Professional Documents
Culture Documents
KRYTYKA LITERACKA
LITERATURA SZTUKA FILOZOFIA ESEJE RECENZJE FELIETONY WIERSZE OPOWIADANIA
Redakcja Tomasz M. Sobieraj, Witold Egerth, Janusz Najder Wsppraca Krzysztof Jurecki, Alicja Kubiak,
Dariusz Pawlicki, Marek Rycki jr. Wioletta Sobieraj, Igor Wieczorek Strona internetowa http://krytykaliteracka.blogspot.com/
Kontakt editionssurner@wp.pl Adres ul. Szkutnicza 1, 93-469 d
OD REDAKCJI
Sowo na grudzie
Czemu krytycy broni si rkami i nogami przeciwko precyzji myli, jest dla mnie tajemnic
niedocieczon chyba eby atw i nieprzyjemn dla nich teori tego dziwnego faktu
wypadaoby si zadowoli.
Witkacy, O stosunku wyksztacenia literackiego i filozoficznego artystycznego krytyka
ostatni lot
ju tylko jedno skrzydo
okna wzbija si do lotu
jak stary ptak
ostatnim spojrzeniem
wzdycha ku niebu
milczcy wiadek przeszoci
jeszcze chwila i skoczy si
opowie o wietnoci sprzed lat
jeszcze ostatnie spojrzenia
a potem koniec z wielu kocw
na gruzach fundamentu
i stosie ciennych desek
odejdzie w zapomnienie
z matematyczn dokadnoci
jestem matematycznym uomkiem
nie myli z uamkiem
nigdy nie byam orem
raczej pirem
a waciwie ma czstk natury
tej pikniejszej kobiet
dziel tydzie na dni
rok na miesice
niestety trac poczucie czasu
wdrujc z gow w chmurach
kroj jabka na poowy i wiartki
ami czekolady na kostki
moja matematyka zaczyna si rano
gdy licz stokrotki w ogrodzie
a koczy si liczeniem barankw
przed snem
gwiazd nie sposb zliczy
kiedy byszcz zachwycam si
i raduj nazajutrz bdzie pogodny dzie
rozpoznaj biedronki siedmiokropki
szukam wci czterolistnej koniczyny
licz brzozy zote klonowe licie
rozmieniam si na drobne
objtoci ramion mierz szczcie
jedna druga pola powierzchni mojego serca
naley do niego
reszta zarezerwowana jest dla innych
wiem e czas mija bezpowrotnie
nawet wtedy gdy
Frcz
stary
w zniszczonym czarnym fraku
bez ng
lata jego wietnoci ju dawno miny
nigdy nie znalazby si u mnie
gdyby nie ciocia Stefania
ktra uciekajc w czasie wojny z miasta
daa go na przechowanie
do domu moich dziadkw
zgina biedna podczas nalotu na pocig
w Gajach Wynych
na nim uczya si gra
w dziecistwie moja mama
potem gray myszy zalgy si korniki
dopada wilgo poky biae klawisze
rdza zara wntrze
i c e stary i niepotrzebny
odpoczywa teraz jak w domu spokojnej staroci
wygrywajc dla mnie najcenniejsze
melodie z przed lat
fortepian marki Frcz
VI
kiedy way pewnie ze sto kilo
porusza si z trudem i niechci
wyszczupla
przypomina coraz bardziej naszego ojca
przerzedziy mu si wosy
naogowo pali papierosy
nie mog go odwiedzi
i nie mie ich przy sobie
bo czeka na mnie
papierosy i mam
wci o ni pyta
to dziwne e w swoim wiecie
w pamici ma miejsce na
dom krewnych znajomych
ssiadw okolic
a ja czasem nie mog pomieci
wczorajszego dnia
VII
list
Stasiu
braciszku tylko ty mi pozostae
nie mam innych krewnych
jestemy sami
wybacz mi to e nie pisz nie dzwoni
wol odwiedziny u ciebie
wybacz e tak trudno jest rozmawia
opowiada o moim wiecie
moe niepotrzebnie lkam si
prawdy o mamie
moe ty zniesiesz to lepiej ni ja
nie musiae przeprowadza jej
na drug stron
spotyka si teraz z dziadkami
i nasz malek siostr
w twoim wiecie ona nadal yje
jedynie nie moesz serdecznie
jej przywita przytuli
odwiedza ci kiedy tylko zechcesz
nasza mama jest z nami
REQUIEM (fragmenty)
I. Sen
przynio mi si mae dziecko
w nienej bieli
w ogromie wezbranego bota
i brudnej wody
wiedziaam e wydarzy si co niedobrego
II. Schody
ciemno
puapka dla saboci i staroci
pitro ppitro
osiem schodw
niewiele do pokonania
zbyt wiele by nie ucierpie upadku
pusty dom
godziny dugie jak wieczno
w blu i cierpieniu
III. Diagnoza
jeszcze ciemno
wit dopiero za jaki czas
korytarz dugi i pusty
kolejne badania
niepokj coraz wikszy
pada diagnoza
fraktura collumna vertebralis
V. Rozmowy
moja kochana
ca noc mylaam o tobie
moja mamuniu
umiechnij si do mnie
uniosam jej lew rk
do mojego policzka
wtuliam twarz w delikatn
sab do
gaskaa mnie lekko
wytrzyj mi oczy
masuj rce i paluszki
chce mi si pi
musz ju i
przyjd po pracy
jak najszybciej
czekam na ciebie
VII. Pora na
spojrzaymy na siebie
szybki zastrzyk pyralginy do kroplwki
na obnienie temperatury
nagle
jej czue dobre oczy
przestay patrze
moje utony w zach
widziaam za szyb sabe ciao
ktre nie potrafio ju walczy
na monitorze cyfry uderze serca
zmieniay si jak oszalae 20, 45, 93, 5
ucisk serca, tlen
minuty dugie
nagle czarny monitor !
bezsilno
tuliam jej ciep twarz i stygnce palce
nie mogc uwierzy
przed chwil witaymy si
a moe to byo poegnanie
adna pora nie jest dobra na umieranie !
VIII. Sumienie
zaguszam wyrzuty sumienia
e czas spdzony wsplnie zbyt krtki
tyle jeszcze nie zrobionych rzeczy
nie wypowiedzianych sw
nie wysuchanych
nie zapisanych
czy zrobiam wszystko co mogam?
nie umiem pogodzi si
z jej odejciem
dlaczego mnie zostawia ?
10
Maria Gibaa jest wiceprezesk Robotniczego Stowarzyszenia Twrcw Kultury w Przemylu, przewodniczy te
klubowej Radzie Artystycznej. Pracuje fizycznie na zmiany na wydziale powierzchniowej obrbki w zakadzie
elektromechaniki. Fotografuje i pisze wiersze. Ma w dorobku wiele wystaw fotograficznych o rnej tematyce
m.in. Chasydzi i kirkuty, nekropolie, Cmentarz Przemyski i yczakowski, przyroda i otaczajcy wiat Od
kwietnia 2011 r. redaguje rubryk Przysta Poetycka w miesiczniku Nasz Przemyl, ktrej jest
pomysodawczyni. Wydaa tomik poezji Klimaty (2013.). W swoim dorobku ma nagrody i wyrnienia
w konkursach poetyckich i fotograficznych.
11
12
13
14
15
pracy twrczej.
Wedug Seylego nastpujce czynniki maj decydujcy wpyw na twrczo:
1. Entuzjazm i wytrwao
a/ koncentrowanie si na jednym celu
b/ odporno na niepowodzenie i znudzenie
c/ odporno na sukces
d/ odwaga
e/ wiara
f/ zdrowie i energia
2. Oryginalno
a/ niezaleno myli
b/ niezaleno od uprzedze
c/ wyobrania
d/ intuicja
3. Inteligencja
4. Etyka
5. Kontakt z przyrod
6. Kontakt z ludmi
Powysze punkty nie wymagaj szerszego omawiania. Najwyej 1.c, dotyczcy
odpornoci na sukces. Jednak kady twrca potrafi sobie przypomnie, ile zamieszania
a nawet szkd wywoao czasem zbytnie zaufanie we wasne siy po osigniciu sukcesu
i spoczciu na laurach. A co do punktu 1.e: wiara, to bezskutecznie szukam w notatkach czy
odnosi si to do wiary w siebie, czy ma znaczenie szersze, a nie chciaabym na razie niczego
w teorii wielkiego uczonego zmienia. Niech wic kady odpowie na to sobie sam. Oczywicie,
wiara w siebie ma w twrczoci kolosalne znaczenie. Uskrzydla. Emituje nowe pomysy.
Niejednemu daje po prostu poczucie, e naprawd jest pisarzem i moe pisa. Byle tylko nie
przesadzi patrz punkt: c.
Ilu jednak pocztkujcych wypytuje innych, prawdziwych twrcw, wysya prbki swej
pisaniny do rnych poczt literackich, by dowiedzie si, czy maj jaki talent i mog dalej
pisa, czy te da sobie z tym spokj. Odpowiedzi zwykle bywaj ogldnie. Ale jak ju kogo
pochwal, to... O tym te opowiem kiedy wicej.
Wracajmy do uczonego od stresu i warunkw pracy twrczej.
Seyle, zgodnie ze sw teori zapobiegania szkodliwemu stresowi stosowa te cile
przemylany reim dnia, aby pracowa w godzinach najkorzystniejszej kondycji intelektualnej.
Do tego odpowiednio wypoczywa i wykonywa specjalne wiczenia gimnastyczne oraz zabiegi
higieniczne poprawiajce samopoczucie. Miao to usuwa zmczenie i podtrzymywa dobry
stan zdrowia. Preferowa kpiele soneczne, treningi na rowerowym statywie i spacery. Ale co
najwaniejsze, Seyle bardzo dba o przyjemn i yczliw atmosfer w domu i pracy.
Wykorzystywa te twrczo okres bezporednio przed zaniciem i po przebudzeniu, kiedy to
umys na pograniczu snu i jawy ma wzmoon skonno do rodzenia ciekawych pomysw.
Unika natomiast sytuacji wywoujcych zmczenie lub nud. Nie mogc ich zupenie
wyeliminowa, odcina si od nich poprzez zagbianie si we wasne przemylenia.
Jakie znaczenie ma dla twrczoci dobry nastrj, pogoda ducha, rado a szczeglnie
beztroska zabawa, opowiem nastpnym razem.
Zanim to nastpi, zdradz, e wicej rozwaa na temat pracy twrczej, pisania,
16
17
Istniao
Kiedy istniaa szansa by mc wszystko jeszcze odrzuci odwrci
To byy czasy kiedy si zwyczajnie czekao
Pocig ciepy czysty nadjedajcy peen nadziei
Przecie musiao wydarzy si co dobrego
Tylko taki by sens w nieustannym czekaniu
w przemieszczaniu si w zasypianiu w budzeniu
Robaczki witojaskie z dobroci serca
owietlay polne drogi
Deszcz pada na twoj chwa
zamiecie zdaway si mwi
jestemy pikne
I ta euforia gdy na korytarzu pocigu relacji Krakw Jelenia Gra
mczyzna krzyczy z zachwytu
Wabrzych fabryczny!
I po chwili czu Wabrzych fabryczny gdy
mao byo wwczas kamstw ktrych nie mogo
si zdemaskowa
Dostrzegao si poniewa istniay rzeczy ktre
naleao dostrzega istotne niebanalne
czyste delikatne i prawdziwe
Odpywy
zamiast pisa rozpuci si rozpuci si od rodka
poj wszystkie zasady midzy kwietniem a majem
zaprzeczy wszystkim reguom w drugiej poowie roku
popoudnia istniej poczone nierozerwalnie z nami
odkd przyjechaa musz si z tob nimi dzieli
pomimo tego
ciepym morzem pyn
woda pochania niebo niebo oddaje gwiazdy
wrd stworze morskich unosi si cisza
wiem to w jakim sensie egzystuj z nimi z ni
woda cichego oceanu pochania niebo niebo oddaje gwiazdy
powoka zasiada w fotelu
wychodzi z tob na zakupy rozmawia sucha
ja przez cienin Lema wypywam na pene niebo
18
Sylwester Gob, ur. w 1980 roku w Kamiennej Grze na Dolnym lsku, mieszka
w Stavanger w Norwegii. Absolwent Uniwersytetu lskiego w Cieszynie, pedagog, animator
kultury. Swoje wiersze publikowa w czasopismach: Migotania, Kozirynek, LiteRacje,
Latarnia Morska oraz w lokalnych pismach kulturalnych.
maj imiona, inni jakie ksywy: Bumer, Zima, Lemur, Dony, Dudek, Ajmsorry.
Wanym problemem poruszanym w opowiadaniu s stereotypy. Gdziekolwiek si
ruszy, zasypuj czowieka okrelenia: leniwy, cwany, zodziej, naiwniak. Podczas pracy
w skadzie skr, gdzie wrd Francuzw i Polakw, spotka mona Boniaka, Macedoczyka,
Serba, Szkota, Irlandczyka, Tunezyjczyka i Murzyna, bohater rozmyla nad swoj trudn
sytuacj, nie ualajc si przy tym na cik prac (wykaza si bystroci i polotem
byskawicznie opanowujc tajniki dzielenia skr), lecz nad dyskryminacj i przejaskrawionymi
stereotypami:
Dla Polaczka kady we Francji to wrg. Kady moe wbi ci n w plecy, mwic szefowi, e jeste leniwy ()
Polaczek zawsze myli, e robi na akord. Przez to narasta w nim frustracja () Rzuca wic Polaczek grack na
polu, kae pierdoli si szefowi i klnc ju nie pod nosem, lecz na cay gos, wyrzuca z siebie lawin nienawici
dyskryminacja, niesprawiedliwo, ponienie, brak szacunku dla cudzej pracy! Potem ten sam Polaczek wraca do
kraju. Idzie na budow za czterokrotnie mniejsze pienidze i tam spotyka si z megaposzanowaniem i dobroci
pync od wci najeanych wsppracownikw i szefa chuja.
20
zamknity na przeszo, staro, bied, niezaradno. Liczy si sia mini i majtkowy stan
posiadania, intelekt moe okaza si saboci. Przedstawiony te zosta problem przemocy
w zwizku partnerskim, ukazujcy przyzwolenie na uycie siy przez muzumanina wobec
nieposuszestwa kobiety. Drc gbiej temat, przemoc w zwizkach pojawia si we
wszystkich kulturach wiata, bdc problemem ponad jakkolwiek doktryn religijn. Dzieo
Zbigniewa Masternaka to polska powie o dzisiejszych czasach z elementami brutalnej
rzeczywistoci.
Zbigniew Masternak, Ndzole, Zysk i Ska, Pozna, 2014.
PROZA Zbigniew Masternak DANIE, KTRE CZY LUDZI [fragmenty ksiki Ndzole]
Marina i Samir przyszli z butelk szampana. Przyjrzaem si Arabowi ze zdziwieniem. Skd
go znaem. Popatrzyem na jego przetrcony nos i ju wiedziaem to jego uderzyem z gwki
pod katedr! To on chcia mnie zabi!
Zasiedlimy przy stole jakby nigdy nic. Obiecaem sobie, e nie powiem o tym Renacie,
bo mogaby si wystraszy. Miaem tylko nadziej, e Samir mnie nie rozpozna. Byem pewien,
e si nie zaprzyjanimy. Jedlimy fondue, maczajc bagietki w serowowinnej masie. To
danie byo popularne zwaszcza w okolicy Chamonix.
Samir zauway moj maszyn do pisania. Wyjaniem, e jestem pisarzem.
O czym piszesz? zapyta, zajadajc smakowite danie. Nie dziwio mnie, e czyo
ono ludzi podczas jego spoywania.
O moim dziecistwie odpowiedziaem coraz bieglejsz francuszczyzn. Cay czas
nosiem przy sobie rozmwki i przypominaem sobie to, co umiaem ju w liceum.
Po co to komu potrzebne? Lepiej napisz o tym, co si dzieje we Francji. O sytuacji,
w jakiej znajduj si tutejsi emigranci, zwaszcza arabscy w gosie Samira pobrzmiewaa
zapalczywo. Mia czas na rozmylania by bezrobotny, y z zasiku.
Znw zaczynasz? Marina popatrzya na swego chopaka z wyrzutem. To
o innych nacjach take wspomnij. I o sytuacji kobiet
Pewnie co napisz umiechnem si, bo nie chciaem, eby nasza impreza
przeksztacia si w rozpraw z wszelkimi niesprawiedliwociami tego wiata. Byem
w radosnym nastroju znajdowaem si w doskonaym dla mczyzny wieku, miaem liczn,
mod, zakochan we mnie dziewczyn, realizowaem swoje pasje literackie i filmowe,
podrowaem.
Niebieskookim blondynom jak ty jest we Francji atwiej Samir straci humor.
Ale kiedy jeste muzumaninem, obowizujce w tym kraju trzy zasady rwno, wolno
i braterstwo przestaj si do ciebie odnosi mwi, a ja uwiadomiem sobie, e ju to
gdzie syszaem.
Jak sprawy nadal bd szy tak le, to ten brak tosamoci, potgowany
resentymentami biaych, postchrzecijaskich Europejczykw, rozedrze tkank jednej
z najstarszych europejskich demokracji cign niby docent socjologii. Przez par lat
studiowa nauki spoeczne na miejscowym uniwersytecie, ale studiw nie dokoczy.
To std si bierze ten arabski fanatyzm? przyjrzaem mu si uwanie.
21
22
To chyba ciekawsze, jak pan si tutaj znalaz? prbowaem trzyma dystans, bo nie
byem pewien, czego mog si po nim spodziewa.
Co robie w Polsce?
Pisaem ksik. O sobie dodaem cicho.
O! To ju co! Ja mcz si ze swoj autobiografi i nic mi nie wychodzi. A mam ju
wydawc, w Polsce.
Nadstawiem uszu.
Moe ja bym mg pomc? Co przepisz, poprawi
Zaczniemy od czego prostszego. Przynie mi gorcej herbaty Staruszek
umiechn si dobrotliwie znad papierw rozoonych na biurku, a potem wskaza wzrokiem
na swj kubek z orem w koronie.
Wziem kubek i wyszedem na korytarz. Akurat zadzwonia Renata. Urzdzia sobie
poobiedni drzemk.
Najpierw ni mi si twj ojciec cigna podekscytowana mwi, e powiniene
wraca do Polski. Niebawem otrzymasz duo pienidzy, za ktre zbudujesz paac w Grach
witokrzyskich.
Skd moesz wiedzie, e to by mj ojciec, przecie nigdy go nie poznaa, nie
widziaa go nawet na zdjciu achnem si. A moe to by jaki diabe? obrciem
wszystko w art, chocia od dziecka przywizywaem do snw wielk wag.
Tak si przedstawi, by podobny do ciebie, tylko duo starszy tumaczya Renia.
A potem nio mi si, e urodziam rudego pieska
Porozmawiamy o tym, jak wrc z pracy. Kocham ci rozczyem si. Renia,
wbrew temu co mwia, musiaa bardzo tskni za domem. Za rodzicami, za Dinozaurem. Czy
miaem prawo tak bardzo zmieni jej ycie?
Poszedem do kuchni, gdzie zastaem gwnego kucharza Artura. Krzta si przy
garnkach z zup.
Pan Wiktor? podchwyci z przesadn yczliwoci, gdy zaczem go wypytywa
o swego podopiecznego. O, to czarujcy starszy czowiek, naprawd. Zostae jego
opiekunem?
Tak. Zrb mu herbat.
Musisz si koo niego zakrci.
Zerknem na niego z zaciekawieniem.
Podobno pi na pienidzach.
A co si stao z jego poprzednim opiekunem? Chciabym go wypyta o par spraw.
Artur odwrci wzrok i jakby z trudem powstrzyma miech.
Ju tutaj nie pracuje. No, herbata gotowa, moesz mu zanie.
Kiedy wziem od niego kubek, Artur przytrzyma mnie i naplu do herbaty. A gdy
zauway moje zdziwienie, rzuci:
Kiedy zrozumiesz. Id ju.
Ndzole
W oczekiwaniu na rozpraw siedziaem na korytarzu w Sdzie Okrgowym w Orleanie,
czytajc Ndznikw w oryginale, ktrych kupiem par miesicy wczeniej. Oczami
wyobrani widziaem si ju skazanego, jak bohater Hugo. Na swoje rozprawy czekali take
inni ndznicy, te Polacy. Byli oskareni o przewinienia, za ktre w Polsce dostaliby najwyej
drobny mandat albo nawet upomnienie. Podsuchiwaem podobno nie ma nic lepszego dla
pisarza, jak dobry such.
23
24
Wiesz, miaem dzisiaj ciki dzie Dali mi grzywn w sdzie No i pan Wiktor
Jutro mi opowiesz. Padam z ng przytulia si do mnie.
Pachniesz dymem papierosowym
Dlatego musz go z siebie zmy.
Jutro trzeba zapaci czynsz. Brakuje mi 300 euro. Nie wiem, skd je zdoby
Ja jeszcze nie mam odrzeka, kierujc si do azienki.
Krciem si w ku, nasuchujc odgosw wody leccej z prysznica. Nie doczekaem,
a Renia wrci, zasnem.
Do pracy wymknem si wczenie rano. Kiedy wszedem do pokoju Wiktora, ten
siedzia naburmuszony na swoim ku.
Jedziemy na spacer? zapytaem.
Na spacer? Najpierw musimy powanie porozmawia
Zrobiem zdziwion min.
O czym?
Ukrade mi 300 euro! wrzasn.
Sucham? pomylaem o tym, e bardzo by mi si przydao. Szkoda, e wczeniej
na to nie wpadem.
Cholerny Polaczek!
To samo mog powiedzie o panu!
Oddasz czy nie?
Nie wziem, to nie oddam!
Wiktor wybra numer telefonu i zadzwoni do pani Liliany.
Tu Malewicz. Prosz do mnie natychmiast przyj! rozczy si, patrzc na mnie.
W pomieszczeniu zapada pena nerwowego napicia cisza. Po chwili rozlego si stukotanie
obcasw na korytarzu i do pokoju wesza dyrektor Liliana.
Co si stao?
Ten mody czowiek to zodziej!
To bzdura! Nic mu nie ukradem!
Sam si okradem?
To Przemek! Widziaem niedawno, jak grzeba w pana rzeczach!
Wie pan, jaki jest Przemek To si chyba ju wczeniej zdarzao dyrektorka
prbowaa zaagodzi sytuacj.
To dobre dziecko, tylko troch zagubione.
To dziecko kradnie wciekem si i wybiegem na korytarz.
Pani Liliana wysza za mn.
Prosz si uspokoi, wierz w pana uczciwo.
Przynajmniej pani.
Wszyscy wiedz, e modszy syn go okrada. Prosz wraca do pracy.
Wolny dzie
W osiedlowym sklepiku kupiem mleko, bekon, chleb i jajka. Skoczyy si nam zapasy
z hipermarketu. W sklepie, mimo niadaniowej pory, zebrao si kilku okolicznych
mieszkacw, ktrych twarze znaem z widzenia w kocu mieszkaem tu od paru miesicy.
Niekiedy czuem si niemal jak u siebie na wsi. Tak samo byo w Lublinie, gdzie zadomowiem
si w dzielnicy Wglin. Tak stao si te we Wrocawiu na Otaszynie i na Psim Polu. To byy
wczeniej wioski, ktre zostay wchonite przez rozwijajce si metropolie. Ludzie z peryferii
25
zawsze mnie ciekawili moe dlatego, e ci starsi mwili jeszcze czsto po wiejsku. Nie
znosiem za to mieszkania w starych kamienicach w centrum miast.
Zapaciem za zakupy prawie dwa razy wicej ni w markecie obiecaem sobie, e ju
nigdy tutaj nie przyjd. Miaem dzisiaj wolny dzie pani Liliana pozwolia mi wreszcie
odpocz od niaczenia staruszkw.
Na podwrku zaczepi mnie nasz gospodarz, ktry by grabarzem. Przyszed po czynsz.
By wyjtkowo podekscytowany.
Pan zdaje si, go zna, to take Polak. Przypadek tego Henryka jest dowodem na to,
e jeli jest zbrodnia, to musi by te kara stwierdzi pan LEclerc. O tak, Bg ma swoje
sposoby na bezbonikw!
Syszaem w cukierni, e miesic temu Heniek Kwiatek wama si do kocioa na
przedmieciach Orleanu. Wybi witra i zdemolowa tabernakulum.
Ale wtedy sta si cud! podkreli pan LEclerc. Nieszcznik zrozumia, jak
zbrodni popeni! Tak, drogi panie, takie rzeczy si zdarzaj! W kocu Bg jest wszechmocny!
witokradca chwyci za telefon i o swym wystpku powiadomi policj. Posiedzia miesic
w areszcie, ale to bya za maa kara! Wczoraj w nocy zabi creczk, potem on, a w kocu si
powiesi! Podobno dopiero co cign ich do Francji.
Bzdury! Nie mogem uwierzy w jego sowa! Henryk? To byo nie do wiary!
Miaem ju do tego starego witoszka. Myla, e z powodu swojej pracy przy kociele
posiada prawo do osdzania innych. Rasista i dewot. Coraz czciej obiecywalimy sobie
z Reni, e si std wyniesiemy.
Bzdury!? Nic pan nie wie? Na jakim wiecie pan yje? gospodarz wzi kas
i poszed.
Wszedem do domu i wczyem lokaln kablwk. Przygotowujc niadanie,
rozmylaem o Henryku. Jak straci prac jako kierowca tira, popad w cik depresj. Z tego,
co syszaem, bra kilka rodzajw lekw, ktre mu nie pomagay. I jeszcze pi.
Dosiga go kara za to, co zrobi powiedziaa jedna z kobiet w programie
w kablwce.
Wic taki by ten francuski katolicyzm? Podszyty fanatyzmem i pogastwem. Czy
podobny do polskiego?
Moje ycie we Francji stawao si coraz bardziej miakie. Cay dzie siedziaem w domu
przed telewizorem. Ogldaem wiadomoci i piem piwo. Miaem tak spdzi reszt swojej
modoci? Wiedziaem, e tak niestety wyglda ycie wikszoci moich rodakw. Cika
harwka od rana do nocy, a w wolnych chwilach ogldanie telewizji i popijawy. A gdzie ycie
pene artyzmu, spenionych marze, wiekopomnych dzie?
Po programie o Henryku w kablwce byo duo o zamieszkach, ktrych ogniska
dopalay si w caej Francji.
Wydarzenia, ktre obserwujemy we Francji w ostatnim czasie to co wicej ni zwyke
walki uliczneTysice samochodw spalono, setki biur i sklepw zdemolowano cigna
dziennikarka lokalnej telewizji.
Nadstawiem uszu co niedobrego dziao si w kraju nad Sekwan.
Bunt francuskich osiedli jest skutkiem ostrych napi, jakie narosy wewntrz
francuskiego spoeczestwa. Francja wesza w epok gbokiej spoecznej niestabilnoci.
Rzdzcy tym krajem bd musieli stawi czoa nie tylko pogarszajcym si warunkom ycia,
ale take represjom wobec wszystkich tych, ktrzy zechc si aktywnie sprzeciwi temu
porzdkowi ulizany socjolog patrzy w obiektyw kamery.
Trywializacja, zwiotczenie. Ani chybi jeszcze troch i si dorobi opony piwnej na
brzuchu. Zaczn ysie i poczerwienieje mi twarz. Moe sobie jeszcze jaki kolczyk w uchu
zafunduj?
26
27
i swoistym... nauczycielem.
W latach 60. ub.w. nie byo sieci internetowej, media mocno ograniczone propagand,
ksiki czsto ocenzurowane, a wic dla nas dzieciarni i modziey swoist szko ycia by
uliczny pejza. Po wyjciu z budy i ciniciu tornistra w kt chonlimy kolejne lekcje,
czasami bardzo dramatyczne. Do dzi pamitam siedzcego na awce mczyzn w zniszczonej
panterce, nie mogem zlokalizowa jego ng! Gdzie one s, w dziurze w awce, czy jak? Nagle
zsun si z niej i stan przede mn; by mojego wzrostu, siedmio, omioletniego chopca, po
czym omin mnie i ruszy przed siebie na... rkach. Stukot przymocowanych do bioder
deseczek odbija si echem w mojej gowie przez duszy czas. Zapytaem kloszarda, Zyg
tak mia ksyw (jego imienia i nazwiska nigdy nie poznalimy) o tego czowieka.
I usyszelimy opowie o bohaterach II wojny wiatowej, a on do nich nalea. Wiem,
poko si mu nastpnym razem, jak go spotkasz powiedzia i ruszy w swj kolejny,
codzienny szlak staromiejski.
Nie brakowao rwnie humorystycznych, przezabawnych sytuacji. By dokarmiany
przez nasze mamy, ciotki, babcie. Na og, jak jedna wyskoczya z misk zupy do siedzcego
Zygi, spnione kobiety czekay z poczstunkiem na inn okazj.
Ktrego dnia z trzech klatek schodowych wybiegy trzy na raz, adna si nie cofna.
Podbiegy do Zygi i podsuny mu pod nos trzy michy wraz z pajdami pieczywa.
Obserwowalimy z oddali t sytuacj zadajc sobie pytanie, ktr zup skonsumuje. A on
najspokojniej w wiecie zjad wszystkie trzy potne porcje, zagryzajc w sumie chyba caym
bochenkiem chleba!
Kiedy zosta sam, podbieglimy do niego i zapytalimy, jak da sobie z tym rad.
Pogadzi si po masywnym brzuchu rozluniajc wczeniej sznurek okalajcy jego paszcz
i zapyta: Czy ja wygldam na Parysa? Nie czekajc na odpowied kompletnie
zdezorientowanych dziesicio, jedenastolatkw, powiedzia: Zapytay mnie te wasze
boginki, ktra zupa najsmaczniejsza jest! Wojny trojaskiej, to znaczy... podwrkowej nie
miaem zamiaru wszczyna. Zjadem ze smakiem pomidork, fasolw i grzybow i rzekem
tutejszej Herze oraz Afrodycie i Atenie: wszystkie s mniam... palce liza, niech Zeus si
schowa z tym swoim kombinatorstwem!
Osupielimy, a on wsta zarzucajc peny wr na plecy ruszy wydajc z siebie tak
potne beknicie, e gobie wydziobujce okruchy wpady w panik i odfruny w popochu.
Ryknlimy miechem i... zaprzyjanilimy si wczeniej ni zaplanowa pedagog w budzie
z Homerem. Dziki Zydze i zupom naszych boginek.
W marcu 1968 roku, majc trzynacie lat, pobiegem ktrego dnia z kumplem na
Krakowskie Przedmiecie pod Uniwersytet Warszawski. Demonstrujc przeciwko zdjciu
Dziadw ze sceny teatralnej miaem w mylach Zyg; to by nasz szlachetny Dziad, take
zdjty ze sceny... spoecznej. Mwiono, e jest on emigrantem wewntrznym; moe to jaki
profesor, arystokrata, ktry ola system bolszewicki? zaartowa jeden z facetw
z podwrka.
Gonieni przez goldzinowcw z paami w apach dobieglimy do pomnika Adama
Mickiewicza i w tumie ludzi ujrzaem stojcego przy nim... Zyg. Nasz Dziad, nasz kochany
warszawski Dziad kiwn gow i nagle znikn w tumulcie paowanych ludzi. Nie byem
pewien, czy on tam by, czy w mojej rozgrzanej emocjami gowie.
Ostatnie nasze spotkanie, ostatnia lekcja. Pocztek lat siedemdziesitych ub.w. Nasza
pitka szesnasto-, siedemnastolatkw popalajc klubasy szuka korkocigu do beta.
Zapomniaem wzi ze sob scyzoryka z tym przydatnym narzdziem, ktry zawsze nosiem
w swojej kurtce dinsowej. Wrcilimy z meczu Polonii i suszyo nam gardo od dopingu. Zza
rogu domu przy Mostowej wynurzy si, niczym szary duch, nasz Zyga. Podszed i zapyta,
jaki to mamy problem z t flaszk. Korkocigu nie macie? Niepotrzebny... Wzi beta
28
i jeden za drugiego idzie w ogie (s. 48). Dola Babana, wsptowarzysza w celi, te bya
swoist lekcj, jak traktuje si za kratami, a take i poza nimi zdrajcw, donosicieli, kapusiw.
Oczywicie ycie czsto jest zawie i babany w niektrych rewirach s honorowani,
przypina im si w klap blachy zasuonych. Pytanie dla kogo...? W swoich licznych
opowiadaniach Marek Nowakowski perfekcyjnie odkrywa take tego typu zauki ycia
rnych spoecznoci.
Charakterystyczny jest w jego twrczoci dystans do otaczajcego go wiata, jego sowa
s niczym fotografie utrwalajce miejsca, ludzi, zdarzenia, pozostawiajc czytelnikom wasne
zdanie, refleksje, zrozumienie najprzerniejszych, czasami bardzo powikanych cieek ycia.
Ksik Dziennik podry w przeszo polecam kademu do przeczytania. Koczy j
krtkie, przejmujce Postscriptum, jakby przeczuwa koniec swojej drogi ycia, twrczoci,
kontaktw z ukochan Warszaw i niezliczonymi zaukami losw jej mieszkacw.
Tak sobie myl, Marku, tam po drugiej, lepszej stronie, moe spotkasz Zyg,
Szlachetnego Dziada ze staromiejskiego pejzau. Powiedz mu, e nie pozwoliem mu odej
w niepami. Dobrze, mj Mistrzu sowa?
30
31
z ktr si oeni. Kilka miesicy pniej w zwizku z siln depresj skierowano go na leczenie
psychiatryczne, jednak zosta zwolniony ze szpitala tu przed witami. W nocy z 27 na 28
grudnia popeni samobjstwo. Wiele te wskazywao na to, e do mierci Poety by moe
przyczynili si funkcjonariusze OGPU (Zjednoczony Pastwowy Zarzd Polityczny).
Krtkie i burzliwe ycie Jesienina przeoyo si na jego znakomit liryk, ktra posiada
najpikniejsze cechy: umiowanie ojczyzny, wsi, przyrody. Jego utwory, to jego d z i e c i , ktre
chroni i by moe to powodowao, e tak le znosi krytyk. Nieprzecitna melodyka wersw
i wyrazisto detalu powodoway wraenie, i on po prostu swoj poezj piewa...
By poet poszukujcym, ale nie tylko nowych inspiracji czy rodkw wyrazu;
poszukiwa od zawsze Mioci, pamitajc o bolesnym odrzuceniu przez rodzicw, co wpyno
na cae jego ycie, a take wywoao stany depresyjne, lkowe sowem: chorob afektywn.
Osobowo czowieka ksztatuje si w jego dziecistwie, ktre u Jesienina pozbawione byo
poczucia bezpieczestwa, szczcia, beztroskiej radoci, nacechowane za byo momentami
smutku, zaamania, izolacji, odtrcenia i co za tym idzie niewiary w siebie, we wasne siy,
wywoao stan poczucia mniejszej wartoci Pozostawio to gbok rys na psychice poety,
ktrej to skazy, do koca swojego krtkiego ycia nie zdoa zmaza.
Pretensjonalny w yciu bezporedni w sztuce. Poeta wraliwiec, ale i chopak obuz,
ktremu ostatni wiersz wasn krwi przyszo zapisa. Mia osobowo bardzo
skomplikowan, nietuzinkowy sposb odczuwania i postrzegania wiata. Zawsze interesoway
go bezporednie relacje, blisko z drugim czowiekiem, przyrod, co pokazywa w swoich
utworach z ogromnym sensualizmem, pikn prostot.
Z wielk wnikliwoci oddawa przeycia i nastroje chopstwa rosyjskiego na drodze od
starej do nowej rzeczywistoci, co te z pewnoci zdecydowao o gbokim dramatyzmie jego
poezji. Liryka Jesienina zawiera najpikniejsze cechy: umiowanie wsi, przyrody, ojczyzny;
ludowo; subtelny liryzm; melodyjno wiersza. Piknie pisa o mioci do matki, ktra go
porzucia, umiowanej kobiety, wzruszajc, ale te i ranic
By Mistrzem Sowa, piknym mczyzn o duszy chopca, ciekawym wiata i ycia.
W czuych wersach, penych empatii, pokazywa bkitn Ru stale obecn gdzie tam
pord prostych ludzi, gdzie matka zaczynia koacz dla syna. Przeamywa ow empati
rewolucyjn dynamik buntu, co rwnie trafiao do odbiorcy. By twrc niepospolitym,
charyzmatycznym, o wielkim sercu, ktre nie zawsze trafiao na waciwych ludzi, we waciwy
czas i miejsce.
Nie omina Jesienina i megalomania, bowiem nie zawsze potrafi poradzi sobie
z krytyk, za fatum wpisane mia w swj yciorys. Obcujc z cyganeri Moskwy i Petersburga,
gdzie najjaniej wiecia gwiazda jego talentu przywyk do uznania, co nie do koca
przeoyo si korzystnie na jego ycie osobiste. Najzwyczajniej w wiecie nie by
przystosowany do ycia w owym trudnym, niestabilnym historycznie i spoecznie okresie. To
take komplikowao Jego poszukiwania artystyczne, zmieniao stosowane rodki ekspresji,
wrcz utrudniao jego prac.
Nie od razu zdoa si zorientowa w siach napdowych i sprzecznociach, ktre
przyniosa rewolucja, a przecie powita j chopskim pokonem. Bacznie obserwowa
i szuka odpowiedzi na pytanie: co daje rewolucja ludowi? Temat chopstwa nabra w jego
utworach wymiaru historycznego i moralnego. Wraliwy, zdezorientowany wwczas wanie
najbardziej ulega wpywom bohemy.
W obliczu dokonujcych si zdarze jego liryka ujawnia naprzemian cechy smutku,
zaamania, rozpaczy, by nagle przychyli si ku radoci, nadziei, a nawet brawurze. Gbokie
umiowanie ojczyzny spowodowao zrewidowanie Jego stosunku do nowej rzeczywistoci,
a take do zasadniczych reorientacji poszukiwa twrczych. Z czasem w jego wierszach coraz
czciej pojawiay si wtki katastrofizmu, wyobcowania wspczesnego czowieka, alu za
32
Psi syn
Modo moja znw si rozszumiaa
Jak kwitncy wiosn wonny sad.
Psa wiernego dzisiaj wspominaem
Przyjaciela moich modych lat.
Modo moja dawno przeszumiaa
Jak podgniy klon, wronity w mur.
Ta dziewczyna miaa sukni bia,
A ten pies by postillon damour.
Ona bya sercu memu bliska,
Bya pieni co w duszy mej gra.
Lecz nie znaa treci moich listw
Przesyanych pod obro psa.
Nigdy listw moich nie czytaa
Ta wyniona, ta moja jedyna.
Czemu czsto w rozmarzeniu staa.
Nad potokiem, gdzie rosa kalina?
Ja cierpiaem, chciaem odpowiedzi,
Lecz na prno ruszyem wic w wiat.
Dzi poeta wrciem odwiedzi
Mie strony, modoci mej lad.
Stary pies ju dawno okulay
Czas przepywa jak woda przez myn
Wita mnie szczekaniem oszalaym
Nie on sam, lecz jego mody syn.
Boe drogi, jaka wspomnie sia,
Znw jak dawniej bl przenika mnie
Chwila ta jako mnie odmodzia
I znw listy pisa mi si chce.
Tak jak dawniej marzenia swe snuj
No, nie szczekaj,no ju spokj daj...
Chcesz, mj psie? ja ci dzi pocauj
Za zbudzony w moim sercu maj.
33
ROZMOWA Niels Hav, Sander de Vaan POEZJA NIE JEST DLA MICZAKW
Sander de Vaan: Jak postrzegasz swoje miejsce we wspczesnej duskiej poezji?
Niels Hav: Urodziem si na zachodnim wybrzeu, daleko od stolicy, w ktrej dzisiaj
mieszkam. Jestem wic w niej przybyszem jak arabscy, pakistascy czy tureccy imigranci
mieszkajcy w moim ssiedztwie. Kiedy byem dzieckiem, mwiem wiejskim dialektem.
Oczywicie nale do duskiego krajobrazu literackiego, ale nigdy nie czuem przynalenoci
do jakiejkolwiek generacji czy nurtu w duskiej poezji. Przybyem z zupenie innymi
dowiadczeniami, ni mieli poeci z miasta. Pamitam rado, jak odczuem, kiedy pierwszy
raz przeczytaem wiersze, np. Teda Hughesa czy Seamusa Heaneya. Oni poruszali si
w szerszych przestrzeniach ni miejskie getto i pisali o dowiadczeniach, przeyciach
zwizanych z natur, zwierztami, ktre byy mi bliskie, rozpoznawalne. Dzisiaj jestem ju
miejskim gobiem i w Kopenhadze czuj si jak w domu, ale by moe cigle te jestem
rodzajem outsidera, ktry nadal czuje zwizki z innymi, nazwijmy to, kontekstami.
S. de V.: W wierszu Moje fantastyczne piro piszesz, e Poezja nie jest dla miczakw.
Czy to stwierdzenie odzwierciedla twj stosunek do poezji?
N. H.: To dobre pytanie, wielopoziomowe. Poezja jest oczywicie dla kadego, ale tutaj mwi
konkretnie o zawodzie, rzemiole, codziennej praktyce pisania poezji. To wymaga odwagi
i wytrwaoci, gotowoci do wyrzeczenia si prywatnych lirycznych skonnoci i nieokieznanej
emocjonalnoci, ktre zawsze topi, uniewaniaj poezj. Charakterystyk dobrych poetw s
wszystkie ze wiersze, ktrych nie napisali.
Chodzi mi o to, e poezja zawiera nie tylko element muzyki, zabawy. Czas mija, yjemy
i umieramy. wiat stoi w ogniu, niszczony przez polityk, bomby, ideologie i religie. To s
tematy, o ktrych mwi doroli, i istot sztuki oraz wyzwaniem dla niej jest wczy si do tej
rozmowy, dowiedzie si i zrozumie, co si dzieje, i, jeli to moliwe, nazywa rzeczy po
imieniu, mwi wprost. Wic tak, poezja jako zawd nie jest dla miczakw. Musisz
spojrze rzeczywistoci, Bogu prosto w oczy. Ale pierwsz powinnoci poezji jest intymna
rozmowa z pojedynczym czytelnikiem o najgbszych tajemnicach istnienia.
S. de V.: Ktry z poetw wedug ciebie jest bliski zrozumienia rzeczywistoci, jej istoty?
Mgby ktrego zacytowa?
34
N. H.: Jest wielu wielkich poetw, ale zaledwie kilku napisao w sumie moe gar
doskonaych wierszy, tych gbokich, sigajcych istoty bytu, mwicych o sprawach
fundamentalnych. Niestety w naszej kulturze istnieje tendencja do zamykania poezji
w swoistym getcie. Poet, ktry naprawd powanie mwi o sprawach najwaniejszych i kad
nacisk na miejsce, rol poezji w tej kwestii, by Czesaw Miosz. W roku 2011 obchodzono setn
rocznic jego urodzin, nie tylko w Polsce, ale na kilku kontynentach. Jego twrczo gboko
porusza problemy, ktre s cigle aktualne. Jednak gdybym mia zacytowa tutaj jakiego
poet, byby to chiski poeta Li Bai (701-762 n.e.), mwicy w jednym z wierszy o znaczeniu
poezji nikt dzisiaj nie powiedziaby tego lepiej:
Doskonae wiersze
s jedynymi budowlami,
ktre pozostan.
Gdzie s teraz te dumne paace,
wznoszce si tu kiedy?
Gdy jest we mnie sia, moje piro
wstrzsa picioma witymi grami.
C mnie zatem obchodz ludzkie pragnienia?
Chwaa, potga, bogactwa, zaszczyty
czym one s wobec tworzenia poezji?
Prdzej rzeka popynie do rde,
ni przed nimi uklkn.
S. de V.: Mgby opowiedzie o powstaniu wiersza Wizyta mojego ojca, z tymi wietnymi
wersami: Na magnetycznej tablicy wisi siedemnacie rachunkw. / Wyrzu je, / mwi, one
i tak wrc!?
N. H.: Mj ojciec by kocielnym, opiekowa si te wiejskim cmentarzem. Ekonomia nie bya
jego pasj, wic portfel czsto by pusty. Kiedy przyjeda listonosz, matka pokazywaa
rachunki i pytaa, co ma z nimi zrobi. Wyrzu je mwi i tak wrc. Ojciec umar wiele
lat temu, ale gdy czuj si osamotniony, przychodzi do mnie z wizyt i rozmawiamy. Podobnie
jak rolnictwo, poezja nie jest najbardziej dochodowym zajciem, rzadko zdarzaj si tu
prawdziwe pienidze ale za to daje pewien rodzaj yciowej rwnowagi. W pienidzach nie
ma wiele poezji.
Wiersz jest tworem osobistym, jednak jeli ma zainteresowa kogokolwiek poza poet,
musi w jakim stopniu by symboliczny, uniwersalny. Kiedy pisz wiersz o swoim ojcu, musi
by tak celny, eby poruszy czytajcego, by ten mg odczu go jako swj utwr i by
z wasnym ojcem.
Nie oblepiam, nie obarczam czytelnika moimi osobistymi uczuciami i refleksjami, co
skaniaoby go do traktowania wiersza jedynie jako historii o mnie. Wiersz musi by tak
pomylany i skonstruowany, aby czytajcy poczu blisko, by sowa, zawarte w nim uczucia
stay si jego sowami i uczuciami. Ostatecznie moje dowiadczenia s zupenie nieistotne;
napisaem wiersz i daem go czytelnikowi.
Mj ojciec nigdy nie mia paszportu, ale ten wiersz by czytany przed widowni
w Chinach i Dubaju, i wyglda na to, e jest zrozumiay. Kady ma ojca.
S. de V.: Jak zazwyczaj zaczynasz wiersz? Od sowa, frazy, obrazu, czego innego?
N. H.: Poezja to czsto daremne, bezowocne zajcie. Jestem pewien, e wielu poetw zna to
35
uczucie. Moja ona jest koncertujc pianistk, kadego ranka siada przy fortepianie, a ja id
do biura. Czsto nic si nie dzieje. Jestem ja, s sowa, i nic z tego nie wynika. Ale niekiedy
przychodzi dobry dzie, i cay ten mj mtlik i zamieszanie owocuj wierszem. Codzienna
praktyka twrcza i praca nad tekstem czasami elektryzuj i sprawiaj, e sowa iskrz. Pisz
powoli albo w zrywach, czsto zostawiam to, co napisaem, na jaki czas zanim opublikuj.
Ley wtedy i dojrzewa. Po jakim czasie patrz na tekst i nagle zdaj sobie spraw z tego, e to
jest to e to wiersz. Dzieje si tak, poniewa napisany tekst skrywa niespodzianki, nawet dla
mnie, wic cay ten proces jest czym w rodzaju misterium. Nowy wiersz jest darem, moe
pojawi si nagle, na ulicy, w korku, w czasie zwykych codziennych zaj; to maa epifania.
Ale dobry wiersz zdarza si rzadziej ni martwy borsuk na autostradzie czy UFO.
S. de V.: Takie urokliwe, pene prawdy wersy, jak: Ci nowozakochani cauj opuszki swoich
palcw, / dobrze o tym wiem., s wynikiem obserwacji. Czy poszukujesz inspiracji wok
siebie?
N. H.: Caowanie jest bardzo interesujcym tematem, dziki, e go przywoae. Kochamy si,
caujemy. W tej dziedzinie wikszo z nas to jednoczenie widzowie i uczestnicy. Nie wiem,
czy zbadaem temat bardziej gruntownie ni inni, ale zauwayem, e nowozakochani kochaj
wszystko, co wie si z t drug osob. Sposb, w jaki ona mwi, jej kurtka, jej piro, jej
torba. Jej miech, jej nadgarstki, biodra, ale take jej szczotka do wosw, jej ksiki.
I muzyka, jej rower. Sposb, w jaki ona je, jej paznokcie. Sklep, w ktrym robi zakupy, i ulica,
przy ktrej mieszka. To ONA!
Wracajc do twojego pytania: nie mog powiedzie, e rozgldam si w poszukiwaniu
inspiracji. Przez wikszo czasu zwyczajnie yj i jestem zajty codziennymi sprawami.
Inspiracja przychodzi niespodziewanie. Ale pisz te opowiadania, a w przypadku prozy
pojawiaj si szczegy wymagajce sprawdzenia w rzeczywistoci.
S. de V.: wietnie mwisz po angielsku. Potrafiby napisa wiersz w tym jzyku, czy te
poezja jest w stu procentach zwizana z jzykiem ojczystym?
N. H.: Moe nie w stu procentach, jednak niestety nie jestem a tak dobry w angielskim. Pisz
niemal wycznie po dusku, i to z silnymi wpywami dialektu, ktrym mwiem
w dziecistwie. Niewiele wierszy napisaem po angielsku. Jestem ograniczony do jzyka
ojczystego i alfabetu aciskiego. Nawet jeli mwi po angielsku, cigle jestem odizolowany
od poowy wiata. Ile jest na wiecie alfabetw? Nikt nie wie na pewno, ale tylko chiski,
indyjski, bengalski i inne azjatyckie s uywane przez ponad jedn trzeci ludnoci wiata. I do
tego jeszcze alfabet arabski uywany przez ponad miliard ludzi. Wielu arabskich czy chiskich
pisarzy ma t przewag nad swoimi kolegami z Europy, e posuguje si dwoma alfabetami.
Chciabym, eby moja ignorancja nie bya tak wielka, jak jest.
Jestem wic zaleny od tumaczy. Na angielski s to Per Brask, Patrick Friesen, Martin
Aitken i jeszcze paru innych. Mam szczcie, bo w Holandii tumaczy mnie Jan Baptist, ktry
jest biegy w jzyku duskim i doskonale wyczuwa wszelkie niuanse; tumaczy duskich
klasykw, takich jak np. Andersen, Leonora Christina czy J. P. Jacobsen, wic to przywilej by
w takim towarzystwie. Jan wykonuje skromnie, po cichu bardzo wan prac, robi swoje i nie
oczekuje z tego powodu owacji.
S. de V.: Jakie s twoje poetyckie plany na najblisz przyszo?
N. H.: Zawsze mam wiele planw, ale spadaj na ziemi niczym papierowe samolociki jak
36
kady pisarz jestem przesdny, nie mam odwagi rozprawia o rzeczach nienapisanych, ale
zawsze pracuj czy to nad nowym wierszem, czy opowiadaniem. Chciabym napisa co
wikszego, co, co oddaoby wielko i pikno wszechwiata, w podzikowaniu za mono
chodzenia po ziemi. Ta ambicja nieustannie koliduje z brakiem odpowiednich umiejtnoci
i z przytaczajc nieraz rzeczywistoci. Przykadem moich odczu w tej kwestii niech bdzie
ten nowy wiersz.
Co si zdarzyo
Chcemy zostawi lady
ze sw.
Ale jzyk to nie jest nasz prywatny wynalazek.
Kocha, by porzuconym;
odnale zegar odliczajcy sekundy
wewntrz ciaa. Bl w wiatoci,
furia,
bezkresny al. Jzyk zna to wszystko.
Wic co jest moje? Moliwe jest
wasnym doznaniom
przypisa sowa,
ktre nie s jedynie konwencj?
Doda co od siebie?
Co si zdarzyo, co wanego,
jeszcze nie umiem
wyjani co.
Twierdzenia si uniewaniaj.
Musz pogodzi si z moim zakopotaniem
i posucha sw
mnocych si
wszdzie.
37
38
Dobry wiersz
Dobry wiersz zdarza si rzadziej
ni zdechy borsuk na drodze
albo UFO, powiedziaem mu
gdy wjedalimy na prom w Puttgarden.
Ju ostatni.
W kawiarni podzielilimy si wytartym egzemplarzem
Faktu, splamionego
daniem dnia: czerwon kapust i schabowym.
To wanie poezja, stwierdzi
wskazujc palcem na gazet.
Wracalimy do domu z nieudanego
weekendu w Berlinie. Kupiem 6 puszek piwa
i paczk papierosw na drog.
Na pnoc od Rdby najpierw ujrzaem UFO
w oddali, a potem zdechego borsuka
na autostradzie. Musiaem wic napisa
ten wiersz.
Prze. Pawe Kamierczak
39
Kiedy olepn
Mio olepia
i kadego dnia kiedy ten lepy mimochodem
przychodzi i drepcze
ze swoj lask,
zupenie zamiera ruch na jezdni
na jedn czwart sekundy,
podczas gdy anioowie Boga unosz si do gry i na d
a okulista zamyka swoj klinik.
Mio olepia
ale seks jest niewinny:
mj wzrok nie ma adnych wad,
mog zobaczy wszystko.
To dlatego moje miosne wiersze s takie nieudane.
Z zamknitymi oczami szepcz do telefonu,
a na zewntrz stacji stoi ten lepiec
niczym wity ewangelista
i nuci w deszczu upoledzony mioci.
Ci nowozakochani cauj koniuszki palcw,
dobrze o tym wiem.
Prze. Leonarda Petersen
40
41
Epigram
Moesz spdzi cae ycie
w towarzystwie sw
i nigdy nie znale
tego waciwego.
Zupenie jak ta nieszczsna ryba
zawinita w wgiersk gazet:
po pierwsze jest martwa,
a po drugie nie rozumie
wgierskiego.
Prze. Elbieta Wjcik-Leese
Kobiety w Kopenhadze
Znowu zakochaem si piciokrotnie,
w piciu rnych kobietach, podczas jazdy
autobusem nr 40 z ulicy Njalsgade na sterbro.
Jak mona mie kontrol nad swoim yciem
w takich warunkach?
Jedna z nich bya w futrze, druga w czerwonych kaloszach.
42
Mio
Wielkie sowo.
Chyba przeszo mi przez gardo?
Kocha, co to
waciwie znaczy?
Z czasem wikszo rozmienia
wielk mio na drobne.
Kocham ci. I przerywasz poczenie.
Kocham ci. I rzucasz we mnie
moj ksik.
Kocham ci. wiat eksploduje!
43
W obronie poetw
Co mamy robi z poetami?
Wzbudzaj lito,
aoni w czarnych szatach
przemarznici od wewntrznych lodowatych sztormw.
Poezja jest jak straszna duma,
zaraeni ni chodz w koo i jcz,
ich skargi zatruwaj atmosfer jak wyciek
z mentalnej elektrowni atomowej. To po prostu psychiczne.
Poezja jest tyranem;
nie daje spa w nocy i niszczy
zwizki maeskie,
wygania ludzi z domw zim na pustkowie
i siedz tam udrczeni w nausznikach i szalikach.
Czysta tortura.
Poezja jest jak plaga,
gorsza ni syfilis okrutne utrapienie.
Ale pomyl o poetach, im jest dopiero ciko,
zno to z nimi!
S histeryczni jak podwjnie ciarne,
zgrzytaj w nocy zbami, jedz ziemi
i traw. Stoj godzinami na wietrze
cierpicy od nieuchwyconych metafor.
Zwyky dzie jest dla nich witem.
Och, miej lito nad poetami,
s gusi i lepi,
Pom im, kiedy krc si po ulicach
z ukrytym upoledzeniem: maj przepenion
44
Cisza
Mowa jest srebrem
a milczenie strachem:
yjemy i umieramy z zacinitymi zbami,
rzeczy niewypowiedziane zostaj w niebycie.
On stoi u szczytu domu i rozmyla
jak wariat, gdy wiato zmienia si
z porami roku. Nagle wraca
jednak po sw myliwsk strzelb.
Jej sucha skra pka, od teraz
45
46
Caf Puszkin
Teraz yjemy jak w rosyjskiej powieci
pisanej wierszem przez Puszkina.
Zmieniamy uliczn sygnalizacj,
ale jestemy ubodzy
i pimy w jednym ku pod gr z ciuchw,
gdy trzeszczy mrz.
Teraz Moskwa,
znowu Moskwa,
gdzie brniemy z trudem. Wszystko jest kamstwem,
tak jak w rzeczywistoci.
Fantazjujesz o kradziey karabinu maszynowego
picemu onierzowi,
ale onierze nie pi
przez ca noc, jak i ty.
Taczysz do rana w Caf Puszkin,
podczas gdy ja stercz w ubikacji
i pal rosyjskie papierosy.
Co jeszcze?
Teraz nazywaj ci Natalia,
i mwisz jak kto, kto jest stuknity,
stuknity, stuknity.
A Puszkin zosta faktycznie zamordowany
przez jej kochanka.
Prze. Tomasz Marek Sobieraj
Muchy
Je idzie spa,
kiedy nadchodzi zima.
Muchy s mdrzejsze,
Zdychaj.
Prze. Leonarda Petersen
47
Otucha
Czy nie jest budujca myl
e za par dekad my
i caa ta popieprzona epoka,
ze swoimi cynicznymi prezydentami,
wywiechtanymi frazesami,
ckliwymi programami w telewizji,
durnymi dziennikarzami
i caym tym
kupotalistycznym
radosnym chrem
przeminie? Na zawsze!
My znikniemy.
Oni znikn.
Ja znikn.
Ty znikniesz.
Wszystko zniknie.
Hura!
Prze. Tomasz Marek Sobieraj
_
Niels Hav, ur. 7 listopada 1949 r. pisarz i poeta duski; autor kilkunastu ksiek, w tym zbiorw opowiada,
nowel i wierszy. Publikuje m.in. w The Literary Review, Ecotone, Exile, The Los Angeles Review, PRISM
International, Sulaimaniya i Krytyce Literackiej. Jego twrczo, nagrodzona przez Duski Instytut Sztuki,
bya tumaczona m.in. na angielski, serbski, arabski, kurdyjski, woski, portugalski, macedoski, hebrajski,
turecki, hiszpaski, niderlandzki, chiski i polski.
48
49
50
51
materi (Galatea Pigmaliona). Jedynie takiej sztuki nie skruszy zb czasu i taka sztuka
przetrwa wieki, gdy tak jak na pocztku wiata, wiato zabio ciemno, tak myl jasna
zniszczy pustk i pozr mwi Krawiec.
Co to znaczy by artyst w dzisiejszych czasach w epoce atwoci dzielenia si sowem
i swobody wypowiedzi, w epoce rozprzestrzeniania si sw z prdkoci blisk wiatu? Czy
wszyscy niezrozumiani za ycia artyci skazani s na samotno, a unoszcy si na fali
popularnoci na schlebianie gustom odbiorcw? Jak odrni yw mow od bekotu? Jak
odrni mdrca od pozera, a prawdziw sztuk od kuglarstwa? I czym mierzy artyzm?
Iloci pochlebnych recenzji i wydanych publikacji? Czy te byskiem sowa, konstrukcj
formy, jasnoci i gbi myli? Te pytania stawia przed czytelnikiem autor poematu Krawiec,
ale s to pytania retoryczne. Wszak w sztuce parafrazujc sowa Cypriana Kamila Norwida
z Promethidiona zawsze idzie o form, to jest Pikno. (...) o tre, to jest o Dobro
i o wiato obu: Prawd. Jedynie taka sztuka moe zastanowi, skoni do refleksji,
zachwyci, a w przyszoci obudzi ywy odzew u odbiorcy.
To, czy sztuka bdzie wytrwale sta na stray uniwersalnych wartoci, bawi
i dostarcza lekkostrawnej rozrywki, czy te zacignie si do suby ideologii, zaley przede
wszystkim od artysty i jego osobistych wyborw. I racj ma Nietzsche, piszc: Jedynie
najszlachetniejsze jest cakowicie twarde. Dlatego naley zawsze Wdawa si jedynie
w sytuacje, w ktrych nie mona mie pozornej cnoty, w ktrych raczej, jak linoskoczek, albo
czowiek spada, albo stoi albo uchodzi O tym powinien pamita kady twrca, drczony
wtpliwociami, ktry marzy o dostaniu si na najwyszy szczyt sawy i pozostaniu w ywej
pamici przyszych pokole. Innej, atwiejszej drogi nie ma. Autor Krawca stara si ni
poda, bo jak mwi ustami swojego bohatera warto zosta twrc samego siebie i y
prawdziwym yciem, warto przynajmniej sprbowa, ryzykujc przy tym, e W najgorszym
razie, wyjdzie brak ducha, talentu, nieznajomo rzemiosa (...), czyli i tak rzeczy w sztuce
wszechobecne. ycie mamy jedno i tylko od nas zaley, jak je przeyjemy idc
z podniesionym czoem, gardzc przelotn saw, czy na klczkach, ebrzc o zaszczyty.
Jedynie taka niewzruszona i heroiczna postawa pozwala z ufnoci spojrze w przyszo
i z nadziej powtrzy za Sowackim: Przyszo moja! I moje bdzie za grobem zwycistwo!
Tekst ukaza si w numerze 6/2012 miesicznika Twrczo.
52
Niestety, nie dane byo mu si zbliy oraz zazna peni smaku poetyki nowego
i niewtpliwie prawdziwego poety, bowiem tu po lekturze debiutu modzieca Czesaw
53
Jacek nie zrazi si sowami krytyki. Nie mia zreszt ku temu powodw, gdy
bogosawiestwo Czesawa Miosza otworzyo mu drzwi salonw literackich. Rok po debiucie
modzieniec odbierze nagrod Kocielskich. Pniej Paszport Polityki za rok 2006 w kategorii
literatura. Do szczcia brakuje jeszcze Nike, Angelusa i oczywicie Nobla.
Zastanawiajce jednak jest to, co si stao z wybitnym krytykiem Jakubem
Winiarskim. Ot wystarczyo kilka miesicy, by krytyk zrozumia krytykowanego poet
uwiadomi sobie, w ktrym momencie popeni bd. W recenzji kolejnego tomiku Dehnela:
Wyprawy na poudnie (wyd. 2005) Winiarski napisa:
ju Dehnela lepiej rozumiem, ju mnie nie rozbawia tak bardzo jego emploi, uwaam, e emploi niewane, bo
Dehnel ma talent bardzo duy i e ciekawsza jest jego wersja klasycyzmu od wielu, jakie pojawiy si na polskiej
scenie poetyckiej w cigu ostatnich przynajmniej dziesiciu lat.
Ale taka samokrytyka nie zadowolia Winiarskiego. Obcujc z dzieami Jacka Dehnela dugo,
czsto i namitnie w 2006 r. Jakub w recenzji zbioru pt. Wiersze 1999-2004 (wyd. 2006)
wyzna:
Poezja Jacka Dehnela a przynajmniej wiersze do tej pory przez niego napisane najmocniej chyba stawia
pytanie o czas. Ale nie w sensie jego atwego do zaobserwowania przemijania, lecz w jego tajemnym stosunku
do kultury i sztuki, ktrej najdoskonalsze wytwory przejawiaj si jak gdyby w przestrzeni, gdzie wadza czasu nie
siga, lub siga sabiej, ze znacznie stpionym ostrzem. Zdaniami tym poza wszystkimi dalszymi ich
implikacjami chciabym dzi zasygnalizowa zmian swojego nastawienia do poezji Dehnela, z ktr pierwsze
moje zetknicie, jak dzi to widz, nie byo bardzo fortunne.
54
Tworzc podwaliny nowej koncepcji myli politycznej, w ktrej kluczow rol odgrywa
bdzie kategoria: enujce, enujca i enujcy oraz pojecie najgorszego koszmaru
i patafiana Jacek Dehnel objawi si jako doskonay teoretyk polityki dorwnujcy
Clausewitzowi, co zapewne nie zostanie przeoczone przez biografw.
Traduttore traditore
Unikalny talent Dehnela ujawnia si szczeglnie w jego roli jako tumacza. I tak, w lipcu 2009
r. na portalu nieszuflada.pl publikuje tekst Carla Sandburga pt. A Coin, Bronzes.
Translatorski kunszt Jacka Dehnela objawia si nie tylko w dziele, ale i w polemice
z argumentami krytycznych czytelnikw. Oto dowd.
Pierwsze wersy oryginau Dehnel przetumaczy nastpujco:
Wasze zachodnie gowy tutaj, odlane w metalu,
Dwaj, ktrzy razem si zacieraj,
Wsplnicy we mgle.
[Jacek Dehnel 2009-03-16 00:43:08]
55
Nasz bohater nie zda si zbi z pantayku. Nie takie zarzuty odpar, nie takie uwagi przey.
Z wrodzon sobie finezj i taktem odpowiedzia:
Fajnie, e Pani mnie posya do mennicy (mam niedaleko), ale wystarczy do sownika gdyby Sandburg chcia
napisa minted, to by tak napisa. Nasze bicie monety to wanie to mint. Cast to odlewa wanie. Prosz
nie poprawia autora, autor wiedzia, co pisa.
[Jacek Dehnel 2009-03-16 21:32:06]
Ewa Poniecka to nie Jakub Winiarski. Zreszt kobiety s zym materiaem na dobrych
konwertytw. Pokazujc, e w jej yach zamiast delikatnej, wycackanej krwi menstruacyjnej
pynie stony kwas siarkowy odpisaa:
Kompromituje si Pan :)
Pan nie zna angielskiego, ju ktry kolejny raz pisze Pan Good-by to egnajcie. GOOD BYE Panie Dehnel,
or welcome to the dictionary. A where (gdzie) myli si Panu z when (kiedy) My, ktrzy nadchodzimy, kiedy
was ju nie ma, () twierdzi Pan ze cast to odlewa, nie rozumie Pan postawowych zwrotw, skd Pan wzi
prerie w liczbie mnogiej? I nade wszystko arcynieudolne Dwaj ktrzy si razem zacieraj pomijam bdy
z kolejnych wierszy, poziom enujcy:(obawiam si e byby Pan bez szans na rozszerzonej maturze
z angielskiego.
Bez satysfakcji stwierdzam po tym, co Pan tutaj opublikowa, e si Pan omiesza porywajc si na
tumaczenia poezji amerykaskiej. Panie Jacku, wyglda na to, e nie zna Pan ani jzyka ani kultury
amerykaskiej. Nie uwaam si za znawczyni, chocia bdc tam 4 razy, przejechaam j wzdu i wszerz, Pan
jednak jest Pan wybaczy ignorantem idcym w zaparte, jak mokos.
ps.
Wracajc do cast, moe Pan sobie odlewa nawet w metalu, ale bd Pana polewa. Moe zacznie Pan uczy
Amerykanw angielskiego i wytumaczy im to swko. Ten prosty wiersz Pana przerasta, od pocztku do koca
Pan bredzi i nawet do gowy Panu nie przychodzi, e sowo cast dotyczy wizerunku western heads ktry moe
by przedstawiony (cast!) na banknocie lub monecie, jak gowy prezydentw, Statua Wolnoci, Indianin czy inne.
Pan odlewa z metalu monety magicznym swkiem cast w dehnelowym rozumieniu. Pozostaje tylko powiedzie
Panu w dehnelowym angielskim good-by, czyli Dehnylu ygnaj;).
[Ewa Poniecka 2009-03-17 00:14:42]
I wszystko jasne.
Inny rodzaj uzdolnie translacyjnych Jacek objawi przy okazji pracy nad przekadem
wierszy otewskiego poety Karlisa Verdinsa (Karlis Verdins, Niosem ci kanapeczk, wyd.
2009). O tym, e Jacek jest dobry z angielskiego, bo zdawa z tego jzyka matur o tym wiemy
z jego rozmowy z Ew Ponieck. Ale czy Jacek Dehnel mia ocen celujc z otewskiego?
Podobne pytania nurtoway innych mionikw poezji:
Tumaczy Pan z otewskiego? To jestem pod wraeniem, bo ja wiem tylko, e nams to dom, iela to ulica,
kalns to wzgrze, parstavnieciba to przedstawicielstwo, a filiale to filia, oddzia. Wiem, bo dwa lata tem
zakadaem w Rydze przedstawicielstwo spki, w ktrej pracuj, a rok temu musiaem je przeksztaca
w oddzia:-)
[ Maciek Froski 2009-06-07 22:48:07]
57
Nie akceptuj tzw. rybek, jako sposobu na tumaczenie z innego jzyka. Po ponad 25 latach pobytu i znajomoci
jzyka szwedzkiego w jego wszelkich wariantach (co byo nieodzowne w moim zawodzie), mam coraz wicej
wtpliwoci, niepewnoci itp. ni w pocztkowych latach ycia tutaj. () Przez szacunek dla Autorw
obcojzycznych, przez szacunek dla ich jzyka, przez pokor wobec nieprzetumaczalnoci poezji w ogle znajc
i jzyk i literatur szwedzk, przekadam bardzo rzadko, z wielkimi oporami i poczuciem niepowodzenia. ycz,
oczywicie, powodzenia temu tomowi otewskich wierszy. Pozdrawiam
Roman Kamierski
[Roman Kamierski/nrml 2009-08-06 21:58:55]
58
laseczk w doni jest elementem wystroju wntrza studia nagra. Pojawiy si wic gosy:
Jacku! Dlaczego? Powiedz, dlaczego to robisz?! A ten, nigdy obojtny na gosy swoich fanw,
odpowiedzia:
pracuj tam dla pienidzy, bo np. do komfortu pracy potrzebuj wasnego mieszkania bez wsplokatorw
(choby najmilszych) i martwienia si, czy znajd kogo do wolnego pokoju od wrzenia, potrzebuj ksiek, pyt
i od czasu do czasu wyjazdu w jakie mie miejsce. A dziki ossskotowi mam to dziki stosunkowo interesujcej
(rozmowy o kulturze) pracy na wzgldnie rozsdnych warunkach.
[Jacek Dehnel 2008-10-03 17:28:4]
Pniej byy studia. Studencka asceza, ycie wolne od imprez, z dala od studentek, ktre
w okolicy 2.3. roku zrobi wszystko, by zapa ma, opacio si:
59
W pocie czoa, rezygnujc z przyjemnoci tego wiata, yjc yciem penym wyrzecze
nasz bohater otar si o absolut. I nie chodzi tu o gatunek wdki, ale o szczeglny rodzaj
wiedzy, ktra staa si wyczuciem a wyczucie wiedz w dodatku w skrkowej oprawie
z nadrukiem PWN. Jacek Dehnel objawia wiatu swoj najgbsz tajemnic:
Tak si skada, e moje wyczucie i moja wiedza s zgodne ze sownikiem.
[Jacek Dehnel 2008-11-13 16:43:08]
DLA AUTORW
Koczymy z praktyk poprawiania tekstw i zastanawiania si, o co waciwie autorowi chodzi,
i po co w ogle pisze. Podnosimy poprzeczk. Nadsyane teksty powinny by poprawne pod
wzgldem jzykowym oraz sformatowane zgodnie z obowizujcymi zasadami. Prosimy rwnie
o stosowanie polskich znakw diakrytycznych i waciwych znakw typograficznych. Teksty
niepoprawne i nieudolne bd odrzucane. Krytyka Literacka zastrzega sobie prawo do
redakcji, adiustacji i korekty wybranych tekstw.
60