiot przez pryzmat jego struktury,
ktra jeli jest rozpoznana umoliwia nam jego hierarchizujc charakterystyk. To z kolei przyblia nas do zrozumienia, czym w rzeczy samej dany
obiekt jest i do czego suy. Takie pojmowanie procesu poznawczego powoduje, e badacze, opisujc wiat, w znacznej mierze bazuj na dedukcji, ktra
umoliwia sprawdzenie przyjtych wczeniej przesanek. Trafna diagnoza
struktury przedmiotu poznawanego sprowadza si do stworzenia okrelonego modelu, ktry zostaje poddany weryfikacji lub falsyfikacji w procesie
badawczym (badania empiryczne).
Tomasz Goban-Klas, piszc o uytecznoci modeli1, przywouje sowa
Leonarda C. Hawesa, w ktrych trafnie i zwile uj on rnic midzy
teori a modelem: Teoria jest wyjanieniem, a model jest reprezentacj2.
1

T. Goban-Klas, Media i komunikowanie masowe. Teorie i analizy prasy, radia, telewizji i Internetu, Warszawa
2009, s. 5253.
2
L.C. Hawes, Pragmatics of Analoguing: Theory and Model Construction in Communication, Reading 1975,
s. 122123.

Zamiast wstpu

Zaraz potem cytuje amerykaskiego badacza Deana Barnlunda stwierdzajcego, e model jest narzdziem pojciowym. Dostarcza ram odniesienia
dla zaoe, identyfikuje kluczowe zmienne, postuluje pewne relacje, ktre
istniej w badanych zjawiskach. Okrela rodzaj danych i sposb ich interpretacji. W kocu adekwatno kadego modelu zaley od stopnia, w jakim
stymuluj one badania oraz syntetyzuj wyniki w zrozumiay schemat3.
Krakowski medioznawca, podsumowujc rozwaania na temat modeli teoretycznych, dostrzega ich warto heurystyczn i przekonuje, e pozwalaj
one trafniej uchwyci istot badanych zjawisk i procesw. Przekonuje, e
model peni wwczas rol podobn do tej, jak mapa odgrywa w podry:
wskazuje przebyt drog i orientuje podrnika w moliwociach wyboru
dalszego szlaku4.
Te trzy wskazane podejcia stay si obiektem rozwaa grona polskich
medioznawcw podczas IV OKMM. W tym kontekcie pytalimy o rol,
jak w tych projektach peni metodologia. Czy suy ona weryfikacji teorii
poprzez badania empiryczne, czy te moe coraz czciej jest celem samym
w sobie, tzn. e badaczowi zaley przede wszystkim na stworzeniu narzdzia
badawczego, ktre po prostu pomoe mu zoperacjonalizowa w sposb
rzetelny i bezstronny analiz okrelonego problemu badawczego? Kwestia
ta zdaje si by fundamentalna, pojawia si bowiem w gowie kadego
medioznawcy przystpujcego do przygotowania projektu badawczego.
W ramach IV OKMM odbya si rwnie kolejna edycja cieszcych si
niesabnc popularnoci warsztatw metodologicznych medioznawcw.
Dotyczyy one analizy wizerunku, analizy narracji oraz analizy dyskursu.
Dyskusja podsumowujca prace trzech grup warsztatowych jednoznacznie
pokazaa, e u rde sukcesu wikszoci medioznawczych projektw badawczych ley tzw. mylenie triangulacyjne, a wic postawa, ktra omiela
badacza do korzystania z bardzo rnorodnego, interdyscyplinarnego instrumentarium badawczego.
W zwizku z powyszym warto przypomnie koncepcj triangulacji caociowej (wielokrotnej), rozumianej za Normanem K. Denzinem5 jako:
wykorzystywanie wicej ni jednej metody w badaniu okrelonych zjawisk, procesw, przedmiotw; schemat dziaania pozwalajcy badaczom
na wzniesienie si ponad osobiste preferencje zwizane z okrelonymi metodologiami; krzyowanie rnych podej teoretycznych, metod, badaczy

Interpersonal Communication: Survey and Studies, pod red. D.C. Barnlunda, Boston 1968, s. 18.
T. Goban-Klas, Media i komunikowanie masowe, s. 53.
5
N.K. Denzin, The Research Act in Sociology: A Theoretical Introduction to Sociological Methods, London 1970,
passim.
4

Tomasz Gackowski

oraz danych w okrelonych projektach badawczych6. Mona wic przyj,

e koncepcja triangulacji wielokrotnej jest swoist filozofi badawcz, ktra
zakada nieustann otwarto badacza na perspektywy, ktrych nie byby w stanie on sam dostrzec, uwzgldniajc tylko to instrumentarium badawcze, ktre rozpoznaje w ramach wasnej dyscypliny. W tym kontekcie
przekazy medialne analizowane przez uczonych z rnych dziedzin naukowych s takim przedmiotem bada, w ktrym dobrze wida konieczno
wykorzystywania interdyscyplinarnych perspektyw w ramach badanych
zjawisk, procesw czy wydarze.
Norman K. Denzin wyrni cztery rodzaje triangulacji7. Triangulacja danych polega na korzystaniu z wielu rnorodnych rde danych i moe
przyjmowa kilka form: badanie tego samego zjawiska w rnych momentach, w rnych lokalizacjach i z udziaem rnych respondentw. Triangulacja badaczy polega na zaangaowaniu w badanie rnych analitykw, po
to wanie, by unikn bdw, jakie mogyby wynikn z nieuwiadomionych preferencji kadego z nich. Trzeci rodzaj to triangulacja teorii, ktra
suy poszerzeniu wiedzy i jej ugruntowaniu. Chodzi o ujmowanie danych z rnych perspektyw i z rnorodnymi perspektywami w zanadrzu8.
Wreszcie ostatnia triangulacja opisana przez Denzina, a jendnoczenie najpopularniejsza wrd badaczy metodologiczna, ktra moe wystpowa
w dwch typach: w ramach metod i midzy metodami. Zalet triangulacji
metodologicznej jest moliwo zniwelowania ogranicze, jakie nios ze
sob poszczeglne metody badawcze poprzez ich zestawianie, i tym samym summa summarum poszerzenie zakresu analiz.
Naley stwierdzi, e triangulacja moe by niezwykle uyteczna jako
narzdzie badawcze, ale rwnie jak kady zoony konstrukt niesie ze
sob okrelone trudnoci wykonawcze. Koncepcja triangulacji Normana K.
Denzina bya wielokrotnie, przez lata, przedmiotem dyskusji uczonych, co
doprowadzio do pewnej weryfikacji i korekty teorii przez samego autora.
Ostatecznie Denzin stan na stanowisku, e triangulacja wymiernie wspomaga gbsze zrozumienie badanego zjawiska, a niekoniecznie moe suy
obiektywizacji badania czy zwikszeniu trafnoci wynikw. W tym duchu
pozostaje zreszt jedno z najpopularniejszych wspczesnych uj koncepcji triangulacji autorstwa Uwe Flicka, czyli tzw. systematyczna triangulacja perspektyw: Zgodnie z ni rne perspektywy w badaniach jakociowych zostaj poddane triangulacji po to, by wykorzysta ich mocne strony
i ujawni ograniczenia kadej z nich. Nie chodzi tu o pragmatyczne pocze6
7
8

10

Por. U. Flick, Jako w badaniach jakociowych, tum. P. Tomanek, Warszawa 2011, s. 75175.
N.K. Denzin, The Research Act in Sociology, s. 301.
Tame, s. 303 [tum. T.G.].

Zamiast wstpu

nie rnych metod, lecz o uwzgldnienie ich fundamentw teoretycznych.

Punktem wyjcia jest klasyfikacja rnorodnych podej w badaniach jakociowych, ktre stanowi podstaw dla osadzonej w teorii, systematycznej
triangulacji uj i perspektyw jakociowych9. Wydaje si, e triangulacja
metodologiczna jest konceptem szczeglnie uytecznym w obszarze bada
przekazw medialnych, ktre przez dziesiciolecia byy analizowane jedynie fragmentarycznie, aspektowo w ramach rnych dyscyplin naukowych
przede wszystkim socjologii, historii i nauk filologicznych. Ju Max Weber
proponowa wyrnienie nowej gazi socjologii zwizanej z czasopimiennictwem, rekomendujc jako metod badawcz analiz zawartoci tekstw
prasowych. Warto rwnie pamita, e prekursorzy medioznawstwa to
przecie wybitni przedstawiciele dyscyplin pokrewnych (Harold Lasswell,
Paul Lazarsfeld i Elihu Katz socjologowie; Kurt Lewin, Carl Hovland psychologowie; Claude E. Shannon matematyk).
Powysza perspektywa staa u podstaw prac zwizanych z przygotowaniem niniejszego wydawnictwa. Dlatego te ksik otwiera szczeglnie
godny polecenia tekst prof. Jolanty Makiewicz pt. Co jzykoznawstwo
moe da medioznawstwu? Jzykoznawczyni z Uniwersytetu Gdaskiego podja si w nim z niezwyk dokadnoci wyjanienia zawioci
zwizanych z multi-, inter-, trans- i postdyscyplinarnoci metodologiczn
nauk o mediach oraz wskazaa najwaniejsze koncepty i metody rodem
z jzykoznawstwa, ktre w doskonay sposb mog suy badaczom mediw w zakresie choby analizy dyskursu.
Autorami drugiego rozdziau, zatytuowanego Badanie zjawisk spoecznych kluczowe metody w wietle publikacji z zakresu nauk o zarzdzaniu
oraz nauk o mediach, s dr hab. Katarzyna Gadomska-Lila i dr in. Bartomiej Moszoro. Dokonuj oni ciekawego porwnania metod i bada charakterystycznych dla nauk o zarzdzaniu oraz nauk o mediach przez pryzmat
artykuw opublikowanych w latach 20102014 na amach czterech prestiowych, recenzowanych czasopism z czci B wykazu ministerialnego (Problemy Zarzdzania, Wspczesne Zarzdzanie obecnie International
Journal of Contemporary Management, Studia Medioznawcze, Zeszyty
Prasoznawcze). Wnioski z przeanalizowanych tekstw (cznie 429, w tym
317 z nauk o zarzdzaniu i 112 z nauk o mediach) pod ktem stosowanych
metod badawczych stanowi interesujce zestawienie dwch dyscyplin naukowych, ktre maj sobie wcale niemao do zaoferowania.
Czy warto bada protomedia? Propozycje metodologiczne i metodyczne
to interesujcy wykad o protomediach w ujciu historyczno-kulturoznaw9

U. Flick, Jako w badaniach, s. 91.

11

Tomasz Gackowski

czym przygotowany przez mgr. Pawa Wron z Uniwersytetu Marii Curie-Skodowskiej w Lublinie. W toku wywodu stwierdza on, e protomedia
to przedmedialne rodki komunikowania, blisze naturze czowieka i jego
codziennej egzystencji. Media natomiast to bardziej sprofesjonalizowane
przekaniki informacji, ktrych celem samym w sobie jest wanie przekaz
informacji. Zdaniem badacza przedmedialne rodki komunikowania takie jak choby telegrafy optyczne, transkrypcje, inkunabuy to zjawiska
stojce czsto na pograniczu protomediw i mediw sensu stricto, media
klasyczne za to telegraf, prasa, radio, telewizja, ale rwnie pierwsze media
elektroniczne. W dalszej czci autor zastanawia si, czy protomedia w ogle
powinny stanowi przedmiot analiz w obrbie medioznawstwa. Rozwaania lubelskiego badacza maj w sobie niewtpliwie potencja do rozpoczcia dyskusji nad interesujcym w pewnym zakresie take nowym obszarem bada w ramach nauk o mediach.
W artykule pt. Etyka zawodowa public relations potrzeba triangulacji
respondentw i metod badawczych dr Monika Kaczmarek-liwiska przekonuje o koniecznoci stosowania triangulacji wielopaszczyznowej w badaniach przedstawicieli brany public relations w zwizku z rnymi aspektami i dylematami natury etycznej. Badaczka z Politechniki Koszaliskiej
susznie zauwaa, e triangulacja w obszarze metod badawczych powinna
pozwoli na minimalizacj ryzyka zgromadzenia danych, ktre () mog
skania respondentw do idealizowania swoich postaw, opinii i dziaa,
a nie przedstawiania ich z zachowaniem realnych dziaa. Potrzeba triangulacji danych w obrbie respondentw jest za zwizana z deniem do
poznania opinii i przekona rnych aktorw brany w sferze etyki zawodowej PR. Obie zastosowane formy triangulacji () mog w efekcie umoliwi analiz etyki zawodowej brany public relations w wielu wymiarach
w tym normatywnym, poprzez analiz deontologiczn i aksjologiczn badanego obszaru czy etyki przestrzeni medialnej, w kontekcie ktrej prowadzone s zadania PR.
Autork rozdziau zatytuowanego wiadomo kadry marketingowej w zakresie idei marketingu w mediach spoecznociowych jest mgr
Agnieszka Chwiakowska z Uniwersytetu Mikoaja Kopernika w Toruniu.
Prezentuje w nim wyniki badania przeprowadzonego za pomoc kwestionariuszy elektronicznych wrd menederw przedsibiorstw ujtych
w rankingach Socialbakers.com. Badaczka proponuje konkretne rozwizania natury metodologicznej w badaniu trudno dostpnych grup, majcych
tak jak w tym przypadku bezporedni wpyw na sposb prowadzenia okrelonej polityki ekspozycji i aktywnoci firm w przestrzeni mediw
spoecznociowych.
12

Zamiast wstpu

Badania terenowe a badania nad mediami przykad bada nad funkcjonowaniem prasy lokalnej w maej spoecznoci to artyku przygotowany
przez mgr Sylwi Mcfal z Uniwersytetu dzkiego. Autorka z jednej strony
prezentuje w nim pierwsze wyniki bada terenowych powiconych prasie lokalnej, z drugiej za bardzo dokadnie ukazuje sposb uycia metody
badawczej, jak jest indywidualny wywiad pogbiony, w badaniach typu
case studies w tym wypadku powiconych procesom oraz mechanizmom
funkcjonowania tytuw lokalnych adresowanych do relatywnie maych
spoecznoci.
Rozdzia, ktrego autorem jest redaktor naukowy niniejszego tomu
Twitter w rkach politykw. Rzecz o metodologii i potencjale bada mediw spoecznociowych koncentruje si na sposobach korzystania przez
polskich politykw z tej najwikszej na wiecie platformy mikroblogowej.
Wywd ma charakter na wskro politologiczno-medioznawczej analizy,
majc na celu m.in. wskazanie na zmiany, jakie zachodz w komunikacji
spoecznej pod wpywem Twittera, a take dc do zidentyfikowania rde jego popularnoci. Autor przedstawia wyniki projektu badawczego10,
w ramach ktrego do analizy zostao zakwalifikowanych dziesi oficjalnych kont polskich politykw na Twitterze, ktrzy mieli najwiksz liczb
zwolennikw ledzcych w dniu 24 grudnia 2013 roku. Poprzez prezentacj wynikw empirycznych wyrnia rwnie okrelone aspekty metodologiczne zwizane z analizowaniem aktywnoci politykw na Twitterze.
Ponadto autor proponuje okrelone metody i techniki badawcze (kryteria,
wskaniki oraz indeksy) suce do analizy komunikacji politycznej w mediach spoecznych.
Dr Karolina Brylska w artykule pt. Uwaga, eurosceptycy! Sposoby mwienia o zagroeniu ruchami radykalnymi przed wyborami do Parlamentu
Europejskiego w 2014 roku przedstawia wyniki analiz retorycznych prowadzonych podczas niedawnej kampanii do europarlamentu w polskich audycjach publicystycznych emitowanych w ostatnich dwch tygodniach przed
wyborami (1623 maja 2014 roku) na szeciu kanaach telewizyjnych: TVP 1,
TVP 2, TVP Info, Polsat News, TV 24 oraz TV Trwam. Autorka prowadzi badanie, przysuchujc si temu, co mwili na antenie zarwno dziennikarze,
jak i ich gocie politycy, co skutkuje licznymi wnioskami postawionymi
w formie pyta do dyskusji i prowokujcych do polemiki hipotez (zwaszcza w przypadku ostatniej z nich, ktra miaaby tumaczy, dlaczego niemal
powszechne straszenie Januszem Korwin-Mikkem oraz eurosceptykami
10

Pierwsze wyniki zostay przedstawione tutaj: T. Gackowski, Top 10 Polish Politicians on Twitter A Revolution
in Political Communication. Reconnaissance Research, e-Politikon 2014, iss. 9, s. 132164.

13

Tomasz Gackowski

w badanych audycjach nie przeszkodzio czterem kandydatom Kongresu

Nowej Prawicy wej do europarlamentu).
Podsumowujc, warto pochyli si nad kadym z rzeczonych rozdziaw.
Tytu caego tomu Metodologie bada medioznawczych wprost sugeruje,
e mamy do czynienia z wieloma perspektywami. Autorzy poszczeglnych
czci rekrutuj si z rnych, silnie stowarzyszonych z medioznawstwem
dyscyplin naukowych: jzykoznawstwa, historii, kulturoznawstwa, zarzdzania i ekonomii (w tym rwnie marketingu) oraz oczywicie socjologii i politologii. Fakt ten to z jednej strony wielka zaleta ksiki, z drugiej za niemae
wyzwanie postawione nie tylko przed autorami i redaktorem naukowym,
ale rwnie samymi odbiorcami badaczami mediw, ktrzy tym samym s
jednoznacznie zachcani do postawy icie interdyscyplinarnej i triangulacyjnej we wasnych projektach badawczych11. To wymagajce zobowizanie.
Na koniec warto wspomnie, e w chwili, gdy niniejszy tom trafi do ksigarni, na Uniwersytecie Warszawskim bdzie odbywaa si jubileuszowa
V Oglnopolska Konferencja Metodologiczna Medioznawcw pt. Internetowo mediw masowych w czasach mediamorfoz, cyfryzacji i konwergencji nowa ekologia mediw oraz czwarta edycja warsztatw metodologicznych medioznawcw (2021 listopada 2014 r.). Punktem wyjcia obrad
bdzie to, co we wstpie do jednej ze swoich ostatnich ksiek Nowa
ekologia mediw. Konwergencja a metamorfoza (2011) napisa wybitny
medioznawca p. dr Karol Jakubowicz. Ot z waciwym sobie dystansem
stwierdzi on, e wieszczony od kilku lat nieuchronny upadek mediw masowych, w szczeglnoci prasy, jest mocno przesadzony. Zestawi pogldy
zarwno obrocw tzw. starych mediw, jak i tych, ktrym mona zarzuci
technomiopi, a wic skonno do przeceniania krtkofalowego oddziaywania nowej technologii i nieumiejtno przewidzenia dugofalowych
efektw. Doprowadzio go to do wyrnienia trzech kluczowych dla wspczesnych mediw poj: mediamorfozy, cyfryzacji i konwergencji. Powysze rozwaania zmuszaj do refleksji, a moe nawet do rekapitulacji wielu
teorii medioznawczych, modeli oraz typologii. Na naszych oczach internet
przestaje by li tylko sieci poczonych ze sob komputerw. Sta si prymarnym zasobem wiedzy i rozrywki oraz gwnym punktem odniesienia
11

Zob. M. Jabonowski, T. Gackowski, Tosamo nauk o mediach. Obszary, perspektywy, postulaty, Studia
Medioznawcze 2012, nr 2 (49), s. 1524; M. Mrozowski, Tosamo nauk o mediach. Przyczynek do dyskusji, Studia
Medioznawcze 2012, nr 2 (49), s. 2432; T. Gackowski, Konferencja Tosamo nauk o mediach, czyli medioznawcza
polifonia starej-nowej dyscypliny naukowej, Studia Medioznawcze 2012, nr 3 (50), s. 1127; W. Sonczyk, Tosamo
nauk o mediach (refleksje po konferencji), Studia Medioznawcze 2012, nr 3 (50), s. 2837; M. Lisowska-Magdziarz,
Metodologia bada nad mediami nurty, kierunki, koncepcje, nowe wyzwania, Studia Medioznawcze 2013,
nr 2 (53), s. 2745; T. Sasiska-Klas, Swoisto zjawisk w komunikacji medialnej i problemy w ich badaniach empirycznych, Studia Medioznawcze 2014, nr 1 (56), s. 1320.

14

Zamiast wstpu

przy ocenie rzeczywistoci. Mona rzec, e internet spod znaku web 2.0 to
swoisty styl ycia, sposb postrzegania, rozumienia i przetwarzania otaczajcego nas wiata tego realnego i wirtualnego. To sprawia, e klasyczne
podziay mediw masowych rwnie przestaj by ostre, a dla wielu badaczy staj si wrcz archaiczne. Telewizor nie jest bynajmniej tym samym
urzdzeniem, co jeszcze par lat temu. Dzisiaj jest to centrum multimedialne, czce w sobie funkcje telewizji, komputera, radia czy prasy.
Moemy te spojrze na powysze procesy od drugiej strony: wemy pod
uwag dzisiejsze tablety i smartfony. Czym byyby dla czowieka XX wieku?
Telewizorami poddanymi miniaturyzacji? Moe radioodbiornikami z kolorowym wywietlaczem? A moe komputerem, tyle tylko, e mobilnym, maym, bardziej personalnym i interaktywnym ni wysuony pecet? W tej
perspektywie nie bez znaczenia jest rwnie silna personalizacja wspczesnych mediw, ktre dostosowuj si nie tyle do grup odbiorcw, co raczej
do kadego z nas z osobna i wszystkich razem. Ponadto obserwujemy dzi
dynamicznie postpujc indywidualizacj mediw, ktre staj si dobrem/
usug na zamwienie. Tu i teraz. To spostrzeenie nieuchronnie potwierdza
fakt, e w dzisiejszych czasach zasada trzech jednoci czasu, miejsca i akcji bezpowrotnie odchodzi do lamusa. Nie tylko dlatego, e zmieniaj si
technologie, ale dlatego, e zmienia si rwnie sposb korzystania z nich.
My odbiorcy mediw rwnie si zmienilimy!
Tym problemom powicilimy jubileuszow OKMM. Czwartkowe
warsztaty metodologiczne (IV edycja) poprowadz: prof. Adam Pawowski z Uniwersytetu Wrocawskiego (analiza sekwencyjna), dr Radosaw
Sojak z Uniwersytetu Mikoaja Kopernika w Toruniu (analiza konwersacyjna) oraz dr Emanuel Kulczycki z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza
w Poznaniu (analiza semiologiczna). Przed rozpoczciem obrad plenarnych
uczestnicy a wielu z nich bierze udzia w konferencji ju nie po raz pierwszy zostan zaproszeni na ekskluzywn prezentacj Laboratorium Bada
Medioznawczych Uniwersytetu Warszawskiego12, ktra ma zachci ich do
podjcia staej wsppracy.
Tych, ktrzy nie mog by z nami w listopadzie tego roku, ju teraz zapraszamy na VI Oglnopolsk Konferencj Metodologiczn Medioznawcw pt. Grywalizacja mediw, czyli o zmianach w komunikacji spoecznej
oraz pit edycj warsztatw metodologicznych, ktre odbd si w dniach
1920 listopada 2015 roku, oczywicie na Uniwersytecie Warszawskim.
Tomasz Gackowski
12

http://www.lbm.uw.edu.pl/.

15

Uwaga, eurosceptycy!
Sposoby mwienia
o zagroeniu ruchami
radykalnymi przed
wyborami do Parlamentu
Europejskiego w 2014 roku
Karolina Brylska

harles de Montesquieu, proponujc klasyfikacj ustrojw politycznych,

wskaza strach jako fundamentaln zasad despotyzmu przy czym
najwysz form despotyzmu jest totalitaryzm, a strachu terror1. Praktyka polityczna i medialna ostatnich dziesicioleci pokazuje jednak, e groba
jako narzdzie perswazji publicznej w wielu krajach demokratycznych, take
w Polsce, ma si wietnie. Straszenie i groenie suy nakanianiu do podejmowania dziaa politycznych, zwaszcza w okresie intensywniejszego angaowania obywateli w sfer publiczn, czyli w czasie kampanii wyborczych.
Referowane w niniejszym artykule badanie dotyczy budowania zbiorowego poczucia zagroenia eurosceptyzmem jako pewnym konstruktem
wiatopogldowym sucym etykietowaniu okrelonych podmiotw politycznych. Celem analiz byo ustalenie, czy i jak w polskich audycjach pu1
Por. Surowo kar lepiej odpowiada despotyzmowi, ktrego zasad jest groza, ni monarchii i republice,
ktrych sprynami s honor i cnota. Monteskiusz, O duchu praw, tum. T. Boy-eleski, Kty 1997, s. 77.

209

Karolina Brylska

blicystycznych emitowanych w okresie kampanii wyborczej do Parlamentu

Europejskiego wskazywano wyborcom ugrupowania eurosceptyczne jako
jakiego rodzaju zagroenie. W opisie materiau autorka nie bdzie koncentrowa si na formalnym aspekcie grb (czyli aktw wypowiedzi ich konstrukcji jzykowej), ale sprbuje odwzorowa pewne powtarzalne praktyki
jzykowe, ktre su budowaniu zbiorowego poczucia zagroenia2.

Materia i metodologia
W badaniu wzito pod uwag dwadziecia siedem programw publicystycznych wyemitowanych w szeciu kluczowych kanaach telewizyjnych3
w cigu dwch tygodni poprzedzajcych wybory do Parlamentu Europejskiego (a wic w okresie 1023 maja 2014 roku)4. Tak przyjte kryteria czasowe i gatunkowe uzupeniono kryterium tematycznym: do analizy kwalifikowano tylko te audycje, w ktrych wystpowa kandydat do Parlamentu
Europejskiego lub w ktrych wtek zwizany z wyborami dominowa
w dyskusji5. Ten pierwszy etap selekcji wyoni cznie sto szedziesit audycji publicystycznych, ktre zbadano pod ktem wystpienia w dyskusji
wtku ruchw eurosceptycznych jako jakiegokolwiek typu zagroenia bez
znaczenia byo, czy temat jest wywoany przez dziennikarza, czy przez gocia,
istotne byo tylko to, e wtek ten (eurosceptycyzm w szerokim rozumieniu6) pojawi si w dyskusji w tym konkretnym ujciu (jako zagroenie).
Ten drugi poziom selekcji doprowadzi do stworzenia ostatecznej prby badawczej, na ktr zoyo si pidziesit siedem audycji telewizyjnych.
2
Zjawisko straszenia i groenia w dyskursie publicznym jest ju od pewnego czasu przedmiotem bada autorki niniejszego artykuu. Zob. Komunikaty groce jako narzdzie nakaniania przykady polskich kampanii
spoecznych, [w:] Quo vaditis? Interdyscyplinarne horyzonty nauk o mediach, pod red. T. Gackowskiego, Warszawa
2012, s. 239262. Z kocem 2014 r. w serii wydawniczej Media Pocztku XXI Wieku ukae si rwnie monografia
powicona retoryce groby w przestrzeni publicznej.
3
Dane telemetryczne Audience Nielsen Measurement (badanie na reprezentatywnej prbie ludnoci Polski powyej
4 r..) wykazay, e w pierwszym kwartale 2014 r. widownia programw informacyjnych ksztatowaa si nastpujco:
TVN 24 203 tys. widzw, TVP Info 182 tys. widzw, Polsat News 82 tys. widzw, Superstacja 14 tys. widzw, [za:]
Widownia programw informacyjnych TVP Info, TVN 24, Polsat News, Superstacja. Raport Krajowej Rady Radiofonii
i Telewizji, oprac. J. Reisner, http://www.krrit.gov.pl/Data/Files/_public/pliki/publikacje/raporty/kontrola-nadawcowwyniki-badan/widownia-programow-informacyjnych-i-kwartale-2014.pdf (odczyt: 17.07.2014).
4
Referowane w niniejszym artykule analizy stanowi uzupenienie badania Monitoring wyborczy telewizyjnych
audycji publicystycznych. Wybory do Parlamentu Europejskiego 2014 przeprowadzonego dla KRRiT w maju 2014 r.
http://www.krrit.gov.pl/krrit/aktualnosci/news,1572,kampania-pe-2014---wyniki-monitoringu.html (odczyt: 1.08.2014).
5
Tzn. taki, ktry zajmowa ponad 50 proc. czasu trwania audycji. W badaniu stosowana bya take kwalifikacja
czciowa, ktra polegaa na analizowaniu tylko fragmentw audycji speniajcych przyjte kryteria.
6
Do grupy tej kwalifikowano take takie sformuowania, ktre w istocie oznaczay straszenie Kongresem
Nowej Prawicy i jej liderem Januszem Korwin-Mikkem jako podmiotami zagraajcymi Unii Europejskiej i Polsce
(np. cytowanie wypowiedzi Korwin-Mikkego o rozwaleniu Parlamentu Europejskiego, ale take tych o niszej
inteligencji kobiet, jeli z kontekstu wynikao, e jest to jaki rodzaj zagroenia, np. groba wstydu, ktry poczuj
Polacy, jeeli taka wypowied padnie w Parlamencie Europejskim).

210

Uwaga, eurosceptycy! Sposoby mwienia o zagroeniu ruchami radykalnymi przed wyborami do Parlamentu

Badanie przeprowadzono przy wykorzystaniu instrumentarium analizy

zawartoci i analizy retorycznej. Wszystkie cytaty s przytaczane w oryginalnym brzmieniu, nie korygowano bdw jzykowych popenionych
przez dziennikarzy i goci.
Na wstpie warto jeszcze wskaza istotne dla waciwego zrozumienia
tekstu rozrnienie poj groba i zagroenie. Uywajc terminu groba,
autorka ma na myli akt komunikacji (wypowied) wskazujcy w modelu
warunkowanym (jeli X, to Y; wprost lub w sposb dorozumiany) jakie
negatywne konsekwencje dla okrelonego podmiotu. Sowo zagroenie
oznacza tutaj przedmiotowy zakres groby, a wic swego rodzaju sankcje
czy negatywne zdarzenia, ktre mog dotkn tene okrelony podmiot.

Groby w kampanii wyborczej do PE w 2014 roku

W analizowanych audycjach pojawiay si groby rozmaitego rodzaju. Niektre z nich byy oczywiste stanowiy eurowyborcz mutacj jakiej groby uniwersalnej, charakterystycznej dla polskiego dyskursu7 politycznego
(np. groba, e partia X po wygranych wyborach bdzie podejmowa ze dla
Polski i Polakw decyzje). Inne miay charakter bardziej okolicznociowy,
odpowiaday biecym, wanym dla przebiegu kampanii wydarzeniom
(np. groba, e opady deszczu spowoduj powd i zalanie znacznych obszarw Polski). Po wylistowaniu wszystkich wymienianych w rozmowach
telewizyjnych grb, mona stworzy dwie grupy wskazywanych zagroe
podzielonych wedle kryterium przedmiotowego. W grupie pierwszej znalazyby si zagroenia zewntrzne wobec Polski:
zagroenie bezpieczestwa Polski, Europy i wiata (w rnych wersjach)
przez Rosj w sensie: politycznym, gospodarczym, energetycznym i militarnym;
zagroenia wiatopogldowe dla Polski i Polakw ze strony Unii Europejskiej, zwaszcza w formie ideologii gender (ktrej uosobieniem nieoczekiwanie staa si zwyciczyni festiwalu Eurowizji Conchita Wurst);
zagroenie pastw Unii Europejskiej imigrantami z biednego Poudnia
i biednego Wschodu (co moe mie dla Polski i Polakw implikacje ekonomiczne i spoeczne).

7
Autorka rozumie dyskurs, za T.A. van Dijkiem, jako interakcyjne uycie jzyka w okrelonym kontekcie,
czyli pewne dziaanie spoeczne wykorzystujce sprawcz rol jzyka. Istotne s tu trzy, wskazane przez badacza,
wymiary dyskursu: uycie jzyka, przekazywanie idei oraz interakcja w sytuacjach spoecznych. Por. tene, Badania
nad dyskursem, [w:] Wspczesne teorie socjologiczne, wyb. i oprac. A. Jasiska-Kania i in., t. 2, Warszawa 2006,
s. 10201046.

211

Karolina Brylska

Grupa druga to zagroenia wewntrzne majce swe rdo w granicach

Polski lub w zachowaniach i postawach Polakw:
zagroenie powodzi w poudniowej Polsce;
zagroenie nisk frekwencj w wyborach (ktra generuje kolejne zagroenia, jak np. lepszy wynik formacji eurosceptycznych);
zagroenie niekompetentnymi kandydatami na listach wyborczych (zagroenie wstydu w PE, a take nieskutecznoci w walce o interesy Polski).
Poza wymienionymi wane miejsce w katalogu zagroe zajmoway take ugrupowania eurosceptyczne per se, bdce przedmiotem opisywanego
tu badania. To zagroenie mona by przypisa do obu grup, poniewa, mwic o ruchach eurosceptycznych, wskazywano aktywno i rosnc popularno tego typu stronnictw jako zagroenie dla Polski, ale take dla innych
krajw Unii Europejskiej i UE jako takiej. O zagroeniu tym dyskutowano
w rnych kontekstach, ale take za pomoc rnych sw, co spowodowao spore zamieszanie terminologiczne. Wydaje si, e eurosceptycy to
najwaciwsze, bo najszersze znaczeniowo okrelenie ugrupowa, ktrymi
w tyme ujciu straszono (inaczej okrelano je jako te pozostajce w opozycji do normalnych), dlatego te autroka przyjmuje je jako obowizujce
w niniejszym tekcie8. Do grupy ruchw eurosceptycznych mona zaliczy
partie i organizacje, ktrych cech konstytutywn stanowio negowanie
zasadnoci istnienia Unii Europejskiej w ogle lub w obecnej formie. Wymieniano tu zarwno ugrupowania o pogldach skrajnie prawicowych, jak
i skrajnie lewicowych, natomiast nie zawsze eurosceptycyzm partii czy ruchu szed w parze z jej okreleniem wiatopogldowym aksjologicznym
(prawica lub lewica); czasem rnicujce i wane dla dyskusji byo po prostu negatywne, krytyczne, wrcz dekonstruktywne podejcie do UE. W tym
kontekcie dodatkow trudno stanowio utosamianie przez wielu dziennikarzy i politykw formacji eurosceptycznych z radykalnymi, przy czym
jako radykalne okrelano zazwyczaj ugrupowania prawicowe tymczasem, zgodnie z zaoeniami teorii polityki, skrajn prawic czciej okrela
si mianem ekstremistw, natomiast radykaami przedstawicieli skrajnej lewicy9. Ostatni przeszkod pogbiajc zamieszanie terminologiczne
byo podejmowane zazwyczaj przez goci audycji negocjowanie definicji
i egzemplifikacji wymienionych podgrup w trakcie rozmowy generalnie
przyjmowano na przykad, e Kongres Nowej Prawicy jest niebezpieczny,
poniewa gosi konieczno zniszczenia Unii Europejskiej (lub przynajmniej
Parlamentu Europejskiego) w obecnej formie, ale ju o Ruchu Narodowym
8
Eurosceptyk to osoba, ktra przeciwstawia si integracji politycznej i gospodarczej wasnego kraju z innymi,
[za:] R. Smolski, M. Smolski, E.H. Stadtmller, Edukacja obywatelska. Sownik encyklopedyczny, Wrocaw 1999, s. 102.
9
Por. Psychologia polityczna, pod red. K. Skaryskiej, Pozna 1999 rozdzia pt. Ekstremizm polityczny, s. 149.

212

Uwaga, eurosceptycy! Sposoby mwienia o zagroeniu ruchami radykalnymi przed wyborami do Parlamentu

mwiono czasem, e oczywicie generuje on pewne zagroenie, ale nie mona zalicza go do organizacji o pogldach skrajnie prawicowych.
Jako ciekawostk mona tu zaznaczy, e niektre formacje (np. Ruch
Narodowy, Solidarna Polska) nazyway siebie formacjami eurosceptycznymi, czynic z tej identyfikacji zalet w oczach swojego elektoratu. Powodowao to zabawne sytuacje, w ktrych przedstawiciele rnych ugrupowa
spierali si ze sob (czasem wrcz zachcani przez dziennikarza) o to, ktre
jest bardziej eurosceptyczne. Z drugiej strony odmawiano innym partiom
prawa do nazywania si tak wanie formacj, wskazujc, e taka autoidentyfikacja jest tylko manipulacj na potrzeby wyborw (por. np. wypowied Artura Dziambora z KNP w programie Mina dwudziesta z 22 maja
2014 roku: Prawo i Sprawiedliwo nie jest parti eurosceptyczn. Prawo
i Sprawiedliwo jest parti establishmentu, tego, ktry cay czas jest).
Majc wiadomo tych uwarunkowa, autorka kwalifikowaa do analizy wszystkie wypowiedzi, ktre polegay na okrelaniu czowieka lub organizacji jako gronych ze wzgldu na werbalizowan przez nich postaw
eurosceptyczn.
W tym miejscu naley jeszcze wskaza dwa wane konteksty faktograficzne okresu kampanii, ktre niejako intensyfikoway (lub wrcz wywoyway) dyskusj na temat zagroenia ruchami radykalnymi czy eurosceptycznymi w Europie. Pierwszym z nich bya emisja szeroko omawianego
spotu profrekwencyjnego przygotowanego przez szwedzk modziewk
socjaldemokratyczn SSU (Sveriges Socialdemokratiska Ungdomsfrbund).
W krtkim filmie wnuk nazistowskiego zbrodniarza, komendanta niemieckiego obozu KL Auschwitz, Rainer Hss mwi: Moja historia nauczya
mnie, e demokracja, rwno i prawa czowieka nigdy nie s dane raz na
zawsze. Nigdy nie zapomnij. Gosuj10. Emisja spotu staa si pretekstem do
dyskusji o radykalizmach politycznych w kilkunastu audycjach telewizyjnych poddawanych analizie11.
Drugim istotnym kontekstem faktograficznym byy publikowane cyklicznie w rnych krajach Europy sondae opinii publicznej, ktre wskazyway na rosnc popularno ruchw i ugrupowa radykalnych czy eurosceptycznych w co najmniej kilku pastwach czonkowskich UE. W Polsce
dotyczyo to przede wszystkim Kongresu Nowej Prawicy Janusza Korwin-Mikkego, ktremu sondae, po raz pierwszy od wielu lat, wieszczyy moliwo przekroczenia progu wyborczego.
10
Tumaczenie wasne z jz. angielskiego. Tekst w oryginale brzmi: My history taught me that democracy,
equality and human rights never can be taken for granted. Never forget. To vote. Spot by emitowany od 13 maja
2014 r. i szybko wywoa dyskusj w wielu krajach Unii Europejskiej.
11
https://www.youtube.com/watch?v=KicA_0LNrsw (odczyt: 28.07.2014).

213

Karolina Brylska

Popularno groby eurosceptyzmu w badanych audycjach

Prezentacj wynikw bada warto rozpocz od spojrzenia na og analizowanych audycji i wskazania, jak czsto pojawiaa si w nich groba ugrupowa eurosceptycznych. Jak wida na wykresie 1., najwiksz liczb audycji
z tym wtkiem wyemitoway Polsat News oraz TVP Info. Oczywicie jest
to take konsekwencj faktu, e wanie z tych dwch kanaw pochodzio
najwicej audycji zakwalifikowanych do badania. W ujciu procentowym
najczciej straszono eurosceptykami w TVP Info (ponad poowa zbadanych
audycji) i TVN 24 (prawie poowa przeanalizowanych audycji). Oczywicie
jakociowo byy to rne audycje: werbalizacja grb zajmowaa w poszczeglnych programach rn ilo czasu antenowego, ale te kategoryczno stwierdze bya rozmaita i jak mona mie wraenie czasem moc
jednego stwierdzenia moga by istotniejsza dla odbioru ni trwajca kilka
minut agodna dyskusja o zagroeniu eurosceptykami.

Wykres 1. Liczba audycji zawierajcych komunikaty groce eurosceptykami w podziale na stacje telewizyjne
Opracowanie wasne

Na powyszym wykresie zaprezentowano liczb audycji, w ktrych pojawiao si straszenie eurosceptykami w podziale na poszczeglne programy.
Tutaj z kolei wyrniaj si: Fakty po Faktach (TVN 24) oraz Mina dwu214

Uwaga, eurosceptycy! Sposoby mwienia o zagroeniu ruchami radykalnymi przed wyborami do Parlamentu

dziesta i Go poranka (oba TVP Info). Komentarza wymagaj te, w ktrych

groba eurosceptykw nie pojawia si ani razu. Najbardziej uzasadniony
wynik dotyczy programu Polski punkt widzenia (TV Trwam), ktry prezentujc niejako z zaoenia pogldy krytyczne wobec Unii Europejskiej nie
mg jednoczenie formuowa grb z nimi zwizanych. Brak omawianego
wtku w programie Debata po europejsku te wydaje si naturalny konwencja analizowanego wydania programu nie pozostawiaa miejsca na tego
typu rozwaania. W przypadku programu Piaskiem po oczach na wynik mia
zapewne wpyw fakt, e do badania zakwalifikowao si tylko jedno jego
wydanie. Najbardziej istotna wydaje si jednak konkluzja, do ktrej prowadzi enumeracja pozostaych audycji, w ktrych eurosceptykami nie straszono: Babilon (TVN 24), Przystanek Bruksela, Debata europejska, Tomasz Lis na
ywo (wszystkie trzy TVP Info) oraz Premierzy (Polsat News). Ot s to audycje, w odniesieniu do ktrych pogbiona analiza jakociowa wskazuje na
wysoki poziom merytoryczny prowadzonej dyskusji (a przynajmniej wysoki
poziom moderacji dyskusji: tematy proponowane przez dziennikarza dotyczyy faktw i konkretw, a nie tylko lub nie w przewaajcej czci opinii).

Wykres 2. Liczba audycji zawierajcych komunikaty groce eurosceptykami w podziale na poszczeglne programy
Opracowanie wasne

Przy okazji mona te wspomnie, e wrd politykw najchtniej grob eurosceptycyzmu posugiwali si politycy lewicy, zwaszcza za Leszek
Miller (SLD), Wojciech Olejniczak (SLD), Andrzej Celiski (PD, startowa z li215

Karolina Brylska

sty E+TR) i Robert Kwiatkowski (E+TR). Czynili to nie tylko zapytani przez
dziennikarzy, ale take z wasnej inicjatywy, co kae sdzi, e straszenie
eurosceptykami zawarte byo w strategii wyborczej obu wymienionych
partii. O zagroeniu eurosceptykami mwili te sporo eksperci (politolodzy,
socjolodzy, komentatorzy polityczni dziennikarze), ale oni byli ju w duo
wikszym stopniu zachcani do tego przez prowadzcych audycje.

Groby w pytaniach dziennikarzy

Analiza pyta dziennikarskich zawierajcych grob eurosceptycyzmu pozwolia na stworzenie trzech schematw tego rodzaju wypowiedzi dziennikarskich.
Pierwszy z nich mona nazwa zdecydowan opini. Schemat ten polega na tym, e dziennikarz stawia w pytaniu zdecydowan tez o istniejcym zagroeniu eurosceptyzmem przyjmuje wic, e eurosceptycyzm jest
z zaoenia zjawiskiem negatywnym, nioscym niekorzystne konsekwencje. Przykadem takiego pytania jest wypowied Marka Czya:
Profesor wstpnie zaznaczy to, ale chc, ebymy ten wtek kontynuowali, co si takiego stao w Europie, e te tendencje nacjonalistyczne
i takie, takie ruchy skrajnie prawicowe si budz? Czy to jest kwestia
tego kryzysu od 2008 roku, czy to jest kwestia jakich bdw, ktre Unia
Europejska po drodze popenia? (Forum, 16.05.2014 r.).
Sformuowania uyte przez dziennikarza, a take wskazana przez niego
logika przyczyn jednoznacznie sugeruj, e mwimy o zjawisku negatywnym. Jeli bowiem przyczyn jest kryzys lub bdy, to skutkiem nie moe
by nic dobrego. Innymi sowy dziennikarz przyjmuje presupozycj, e
mamy do czynienia ze zym procesem, negatywnym trendem i pozostaje
nam tylko podyskutowa o jego przyczynach i ewentualnych skutkach.
Drugi schemat pytania mona nazwa zawoalowan sugesti. W tym
przypadku dziennikarz wskazuje problematyczne zjawisko, zwraca uwag,
e bywa ono negatywnie oceniane, ale sam nie formuuje sdu kategorycznego na jego temat, tylko prosi gocia o jednoznaczn ocen. Jako przykad
moe posuy wypowied Krzysztofa Ziemca:
Raz jeszcze witam, dobry wieczr, panie premierze. Pytam o eurosceptykw,
ktrzy rosn w si w caej Europie, bo w Polsce tak naprawd jest nic, w porwnaniu z tym, co ma Wielka Brytania czy Francja. Wiele osb bije na alarm,
nie wiem, czy susznie. Jaka jest pana opinia? (Dzi wieczorem, 20.05.2014 r.).
W cytowanej wypowiedzi interpretacj moe narzuca metafora wiele
osb bije na alarm. Take kolokwialna konstrukcja w Polsce tak naprawd
jest nic, w porwnaniu z tym, co ma Wielka Brytania czy Francja sugeruje, e mwimy o niechcianym, niepodanym elemencie rzeczywistoci
216

Uwaga, eurosceptycy! Sposoby mwienia o zagroeniu ruchami radykalnymi przed wyborami do Parlamentu

spoecznej. Ten schemat moe by dla straszcego tym bardziej korzystny,

e otwiera przed gociem moliwo postawienia takiej wanie ramy interpretacji12 wystarczy potwierdzi wtpliwoci dziennikarza i doda jaki
drastyczny opis, by otrzyma kompletn, sugestywn grob.
Trzeci schemat pytania o grony eurosceptycyzm, ktry mona nazwa
wtpliw przesad, opiera si na paradoksie. Syszymy drastyczne, mocne
stwierdzenie dziennikarza i towarzyszce mu pytanie, czy aby takie ujcie
nie jest przesadzone. Odwoajmy si do innej wypowiedzi Marka Czya:
Czy panowie dostrzegli w tym spocie jakkolwiek przesad? Czy tam
nie ma zbyt wielu mocnych sw? Czy rzeczywicie przeoenie jest takie, e
jak nie pjdziecie do wyborw i nie zagosujecie, to bdziemy mieli w Europie obozy koncentracyjne? (Forum, 16.05.2014 r.)
W cytowanym przykadzie wydwik wypowiedzi prowadzcego program jest tym mocniejszy, e niejako tumaczy i pokazuje wprost przekaz
zawarty w spocie reklamowym (zaleno, na ktr zwraca uwag dziennikarz, jest w spocie zawoalowana, niedopowiedziana, odbiorca ma zinterpretowa j sam). Mona powiedzie, e ten schemat pyta przypomina opisane przez Katarzyn Sitarsk tzw. pytania-sklejki zawierajce znak
upewnienia, skadajce si z pytania waciwego lub oznajmienia i znaku
upewnienia13. Sitarska za Barbar Bonieck14 odnotowuje, e tego typu pytania, m.in. nazywajc fakty a priori, informuj o tym, e nadawca szuka
sprzymierzeca dla swoich pogldw.

Groba w odpowiedziach goci

W czci audycji groba eurosceptycyzmu pojawia si nie tylko w pytaniach dziennikarzy, ale rwnie (lub wycznie) w odpowiedziach goci.
Tutaj take mona wskaza kilka rodzajw odpowiedzi.
12
Pojcie ramy zostao wprowadzone przez E. Goffmana w pracy Frame Analysis: An Essay on the Organization of Experience (Cambridge 1974), natomiast w kontekcie zjawisk medialnych po raz pierwszy uy go T. Gitlin,
definiujc framing (ramowanie, uramowienie) jako trwae wzorce poznania, interpretacji i prezentacji, selekcji,
akcentowania i wykluczenia, za pomoc ktrych twrcy symboli rutynowo organizuj dyskurs [tum. K.B.] (tene,
The Whole World is Watching: Mass Media in the Making and Unmaking of the New Left, Berkeley 1980, s. 7).
T sam ide oddaje nieco prostsza definicja W.R. Neumana: [Ramy to] konceptualne narzdzia, ktrymi media
i jednostki posuguj si, aby przekaza, zinterpretowa i oceni informacje [tum. K.B.] (W.R. Neuman, M.R. Just,
A.N. Crigler, Common Knowledge. News and the Construction of Political Meaning, ChicagoLondon 1992, s. 60)
i takie rozumienie ramy przyjmuje autorka, posugujc si tym terminem w niniejszym tekcie. Przegld koncepcji
i definicji ramowania jako zjawiska zachodzcego w mediach zaprezentowa M. Palczewski w artykule Koncepcja
framingu i jej zastosowanie w badaniach newsw w Wiadomociach TVP i Faktach TVN; Studia Medioznawcze 2011, nr 1 (44), s. 3141.
13
K. Sitarska, Sowo w komunikacji telewizyjnej. Strategie nadawczo-odbiorcze, d 2013, s. 206.
14
B. Boniecka, Struktura i funkcje pyta w jzyku polskim, Lublin 2000, s. 178180.

217

Karolina Brylska

Schemat pierwszy zwraca uwag kategorycznoci stwierdzenia, mona

go wic zrekonstruowa jako stwierdzenie zagroenia. Za przykad niech
posuy wypowied Pawa Zalewskiego:
W moim przekonaniu dziej si rzeczy niedobre. () Jeli rzeczywicie
tacy ludzie, jak pan Janusz Korwin-Mikke, wejd do tego parlamentu, to
dziki temu, co mwi, bd skupiali uwag wszystkich na sobie i bd zaguszali racjonalny gos, ktry bdzie pyn z wielu polskich ust (Mina
dwudziesta, 22.05.2014 r.).
Adam Szejnfeld:
Ja myl, e to jest bardzo powana sprawa. Ja ten spot traktuj, nie
spot, tylko sam w sobie jako bardzo powany, tylko przesanie tego spotu.
W ogle to, o czym ten spot mwi, traktuje, naley podsumowa jednym
stwierdzeniem: ludzie o takich sprawach przekonuj si, o prawdzie przekonuj si nie na og niestety, tylko zawsze za pno. () Zawsze po
fakcie, zawsze jest niedocenianie. () Natomiast wszyscy ci, ktrzy maj
nadziej, ale wierz w to, e nie ma takich zagroe, mog si przekona,
e nie mieli racji. W zwizku z czym moim zdaniem to przesanie trzeba nie
tylko traktowa jako bardzo powane, ale trzeba je nie i powiela (Forum, 16.05.2014 r.).
Drugi cytat podkrela zagroenie przez uycie wielkich kwantyfikatorw
(zawsze, wszyscy), wyraenia modalne i ocenny przymiotnik powany, dookrelony przyswkiem bardzo. Stwierdzeniu zagroenia w ogle su nacechowane, negatywnie konotujce sowa (zwaszcza przymiotniki) zawarte w stwierdzeniach o wysokim stopniu kategorycznoci.
Schemat drugi, ktry moemy nazwa eksperck bagatelizacj, opiera
si na umniejszaniu znaczenia omawianego zjawiska, wskazywaniu, e z jakich powodw nie jest ono spoecznie istotne i nie naley si nim przejmowa. Osoba wypowiadajca tak ocen zazwyczaj stawia si w roli eksperta, ktrego wiedza i dowiadczenie daj legitymizacj do oceny wanoci
tematw i osb. Znaczc cech tego schematu odpowiedzi jest prba wypychania okrelonych zagadnie w ogle z dyskusji poprzez wskazywanie,
e dany temat czy osoba na adnego rodzaju rozmow nie zasuguje jak
dzieje si to w poniszych przykadach:
R. Kwiatkowski: Mona mie pogldy ekstremistyczne czy ekstremalne
i w ten sposb sta si przez chwil zabawk mediw. Ale tylko tyle, nic
wicej (Polityka przy kawie, 23.05.2014 r.).
Powyszy cytat zawiera jeszcze jedn niepokojc sugesti: to, czym zajmuj si media, jest waciwie niewane, niepowane. Warto tutaj zaznaczy, e na t sugesti w ogle nie zareagowaa dziennikarka prowadzca
program.
218

Uwaga, eurosceptycy! Sposoby mwienia o zagroeniu ruchami radykalnymi przed wyborami do Parlamentu

K. Biedrzycka-Osica: A co oznacza Korwin-Mikke w strukturach Parlamentu Europejskiego dla Polski?

W. Czarzasty: Nic.
K. Biedrzycka-Osica: Nie namiesza, nie namci, nie narozrabia?
W. Czarzasty: Wie Pani co, to s raczej marginalne historie. Prosz pamita, e tak naprawd, jeli chodzi o UE, to w tej chwili przekadajc to
na Polsk licz si dwie frakcje (Go poranka, 21.05.2014 r.).
W powyszym przykadzie dobrze wida, jak dokonuje si pewnej dehumanizacji osoby, o ktrej si mwi w ten sposb atwiej mona j omieszy, zdyskredytowa, skompromitowa w oczach odbiorcw. Warto przy
tym zaznaczy, e moemy w ten sposb doj do pewnego paradoksu: infantylizujc wroga (narozrabia jak dziecko), osabiamy te sam grob.
J. akowski: Ale, mwic powanie, ja mam wraenie, e problem z Korwinem polega na tym, e on jest zdolnym kabareciarzem, ktry jest traktowany z ca powag w polityce, znaczy na przykad kandyduje, prawda
I tu jest jakie nieporozumienie, bo to jest bardzo mieszne, kiedy mwi
o kamienowaniu kobiet na przykad (). Natomiast jak przechodzi do powanego dyskursu jakiego, no to si robi po prostu krpujce (Rozmowa
Info, 15.05.2014 r.).
Wana odsona tego schematu polegaa na prbie uniewaniania partii
i polityka jako takiego poprzez odmawianie prawa do dyskusji na jego temat lub podkrelanie, e taka rozmowa jest niezasadna, wic szkoda na ni
czasu.
A. Zybertowicz: To jest nieporozumienie powicanie tyle czasu Korwinowi-Mikkemu (Mina dwudziesta, 22.05.2014 r.).
Z. Krasnodbski: Ja bym proponowa, ebymy si w ogle tym nie
zajmowali [pogldami J. Korwin-Mikkego przyp. K.B.]. Skdind oczywicie jest przeraajce, e jeeli s jakie sondae, ktre mwi, e oni wprowadz trzy os dostan trzy mandaty, no to bd jednak gosy stracone
(Kropka nad i, 23.05.2014 r.).
Schemat trzeci ambiwalentna krytyka jest oparty na ciekawym i jednoczenie przewrotnym mechanizmie: godzimy si co do tego, e zjawisko
ma swoje ze strony, ale jednoczenie dostrzegamy jego pozytywny wpyw
na okrelone sytuacje, instytucje czy ludzi. Dziaanie tego mechanizmu dobrze obrazuje rozmowa Moniki Olejnik ze Zdzisawem Krasnodbskim:
M. Olejnik: Czy dla Unii Europejskiej niebezpieczestwem bdzie to, e
dostan si radykalni politycy, radykalne ugrupowania, takie jak Marine
Le Pen czy Brytyjczyk, czy te nasz radyka J.K.M.?
Z. Krasnodbski: Nie, ja nie myl, eby to byo niebezpieczestwo. Jeli to bdzie przekraczao pewne granice, no to bdzie tylko taki folklor.
219

Karolina Brylska

Moe to bdzie w mediach, ale to nie bdzie miao takiego wpywu. Natomiast w gruncie rzeczy to jest jednak tendencja pozytywna. Gdyby nawet
w miar skrajne, ale powane partie si tam dostay, dlatego e uwaam, e
Parlament Europejski nie by dotd do koca reprezentatywny, co zreszt
potwierdzaj
M. Olejnik: Czyli powinno si go odwiey?
Z. Krasnodbski: Ja myl, e to jednak jest decyzja wyborcw (). Myl, e tam wicej polityki, a w zasadzie wicej kontrowersji, tej instytucji
dobrze zrobi (Kropka nad i, 23.05.2014 r.).
W tym przypadku mona zauway podobnie jak w jednej z wczeniej
cytowanych wypowiedzi sugesti, jakoby to, czym zajmuj si media,
byo niepowane, nieistotne, niemajce znaczenia w realnym wiecie.

Wyjanianie przyczyn popularnoci gronych ruchw

Najmocniej eksploatowanym wtkiem w kontekcie zagroenia ruchami
eurosceptycznymi okazay si rozwaania na temat przyczyn ich popularnoci. Dziennikarze chtnie zadawali pytania o t kwesti, widzowie natomiast syszeli zazwyczaj jedn z do wskiego katalogu odpowiedzi. Politycy i eksperci najczciej twierdzili, e rosnce wsparcie Europejczykw dla
formacji eurosceptycznych (zwaszcza skrajnie prawicowych) jest efektem
kryzysu gospodarczego, ktry skutkowa pogorszeniem sytuacji materialnej
mieszkacw Europy i tym samym spowodowa spadek zaufania dla rzdzcych partii centrowych i chadeckich.
L. Miller: Wzrost tendencji eurosceptycznych to jest efekt rzdw prawicy w Unii Europejskiej i tej polityki, ktra prowadzia do gwatownych
ci socjalnych i spoecznych, eby ratowa upadajce banki. Wic bardziej
przejmowano si bankructwem bankw ni bankructwem ludzi. Skoro dzisiaj w Europie jest 27 mln bezrobotnych, 120 mln Europejczykw yje na
granicy minimum socjalnego lub ociera si o t granic, dla wielu modych ludzi Europa stracia swj powab, jest zbyt duo lku, no to prawica
spowodowaa, e pojawiaj si tendencje eurosceptyczne czy wrcz takie
rozsadzajce, bo zawsze w tego typu sytuacjach powstaje gleba, na ktrej
nacjonalizm bardzo szybko ronie (Dzi wieczorem, 20.05.2014 r.).
Ze strony politykw i publicystw prawicowych mona byo usysze
uzasadnienia zwizane z krytyk UE.
D. Jackiewicz: Jeli nawet w Europie istnieje jakiekolwiek zagroenie
ze strony ruchw, o ktrych mowa w naszym programie, to jest to reakcja
naturalna i wprost proporcjonalna do tego, co si dzieje teraz w samej UE,
w samym PE, gdzie dominuj teraz ruchy skrajnie lewicowe. () Jeli jest
220

Uwaga, eurosceptycy! Sposoby mwienia o zagroeniu ruchami radykalnymi przed wyborami do Parlamentu

tak wielkie zbiurokratyzowanie Unii Europejskiej, jeli UE wbrew temu

na co si kiedy umawialimy zaczyna si zajmowa sprawami wiatopogldowymi, tradycj, kultur, religi, a nie tak miaa wyglda, bo nie na
to si umawialimy, to budz si takie ruchy, ruchy ludzi niezadowolonych
z integracji (). Im bardziej bdziecie prbowali w UE narzuca w sferach
wiatopogldowych czy obyczajowych swj dyktat, dyktat mniejszoci,
zwaszcza mniejszoci seksualnych, tym bardziej tego typu ruchy bd powstaway (Forum, 16.05.2014 r.).
M. Wjcicki: Zgodzi si pan, jeszcze na koniec zapytam, to jest opinia
naszego widza, odnoszc si oczywicie do tej skrajnej prawicy, ktra zyskuje w Europie: to jest ostrzeenie dla obecnej klasy politycznej, e ich
nierbstwo i brak szacunku dla spoeczestwa moe znowu wywindowa
ugrupowania radykalne?
I. Janke: Kady radykalizm jest niebezpieczny, i po prawej, i po lewej
stronie. To po pierwsze sobie powiedzmy, taki skrajny radykalizm. Kady gos protestu a to gosowanie na tego typu ugrupowania s gosami
protestu i na pewno one powinny by gosem ostrzeenia wobec tych
politykw, ktrzy s oderwani od rzeczywistoci, tak (Wydarzenia, opinie,
komentarze, 15.05.2014 r.).
W tego typu wypowiedziach moemy wic odnale sugesti, e to sama
Unia Europejska dziaaniami najbardziej znaczcych politykw, ale take
samymi zasadami funkcjonowania wywoaa ruch protestu wobec siebie
samej. W ten sposb w dyskursie tworzy si groba na poziomie meta: UE
staa si zagroeniem dla pastw narodowych i ich obywateli, a wic ci
obywatele podejmuj dziaania, ktre maj zagrozi Unii.
Warto odnotowa, e rzadko, ale jednak, zdarzay si midzy dziennikarzami
a gomi spory na temat tego, czy odpowiedzialno za popularno Janusza
Korwin-Mikkego ponosz dziennikarze, czy moe elity polityczne w Polsce:
A. Zybertowicz: To media napompoway bazna politycznego do poziomu niebezpiecznego dla powanej debaty. Najpierw bazna pod nazw
Palikot, a teraz bazna pod nazw Korwin-Mikke.
K. Lewicka: Profesor Andrzej Zybertowicz, z ktrym si nie zgodz, panowie, poniewa jak zwykle media s chopcem do bicia, a myl, e popularno Kongresu Nowej Prawicy to jest po prostu rezultat saboci obecnych
elit politycznych (Mina dwudziesta, 22.05.2014 r.).

Opisywanie zagroenia
Kluczowym zaoeniem, jakie naley poczyni na wstpie tej czci artykuu,
jest relacja midzy grob a krytyk i opisem nacechowanym negatywnie.
221

Karolina Brylska

W badanym materiale czsto bowiem pojawiaj si teksty, ktre w caoci

lub duej czci mona odczyta jako obraz pewnego zagroenia, natomiast
trudno odnale w nich zdania, ktre z formalnego punktu widzenia mona
okreli jako groby.
By wyjani zasadno kwalifikowania takich tekstw do kategorii
grb, trzeba wyj od wskazania, gdzie w dyskursie politycznym w ogle
mona szuka groby. Ot z ca pewnoci mona zaoy, e groba moe
by uyteczna zarwno w mwieniu o innych, jak i w mwieniu o rzeczywistoci. Omawiajc za podmiot, stan rzeczy czy zjawisko, trudno uciec od
elementw opisowych, nierzadko ocennych. Aktorzy dyskursu politycznego, prezentujc opisy i dokonujc ocen, wykorzystuj te komunikaty w celach perswazyjnych jeli za stosuj grob jako narzdzie nakaniania,
to umiejscawiaj j rwnie w tyche opisowych czy ocennych komunikatach. Innymi sowy, tak konstruuj diagnoz sytuacji, by skaniaa ona
odbiorcw do wnioskw o negatywnych konsekwencjach danego stanu
rzeczy. Tu zreszt atwo zaobserwowa grob przez negacj, ktra zamyka
si w formule nie bdziemy tacy a oni tacy s i w zwizku z tym zrobi
wam krzywd.
Opisy negatywne mog wic funkcjonowa w roli groby (rekonstruujcej si ju w procesie interpretacji dokonywanej przez odbiorc), a kluczem do odczytania opisu jako groby staje si kontekst. I tak na przykad,
jeli mamy do czynienia z wypowiedzianym przez przedstawiciela frakcji
A krytycznym opisem kondycji Unii Europejskiej rzdzonej przez frakcj B,
przedstawionym w okresie kampanii wyborczej, to z duym prawdopodobiestwem mona zaoy, e funkcj takiego komunikatu jest wywoanie
wrd odbiorcw poczucia zagroenia tym na przykad, e pod rzdami
frakcji B Uni Europejsk czeka katastrofa gospodarcza lub polityczna.
Posugujc si grob konstruowan za pomoc negatywnych opisw
i ocen, reprezentanci przeciwstawnych stron sporu politycznego wystpuj
w rolach demaskatorw twierdz, e obnaaj patologie funkcjonowania
systemu spoeczno-gospodarczego i mobilizuj wyborcw do podjcia decyzji, ktra albo poprawi sytuacj, albo pozwoli unikn jej pogorszenia.
Ale tak naprawd tylko perswazyjnie definiuj sytuacj, w ktrej retoryczne role zostaj odgrnie rozdane, a motywacje s agensom arbitralnie przypisywane.
W badanym materiale wystpiy istotne dla konstruowania wiadomoci zagroenia opisy negatywne podane (1) wprost, (2) w formie aluzji lub
(3) ewokowane pytaniami zawierajcymi problematyczne lub kompromitujce cytaty poszczeglnych politykw (np. Jak ma pan zamiar walczy
z pederasti? pytanie oparte na presupozycji ma skompromitowa osob,
222

Uwaga, eurosceptycy! Sposoby mwienia o zagroeniu ruchami radykalnymi przed wyborami do Parlamentu

do ktrej jest skierowane, i tym samym ukaza j jako zagraajc prawom

mniejszoci seksualnych). Mwienie o polityku lub partii polegao wic na
podkrelaniu potencjalnie degradujcych i delegitymizujcych waciwoci
przy jednoczesnym pomijaniu innych cech, dziaa czy propozycji, jak w poniszym przykadzie:
J. Ordyski: A Korwin-Mikke jest grony? Przecie nie osign nigdy takiego puapu gosw, ile osigali tamci [R. Giertych, A. Lepper przyp. K.B.].
J. akowski: To jest, przypominam, ten polityk, ktry jak raz by w sejmie, to zgosi projekt uchway lustracyjnej, ktra ktra bya wykwitem
kompletnie chorego umysu, ta ktra pod szantaem moralnym uchwalona i zdestruowaa polsk polityk na lata (Rozmowa Info, 15.05.2014 r.).
Kolejnym narzdziem oznaczania zagroenia stay si w analizowanych
audycjach etykietki. Marek Kochan okrela je jako okazjonalne, opisowowartociujce nazwania rnych bytw, motywowane perswazyjne, tj. suce przekazaniu odbiorcom okrelonych wartoci, uywane dla okrelenia
tych samych bytw przez innych nadawcw lub wprowadzone z myl o takim uyciu15. Kluczowe etykietki w badanym materiale to oczywicie eurosceptyk i radyka mona je zaliczy do wskazywanych przez Kochana16
tworw jednowyrazowych, zawierajcych wbudowany na stae komponent
oceniajcy i przynalecy do ustalonego zbioru etykietek (podobnie jak libera czy apostata). Pojawiay si rwnie egzemplifikacje etykietek drugiego
typu wymienionego przez Kochana, czyli mniej lub bardziej rozbudowanych
peryfraz, jak w poniej wypowiedzi Roberta Kwiatkowskiego:
Mwi o zwalczaniu cichych sojusznikw Putina, do ktrych w Europie
zaliczaj si: pani Le Pen, pan Farage, a w Polsce ma takich cichych kibicw i zwolennikw jak pan Korwin-Mikke. T agentur wpywu naley
skasowa. I to jest zadanie, ktre stoi przed normalnymi partiami: eurorealistami, eurooptymistami w tych wyborach europejskich. Nie moemy
pozwoli do tego, eby bazny i pajace reprezentowali Polsk i Polakw
w Parlamencie Europejskim, bo zbyt wiele Pani redaktor, zbyt wysoka
jest dzisiaj stawka. My nie yjemy w oazie szczliwoci i spokoju. Zaczynaj si niepokoje u naszych granic, pora na to odpowiedzie (Polityka
przy kawie, 21.05.2014 r.).
Mona te odnale peryfrazy noszce znamiona definicji perswazyjnych:
P. Zalewski: Myl, e pan Janusz Korwin-Mikke nie jest eurosceptykiem, jest otwartym przeciwnikiem Unii Europejskiej [M. Balicki wtrca:
15
M. Kochan, Przyklejanie etykietek, czyli o negatywnym nazywaniu przeciwnika, [w]: Jzyk polityki
a wspczesna kultura polityczna, pod red. J. Anusiewicza, B. Siciskiego, Jzyk a Kultura, t. 11, Wrocaw 1994, s. 86.
16
Tame.

223

Karolina Brylska

czyli uniosceptykiem], czyli czowiekiem, ktry chce zburzy fundamenty polskiego rozwoju i polskiego bezpieczestwa (Mina dwudziesta,
22.05.2014 r.).
Analiza materiau przyniosa take przykady form konstruowania zagroenia oparte na zakotwiczaniu podmiotw, ktre chce si skrytykowa,
i pokazywaniu ich jako niebezpiecznych poprzez czenie ich z bytem, co do
ktrego zagraajcych waciwoci istnieje wzgldne porozumienie. Przedmiotem tego zabiegu by najczciej Janusz Korwin-Mikke, o ktrym mwiono na przykad tak:
K. Lewicka: Panowie, chciaabym zacz od Janusza Korwin-Mikkego,
ktry sta si takim gorcym kartoflem tej kampanii, a przynajmniej ostatnich kilkunastu godzin, bo i Platforma, i Prawo i Sprawiedliwo, nawet Sojusz Lewicy Demokratycznej wczy si do tej gry przerzucania Januszem
Korwin-Mikke. Zacznijmy od Donalda Tuska: eurosceptycyzm PiS-u jest
bardziej niebezpieczny ni ten Korwin-Mikkego, bo ukryty. Adam Hofman: Korwin-Mikke jest bliski Tuskowi, bo jego prorosyjskie pogldy realizowa Tusk przez ostatnie sze lat. No i jeszcze Sojusz Lewicy Demokratycznej, z ostatnich kilku godzin, ktre twierdzi, e Platforma Obywatelska
powinna przyzna si do tej umowy, ktr zawara z UPR, parti Janusza
Korwin-Mikkego, w 2001 roku. Co si dzieje, panowie? (Mina dwudziesta, 22.05.2014 r.).
Nastpnym uytecznym narzdziem straszenia jest intensyfikacja zagroenia, ktra polega na wskazywaniu, e problem z ugrupowaniami eurosceptycznymi (radykalnymi) dotyczy caej Europy.
J. Pochanke: A propos radykaw: Boj si, e Europa wybierze parlament tak wrogi samej Europie, jak nigdy wczeniej mwi w tym studiu
kilka dni temu Aleksander Smolar. Parlament nieufny, homofobiczny, populistyczny, antyimigrancki Menaeria antypartii tak powiedzia.
Czy pana niepokoj zjawiska radykalne, czy to, e umiarkowani przestali si
miarkowa i z radykaw bior przykad? Pytam o Francj, o Wielk Brytani, o to, e Cameron nagle zacz nie znosi imigracji, tylko po to, eby przecign si z tymi, ktrzy imigrantw nie znosz naprawd. e umiarkowani
ludzie od Sarkozyego zaczynaj mwi hasami Marine Le Pen
D. Tusk: Jest co trafnego w tym powiedzeniu, e istotna cz Parlamentu Europejskiego bdzie sama siebie nienawidzia. No bo jak si sucha tych najbardziej zajadych eurosceptykw, no to suchamy dziwnych
politykw, ktrzy marz o tym, eby by w europarlamencie, ktrego nienawidz i ktrym pogardzaj. Pan Janusz Korwin-Mikke, nasz przedstawiciel
J. Pochanke: nasza kropla w morzu nieszcz
224

Uwaga, eurosceptycy! Sposoby mwienia o zagroeniu ruchami radykalnymi przed wyborami do Parlamentu

D. Tusk: [umiech] radykaw idzie z planem zamiany Parlamentu

Europejskiego w dom publiczny, co oficjalnie zapowiedzia. A mnie zastanawia, dlaczego poda tak bycia tam, jeli uwaa, e to jest miejsce stworzone tylko skrojone na
J. Pochanke: Moe lubi takie miejsca?
D. Tusk: Trudno wykluczy. Ale mwic zupenie serio, mamy oczywicie zupenie powan sytuacj. Ja rozumiem, nie usprawiedliwiam, ale
rozumiem politykw gwnego nurtu, ktrzy cigaj si dzisiaj na radykalizmy, bo im naprawd wyrasta obok bardzo niebezpieczna sia gotowa
rozbi Uni Europejsk. Czy to jest ugrupowanie Faragea w Wielkiej Brytanii, ktre moe wygra wybory, czy ugrupowanie Marine Le Pen, ktra
naprawd moe wygra wybory, to arty si skoczyy.
J. Pochanke: Problem polega na tym, e my z tymi hasami potem w Europie zostaniemy
D. Tusk: Tylko ja czuj My musimy si czu odpowiedzialni za nasz
wybr (Fakty po Faktach, 21.05.2014 r.).
Wreszcie pojawiay si gosy ambiwalentne pozornie uspokajajce, ale
jednoczenie pokazujce rozmiar problemu:
R. Kalisz: Mamy bardzo wyrany wzrost, szczeglnie we Francji i w Zjednoczonym Krlestwie, i w wielu innych krajach europejskich,
wzrost ruchw narodowych () odwoujcych si do ideologii wykluczajcej, czyli wykluczajcej okrelone grupy ludzi czy ludzi, ktrych nie rozumiej, czy wszystkich innych. To oczywicie jest zjawisko, ktre nasilio si
w ostatnim czasie. Ja myl, e jednak do tego nie dojdzie, to znaczy do
jakiego wzrostu znaczenia tych grup. Mielimy dowiadczenie ze skrajnie
nacjonalistyczn parti Haidera w Austrii. Mielimy ju sytuacj, e w wyborach prezydenckich we Francji do drugiej tury wszed Le Pen, szef Frontu
Narodowego. To s zjawiska, ktrym w kategoriach demokratycznych, czyli
rozmowy ze spoeczestwem, czyli przekazywania wiedzy o tym, czym s
tego rodzaju pogldy i ideologie chyba nie powicamy tyle czasu. Rwnie w Polsce taka skrajna postawa, wykluczajca, ona znajduje wielu, wielu obrocw, a nawet ludzi, ktrzy j wspieraj (Forum, 16.05.2014 r.).

Wnioski
Jak wykazao badanie, eurosceptycyzm jako pewien konstrukt wiatopogldowy jest instrumentalizowany przez rne podmioty ksztatujce dyskurs polityczny i publicznie posugujce si grob w celach perswazyjnych.
Bardzo dobrze wida to przy analizie wypowiedzi dotyczcych Janusza Korwin-Mikkego: jednego dnia dziennikarze rozmawiaj o liderze KNP z Janu225

Karolina Brylska

szem Palikotem w kontekcie przepywu elektoratu, a kolejnego z Leszkiem

Millerem w kontekcie popularnoci ugrupowa o skrajnych pogldach.
Wsplnym mianownikiem jest tu wskazywanie Korwin-Mikkego jako zagroenia: dla innych partii, Polakw, Unii Europejskiej czy w ogle dla porzdku cywilizowanego wiata. Warto przy tej okazji zauway, e obecno
w studiu osoby, ktr si straszy (czy przedstawiciela partii, ktr si krytykuje), niewiele zmienia w sposobie mwienia o niej, w konstruowaniu
groby. Straszcy politycy niejako ignoruj siedzcego obok krytykowanego przeciwnika i mwi o nim tak, jak gdyby jego obecno i wypowiedzi
nie miay lub co najmniej nie powinny mie znaczenia dla odbiorcw.
Kluczowym problemem, jaki wyania si z przeanalizowanego materiau,
jest niezwykle powierzchowny sposb mwienia o radykalizmach politycznych. Dane ilociowe wyranie pokazuj, e to zagadnienie byo jednym
z popularniejszych w dyskusjach publicystycznych podczas kampanii wyborczej, natomiast badanie jakociowe dowodzi, e ten wtek nie doczeka
si waciwego ujcia. Brakowao pogbionych analiz na temat przyczyn
rosncej popularnoci ruchw radykalnych (jednym z nielicznych wyjtkw jest tu rozmowa Jana Ordyskiego z Andrzejem Celiskim w programie Rozmowa Info 19 maja 2014 r., w ktrej go bardziej kompetentnie,
kompleksowo, szerzej docieka rde tego trendu). Dominoway powierzchowne ujcia sprawy, waciwie zamykajce si w dziennikarskim stwierdzeniu, e ruchy te rosn w si i jednym z dwch pyta kontekstowych:
czy to na pewno le? oraz dlaczego tak si dzieje?. Odpowiedzi goci
(zarwno politykw, jak ekspertw) przynosiy zazwyczaj przewidywalne
i dosy banalne wnioski, obfitujce w oglniki i odwoania do stereotypw
i niepodnoszce znaczco wartoci edukacyjnej audycji. Co gorsza, niemal
w adnej dyskusji nie precyzowano zagroe, jakie niesie ze sob popularno ruchw radykalnych co mogaby zdziaa silna potencjalna frakcja
radykaw w PE; czy i jak zmieniby si wektor integracji europejskiej, gdyby gos partii o skrajnych pogldach by bardziej syszalny; co oznaczaoby
to dla perspektywy kolejnych rozszerze, negocjacji budetw unijnych itd.
Wydaje si, e tego typu merytoryczne uzasadnienia nie tylko pogbiyby
sam dyskusj, ale take w pewnym sensie legitymizowayby podejmowanie wtku zagroenia w dyskusjach publicystycznych.
Oczywicie mona zada sobie pytanie, czy we wspczesnej telewizji jest
miejsce na poszerzon pewnego rodzaju humanistyczn refleksj. Pewnie
nie wszdzie, ale wydaje si, e choby kilkudziesiciominutowe programy
emitowane w zobligowanej do realizacji misji telewizji publicznej powinny
dawa przestrze do merytorycznej dyskusji, zwaszcza jeli ich prowadzcy
z du chci wywouj temat ruchw radykalnych wany, ale i wyma226

Uwaga, eurosceptycy! Sposoby mwienia o zagroeniu ruchami radykalnymi przed wyborami do Parlamentu

gajcy rozwagi, szczeglnej odpowiedzialnoci za sowo i pewnego zasobu

wiedzy historycznej i spoecznej. Na zoono i trudno w analizie tego zagadnienia (w kontekcie tylko ruchw skrajnie prawicowych ale to take
jest adekwatne przy rozwaaniu eurosceptycyzmu w omawianym ujciu)
zwraca uwag m.in. Marek Czyewski, piszc: Spory o rda prawicowego ekstremizmu stanowi swego rodzaju papierek lakmusowy stanu
dyskursu publicznego i politycznego. Prawicowy ekstremizm to bowiem:
zoone zjawisko, ktrego nie da si zredukowa do prostego, jednowymiarowego wyjanienia;
palcy problem spoeczny, czcy si z koniecznoci podjcia wanych
decyzji politycznych oraz z generalnym kontekstem politycznych sporw
i konfliktw;
temat, ktry wie si z reguy, w krytyczny lub obronny sposb, ze stosunkiem do wasnej tosamoci narodowej i z obrazem historii;
miertelne zagroenie dla ofiar.
Z tych wszystkich powodw spory o prawicowy ekstremizm stanowi
dla dyskursu publicznego i politycznego niezwykle trudne wyzwanie17.
Kampania wyborcza do Parlamentu Europejskiego w 2014 roku przyniosa te nowy wymiar straszenia Uni Europejsk. Dotd wiodcy wtek
dotyczy kwestii wiatopogldowych i integracyjnych (jak lapidarnie uj
to w jednym z programw publicystycznych tej kampanii Ryszard Legutko:
ze strony Unii Europejskiej zagraaj nam niepokojce tendencje wiatopogldowe i tendencje federalistyczne). Potwierdzaj to badania m.in. Artura
Lipiskiego, ktry analizujc Europ jako zasb dyskursywny w przestrzeni politycznej18 wyrni trzy pozycje zajmowane przez polskich politykw
w okresie okooakcesyjnym (rok 2004): Europa jako szansa, Europa jako gra
interesw midzy pastwami narodowymi, Europa jako zagroenie. Trzecia pozycja dyskursywna kategorycznie negowaa Uni Europejsk jako
tak i opieraa si na nacjonalizmie w wersji etnosymbolicznej. Chodzio tu
o konieczn i zaoon tosamo narodu i terytorium pastwa oraz zasad,
e to nard jest jedynym suwerenem pastwa. W zwizku z tym Unia Europejska, ktra chce ustanowi swoj wadz nad pastwem, staje si naturalnym antagonist narodu. Jest wic zagraajca ideologicznie, zwaszcza jako ostoja lewakw i ateistw19. Kampania wyborcza do PE 2014 roku
17
M. Czyewski, W poszukiwaniu przyczyn prawicowego ekstremizmu, [w:] Rytualny chaos. Studium dyskursu
publicznego, pod red. M. Czyewskiego, S. Kowalskiego, A. Piotrowskiego, Warszawa 2010, s. 362.
18
A. Lipiski, Europa jako zasb symboliczny w dyskursie polskich partii politycznych po 2004 r., [w:] Transformacja polska oczekiwania i rzeczywisto, cz. 2, pod red. J. Dzwoczyk, J. Kornasia, Krakw 2011, s. 135146.
19
Por. np. G. uk, Twierdza czy wsplnota? Europa w polskim dyskursie publicznym, Lublin 2010, s. 7593, A. Horolets, Obrazy Europy w polskim dyskursie publicznym, Krakw 2006, s. 156167.

227

Karolina Brylska

przyniosa nowy argument dowodzcy, e UE jest dla Polski zagroeniem.

Ot teraz, dla drugiej strony sceny politycznej i czci dziennikarzy, Unia
staje si grona, poniewa moe wpa w niepowoane rce skrajnej prawicy, nacjonalistw, eurosceptykw. Moe wic sta si aren wariatw,
ktrzy zburz wieloletni dorobek cywilizowany pastw Zachodu.
Przy tej okazji warto zwrci uwag na dwa paradoksy, ktre narodziy
si w toku kampanijnych dyskusji. Pierwszy dotyczy popularnoci Janusza
Korwin-Mikkego. Osoby, ktre krytykoway popieranie tego polityka, jednoczenie afirmoway demokracj jako rozwizanie ustrojowe. Takie ujcie
generowao oczywicie pewien dysonans, z ktrym politycy i dziennikarze
radzili sobie na dwa sposoby: albo pytko racjonalizujc wzrost poparcia
jako chwilow tendencj wywoan kryzysem gospodarczym, albo te dezawuujc cz popierajcego KNP elektoratu (w myl zasady: to moda wrd
modych, ktrzy nic nie rozumiej). Drugi paradoks (waciwy dyskursowi politycznemu w ogle, nie tylko w omawianym materiale) przyniosa
metadyskusja na temat jakoci kampanii, w ktrej pojawiay si gosy, e
politycy niepotrzebnie i nieadekwatnie do sytuacji strasz obywateli (por.
np. wypowied R. Chwedoruka w programie Wydarzenia, opinie, komentarze z 23 maja czy refleksj J. Wenderlicha o armii straszycieli w Mina
dwudziesta z 19 maja). Z jednej strony osoby produkujce dyskurs (za T.A.
van Dijkiem inspirowanym koncepcj P. Bourdieu powiedzielibymy: elity symboliczne20) wiedz, e straszenie nie jest waciw drog perswazji,
z drugiej natomiast chtnie z tej drogi korzystaj, jeli tylko pomaga im ona
osign strategiczne lub choby taktyczne cele polityczne.
Przytaczane powyej wnioski szczegowe i oglne musz prowadzi do
oceny sposobu dyskutowania o zagroeniu eurosceptycyzmem jako dyskursie o niskiej jakoci i niewielkiej uytecznoci spoecznej. Barbara Jaboska,
badajc telewizyjne debaty polityczne, odnotowaa dwa modelowe typy
dyskursw generowane przez dwa rodzaje dyskusji. Debata racjonalna
(oparta na dziaaniu komunikacyjnym w rozumieniu J. Habermasa) toczy
si przy wykorzystaniu argumentw merytorycznych, jest nakierowana na
porozumienie i znalezienie konsensu, pozwala tworzy wsplnot i generowa tzw. dyskurs obywatelski. A contrario spektakl, a wic dyskusja
konfrontacyjna, niemerytoryczna, z argumentacj opart na ideologizacji,
dychotomiach i nastawion na pokonanie przeciwnika, skutkuje pseudokomunikacj i wytworzeniem dyskursu nieobywatelskiego. Szczegy tego
rozrnienia zawarto w poniszej tabeli.
20

P. Bourdieu, Language and Symbolic Power, Cambridge 1991. Elit symboliczn polscy badacze dyskursu
definiuj jako tych, ktrzy sprawuj bezporedni kontrol nad publicznie dostpn wiedz, publicznie prawomocnymi przekonaniami, nad ksztatem i treci dyskursu publicznego (Rytualny chaos, s. 24).

228

Uwaga, eurosceptycy! Sposoby mwienia o zagroeniu ruchami radykalnymi przed wyborami do Parlamentu

Tabela 1. Modele dyskusji

gra, walka
(dziaanie
strategiczne, instrumentalne)

konfrontacyjne

techniki
erystyczne,
ideologizacja, brutalizacja, rytualizacja,
dychotomizacja

dyskurs
zamknity
(blokada
komunikacyjna)

pokonanie
przeciwnika
politycznego, wykluczenie
z dyskursu,
tworzenie
sztucznych
podziaw

racjonalna
dyskusja
(dziaanie
komunikacyjne)

kooperacyjne

argumenta- dyskurs
cja meryto- otwarty
(swobodny
ryczna
przepyw
argumentacji)

uzgodnienie znacze,
wymiana
argumentacji,
osignicie
porozumienia, wypracowanie
wnioskw

Rezultat

DYSKURS
NIEOBYWATELSKI

Cel komunikacji

DYSKURS
OBYWATELSKI

Drono
komunikacji

PSEUDOKOMUNIKACJA

Rodzaje
argumentacji

WSPLNOTA
KOMUNIKACYJNA

DEBATA RACJONALNA

SPEKTAKL

NastawieStrategie
Rodzaj
nie uczestdyskursywdyskusji
nikw kone
munikacji

B. Jaboska, Telewizyjny spektakl czy racjonalna debata? Analiza sownictwa i strategii argumentacyjnych w wybranych programach politycznych TVP1 dotyczcych problematyki UE,
Przegld Socjologii Jakociowej 2010, t. 6, nr 2, s. 42.

Wydaje si, e przeanalizowany materia dowodzi tworzenia w kontekcie dyskusji o ruchach eurosceptycznych takiego wanie dyskursu
nieobywatelskiego. Cytowany na pocztku Monteskiusz sugerowa, e fundamentem demokracji winny by cnoty obywatelskie. Wyglda na to,
e przestrze medialna (a co najmniej telewizyjna) nie jest obszarem sprzyjajcym demonstracji cnoty, jak jest odpowiedzialne i rozsdne uywanie
sowa w sferze publicznej.

Dyskusja
Przeprowadzona analiza moe skania do postawienia kilku pyta o charakterze nie tyle medialnym, co wrcz politologicznym. Mamy bowiem do
czynienia z sytuacj, w ktrej przedmiot grb kluczowa partia eurosceptyczna, jak jest Kongres Nowej Prawicy przekroczya prg wyborczy i po
229

Karolina Brylska

raz pierwszy w historii wprowadzia swoich przedstawicieli do Parlamentu

Europejskiego. Wyglda wic na to, e straszenie Januszem Korwin-Mikkem, jakkolwiek intensywne, okazao si nieskuteczne. Mona postawi co
najmniej trzy hipotezy wyjaniajce t sytuacj.
Pierwsza, najprostsza, kae powiedzie o nieskutecznoci wypowiadanych przez politykw i dziennikarzy grb. Nie przekonay one wyborcw,
poniewa zostay przez nich ocenione jako niewiarygodne, a wic zbyt sabe (za mao kategoryczny, obrazowy jzyk; niejednoznaczny sposb mwienia o zagroeniu) lub przeciwnie zbyt mocne (odbiorcy mogli oceni
taki straszcy sposb mwienia o eurosceptykach jako przesadzony, nierelewantny, a tym samym niegodny zaufania ani uwagi). Istnieje jeszcze jedna
moliwo niskiej skutecznoci grb w kampanijnej perswazji: zbyt czste posugiwanie si tym narzdziem przez politykw, ktre skutkuje przyzwyczajeniem wyborcw do straszenia i groenia, podniesieniem ich progu
wraliwoci na komunikaty groce, co czy si z koniecznoci wzmacniania tego bodca z kad kolejn kampani. Moe gdyby przeciwnicy
polityczni eurosceptykw zamiast krytycznych ocen w programach publicystycznych zaprezentowali obrazowe, mocne spoty telewizyjne z agresywnymi hasami, to udaoby im si faktycznie nastraszy elektorat.
Hipoteza druga sugerowaaby waenie grb w analizowanej kampanii.
Trzeba powiedzie, e najwikszym partiom politycznym (Platforma Obywatelska, Prawo i Sprawiedliwo) udao si uczyni ram bezpieczestwa
narodowego kluczow w kontekcie minionych wyborw. Zagroenie ze
strony Rosji, obrazowane sytuacj na Ukrainie, wypowiedziami politykw
rosyjskich, sytuacj na rynku surowcw energetycznych itd. byo wskazywane czsto jako najwaniejszy problem, z jakim trzeba bdzie zmierzy si
za porednictwem i z pomoc Unii Europejskiej. Tego rodzaju zagroenie
zewntrzne, strategiczne, pozwalao generowa groby mocniejsze, niejako
waniejsze ni te zwizane z partiami eurosceptycznymi. Waga tych dwch
rodzajw grb rnia si jeszcze tym bardziej, e co do zagroenia Rosj
przedstawiciele wszystkich wiodcych formacji politycznych byli zgodni,
natomiast zagroenie ruchami eurosceptycznymi bywao jak wskazano
ju wczeniej bagatelizowane. Przy tej okazji, na marginesie, warto jeszcze
zauway, e wyranie istotne znaczenie dla zwycistwa w wyborach miaa
strategia Platformy Obywatelskiej i Donalda Tuska oparta w duej mierze
na mwieniu o bezpieczestwie pastwa w obliczu powanych zagroe
(takich jak Rosja, ale take powd na poudniu kraju).
Hipoteza trzecia mogaby wyjania nieskuteczno straszenia KNP si
przekazw samej partii i jej lidera. By moe elektorat, ktry ostatecznie
zdecydowa si poprze stronnictwo Janusza Korwin-Mikkego, za bardziej
230

Uwaga, eurosceptycy! Sposoby mwienia o zagroeniu ruchami radykalnymi przed wyborami do Parlamentu

przekonujce uwaa postulaty polityczne tej partii i jej lidera ni komunikaty innych partii politycznych o KNP. Podatno elektoratu na propozycje polityczne Korwin-Mikkego to temat wymagajcy oczywicie odrbnej
analizy, tutaj jedynie autorka wskazuje go jako w pewnym stopniu istotny
dla omawianego tematu.
Ostatnia, czwarta, hipoteza byaby zapewne mao pocieszajca dla
nadawcw, dziennikarzy politycznych i samych politykw: moe naley
przyj, e telewizyjne programy publicystyczne maj po prostu mae znaczenie w procesie podejmowania przez Polakw decyzji wyborczych? Z pewnoci waniejsze z tego punktu widzenia s treci wieczornych serwisw
informacyjnych, prawdopodobnie te rosncy udzia w ksztatowaniu opinii elektoratu maj treci publikowane w internecie. W takim zestawieniu
formua programw publicystycznych, a take ich zawarto moe okaza
si dla odbiorcw nieatrakcyjna lub niezrozumiaa.

Bibliografia
Boniecka B., Struktura i funkcje pyta w jzyku polskim, Lublin 2000.
Bourdieu P., Language and Symbolic Power, Cambridge 1991.
Brylska K., Komunikaty groce jako narzdzie nakaniania przykady
polskich kampanii spoecznych, [w:] Quo vaditis? Interdyscyplinarne horyzonty nauk o mediach, pod red. T. Gackowskiego, Warszawa 2012.
Dyskurs jako struktura i proces. Praca zbiorowa, pod red. T.A. van Dijka,
tum. G. Grochowski, Warszawa 2001.
Gitlin T., The Whole World is Watching: Mass Media in the Making and
Unmaking of the New Left, Berkeley 1980.
Goffman E., Frame Analysis: An Essay on the Organization of Experience,
Cambridge 1974.
Horolets A., Obrazy Europy w polskim dyskursie publicznym, Krakw 2006.
Jaboska B., Obywatelski i nieobywatelski dyskurs polityczny w aspekcie
procesw integracyjnych Polski z Uni Europejsk, [w:] Europa w polskich dyskursach, pod red. A. Horolets, Toru 2006.
Jaboska B., Telewizyjny spektakl czy racjonalna debata? Analiza sownictwa i strategii argumentacyjnych w wybranych programach politycznych TVP1 dotyczcych problematyki UE, Przegld Socjologii Jakociowej 2010, t. 6, nr 2.
Kochan M., Przyklejanie etykietek, czyli o negatywnym nazywaniu przeciwnika, [w]: Jzyk polityki a wspczesna kultura polityczna, pod red. J. Anusiewicza, B. Siciskiego, Jzyk a Kultura, t. 11, Wrocaw 1994.
231

Karolina Brylska

Kubala K., Obrazy Unii Europejskiej w polskim dyskursie prasowym. Analiza kompleksw dyskursywnych, [w:] Dyskursywne i niedyskursywne
obrazy rzeczywistoci, pod red. D. Walczak-Duraj, d 2008.
Lipiski A., Europa jako zasb symboliczny w dyskursie polskich partii politycznych po 2004 r., [w:] Transformacja polska oczekiwania i rzeczywisto, cz. 2, pod red. J. Dzwoczyk, J. Kornasia, Krakw 2011.
Monteskiusz, O duchu praw, tum. T. Boy-eleski, Kty 1997.
Neuman W.R., Just M.R., Crigler A.N., Common Knowledge. News and the
Construction of Political Meaning, ChicagoLondon 1992.
Palczewski M., Koncepcja framingu i jej zastosowanie w badaniach newsw w Wiadomociach TVP i Faktach TVN; Studia Medioznawcze
2011, nr 1 (44).
Psychologia polityczna, pod red. K. Skaryskiej, Pozna 1999.
Rytualny chaos. Studium dyskursu publicznego, pod red. M. Czyewskiego,
S. Kowalskiego, A. Piotrowskiego, Warszawa 2010.
Sitarska K., Sowo w komunikacji telewizyjnej. Strategie nadawczo-odbiorcze,
d 2013.
Sownik terminologii medialnej, pod red. W. Pisarka, Krakw 2006.
Smolski R., Smolski M., Stadtmller E.H., Edukacja obywatelska. Sownik
encyklopedyczny, Wrocaw 1999.
Wspczesne teorie socjologiczne, wyb. i oprac. A. Jasiska-Kania i in., t. 2,
Warszawa 2006.
uk G., Twierdza czy wsplnota? Europa w polskim dyskursie publicznym,
Lublin 2010.
rda internetowe:
http://www.krrit.gov.pl/krrit/aktualnosci/news,1572,kampania-pe-2014--wyniki-monitoringu.html.
Widownia programw informacyjnych TVP Info, TVN 24, Polsat News, Superstacja. Raport Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, oprac. J. Reisner,
http://www.krrit.gov.pl/Data/Files/_public/pliki/publikacje/raporty/kontrola-nadawcow-wyniki-badan/widownia-programow-informacyjnychi-kwartale-2014.pdf.

SUMMARY
The aim of the analysis was to determine whether and how the Polish
current affairs programmes aired during the election campaign for the European Parliament pointed eurosceptic groups and parties as some kind of
232

Uwaga, eurosceptycy! Sposoby mwienia o zagroeniu ruchami radykalnymi przed wyborami do Parlamentu

threat. In the description of the material author tried to reproduce some

repetitive language practices which serve to build a collective sense of danger. In the study, 57 Polish current affairs programmes issued in six key TV
channels during the two weeks preceding the elections to the European
Parliament (1023 May 2014) has been analyzed. During the research the
methodology of qualitative and quantitative content analysis and rhetorical analysis has been implemented.
In a study conducted, euroscepticism as an ideological construct is instrumentalized by different actors shaping the political discourse; these actors use the threat in persuasive purposes. A key issue that emerges from
the parsed material is extremely superficial way of talking about political radicalism. Quantitative data clearly show that this issue was one of
the most popular during the election campaign, while qualitative research
proves that this topic did not receive the proper recognition. The public discussion has clearly lacked the deep analysis on the causes of the growing
popularity of radical movements. The election campaign for the European
Parliament 2014 also brought a new dimension of frightening Poles with
the European Union. The conclusions of the study lead to the assessment
of discussion on the euroscepticism threat as a discourse of low quality and
low social utility.

233