Rola bonnika pokarmowego w profilaktyce schorze

metabolicznych
Bonnik pokarmowy, zwany inaczej wknem pokarmowym, to rolinne
wielocukry i ligniny, oporne na dziaanie enzymw trawiennych przewodu
pokarmowego czowieka. W skad bonnika pokarmowego wchodz
polisacharydy nieskrobiowe, oporna skrobia i ligniny. Do polisacharydw
nieskrobiowych zaliczamy celuloz i polisacharydy niecelulozowe (hemicelulozy
oraz rozpuszczalne w wodzie pektyny, polisacharydy rolin morskich, gumy i
kleje rolinne).
Celuloza jest rolinnym polisacharydem nierozpuszczalnym w wodzie o
zdolnociach wizania wody w przewodzie pokarmowym czowieka oraz
zwiksza mas stolca.
Hemicelulozy dziel si na hemicelulozy A, ktre s nierozpuszczalne w
wodzie i hemicelulozy B, ktre s rozpuszczalne. Nie s hydrolizowane przez
enzymy w przewodzie pokarmowym czowieka, ale ulegaj w 60-90%
degradacji bakteryjnej w okrnicy, maj zdolno wizania wody i kationw w
przewodzie pokarmowym.
Pektyny s polimerami kwasu galakturonowego. Dziel si na pektyny
wysokometylowane (tworz ele w roztworach kwanych i przy duym steniu
cukru) i niskometylowane (tworz ele w roztworach sabo kwanych i
obojtnych, niezalenie od udziau cukru). Pektyny s rozkadane i
metabolizowane przez bakterie w okrnicy. Produktami tego rozkadu
s:wodr, metan, dwutlenek wgla i krtkoacuchowe kwasy tuszczowe.
Pektyny nie maj wpywu na mas stolca ze wzgldu na ich prawie cakowity
rozkad przez mikroflor jelita. Charakterystyczna dla pektyn jest ich
waciwo wizania jonw metali cikich, dziki czemu maj moliwo
odtruwania organizmu. Pektyny dodatkowo wi cholesterol, zmniejszajc jego
stenie we krwi.
Ligniny wi sole kwasw ciowych i innych substancji, co utrudnia
wchanianie skadnikw poywienia. Lignina nie jest trawiona przez enzymy
przewodu pokarmowego czowieka i nie ulega degradacji przez mikroflor jelita
grubego. Wpywa ograniczajco na trawienie i wchanianie innych skadnikw
pokarmowych.
Skrobia oporna jest produktem wtrnym ogrzewania produktw
skrobiowych w niedostatecznej iloci wody.
Bonnik nie jest materiaem energetycznym, peni natomiast funkcj
adsorbenta (dziki zdolnoci wizania kwasw ociowych, cholesterolu i wielu
innych substancji), wypeniacza oraz regulatora procesw zachodzcych w
przewodzie pokarmowym. Wpyw bonnika pokarmowego na stymulacje ruchw
perystaltycznych umoliwia skrcenie czasu pasau jelitowego oraz uatwia
usuwanie niestrawionych resztek pokarmowych i toksycznych substancji.
Pektyny i hemicelulozy stanowi poywk dla drobnoustrojw, co wpywa na
rozwj mikroflory jelitowej. Bonnik pokarmowy przyczynia si do rozwoju
probiotycznej flory bakteryjnej w jelicie grubym. Speniaj one niezwykle wan
rol w organizmie czowieka, hamuj rozwj bakterii patogennych w przewodzie
pokarmowym, poprawiaj jako trawienia, zmniejszaj ryzyko wystpowania i
rozwoju takich chorb jak: rak jelita grubego, bakteryjne zaburzenia jelitowe,

grzybicze zakaenia przewodu pokarmowego, obniaj stenie cholesterolu

we krwi, stymuluj odporno organizmu. Bakterie te odywiaj si
prebiotykami tzn. niestrawnymi skadnikami poywienia, ktre pobudzaj
wzrost i aktywno probiotykw yjcych w jelicie grubym. Do prebiotykw
nale skrobia oporna, pektyna, gumy guarowa i owsiana, oligosacharydy
(fruktozooligosacharydy). Bonnik pokarmowy stymuluje gryzienie i zwalnia
szybko jedzenia, co prowadzi do zmniejszenia spoycia pokarmu. Dziki
zwikszonemu wydzielaniu liny zostaj wypukane resztki pokarmowe,
rozcieczone zostaj cukry stanowice poywk dla bakterii, co przeciwdziaa
prchnicy zbw. Samo ucie dostarcza satysfakcji psychicznej. Wkno
pokarmowe zwiksza motoryk odka i zdolno buforowania kwasw w treci
pokarmowej w odku. Wkno utrudnia trawienie i dostpno skadnikw
pokarmowych zawartych w ywnoci. Wkna nierozpuszczalne w wodzie
przyspieszaj czas pasau jelitowego, natomiast wkna rozpuszczalne go
opniaj, ma to zwizek z wytwarzaniem eli i luzw zwikszajcych lepko
pokarmu. Wkno ma zdolno adsorpcji kwasw ciowych co przeciwdziaa
ich degradacji przez bakterie lub reabsorbcji z jelita.
Zalecane spoycie bonnika pokarmowego to 20-40g/dob, w zalenoci
od zapotrzebowania energetycznego.
Bonnik pokarmowy przeciwdziaa powstawaniu tzw. metabolicznych
chorb cywilizacyjnych, takich jak otyo, cukrzyca, miadyca i nowotwory.
Bogata we wkno dieta ogranicza spoycie energii, co przekada si na
przeciwdziaanie otyoci. Dugi czas spoywania pokarmu bogatego we wkno
i zwikszone wytwarzanie sokw trawiennych powoduje szybsze osignicie
uczucia sytoci. Dodatkowo zwikszona objto treci pokarmowej ogranicza
zdolno wchaniania energii i skadnikw odywczych. ywno z niewielk
iloci bonnika zwiksza sekrecj insuliny i szybko wchaniania glukozy.
Istotne jest wic, aby spoywa produkty bogate w bonnik i nieoczyszczane z
wkna pokarmowego np. nieobrane jabka.
Po spoyciu produktw bogatych w bonnik pokarmowy stenie glukozy we
krwi mniej wzrasta ni po spoyciu produktw ubogich w bonnik. Przyczyn
tego jest zmniejszone i zwolnione wchanianie w jelicie, zwolnienie oprniania
odka i zmniejszenie motoryki odka i jelita cienkiego. Bonnik pokarmowy
spenia istotn rol w diecie chorych na cukrzyc.
Wan waciwoci bonnika pokarmowego jest zmniejszenie stenia
cholesterolu we krwi. Dzieje si to za spraw pektyn, ktre maj dziaanie
hipocholesterolemiczne. Wkna rozpuszczalne w wodzie np. guma guarowa
obniaj stenie cholesterolu frakcji LDL i VLDL. Dodatkowo bonnik zmniejsza
stenie triglicerydw we krwi. Dieta bogata we wkno pokarmowe powoduje
zwikszone wydalanie cholesterolu i kwasw ciowych z kaem oraz
zwikszone wydalanie triglicerydw z kaem. Ma to istotne znaczenie w
prewencji miadycy i chorb ukadu sercowo-naczyniowego.
Zwikszone spoycie tuszczw i cholesterolu prowadzi do zwikszenia
zawartoci kwasw ciowych i metabolitw cholesterolu w kale. Kwasy
ciowe i metabolity cholesterolu mog wpywa na mikroflor jelitow i
dziaa jako kokarcinogeny i karcinogeny. Dziaanie ochronne wkna
pokarmowego polega przede wszystkim na zwikszeniu objtoci stolca i
skrceniu czasu pasau jelitowego. Zwikszona objto stolca ma wpyw na
zmniejszenie stenia karcinogenw, a skrcony czas pasau jelitowego skraca
czas tworzenia karcinogenw przez bakterie i zmniejsza czas ich kontaktu z
bon luzow jelita grubego. Dodatkowo wkno obnia pH kau co hamuje

bakteryjny rozkad niektrych skadnikw do karcinogenw, zwiksza

wytwarzanie malanw, ktre dziaaj ochronnie na komrki bony luzowej,
zmniejsza zawarto wolnego amoniaku w jelicie grubym czym zmniejsza
prawdopodobiestwo rozwoju nowotworu. Warzywa i owoce s rdem
zarwno bonnika jak i substancji dziaajcych antymutagennie i
przeciwdziaajcych nowotworom, np. witaminy A i C.
Dieta wysokobonnikowa
Ma znaczcy wpyw na zapobieganie chronicznym zaparciom, zespoowi jelita
nadpobudliwego i uchykowatoci jelita grubego, rakowi jelita grubego,
miadycy, kamicy ciowej, otyoci i cukrzycy.
Dieta niskobonnikowa
Stosowana jest w przypadkach stanw zapalnych jelit oraz niektrych chorb
przewodu pokarmowego. Dziki tej diecie ogranicza si ilo pokarmw
dranicych bon luzow jelita i pobudzajcych perystaltyk jelit. Jest to
dieta atwo przyswajalna, eliminujca smaenie i pieczenie.
Zwikszenie iloci bonnika pokarmowego w diecie polega na spoywaniu
produktw bogatych we wkno. Z produktw zboowych bogatych w bonnik
mona wyrni: pieczywo penoziarniste, otrby, patki ytnie, owsiane, ry
brzowy, kasz jczmienn perow. Istotn rol odgrywa spoywanie duej
iloci warzyw i owocw, ktre poza du zawartoci wkna s bogate w
antyoksydanty i substancje antymutagenne. Spord warzyw i owocw zaleca
si spoywanie porzeczek, malin, jeyn agrestu, gruszek, brukselki, szparagw,
szpinaku, rzodkiewki, marchwi, burakw, kukurydzy, brokuw, rodzynek.
Dobrym rdem bonnika s te nasiona rolin strczkowych: fasola, groch,
soja, soczewica, bb. Zaleca si rwnie spoywanie orzechw ziemnych i
brazylijskich.
Bibliografia
Bartnikowska E., Hasik J. Wkno rolinne w ywieniu czowieka PZWL
Warszawa 1987
Gawcki J., Hryniewicki L. ywienie czowieka. Podstawy nauki o ywieniu
PWN 2000
Gertig H., Przysawski J. Bromatologia. Zarys nauki o ywnoci i ywieniu
PZWL Warszawa 2006,2007