CHARAKTERYSTYKA INSTRUMENTW ODDZIAYWANI NBP

NA PODA PIENIADZA
1. INSTRUMENTY POREDNIE
kierowane s do ogu podmiotw sektora bankowego, na ktre oddziauj poprzez odpowiednie zmiany poday
pienidza lub wysokoci rynkowych stp procentowych. Nale do nich:
*****REZERWA OBOWIZKOWA1
okrela ile procent od kadej zotwki zdeponowanej na rachunkach a vista lub terminowych banki
komercyjne musz przekazywa na swj rachunek w banku centralnym. Wysoko stopy rezerwy obowizkowej
ustalana jest przez RPP.
Celem rezerwy obowizkowej jest
regulowanie wielkoci poday pienidza,
agodzenie
wpywu
biecych
zmian
procentowe na rynku midzybankowym,
ograniczanie nadpynnoci bankw.

pynnoci

sektora

bankowego

na

stopy

Podwyszenie stp rezerwy obowizkowej powoduje hamowanie kreacji pienidza kredytowego i osabienie
aktywnoci gospodarczej, poniewa znaczna cz depozytw jest wyczona z dziaalnoci kredytowej, co
prowadzi do zmniejszenia dochodw bankw i wymusza podwyszenie stp oprocentowania kredytw.
Z kolei zmniejszenie stp pozwala przeznaczy wysze kwoty na kredyty. Dziki pozyskanym kredytom rosn
dochody przedsibiorstw i ludnoci oraz popyt, co powoduje wzrost aktywnoci gospodarczej.
*****OPERACJE OTWARTEGO RYNKU
s gwnym narzdziem umoliwiajcym utrzymanie stp procentowych na rynku midzybankowym na
poziomie podanym przez bank centralny. To transakcje przeprowadzane z inicjatywy banku centralnego z
bankami komercyjnymi, polegajce na warunkowej lub bezwarunkowej sprzeday lub kupnie papierw
wartociowych lub dewiz, a take emisji wasnych papierw dunych banku centralnego. Poprzez operacje
otwartego rynku bank centralny staje si aktywnym i rwnorzdnym uczestnikiem rynku pieninego i ma
moliwo wpywania na ilo posiadanych przez banki rezerw oraz na poziom krtkoterminowych stp
procentowych na rynku midzybankowym.
Transakcje dokonywane w ramach operacji otwartego rynku mog mie charakter2:
* BEZWARUNKOWYCH TRANSAKCJI O DUSZYCH TERMINACH PATNOCI.
W ramach tych operacji3 BC kupuje od bankw komercyjnych papiery wartociowe (OUTRIGHT
PURCHASE) bd im je sprzedaje (OUTRIGHT SALE), nie nakadajc na nie obowizku odkupu czy
odsprzeday tych papierw po pewnym czasie. W sytuacji gdy bank centralny przeprowadza bezwarunkowy
zakup papierw wartociowych, wwczas system bankowy zostaje trwale zasilony w pynne rezerwy, co jest
rwnoznaczne z jego refinansowaniem, pozwalajcym na rozszerzenie akcji kredytowej. Natomiast w przypadku
bezwarunkowej sprzeday papierw wartociowych dochodzi do trwaego wycofania z systemu bankowego
pynnych rezerw, w wyniku czego zmniejszaj si moliwoci kredytowe bankw.
* WARUNKOWYCH TRANSAKCJI KRTKOTERMINOWYCH
S najczciej stosowanym przez BC rodzajem operacji otwartego rynku. Polegaj one na warunkowym
zakupie papierw wartociowych lub ich warunkowej odsprzeday. Operacje warunkowego zakupu (tzw.
1

Bank centralny moe zwolni bank komercyjny realizujcy program postpowania naprawczego z obowizku utrzymywania
rezerwy obowizkowej. Wwczas za zwolnione rodki rezerwy bank zobowizany jest kupi papiery wartociowe
emitowane przez Skarb Pastwa lub NBP.
2

Zgodnie z wymogami Europejskiego Systemu Bankw Centralnych wyrnia si ponadto podzia operacji otwartego
rynku na:
operacje dostrajajce, ktre mog by podjte w przypadku nieoczekiwanej krtkoterminowej zmiany pynnoci
sektora bankowego, prowadzcej do niepodanych - z punktu widzenia polityki pieninej - waha krtkoterminowych
stp procentowych. Operacje te mog obejmowa operacje absorbujce (warunkowa sprzeda bonw skarbowych,
bezwarunkowa sprzeda bonw skarbowych, bezwarunkowa sprzeda obligacji skarbowych, emisja bonw pieninych
NBP), i zasilajce (warunkowy zakup bonw skarbowych, bezwarunkowy zakup bonw skarbowych, bezwarunkowy zakup
obligacji),
operacje strukturalne majce na celu dugoterminow zmian struktury pynnoci w sektorze bankowym. Gdyby
wystpia taka konieczno, bank centralny moe przeprowadzi nastpujce operacje strukturalne: emisja obligacji,
przedterminowy wykup obligacji, zakup i sprzeda papierw wartociowych na rynku wtrnym.
3

Inn form operacji bezwarunkowych jest emisja przez bank centralny bonw pieninych, czyli krtkoterminowych
papierw wartociowych. Emitowane przez bank bony pienine s instrumentami dyskontowymi tzn., e s sprzedawane
po cenie rynkowej niszej ni ich warto nominalna, a ich rentowno okrela stopa referencyjna. Su one gwnie
zmniejszaniu pynnoci bankw komercyjnych.

operacje REPO) polegaj na zakupie papierw wartociowych przez bank centralny od bankw komercyjnych
pod warunkiem, e odkupi je po okrelonej cenie w okrelonym terminie. Zakup papieru wartociowego przez
bank centralny powoduje przejciowe zwikszenie pynnych rezerw bankw komercyjnych o sum, jak
przeznaczy na warunkowy wykup papierw wartociowych. Operacje te mona zatem uzna za form
krtkoterminowego kredytu udzielonego przez bank centralny bankom komercyjnym pod zastaw papierw
wartociowych, spacanego w momencie odkupienia przez banki komercyjne sprzedanych im wczeniej
walorw. Natomiast w sytuacji gdy bank centralny chce ograniczy pynno sektora bankowego stosuje
operacje warunkowej sprzeday (tzw. operacje REVERSE REPO). Polegaj one na tym, e bank centralny
sprzedaje papiery wartociowe bankom komercyjnym pod warunkiem, e banki te odsprzedadz je bankowi
centralnemu po okrelonej cenie i w okrelonym czasie. Sprzeda papieru wartociowego przez bank centralny
w ramach operacji warunkowej jest odpowiednikiem lokaty zoonej przez bank komercyjny w banku
centralnym.
*****OPERACJE DEPOZYTOWO-KREDYTOWE
przeprowadzane s z inicjatywy bankw komercyjnych, jednake w ramach limitw i na warunkach ustalonych
przez bank centralny. Stanowi one instrument polityki pieninej za porednictwem, ktrego banki komercyjne
mog poycza pienidze od banku centralnego.
Wyrnia si nastpujce formy operacji depozytowo-kredytowych:

kredyty refinansowe lombardowy i redyskontowy,

lokat terminow na koniec dnia.

KREDYT LOMBARDOWY
udzielany jest przez bank centralny pod zastaw papierw wartociowych skadanych przez banki
komercyjne. Termin spaty kredytu przypada w nastpnym dniu operacyjnym po dniu jego udzielenia. Jest
oprocentowany wedug stopy lombardowej ktrej wysoko ustala RPP. Kwota przyznanego kredytu nie moe
przekroczy 80% zastawionych papierw wartociowych, co uzalenione jest od ich rodzaju. Kredyt
lombardowy znajduje zastosowanie w sytuacji, gdy bank komercyjny ma trudnoci w terminowym regulowaniu
zobowiza, czyli ma trudnoci w utrzymaniu pynnoci.
KREDYT REDYSKONTOWY
jest udzielany w drodze wykupu przez bank centralny weksli przed terminem ich patnoci zdyskontowanych
wczeniej przez banki komercyjne. Od kwoty udzielonego kredytu bank potrca odsetki, zwane redyskontem,
ktrych wysoko zaley od kwoty wpisanej na wekslu, terminu pozostaego do jego wykupu oraz stopy
redyskonta.
Wzrost stopy lombardowej czy redyskontowej moe wpywa na zmniejszenie wartoci rezerw
gotwkowych bankw komercyjnych. Porednio moe take podnosi koszty kredytw udzielanych przez banki
komercyjne, zmniejszajc akcje kredytow. Obnienie ich poziomu oddziauje odwrotnie, zwikszaj si zatem
rezerwy gotwkowe bankw oraz moliwoci w zakresie udzielania kredytw.
2. INSTRUMENTY ADMINISTRACYJNE
Zadaniem instrumentw sucych kontrolowaniu wysokoci udzielonych kredytw jest utrzymanie
poday pienidza na okrelonym poziomie w celu przywrcenia lub zapewnienia rwnowagi w gospodarce lub
w saldzie obrotw biecych z zagranic.
Kontrol wysokoci stp procentowych prowadzi si poprzez podmiotowe lub przedmiotowe rnicowanie
stawek oprocentowania. Moe si to odbywa za pomoc wyznaczania grnej lub dolnej wysokoci stp
procentowych lub narzucania bankom komercyjnym cile okrelonej wysokoci stawek.
3. INSTRUMENTY PERSWAZYJNE
Bank centralny moe oddziaywa na banki komercyjne poprzez perswazj, czyli przekazywanie w rnej
formie informacji na temat krtko- i redniookresowych zaoe polityki pieninej, instrumentw stosowanych
przy ich realizowaniu oraz oczekiwanych efektw.