Wspczesna Ukraina powstaa w wyniku rozpadu Zwizku Radzieckiego.

Wykorzystujc zamieszanie wywoane puczem Janajewa w Moskwie - Rada

Najwysza wczesnej Ukraiskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej, 24
sierpnia 1991 roku uchwalia Akt Niepodlegoci Ukrainy poparty przez
dominujc cz Ukraicw w referendum z grudnia 1991 roku. Od tego
momentu Ukraina rozpocza budowanie wasnej pastwowoci.
Ustrj polityczny Ukrainy zasadza si przede wszystkim na Konstytucji z
1996 roku, bdcej podstawowym aktem prawnym pastwa ukraiskiego. W
rozdziale I teje Konstytucji znajduj si podstawowe zasady demokratycznego
porzdku ustrojowego, tworzce fundament caego ustroju oraz okrelajce jego
charakter. S to zasady: niepodlegoci i suwerennoci, demokratycznego pastwa
prawa, pastwa socjalnego, pastwa unitarnego (z Autonomiczn Republik
Krymu, ktrej powicono X rozdzia Konstytucji), republikaskiej formy
pastwa, zwierzchnictwa ludu, podziau wadzy, samorzdnoci lokalnej oraz
pluralizmu politycznego.
System rzdw na Ukrainie okrela si jako prezydencko-parlamentarny.
Naley jednak zwrci szczegln uwag na fakt, i w 2004 r., po pomaraczowej
rewolucji dokonano w niej poprawek obejmujcych 15 artykuw. Zmiany
dotyczyy przede wszystkim zmniejszenia prerogatyw Prezydenta na rzecz
zwikszenia uprawnie Rady Najwyszej Ukrainy, zwaszcza wobec Gabinetu
Ministrw (RNU staa si gwnym podmiotem powoywania i odwoywania
rzdu). Spowodowao to, i system polityczny na Ukrainie zmieni charakter z
prezydencko-parlamentarnego na parlamentarno-prezydencki. Po objciu funkcji
Prezydenta Republiki Ukrainy przez Wiktora Janukowycza, 25 lutego 2010 roku,
wikszo reform z 2004 i 2005 roku, dotyczcych zmiany ustroju - zostao
cofnitych. Powrcono do stosunkowo silnej pozycji Prezydenta i tym samym
system rzdw na Ukrainie ponownie zaczto okrela mianem prezydenckoparlamentarnym.
Podobnie jak w przypadku ustrojw konstytucyjnych innych pastw, w
systemie konstytucyjnym Ukrainy rwnie niezwykle istotnym elementem jest
struktura naczelnych organw wadzy pastwowej, opierajca si na zasadzie
podziau wadz na: ustawodawcz, wykonawcz i sdownicz. Ich organy s
rozdzielne i wzajemnie od siebie niezalene.
Organ wadzy ustawodawczej to Rada Najwysza Ukrainy - jednoizbowy
parlament skadajcy si z 450 deputowanych, wybieranych na picioletni
kadencj w powszechnym, rwnym, bezporednim i tajnym gosowaniu.
Jednoizbowo ukraiskiego parlamentu zwizana jest ze skupianiem si
nacjonalistycznych w okresie walki o niezawiso pastwa w jednym organie i
stworzeniem jednego orodka kierowniczego. Elity ukraiskie nadal stosuj si do
tego wzorca i raczej niechtnie odnosz si do pomysw stworzenia drugiego
organu, ktry byby konkurencyjny w penieniu wadzy ustawodawczej. Istotnym
jest fakt, i RNU jest jedynym organem ustawodawczym na Ukrainie, co oznacza,
i nie ma tam innego organu pastwowego, ktry mgby stanowi ustawy. Inaczej
sprawa odnosi si do stanowienia prawa, bowiem w tej dziedzinie rwnie i organy
wadzy wykonawczej posiadaj pewne uprawnienia. O miejsce w RNU w

wolnych, powszechnych, rwnych i bezporednich wyborach, w gosowaniu

tajnym rywalizuj ze sob partie polityczne, ktre wraz z odzyskaniem
niepodlegoci Ukrainy uzyskay swobod uczestniczenia i dziaania w sprawach
pastwa. Pierwsze, w peni wolne wybory parlamentarne odbyy si w 1994 roku.
W zwizku z nisk frekwencj zorganizowano dwie tury gosowania, w ktrych
wybrano 405 deputowanych, czyli mniej ni wymagan liczb 450 posw. Byo to
wynikiem jednego z niefortunnych zapisw ustawy z 1993 roku o wyborach
deputowanych ludowych, ktry uzalenia uzyskanie mandatu deputowanego od
osignicia co najmniej 50 proc. gosw w danym okrgu wyborczym, co dla
kandydata stanowio nie lada wyzwanie. W wyborach tych najwicej mandatw
uzyskaa Komunistyczna Partia Ukrainy. Kolejne wybory (1998) odbyy si
zgodnie z nowym na tamte czasy, uchwalonym w 1997 roku wikszociowo
proporcjonalnym systemem wyborczym, umoliwiajcym skompletowanie penej
liczby posw w ukraiskim parlamencie. W wyborach tych ponownie najwicej
procent gosw zdobya Komunistyczna Partia Ukrainy Petra Symonenki (24,7
proc.), na drugim miejscu, jednak z duo gorszym wynikiem (9,4 proc.) uplasowa
si opozycyjny i demokratyzujcy Ludowy Ruch Ukrainy Wiaczesawa
Czornowia. Zbliony wynik do LRU zdoby Blok Socjalistycznej Partii Ukrainy i
Chopskiej Partii Ukrainy (8,6 proc.) pod wodz Oeksandra Moroza. Kolejne
wybory miay miejsce w 2002 roku. Wwczas to scena polityczna Ukrainy nieco
si poruszya. Zaczto te tworzy bloki partyjne, by zwikszy szanse mniejszych
partii na uzyskanie dobrego wyniku i wspdecydowanie o sprawach pastwa.
Zwyciy ukraiski, centroprawicowy Blok Nasza Ukraina pod wodz Wiktora
Juszczenki z wynikiem 23,57 proc., a Komunistyczna Partia Ukrainy uzyskujc
19,98 proc. gosw wyborcw - zaja drugie miejsce. Trzecia pozycja naleaa do
prorosyjskiego bloku Za Jedyn Ukrain, skupiajcego partie zwizane z
administracj prezydenta Leonida Kuczmy, midzy innymi Parti Regionw na
czele z Wiktorem Janukowyczem, ktry zosta premierem utworzonego wwczas
rzdu. Na uwag zasuguje rwnie dobry jak na wczesne czasy wynik
centrolewicowego, pronarodowego i proeuropejskiego Bloku Julii Tymoszenko
wynoszcy 7,25 proc. gosw. W koalicji z blokiem W. Juszczenki tworzy mocny
proeuropejski front w Radzie Najwyszej. Wida zatem wyranie, i pocztek XXI
wieku przynis zasadnicze zmiany na ukraiskiej scenie politycznej. Do gosu
zaczy dochodzi nakierowane na wspprac z Europ i budowanie ukraiskiej
tosamoci narodowej ugrupowania W. Juszczenki i J. Tymoszenko, co dao
podstaw pod protesty z 2004 roku, ktre zapocztkoway pomaraczow
rewolucj i zupenie nowy etap w parlamentarnej historii Ukrainy. Wybory w
2006 roku odbyy si pod znakiem reform ustrojowych na Ukrainie o czym bya
mowa wczeniej. Parlament uzyska moliwo powoywania premiera i rzdu, co
oznaczao, i wybory parlamentarne s zarazem wyborami szefa rzdu. W
wyborach tych z wynikiem 32,14 proc. zwyciya Partia Regionw, a W.
Janukowycz po raz kolejny zosta szefem ukraiskiego rzdu. Gabinet Ministrw
pod jego wodz funkcjonowa jednak tylko przez okoo rok. wczesny prezydent
W. Juszczenko rozwiza cay parlament, uzasadniajc swoj decyzj przede
wszystkim wielokrotnym amaniem Konstytucji przez parti rzdzc. Obecny

skad Rady Najwyszej Ukrainy pochodzi zatem z przedterminowych wyborw

przeprowadzonych w 2007 roku. W ich wyniku, zdobywajc 34,37 proc. gosw
zwyciya Partia Regionw Wiktora Janukowycza, drugie miejsce zaj Blok Julii
Tymoszenko z wynikiem 30,71 proc. gosw. Przeamujc 3-procentowy prg
wyborczy do parlamentu weszy jeszcze trzy ugrupowania: Nasza Ukraina
Ludowa Samoobrona, Komunistyczna Partia Ukrainy oraz Blok ytwyna
koalicja dawnych agrarystw i oligarchw skupionych wok byego szefa
administracji prezydenta Leonida Kuczmy - Woodymyra ytwyna. Pocztkowo
funkcj premiera obja J. Tymoszenko. Stworzya rzd na bazie koalicji z Nasz
Ukrain i Blokiem ytwyna. Jednak 3 marca 2010 roku RNU wyrazia wotum
nieufnoci dla rzdu, a wadz w Parlamencie, w porozumieniu z KPU i Blokiem
ytwyna przeja opozycyjna Partia Regionw, tym razem z Myko Azarowem na
czele. Na Ukrainie do tej pory nie wyksztaciy si oparte na konkretnych
programach silne partie polityczne, ktre grupowayby elity polityczne i mogyby
rzeczywicie odgrywa decydujc rol w yciu politycznym kraju. Polityk
ukraisk aktualnie rzdz oligarchowie i ogromne sumy pienidzy, ktrymi
dysponuj.
Wadz wykonawcz na Ukrainie dziery Prezydent oraz Gabinet
Ministrw Ukrainy, z dominujc, jak ju wczeniej wspomniano pozycj
prezydenta. Zgodnie z konstytucj Prezydent Ukrainy jest gow pastwa oraz
wystpuje w jego imieniu, a take peni funkcj gwaranta suwerennoci pastwa,
integralnoci terytorialnej Ukrainy, przestrzegania Konstytucji oraz praw i
wolnoci czowieka i obywatela. Wybierany przez obywateli Ukrainy na podstawie
powszechnego, rwnego i bezporedniego prawa wyborczego, piastuje swj urzd
przez 5 lat. Prezydent na Ukrainie ma stosunkowo szerokie uprawnienia reprezentuje pastwo zarwno w sprawach wewntrznych jak i zewntrznych.
Pierwszym prezydentem Ukrainy po uzyskaniu niepodlegoci zosta Leonid
Krawczuk. Zdoby wwczas prawie 62 proc. gosw w I turze i tym samym wygra
z prodemokratycznym W. Czornowiem, ktry uzyska 23 proc. gosw. L.
Krawczuk otrzyma tak wysokie poparcie, poniewa w przeciwiestwie do W.
Czornowia by postrzegany jako kandydat umiarkowany, ktry mia
przeprowadzi transformacj ustrojow i gospodarcz ze starego do nowego
systemu w sposb stopniowy i agodny. Nie udao mu si jednak powtrzy
kadencji. W drugich wyborach prezydenckich w 1994 r. rnic okoo 7 proc.
przegra z Leonidem Kuczm, na ktrego gos oddali gwnie mieszkacy
poudniowych i wschodnich obwodw Ukrainy. L. Kuczmie udao si wygra
kolejne wybory, w ktrych to tym razem jego gwnym przeciwnikiem by
przywdca Komunistycznej Partii Ukrainy Petro Symonenko. W czwartych
wyborach prezydenckich odbywajcych si w 2004 roku, gwna walka wyborcza
toczya si midzy dwoma kandydatami: opozycyjnym, demokratyzujcym W.
Juszczenko oraz reprezentantem oligarchw - W. Janukowyczem, ktry w II turze
wyborw zwyciy nieznaczn iloci gosw. Oskarajc rodowisko W.
Janukowycza o matactwa wyborcze opozycja wszcza protesty w konsekwencji
prowadzce go wybuchu pomaraczowej rewolucji. Sd Najwyszy Ukrainy
zarzdzi powtrzenie wyborw, w ktrych to W. Juszczenko zdoby prawie 52

proc. gosw, a W. Janukowycz tylko troch ponad 44 proc.. Kadencja W.

Juszczenko trwaa do pocztku 2010 roku, kiedy to w wyniku pitych wyborw
prezydenckich na niepodlegej Ukrainie, pokonujc J. Tymoszenko zwyciy W.
Janukowycz i swj urzd sprawuje do dzi.
Drugim organem wadzy wykonawczej Ukrainy jest Gabinet Ministrw,
czyli ukraiski rzd. W konstytucyjnej strukturze organw wadzy pastwowej
Ukrainy, Gabinet Ministrw zajmuje miejsce po Prezydencie i Radzie Najwyszej.
Korzystajc ze swych uprawnie wykonawczych peni kilka wanych funkcji w
pastwie, okrelonych w artykule 116 Konstytucji Ukrainy. Nale do nich:
funkcja oglna polegajca na zapewnieniu suwerennoci pastwa w sferze
politycznej oraz gospodarczej oraz na przestrzeganiu Konstytucji, ustaw Ukrainy
oraz aktw Prezydenta; funkcja wewntrzpolityczna; gospodarcza; budetowa,
socjalno-ekologiczna i organizacyjna. Obecny rzd Ukrainy zosta powoany 11
marca 2010 roku przez Prezydenta Wiktora Janukowycza, po wspominanej ju
rezolucji odwoujcej z funkcji premiera Juli Tymoszenko. Na jego czele stoi
Premier Mykoa Azarow, wywodzcy si z Partii Regionw, Pierwszy
Wicepremier Andrij Klujew oraz 6 innych wicepremierw zarzdzajcych
rnymi obszarami ycia pastwa. W skad Gabinetu Ministrw Ukrainy wchodzi
21 ministrw. Wikszo z nich to politycy Partii Regionw. Tylko 3 z nich
pochodzi z partii Blok ytwyna.
Wadz sdownicz na Ukrainie sprawuj wycznie sdy: rozstrzygajcy o
zgodnoci ustaw i innych aktw prawnych z konstytucj - Sd Konstytucyjny oraz
system sdw powszechnych, w ktrym najwyszy organ stanowi Sd Najwyszy
Ukrainy. Egzekwowanie prawa na Ukrainie natrafia jednak bardzo czsto na liczne
przeszkody zwizane z destrukcyjnymi wpywami ukraiskiej oligarchii i
skorumpowanych urzdnikw pastwowych. Na ewentualne zmiany w
najbliszym czasie raczej nie mona liczy.
Podsumowujc, na Ukrainie mamy do czynienia z systemem silnej
prezydentury, mocnej centralizacji pastwowej oraz bardzo rozbudowanej
administracji (przede wszystkim prezydenckiej). Mimo uchybie i wielu
niedoskonaoci, system rzdw przyjty w Konstytucji Ukrainy z 1996 roku daje
nadziej i stanowi przesank dla ewentualnej stabilizacji pastwa na wielu
paszczyznach, utrwalania swobd liberalno-demokratycznych i rozsdnej polityki
zagranicznej. Czas pokae, czy ukraiscy politycy wykorzystaj kiedy szans jak
nios za sob zapisy Konstytucji.