Wytyczne bezpiecznego stosowania uszczelnie

Konierze i uszczelki

Cz 1 Wytyczne dla sub utrzymania ruchu i monterw

Publikacja ESA / FSA Nr 009/98

Wrzesie 1998

Publikacja ESA / FSA Nr 009/98

Wytyczne bezpiecznego stosowania uszczelnie

Konierze i uszczelki
Cz 1 Wytyczne dla sub utrzymania ruchu i monterw
Niniejszy dokument zosta przedstawiony przez:

Niniejszy dokument jest wasnoci intelektualn European Sealing Association (ESA)

i Fluid Sealing Association (FSA) 1998.
Wszystkie prawa zastrzeone
Czonkowie ESA i FSA mog, w razie potrzeby, kopiowa niniejszy dokument.
Niniejsza publikacja nie moe by reprodukowana, w caoci lub czciowo, w adnej formie, bez uprzedniego pisemnego
zezwolenia ESA lub FSA.

Fluid Sealing A ssociation

994 Old Eagle School Road
Suite 1019
Wayne, PA 19087 1802
United States of America
: 610 971 4850
Faks: 610 971 4859

European Sealing Association

Tegfryn
Tregarth
Gwynedd LL57 4PL
United Kingdom
: +44 1248 600 250
Faks: +44 1248 600 250

Niniejszy dokument jest wspln publikacj European Sealing Association (ESA) i Fluid Sealing Association (FSA).
Publikacja jest sponsorowana przez Oddzia Uszczelek Konierzowych ESA, Oddzia Uszczelek Niemetalowych FSA oraz
Oddzia Uszczelek Metalowych FSA, w imieniu Czonkw obu Stowarzysze.
European Sealing Association (ESA) jest oglnoeuropejsk organizacj zaoon w 1992 roku, reprezentujc ponad
85% rynku uszczelnie w Europie. Przedsibiorstwa bdce czonkami Stowarzyszenia s producentami, dostawcami i
uytkownikami materiaw uszczelniajcych, elementw decydujcych o bezpieczestwie transportu i przechowywania
pynw.
Fluid Sealing Association (FSA) jest midzynarodow organizacj zaoon w 1933 roku. Jej czonkowie to producenci i
przedsibiorstwa zajmujce si handlem wszystkimi rodzajami dostpnych obecnie uszczelnie. Wikszo czonkw
FSA pochodzi z Ameryki Pnocnej ale jest te wiele firm z Europy oraz Ameryki rodkowej i Poudniowej,. Czonkowie
FSA dysponuj prawie 90% potencjau wytwrczego uszczelnie na rynku NASFTA.

Podzikowanie
ESA i FSA maj przyjemno poinformowa, e niniejszy dokument powsta we wsppracy z Czonkami obu
Stowarzysze oraz innymi Przedsibiorstwami. Bez ich pomocy nie byoby moliwe stworzenie tego dokumentu . Wrd
osb, ktre wniosy szczeglnie istotny wkad w przygotowanie tej publikacji, pragniemy wymieni:
Wolfgang Abt
Ivan Borovnicar
Frans Borsboom
Fred M Burgess
Rod Corbett
Jim Drago
David Edwin -Scott
Brian S Ellis
Andreas Graudus
Doug Guimond
Jan Kasprzyk
Gary L Milne
Joost F A Nas
Roy Nelson
John R Hoyes
Jrg La tte
Francisco J Montero
Pete Petrunich
Jim A Reynolds
Gavin Smith
Michael Werner

Frenzelit Werke GmbH & Co. KG

Donit Tesnit d.d.
Lapinus Fibres B.V.
Armstrong Industrial Specialties Inc.
Rotabolt Ltd
Garlock Sealing Technologies
James Walker & Co. Ltd
European Sealing Association
Du Pont de Nemours International S.A.
Hollingsworth & Vose Company
Spetech Sp. z o.o.
Hedley Purvis Ltd
Du Pont Dow Elastomers
W L Gore & Associates Ltd
Flexitallic Ltd
Klinger Administration AG
Fibras y Elastomeros S.A.
Fluid Sealing Association
Latty International Ltd
Klinger Ltd
Teadit International Produktions GmbH

Celem niniejszej publikacji jest wycznie przedstawienie pewnych zalece. ESA i FSA poczyniy wiele wysikw dla
zapewnienia technicznej poprawnoci zalece, ale nie gwarantuj, w sposb jawny lub domylny, precyzji i kompletnoci
informacji. Stowarzyszenia nie przyjmuj adnej odpowiedzialnoci wynikajcej z zaufania czytelnikw wszystkim
przedstawionym dalej szczegom. Czytelnicy musz upewni si, e produkty i procedury s odpowiednie dla ich konkretnych
zastosowa, poprzez zwrcenie si do wytwrcw stosowanych wyrobw. Ponadto, nie naley przyjmowa, e niniejszy
dokument jest w peni zgodny z wymaganiami przepisw majcych zastosowanie do konkretnego zakadu przemysowego.
Czytelnicy powinni skonsultowa si z odpowiednimi wadzami lokalnymi, regionalnymi, narodowymi lub federalnymi w celu
sprecyzowania zagadnie zwizanych ze zgodnoci.

Spis treci

Strona

1. Ukad dokumentu
2. Wstp

7
8

Wprowadzenie do prawodawstwa zwizanego z ochron rodowiska

Wyzwania dla nowoczesnych uszczelnie

3. Przegld ukadw konierz ruba uszczelka

4. Ukady konierz uszczelka

10
12

Ukady oglne
Wykoczenie powierzchni przylg
ruby
Nakrtki
Podkadki
Obcienie ruchowe
Systemy ochrony konierzy

5. Dobr uszczelek

20

Dobr materiaw
Rodzaje uszczelek
Dobr gruboci
Przycinanie uszczelek mikkich
Przechowywanie uszczelek i materiaw
uszczelniajcych
Operowanie uszczelkami i materiaami
uszczelniajcym
Ponowne uycie uszczelek i rub

6. Procedury montau

27

Wymagane narzdzia
Czyszczenie
Kontrola wzrokowa
Smarowanie
Monta i centrowanie uszczelek
Obliczenie momentu skrcajcego
Wzorzec dokrcania rub i kokw gwintowanych
Znakowanie
Ponowne dokrcanie

7. Procedury demontau

33

rodki antyadhezyjne

8. Kluczowe zalecenia
9. Wytyczne dla minimalizacji wad pocze

34
36

Uszkodzenia zwizane z rub

Uszkodzenia zwizane z uszczelk
Uszkodzenia zwizane z konierzem
Minimalizacja prawdopodobiestwa uszkodzenia poczenia

10. Aspekt bezpieczestwa i higieny pracy dla materiaw uszczelniajcych

11. Schemat podsumowujcy
12. Przegld
13. Dokumenty zwizane

38
39
40
40

Czonkowie Oddziau Uszczelek Konierzowych ESA

Akzo Nobel Faser AG

Armstrong Industrial Specialties Ltd
Donit Tesnit d.d.
Du Pont de Nemours International S.A.
Econosto Ltd
Federal Mogul Sealing Systems Europe
Feodor Burgmann Dichtungswerke GmbH & Co.
Ferd. Jagenberg & Shne GmbH & Co. KG
Fibras y Elastomeros S.A.
Flexitallic Ltd
Frenzelit Werke GmbH & Co. KG
Garlock GmbH, Sealing Technologies
Hollingsworth & Vose Co. s.r.l.
James Walker & Co. Ltd
Klinger Administration AG
Lapinus Fibres B.V.
Latty International s.a.
RM Engineered Products, Inc.
Reinz Dichtungs GmbH
SGL Technik GmbH
Siem Supranite
Spetech Sp. z o.o.
Teadit International Produktions GmbH
Tecnotrex S.p.A.
W L Gore & Associates GmbH

Wuppertal, Niemcy
Uxbridge, Wielka Brytania
Medvode, Sowenia
Le Grand Saconnex, Szwajcaria
Cleckheaton, Wielka Brytania
Slough, Wielka Brytania
Wolfratshausen, Niemcy
Altenkirchen, Niemcy
Bilbao, Hiszpania
Rochdale, Wielka Brytania
Bad Berneck, Niemcy
Neuss, Niemcy
Garessio, Wochy
Woking, Wielka Brytania
Egliswil, Szwajcaria
Roermond, Holandia
Orsay, Francja
N. Charleston, USA
Neu-Ulm, Niemcy
Meitingen, Niemcy
Paris, Francja
Bielsko-Biaa, Polska
Kirchdorf, Austria
Sarnico, Wochy
Putzbrunn, Niemcy

Czonkowie Oddziau Uszczelek Niemetalowych FSA

Du Pont AFS
Du Pont Dow Elastomers
Durabla Canada Ltd
Econosto Ltd
Flexitallic Group
Garlock Sealing Technologies
JM Clipper Corporation
John Crane Mechanical Seals
Lapinus Fibres B.V.
Latty International s.a.
Marine and Petroleum Mfg. Co.
RM Engineered Products, Inc.
Pyramid Technologies
Robco, Inc.
SGL Technic, Inc. Polycarbon Division
Sterling Fibres
Teadit Industria E. Comercio Ltda
Teadit N.A. Inc.
Thermodyne Corp.
Thermoseal, Inc.
UCAR Carbon Co., Inc.
WL Gore & Associates, Inc.
YMT / Inertech, Inc.

Richmond, VA, USA

Elkton, MD, USA
Belleville, ON, Kanada
Cleckheaton, Wielka Brytania
Houston, TX, USA
Palmyra, NY, USA
Denver, CO, USA
Morton Grove, IL, USA
Roermond, Holandia
Orsay, Francja
Orange, TX, USA
N. Charleston, SC, USA
Pheonix, AZ, USA
Ville LaSalle, PQ, Kanada
Valencia, CA, USA
Ramsey, NJ, USA
Rio de Janeiro, Brazylia
Houston, TX, USA
Sylvania, OH, USA
Sidney, OH, USA
Humble, TX, USA
Elkton, MD, USA
Monterey Park, CA, USA

Czonkowie Oddziau Uszczelek Metalowych FSA

A R Thomson Ltd
Chicago-Wilcox Mfg. Co.
Econosto Ltd.
Empak, Mex. S.A.
Flexitallic Group
Garlock Sealing Technologies
Gasket Engineering
Clipper Corporation
Lamons Gasket Co.
Latty International s.a.
Leader Gasket, Inc., Division of JM Clip per Corp.
Marine & Petroleum Mfg. Co.
Metallo Gasket Co.
Pyramid Technologies
Rowe Metals, L.P.
SGL Technic, Inc. Polycarbon Division
Teadit Industria E. Comercio Ltda.
Thermodyn Corp.
YMT / Inertech, Inc.

Surrey, BC, Kanada

S. Holland, IL, USA
Cleckheaton, Wielka Brytania
Zinacantepec, Meksyk
Houston, TX, USA
Palmyra, NY, USA
Richmond, CA JM, USA
Denver, CO, USA
Houston, TX, USA
Orsay, Francja
Baton Rouge, LA, USA
Orange, TX, USA
New Brunswick, NJ, USA
Pheonix, AZ, USA
Dallas, TX, USA
Valencia, CA, USA
Rio de Janeiro, Brazylia
Sylvania, OH, USA
Monterey Park, CA, USA

1. Ukad dokumentu
Rozdzia opisujcy kady z punktw jest ujty w nawiasach klamrowych, na przykad {1.}, na schemacie poniej:

Dobr
w zalenoci od apkikacji
i warunkw pracy

Typ

Materia

konierza

uszczelki

i podkadki

{5.1 - 5.2}

{4.1}

{4.3 - 4.6}

Cicie

Wstpne
przygotowanie

ruby, nakrtki

Skadowanie
Obrbka

Czyszczenie
{6.2}

Czyszczenie
{6.2}

{5.4 - 5.6}

Kontrola
wzrokowa

Wymiana wadliwych elementw

{6.3}

Nie stosowa

Obrbka
powierzchni

mas uszczelniajcych
{7.1}

Odkry
powierzchnie
konierza

Monta

Smarowanie
{6.4}

Woy now uszczelk

Zoy elementy dla

sprawdzenia rwnolegoci

{6.5}

Nakrci rcznie nakrtki

Skrcanie
poczenia

Dokrci kluczem dynamometr.

Stosowa wzr dokrcania na krzy

{6.6 i 6.7}

Stosowa minimum 5 krokw

2. Wstp
Niniejszy dokument zosta przygotowany dla wytwrcw urzdze, wykonawcw prac inynieryjnych i uytkownikw
kocowych. W dokumencie skupiono si na typowych wyzwaniach, przed ktrymi staj suby utrzymania ruchu i monterzy
odpowiedzialni za czenie elementw rurocigw i odpowiednich urzdze za pomoc konierzy i uszczelek. Celem tego
opracowania jest dostarczenie czytelnikowi serii wytycznych bezpiecznego stosowania elementw uszczelniajcych dla
zapewnienia maksymalnej jakoci uszczelnie w warunkach biecej obsugi. Kluczowe zalecenia s oznaczone nastpujco:

Zalecenie kluczowe
Podstawowym celem uszczelnienia jest zapobieganie wypywowi pynw i ochrona najbliszego otoczenia przed
zanieczyszczeniem ( i odwrotnie), ktre moe nie rne stopnie zagroenia, od utraty nieszkodliwych mediw (takich jak
para, woda itp.) do skaenia substancjami np.: toksycznymi lub niebezpiecznymi. W pierwszym przypadku utrata niegronych
mediw prowadzi przede wszystkim do utraty sprawnoci urzdze z punktu widzenia zarzdzajcego zakadem, chocia
rwnie takie wycieki mog stanowi niebezpieczestwo (takie jak wypyw wody lub pary pod cinieniem). Oczywicie, w
drugim przypadku powstaj nie tylko straty finansowe, ale rwnie zagroenie dla rodowiska, pracownikw, osb trzecich i
samej natury! Tak wic waciwy dobr i zastosowanie odpowiedniej technologii uszczelniania dla konkretnego przypadku
jest w istocie czci planu ochrony rodowiska.

2.1. Wprowadzenie do prawodawstwa zwizanego z ochron rodowiska

Jest rzecz znan, e przemys musi ogranicza swj wpyw na rodowisko, aby zachowa nasz planet dla przyszych
pokole (tzw. rozwj ekologiczny). Gwnym czynnikiem dodatkowym jest obnienie emisji przemysowej, wymuszone
przez kombinacj nacisku opinii publicznej, prawa dotyczcego ochrony rodowiska i wewntrznych wymaga zwizanych
z obnieniem strat wartociowych rde zasilania. Duym problemem zwizanym z emisj do atmosfery s produkty
uboczne spalania (w szczeglnoci tlenki wgla, azotu i siarki) wraz ze znanymi stratami lotnych wglowodorw i pary.
W oglnoci, s to emisje przewidywane w procesach przemysowych, pod kontrol dysponenta zakadu i jako takie nie
bd rozwaane w tym dokumencie.
Jednake, problem emisji przemysowej pojawia si rwnie przy okazji nieprzewidywanych lub omykowych wyciekw
z urzdze realizujcych procesy. Te wycieki s czsto okrelane terminem emisji niekontrolowanej i w tym obszarze
przemys uszczelnie odgrywa istotn rol poprzez rozwijanie i wdraanie innowacyjnych technologii uszczelniania
odpowiadajcych wymaganiom niskiej, a nawet zerowej emisji. Waciwy dobr, monta i stosowanie materiaw
uszczelniajcych s rwnie wane dla zapewnienia niezawodnego dziaania uszczelnienia przez cay okres ycia i te
zagadnienia s gwnym przedmiotem niniejszej publikacji.
Aby waciwie okreli skal wyzwania, naley wiedzie, e emisja niezorganizowana z nieszczelnych zaworw, pomp
i konierzy w Stanach Zjednoczonych jest szacowana na poziomie ponad 300 000 ton rocznie, co stanowi jedn trzeci
cakowitej emisji substancji organicznych z zakadw chemicznych i niewtpliwie ksztatuje si podobnie w Europie.
Niezalenie od wpywu na rodowisko, jest to olbrzymi ciar finansowy dla przemysu, poniewa oznacza wielkie straty
potencjalnie wartociowych materiaw i powoduje obnienie efektywnoci zakadw. Ponadto, w wikszoci wypadkw,
prawdziwe koszty strat przemysu s niedoszacowane, gdy pewne koszty zwizane z emisj niezorganizowan s trudno
dostrzegalne.
Wycieki z zaworw s czsto najwikszym winowajc,
Utrata materiau
Koszty
osigajc poziom ponad 50% emisji niezorganizowanej
jawne
w przemyle chemicznym i petrochemicznym, podczas gdy
wycieki z pomp i konierzy maj mniejszy, ale wci
znaczcy udzia.
Praca na naprawy
Koszty ukryte
Rozwj prawodawstwa zwizanego z kontrol emisji
Materia na naprawy
Stracona energia
niezorganizowanej jest dobrze opisany zarwno dla rynku
1
2
Utrata wydajnoci zakadu
w Stanach Zjednoczonych , jak i w Unii Europejskiej .
Czyszczenie rodowiska
Rozwj tej dziedziny prawa rozpocz si bardzo wczenie
Przywracanie stanu
w Stanach Zjednoczonych, ale Unia Europejska szybko
pierwotnego rodowiska
Utrata dochodw z powodu
nadrabia zalegoci i przywizuje coraz wiksz wag do tego
zej opinii
zagadnienia. Ostatnie regulacje prawne w USA i Europie maj
Roszczenia prywatne
na celu zmniejszenie emisji okrelonych zanieczyszcze dla
okrelonych procesw.
Jednake, mimo szeregu prb, nie ma oglnoeuropejskiej zharmonizowanej legislacji dotyczcej kontroli emisji
niezorganizowanej. Zamiast tego, czonkowie Stowarzysze wdraaj rodki kontroli w ramach swoich narodowych
systemw legislacyjnych. Niewtpliwie, obecne wartoci dopuszczalne bd obniane, a dobre uszczelnienia bd odgryway
rosnc rol w zapewnianiu efektywnoci zakadw i kontroli emisji.
8

2.2. Wyzwania dla nowoczesnych uszczelnie

W ujciu historycznym, materiaem z wyboru dla mikkich uszczelek byy arkusze sprasowanego wkna azbestowego.
Materia ten by uwaany za atwy w uyciu i bardzo tolerancyjny na rne naraenia, przez co by uwaany za bardzo odporny.
W konsekwencji by uywany do uszczelniania w wikszoci oglnych zastosowa i zazwyczaj zapewnia zadawalajc
skuteczno. W cigu wielu lat wytwrcy i uytkownicy nabyli wiele dowiadczenia przy jego stosowaniu.
Podobnie, wymagania kontroli dla uszczelek mikkich z tradycyjnych materiaw byy tworzone z myl o materiaach na bazie
azbestu, z ktrymi duy krg uytkownikw mia dowiadczenia wskazujce, i takie uszczelki dobrze sprawuj si w praktyce
pod warunkiem, e s wytwarzane przy odpowiednim poziomie kontroli jakoci. Kilka waciwoci mierzonych podczas testw
jakociowych miao szczeglne znaczenie dla funkcjonalnoci uszczelek. Prowadzone badania miay potwierdza, e bieca
partia uszczelek bya podobna do poprzednich pod wzgldem skadu i, domylnie, funkcjonalnoci.
Nieco pniej, w zwizku z tendencj do unikania stosowania wkien azbestowych, przemys uszczelnie wprowadzi now
generacj zamiennikw pozbawionych azbestu. Doprowadzio to do powstania silnej konkurencji, podczas gdy uytkownicy maj
niewielkie dowiadczenie z uszczelnieniami z nowych materiaw. Wiele nowych materiaw zapewnia lepszy poziom
uszczelnienia, jakkolwiek wymagaj bardziej starannego traktowania w porwnaniu do azbestowych odpowiednikw. W
oglnoci, przetwarzanie tych nowych materiaw wymaga wicej starannoci. Podsumowujc, nowe materiay mog
przewysza w dziaaniu swoje azbestowe odpowiedniki, ale s zazwyczaj mniej odporne; uytkownicy musz powica wicej
uwagi doborowi waciwego materiau do okrelonego zadania i montau uszczelnie.
Istnieje pilna konieczno przedstawienia kilku wskazwek dla uytkownikw nowych materiaw, co wpyno na
przyspieszenie tej publikacji. Autorzy maj nadziej, e niniejszy dokument bdzie rwnie przestudiowany przez zainteresowane
organizacje w celu stworzenia podstawy dla programw szkole w zakresie konserwacji uszczelnie z nowych materiaw.
Z czasem rozwinito nowe metody uszczelniania, szczeglnie dla najbardziej krytycznych zastosowa, w tym dla twardych
uszczelek, gwnie metalowych i metalowo-mikkomateriaowych. Dziki temu uytkownicy otrzymuj wikszy wybr przy
poszukiwaniu odpowiedniej technologii uszczelniania dla konkretnego zastosowania, a jednoczenie ronie potrzeba
przedstawienia im wskazwek w tym zakresie.
To samo wyzwanie dotyczy norm i metod kontroli. Szczegln uwag powicono badaniom o bardziej funkcjonalnym
znaczeniu, co przyczynio si do istotnych zmian w rodzaju przeprowadzanych testw. Narodowe i midzynarodowe wymagania
odnonie bada powinny zawiera w przewaajcej czci dugotrwae testy funkcjonalne, symulujce warunki pracy
uszczelnie, w przeciwiestwie do krtkotrwaych bada na zgodno produktu.
Sytuacj komplikuj dodatkowo rnice w procedurach opracowanych dla badania wymaga narodowych w Europie i Stanach
Zjednoczonych. Mimo, e jest wiele zbienoci w metodach badawczych, ujawniaj si rnice historyczne w podejciu do bada
i sposobie sporzdzania protokow. Na szczcie, ostatnie postpy w zakresie specyfikacji bada wskazuj rosnce
podobiestwa. Proces ten naley wspiera poprzez harmonizacj procedur badawczych wszdzie, gdzie jest to moliwe.
Informacje o metodach badawczych i normach s dostpne w ostatniej publikacji 3 ESA, The Glossary of Sealing Terms
(Flanges and Gaskets) (Sownik terminw z zakresu uszczelniania (Konierze i uszczelki)). Ten szczeglny dokument dostarcza
rwnie informacji na temat:
istotnych jednostek i wspczynnikw przeliczeniowych
istotnych norm
organizacji i innych wanych instytucji tworzcych normy
popularnych skrtw
W zwizku z rosncymi wymaganiami odnonie zmniejszenia emisji przemysowej, nowymi technologiami uszczelniania
i nowymi materiaami wymagajcymi staranniejszego doboru, przetwarzania i montau, niniejszy dokument ma na celu
dostarczenie uytecznych wytycznych dla konserwatorw i uytkownikw.

3. Przegld ukadw konierz ruba uszczelka

Uszczelki s uywane w celu stworzenia i utrzymania statycznej szczelnoci pomidzy dwoma stacjonarnymi konierzami, czcymi
instalacje w dziaajcym zakadzie produkcyjnym, zawierajce rne rodzaje pynw. Celem takiego uszczelnienia statycznego jest
stworzenie fizycznej bariery dla pynw wewntrz instalacji i blokada wszystkich potencjalnych wyciekw. Aby uzyska taki efekt,
uszczelka musi wciska si (i wypenia) we wszystkie nierwnoci stykajcych si, uszczelnianych powierzchni, a jednoczenie
efektywnie sprynowa w celu zapobiegania odksztacaniu w normalnych warunkach roboczych. Efekt uszczelnienia jest uzyskiwany
dziki dziaaniu siy dziaajcej na powierzchni uszczelki, ciskajcej j i powodujcej wcinicie si uszczelki we wszystkie
nierwnoci konierza. Kombinacja nacisku powierzchniowego pomidzy uszczelk i konierzami oraz zagszczenia materiau uszczelki,
zapobiega wyciekowi pynu z instalacji. Uszczelki, jako takie, daj satysfakcjonujce uszczelnienie w wielu urzdzeniach
przemysowych. W miejscu montau uszczelki musz wykazywa zdolno do niwelacji niedoskonaoci konierzy, takich jak:

nierwnolege konierze
odksztacenia wyobie lub bruzd
falisto powierzchni
zadrapania powierzchni
inne niedoskonaoci powierzchni
Po montau, uszczelka czy te cae poczenie jest poddane dziaaniu siy ciskajcej pomidzy czoami konierzy, bdcej na og
efektem nacignicia rub. Aby bya zachowana szczelno przez cay czas ycia poczenia, na powierzchnie uszczelki musz dziaa
odpowiednio wysokie naciski powierzchniowe zapobiegajce wyciekom. W warunkach roboczych te naciski bd obnione przez napr
hydrostatyczny dziaajcy wzdu osi poczenia - si wytwarzan przez cinienie wewntrzne, ktra dziaa tak aby, rozdzieli konierze.
Uszczelka, jako taka, jest obiektem dziaania obcie bocznych w zwizku z wystpowaniem wewntrznego cinienia pynu,
dziaajcego w kierunku wycinicia jej przez obszar przewitu midzy konierzami. Dla utrzymania integralnoci uszczelnienia
efektywne cinienie ciskajce uszczelk (tj. obcienie poczenia pomniejszone o napr hydrostatyczny wzduny) musi by wiksze
ni wewntrzne cinienie przemnoone przez pewien wspczynnik zaleny od typu uszczelki, procesu jej wytwarzania i wymaganego
poziomu szczelnoci. Dla uszczelek mikkich jest rwnie konieczne odpowiednie tarcie pomidzy powierzchniami uszczelki i konierza
zapobiegajce wypchniciu (wydmuchaniu) uszczelki ze poczenia. Aby byo moliwe zmniejszenie cinienia ciskajcego uszczelk
bez utraty szczelnoci, co jest zazwyczaj nieuniknione, zaleca si przyjmowanie wspczynnika o wartoci nie mniejszej ni 2 dla
porwnania napre ciskajcych i wymaganych dla utrzymania szczelnoci poczenia. Wiele publikacji 3,4,5,6 dostarcza wicej
szczegowych informacji o wzajemnym oddziaywaniu uszczelki i konierza.

Naprenia
ciskajce
Napr hydrostatyczny dziaajcy
wdu osi poczenia
Cinienie wewntrzne pynu

Uszczelka

Podstawow funkcj uszczelki jest stworzenie i utrzymanie szczelnoci pomidzy konierzami w warunkach, ktre mog znaczco
rni si midzy poczeniami w zalenoci od natury i rodzaju zastosowania. Aby speni te zmieniajce si warunki, opracowano
wiele ukadw konierz ruba uszczelka. Trzeba te uwzgldni wiele czynnikw przy doborze rodzaju poczenia, w tym:

Zastosowanie

Typ konierzy

Uszczelka

Cinienie medium

Konfiguracja lub typ

Odporno na wydmuchanie

Temperatura medium

Jako powierzchni

Odporno na pezanie

Reaktywno chemiczna medium

Materia

Relaksacja napre

Wasnoci korozyjne

Moliwa obcialno rub

Powrt elastyczny / sprysto

Zdolno samoczynnej regulacji

medium
Lepko

Moliwos korozji lub erozji

Oczekiwany czas eksploatacji

Wytrzymao / sztywno konierza

Koszt wzgldny

pH medium

Tolerancja rwnolegoci

Odporno chemiczna
atwo obrbki, montau i demontau

Koncentracja

Ognioodporno
Zdolno do uszczelniania
czona odporno na cinienie i temperatur

10

We wszystkich tych ukadach jako uszczelnienia zaley od wzajemnego oddziaywania rnych elementw poczenia
konierzowego:

Nakrtka
Konierze

Uszczelka

Podkadka

ruba

Tylko wtedy, gdy wszystkie elementy systemu dziaaj razem poprawnie, mona spodziewa si, e poczenie bdzie waciwie
uszczelnione przez rozsdny okres czasu. Integralno bezpiecznego uszczelnienia zaley od:

dobrania elementw odpowiednich dla danego zastosowania

starannego przygotowania, oczyszczenia, instalacji i montau
poprawnego skrcenia rub
Zachowanie poczenia konierzowego w warunkach roboczych zaley od tego, czy naprenie wygenerowane w rubach jest
wystarczajce dla docinicia razem elementw poczenia z si odpowiedni do przeciwstawienia si rozszczelnieniu
uszczelnienia, ale na tyle ma, aby unikn zniszczenia rub, elementw poczenia, uszczelki itp. Obcienie ciskajce w
poczeniu powstaje w uszczelnianym ukadzie po dokrceniu nakrtek rub. W ten sposb powstaje naprenie w rubach
(czsto okrelane jako nacig wstpny 5). Mimo, e mog wystpowa pewne odksztacenia plastyczne gwintw przy
normalnym skrceniu ruby, szczeglnie przy pierwszym dokrceniu, wikszo elementw poaczenia reaguje elastycznie na
dokrcenie nakrtek. W rezultacie, cay system dziaa jak spryna z rozcignitymi rubami i cinitymi pozostaymi
elementami poczenia.
Uszkodzeniu ulega poczenie, a nie sama uszczelka! Do uszkodzenia uszczelnienia mog przyczyni si mae momenty
skrcajce rub, zbyt due obcienie rub, zy materia rub, nieodpowiednie smarowanie rub, podkadek, nakrtek, zy
projekt konierza lub materiau, niewaciwe przycicie lub przechowywanie uszczelki, niewaciwe praktyki montaowe, nawet
gdy materia uszczelki, jako takiej, jest waciwie dobrany! W niniejszej publikacji autorzy staraj si przedstawi rozwizania
dla wszystkich wymienionych wyej problemw.
Naley podkreli, e niniejszy dokument jest skierowany do sub utrzymania ruchu, monterw i mechanikw; dlatego te
w publikacji zawarto niewiele informacji na temat procedur projektowania konierzy. Czytelnicy powinni by wiadomi, e
przedstawione dalej wskazwki mona znale rwnie w innych dokumentach, takich jak BS5500 i ASME, sekcja VIII.

11

4. Ukady konierz uszczelka

Jest wiele popularnych ukadw konierzy i uszczelek 4, 5. Mimo, e szczegowa dyskusja projektu konierza wykracza poza
zakres niniejszego dokumentu, warto przynajmniej skrtowo przedstawi waniejsze ich typy spotykane w instalacjach
przemysowych.
Wikszo konierzy jest wykonana z metalu, ale pewne zastosowania wymagaj wykorzystania konierzy niemetalowych,
wykonanych na przykad ze wzmocnionego tworzywa sztucznego, szka lub stali emaliowanej. Konierze niematalowe s
stosowane przede wszystkim tam, gdzie jest wymagana wiksza odporno chemiczna. Oglnie biorc, takie konierze s
sabsze i wymagaj uszczelek z bardziej mikkich materiaw, zdolnych pracowa przy niszych naciskach powierzchniowych.
Temperatury i cinienia robocze dla takich konierzy s zwykle nisze.
Ukady konierzy mona oglnie podzieli na pywajce i stykowe:

Uszczelka

Ukad pywajcy

Ukad stykowy

4.1. Popularne ukady

Konierze z przylg podniesion s stosowane w systemach rurocigw. Powierzchnie styku konierza s podniesione, mimo e
uszczelka nie jest zamknita. W oglnoci, zewntrzna rednica uszczelki jest rwna rednicy podziaowej otworw na ruby
pomniejszonej o ednic otworu na ruby. Jest to uszczelka oznaczana IBC (ang. Internal Bolt Circle), centrowana na obwodzie
midzy rubami (w Stanach Zjednoczonych okrelana jako piercieniowa). W tym przypadku ruba centruje uszczelk,
pozwalajc na atwy monta i usunicie uszczelki bez rozdzielania caego systemu konierza. Systemem podobnym do konierza
z przylg podniesion jest konerz z wywiniciem. Ten rodzaj poczenia jest uywane wtedy, gdy proces wymaga bardziej
odpornego rurocigu (moliwe stopy, tworzywo sztuczne lub szko), ale gdzie konierz, jako taki, moe by wykonany z mniej
egzotycznego materiau:

Konierze z przylg podniesion

Konierze z wywiniciem

12

Konierze z pzrylg pask s zwykle uywane tam, gdzie konierz jest wykonany ze stosunkowo amliwych materiaw. W tym
przypadku uszczelka nie jest zamknita i jest stosunkowo atwa do montau i usunicia:

Konierz z pzrylg pask z uszczelk IBC

Konierz z pzrylg pask z uszczelk

penopowierzchniow

Konierz z wystpem i rowkiem, z cakowicie zamknit uszczelk. Gboko

rowka jest rwna lub wiksza wysokoci wystpu. Normalnie uszczelka ma t
sam szeroko co wystp. W tym ukadzie jest niezbdne cakowite rozdzielenie
konierzy w celu wymiany uszczelki. Ten ukad konierzowy wykorzystuje
wysokie naciski powierzchniowe na uszczelk i nie jest zwykle zalecany dla
uszczelek mikkich.

Konierz wpust i wypust (zwane rwnie konierzami czopowymi) zawieraj

czciowo zamknit uszczelk i mog wystpowa w rnych formach.
Gboko wpustu jest rwna lub mniejsza wysokoci wypustu, aby unikn
moliwoci bezporedniego kontaktu pomidzy czoami konierzy, gdy
uszczelka zostanie cinita. Ukad konierzowy musi by rozdzielony, aby
wymieni uszczelk.

Ukad konierza z pzrylg pask i konierza z rowkiem, z cakowicie zamknit

uszczelk. Zewntrzna powierzchnia jednego z konierzy jest paska, a druga ma
rowek, w ktrym jest montowana uszczelka. Te konstrukcje s uywane
w miejscach, w ktrych odlego midzy konierzami musi by precyzyjnie
wyznaczona. Po umieszczeniu uszczelki na miejscu konierze s zwykle
w kontakcie ze sob. W takim systemie powinny by uywane wycznie
uszczelki spryste.

Poczenie z konierzami typu Ring Joint (zwane rwnie API Ring), w ktrym
oba konierze maj gniazda na uszczelk piercieniow wykonan zazwyczaj z
litego metalu. Wykorzystywane uszczelki s czsto nazywane uszczelkami RTJ
lub Ring Type Gasket.
13

4.2. Wykoczenie powierzchni przylg

Idealne wykoczenie dla okrelonego rodzaju uszczelki jest tematem gorcych dyskusji! Istniej opracowania na temat efektw
wykoczenia powierzchni konierza i, w oglnoci, wikszo wytwrcw przedstawia zalecenia dotyczce waciwego
wykoczenia powierzchni dla konkretnych materiaw uszczelek.
Powierzchnie konierzy metalowych mog mie posta od odlewu surowego do maszynowej obrbki gadkociowej, a kady
rodzaj powierzchni wpywa na efektywno uszczelnienia. Powierzchnie konierzy rurowych dla uszczelek metalowych maj
czsto rowkowanie koncentryczne lub spiralne (fonograficzne). Ze swojej natury, konierze metalowe mog wytrzyma wysze
naciski na uszczelk i w ten sposb s absolutnie niezbdne przy ekstremalnych warunkach roboczych.
Oto kilka oglnych zasad dotyczcych wykoczenia powierzchni konierzy:
Powierzchnia konierza ma okrelony wpyw na szczelno i pewno uszczelnienia.
Naley utrzymywa minimalne naciski powierzchniowe na uszczelk, aby materia uszczelki zosta wcinity w nierwnoci
powierzchni konierza. Cakowita sia wymagana do tego celu jest proporcjonalna do powierzchni styku uszczelki
i konierza. Sia skrcenia rub moe by zmniejszona poprzez redukcj powierzchni uszczelki lub styku konierza.
Im bliej siebie s rowkowania pochodzce z obrbki, tym bardziej powierzchnia konierza przypomina gadkie czoo i
ronie powierzchnia styku. W takim wypadku jest konieczny silniejszy nacig rub w celu waciwego pozycjonowania
uszczelki. Przeciwny efekt wystpuje, gdy rosn odlegoci midzy ladami obrbki.
W przypadku granicznym, przy bardzo gadkim konierzu, ulega redukcji tarcie zapobiegajce wydmuchaniu uszczelki na
zewntrz pod wpywem wewntrznego cinienia medium.
Wykoczenie spiralne (fonograficzne) jest trudniejsze do uszczelnienia ni koncentryczne. Materia uszczelki musi osign
dno doliny powierzchni wykoczonej rowkami spiralnymi, aby zapobiec spiralnemu wyciekowi medium z jednego
koca spirali na zewntrz.
Rowkowane i fonograficzne wykoczenia s czsto kojarzone z konierzami rurowymi, podczas gdy wykoczenia szlifowane
s spotykane w poczeniach konierzowych innych ni systemy czenia rur. Przy wykoczeniach metodami obrbki
plastycznej naley zwrci uwag, czy nie tworz si dodatkowe cieki wycieku w przypadku zbyt maej gadkoci.

Poniewa materiay uszczelek rni si pod wzgldem twardoci i odpornoci na pezanie,

dobr materiau na uszczelk jest wyjtkowo wany i zaleny od rodzaju przylg i zastosowania.
Przykad:

dla zastosowa wysokotemperaturowych lub wysokocinieniowych stosowa wykoczenie surowe (ale

kontrolowane) z du odpornoci na pezanie;
dla zastosowa niskotemperaturowych lub niskocinieniowych dopuszczalne jest gadkie wykoczenie,
szczeglnie z mikkimi uszczelkami;
ze sabymi i amliwymi konierzami stosowa mikkie uszczelki.

4.3. ruby
Dla wikszoci pocze konierzowych z uszczelkami rubami, ktre zapewniaj naciski powierzchniowe na uszczelki, s
zazwyczaj naprone ruby lub ruby dwustronne 5. ruba jest gwintowanym cznikiem uywanym wraz z nakrtk. ruba
dwustronna jest gwintowanym acznikiem uywanym z dwoma nakrtkami (w niektrych przypadkach z cakowicie
gwintowanym trzonem).

eb

Podkadki
Nakrtki

ruba
ruba dwustronna

Zadaniem ruby jest cinicie poaczenia na tyle efektywnie, aby zapobiec polizgowi lub wyciekowi, co oznacza, e musi by
wystarczajco wytrzymay, aby wytrzyma pierwsze skrcenie i dodatkowe obcienia wystpujce podczas normalnej
eksploatacji (powstajce pod wpywem cinienia, temperatury i pracy cyklicznej).

14

Przy okrelaniu wytrzymaoci ruby naley wzi pod uwag du ilo zmiennych 5, w tym si rozcigajc, zerwanie
gwintu, zmczenie i pkanie na skutek korozji napreniowej (ang. SCC).
W zalenoci od materiau i konstrukcji, ruby wykazuj relaksacj napre. Moe to mie znaczcy wpyw na obcienie,
jakie mog tworzy na zespole konierz uszczelka w warunkach roboczych. W konsekwencji, przy doborze rub do
konkretnego zastosowania naley bra pod uwag zmiany temperatury, w jakiej bd pracowa.
Zalecane temperatury pracy rub
Materia
Temperatura C (F)
Maksimum
Minimum
Stal wglowa
-20
300 (572)
(-4)(-148)
B7, L7
-100
400 (752)
B6
0
500 (932)
(32(-418)
B8
-250
575 (1067)
B16
0)
520 (968)
(32(-418)
B17B
-250
650 (1202)
B80A
-250) (-418)
750 (1382)
W wikszoci pocze konierzowych rozkad cinienia na uszczelce nie jest jednorodny. Na przykad, dwie ruby o duych
rednicach mog wytworzy takie samo obcienie poczenia jak 12 rub o mniejszej rednicy, ale rozkad obcienia bdzie
zupenie inny. Z powodu wygicia konierza, obszar uszczelki otaczajcy ruby lub ruby dwustronne podlega wikszemu
ciskaniu ni strefa w rodku pomidzy rubami. Dlatego te, aby rozoy naciski na uszczelce tak rwnomiernie, jak to
moliwe, naley uy wikszej iloci odpowiednio rozmieszczonych rub lub rub dwustronnych. Wane:

Nigdy nie uywa mniejszej iloci rub ni zaprojektowano dla danego konierza.
Kiedy ruby i konierze s poddane napreniom poprzez dokrcenie nakrtki (co powoduje obcienie uszczelki), ruba i
konierze ulegaj odksztaceniu. ruba ulega wydueniu wraz ze wzrostem naprenia w nim.

Naprenie graniczne
Granica sprystoci
Wytrzymao

Naprenie

Pocztkowe rozcignicie rub mieci si w strefie

sprystoci, w ktrej nie pojawia si
odksztacenie trwae, nawet przy cyklicznym
obcianiu i usuwaniu obcienia. Najwiksza sia
rozcigajca
nie
powodujca
trwaego
odksztacenia jest nazywana granic sprystoci
(lub obcieniem prbnym). ruba pracuje
najbardziej efektywnie w obszarze sprystoci.

Zerwanie

Strefa sprystoci
Dugo ruby

Naprenia wiksze od granicy sprystoci powoduj trwae odksztacenia; ruba nie powraca do oryginalnej dugoci i jego
efektywno, jako spryny dociskajcej, zostaje osabiona. Si rozcigajc, powodujc trwae odksztacenie nazywamy
umown granic plastycznoci (lub napreniem granicznym), przy czym dla metali sia ta jest zwykle mierzona dla
odksztacenia 0,2%. Sia rozcigajca powodujca takie odksztacenie jest czsto okrelana jako granica plastycznoci przy
odksztaceniu 0,2% lub naprenie graniczne przy odksztaceniu 0,2%.
Przy grnej granicy siy rozcigajcej wytrzymao ruby jest nazywana wytrzymaoci na rozciganie.
Tam, gdzie specyfikacja zawiera badanie granicy sprystoci na penowymiarowych rub (czsto opisywane jako naprenie
pod obcieniem prbnym), moe by zastosowana ta potwierdzona warto jako obcienie maksymalne. Jednake, niektre
specyfikacje wymieniaj warto granicy plastycznoci przy odksztaceniu 0,2% jako wskanik granicy sprystoci. Naley
zauway, e jest to wycznie warto arbitralna, oparta na badaniu rozcigania na obrobionej prbce testowej prta stopowego
(a nie na penowymiarowej rubie). W rzeczywistoci, prawdziwa granica sprystoci wielu rub stopowych moe by
znaczco nisza ni warto granicy plastycznoci przy odksztaceniu 0,2%. Niezgodno nie jest problemem, jeeli obcienia
nie obejmuj caego zakresu zakadanej wytrzymaoci rub; jednake ryzyko ronie, gdy obcienia zbliaj si do przyjtej
granicy wytrzymaoci ruby, ktra zaley przede wszystkim od jej materiau i konstrukcji. Na przykad, ponisza tabela (na
podstawie normy EN 20898-1 z roku 1991) przedstawia waciwoci mechaniczne pewnych rub w temperaturze pokojowej i
prezentuje rne wartoci granicy sprystoci i granicy plastycznoci przy odksztaceniu 0,2%:

15

Klasa wytrzymaoci

Naprenie zrywajce, MPa

[ksi]
Naprenie pod obcieniem
prbnym, MPa [ksi]

4
.
6 [58]
400

6
.
8
600 [87]

225 [33]

440 [64]

580 [84]

640 [93]

Naprenie przy wydueniu

0,2%, MPa [ksi]

8
. d > 16 mm
d < 16
8
mm
800 [116]
830 [120]

10.9

12.9

1040 [151]

1220 [177]

600 [87]

830 [120]

970 [141]

680 [99]

940 [136]

1100 [160]

Dla rub klasy 8.8 o rednicach mniejszych ni 16 mm istnieje zwikszone ryzyko zerwania nakrtki w przypadku
niezamierzonego nadmiernego skrcenia, powodujcego obcienie wiksze od obcienia prbnego (zaleca si zapoznanie
z ISO 898-2).
Czytelnik zapewne zdaje sobie spraw z tego, e ruby mog mie pokrycie antykorozyjne lub by ocynkowane. Tabele
w niniejszym rozdziale maj zastosowanie wycznie do rub bez pokrycia.
W poniszej tabeli (na podstawie ASTM A 193/A 193M) przedstawiono wymagania mechaniczne dla temperatury pokojowej:
B6

B7
(Cr-Mo)

B16
(Cr-Mo-V)

Klasa
1

Klasa 2
B8
itd.

B8 itd.

rednica, cale

do

do
2
wcz.

>2-4
wcz.

>4-7
wcz.

do
2
wcz.

>2-4
wcz.

>4-7
wcz.

wszystkie

do

wcz.

>-1
wcz.

>1-1
wcz.

up t o
100
wcz.

do

>65100
wcz.

>100180
wcz.

do

>100180
wcz.

do

65
wcz.

>65100
wcz.

wszystkie

65
wcz.

20
wcz.

>2025
wcz.

>2532
wcz.

Wytrzymao
na zrywanie,
ksi [MPa]

110
[760]

125
[860]

115
[795]

100
[690]

125
[860]

110
[760]

100
[690]

75
[515]

125
[860]

115
[795]

105
[725]

Granica plastycz.
przy wyd. 0,2%,
ksi [MPa]

85
[585]

105
[720]

95
[655]

75
[515]

105
[725]

95
[655]

85
[586]

30
[205]

100
[690]

80
[550]

65
[450]

4
wcz.

rednica, mm

Modu sprystoci rub jest wanym kryterium. Do pomiaru rozcignicia rub stosuje si prt pomiarowy umieszczony w
otworze wywierconym wzdu osi ruby. Prt pomiarowy jest poczony z bem ruby, ale jego pozostaa cz jest swobodna
wzdu osi ruby. Oznacza to, e zmiana dugoci (wyduenie) ruby poddanej obcieniu moe by zmierzone za pomoc
gbokociomierza mikrometrycznego.

Rozciganie

Prt pomiarowy
Pomiar wyduenia ruby za pomoc ruby mikrometrycznej jest czasochonny i moe nie zapewnia kontroli obcienia
wstpnego z wymagan dokadnoci. Zastosowanie metody ultradwikowej likwiduje wiele niedogodnoci, oferujc du
dokadno pomiaru wyduenia ruby 5, ale nie zawsze jest wygodne i wymaga duych umiejtnoci od operatora. Wyduenie
ruby moe by rwnie sprawdzane za pomoc zabudowanych elementw kontrolnych napre, ktre zostay przygotowane
dla wymaganego obcienia.
Oczywicie, gorca ruba zwiksza swoj dugo, zmniejszajc obcienie uszczelki. Zanim to nastpi, podczas ogrzewania
poczenia do temperatury roboczej, konierz jako taki rwnie zwiksza swoje wymiary. Tak wic, wspczynnik
rozszerzalnoci elementw poczenia konierzowego musi by brany pod uwag przy projektowaniu tego poczenia.
Skuteczno uszczelnienia zaley w znacznym stopniu od prawidowego naprenia w rubach. W granicach zdrowego
rozsdku, zaleca si zwykle, aby naprenie to byo bliskie naprenia maksymalngo, ktre powinno znajdowa si,
oczywicie, w obszarze sprystoci ruby. Aby ruba pracowaa niezawodnie i bezpiecznie w swoim obszarze sprystoci
przez cay czas ycia poczenia, naley zachowa margines bezpieczestwa. Margines jest zaleny od materiau ruby,
konstrukcji i rozmiaru oraz metody dokrcania. Ponisza tabel moe suy jako przewodnik pomocny w okrelaniu
maksymalnych obcie rub w temperaturze otoczenia.
16

Opis ruby

ISO 898, BS 1768, SAE J429

B7, L7, B16
Do M36 (1 in.)
> M36 (1 in.)
Stopy nieelazne, metale grupy cupro,
stal dupleks, nimonic
Stal nierdzewna austenityczna B8

Obcienie prbne
jako % naprenia
przy wydueniu. 0,2%
patrz wymagania
88%
80%
70%

60%

Maksymalne obcienie ruby jako %

obcienia prbnego
metoda momentu
metoda naprania
skrcajcego
85%
90%
85%
90%
85%
90%
85%
90%

85%

90%

Przykad: jeeli jest planowane uycie rub ze stali nierdzewnej austenitycznej i dokrcenie ich metod momentw dokrcania,
naley uy maksimum 85% z 60% wartoci granicy plastycznoci przy odksztaceniu 0,2% dla tego materiau. Zapewni to
odpowiedni margines bezpieczestwa. Konkretne wytyczne dotyczce maksymalnych obcie dla materiaw rub
mona uzyska u producentw rub.
Jest bardzo wane, aby inynierowie wybierali rozmiar i rodzaj rub o odpowiedniej granicy sprystoci w celu dobrania do
siebie planowanego naprenia i sprystoci rub. Przy dobieraniu rub (rub lub kokw gwintowanych):

Wybiera ruby o odpowiednim naprniu granicznym, aby pracoway one w obszarze

sprystoci przy wymaganych obcieniach.
Wybiera ruby o tym samym module sprystoci.
Upewni si, e nie wystpuje korozja rub, ktra moe znaczco wpyn na ich niezawodno!
Upewni si, e ruby speniaj powysze wytyczne; nie uywa rub powtrnie.

4.4. Nakrtki
Naprenie w rubie (i w konsekwencji naciski na uszczelce) powstaje w wyniku dokrcenia nakrtek wzdu gwintu ruby.
Gwinty odgrywaj wic wan rol w operacji ciskania i naley zadba o utrzymanie ich kompletnoci. Gwinty ulegaj
zerwaniu, gdy siy osiowe dziaajce na ruby przekraczaj wytrzymao gwintw na cinanie.
Gwne czynniki okrelajce si zrywajc to:
rozmiar ruby
dugo wykorzystanej czci gwintu
wytrzymao materiaw, z ktrych wykonano ruby i nakrtki
Gwinty na wikszych rubach maj wikszy skok i wsze dno bruzdy ni gwinty mniejszych rub. Oznacza to, e
powierzchnia gwintu, ktra musi by wytrzymaa na zrywanie, jest wiksza dla duych rub, co z kolei oznacza wiksz
wytrzymao na zrywanie. Zwikszenie dugoci wykorzystywanej czci gwintu zwiksza powierzchni przekroju materiau,
ktry musi by wytrzymay na zrywanie gwintw.
Gwinty atwiej ulegaj zerwaniu, gdy materiay ruby i nakrtki maj rwn wytrzymao. Dla uzyskania optimum
bezpieczestwa naley stosowa nakrtki, ktre maj granic plastycznoci wiksz o 20% ni wytrzymao rub. W ten
sposb ruba ulegnie rozerwaniu zanim nastpi zerwanie gwintw nakrtki. Do zapamitania: rozerwanie ruby jest atwiejsze
do wykrycia ni zerwanie gwintu!
Naley rwnie zwrci uwag na efekt zacierania , ktry polega na zgrzaniu na zimo (czciowym lub cakowitym) jednej
silnie obcionej powierzchni z drug. Jest to moliwe, gdy powierzchnie s zczone razem tak cile, e tworz si wizania
czsteczkowe pomidzy ssiadujcymi czciami, na przykad pomidzy nakrtk i rub. Zdarza si to, gdy powierzchnie s
silnie obcione, gwinty cile dopasowane, smary wyschy lub zostay wycinite z obszaru styku i gdy gwinty zostay
uszkodzone. Efekt ten potguje si w wysokich temperaturach pracy lub w obecnoci korozji. Efekt zacierania jest trudny do
wyeliminowania. Mog by w tym pomocne nastpujce dziaania:
uywa raczej lunych gwintw ni dopasowanych
stosowa waciwe smary
dobiera materiay na ruby i nakrtki, ktre w poczeniu s odporne na zacieranie, tak jak stal 316
cigniona na zimno ze stal 316 cignion na zimno, nakrtki ze stali 400 i ruby ze stali 316 itp.
Przy doborze nakrtek:

dobiera nakrtki o obcieniu prbnym wikszym o 20% wikszym ni wytrzymao rub.

17

4.5. Podkadki
Naley zauway, e na rysunkach w poprzednim rozdziale ruby (ruby i ruby dwustronne) s montowane wraz
z podkadkami. Jest to istotne, nie tylko ze wzgldu na bardziej rwnomierne rozoenie obcienia, ale co waniejsze
aby wspomc proces dokrcania poprzez umoliwienie bardziej spjnego rozkadu momentw dokrcania nakrtki wzdu
gwintu. Z rubami powinny by zawsze uywane paskie, utwardzone podkadki, poniewa niesie to ze sob szereg korzyci.
W szczeglnoci, podkadki mog:
Znaczco zmniejszy tarcie pomidzy obracajc si nakrtk a elementami poczenia. To daje konsekwentne
dziaania momentu dokrcania, poprawiajc dokadno i powtarzalno, a jednoczenie zmniejsza wymagany
moment dokrcania.
Zmniejszy problem niszczenia powierzcni poprzez rozoenie obcienia rwnomiernie na powierzchni konierza.
Uczyni siy pomidzy elementami poczenia bardziej jednorodnymi, co polepsza jako pracy uszczelek.
Mostkowa szczeliny lub zbyt due otwory, uatwiajc poczenie le wsppracujcych elementw.
Zapobiega uszkodzeniom powierzchni poczenia.
Redukowa ilo zazbie pomidzy elementami poczenia, zmniejszajc w ten sposb relaksacj po dokrceniu.

Zawsze stosowa podkadki!

Sstosowa ten sam materia na podkadki i nakrtki.

4.6. Obcienie czynne

W okresie ycia uszczelnienia z konierzami i uszczelkami sia ciskajca uszczelk zmienia si w czasie z powodu
relaksacji materiaw uszczelek i rub, cyklicznych zmian temperatury i cinienia, drga itp. Dla zagodzenia tych zmian s
czasami uywane systemy czenia zapewniajce bardziej stae obcienie poprzez modyfikacj sprystoci poczenia.
Mona to uzyska poprzez stosowanie duszych rub (z dystansami) lub obcienie czynne. To ostatnie jest zwykle
zapewniane przez metalowe spryny talerzowe (zwane czsto podkadkami Bellevillea), ktre s starannie
wytwarzane, dobierane i tak uoone, aby zapewnia znane obcienie, ograniczajc tym samym si ciskajc
w systemie.

3 rwnolegle

Pojedyncza spryna
talerzowa

3 szeregowo

Spryny talerzowe s ciskane do spaszczenia przy okrelonej wartoci obcienia. Takie rozwizanie zapewnia
zgromadzenie energii w postaci obcienia czynnego, ktra jest przeksztacana na obcienie ciskajce konierza i,
w konsekwencji, uszczelki. Trzeba wyjtkowo starannie okreli stosowane obcienie czynne, aby nie uzyska
nadmiernego nacisku na konierz i uszczelk. W ukadzie pakietu konstrukcja umoliwia zazwyczaj maksymalne ugicie
spryn talerzowych do 75% ich wysokoci (spryna zachowuje 25% wysokoci).

18

Spryny talerzowe mog by montowane szeregowo, rwnolegle lub w kombinacjach. Kada kombinacja zapewnia inny
poziom zgromadzonej energii przy ugiciu:

2 rwnolegle
400
2 rwnolegle, 3 szeregowo

300
Sia (N)

3 szeregowo

Pojedyncza
200

100

0.4

0.8
1.2
Ugicie (mm)

1.6

Niezalenie od konfiguracji, pakiet spryn talerzowych wymaga prowadnicy na obwodzie wewntrznym lub zewntrznym,
dla zapobiegnicia ruchom bocznym pod obcieniem. Jeeli jest stosowana obudowa zewntrzna, moe ona rwnie chroni
system przed korozj, dajc korzy w postaci utrzymania staego smarowania zapewnianego przez smar wysokocinieniowy.
Poczenie spryn talerzowych i smaru mimimalizuje tarcie pomidzy powierzchniami styku. Stanowic rodek
bezpieczestwa, zewntrzna obudowa moe rwnie oferowa blokad zapobiegajc niewaciwemu uyciu lub zmianom
oryginalnej konstrukcji, dodajc dodatkowy punkt do systemu bezpieczestwa zakadu. Naley zauway, e uyta stal moe
ograniczy maksymaln temperatur robocz systemu z obcieniem czynnym.

4.7. Systemy ochrony konierzy

Jest powszechn praktyk dostarczanie nowych konierzy z oson z tworzywa sztucznego w celu ich ochrony przed pierwszym
uyciem. Takie zabezpieczenia powinny by usuwane z obszaru kontaktu z uszczelk, poniewa gdy s gorce pokrycia
staj si mikkie i zmniejszaj tarcie pomidzy uszczelk i powierzchni konierza. W przypadku stosowania mikkich
uszczelek moe to spowodowa uszkodzenie poczenia z powodu nadmiernego odksztacenia materiau wywoanego maym
tarciem (patrz rwnie rozdzia rodki antyadhezyjne).

19

5. Dobr uszczelek
Niniejsza publikacja jest skierowana do sub utrzymania ruchu i monterw i zakada si, e dobr materiaw bdzie
pozostawa w gestii dysponentw zakadw lub projektantw. Wskutek tego, pracownik konserwacji moe mie niewielkie
moliwoci doboru materiau uszczelniajcego. W konsekwencji, niniejszy rozdzia przedstawia tylko krtkie wytyczne
dotyczce wikszoci dostpnych materiaw uszczelniajcych. Dobr materiaw uszczelniajcych musi by oparty, przede
wszystkim, o:
odporno na istniejce w instalacji medium
cinienie i temperatur pracy
zmienno warunkw roboczych (na przykad, podczas zmian cyklicznych)
rodzaj stosowanego poczenia
Przestroga: mimo podobiestw wielu materiaw, waciwoci uszczelnienia i jego skuteczno zmieniaj si w zalenoci
od producenta. Naley zawsze konsultowa si z wytwrc w sprawie szczegowych wskazwek dotyczcych danego
produktu.

Jest wane, aby zawsze stosowa uszczelki dobrej jakoci od znanych dostawcw, poniewa koszt
uszczelki jest nieistotny w porwnaniu do kosztw przestoju i zapewnienia bezpieczestwa.

5.1. Dobr materiau

Jest wiele materiaw, ktre mog by zastosowanie do wytwarzania uszczelek. Celem tego rozdziau jest przedstawienie
krtkiego przegldu, przede wszystkim najpopularniejszych materiaw, ktre mog by zastosowane. Dla uproszczenia,
podzielono rozdzia na 5 czci:
elastomery
materiay wkniste
inne materiay
europejskie odpowiedniki materiaw ze stali nierdzewnej
materiay metalowe
Elastomery
Czsto stanowi punkt wyjciowy dla wytwarzania arkuszy materiau uszczelniajcego. Najczciej s one spoiwem
w mieszaninach z rnymi materiaami wknistymi i wypeniaczami. Skad (a wic i skuteczno) moe ulega zmianie,
wic zawsze naley konsultowa si z producentem.
Kauczuk butylowy (IIR,
zwany te izobutylenem,
izoprenem)

Elastomer oferujcy dobr odporno na przenikanie ozonu i gazw. Odpowiedni dla lekkich kwasw, alkaliw i estrw, ale
mao odporny na oleje i paliwa.

Chlorosulfonowany
polietylen

Elastomer o znakomitej odpornoci na kwasy i alkalia. Dobra odporno

na olej. Wybitna ognioodporno.

Kauczuk etylenowopropylenowy (EPDM)

Elastomer o dobrej odpornoci na ozon, par, silne kwasy i alkalia, ale nieodpowiedni
dla rozpuszczalnikw i wglowodorw aromatycznych.

Elastomer fluorowy

Wglowodr fluorowy o znakomitej odpornoci na kwasy, wglowodory

alifatyczne, oleje, do zastosowa w rodowisku korozyjnym. Nieodpowiedni dla amin, estrw, ketonw
i pary.

Kauczuk naturalny (NR)

Znakomity ze wzgldu na waciwo regeneracji. Dobra odporno na wikszo soli nieorganicznych, lekkich
kwasw i alkaliw. Niezalecany dla olejw i rozpuszczalnikw lub rodowiska z naraeniem na ozon, tlen
lub wiato soneczne.

Neopren
(chloropren, CR)

Znakomita odporno na oleje, ozon i wpywy atmosferyczne. Odpowiedni dla umiarkowanych kwasw, alkaliw,
roztworw soli, ropy naftowej, rozpuszczalnikw, olejw i paliw. Niezalecany dla silnych kwasw
i wglowodorw.
Poprawiona odporno na chemikalia i temperatur wzgldem neoprenu. Dobra
odporno na wglowodory i oleje. Nieodpowiedni dla wglowodorw chlorowanych, estrw, ketonw i silnie
utleniajcych rodkw.
Znakomite waciwoci temperaturowe, nie ulega wpywom ozonu i wiata sonecznego. Nieodpowiedni dla
wielu wglowodorw i pary.
Odpowiedni dla sabych kwasw organicznych i umiarkowanych chemikaliw. Nieodpowiedni dla
silnych kwasw, wikszoci wglowodorw i ozonu.

Nitryl (NBR)

Silikon
Butadien styrenowy (SBR)

20

Materiay wkniste
Aramid

Wkno aromatycznego amidu, wysoka wytrzymao i stabilno, odpowiednie do

rednich temperatur. Surowe wkna mog fibrylowa.

Azbest

Stosowany dawniej, najpopularniejszy materia do uszczelniania poacze z powodu

jego efektywnoci w szerokim zakresie warunkw roboczych. Obecnie zastpiony przez
substytuty bezazbestowe (obowizkowo w Unii Europejskiej).

Wkno wglowe

Wysoka przewodno termiczna zapewnia szybkie rozpraszanie ciepa i umoliwia efektywn

prac w wysokich temperaturach (poza atmosfer utleniajc). Dobra odporno chemiczna,
moe by stosowane w zakresie pH od 0 do 14, ale nie moe by stosowane w rodowisku
utleniajcym

Celuloza

Wkno naturalne, odpowiednie dla zastosowa w niskich temperaturach i rednich

cinieniach. Surowe wkna mog fibrylowa.

Szko

Nieorganiczny zwizek krzemianw metali, oferujcy dobr wytrzymao i umiarkowan

odporno chemiczn. Odpowiedni dla zastosowa w rednich i wysokich temperaturach.
Wkna nie fibryluj.

Sztuczne wkna
mineralne
(MMMF)

Nazywane rwnie wen mineraln. Nieorganiczne wkna mineralne zawierajce

krzemiany metali, o rnych rednicach. Odpowiednie do zastosowa w rednich i wysokich
temperaturach. Wkna nie fibryluj.

Inne materiay
Grafit ekspandowany

W wyniku eksfoliacji materia jest zasadniczo czystym grafitem, typowo o zawartoci ponad
95% wgla elementarnego. W zwizku z tym materia jest odporny na wiele chemikaliw, ale
nie wolno go stosowa w rodowisku utleniajcym. Na og dostarczany jako produkt
o gstoci nasypowej 1,1 Mg/m3, co stanowi ok. 50% teoretycznego maksimum i jest
znakomite dla wikszoci zastosowa przemysowych. Moliwe s dostawy materiau
o wikszej gstoci (do zastosowa z wysokimi cinieniami cieczy) lub mniejszej (jeeli
obcienia uszczelki s relatywnie niskie lub gdy jest wymagana dua zdolno
dostosowania).

Mika
(wermikulit)

Wystpujce naturalnie, zoone krzemiany aluminium, charakteryzujce si budow

laminarn i niemal doskona upliwoci. Struktura w wielkim stopniu elastyczna, sprysta
i odporna. Znakomita stabilno temperaturowa i odporno chemiczna.

PTFE

Niezwykle szeroka odporno chemiczna (PTFE poddaje si tylko dziaaniu roztopionych

metali alkalicznych i fluoru gazowego), znakomite waciwoci antyklejce i dielektryczne.
Materia ma wysok ciliwo, co pozwala na dostosowanie si do nieregularnoci
powierzchni konierza. atwy do obrbki. Podatny na degradacj pod wpywem
promieniowania.

Europejskie odpowiedniki materiaw ze stali nierdzewnej

USA
AAISI
304
304L
316
316L
321
347
410

Niemcy
DIN / W.-Nr.
X5CrNi 18 9
/ 1.4301
X2CrNi 18 9
/ 1.4306
X5CrNiMo 18 10
/1.4401
X2CrNiMo 18 10
/ 1.4404
X100CrNiTi 18 19
/ 1.4541
X100CrNiNb 18 9
/ 1.4550
X100Cr 13
/ 1.4006

Hiszpania
UNE
X5CrNi 18 10

Francja
AFNOR
Z6CN 18.09

Wochy
UNI
X5CrNi 18 10

Szwecja
SS
2332

Wlk. Bryt.
BS
304 S 15

X2CrNi 19 10

Z2CN 18.10

X2CrNi 18 11

2352

304 S 12

X5CrNiMo 17 12

Z6CND 17.11

X5CrNiMo 17 12

2347

316 S 16

X2CrNiMo 17 12

Z2CND 18.13

X2CrNiMo 17 12

2348

X7CrNiTi 18 11

Z6CNT 18.10

X6CrTi 18 11

2337

316 S 11
316 S 12
321 S 12

X7CrNiNb 18 11

Z6CNNb 18.10

X6CrNiNb 18 11

2338

304 S 17

X12 Cr 13

Z12 C 13

X12 Cr13

2302

410 S 21

21

Materiay metalowe
Nazwa handlowa
Stal wglowa
316

316L

Opis

Komentarze

Arkusze walcowane lub

odkuwki stalowe (czyste
elazo)
Stal austenityczna z
molibdenem 18-12 Cr / Ni

Tylko do zastosowa oglnych

Odmiana 316, ze
zmniejszon zawartoci
wgla
Stal austenityczna
18-8 Cr / Ni
Odmiana 304, ze
zmniejszon zawartoci
wgla
Stal austenityczna z
tytanem 18-10 Cr / Ni
Odmiana stali
austenitycznej
18-10 Cr / Ni
Stal austenityczna
ferrytyczna 12-9 Cr / Ni

304
304L

321
347

410
Tytan
Alloy 600

Inconel 600

Alloy 625

Inconel 625

Alloy 800

Incoloy 800

Alloy 825

Incoloy 825

Alloy 200

Nickel 200

Alloy 400
Alloy B2

Monel 400
Hastelloy B2

Alloy C276

Hastelloy C276

Ni / Cr / Mo stal stopowa

Carpenter 20

Fe / Ni / Cr stal stopowa

Inconel x-750

Ni / Cr / Fe stal stopowa

Alloy 20
Alloy x - 750

Stop 70% Ni, 15% Cr,

8% Fe
Stop Ni / Cr z Mo i Nb
32% Ni, 20% Cr, 46% Fe
stal stopowa
Ni, Cr, Fe, Mo, Cu stal
stopowa
99,6% obrobiony Ni
67% Ni, 30% Cu stal stopowa
Ni / Mo stal stopowa

Znakomita odporno na korozj, ale podatna na pkanie

wskutek korozji napreniowej (SCC) i korozj
midzykrystaliczn z niektrymi mediami
Zmniejszona korozja SCC i midzykrystaliczna
Znakomita odporno na korozj, ale podatna na SCC
w wysokich temperaturach
Zmniejszona korozja SCC i midzykrystaliczna

Podatna na SCC, ale zmniejszona korozja

midzykrystaliczna
Podatna na SCC, ale zmniejszona korozja midzykrystaliczna
Odpowiednia dla wysokich temperatur
Znakomita stabilno wysokotemperaturowa,
dobra odporno na korozj
Znakomita odporno na korozj, znakomity dla
mediw utleniajcych
Znakomita odporno wysokotemperaturowa na korozj
Znakomita odporno na korozj w wielu mediach
kwasowych i alkalicznych
Znakomita odporno wysokotemperaturowa na korozj
Wysoka odporno na gorce kwasy i znakomita
odporno na SCC
Wysoka odporno na media redukujce i alkaliczne
Wysoka odporno na kwas fluorowodorowy
Znakomita odporno na kwas octowy,
chlorowodorowy, fosforowy i siarkowy
Znakomita odporno na korozj oraz media utleniajce
i redukujce
Przeznaczona do zastosowa wymagajcych odpornoci
na kwas siarkowy
Utwardzana wydzieleniowo, stal o wysokiej odpornoci

Aluminium

Znakomita plastyczno i cigliwo

Mied

Oglna odporno na korozj

5.2. Rodzaje uszczelek

Uszczelki mona podzielic na 3 gwne kategorie:
mikkie (niemetalowe)
metalowo-mikkomateriaowe
metalowe
Charakterystyki mechaniczne i wasnoci tych kategorii znacznie zmieniaj si w zalenoci od rodzaju wybranej uszczelki
i materiaw, z ktrych zostay wytworzone. Oczywicie, waciwoci mechaniczne s wanym czynnikiem podczas
projektowania uszczelki, ale na jej wybr wpywaj przede wszystkim:
temperatura i cinienie medium w uszczelnianej instalacji
chemiczna natura medium
obcienie mechaniczne oddziaujce na uszczelk

22

Uszczelki mikkie (niemetalowe)

Czsto wykonane z arkuszy materiaw kompozytowych, odpowiednie dla

zastosowa oglnych i w korozyjnej chemicznej atmosferze. Generalnie
ograniczone do zastosowa nisko- i redniocinieniowych.
Rodzaje: Materiay z wkien azbestowych (CAF), wkien bezazbestowych,
grafit, PTFE

Uszczelki metalowo-mikkomateriaowe Uszczelki kompozytowe zoone zarwno z materiaw metalowych jak

i niemetalowych; metal zapewnia wytrzymao i sprysto uszczelki.
Odpowiednie do zastosowa w warunkach zarwno niskich jak i wysokich
cinie oraz temperatur.
Rodzaje: wielokrawdziowe, z okuwk metalow, w paszczu metalowym,
uszczelki mikkie zbrojone metalem (w tym grafitowe i zbrojone materiay
it), uszczelki metalowe faliste i zwijane spiralnie
Uszczelki metalowe

Mog by wytwarzane z jednego metalu lub kombinacji wielu materiaw

metalowych, w rnych ksztatach i rozmiarach. Odpowiednie do zastosowa
wysokotemperaturowych i wysokocinieniowych. Wiksze obcienia
wymagaj wikszego obcienia do formowania uszczelek. Rodzaje: uszczelki
soczewkowe, RTJ i uszczelki membranowe

Uszczelka musi by odporna na dziaanie uszczelnianych pynw i musi by z nimi chemicznie zgodna. W przypadku uszczelek
metalowych naley zwrci uwag na korozj elektrochemiczn (lub galwaniczn), ktra moe by zminimalizowana przez
dobr materiaw metalowych uszczelki i konierza pooonych blisko siebie w szeregu elektrochemicznym (lub ewentualnie
uszczelka powinna by elektrod rozstwarzaln dla zminimalizowania uszkodze konierza). Ten typ korozji jest procesem
elektrochemicznym pojawiajcym si w obecnoci medium przewodzcego jony, ktre moe by wodnym roztworem
przewodzcym dziki obecnoci rozpuszczonych jonw. Element podstawowy jest rozstwarzalny w procesie redoks, w ktrym
elektrony emitowane przez element podstawowy (anod) przechodz do roztworu i osadzaj si na elemencie szlachetnym
(katodzie).
Szereg elektrochemiczny popularnych metali i stopw
(w wodzie morskiej)
Anoda
Magnez
Cynk
eliwo
Stal wglowa
Stal nierdzewna 304 (aktywna)
Stal nierdzewna 410 (aktywna)
Mied
Stal nierdzewna 316 (aktywna)
Inconel
Stal nierdzewna 410 (pasywowana)
Tytan
Stal nierdzewna 304 (pasywowana)
Stop Monela
Stal nierdzewna 316 (pasywowana)
Zoto
Katoda
Platyna
Poniej przedstawiono krtki przewodnik po najwaniejszych materiaach na uszczelki i rodzajach, ktre mog by stosowane
w celu zapewnienia bezpieczestwa i niezawodnych rozwiza uszczelnie. Jeeli, dla atwiejszego oddzielenia uszczelki od
konierza, jest wymagane pokrycie antyadhezyjne naley zastosowa materiay z pokryciem zapobiegajcym przywieraniu
stosowanym przez producenta (patrz rodki antyadhezyjne).
Naley zauway, e ograniczenia robocze na licie poniej maj wycznie charakter orientacyjny. Wiele uszczelek jest
wykonanych z mieszanin zawierajcych rne spoiwa, wypeniacze itp., ktre modyfikuj waciwoci powoki materiau
uszczelki. Ograniczenia robocze i odpowiednio mog zmienia si znaczco zalenie od skadu materiau i konkretnych
warunkw roboczych; w tych warunkach konsultacja wytwrcy jest nieoceniona! Naley zawsze konsultowa si
z producentem w sprawie odpowiednioci do konkretnych zastosowa i ogranicze, do ktrych moe nastpi zblienie
w okrelonych warunkach roboczych.
Bez wzgldu na rodzaj wybranego materiau uszczelki, naley upewni si, e jest on odpowiedni do danego zastosowania!

23

Materia lub typ uszczelki

Komentarze

Materiay wkniste walcowane

w procesie cigym

Wiele wkien, wypeniaczy i spoiw moe by poczonych za pomoc dodatku wicego.

Nastpnie produkty s poddawane procesowi podobnemu do wytwarzania papieru
z wykorzystaniem walcowania, w celu wzbogacenia materiau o wiele cech poprawiajcych
skuteczno uszczelki.

Sprasowane wkno azbestowe

(CAF)

Wytwarzane w procesie prasowania it (patrz na dole strony), w ktrym mieszanina

jest prasowana pomidzy dwoma obcionymi walcami. Arkusze azbestu czsto zawieraj duo
wkien i mog by formowane za pomoc rnych wypeniaczy i spoiw. Uwaany za bardzo
tolerancyjny materia, o bardzo duym zakresie zastosowa.

Sprasowane materiay bez azbestu Wiele wkien, wypeniaczy i spoiw moe by formowanych za pomoc procesu it.
(sprasowane wkna bezazbestowe) W konsekwencji, uszczelki ze sprasowanego wkna mog by stosowane do szerokiego zakresu
pynw, cinie i temperatur. W oglnoci, materiay te maj wasnoci nie gorsze lub lepsze ni
oryginalne wkna azbestowe, mimo e wymagaj odmiennej selekcji, operowania i starannoci
przy montau.
Uszczelka o staej objtoci

Uszczelka z elementem uszczelniajcym zamknita po stronie wewntrznej i zewntrznej rednicy

midzy metalowymi piercieniami w taki sposb, e przy penym ciniciu nastpuje kontakt
metalu z metalem pomidzy czoami konierzy a piercieniami metalowymi. W konsekwencji,
objto elementu uszczelniajcego i nacisk na ni s stae, niezalenie od przyoonego obcienia.
Element uszczelniajcy moe by wykonany z dowolnego, odpowiedniego do danego
zastosowania, materiau (na przykad grafitu).

Mieszanka korkowa

Ekonomiczna i oglnie odpowiednia dla lekkiego nacigu i stosunkowo umiarkowanych warunkw

eksploatacji.
Idealna dla atwo uszkadzalnych konierzy (na przykad szklanych lub ceramicznych).
Zastosowanie ograniczone zazwyczaj do lekkich warunkw roboczych.

Mieszanka korka i kauczuku

Podane waciwoci korka poczone z zaletami syntetycznego kauczuku daj lepsz obrabialno
i dopuszczalny okres przechowywania ni mieszanka korkowa; jednoczenie moe mie lepsz
odporno chemiczn (zalenie od spoiwa kauczukowego). Moe by rwnie wzmocniona
wknami w celu poprawy utrzymania obcienia. Idealna do lekkich warunkw eksploatacyjnych.

Uszczelki metalowe faliste

Uszczelka z metalu, zwykle zawierajca materia wypeniacza na pofadowaniach. Uszczelnienie

jest formowane pomidzy szczytami pofadowa i przylegajcymi powierzchniami konierza.

Uszczelka w koszulce

Uywana przede wszystkim w poczeniu ze sprztem odpornym na korozj wytworzonym ze

szka, stali szkliste itp. koszulka, wykonana zwykle z PTFE, suy jako warstwa odporna
chemicznie z wkadem z materiaw zapewniajcych odpowiedni ciliwo i sprysto.

Uszczelka z okuwk

Mikka uszczelka wzmocniona metalowym piercieniem na wewntrznym obwodzie, ktry

zapewnia dodatkow odporno na wydmuchiwanie i zmniejsza degradacj chemiczn. Zwykle
poprawia wasnoci uszczelniajce.

Normalnie dostarczany z metalowym zbrojeniem dla zwikszenia wytrzymaoci struktury i, tym

samym, polepszenia obrabialnoci i uatwienia montau. Zazwyczaj jest stosowane mechaniczne
aczona wkadka, mimo e dla operacji cicia atwiejsze jest klejenie do paskiej powierzchni
metalowej.
Uszczelki w paszczu metalowym Tradycyjna uszczelka w wymiennikach ciepa skadajca si z metalowego paszcza na sprystym
rdzeniu. Moe mie, poprawiajc szczelno, mikk warstw nawierzchniow z grafitu.
Wielokrawdziowa
Metalowa uszczelka z rowkowanymi powierzchniami, z uszczelniajc warstw spryst na
powierzchniach lub bez niej.
PTFE (spiekany)
Wykonana z czystego PTFE, minimalnie przetworzonea oferuje znakomit odporno chemiczn,
ale pynie na zimno i odksztaca si pod wpywem ciskania. Wykonywana metod cinania z
waka lub prasowana.
Grafit ekspandowany

Uwaga: Termin it pochodzi od ostatnich liter wyrazw gummi azbest (z niemieckiego) i oznacza CAF lub sprasowany arkusz

wkna azbestowego.

24

Materia lub typ uszczelki

Komentarze

Flogopit

Wysokotemperaturowy materia oparty na rodzinie mikowej, dostpny w formie arkuszy, ze

wzmocnieniem metalowym lub bez niego.

Przetworzony PTFE

Znakomita odporno chemiczna moe by poczona z wysok ciliwoci istotnie

poprawionym pyniciem na zimno i pezaniem. Rorodno sposobw przetwarzania,
wypeniaczy i moliwych wzorw zapewnia skuteczno w szerokim zakresie zastosowa
wynikajc z wieloci typw (ekspandowany PTFE, wypeniony PTFE, PTFE zorientowany
dwuosiowo).

Piercie uszczelniajcy RTJ

Metalowe uszczelki, wytwarzane z rnych metali i stopw, zwykle o przekroju owalnym lub
omioktnym. Stosowane w poczeniach z gniazdami tzw. API. Uszczelki znosz
ekstremalnie due cinienia (w oglnoci do 100 MPa), a temperatura maksymalna jest
zalena od uytego metalu.

S dostpne rne rodzaje kauczuku mogce pracowa w szerokim zakresie warunkw

roboczych. Dla danego produktu mona zaprojektowa okrelone waciwoci speniajce
konkretne wymagania. Istotnym jest dobr waciwego rodzaju kauczuku odpowiedniego dla
wymaganego efektu.
Uszczelki zwijane spiralnie
Uniwersalne, pmetalowe uszczelki skadajce si z naprzemiennych warstw o (zazwyczaj)
przekroju V tamy metalowej i wypeniacza, zwijane spiralnie. Skadnikiem metalowym moe
by stal nierdzewna, Monel, inconel itp., a rol wypeniacza mog peni azbest lub inne
wkna, PTFE, grafit, ceramika itp., w zalenoci od zastosowania. Mog by stosowane
w szerokim zakresie temperatur i cinie.
Ekspandowany PTFE - tama lub sznur Zwykle nawinity na szpul lub rolk, wysokociciliwy, bardzo elestyczny materia
(zwany rwnie uszczelniaczem zcz) dostpny z warstw kleju po jednej stronie, dla wspomoenia montau. Materia ma
lepsze waciwoci w zakresie pynicia na zimno i odksztacania ni przetwarzane
w innej formie. Moe by rozwijany na przylegajcej powierzchni piercienia,
odcinany, ukadany na zakadk i ciskany midzy konierzami. Z tego powodu czsto
okrelany jako formowany na miejscu, idealny do wykonywania uszczelek wedug
pomysu uytkownika, atwy w montau w miejscu zastosowania. Uywany przede
wszystkim przy niszych cinieniach i temperaturach, w szczeglnoci przy lekko
obcionych konierzach i stosunkowo nietrwaych konstrukcjach.
Guma

5.3. Dobr gruboci

W przypadku uszczelek wycinanych z arkusza, zawsze stosowa najcieszy materia, na jaki pozwoli ukad konierza, ale gruby
na tyle, aby kompensowa nierwnoci powierzchni konierzy, bdy ich rwnolego, wykoczenia powierzchni i sztywno.
Im ciecza uszczelka, tym wiksze dopuszczalne obcienie ruby, ktre moe wytrzyma uszczelka i tym mniejsza utrata
napre ruby zwizana z relaksacj. Ponadto, mniejsza jest powierzchnia uszczelki naraona na dziaanie wewntrznego
cinienia i agresywnych mediw.

Upewni si, e uszczelka jest tak cienka, jak to moliwe.

5.4. Cicie mikkich uszczelek

Skuteczno pracy mikkich uszczelek moe istotnie zalee od sposobu przycinania ich do wymaganego ksztatu.

Uywa dobrych narzdzi tncych do przycinania uszczelek do wymaganego ksztatu .

Nigdy nie przycina uszczelki przez motkowanie na powierzchni konierza! Moe to uszkodzi
konierz i z pewnoci zmniejszy jako uszczelki.
Upewni si, e uszczelka ma waciwy rozmiar, aby zapobiec korozji o dsonitych powierzchni
konierza i zminimalizowa nacisk hydrostatyczny wzduny.
Wycina otwory na ruby o nieco wikszej rednicy ni ruba, aby zapewni odpowiednie
pozycjonowanie uszczelki.
Upewni si, e wewntrzna rednica uszczelki nie jest mniejsza ni wewntrzna rednica
uszczelnianego konierza, aby nie tworzy dodatkowych przeszkd na linii przepywu.

25

5.5. Przechowywanie uszczelek i materiaw uszczelniajcych

Mimo, e wiele materiaw na uszczelki moe by bezpiecznie stosowanych po wieloletnim przechowywaniu, starzenie ma
znaczcy wpyw na pewne typy uszczelek, ujawiniajcy si w postaci degradacji chemicznej pojawiajcej si po pewnym
czasie. Dotyczy to przede wszystkim materiaw spajanych za pomoc elastomerw, ktre nie powinny by uywane po
okoo 4 latach od daty produkcji. Materiay ze spoiwami elastomerowymi ulegaj nieuchronnej degradacji w czasie,
przyspieszonej przez wysz temperatur otoczenia. Degradacj przyspiesza rwnie intensywne wiato soneczne. Powysze
uwagi dotycz w niewielkim stopniu uszczelek metalowych, ale opisane czynniki mog mie wpyw na uszczelki metalowomikkomateriaowe (w szczeglnoci te, ktre zawieraj spoiwo elastomerowe). Poniewa grafit i PTFE nie zawieraj spoiw,
arkusze i uszczelki z tych materiaw mog by przechowywane praktycznie przez nieograniczony czas. W oglnoci:

Podczas przechowywania uszczelki nie powinny by naraone na wysok temperatur lub

wilgotno; przechowywa je w chodnym suchym miejscu, z dala od soca, wody, olejw
i chemikaliw.
Materiay w arkuszach przechowywa uoone pasko.
Unika zawieszania uszczelek mog ulec odksztaceniu. Mikkie uszczelki przechowywa
uoone pasko. Uszczelki zwijane spiralnie o duej rednicy powinny by skadowane w usztywnieniu
montaowym.
Uszczelki powinny by utrzymywane w czystoci i chronione od mechanicznych uszkodze (dla
maksymalnej ochrony przechowywa je w uszczelnionych opakowaniach zbiorczych.
Wpyw przechowywania i starzenia jest zaleny od materiau uszczelki. W zwizku z tym, w sprawie przechowywania
konkretnych produktw naley zawsze konsultowa si z ich producentem.

5.6. Operowanie uszczelkami i materiaami uszczelniajcymi

Stan uszczelki jest istotny dla jej efektywnoci. Niektre materiay na uszczelki s stosunkowo mocne (tak jak uszczelki
metalowe), inne s podatne w sensownych granicach (tak jak CAF lub PTFE), ale pozostae mog by bardzo amliwe lub
podatne na pkanie. W zwizku z tym, wszystkimi uszczelkami i materiaami uszczelniajcymi naley operowa z tak sam
starannoci i uwag. Wygite, wyszczerbione, wyobione, porysowane lub zbite uszczelki rzadko bd skutecznie
uszczelnia! Podczas montau w miejscu przeznaczenia naley starannie obchodzi si z citymi uszczelkami, najlepiej
przechowujc je w opakowaniu ochronnym. Mimo, e przenoszenie maych uszczelek w kieszeni jest czst praktyk, naley
tego unika! Wygicie uszczelki spowoduje jej zniszczenie. Ostre przedmioty w kieszeni mog porysowa powierzchni
uszczelki.

Przenosi uszczelki starannie, najlepiej w opakowaniu ochronnym.

Nie zgina i nie wybrzusza uszczelek.
Nie niszczy powierzchni uszczelek.
Uszczelki metalowe i pmetalowe o duych rednicach transportowa do miejsca instalacji
zawsze w opakowaniu.

5.7. Ponowne uycie uszczelek i rub

Nigdy nie uywa ponownie uszczelek, poniewa mogy zosta istotnie zmodyfikowane w warunkach roboczych. Nawet jeeli
uszczelka wydaje si by niezmodyfikowana, nie warto podejmowa prby! Koszt nowej uszczelki jest niewielki
w porwnaniu z kosztem przestoju spowodowanego przez wyciek lub wydmuchanie uszczelki oraz utrzymania
bezpieczestwa i ochrony rodowiska.
Podobnie, ruby lub ruby dwustronne mog zosta uszkodzone w wyniku korozji lub mog straci plastyczno wskutek zbyt
mocnego skrcenia; w razie jakichkolwiek wtpliwoci naley wymieni je na nowe!

Nie uywa ponownie uszczelek i rub.

26

6. Procedury montau
Aby uszczelnienie spenio zadanie zgodnie z projektem, naley przeprowadzi koniecznie prawidowy monta. Proces
montau jest zaleny od wielu zmiennych, w tym stanu wszystkich elementw poczenia, gadkoci, twardoci, stopnia
nasmarowania powierzchni, kalibracji narzdzi, dostpnoci montaowej rub, otoczenia miejsca pracy itp.
Najwaniejsze jest zachowanie konsekwencji dziaania. Jeeli dotychczasowe praktyki okazay si niezawodne, nie naley ich
zmienia! Naley dy do ograniczenia zmiennych decydujcych o jakoci montau poczenia. Jeeli jest to moliwe,
naley stosowa te same narzdzia w taki sam sposb.

6.1. Wymagane narzdzia

Do oczyszczenia konierza i skrcenia rub s niezbdne odpowiednie narzdzia. Narzdzia do skrcania wymagaj regularnych
kalibracji; moe to by klucz dynamometryczny, hydrauliczny lub inne narzdzie do napinania rub. Instrumentami do pomiaru
naprenia ruby mog mikrometry lub urzdzenia ultradwikowe.
W oglnoci moe to by brudzca praca! Dlatego te jest potrzebne odpowiednie ubranie (odzie ochronna w razie potrzeby),
hem, okulary ochronne, rkawice i bezpieczne podejcie do miejsca montau.

6.2. Czyszczenie
Aby zapewni niezawodno uszczelnienia, naley wyczyci wszystkie powierzchnie obcione.
ruby, nakrtki, podkadki

czyci szczotk drucian (najlepiej mosin) w celu usunicia brudu z gwintw.

wyczyci powierzchnie gniazda uszczelki za pomoc odpowiedniego narzdzia

(patrz poniej).
Podczas otwierania konierza i usuwania poprzedniej uszczelki powierzchnie konierza bd czsto zabrudzone fragmentami
starego materiau uszczelniajcego, ktry musi by usunity przed zaoeniem nowej uszczelki. Odpowiednimi narzdziami do
czyszczenia powierzchni konierza mog by szczotki druciane (uywa szczotek szczecinowych ze stali nierdzewnej na bazie
stopw). Zawsze szczotkowa w kierunku rowkw (a nie prostopadle do nich), aby zapobiec nadmiernemu zuyciu
powierzchni. Niewtpliwie, uycie szczotki drucianej skutkuje zuyciem powierzchni roboczych po pewnym czasie. Z tego
powodu zaprojektowano inne narzdzia do czyszczenia takie, jak trzpie mosiny. Koncepcja tego narzdzia jest oparta na
zastosowaniu bardziej miekkiego materiau (mosidzu) ni powierzchnia konierza (zwykle stalowa) dla uniknicia uszkodze.
Odpowiedni trzpie moe by wykonany z arkusza mosidzu o gruboci ~5 mm i szerokoci 50 mm, obrobionego pilnikiem
i uformowanego w duto o kcie 45 wzdu szerokoci. Za pomoc motka wbi lekko trzpie do rowkw konierza i usun
zabrudzenia oraz pozostaoci.
Konierze

6.3. Kontrola wzrokowa

Wszystkie obciane powierzchnie musz by wolne od powanych defektw. Nawet doskonaa uszczelka nie bdzie w stanie
uszczelni powanie uszkodzonego lub wypaczonego konierza:
ruby, nakrtki, podkadki

Sprawdzi po czyszczeniu, czy nie ma uszkodze takich jak zadziory lub

pknicia.

Konierze

Zbada powierzchnie konierza na wystpowanie takich uszkodze jak

wypaczenia i promieniowe nacicia.
Upewni si, e powierzchnie konierza s wystarczajco paskie i
rwnolege.

Upewni si, e jest dostpna odpowiednia uszczelka (odpowiednia do

serwisowania, o waciwym rozmiarze i gruboci).
Skontrolowa uszczelk przed montaem w celu upewnienia si, e jest
wolna od defektw.
Nie montowa uszczelki z zaobserwowanymi defektami!
Uszczelka

Wymieni uszkodzone elementy na dobre zamienniki. W przypadku wtpliwoci poprosi

o konsultacj.
Naley zauway, e dla uszczelek zwijanych spiralnie pasko i rwnolego konierzy s wanymi czynnikami
odpowiedniej efektywnoci uszczelnienia:
pasko powierzchni konierza powienna zmienia si nie mniej ni 0,2 mm na powierzchni przylgi uszczelki
bd rwnolegoci powierzchni konierza powinien by mniejszy ni 0,4 mm dla caego konierza.
27

6.4. Smarowanie
Ocenia si, e przy braku odpowiedniego smaru, do 50% momentu obrotowego przy skrcaniu moe by uyte na
pokonanie oporw tarcia. Oznacza to, e ten sam moment skrcajcy przyoony do niesmarowanych rub poczenia
moe powodowa rne obcienia kadego z nich! Dlatego te smarowanie jest istotne w przypadku, gdy do
kontrolowania napre w zczu jest stosowana metoda momentu skrcajcego.
Podczas wyboru rodka smarujcego naley wzi pod uwag nastpujce czynniki:
Smarowno

Im lepszy smar, tym mniejszy efekt dziaania tarcia.

Zgodno Smar musi by zgodny z materiaem rub (w tym nakrtek i podkadek), a take, w idealnym przypadku, z
medium w instalacji. Na przykad, smary na bazie miedzi mog
zanieczyszcza medium, a chlorki, fluorki i siarczki mog przyczynia si
do korozji materiau rub (w tym nakrtek i podkadek)
Temperatura

upewni si, e temperatury pracy smaru znajduj si w granicach

temperatur roboczych procesu.

Zalecane s nastpujce procedury:

Smarowa gwinty rub i wszystkie powierzchnie oporowe (pod bami rub, nakrtkami,
podkadkami.)
Stosowa wycznie specyfikowane lub zatwierdzone smary.
Stosowa smar o odpowiedniej konsystencji w formie cienkiej, jednorodnej warstwy (unika
zbryle smaru, gdy to zmniejsza jego efektywno).
Upewni si, e smar nie zanieczyci powierzchni przylg i uszczelki.
Unika zabrudzenia smaru poprzez przechowywanie go w zamknitym pojemniku (podobnie
unika
zabrudzenia
smarem
uszczelki)!
Po
uyciu
przechowywa
smar
w czystympomieszczeniu.

6.5. Monta i centrowanie uszczelek

Przed montaem upewni si, e elementy konierza s prawidowo zamontowane, a ssiadujce powierzchnie konierza
s rwnolege.

Starannie woy now uszczelk pomidzy konierze, aby zapobiec uszkodzeniu jej
powierzchni.
W przypadku uszczelek zwijanych spiralnie o duej rednicy umieci uszczelk w
usztywnieniu montaowym na konierzu, usun tamy zabezpieczajce, a nastpnie zsun
j z oprawy na konierz za pomoc odpowiedniej iloci pracownikw, aby unikn
uszkodzenia uszczelki.
Upewni si, e uszczelka jest wycentrowana na konierzu.
Nie stosowa tamy do mocowania uszczelki do konierza. Jeeli istnieje potrzeba mocowania
uszczelki do konierza, rozpyli niewielk ilo kleju w aerozolu (na przykad 3M, typ 77).
Nie stosowa mas uszczelniajcych i rodkw antyadhezyjnych.
Skompletowa elementy poczenia (w tym konierze i uszczelki) i sprawdzi, czy zadowalajco
pasuj do siebie.
Zachowa ostrono przy skadaniu konierzy, aby uszczelka nie zostaa cinita lub
uszkodzona w inny sposb.

28

6.6. Obliczenie momentu skrcajcego

Mimo postpw w poprawieniu powtarzalnoci montau pocze konierzowych (takich jak kontrola naprenia rub,
hydrauliczne narzdzia do skrcania, ultradwikowe analizatory naprenia i metody rwnoczesnego dokrcania rub
z jednakowym momentem), dokrcanie z okrelonym momentem skrcajcym pozostaje najpopularniejsz metod kontroli
naprenia poczenia. Dla metody dokrcania z okrelonym momentem skrcajcym mona wyrni 3 gwne czynniki,
ktre naley bra pod uwag w celu wytworzenia wymaganych si skrcajcych:
Czynnik 1
(moment
skrcajcy dla
obcinia
ruby)

Czynnik 2
(moment
skrcajcy dla
pokonania
tarcia gwintu)

Czynnik 3
(moment
skrcajcy dla
pokonania tarcia
na nakrtce)

Te czynniki uwzgldniaj wstpne obcienie czoa ruby. Czynniki 1 i 2 uwzgldniaj rozmiar gwintu, a czynnik 3
rozmiar nakrtki. Czynniki 2 i 3 uwzgldniaj ponadto wspczynnik tarcia pomidzy powierzchniami, zaleny od rodzaju
zastosowanego smaru.
Naley podkreli, e tarcie ma znaczcy udzia w momencie skrcajcym, ktry musi by zastosowany (patrz rozdzia 6.4)
i dlatego uycie konkretnego smaru ma zasadnicze znaczenie dla dobrej kontroli momentu skrcajcego. Aby okreli
precyzyjnie obcienie rub, naley zna wspczynnik tarcia zapewniany przez zastosowany smar. Moment skrcajcy moe
by opisany nastpujco (zarwno w mierze metrycznej, jak i angielskiej):

Nachylenie
(staa)

Tarcie gwintu na
podziaowym
promieniu
(zmienna)

gdzie: T = Moment skrcajcy

W = Sia
P = Podziaka gwintu
= Kt zarysu gwintu
Re = Promie podziaowy gwintu
Rs = redni promie powierzchni oporowej
nakrtki
=Wspczynnik tarcia

Tarcie
nakrtki na
powierzchni
oporowej na
rednim
promieniu
(zmienna)

W uproszczonej formie, dla nasmarowanych rub, podkadek, nakrtek itp. (patrz rwnie rozdzia 6.4), zaleno pomidzy
momentem skrcajcym a obcieniem ruby moe by opisana jako:
T = moment na rub w N.m (in -lbf)
L = obcienie na rub w kN (lbf)
db = rednica nominalna ruby w mm
0,2 = wspczynnik strat spowodowanych tarciem
Naley zauway, e wspczynnik 0,2 moe zmienia si znaczco. Moe zwikszy si do wartoci 0,3 dla ukadw
niesmarowanych lub zmniejszy do 0,15 dla smarw zapewniajcych may wspczynnik tarcia.
Skuteczno uszczelnienia zaley w znacznym stopniu od prawidowego naprenia w rubach. Naley pamita, e dla
maksymalnej efektywnoci obcienie ruby powinno by utrzymywane w jego strefie sprystoci (wskazwki dotyczce tego
zagadnienia przedstawiono w rozdziale 4.3, ruby).
T = L x 0,2 x db

gdzie :

Oto inne punkty, ktre naley bra pod uwag:

Wytrzymao uszczelki na ciskanie.
Napr hydrostatyczny wzduny zwiksza naprenie rub pod wpywem wewntrznego cinienia roboczego
Naprenie ruby powyej 50% wytrzymaoci ruby moe powodowa problemy.
Wikszo konierzy jest skrcana za pomoc kluczy maszynowych i wskazana jest znajomo napre, jakie
mona uzyska za ich pomoc! (czsto jest to niemoliwe dla rub o wikszych rednicach).

29

6.7. Wzorzec skrcania rub i kokw gwintowanych

Jednym z najtrudniejszych zada jest wytworzenie waciwych naciskw na uszczelce, na tyle niskich, aby unikn jej
uszkodzenia, ale na tyle wysokich, aby zapobie wyciekom ze poczenia. Dostawca uszczelki zawsze z przyjemnoci
pomoe w realizacji tego zadania. Arkusze azbestowe s zazwyczaj wystarczajco mocne, aby nie ulec uszkodzeniu pod
nadmiernym obcieniem, ale nie jest to zawsze prawda w przypadku uszczelek bezazbestowych! Z tego powodu, podczas
dokrcania rub na konierzu z uszczelk nie wytworzon na bazie stopw metali (na przykad cit z arkusza) nigdy nie
uywa narzdzi udarowych lub przeduek (termin amerykaski: cheater bar)! Jest niezwykle wane, aby dokadnie
kontrolowa warto siy przyoonej do kadej konstrukcji konierzowej i w zwizku z tym:

zawsze stosowa klucze dynamometryczne lub inne narzdzia zapewniajce kontrol

naprenia (kalibrowane na bieco).
Kolejno dokrcania rub lub rub dwustronnych gwintowanych ma zasadniczy wpyw na rozkad naciskw na
uszczelce. Niewaciwe skrcenie moe spowodowa przesunicie konierza z ustawienia rwnolegego. Zazwyczaj,
uszczelka moe skompensowa niewielkie odksztacenia tego typu, ale znaczne przemieszczenie konierzy od ustawienia
rwnolegego moe powodowa powane problemy. W zwizku z tym:

zawsze dokrca nakrtki wedug wzorca skrcania rub przeciwlegych.

Nakrtki i ruby zawsze umieszcza na swoim miejscu rcznie. Rczne rozpoczcie skrcania daje pewno, e gwinty s
w dobrym stanie (jeeli nie mona rcznie nakrci nakrtek, gwint jest prawdopodobnie uszkodzony sprawdzi
jeszcze raz i, w razie potrzeby, wymieni wadliwe czci).
Nastpnie skrci poczenie w co najmniej 5 krokach wedug wzorca skrcania rub przeciwlegych dla kadego kroku,
jak pokazano poniej. Zalecana jest nastpujca procedura:

1
8

45

16

12

12 rub, co 30

12
3

13

16 rub, co 22,5

8 rub, co 45
7

11

11

14

10

10

15

Wzorzec skrcania rub przeciwlegych

12

24

13

20

9
17

16

17

13

20
9

16

20 rub, co 18

10

15

6
2

11

22
19

14
6

19
14

24 ruby, co 15

18

21

12

7
18

11

10

30

23

15

 Krok 1 Dokrci wstpnie luno nakrtki rcznir, zgodnie ze wzorcem skrcania rub
przeciwlegych, a nastpnie dokrci je rwno, rwnie rcznie.
Krok 2 Za pomoc klucza dynamometrycznego dokrci nakrtki z momentem skrcajcym
nie wikszym ni 30% maksymalnego, zgodnie ze wzorcem skrcania rub przeciwlegych.
Sprawdzi, czy uszczelka spoczywa rwnomiernie na konierzu.
Krok 3 Za pomoc klucza dynamometrycznego dokrci nakrtki z momentem skrcajcym
nie wikszym ni 60% maksymalnego, zgodnie ze wzorcem skrcania rub przeciwlegych.
Krok 4: Dokrci nakrtki z penym momentem skrcajcym zgodnie ze wzorcem skrcania rub
przeciwlegych.
Krok 5: Krok kocowy z penym momentem skrcajcym ssiadujcych rub, w kierunku
zgodnym z ruchem wskazwek zegara.
Po zakoczeniu dokrcania w 5 krokach moe okaza si korzystne powtarzanie kroku 5 do chwili stwierdzenia, e nie jest ju
moliwy obrt adnej z nakrtek. Ostateczne dokrcenie musi by rwnomierne tak, aby kada ruba bya obciona w tym
samym stopniu.
Do ustawiania wstpnego obcienia rub s czsto uywane narzdzia hydrauliczne. Mimo e, w powszechnej opinii, te
narzdzia zapewniaj bardzo dobr kontrol (poniewa kocwka hydrauliczna przykada dokadnie okrelon si do ruby
podczas montau poczenia), trzeba pamita, e pewna cz obcienia jest tracona przy odejmowaniu narzdzia w wyniku
reakcji sprystej. Po zastosowaniu narzdzia skrcajcego nakrtka zostaje docinita do poczenia (skrcanie rczne).
Nastpnie cinienie hydrauliczne zostaje odjte, a narzdzie odczone. Nakrtka i ruba przyjmuj teraz cae obcienie,
mimo e moe wystpi pewne wcinicie materiau na powierzniach gwintowanych i na powierzchniach oporowych
nakrtek, co zmniejsza obcienie. Mimo, e narzdzia hydrauliczne zapewniaj dobr zgodno, wymagaj szczeglnej
uwagi, poniewa ruby musz by bardziej obcione, aby skompensowa relaksacj po odjciu narzdzia. Moe to
spowodowa hydrauliczne przecienie, ktre z kolei moe wywoa pynicie ruby (mimo pozornie bezpiecznego marginesu
poniej granicy plastycznoci dla odksztacenia 0,2%), co jest szczeglnie ryzykowne dla pewnych stopw, z ktrych
wykonano ruby (takich jak stal nierdzewna z procesu dupleks i stopy miedzi z niklem), gdzie granica sprystoci moe by
osignita ju powyej 30% granicy plastycznoci dla odksztacenia 0,2%.
Alternatywnie, s dostpne ruby z kontrol naprenia, ustawione wstpnie na wymagane obcienie.
Innym sposobem dokrcania duych rub jest wprowadzenie prta grzejnego do otworu wywierconego w rodku ruby. Gdy
prt ogrzewa si, zwiksza swoj dugo i nakrtka moe by wkrcona w zcze (dokrcanie rczne). Grzejnik jest teraz
usuwany, a ruba ozibia si i kurczy, co powoduje powstanie naprenia ruby. Ta metoda jest relatywnie wolna, ale niedroga
(prty grzejne s tasze ni narzdzia naprajce z duym momentem skrcajcym). Jednake grzanie, jako takie, nie jest
dokadnym sposobem kontroli konkretnego naprenia i powinna by poczona z pomiarem szcztkowego rozcignicia rub
(na przykad metod ultradwikow), co zapewni znacznie wiksz dokadno. Istnieje pewne niebezpieczestwo, e
grzejniki mog zmieni charakterystyki powierzchniowe rub, czynic je bardziej podatnymi na zmczenie i pknicia w
wyniku korozji napreniowej. Jeeli jest planowane stosowanie grzejnikw, naley uy kilka rwnoczenie w
przeciwlegych punktach poczenia, przej do kocowego naprania w jednym cyklu, zmierzy rozcignicie szcztkowe
po ochodzeniu rub, a nastpnie ponownie podgrza i dokrci ruby niewaciwie obcione.

6.8. Znakowanie
Podczas przegldw gwnych wiele tysicy konierzy wymaga demontau i ponownego zoenia, zwykle za pomoc zespow
monterw, ktrzy pracuj samodzielnie na terenie zakadu. Po wykryciu le zamontowanego poczenia moe by trudne (a
nawet niemoliwe!) zidentyfikowanie pierwotnej przyczyny uszkodzenia. Z tego powodu, w wielu zakadach wprowadzono,
z powodzeniem, systemy znakowania, ktre zmotywoway monterw do wikszej starannoci przy montau pocze
konierzowych. Taki system opiera si na nastpujcych zasadach:
Kady monter otrzymuje niepowtarzalny identyfikator (litery lub cyfry).
Kady monter otrzymuje plakietk metalow lub plastikow oznaczon jego numerem identyfikacyjnym.
Po zakoczeniu montau monter przytwierdza do konierza (za pomoc drutu lub sznura) swj znacznik (plakietk).
Znaczniki mog by wykonane z rnych materiaw, mog mie rne kolory i ksztaty dla kolejnych przegldw.
W ten sposb nadzr zakadu bdzie w stanie zidentyfikowa, ktrzy monterzy montowali konkretne poczenie. Jest rzecz
oczywist, e monter pracujcy niestarannie wie, e bdzie atwo zidentyfikowany w przypadku uszkodzenia konkretnego
poczenia. Z drugiej strony, zastosowana procedura zachca monterw do pozytywnego wspzawodnictwa! System pozwala
na identyfikacj monterw, ktrzy potrzebuj dodatkowego szkolenia pod ktem jednego (lub wicej) aspektu wykonywanych
zada oraz wyodrbnienie pracownikw wyjtkowo dobrych, ktrzy mog wspomc szkolenie sabszych kolegw.
Rwnoczenie system moe rwnie ujawni uszczelki o gorszej jakoci.
W przypadku, gdy znaczniki zmieniaj si w zalenoci od przegldu gwnego, nadzr moe atwo zidentyfikowa dat
montau.

31

6.9. Ponowne dokrcanie

W przypadku wikszoci materiaw w poczeniu konierzowym (w tym uszczelek, rub, nakrtek, podkadek), po do
krtkim czasie wystpuje zjawisko relaksacji. Dla uszczelek mikkich, jednym z gwnych czynnikw jest zazwyczaj
relaksacja odksztaceniowa uszczelki. Efekty te ujawniaj si wyraniej w podwyszonej temperaturze, co w rezultacie
cznym prowadzi do zmniejszenia nacisku ciskajcego uszczelki i zwikszenia prawdopodobiestwa wycieku. Wielu
inynierw zaleca ponowne dokrcenie rub (do osignicia momentu znamionowego) w 24 godziny po pierwszym montau, a
nastpnie ponownie po 48 i 72 godzinach (uwaga: ponowne dokrcanie wykonywa zawsze w temperaturze otoczenia);
jednake zalecenie to jest przedmiotem kontrowersji!
Nie ulega wtpliwoci, e powtarzane dokrcanie musi by przedmiotem szczeglnej uwagi, aby unikn uszkodzenia
uszczelki. Jest to wyjtkowo wane w przypadku uszczelek o stosunkowo wskich powierzchniach uszczelniania, poniewa
naprenie uszczelki jest wtedy wysokie, a wic bardziej zblione do granicy jej wytrzymaoci.
Materiay it oparte na elastomerach utwardzaj si podczas eksploatacji, szczeglnie na pocztku, gdy zostaje osignita
temperatura robocza. Po penym utwardzeniu materia uszczelek moe sta si bardziej kruchy i podatny na pkanie pod
wpywem nadmiernego obcienia; dzieje si tak szczeglnie w przypadku materiaw bezazbestowych opartych na bazie
elastomerw. Jest niemoliwe przewidzenie czasu wzrostu kruchoci, gdy zaley on od temperatury pracy i skadu materiau
uszczelki. Naley zawsze konsultowa si z wytwrc w sprawie ponownego dokrcania, ale mona przyj generaln
zasad:

Nie dokrca ponownie uszczelek bezazbestowych opartych na elastomerach, jeeli byy

wystawione na dziaanie podwyszonej temperatury.

32

7. Procedury demontau
Wiele instalacji przemysowych posiada znacznie rozbudowane procedury instalacji i montau pocze konierzowych, ale
tylko nieliczne kad nacisk na problemy zwizane z demontaem! W niniejszym rozdziale przedstawiono pod rozwag
czytelnika kilka punktw zwizanych z tym zagadnieniem.
Przed rozpoczciem demontau rub, sprawdzi, czy rurocig zosta pozbawiony cinienia. Zwrci uwag na przypadek, w
ktrym, mimo wycieku, moe nastpi ponowny wzrost cinienia.
Oznacza to nienormaln ilo energii sprystoci zgromadzon w skrconym konierzu. Poczenie dziaa jak spryna, ktra
zostaa przytrzymana i cinita przez ruby. Poniewa ruby s usuwane po kolei, zgromadzona energia poczenia moe
obcia pozostae ruby. Moe to spowodowa odksztacenie konierza i uszkodzi jego powierzchnie. W niektrych
przypadkach kilka pozostaych rub moe by nieodwracalnie zniszczonych lub zamanych wskutek utrzymywania
rozszerzajcego si poczenia w caoci!
Najlepsz rad dla tych, ktrzy spotkali si z problemami demontau poczenia jedynie pobienie, jest zastosowanie odwrotnej
procedury do przeprowadzanej przy skrcaniu:
Zastosowa procedur odkrcania wedug wzorca odkrcania rub przeciwlegych.
Stosowa kilka krokw luzowa czciowo kad rub przed dalszym luzowaniem pozostaych.
Stopniowo luzowa nakrtki (przez odkrcanie ich z gwintw rub), ale nie odcza ich cakowicie.
Dopiero, gdy ruby bd poluzowane na tyle, aby sprawdzi, czy uszczelnienie zostao uszkodzone, mona cakowicie
odkrci nakrtki.
Ostronie przenosi konierz i ruby, aby unikn ich uszkodzenia.
Moe zachodzi potrzeba zeskrobania resztek uszczelki, ktre wbiy si w powierzchnie konierza w tym przypadku
naley uy odpowiedniego narzdzia (takiego jak szczotka mosina lub trzpie mosiny), ktre jest miksze ni materia
konierza.
Powysze kroki mog zaoszczdzi dodatkowej pracy przy ponownym montau poczenia!
Naley rwnie pamita o bezpieczestwie pracy. Trzeba zastanowi si, czy pracownicy mog znale si
w niebezpieczestwie. Zawsze dublowa czynnoci kontrolne i zadawa nastpujce pytania:
Co si stanie, gdy poczenie konierzowe bdzie wci pod cinieniem?
Co si stanie, gdy w instalacji wci bdzie gaz lub ciecz?
Co si stanie, gdy rurocig zacznie sprynowa po rozkrceniu?
Co si stanie, gdy obcienie przemieci si w stron jednego z pracownikw?
Jeeli s trudnoci z rozkrceniem poczenia, spowodowane zatarciem si nakrtek i rub, jest kilka sposobw rozwizania
problemu (mimo, e nie wszystkie mog prowadzi do sukcesu!):
Zastosowa narzdzie do rozcinania nakrtek lub
Zastosowa roztwr jodu jako rodek penetrujcy (po rozkrceniu poczenia wyczyci je starannie).
Zastosowa agodny kwas jako rodek penetrujcy (po rozkr ceniu poczenia wyczyci je starannie).
Ogrza lub ochodzi ruby, co moe je uwolni.
Zgrza nakrtk do koca ruby dwustronnej i uy jej jako ba w celu uzyskania dobrego zacisku na rubach.
Jeeli zawiod opisane rodki, odpiowa ruby lub przewierci je (stara si zminimalizowa uszkodzenia
konierza).

7.1. rodki antyadhezyjne

Po pewnym czasie, w wyniku pracy pod obcieniem przy podniesionych termperaturze i cinieniu, materia uszczelki ma
tendencj do wnikania w konierz nastpujcego w rezultacie oddziaywania pomidzy materiaami uszczelki i konierza. Po
otwarciu konierza usunicie uszczelki czsto sprawia trudno, a czasami uszczelka ulega zniszczeniu i jej kawaki przyklejaj
si do powierzchni konierza. W celu zlikwidowania tego problemu s oferowane rne mieszanki uszczelkowe do stosowania
na powierzchniach uszczelek. Jednake, te mieszanki przynosz pewne powane niedogodnoci:
Mieszanka umieszczona pomidzy powierzchniami konierza i uszczelki efektywnie smaruje poczenie i umoliwia
atwe wycinicie mikkiej uszczelki w warunkach eksploatacji.
Mieszanka moe by niezgodna z materiaem uszczelki to moe istotnie zmniejszy efektywno i czas ycia
uszczelnienia lub spowodowa korozj konierzy lub rub.
Z tych powodw nie wolno stosowa takich rodkw! Znacznie lepsz moliwo usunicia uszczelki daje uycie mikkiego
materiau uszczelniajcego dostarczonego przez producenta w antyadhezyjnej powoce. Zapewnia to pen zgodno z
materiaem uszczelki i tylko minimalnie smaruje poczenie. Alternatywnie, mona zastosowa uszczelk swoicie woln od
adhezji, wykonan, na przykad, z PTFE.

Nie stosowa rodkw antyadhezyjnych.

Stosowa uszczelki mikkie z antyadhezyjnym pokryciem dostarczane przez producenta.

33

8. Kluczowe zalecenia
Poniej przedstawiono podsumowanie kluczowych zalece przedstawionych w niniejszej publikacji, wyliczonych
w nawizaniu do poszczeglnych rozdziaw. rdo dalszych informacji, ktre mona znale w kadym rozdziale,
umieszczono w nawiasach kwadratowych, na przykad [3]:
[3] Przegld ukadw konierz ruba uszczelka
Integralno uszczelnienia zaley od:
Dobrania skadnikw odpowiednich dla danego zastosowania
Starannego przygotowania, oczyszczenia, instalacji i montau
Poprawnego skrcenia rub i ich obcienia
[4] Ukady konierz uszczelka:
Dobranie odpowiedniego materiau uszczelki jest wane ze wzgldu na wykoczenie powierzchni konierza .
Nigdy nie uywa mniejszej iloci rub ni zaprojektowano dla danego konierza.
[4.3] Przy dobieraniu rub (rub lub rub dwustronnych):
Wybiera ruby o odpowiednim naprniu granicznym, aby pracoway one w obszarze sprystoci przy
wymaganych obcieniach.
Wybiera ruby o tym samym module sprystoci.
Upewni si, e ruby nie s skorodowane.
Nie uywa ponownie rub.
[4.4] Przy doborze nakrtek:
Dobiera nakrtki o obcieniu prbnym wikszym o 20% wikszym ni wytrzymao rub.
[4.5] Podkadki:
Zawsze stosowa podkadki.
Stosowa ten sam materia na podkadki i nakrtki.
[5] Dobr uszczelek:
Jest wane, aby zawsze stosowa uszczelki dobrej jakoci od znanych dostawcw, poniewa koszt uszczelki jest
nieistotny w porwnaniu do kosztw przestoju i zapewnienia bezpieczestwa.
[5.3] Dobr gruboci:
Upewni si, e uszczelka jet tak cienka, jak to moliwe.
[5.4] Cicie uszczelek:
Stosowa dobre narzdzia do cicia.
Nigdy nie przycina uszczelki przez motkowanie na powierzchni konierza .
Upewni si, e uszczelka ma odpowiedni rozmiar.
Wycina otwory na ruby o nieco wikszej rednicy ni rednica trzonu rub y.
Upewni si, e wewntrzna rednica uszczelki nie jest mniejsza ni wewntrzna rednica pzrelotu rurocigu.
[5.5] Skadowanie uszczelek i materiaw uszczelniajcych:
Skadowa w chodnym, suchym miejscu, z dala od wiata sonecznego, wody, olejw i chemikaliw .
Materiay w arkuszach przechowywa uoone pasko.
Unika zawieszania uszczelek Uszczelki przechowywa uoone pasko. Uszczelki zwijane spiralnie o duej rednicy
powinny by skadowane w pozycji poziomej.
Uszczelki powinny by utrzymywane w czystoci i chronione od mechanicznych uszkodze (dla maksymalnej ochrony
przechowywa je w uszczelnionych opakowaniach zbiorczych).
[5,6] Operowanie uszczelkami i materiaami uszczelniajcymi:
Przenosi uszczelki ostronie, najlepiej w osonach ochronnych.
Nie zgina i nie wybrzusza uszczelek.
Nie niszczy powierzchni uszczelek.
Uszczelki metalowe i pmetalowe o duych rednicach transportowa do miejsca instalacji zaws ze w
opakowaniu.
34

[5.7] Ponowne uycie uszczelek i rub:

Nie uywa ponownie uszczelek i rub.
[6.3] Procedury montau, kontrola wzrokowa:
Wymieni uszkodzone elementy na dobre zamienniki. W przypadku wtpliwoci poprosi o konsultacj.
[6.4] Smarowanie:
Smarowa gwinty rub i wszystkie powierzchnie oporowe (pod bami rub, nakrtkami, podkadkami).
Stosowa wycznie specyfikowane lub zatwierdzone smary.
Stosowa smar o odpowiedniej konsystencji w formie cienkiej, jednorodnej warstwy.
Upewni si, e smar nie zanieczyci powierzchni konierza i uszczelki.
Unika zabrudzenia smaru poprzez przechowywanie go w zamknitym pojemniku. Po uyciu przechowywa smar
w czystympomieszczeniu.
[6.5] Monta i centrowanie uszczelek:
Starannie woy now uszczelk pomidzy konierze, aby zapobiec uszkodzeniu jej powierzchni.
W przypadku uszczelek zwijanych spiralnie o duej rednicy umieci uszczelk w usztywnieniu montaowym
na konierzu, usun tamy zabezpieczajce, a nastpnie zsun j z oprawy na konierz za pomoc odpowiedniej
iloci pracownikw, aby unikn uszkodzenia uszczelki.
Upewni si, e uszczelka jest wycentrowana w konierzu.
Nie stosowa tamy do mocowania uszczelki do konierza. W razie potrzeby rozpyli cienk warstw kleju
w aoerozolu.
Nie stosowa mas uszczelniajcych i rodkw antyadhezyjnych.
Skompletowa elementy poczenia i sprawdzi, czy zadowalajco pasuj do siebie.
Zachowa ostrono przy skadaniu konierzy, aby uszczelka nie zostaa cinita lub uszkodzona w inny sposb.
[6.7] Wzorzec dokrcania rub i rub dwustronnych:
Zawsze stosowa klucze dynamometryczne lub inne narzdzia zapewniajce kontrol naprenia (kalibrowane na
bieco).
Zawsze dokrca nakrtki i ruby wedug wzorca skrcania rub przeciwlegych.
[6.7] Skrca poczenie w co najmniej 5 krokach:
Krok 1 Dokrci wstpnie luno nakrtki rcznie, zgodnie ze wzorcem skrcania rub przeciwlegych, a
nastpnie dokrci je rwno, rwnie rcznie.
Krok 2 Za pomoc klucza dynamometrycznego dokrci nakrtki z momentum skrcajcym nie wikszym ni
30% maksymalnego, zgodnie ze wzorcem skrcania rub przeciwlegych. Sprawdzi, czy uszczelka spoczywa
rwnomiernie na konierzu.
Krok 3 Za pomoc klucza dynamometrycznego dokrci nakrtki z momentem skrcajcym nie wikszym ni
60% maksymalnego, zgodnie ze wzorcem skrcania rub przeciwlegych.
Krok 4 Dokrci nakrtki z maksymalnym momentem skrcajcym, zgodnie ze wzorcem skrcania rub
przeciwlegych.
Krok 5 Krok kocowy z penym momentem skrcajcym ssiadujcych rub, w kierunku zgodnym z ruchem
wskazwek zegara.
[6.9] Ponowne dokrcanie:
Nie dokrca ponownie uszczelek bezazbestowych opartych na elastomerach, jeeli byy wystawione na dziaanie
podwyszonej temperatury.
[7.1] Procedury demontau, rodki antyadhezyjne:
Nie stosowa rodkw antyadhezyjnych.
Stosowa uszczelki mikkie z antyadhezyjnym pokryciem dostarczane przez producenta.

35

9. Wytyczne dla minimalizacji wad pocze

Uszkodzenie uszczelnienia nastpuje, gdy jeden z elementw ukadu konierz ruba uszczelka nie pracuje poprawnie.
Normalnym rezultatem uszkodzenia jest wyciek z poczenia, ktry moe by pocztkowo praktycznie niewykrywalny,
powikszajcy si z upywem czasu lub moe by nagym drastycznym uszkodzeniem. Najatwiej mona zaobserwowa
uszkodzenie rub, kiedy przestaj spenia swoj funkcj ciskajc, zwykle gdy zapewniaj za ma si, ale czasami
rwnie gdy ciskaj zbyt mocno!
Mimo, e ponisza lista nie jest wyczerpujca (dalsze szczegy s dostpne w wielu publikacjach 5), opisuje wszystkie
najczciej spotykane przypadki.

9.1. Uszkodzenia zwizane z rubami

Niewystarczajco dokrcone ruby s najczstsz przyczyn uszkodzenia poczenia. Ze dokrcenie moe wynika z:
niewaciwego montau
uszkodzenia ruby
samoluzowania
zmczenia lub relaksacji z upywem czasu
Z drugiej strony, gdy ruba jest zbyt mocno dokrcony (zazwyczaj wskutek zbyt entuzjastycznego podejcia montera do
montau!), poczenie moe zosta uszkodzone, poniewa nadmierne obcienie moe:
zgnie uszczelk
spowodowa pkanie wskutek korozji napreniowej
zwikszy wytenie ruby
Uszkodzenia rub pojawiaj si, gdy przyoone obcienie przekracza wytrzymao ruby lub gwintw oraz z wielu
innych powodw, w tym typowo gdy:
ruby nie speniaj wymaga projektowych (zerwane podczas montau lub w podwyszonej temperaturze)
s nadmienie skrcone podczas montau
ulegaj korozji
pkaj wskutek korozji napreniowej
ulegaj zmczeniu

9.2. Uszkodzenia zwizane z uszczelk

Uszkodzenia te mog wynika z wielu przyczyn, takich jak:
wybr niewaciwej uszczelki do warunkw roboczych
wybr niewaciwej gruboci uszczelki, szczeglnie w przypadku uszczelek mikkich
wyjcie poza normalny obszar roboczy lub wystpienie momentw zginajcych w rurocigu
uszkodzenie uszczelki podczas skadowania, przenoszenia lub montau
zgniecenie uszczelki przez nadmierne obcienie podczas montau
pogorszenie parametrw w czasie
ponowne uycie uszczelki
ponowne dokrcenie po naraeniu na podwyszon temperatur

9.3 Uszkodzenia zwizane z konierzem

Uszkodzenia rzadko spotykane, mogce wynika z:
uszkodzenia powierzchni konierza
wypaczenia konierza
braku rwnolegoci konierzy
korozji
zabrudzenia konierzy podczas montau

9.4. Minimalizacja prawdopodobiestwa uszkodzenia poczenia

Z przedstawionej powyej listy gwnych przyczyn uszkodze poczenia wynika, e wybr waciwych materiaw do
konkretnego zastosowania ma fundamentalne znaczenie. Naley upewni si, e wszystkie elementy poczenia s zgodne
nawzajem ze sob i z warunkami, w jakich bd pracowa. Naley przewidywa dodatkowe marginesy bezpieczestwa na
wypadek przesunicia si warunkw roboczych poza oczekiwany zakres (angielski termin excursions).

36

Naley przestrzega kluczowych zalece dotyczcych skadowania i operowania uszczelkami (oraz cicia, w razie potrzeby)
zawartych w niniejszej publikacji.
Naley stosowa si do zalece dotyczcych czyszczenia i kontroli wzrokowej w celu upewnienia si, e elementy poczenia s
wolne od wad i s odpowiednie do planowanego zastosowania.
Przedstawiona powyej lista kadzie rwnie nacisk na przestrzeganie dobrych praktyk montaowych. Jeeli poczenie nie
zostanie zmontowane z odpowiedni starannoci, nie mona oczekiwa, e zapewni ono bezpieczne uszczelnienie. Naley
upewni si, e technicy zaangaowani w prace s starannie przeszkoleni w zakresie procedur montaowych i poinformowani o
warunkach, jakie zastan w miejscu montau. Postpowa zgodnie z przedstawionymi zasadami instalacji, montau i dokrcania
rub.
Korozja jest jednym z najczstszych problemw spotykanych w eksploatacji! Moe ona wpywa na integralno siy
ciskajcej i skraca czas ycia elementw poczenia. Proces korozji wymaga wszystkich czterech wymienionych niej
czynnikw:
anody
katody
elektrolitu
elektrycznego poczenia midzy anod i katod
Jeeli zostanie wyeliminowany ktrykolwiek z powyszych czynnikw, korozja nie pojawi si. Rozwizaniem jest
utrzymywanie obszaru poczenia w suchym stanie poprzez wykonanie otworw drenaowych (nie zawsze wykonalne) lub, co
jest bardziej popularne, poprzez dobr rub odpornych na korozj. Najczciej spotykanym rozwizaniem jest zapewnienie
powoki ochronnej rubom i konierzowi.
Pkanie pod wpywem korozji napreniowej (angielski skrt SCC) jest wynikiem poczenia naprenia i dziaania
elektrochemicznego. Wilgo zawarta w powietrzu lub odcisk brudnego palca mog by wystarczajce do zainicjowania procesu
SCC! Jest to specyficzna forma korozji, ktra wymaga:
podatnego materiau
elektrolitu
inicjujcego czynnika
naprenia powyej poziomu progowego
Wszystkie metalowe ruby s podatne na SCC w pewnych warunkach, ale wikszo problemw moe by rozwizana poprzez
odpowiedni obrbk ciepln. Korzyci z odpowiedniego pokrycia (aluminium, ceramika lub grafit) rub jest zmniejszenie
kontaktu z elektrolitem. Jednake, kontrolowanie naprenia poprzez utrzymanie poziomu naprenia rub poniej danej granicy
(charakterystycznej dla materiau)jest najbardziej oczywistym sposobem walki z SCC,.
Zmczenie zaley od czasu i wymaga:
podatnego materiau
naprenia powyej granicy wytrzymaoci
cyklicznego naprenia rozcigajcego
inicjujcego czynnika
W oglnoci, im wysze obcienia, tym szybciej nastpuje zmczenie. Elementem, ktry ma zwykle najwikszy wpyw na
zmniejszenie zmczenia poczenia jest redukcja wzrostw obcienia poza stref bezpieczn. Dlatego te naley
zidentyfikowa i uzyska waciwe obcienie wstpne rub. Naley zauway rnice w maksymalnym obcieniu wstpnym
pomidzy rubami z gwintem walcowanym i citym. Ponadto, naley okresowo wymienia ruby zanim ulegn uszkodzeniu
(zaleca si prowadzenie zapisw odnonie czasu pracy pomidzy uszkodzeniami, a nastpnie zawenie ram czasowych wymian
w celu zapewnienia marginesu bezpieczestwa). W przypadku idealnym naley wymienia ruby podczas kadego ponownego
montau poczenia!
Samoluzowanie wystpuje zwykle w obecnoci drga i wymaga:
wzajemnego przemieszczania si wzgldem siebie rub, nakrtek i elementw poczenia
cyklicznego obciania rub w kierunku prostopadym do ich osi
Czsto przeciwdziaa si przesuwaniu wzajemnemu rub, nakrtek i elementw poczenia poprzez stosowanie mechanicznie
blokowanych zakrtek lub podkadek, a take uycie klejw.

37

10. Aspekt bezpieczestwa i higieny pracy dla materiaw uszczelniajcych

Do produkcji uszczelek uywa si wielu rodzajw wkien, z ktrych azbestowe s jednymi z pierwszych i najbardziej
popularnych. Wraz z nabywaniem dowiadczenia przypisywano coraz wicej skutkw medycznych kontaktu z wknami,
w tym:
rozsiane rdmiszowe wknienie puc (pylica azbestowa puc)
nowotwory zoliwe (takie jak midzyboniak)
agodne choroby opucnej (takie jak zwapnienie pytkowe na opucnej i pasemkowe zgrubienie opucnej)
Niekorzystne efekty zdrowotne naraania si na oddziaywanie azbestw poprzez powietrze zostay dobre udokumentowane
i doprowadziy do powstania szeregu restrykcyjnych przepisw. Poniewa jest oczywiste, i efekty zdrowotne zmieniaj si
w zalenoci od rodzaju wkien (nawet pomidzy rnymi formami azbestu), w ostatniej dekadzie przeprowadzono wiele
bada dotyczcych oddziaywania na zdrowie alternatywnych, natualnych i sztucznych, wkien. Odnonie europejskiego
prawodawstwa dotyczcego stosowania azbestu, na skutek dziaa niektrych czonkw Unii Europejskiej w kierunku
ograniczenia handlu i uywania tego materiau, przystosowano kilka Dyrektyw unijnych do nowych ogranicze, w tym 83/478
EEC, 85/610 EEC i 91/659 EEC. Ponadto, przystosowano Dyrektywy 83/477 EEC i 91/382 EEC do kontroli uycia azbestu
w miejscu pracy.
Pomimo przedstawionych powyej rozwaa, w wyniku polimeryzacji i dodawania spoiw w procesie wytwarzania,
materiay uszczelniajce wzmocnione wknami i zawierajce wkna uznaje si za niezagraajce zdrowiu
i bezpieczestwu. W normalnych warunkach operowania i uycia jest mao prawdopodobne, aby te produkty byy rdem
znaczcego poziomu szkodliwej ekspozycji. Wkna s zwykle otoczone spoiwem elastomerowym (lub same s
spolimeryzowane) i, jako takie, nie s w stanie wnikn w ludzkie ciao na drodze powietrznej. Jednake, pod wpywem
twardej obrbki mechanicznej (takiej jak wykrawanie z du prdkoci lub cieranie) lub gdy produkt zosta skruszony, mog
powsta opary o dranicym dziaaniu, ktre mog powodowa kopoty oddechowe, a nawet by rdem szkodliwej
ekspozycji. W rezultacie, niezalenie od rodzaju stosowanych wkien, zaleca si, aby uszczelki z materiau zawierajcego
wkna byy traktowane ze szczegln uwag, aby unikn wytworzenia niepotrzebnego pyu. Gdy taka uszczelka ma by
usunita z instalacji konierza podczas serwisu poczenia, naley zawsze stara si wytwarza minimaln ilo pyu. We
wszystkich przypadkach powinny by stosowane waciwe normy bezpieczestwa i higieny pracy podczas cicia uszczelek,
a cinki po tej operacji powinny by usuwane poprzez przeniesienie do licencjonowanego miejsca skadowania i utylizacji
tego typu odpadw.
W wikszoci przypadkw, mimo e wkna wzmocnione i wypeniacze s swoicie ognioodporne, w podwyszonej
temperaturze lub podtrzymywanym ogniu, nastpuje rozkad materiau i powstaj dranice opary, w niektrych przypadkach
szkodliwe i toksyczne.
Materiay zawierajce azbest
Materiay uszczelniajce zawierajce wkna azbestowe mog by przyczyn powstawania szkodliwych pyw w wyniku
twardej obrbki mechanicznej lub gdy materia zosta skruszony. Naraanie si na dziaanie takich pyw moe prowadzi do
powstania takich chorb, jak pylica azbestowa puc, rak puc i midzyboniak. Azbest jest klasyfikowany przez
Midzynarodow Agencj Bada nad Rakiem IARC jako materia Grupy 1, dla ktrej istniej ewidentne dowody
rakotwrczego dziaania u ludzi. Zawodowe naraenie na kontkat z pyem azbestowym powinno by minimalizowane
i utrzymywane wyranie poniej narodowych limitw ekspozycji.
Materiay wzmocnione wknami nieazbestowymi
Materiay te mog zawiera poliamidy aromatyczne, wgiel, celuloz, szko, sztuczne wkno mineralne (MMMF), a materiay
wypeniacza siarczek baru, krystaliczn krzemionk i kaolin. Wikszo z nich jest ognioodporna (celuloza jest palna).
Niektre z tych wkien (zwykle o okrelonej rednicy) mog wywoywa podranienia u osb z wraliw skr. Mimo, e
wikszo z tych materiaw nie jest uwaana za niebezpieczne, niektre z nich nie s jednoznacznie uznane za nieszkodliwe
lub s klasyfikowane przez IARC (na przykad MMMF zaliczono do materiaw Klasy 2B, o moliwym dziaaniu
rakotwrczym u ludzi). Zawodowe naraenie na kontkat z takim pyem powinno by minimalizowane i utrzymywane
wyranie poniej narodowych limitw ekspozycji.
Materiay zawierajce grafit
Grafit jest materiaem silnie reaktywnym w warunkach utleniania. W podwyszonej temperaturze lub podtrzymywanym ogniu
moe wydziela toksyczne opary. Materia jest przewodnikiem. Dlatego te nie naley dopuszcza do tego, aby grafitowy py
lub odpady penetroway sprzt elektryczny.
Materiay zawierajce PTFE
Mimo, e te materiay s w oglnoci niepalne, w podwyszonej temperaturze lub podtrzymywanym ogniu, nastpuje rozkad
materiau i powstaj dranice opary, w niektrych przypadkach szkodliwe i toksyczne.
Naley zawsze konsultowa si z wytwrc w sprawie szczegowych wskazwek dotyczcych danego produktu!
38

11. Schemat podsumowujcy

Poniej przedstawiono podsumowanie rozwaa i kluczowych zalece dla otrzymania dobrego uszczelnienia:

Dobr :
zaleny od
zastosowania i
warunkw
roboczych

Przygotowanie
wstpne:

Materia

Rodzaj
konierza

Cicie
Skadowanie
Operowanie
NIGDY nie uywa
dwukrotnie uszczelek

Usun lady
poprzedniej
uszczelki

Sprawdzi
rwnoleglo

Wyczyci gwinty
i powierzchnie
przylg

Kontrola wzrokowa
- wymieni wadliwe elementy

NIE STOSOWA
mas uszczelniajcych
na powierzchni
uszczelek

Obrbka
powierzchni:

Monta:

ruby,
nakrtki,
podkadki

uszczelki

Odkry powierzchnie
konierza

Smarowa gwinty
i wszystkie
powierzchnie oporowe

Woy now uszczelk

- sprawdzi centyczno

Uoy elementy dla stwierdzenia rwnolegoci

Nakrci nakrtki rcznie
Dokrci kluczem dynamometrycznym
Stosowa wzorzec skrcania rub
przeciwlegych
Stosowa mimum 5 krokw

Skrcanie
poczenia:

39

12. Przegld
Dobr

Konierz
Dobra rodzaj konierza
odpowiedni do zastosowania

Przygotowanie wstpne Wyczyci powierzchni przylg

pod uszczelki dla usunicia ladw
poprzedniej uszczelki:
szczotka druciana,
trzpie mosiny.

Skadowanie
i operowanie

Kontrola wzrokowa

Zbada powierzchnie konierza na

wystpowanie takich uszkodze
jak wypaczenia i radialne nacicia.

Odkry powierzchnie konierza:

skompletowa el. poczenia dla
sprawdzenia
rwnolegoci
ssiadujcych powierzchni.

ruba

Dobra uszczelk odpowiedni do

ukadu konierza i zastosowania:
zawsze stosowa uszczelki
dobrej jakoci od znanych
dostawcw,
nie stosowa mas
uszczelniajcych do arkuszy
materiau uszczelniajcego,
dla uszczelek mikkich dobra
odpowiedni grubo.

Wybra ruby odpowiednie do

zapewnienia waciwego
obcienia konierza i uszczelki:
waciwa plastyczno,
ten sam modu sprystoci,
nakrtki o obcieniu prbnym o
20% wikszym,
zawsze stosowa podkadki.

Cicie uszczelki:
stosowa dobre narzdzia do
cicia,
upewni si, e uszczelka ma
odpowiedni rozmiar,
nie uywa ponownie uszczelek,
skadowa w chodnym, suchym
miejscu.
skadowa z dala od wiata
sonecznego,
uszczelki skadowa na pasko i
wyjmowa z opakowania tu
przed uyciem,
unika zawieszania uszczelek,
nie zgina i nie wybrzusza
uszczelek,
nie niszczy powierzchni
uszczelek.
Sprawdzi, czy uszczelka jest
odpowiednia do zastosowania, ma
waciwy rozmiar, grubo i jest
wolna od wad:
wymieni uszkodzone elementy
na dobre zamienniki.

Wyczyci ruby, nakrtki,

podkadki:
stosowa szczotki druciane do
usuwania brudu z gwintw i powierzchni
pod monta uszczelki.

Nie stosowa mas

uszczelniajcych do materiau
uszczelki.

Smarowanie

Monta

Uszczelka

Sprawdzi, czy gwinty nie maja

defektw takich jak zadziory lub
pknicia.

Smarowa gwinty rub i wszystkie

powierzchnie oporowe:
stosowa zatwierdzone smary,
stosowa smary o odpowiedniej
konsystencji, w powtarzalny sposb.

Starannie woy uszczelk midzy

konierze:
upewni si, e uszczelka jest
wycentrowana w konierzu.

Skrcanie poczenia

nakrci nakrtki rcznie,

stosowa wzorzec skrcania rub
przeciwlegych,
zastosowa klucz dynamometryczny,
dokrca w minimum 5 krokach.

13. Dokumenty zwizane

1. USA Regulations on Fugitive E missions (ESA Report No. 003/94), opublikowane przez European Sealing Association,
czerwiec1994.
2. European Emission Legislation (ESA Report No. 004/95), opublikowane przez European Sealing Association, kwiecie
1995.
3. Glossary of Sealing Terms, Part 1, Flanges a nd Gaskets (ESA Publication No. 008/97), opublikowane przez European
Sealing Association, listopad 1997.
4. Seals and Sealing Handbook, 4th Edition, edytowane przez M. Brown, opublikowane przez Elsevier Advanced Technology,
1995 (ISBN 1 85617 232 5).
5. An Introduction to the Design and Behavior of Bolted Joints, 3rd Edition, autor John H. Bickford, opublikowane przez
Marcel Dekker Inc., 1995, (ISBN 0 8247 9297 1).
6. The importance of high integrity bolted joints for engineering pipelines, autor Rod Corbett, IMechE 1993 C459/030.
40