Od Krajowych Inicjatyw Po Europejskie Standardy: Dobre Praktyki Więzienne

European Prison Observatory
Prison conditions in Italy
Od krajowych inicjatyw po
europejskie standardy:
dobre praktyki wizienne
Marie Crtenot
Europejskie Obserwatorium Wizie. Standardy pozbawienia wolnoci w Unii

Europejskiej.
Publikacja sfinansowana ze
rodkw Unii Europejskiej z
programu Criminal Justice
ith financial support from the
Criminal Justice Programme of
the European Union
Od krajowych praktyk po
europejskie standardy:
Marie Crtenot
Europejskie Obserwatorium Wizie. Standardy pozbawienia wolnoci w Unii

Europejskiej.
Europejskie Obserwatorium Wizie
Od krajowych praktyk po europejskie standardy:

OD KRAJOWYCH INICJATYW PO EUROPEJSKIE STANDARDY: DOBRE PRAKTYKI WIZIENNE

Marie Crtenot
Antigone Edizioni
Rzym, Grudzie 2013
ISBN 978-88-98688-09-8
Od krajowych inicjatyw po europejskie standardy: dobre praktyki wizienne autorstwa Marie Crtenot,
jest licencjonowane na podstawie: Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivs 3.0
Unported License.
Tumaczenie: Marcin Wolny, Pawe Kadoczny. Nadzr merytoryczny dr Piotr Kadoczny.
Associazione Antigone Onlus
Siedziba: Via della Dogana Vecchia, 5 00186 Rzym
Tel. +39 064511304, Fax +39 06233215489
segreteria@associazioneantigone.it
www.associazioneantigone.it
Dyrektor Projektu: Mauro Palma
Menager Projektu: Alessio Scandurra
Koordynator naukowy: Francesca Vianello
Koordynatorzy krajowi: Susanna Marietti, Alessandro Maculan, Barbara Liaras, Sophie Vidali, Anhelita
Kamenska, Maria Ejchart, Antonio Pedro Dores, Jos Ignacio Rivera Beiras, Will McMahon
Workgroup: Roberta Bartolozzi, Patrizio Gonnella, Luigi Menna, Emiliano Nieri, Michele Miravalle,
Daniela Ronco, Giovanni Torrente, Giuseppe Mosconi, Marie Crtenot, Sarah Dindo, Jean-Luc Untereiner,
William Aloskofis, Nikolaos Koulouris, Athanassia Mavromati, Olga Themeli, Ilvija Pce, Kristine
Laganovska, Piotr Kadoczny, Marcin Wolny, Ricardo Loureiro, Nuno Pontes, Monica Aranda Ocaa, Josep
Maria Garcia Bors, Tammy MCGloughlin, Arianna Silvestri,
www.prisonobservatory.org
Publikacja odzwierciedla jedynie pogldy autora i nie moe stanowi podstawy jakichkolwiek roszcze w stosunku
do Komisji Europejskiej w zwizku z pojawiajcymi si w niej informacji lub pogldami.

SPIS TRECI
Wstp
Europejskie Reguy Wizienne
Rozdzia 1: Rygor wizienny i formy oddziaywa
Wochy: Wiezienne Centra Uniwersyteckie
Francja: Cyfrowe Podstawy
Rodzia 2: Zbiorowa ocena warunkw detencji
Anglia i Walia: Rady Wizienne
Rozdzia 3: Kontakty ze wiatem zewntrznym
Anglia, Walia i Szkocja: Programy wspomagania widze
Francja: Jednostki do spotka rodzinnych oraz pokoje do widze intymnych
Szkocja: Wirtualne widzenia
Rodzia 4: Udzia w yciu publicznym oraz wyborach
Polska: Lokale wyborcze w wizieniach
Rozdzia 5: System ochrony dynamiczej
Anglia: Grendon, wizienie z terapiami grupowymi
10 kluczowych rekomendacji
Przypisy
Marie Crtenot
s. 5
s. 5
s. 7
s. 9
s. 10
s. 11
s. 12
s. 15
s. 16
s. 18
s. 19
s. 21
s. 22
s. 23
s. 24
s. 27
s. 29
s. 31
s. 31

WSTP
Europejskie Obserwatorium Wizie (EOW) zainaugurowao swoj dziaalno w Rzymie w lutym 2013 r.
Skupia w swym dziaaniu organizacje pozarzdowe i orodki badawcze z 8 pastw (Francji, Grecji, Wielkiej
Brytanii, Woch, otwy, Polski, Portugalii i Hiszpanii). Za pomoc ilociowych i jakociowych analiz EOW
bada obecn kondycj poszczeglnych systemw penitencjarnych, a take wykorzystanie rodkw
alternatywnych wzgldem pozbawienia wolnoci. Porwnuje przy tym warunki wykonywania kary
pozbawienia wolnoci w odniesieniu do midzynarodowych norm i standardw relewantnych z punktu
widzenia ochrony praw winiw, a w szczeglnoci do opracowanych przez Rad Europy Europejskich
Regu Wiziennych (ERW).
Analiza warunkw, w jakich odbywa si detencja osadzonych w badanych pastwach, wskazuje, i w
adnym z nich filozofia Rady Europy oraz opracowane przez ni standardy nie znalazy penego
urzeczywistnienia. Jednake przedmiotowe badanie wskazao kilka istotnych inicjatyw pozostajcych w
zgodzie z zaoeniami, na ktrych opiera si Rada Europy. W ocenie autorw tej analizy inicjatywy te
mog sta si inspiracj dla osb na co dzie pracujcych z winiami.
Najistotniejsze z przedmiotowych inicjatyw zostay zaprezentowane poniej. Wrd nich mona znale
takie, ktre w swoich macierzystych pastwach s wci przedmiotem debaty, a take ewaluacji. Dopiero
po jej zakoczeniu bd mogy zosta uznane za dobre praktyki. Inne, cho nie do koca zgodne z
filozofi Rady Europy, naley uzna za interesujce i warte rozpowszechniania. S one najczciej
wyrnione w oglnym wstpie do kadego rozdziau (obok nich znajduje si pogrubiona nazwa kraju, z
ktrego zostay zaczerpnite).
EUROPEJSKIE REGUY WIZIENNE

Europejskie Reguy Wizienne (ERW) zostay opracowane po raz pierwszy w 1973 r. przez Komitet
Ministrw Rady Europy. Nastpnie dwukrotnie - w 1987 r. oraz w 2006 r. - byy poddane zmianom.
Zaoeniem ERW jest standaryzacja pracy suby wiziennej w pastwach czonkowskich Rady Europy, a
take powstanie wsplnych norm i praktyk na gruncie systemu penitencjarnego. ERW zostay
opracowane przez dziaajc w ramach systemu Rady Europy Rad do spraw Wsppracy Penologicznej.
Na ich ksztat wpyny standardy opracowane przez Europejski Komitet do Spraw Prewencji Tortur,
Nieludzkiego i Poniajcego Traktowania, a take orzecznictwo Europejskiego Trybunau Praw Czowieka.
Duy wpyw na ich powstanie miay pogldy nauki, zgodnie z ktr wizienia o charakterze autorytarnym,
represyjnym bardzo ujemnie wpywaj na osadzonych, co znacznie zwiksza u nich prawdopodobiestwo
wystpienia negatywnych zachowa psychospoecznych, w postaci np. braku inicjatywy, apatii,
niestabilnoci emocjonalnej, skonnoci do agresji (Walker, 1983; McKay i inni., 1979), a take sprzeciwu
wobec systemu penitencjarnego (Sparks, Bottoms oraz Hay, 1996). Inni autorzy sugerowali natomiast, e
5

duo atwiej zadba o psychologiczn rwnowag osadzonych w warunkach, w ktrych ich rnorakie
potrzeby s respektowane (Zamble, 1992; Morgan, 1994; Snacken, 2011). Jako przykady podawano:
-
Potrzeb dotyczc godnych warunkw bytowych: zakwaterowania zgodnego z normami

przyzwoitoci oraz higieny; ochrony przed przemoc, dostp do opieki medycznej dobrej jakoci.
Pragnienie ksztatowania swojej przyszoci, wyboru rodowiska yciowego: dostpno rnorakich
form spdzania wolnego czasu, z ktrych osadzony moe wybiera, a take zachcanie osadzonych
do uczestnictwa w yciu jednostki penitencjarnej oraz uznanie ich prawa do zrzeszania si.
Potrzeb posiadania motywacji, dugoterminowych celw, sensu istnienia: odbywanie praktyk,
wicze oraz pracy ksztatujcych ich umiejtnoci i ujawniajcych pozytywny potencja, ktry w
nich jest; moliwo ksztatowania relacji ze wiatem zewntrznym, sucej rozwojowi ycia
prywatnego osadzonych i budowy poprawnej relacji z personelem wiziennym.
Potrzeb sprawiedliwego traktowania: stworzenie rwnych zasad i procedur dla wszystkich, jasne
oraz precyzyjne zdefiniowanie praw i obowizkw osadzonych, tumaczenie osadzonemu podjtych
w jego przedmiocie decyzji
Europejskie Reguy Wizienne zostay oparte na dwch gwnych zasadach: zasadzie normalizacji, ktra
ma na celu takie zorganizowanie wiziennego ycia, aby jak najbardziej odpowiadao ono yciu poza
wiziennymi murami. Drug z istotnych zasad, na ktrych zostay oparte ERW, jest zasada
odpowiedzialnoci, ktra zakada stwarzanie osadzonym w codziennym yciu jak najwikszej liczby
sposobnoci do brania na siebie osobistej odpowiedzialnoci za swoje postpowanie.
Na bazie tych zasad Rada Europy zachca pastwa czonkowskie do rozwijania ycia spoecznego w
jednostkach penitencjarnych, traktowania priorytetowo otwartych reimw odbywania kary pozbawienia
wolnoci. W jej ocenie pozwoli to wyksztaci wrd osadzonych sfer autonomii, uczestniczy w
zajciach wzmacniajcych ich umiejtnoci i zbliy warunki w jakich si odbywaj do warunkw
panujcych na zewntrz. Wzmocni take kontakty osadzonych ze wiatem zewntrznym: pozwoli wzi
udzia w wyborach, referendach i innych aspektach ycia publicznego. Bdzie take sposobnoci do
podjcia dyskusji na temat warunkw wiziennych, rozwizywania sporw i konfliktw za pomoc
alternatywnych metod np. mediacji, a nie za pomoc procedur i rodkwr dyscyplinarnych.

ROZDZIA 1: RYGOR WIZIENNY I FORMY

ODDZIAYWA
Urzeczywistnienie zasady normalizacji, a take redukcja negatywnych aspektw odosobnienia wymagaj,

zdaniem ERW, aby ycie w wizieniu, tak dalece jak to jest moliwe, odzwierciedlao pozytywne strony
ycia w spoeczestwie (Regua 5). Nadto, zgodnie z Regu 6, pozbawienie wolnoci powinno by
zorganizowane w ten sposb, aby uatwi osobom jej pozbawionym reintegracj w wolnym
spoeczestwie. Oznacza to, e:
Pomieszczenia przeznaczone dla winiw, a w szczeglnoci pomieszczenia przeznaczone do spania

powinny by urzdzone w sposb respektujcy ludzk godno i tak dalece, jak to jest moliwe,
prywatno oraz spenia wymogi zdrowotne i higieniczne (Regua 18.1);
Rygor jakiemu podlegaj winiowie powinien zapewnia zrwnowaony program aktywnoci

(Regua 25.1)i pozwala winiom na spdzanie jak najwikszej iloci godzin w cigu dnia poza ich cel
dla zapewnienia waciwego poziomu ludzkich i spoecznych interakcji (regua 25.2). W komentarzu
do Europejskich Regu Wiziennych Rada Europy wskazuje, e jest niedopuszczalne, aby winiowie
spdzali w celach 23 godziny na dob. Celem administracji wiziennej powinno by zapewnienie
osadzonym rnych form aktywnoci, tak aby winiowie spdzali poza cel minimum 8 godzin w
cigu doby.
Winiowie powinni mie dostp do pomieszcze sanitarnych, ktre s higieniczne i respektuj

prywatno (Regua 19.3); osadzonym udostpnia si odpowiednie pomieszczenia, tak aby kady
wizie mg si wykpa lub wzi prysznic w temperaturze stosownej do klimatu, jeli to moliwe
codziennie (Regua 19.4).
W odniesieniu do aktywnoci zawodowej Rada Europy podkrela, e wadze wizienne powinny dy

do zapewnienia (osadzonym przyp. tum.) wystarczajco poytecznej pracy (Regua 26.2). ERW
statuuj jednoczenie, e praca ta powinna by wykonywana w warunkach, ktre bd zblione, tak
dalece jak to jest moliwe, do podobnej pracy wykonywanej w spoeczestwie, aby przygotowa
winiw do warunkw normalnego ycia zawodowego (regua 26.7). W zwizku z t regu praca
oferowana osadzonym powinna by istotna z punktu widzenia nowoczesnych standardw i technik pracy,
winna uatwia winiom funkcjonowanie w nowoczesnych systemach zarzdzania i produkcji. W dalszej
czci komentarz do ERW gosi, e przepisy dotyczce bezpieczestwa i higieny pracy, czasu pracy, a
take udziau w krajowych systemach zabezpieczenia spoecznego powinny odzwierciedla te, z ktrych
korzystaj pracownicy na zewntrz jednostek penitencjarnych. Co wicej, wszyscy winiowie powinni
otrzymywa wynagrodzenie odpowiadajce temu, ktre otrzymuje spoeczestwo na wolnoci.
W odniesieniu do zaj edukacyjnych, Rada Europy wskazuje, e kada jednostka penitencjarna powinna
7

dy do zapewnienia wszystkim winiom dostpu do moliwie jak najbardziej wszechstronnych

programw edukacyjnych, ktre biorc pod uwag ich aspiracje, speniaj ich indywidualne potrzeby
(Regua 28.1). W kolejnej regule stwierdzia za, e priorytet powinni stanowi winiowie z
niedostatkami umiejtnoci czytania i liczenia oraz ci, ktrzy nie maj wyksztacenia podstawowego lub
zawodowego. W regule 28.7 sprecyzowaa, e edukacja winiw powinna by zintegrowana z
systemem nauczania oglnego i zawodowego kraju, aby po zwolnieniu mogli bez trudnoci kontynuowa
edukacj i ksztacenie zawodowe. Dla Rady Europy niezwykle wane jest przy tym, aby umoliwi
winiom, biorc pod uwag ich podatno na negatywne zjawiska spoeczne, udzia w dziaaniach, ktre
rozwijaj ich umiejtnoci i kapita spoeczny.
Oceniajc warunki bytowe, w ktrych przebywaj winiowie, naley zauway, i standardy Rady Europy
nie s respektowane. Niemal wszdzie cele i pomieszczenia do wsplnego spdzania czasu nie speniay
wymogw prywatnoci, higieny, a take tych, ktre odnosiy si do kwestii zdrowia. W ostatnich latach
wiele krajw zostao wrcz potpionych przez Europejski Trybuna Praw Czowieka za stosowanie wobec
osadzonych nieludzkich i poniajcych warunkw detencji, w tym przetrzymywanie ich w przeludnionych
zakadach karnych i aresztach ledczych.
Czysto cel, a take to, czy odpowiaday one wymogom sanitarnym, rnia si w zalenoci od jednostki
penitencjarnej. Czsto jednak areszty ledcze i zakady karne uchybiay ustanowionym w tym zakresie
standardom. Dotyczyo to przede wszystkim jednostek starszych. W nowszych wizieniach cele byy na
og wyposaone w prysznic i toalet, ktre zapewniay osadzonym prywatno. Bywao jednak tak, e na
wyposaenie sanitarne celi skaday si toaleta i zlew oddzielone od pozostaej czci celi zasonk i nisk
ciank. Podstawowe prawo do codziennej kpieli byo realizowane jedynie w trzech spord badanych
pastw Portugalii, Hiszpanii i Grecji. Nawet jednak i w tych pastwach osadzeni nie zawsze maj
dostp do ciepej wody. Rekomendacje Rady Europy nie s take respektowane w odniesieniu do czasu,
jaki winiowie spdzaj na wieym powietrzu, jak rwnie moliwoci korzystania przez nich ze
zrnicowanego programu aktywnoci. Te ostatnie najczciej nie wystarczaj, aby zaj winiw w
cigu dnia i zapewni im moliwo spdzenia poza cel przynajmniej omiu godzin. Co wicej, w
wikszoci badanych pastw, dominuje system zamknity. Oznacza to, i osadzeni s zmuszani do tego,
aby spdza w swoich celach od 22 do 23 godzin w cigu dnia. W tym kontekcie pozytywnie wyrniaj
si Grecja i Hiszpania, ktre pozwalaj osadzonym na spdzanie poza cel w cigu dnia od 6 do 11
godzin. I to bez wliczania w ten czas zorganizowanych oddziaywa, ktrymi poddani s osadzeni. W
krajach tych osadzeni w cigu dnia, mimo funkcjonowania w systemie zamknitym, maj moliwo
przemieszczenia si po oddziale, nawizywania kontaktw, a take wicze na wieym powietrzu. W
Hiszpanii, kada z jednostek penitencjarnych posiada wasne regulacje w tym zakresie. Niemniej jednak
regu jest, e osadzeni spdzaj poza celami do dziesiciu godzin. Mog je opuszcza od smej rano do
drugiej po poudniu, a take midzy szesnast trzydzieci a dziewit wieczr. W Grecji, osadzeni s
uprawnieni do przebywania poza cel od 10 do 11 godzin w cigu dnia (piciu godzin rano i szeciu godzin
po poudniu). Maj take moliwo odbywania wicze na wolnym powietrzu. W zalenoci od pory roku
okres, przez ktry przebywaj na zewntrz jednostek, waha si od 6 do 8 godzin (rano spdzaj na
dworze od 2 do 3 godzin, po poudniu s uprawnieni do wyjcia na wiee powietrze od czternastej
trzydzieci; do cel wracaj, gdy do zachodu soca pozostanie 30 minut). We Woszech przez lata takie
rozwizania pozostaway norm jedynie w niewielkiej liczbie jednostek penitencjarnych. Obecnie rzd, w
odpowiedzi na orzeczenie Europejskiego Trybunau Praw Czowieka w sprawie Torreggiani przeciwko
Wochom (wyrok z 27 maja 2013 r., skarga nr 43517/09), podejmuje starania, aby umoliwi osadzonym
8

pobyt poza cel przez minimum osiem godzin dziennie.

Wymiar pracy oferowany osadzonym na og nie odpowiadaa ich potrzebom.. Co wicej, jej warunki
czsto odbiegaj od tych, z ktrymi mona spotka si na zewntrz. Przede wszystkim praca wiadczona
w wizieniu nie zawsze podlega wynagrodzeniu. Na otwie dla przykadu, skazani mog zosta
zatrudnieni bez wynagrodzenia. W Grecji, osadzeni, ktrzy dbaj o czysto i utrzymanie jednostek
penitencjarnych, obok symbolicznego wynagrodzenia, otrzymuj moliwo redukcji dugoci kary
pozbawienia wolnoci. W adnym z badanych pastw winiowie nie maj prawa do strajku ani
utworzenia zwizku zawodowego. W wikszoci za nie s uprawnieni do korzystania z dobrodziejstw
systemu ubezpiecze spoecznych (nie maj prawa do odszkodowania za wypadek przy pracy, prawa do
zwolnienia od pracy z przyczyn zdrowotnych, a take ubezpieczenia od utraty pracy). We Woszech
winiowie s uprawnieni do otrzymania odszkodowania za wypadek przy pracy lub chorob zawodow.
Mog by take, tak jak kady inny pracownik, czci systemu ubezpieczenia na wypadek utraty pracy.
Rwnie Hiszpanii osadzonym przysuguje prawo do odszkodowania za wypadek przy pracy czy chorob
zawodow. Mog oni by take czci ubezpieczenia na wypadek utraty pracy. Nie zachowuj jednak
prawa do wynagrodzenia w trakcie przebywania na zwolnieniu lekarskim. W Polsce, w rezultacie
orzeczenia Trybunau Konstytucyjnego (sygn. P 20/09) pracujcym winiom gwarantuje si dochody
odpowiadajce co najmniej pacy minimalnej (w wypadku pracy na peen etat). W pastwie tym
niedawny kryzys ekonomiczny, a take brak zacht dla pracodawcw do tworzenia swoich zakadw w
ramach jednostek penitencjarnych, znacznie zredukowa liczb osadzonych, ktrzy pracuj. W Grecji
istnieje system ubezpieczenia wypadkowego dla winiw. Ma on jednak selektywny charakter
obejmuje jedynie okrelone stanowiska pracy i kursy zawodowe.
W badanych pastwach zajcia edukacyjne odbywaj si w ramach systemu ksztacenia obowizujcego
poza murami zakadw karnych. Najatwiejszy dostp do nich maj osadzeni o najsabszych zdolnociach
edukacyjnych. Niemniej, nie we wszystkich jednostkach penitencjarnych winiowie maj moliwo
skorzystania z tych samych szk, kursw oraz programw. Nie wszystkie z nich mog by przy tym
uznane za wystarczajce z punktu potrzeb edukacyjnych osadzonych. We Francji dla przykadu kursy
uniwersyteckie dostpne s jedynie drog e-learningu. Nie nale przy tym do najtaszych. Niektre kraje
dokadaj specjalnych stara, aby zapewni osadzonym dostp do rnych poziomw edukacji,
szczeglnie kursw uniwersyteckich, w warunkach jak najbardziej zblionych do tych, ktre panuj na
zewntrz. W Polsce oraz we Woszech wadze wizienne podpisay umowy o wsppracy z
uniwersytetami. Na ich podstawie winiowie maj dostp do ksztacenia uniwersyteckiego w zakadach
karnych i aresztach ledczych. We Francji osadzonym udostpniono pracownie komputerowe. Mog oni
w sposb nadzorowany skorzysta w nich z Internetu, wiczy swoje umiejtnoci komputerowe, a take
wzi udzia w kursach edukacyjnych.
WOCHY: WIZIENNE CENTRA UNIWERSYTECKIE

We Woszech, umowy podpisane midzy wadzami wiziennymi a szkoami wyszymi wyodrbniaj
cz jednostki penitencjarnej na potrzeby ksztacenia akademickiego. W obszarach tych cele otwarte s
od godziny 8 rano do 8 wieczr (z uwagi na przeludnienie nie wszyscy studiujcy winiowie maj
dostp do tych pomieszcze). Uniwersytet dba o cay proces ksztacenia, zapewnia lektorw, ktrzy
wykadaj w takich kierunkach jak filozofia, nauki polityczne itp., a take obsug egzaminw. Pierwsze
9

centrum uniwersyteckie zostao ustanowione w Turynie w roku 1998. W 2014 r. podobne centra istniay
w 15 jednostkach penitencjarnych. W tym samym roku ustanowiono i sformalizowano (dziki wysikom
wadz wiziennych oraz Uniwersytetu w Padwie) Narodowy Zarzd Wiziennych Centr Uniwersyteckich.
Jego zadaniem jest wymiana dowiadczenia oraz wsppraca pomidzy rnymi wiziennymi centrami.
Winiowie przebywajcy w Centrum prowadzonym przez Uniwersytet w Padwie maj dostp do
Internetu od 2011 r.
Dla studentw winiw dowiadczenia Wiziennych Centr Uniwersyteckich s jak najbardziej pozytywne.
Dziki nim zrozumiaem, e jestem teraz w stanie myle, wczeniej to nie byo moliwe mwi jeden z
ankietowanych osadzonych. Drugi stwierdzi, e studiowanie, nawet bardziej ni praca, pozwala oddali mu
si od wiziennej atmosfery i zagodzi ze nastroje. Studia zapewniy nam nowe narzdzia do tego, aby
oceni nasze ycie powiedzia inny. Dyrektor wizienia przyznaje za to, e to dowiadczenie radykalnie
zmienio osadzonych studentw. Udaje im si przyj krytyczn postaw, gdy myl o swojej przeszoci. W
ich wypadku bardzo rzadko dochodzi do recydywy (Courrier International, Nov. 18th, 2008).
Podobne umowy zostay take podpisane w Polsce. Zawary je chociaby Uniwersytet Techniczny w
Radomiu i miejscowy Areszt ledczy. W jego ramach cz biblioteki uniwersyteckiej zostaa ulokowana
w murach jednostki penitencjarnej.
FRANCJA: CYFROWE PODSTAWY

We Francji, w 2007 r. Minister Sprawiedliwoci zdecydowa si na wprowadzenie eksperymentalnego
rozwizania, pozwalajcego osadzonym na nadzorowany dostp do Internetu. Jego celem byo
przeamanie cyfrowego wykluczenia osadzonych, a take walka z panujcym wrd nich
analfabetyzmem. Eksperyment ten, zosta okrelony mianem Cyfrowych Podstaw. Obecnie swoim
zasigiem obj siedem wizie (dla modocianych, kobiet i mczyzn). W wizieniach tych, osadzeni
mog, po zweryfikowaniu przez dyrektora wizienia, wiczy korzystanie z Internetu, oglda
rnorodne, wczeniej wybrane strony internetowe. Udostpnia si im przede wszystkim witryny
prowadzone przez podmioty publiczne (na ktrych mog znale informacje o prawach socjalnych,
ofertach pracy, sposobach uzyskania mieszkania), a take strony informacyjne tj. Wikipedia. Osadzeni
maj przy tym moliwo interakcji w sieci, wysyania e-maili jedynie pod nadzorem. Kiedy nie ma przy
nich stranika nie wolno korzysta im z klawiatury.
Cyfrowe Podstawy s rwnie uywane jako element edukacji. Osadzeni mog wiczy online zadania z
matematyki czy jzyka francuskiego na stronach polecanych im przez szkolnych wykadowcw. Mog take
wiczy obsug edytora tekstw, arkusza kalkulacyjnego, a take umiejtno sporzdzania CV. Cay proces nie
musi przy tym odbywa si pod nadzorem stranikw wiziennych. Nauczyciele oraz winiowie przyznaj przy
tym, e ministerialny projekt ma pozytywny wpyw na tych osadzonych nie majcych dowiadczenia w pracy z
komputerami, Internetem, a take programami biurowymi. Pozwala im to na nauk korzystania z narzdzi
cyfrowych, ich efektywniejsze wykorzystanie, a take dostp do bardziej interaktywnych form nauki i wicze
online. Jednake warte podkrelenie jest to, e osadzonym, ktrzy najlepiej radz sobie z obsug komputera z
czasem zaczynaj doskwiera ograniczenia wprowadzone przez tamtejsz sub wizienn. W takich
wypadkach osadzeni narzekaj na zbyt ma liczb udostpnionych stron, a take ograniczenie moliwoci,
jakie daje Internet (Paquelin, 2012). W rezultacie organizacje pozarzdowe zajmujce si tematyk wizie
zwrciy si do wadz wiziennych z apelem o rozszerzenie projektu na wszystkie wizienia z uwzgldnieniem
przy tym szerszego dostpu osadzonych do Internetu.
10

ROZDZIA 2: ZBIOROWA OCENA WARUNKW DETENCJI
Wedug Rady Europy winiowie stosownie do swoich potrzeb: porzdku, bezpieczestwa

instytucjonalnego i bezpieczestwa osobistego, maj prawo do dyskutowania kwestii zwizanych z
oglnymi warunkami pozbawienia wolnoci oraz s zachcani do komunikowania si w tych
kwestiach z wadzami wiziennymi (Regua 50). Dla przykadu, takie zachowanie moe mie
miejsce poprzez umoliwienie osadzonym wybierania swoich przedstawicieli i tworzenia grup,
ktre mog wyraa uczucia i interesy wsposadzonych (Komentarz do ERW).
Zalecenie to wynika z bada wykazujcych, e osadzony w wizieniu nie staje si biernym obiektem, a
wci pozostaje wiadomym podmiotem spoecznym, ktry reaguje na sposb, w jaki jest traktowany
(Debuyst, 1990). Wskazay one take na zaleno, e im mniej winiowie s suchani, tym rodowisko,
w jakim yj jest bardziej podatne na konflikty (Woolf, 1991). Dla Rady Europy bezpieczestwo to nie
tylko rodki kontroli, rewizje, zwikszenie liczby przeszkd, to take gwarantowanie naleytych
kontaktw midzyludzkich w zakadzie. Bezpieczestwo jest bardziej nauk suchania drugiego,
budowania z nim dobrych relacji i rozwizywania problemw, ni ycie ze sob jak psy i koty. Dlatego
te, pytanie o konsultowanie i zaangaowanie osadzonych w ycie jednostki musi figurowa w rozdziale
dotyczcym utrzymania porzdku (A.Vallotton, byy Prezydent funkcjonujcej w ramach Rady Europy,
Rady Penologicznej, PC-CP, 2013). Dobry porzdek we wszystkich aspektach atwiej jest osign, gdy
istniej jasne kanay komunikacji pomidzy wszystkimi zaangaowanymi podkrela Rada Europy w
swoim komentarzu do Europejskich Regu Wiziennych.
W rzeczy samej, zostao udowodnione, e brak struktur, ktre pozwalaj osadzonym wyrazi swoje
niezadowolenie i sprzeciw kreuje kultur bardziej podatn na przemoc (Chauvenet i inni, 2005 ).
Jeli nie przykada si naleytego znaczenia do sw, jeli ludzie mwi sami do siebie, jeli nie ma
nikogo, kto by ich sucha i reagowa na to co mwi, moe doj do wykorzystania procesw innych
ni mwienie (Delarue, 2013).
Mimo dostrzeenia potrzeby winiw do wyraania opinii, jedynie nieliczne z krajw
monitorowanych w ramach Europejskiego Obserwatorium Wizie podjy rodki, aby zadouczyni
tej rekomendacji. Prawo do zbiorowego wyraania opinii na temat warunkw wiziennych, poprzez
na przykad wybranych przedstawicieli, nie jest respektowane. Jednake, niektre pastwa, takie jak
Wochy czy Francja, ustanowiy rozwizania pozwalajce na rejestrowanie opinii osadzonych w kilku
aspektach ich ycia, tj. jako ywienia czy dostp do zaj.
We Woszech art. 27 prawa penitencjarnego stanowi, e rekreacyjne, sportowe i kulturalne zajcia
s organizowane przez komisj skadajc si ze suby wiziennej, funkcjonariuszy pracujcych w
wiziennej owiacie, pracownikw socjalnych, a take przedstawicieli winiw. Ci ostatni, nie mog
pozostawa na tym stanowisku przez wicej ni 4 miesice. Metoda ich nominacji jest rna w
rnych jednostkach i zaley od treci ich wewntrznych regulacji.
Rozporzdzenie w sprawie wizie (Dpr 230/2000) wskazuje, i w kadym wizieniu powinno by
wyznaczonych trzech osadzonych, ktrzy mieliby prawo nadzoru nad przygotowaniem i jakoci
11

jedzenia. Zgodnie z art. 12 wspomnianego aktu prawnego przedstawiciele osadzonych uczestnicz

w kontroli jakoci i iloci serwowanego poywienia. Weryfikuj przy tym, czy cae przygotowane
jedzenie trafia do winiw. Swoimi wnioskami mog podzieli si przy tym z dyrektorem jednostki
penitencjarnej. Dodatkowo winiowie ci, dla wypenienia swoich obowizkw, mog by na
pewne okresy zwalniani ze szkoy lub pracy, tak aby mogli swobodnie wypenia swoje zadania.
Osadzeni ci maj prawo do wynagrodzenia za penione funkcje. Dodatkowo wspomniany artyku 12
stanowi, i przedstawiciele winiw powinni bra take udzia w zarzdzaniu wizienn bibliotek.
We Francji, prowadzi si obecnie pilotaowy program komitetw winiw. Eksperyment ten,
rozpocz dziaalno w maju 2010 r. Obecnie obejmuje swoim zasigiem mniej ni pi wizie.
Osadzeni mog wyraa swoje stanowisko w stosunku do kilku aspektw ich codziennego ycia
(aktywnoci, pr odwiedzin, cen produktw w wiziennej kantynie). Nie maj przy tym prawa
porusza takich tematw jak zagadnienia z dziedziny bezpieczestwa czy indywidualne sprawy
poszczeglnych winiw. Informacje zwrotne pokazuj, e te pilotaowe projekty miay
pozytywny wpyw na ycie osadzonych, a take ich kontakty z personelem wiziennym. Naley
mie jednak na uwadze to, e osadzeni, ktrzy bior udzia w tych program, nie zostali wybrani
przez spoeczno winiw, lecz przez wadze jednostki penitencjarnej.
rodkiem, ktremu najbliej do Rekomendacji Rady Europy, jest ten, ktry funkcjonuje w szeciu
wizieniach Wielkiej Brytanii. Jest on prowadzony przez organizacje pozarzdow User Voice
skupiajc byych osadzonych. Celem programu jest redukcja liczby przestpstw poprzez prac z ludmi
najbardziej marginalizowanymi przez system sprawiedliwoci, a take zagwarantowanie, e ich gos
bdzie syszany przez praktykw, a take politykw. Su do tego, ustanowione we wspomnianych
zakadach karnych i wybierane przez osadzonych Rady Wizienne.
ANGLIA I WALIA: RADY WIZIENNE

Pocztkw Rad Wiziennych naley upatrywa w roku 1991, kiedy to zakoczyo si ledztwo
dotyczce zamieszek w pooonym w Manchesterze wizieniu Strangeways. Autor raportu
dotyczcego tych wydarze -Lord Woolf - w swoich rekomendacjach podkreli, e gdyby
winiowie mieli wiksz wiadomo tego, co dzieje si z nimi w wizieniu i z jakich powodw,
mieliby mniejsz szans, aby uwaa si za pokrzywdzonych i stawa si niezadowolonymi.
Uatwioby to relacje pomidzy samymi osadzonymi, a personelem wiziennym (Woolf, 1991).
Eksperyment zwizany z Radami Wiziennymi rozpocz swoj dziaalno latem 2009 r.
Aktualnie jest wykonywany w dziesiciu wizieniach, w ktrych wykonywane s zarwno
krtkoterminowe, jak i dugoterminowe kary pozbawienia wolnoci. Przebywaj w nich
osadzeni rnych kategorii, poczwszy od winiw modocianych, skoczywszy na tych,
ktrzy popenili czyn przeciwko wolnoci seksualnej. Do wizie tych nale HMP Camp Hill,
HMP Albany, HMP Parkhurst, HMP Rye Hill, HMP Wolds, HMP Birmingham, HMP Maidstone, HMYOI
Aylesbury, HMP Buckley Hall, HMP Pentonville.
Rady Wizienne zostay zaprojektowane jako mechanizm wtaczajcy w ycie wizienne elementy
demokracji poredniej. W zwizku z tym ich nieodczn czci jest proces wyborczy. Winiowie s
zapraszani do formowania partii i ich programw. Kada z nich dotyka innych wyzwa stoj cych
przed osadzonymi. Dla przykadu, jedno z ugrupowa skupi si na zagadnieniach zwizanych z
12

powrotem osadzonych do spoeczestwa, inne na poprawie i wzmocnieniu pozytywnych relacji

pomidzy winiami a personelem jednostki. User Voice wsppracuje przy tym blisko z
osadzonymi, a take kadr zakadu, w badaniu tego, co mogoby si sta przedmiotem
zainteresowania danej partii. Analizowane s tematy powizane z warunkami bytowymi,
zatrudnieniem, edukacj, szkoleniami zawodowymi, a take te dotyczce spoecznoci winiw.
Nastpnie User Voice pomaga w przeprowadzeniu kampanii wyborczej, poprzez liczne spotkania z
samymi kandydatami, a take ich wyborcami. Kada z partii wybiera swojego rzecznika, ktry ma
moliwo zaprezentowania jej programu innym osadzonym. Kandydujcy winiowie maj przy tym
moliwo rekrutowania swojego mini komitetu wyborczego. W dniu wyborw osadzeni gosuj na
listy partii, a nie na indywidualnych kandydatw. Po podliczeniu gosw, miejsca w Radzie
Wiziennej s dzielone pomidzy poszczeglne partie proporcjonalnie do liczby zdobytych gosw.
Do nowoutworzonej Rady wchodzi jej przewodniczcy (zostaje nim jeden ze starszych czonkw
personelu penitencjarnego), przedstawiciele wiziennej kadry, a take winiowie wybrani w
wyborach. Dopuszczalne jest take poszerzenie skadu Rady o inne osoby, tj. przedstawici eli
lokalnego biznesu, miejskich radnych, zakadowych kapelanw czy nauczycieli. Rada spotyka si
regularnie, nie rzadziej ni raz w miesicu, w zalenoci od potrzeb danego wizienia. Z jej posiedze
sporzdzany jest protok, ktry zostaje nastpnie przekazany spoecznoci danego zakadu karnego.
Czonkowie Rady s przy tym zobligowani do uczszczania na wszystkie spotkania, szerszego
angaowania w ycie wiziennej spoecznoci, sprawdzania czy kluczowe problemy zakadu s
naleycie identyfikowane i otrzymuj priorytet w rozwizywaniu. Kiedy Rada podejmie jak decyzj,
wszyscy jej czonkowie musz jej przestrzega i wspiera jej wykonanie (np. w wizieniu Camp Hill
decyzje Rady dotyczyy nastpujcych zagadnie: ponownego otwarcia dla osadzonych moliwoci
korzystania z Otwartego Uniwersytetu; uregulowania listy korzystania przez rodziny osadzonych z
zakadowych pokoi gocinnych; wymiany zabawek w kcikach dziecicych; przeprowadzenia
gruntownego sprztania sali widze; umieszczenia w kadym z oddziaw skrzynki na anonimowe
skargi).
Na pocztku, personel wizienny wyraa zaniepokojenie, a nawet wrogo w stosunku do Rad,
twierdzc, e ich status jako personelu ucierpi na ich wprowadzeniu, w szczeglnoci gdy
winiowie otrzymaj gos i zwikszenie kontroli nad swoim rodowiskiem. Potem jednak okazao
si, e Rada jest dobra dla wszystkich (Schmidt, 2013).
Rady Wizienne generuj rnorodne korzyci. Utworzenie Rady pozwolio winiom zrozumie warto
jak jest konstruktywny dialog. W ten sposb wysiki mogy zosta skoncentrowane na budowaniu
spoecznoci winiw. To z kolei przeoyo si na rozwinicie wrd poszczeglnych osadzonych
odpowiedzialnoci za losy grupy. Rady pomagaj osadzonym w lepszym pojmowaniu siebie jako ludzi (a nie
winiw czy kryminalistw), ktrzy co znacz i ktrzy maj jak warto w sobie. Uczestnictwo w
Radzie pozwala im na konstruowanie nowych rl spoecznych, w ktrych widz siebie jako osoby
produktywne, pomocne i wane dla spoecznoci. Poprzez oddanie w ich rce prawa do zabierania gosu, a
take odpowiedzialnoci za okrelony wycinek rzeczywistoci, Rady Wizienne wzmocniy ich pewno
siebie, poczucie wasnej wartoci, poczucie celu, przydatnoci, a take dojrzaoci. Udzia w Radzie i
tworzenie propozycji rozwizywania problemw jest dla osadzonych wyzwaniem, ktre ich zmienia.
Rwnie inspirujce jest dzielenie si tymi dowiadczeniami z byymi winiami. Dla wielu z osadzonych,
zwaszcza tych, ktrzy odbywaj kar dugoletniego pozbawienia wolnoci, spotkanie kogo, kto w
nienaruszonym stanie funkcjonuje po drugiej stronie muru dawao nadziej na przyszo na zewntrz.
13

Rady Wizienne poprawiaj rwnie jako relacji pomidzy osadzonymi a personelem jednostki
penitencjarnej. Zaangaowanie w prac Rady pozwolio pracownikom postrzega osadzonych, jako ludzi, a
nie tylko winiw. Sami osadzeni mieli za to okazj do lepszego zrozumienia presji i ogranicze, z jakimi na
co dzie spotyka si wizienny personel. Dialog nawizany w Radzie przeama w ten sposb bariery i
stereotypy. W rezultacie te eksperymentalne rozwizania stay si rdem empatii dla jednostek, ktre
postanowiy je zaadoptowa. To z kolei przeoyo si na wzrost wzajemnego zaufania (Schmidt, 2013).
Pokazuj to take liczby. Dla przykadu, w wizieniu Albany, liczba skarg skadanych przez osadzonych spada
o 37 procent. W wizieniu Parkhurst dobry wpyw Rad Wiziennych widoczny by przy analizie innego ze
wspczynnikw. W jednostce tej, w okresie trwania projektu, doszo do znacznego zredukowania liczby dni,
w ktrych stosowany by rodek przymusu bezporedniego w postaci umieszczenia w izbie izolacyjnej.
Wartoci te zmalay ze 160 do 47 dni (User Voice, 2010).
Dowiadczenie pokazuje jednak, e kluczowym dla penego sukcesu Rad, ich wprowadzenia oraz
legitymizacji, jest nastawienie dyrektora jednostki penitencjarnej do tego pomysu.
14

ROZDZIA 3: KONTAKTY ZE WIATEM ZEWNTRZNYM
Z punktu widzenia Rady Europy moliwo podtrzymania kontaktw winia ze wiatem zewntrznym
ma zasadniczy charakter. Kontakty te maj fundamentalne znaczenie dla przeciwdziaania niszczcym
efektom uwizienia.
Zgodnie z Europejskimi Reguami Wiziennymi, "winiowie powinni mie moliwo komunikowania
si tak czsto, jak to moliwe za pomoc listw, drog telefoniczn i poprzez inne rodki komunikacji ze
swoimi rodzinami, innymi osobami i przedstawicielami zewntrznych organizacji oraz odbywa
spotkania z tymi osobami" (Regua24.1). "Wadze wizienne powinny dy do stworzenia warunkw
pozwalajcych winiom na utrzymanie tak dobrego samopoczucia, jak to tylko jest moliwe". Powinny
one take by wiadome tego, e nowoczesna technologia oferuje nowe sposoby komunikacji
elektronicznej. Wraz z rozwojem technologicznym, pojawiaj si nowe metody kontrolowania winiw
i jest moliwe stosowanie tych technologii w sposb, ktry nie zagraa bezpieczestwu. Co wicej,
"ograniczenia musz by wprowadzane najmniej inwazyjn metod, ktra zapobiegnie danemu
zagroeniu. Zatem na przykad korespondencja moe by sprawdzana pod ktem tego, czy nie zawiera
nielegalnych przedmiotw, ale potrzeba jej przeczytania wystpi tylko w przypadku szczeglnych
przesanek, wskazujcych, e jej tre moe by nielegalna. Podobnie nie powinno zabrania si widze,
nawet jeli mog stanowi zagroenie dla bezpieczestwa jednostki. Zamiast tego adekwatnym
dziaaniem winno by proporcjonalnie zwikszenie rodkw kontroli(Komentarz ERW).
ERW rwnie podkrelaj obowizek wadz "uatwiania kontaktw ze wiatem zewntrznym" oraz
"umoliwiania winiom podtrzymywania i rozwijania ich relacji rodzinnych w tak normalny sposb, jak
to moliwe", "zapewnienia im odpowiedniego wsparcia finansowego, aby mogli te relacje pielgnowa"
oraz umoliwienie im korzystania z "bliskich wizyt rodzinnych przez duszy okres", np. przez 72 godziny
(Regua 24.5 i komentarz ERW).
Celem tych rekomendacji jest ochrona prawa do poszanowania ycia prywatnego i rodzinnego,
zagwarantowanych przez Artyku 8 Europejskiej Konwencji Praw Czowieka. Przypominaj one rezultaty
bada penalnych, w szczeglnoci tych z "odlegych" gazi wiedzy, ktre podkrelaj wag
utrzymywania i rozwijania "spoecznego kapitau" winiw (Ditchfield, 1994; Farrall, 2004). Badania
pokazuj, e istnienie i podtrzymywanie dobrych relacji rodzinnych pozwala zredukowa ryzyko
ponownego popenienia przestpstwa, oraz e wsparcie rodziny i przyjaci po skoczeniu odbywania
kary moe pomc w osigniciu udanej reintegracji w lokalnym rodowisku. Wsparcie rodziny,
moliwo bycia prawowitym czonkiem spoeczestwa oraz moliwo rozwijania uczuciowych i
stabilnych relacji spoecznych s, w rzeczy samej, kluczowe w procesie powrotu do spoeczestwa i
zapobiegania ponownemu skazaniu. Mog one zapewni winiom moralne i materialne wsparcie
potrzebne do wzmocnienia ich motywacji do zmiany siebie. Pozwalaj winiom rozwija swoj inn
tosamo oraz pomagaj im nie myle o samych sobie jako o sprawcach, a dziki temu bardziej
zintegrowa si spoecznie. (Maruna, 2007). Co wicej, pozostawanie w regularnych kontaktach z
partnerem podczas pobytu w wizieniu, moe mie pozytywny wpyw na dzieci, poprzez zwikszenie
ich szans yciowych w wyniku obserwowania konstruktywnego zwizku rodzinnego. Zaangaowanie
15

modych ludzi w przestpstwa, jak rwnie naduywanie uywek lub problemy ze zdrowiem
psychicznym maj powizanie ze sabymi relacjami pomidzy czonkami rodziny. (Ditchfield, 1994,
Boswell, 2002). Jeli jednostki penitencjarne zostayby zachcone do powanego traktowania roli
rodziny, to poprawioby to sytuacj zarwno rodzicw przebywajcych w wizieniach, jak i ich dzieci.
aden z krajw badanych w ramach Europejskiego Obserwatorium Wizie nie respektuje w peni tych
zalece. Dla przykadu zasada mwica o tym, e wizyty nie powinny by zabronione, nawet jeli
stanowi zagroenie dla bezpieczestwa nie jest realizowana w adnym z badanych krajw albo jest
wrcz negowana. Wszystkie analizowane systemy penitencjarne zawieraj rodki umoliwiajce
zawieszenie albo odmow takiej wizyty.
Co wicej, wizyty zwykle odbywaj si w miejscach, w ktrych warunki do normalnej
prywatnej/intymnej rozmowy nie s zagwarantowane (zbiorowe pomieszczenia albo cigy nadzr
pracownikw wizienia). Nadto aden z badanych krajw nie stworzy moliwoci wymiany wiadomoci
elektronicznych midzy winiami. Niektre z nich wyrniaj si jednak uregulowaniami prawnymi
oraz praktyk w zakresie realizacji wskaza Rady Europy w tym zakresie". Na przykad Wochy przyjy
zasad, ktra stanowi, e komunikacja pisemna czy te telefoniczna moe by kontrolowana (pisemnie
czy poprzez podsuchiwanie) na podstawie decyzji sdowej. Moe ona zosta podjta tylko wtedy, gdy
istnieje powd, aby podejrzewa, e zostao popenione przestpstwo albo e jest przygotowywana
ucieczka (artyku 37 of the Rozporzdzenia w sprawie wizie [Dpr 230/2000] oraz art. 18 Prawa
Penitencjarnego [354/1975[). Anglia, Walia i Szkocja stworzyy plan wsparcia finansowego rodzin
majcych niskie dochody, ktry umoliwia wizyty u ich skazanych krewnych. Cech wyrniajc sam
Szkocj jest pilotaowy system wideokonferencji. W kilku wizieniach we Francji s wyodrbnione czci
zwane jednostkami ycia rodzinnego albo "pokojem ycia rodzinnego", gdzie winiowie mog zobaczy
si ze swoimi bliskimi w penej prywatnoci na czas do 72 godzin.
ANGLIA, WALIA I SZKOCJA: PROGRAMY WSPOMAGANYCH WIDZE

Odwiedzanie winia moe by czasem bardzo kosztowne dla jego rodziny. Zwaszcza jeli przebywa on
daleko od domu. Wprowadzony w 1988 r. Program Wspomaganych Wizyt w Wizieniach zapewnia
wsparcie dla bliskich krewnych i partnerw winiw, ktrzy korzystaj z pomocy finansowej albo maj
szczeglne problemy zdrowotne. Program pokrywa koszty podry, jedzenia, wydatkw zwizanych z
opiek nad dziemi, a w niektrych przypadkach wydatkw zwizanych z noclegiem. Jest finansowany
przez Krajowe Biuro do Spraw Przestpcw (National Offender Management Service, dalej NOMS) i
zarzdzany przez Jednostk do spraw Wspomaganych Wizyt w Wizieniach (Assisted Prison Visits Unit,
dalej APVU) w imieniu NOMS i Ministerstwa Sprawiedliwoci. APVU zarzdza rwnie programem w
imieniu Szkockiej Suby Wiziennej.
W ramach rodkw zarzdzanych przez APVU pokrywane s koszty widze rodzin ze skazanymi,
tymczasowo aresztowanymi, odbywajcymi kar aresztu oraz osobami przebywajcymi w miejscu
detencji na mocy tzw. ustawy imigracyjnej (Immigration Act 1971). Moliwo refundacji kosztw
dotyczy bliskich krewnych, partnerw, a nawet osb trzecich powyej 18 roku ycia.
16

- Kategoria bliskich krewnych obejmuje maonkw, partnerw w zwizku partnerskim, wstpnych,

zstpnych, krewnych w linii bocznej, adoptowanych i przybranej rodziny oraz osb, ktre byy
opiekunem prawnym osadzonego. Nie zalicza si do niej jednak powinowatych.
- Kategoria partnerw dotyczy osb, z ktrymi osadzony mieszka w trwaym zwizku tu przed
rozpoczciem pobytu w wizieniu.
Do krgu osb trzecich zalicza si te osoby, ktre s jedynymi odwiedzajcymi winia, w trakcie
czterech tygodni poprzedzajcych refundacj kosztw widzenia, niezalenie od relacji czcych je z
osadzonym.
Do otrzymania wsparcia moe by rwnie uprawniona osoba opiekujca si mod lub nieporadn. Aby
otrzyma refundacje osoba starajca si o ni musi posiada legitymowa si dokumentem
powiadczajcym jej trudn sytuacj materialn, np. decyzj o przyznaniu zasiku, zwolnieniem
podatkowym, wiadectwem lekarskim lub potwierdzeniem uzyskiwania dochodw poniej okrelonego
progu.
W ramach APVS mona ubiega si o refundacje kosztw wizyty co 28 dni. Istnieje jednak limit 26 dni
wspomaganych widze w cigu 12 miesicy. Mog one zosta poczone w kilka duszych wizyt,
zakoczonych jedn podr powrotn. System pozwala na udzielenie dodatkowych widze w
wypadkach zmiany miejsca zamieszkania albo z uwagi na dobro winia lub osb odwiedzajcych.
Osoby odwiedzajce mog wybra rodek transportu, z ktrego skorzystaj. Refundacj otrzymuj
jedynie w wypadku przedstawienia rachunkw za podr. Jej wysoko nie moe przekroczy kosztw
podry nalenych za najtaszy moliwy przejazd. W zalenoci od dugoci i trudnoci podry system
pozwala na pokrycie kosztw posikw i noclegw. W ramach AVPS mona ubiega si take o zwrot
kosztw opieki nad dzieckiem do 16 roku ycia, jeeli osoba odwiedzajca nie zdecyduje si zabra go ze
sob na widzenie. Odwiedzajcy o szczeglnych potrzebach (niepenosprawni, a take osoby powyej 75
roku ycia) mog wnioskowa o refundacj kosztw przybrania opiekuna oraz zwrot kosztw za pomoc
droszego rodka transportu, w tym nawet nieograniczone kwotowo wynajcie samochodu. AVPS
dopuszcza take zwrot kosztw odwiedzin w wypadkach, w ktrych zostay one odwoane, z przyczyn
lecych po stronie jednostki penitencjarnej lub z powodu przeniesienia osadzonego do innego
wizienia.
Aby uzyska zwrot pienidzy, wnioskodawca musi wypeni wniosek o refundacj i uzyska
potwierdzenie odbycia si widzenia. Wypeniony wniosek naley wysa w cigu 28 dni od widzenia do
Programu Wspomaganych Widze w Wizieniach. Postpowanie w sprawie w zwrotu trwa zwykle 3-4
tygodnie. Informacja i wsparcie w sprawie tego, jak skada wniosek s dostpne w niektrych
wizieniach w miejscach przeznaczonych na widzenia, w niektrych urzdach pracy i w ulotkach dla
winiw. Problemem pozostaje poziom biurokracji zwizany ze sporzdzeniem i skadaniem wniosku.
Moe sta si on utrudnieniem dla rodzin niektrych winiw, powodujcym niemono zrozumienia i
postpowania w sprawie skadania takiego wniosku. Mimo tych trudnoci program APVS pozostaje
kluczowy i bez niego wiele rodzin nie mogoby spotka si z najbliszymi.
17

FRANCJA: JEDNOSTKI DO SPOTKA RODZINNYCH ORAZ POKOJE DO

WIDZE INTYMNYCH
Decyzja o utworzeniu we francuskich wizieniach przestrzeni pozwalajcej osadzonym spotyka si ze
swoimi bliskimi w miejscach zapewniajcych w peni prywatno zostaa utworzona w konsekwencji
dziaa podjtych przez grup byych osadzonych w latach osiemdziesitych. Odwayli si oni
opowiedzie wtedy o seksualnej frustracji, ktra dopadaa ich w zakadach karnych i powizanym z ni
blu. Rwnie wana bya publikacja bada psychiatrycznych i medycznych podkrelajcych
psychosomatyczny wpyw seksualnej abstynencji w wizieniu (Perrin, 1985; Gonin, 1991). W ich
nastpstwie rozpocza si wrd administracji wiziennej dyskusja, ktra zaowocowaa sporzdzeniem
w 1995r. raportu zachcajcego do rozwinicia intymnych, rodzinnych widze. Propozycja zostaa
zaakceptowana przez francuskie Ministerstwo Sprawiedliwoci ju w 1997 r. Na stworzenie jednostek do
spotka rodzinnych (Units de vie familiale, dalej UVF) naleao jednak poczeka a do 2003 r, kiedy to
programy te zostay pilotaowo wprowadzone w trzech rnych wizieniach dla skazanych
odbywajcych dugoletnie kary pozbawienia wolnoci. W 2009 r. wszystkie wizienia otrzymay
moliwo otworzenia jednostek do spotka rodzinnych.
Obecnie s dostpne dwa rodzaje obiektw:
Jednostki do spotka rodzinnych (UVF) umeblowane apartamenty z dwoma albo trzema

pokojami. Na og s take wyposaone w przestrze niezabudowan (taras albo may ogrd).
Funkcjonuj zwykle na terenie jednostki penitencjarnej, ale poza stref, w ktrej przebywaj
winiowie. W miejscach tych winiowie maj prawo przebywa z jednym lub wiksz iloci
krewnych od 6 do 72 godzin.
Pokoje do widze intymnych (parloirs familiaux) rozwizanie porednie pomidzy jednostkami

do spotka rodzinnych i tradycyjnymi pokojami widze. W pokojach o wielkoci okoo 10
metrw kwadratowych, winiowie mog przyjmowa goci bez nadzoru przez p dnia.
Pomieszczenia te s wyposaone w prysznic, rozkadan kanap, st, kilka krzese, zestaw
telewizyjny i kilka artykuw gospodarstwa domowego takich jak czajnik czy may ekspres do
kawy. Uywa si ich w zastpstwie jednostek do spotka rodzinnych, jeli architektura jednostki
nie pozwala na zbudowanie UVF.
Spord 191 wizie we Francji jedynie 29 wyposaonych jest w UVF albo pokoje do spotka
intymnych. Znaczna ich cz znajduje si jednak w wizieniach dla skazanych odbywajcych
dugoletnie wyroki. W 41 innych placwkach trwaj aktualnie prace nad budow UVF (w liczbie tej
mieszcz si take jednostki dla skazanych na kar pozbawienia wolnoci krtsz ni dwa lata).
Osadzeni maj prawo do skorzystania z UVF (lub pokoi do widze intymnych) co trzy miesice. Wrd
nich pierwszestwo maj ci, ktrzy nie s uprawnieni do wychodzenia poza mury jednostki
penitencjarnej. Skorzystanie z UVF albo pokoju do spotka intymnych wi si ze zoeniem dwch
wnioskw do administracji jednostki penitencjarnej jednego od osadzonego, drugiego od osoby
bliskiej. Wniosek taki moe pochodzi od czonka rodziny (maonka, rodzestwa, dzieci, rodzicw), jak
rwnie od przyjaciela osadzonego. Osoby niepenoletnie maj dostp do tego typu spotka jedynie za
zgodn opiekuna prawnego. Do samego widzenia musi za doj w obecnoci osoby dorosej (innej ni
18

osadzony). Maksymalna liczba osb, ktre mog odwiedzi osadzonego w tym samym czasie, rni si
w zalenoci od jednostki. Najczciej waha si jednak pomidzy 3 a 4 osobami. Dugo wizyty jest
ustalana przez dyrektora wizienia i zaley od potrzeb osadzonego i pojemnoci wizienia. Oglnie
przyjt zasad jest, i raz w roku skazany moe skorzysta z widzenia 72 godzinnego.
Widzenia odbywaj si bez obecnoci pracownikw jednostki penitencjarnej. Wyjtek stanowi sytuacje
nadzwyczajne (gdy miejsce ma jaki incydent lub apel). W wypadku apelu funkcjonariusze wizienni s
zobligowani poinformowa o tym fakcie osadzonego i jego bliskich. Poza apelami UVF mog by
kontrolowane jedynie przez system CCTV. Osadzony i jego gocie mog organizowa swj czas w trakcie
widzenia, jak tylko chc.
Przez umoliwienie spotykanie si poza miejscem detencji, bez obecnoci personelu wizienia, UVF
pozwala na prywatne i indywidualne odczucia, ktre kontrastuj z publicznym i kolektywnym
dowiadczeniem typowej kary pozbawienia wolnoci. Osadzeni i ich krewni zachowuj prywatno i
moliwo dzielenia si codziennymi chwilami. Badania pokazay, e te rodki pozwalaj osadzonym
odnowi ich wizy z dziemi lub innymi bliskimi, z ktrymi przestali si wczeniej spotyka. "Jako tych
miejsc i panujca w nich kameralna atmosfera tumacz to zjawisko" wyjania jeden z badaczy
(Rambourg, 2006). "Przyjazne rodowisko oraz poczucie prywatnoci podnosz jako widze. To
zachca osoby bliskie osadzonym do znalezienia czasu na widzenie. Nie przejmuj si ju one stresem
zwizanym z brakiem prywatnoci i atmosfer miejsca". Badania pokazay rwnie, e takie rodki
redukuj napicie w trakcie detencji, pozwalajc pracownikom wizienia na korzystanie z innych metod
oddziaywania w stosunku do osadzonych.
SZKOCJA: WIRTUALNE WIDZENIA

Po zamkniciu wizie Peterhead i Aberdeen, dwch jednostek penitencjarnych w
pnocno - wschodniej Szkocji, wielu skazanych zostao przeniesionych do innych wizie.
Spowodowao to rozwinicie na pocztku 2014 r. systemu wirtualnych widze, jako odpowiedzi na
wiksze odlegoci do przebycia dla rodzin, ktre chc odwiedzi swoich bliskich. Wymieniony wyej
system pozwala na wirtualne widzenie z bliskimi. Jego rozwj finansowany jest przez Szkock Sub
Wizienn (Scottish Prison Service, dalej SPS). W caoci uczestniczy take APEX organizacja zajmujc
si losem byych winiw.
Dla odbycia wirtualnego widzenia odwiedzajcy nie potrzebuj jakichkolwiek zgd. SPS wyjania, e
prawo do widzenia wirtualnego wynika z normalnego upowanienia do widze. Taka wideokonferencja
powinna by jedynie umwiona na co najmniej dzie przed, poprzez poczenie ze specjaln infolini.
Nastpnie odwiedzajcy powinien zgosi si w biurze APEX w Aberdeen, 5 minut przed rozpoczciem
wizyty. Musi mie przy sobie dokument tosamoci ze zdjciem. Maksymalny czas trwania wirtualnego
widzenia to 1 godzina.
Zdaniem SPS ten pionierski program nie stanowi jakiegokolwiek zagroenia dla bezpieczestwa. W
rzeczywistoci jest zupenie odwrotnie: pozwala on na ograniczenie zjawiska recydywy. Jak podkrela
Helen Chamier-Tripp - meneder ds. rozwoju APEX: "w peni rozumiemy wag podtrzymywania
kontaktw osb osadzonych z ich bliskimi; zdajemy sobie spraw, e kontakt z rodzin i jej wsparcie jest
19

jednym z waniejszych czynnikw pomagajcych zmniejszy ilo negatywnych zachowa winia". Ten
udany eksperyment stanie si w najbliszej przyszoci czci szkockiego systemu penitencjarnego.
20

ROZDZIA 4: UDZIA W YCIU PUBLICZNYM ORAZ

WYBORACH
Rada Europy uznaje, e jednym z celi stosowania rodkw o charakterze penalnym jest resocjalizacja
jednostki, jej ponowna reintegracja ze spoeczestwem przyznanie jej wszystkich tych praw i wolnoci, z
ktrych korzystaj obywatele na wolnoci. Rada wyraa przy tym ubolewanie, i w wielu Pastwach
Europy osoby skazane za popenienie przestpstwa s pozbawione prawa do gosu, w niektrych
wypadkach nawet przez pewien czas po wyjciu z wizienia. Wskazuje przy tym, i bardziej nowoczesnym
podejciem byoby ograniczenie prawa do gosowania jedynie do tych przestpstw, ktre byy
wymierzone w istot demokracji, na przykad oszustwa wyborcze, nielegalne wywieranie presji na
wyborcw, udzia w zamachu stanu, terroryzm (Rezolucja Rady Europy 1459 (2005) w sprawie zniesienie
ogranicze w zakresie prawa gosu).
W tym kontekcie Rada Europy podkrela take konieczno ochrony grup sabszych, zwaszcza winiw.
Odnoszc si do tego zagadnienia Europejskie Reguy Wizienne stanowi, e winiowie s w stanie
uczestniczy w wyborach, referendach i innych aspektach ycia publicznego, w zakresie w jakim ich
uprawnienie do tego nie jest ograniczone przez prawo krajowe (Regua 24.11). Winiw
uprawnionych do gosowania naley informowa o sytuacjach pozwalajcych im na wykonanie ich prawa.
Wadze wizienne nie powinny utrudnia osadzonym w wykonywaniu ich prawa do gosu, lecz stanowi
dla nich pomoc w tym zakresie (Komentarz do ERW).
W badaniach rzeczywistoci penitencjarnej, prawo do gosowania postrzegane jest jako symbol
obywatelskiej podstawy, uczestnictwa w yciu spoecznym, co przekada si na istotno tego zagadnienia
jako wanego elementu resocjalizacji osadzonych, ich ponownego przyjcia na amy spoeczestwa
(Snacken, 2011).
Niemniej jednak w aden z badanych krajw nie wdroy rekomendacji Rady Europy i nie ograniczy
moliwoci pozbawienia praw publicznych jedynie do sytuacji zamachu na wartoci demokratyczne. Co
wicej, we Woszech osadzeni skazani na kar pozbawienia wolnoci powyej 5 lat z mocy prawa
pozbawiani s prawa do gosowania. W Wielkiej Brytanii funkcjonuje rozwizanie, w ramach ktrego,
kada osoba skazana, niezalenie od wymiaru kary pozbawienia wolnoci, zostaje pozbawiona prawa do
gosu. Pozostae osoby, ktre niekiedy w skutek wykonania kary zastpczej umieszczane s wizieniu, z
uwagi na ma liczb lokali wyborczych, nie maj faktycznych moliwoci gosowania. W Grecji, osoby
tymczasowo aresztowane i skazane nieprawomocnie zachowuj prawo do gosowania w wyborach
krajowych oraz do Parlamentu Europejskiego. Trac je jednak wraz z orzeczeniem prawomocnej kary
nierzadko automatycznie poczonej z utrat praw wyborczych. W tym kontekcie pozytywnie wyrnia
si Polska tworzc rejestry wyborcw i lokale wyborcze w jednostkach penitencjarnych, co przyczynia si
do zwikszenia udziau winiw w yciu publicznym.
21

POLSKA: LOKALE WYBORCZE W WIZIENIACH

W 1991r. w Polsce zostaa przegosowana nowa ustawa dotyczca prawa wyborczego. Umoliwia ona
winiom wybr posw i senatorw. Od chwili wejcia Polski do Unii Europejskiej winiowie mog
rwnie wybiera eurodeputowanych.
Prawo do gosowania nie ma jednak bezwzgldnego charakteru. Cz winiw moe zosta pozbawiona
praw publicznych. Zgodnie z Kodeksem Karnym taki rodek karny moe zosta zastosowany na okres od
jednego do dziesiciu lat, jeli osadzony zosta skazany na kar co najmniej 3 lat pozbawienia wolnoci za
przestpstwo popenione z motywacji zasugujcej na szczeglne potpienie. Pozbawienie praw
publicznych dotyczy zarwno okresu, w ktrym osadzony przebywa w jednostce penitencjarnej, jak i tego,
ktry nastpuje po jego wyjciu na wolno. Naley jednak zaznaczy, e sdy nie stosuj tego rodka
karnego czsto. Przykadowo w 2010 r. pozbawienie praw publicznych orzeczono tylko w przypadku 15
skazanych.
Bardziej skomplikowan kwesti jest zagwarantowanie osadzonym prawa do udziau w wyborach
lokalnych. Zgodnie z prawem, winiowie mog gosowa w tych wyborach tylko wtedy, gdy wizienie, w
ktrym przebywaj, znajduje si na tym samym obszarze, na ktrym s zameldowani. Kwestia dotyczca
konstytucyjnoci tych rozwiza pozostaje otwarta.
W przypadku innych wyborw powszechnych, frekwencja wrd winiw bywa stosunkowo wysoka.
Podczas ostatnich wyborw parlamentarnych w 2011 r. w gosowaniu wzio 46.101 winiw.
Frekwencja wyniosa 58,7% uprawnionych (w niektrych placwkach prawie 70%).
Procedura przeprowadzania gosowania nie jest skomplikowana. Najpniej na 5 dni przed dniem
gosowania wadze wizienne przygotowuj list osadzonych, ktrzy bd uprawnieni do udziau w
gosowaniu i wysyaj j do wadz miejskich, ktre s odpowiedzialne za tworzenie spisu wyborcw. Po tej
procedurze nie ma moliwoci, aby doda winia do spisu wyborcw, co oznacza, e winiowie, ktrzy
zostan przeniesieni do innego zakadu tu przed dniem wyborw nie maj prawa do gosowania. Spis jest
wysyany nastpnie do okrgowej komisji wyborczej, ktra jest odpowiedzialna za przeprowadzenie
gosowania. Rada Miejska tworzy lokal wyborczy w kadym wizieniu, w ktrym znajduje si co najmniej
15 uprawnionych do gosowania. W usprawiedliwionych przypadkach Rada na prob dyrektora wizienia
moe nie tworzy lokalu wyborczego. Jak do tej pory taka sytuacja najprawdopodobniej nigdy nie miaa
jednak miejsca w praktyce.
W dzie wyborw, wizienne radio informuje osadzonych o porzdku, w jakim rne oddziay wizienne
bd gosowa, a take o porze gosowania. Stranicy wizienni chodz od celi do celi i pytaj, kto z
osadzonych chce gosowa. Skazani, ktrzy chc wzi udzia w gosowaniu, s zabierani do
pomieszczenia, w ktrym przeprowadzane jest gosowanie. Winiowie, ktrzy na pocztku odmwili
wzicia udziau w wyborach, a pniej zmienili zdanie, rwnie maj moliwo oddania gosu. Odbywa
si ono tak, jak w normalnych lokalach wyborczych. W wiziennym lokalu wyborczym znajduje si st,
spis wyborcw, budki do gosowania oraz urna na gosy. Tym samym istnieje moliwo zachowania
tajnoci gosowania. Winiowie maj dostp do programw kandydatw jedynie przez dostpne media
(prasa, telewizja, radio itd.) Jeli kandydat na posa czy senatora wyrazi wol spotkania si z osadzonymi,
Suba Wizienna nie czyni przeszkd w organizacji takiego spotkania.
22

ROZDZIA 5: SYSTEMY OCHRONY DYNAMICZNEJ

Wedug Rady Europy, rodki fizycznej i technicznej kontroli, takie jak bariery fizyczne, systemy CCTV,
kontrola elektroniczna, przeszukania, rodki przymusu bezporedniego oraz rodki dyscyplinarne musz
by zminimalizowane do niezbdnego minimum. Jest to warunek konieczny uniknicia szkd dla
psychicznego i fizycznego zdrowia osadzonych, przeciwdziaaniu wystpowania incydentw z udziaem
osadzonych, a take do uznania ich traktowania za godne. Przyjmuje si, e rodki nadmiernie ingerujce
albo restrykcyjne mog tworzy negatywne psychospoeczne skutki i wywoywa wrd osadzonych
niepodane zachowania, ktre utrudni ich spoeczn reintegracj.
Dlatego te Rada Europy zaleca w szczeglnoci:
zaprzestanie stosowania rutynowych kontroli osobistych i ograniczy ich uywania jedynie do

przypadkw, w ktrych jest podejrzenie, e osadzony co ukrywa albo jest winiem wysokiego
ryzyka (Regua 54.2, Komentarz do ERW);
przeprowadzanie przeszukania rzeczy osadzonego tylko w jego obecnoci (Regua 54.8);
uywanie kajdanek, kaftanw i innych rodkw ograniczajcych swobod ruchw, tylko jako
niezbdnego zabezpieczenia przeciwko ucieczce w trakcie transportu albo na polecenie dyrektora,
o ile zawiody inne metody kontroli, w celu zapobieenia zadaniu przez winia obrae sobie lub
innym lub zapobieenia powanemu uszkodzeniu mienia; w takich przypadkach dyrektor zasiga
niezwocznie porady lekarza oraz zawiadamia zwierzchni organ administracji (Regua 68.2);
uywanie procedur dyscyplinarnych jako rodkw ostatecznych (Regua 56.1)
stosowanie kary odosobnienia w wyjtkowych wypadkach przez jak najkrtszy czas (nie wicej
jednak ni przez 14 dni (Regua 60.5 oraz 21 Raport Oglny CPT );
stosowanie rodkw wzmoonego bezpieczestwa tylko w wyjtkowych sytuacjach, przez czas tak
krtki, jak to tylko moliwe (Regua 53.1 oraz Komentarz do ERW).
W celu utrzymania porzdku Rada Europy zaleca skupienie si na alternatywnych rodkach ochrony
opartych na rozwijaniu pozytywnych relacji midzy pracownikami jednostki penitencjarnej a osadzonymi.
rodki te winny bazowa na stanowczoci i uczciwoci poczonych ze zrozumieniem sytuacji osobistej
winiw (Rekomendacja Rec(2003)23). Wymaga to wchodzenia przez pracownikw jednostki w cig
interakcj z osadzonymi, w szczeglnoci poprzez uycie wywiczonych mechanizmw mediacji sucych
rozwizywaniu sporw z winiami oraz pomidzy winiami (regua 56.2). Konieczne jest take
tworzenia warunkw do tego, aby winiowie mogli korzysta z oferowanych im oddziaywa, a take
zachcanie osadzonych do podejmowania samodzielnych decyzji w jak najwikszej liczbie spraw ich
codziennego ycia (Rekomendacja Rec(2003)23).
To bardziej jakociowe podejcie do kwestii bezpieczestwa oparte jest na rezultatach bada
ukazujcych, e "dla uniknicia niepokojw w wizieniach niezbdne jest traktowanie winiw
sprawiedliwie i uczciwie". Utrzymanie, "porzdku we wszystkich paszczyznach jest moliwe do
osignicia tylko w wypadkach, w ktrych pomidzy zainteresowanymi stronami zostay ustanowione
23

poprawnie dziaajce kanay komunikacji (Komentarz EPR).

Rekomendacje te s sabo realizowane przez kraje badane w ramach Europejskiego Obserwatorium
Wizie. Kontrole osobiste czsto bywaj standardem. We Francji jednake ustawa z 24 listopada 2009
ograniczya uycie kontroli osobistych tylko do przypadkw, w ktrych istniej uzasadnione przesanki, aby
przypuszcza, e przygotowywana jest prba ucieczki, dostania si na teren zakadu, wniesienia lub
przeniesienia zabronionych rzeczy lub substancji. W takich wypadkach ustawa uzalenia uycie kontroli
osobistych od wczeniejszego uycia innych metod kontroli. Nadto ustawa zabrania systematycznego
przeszukiwania winiw, ktrzy odbyli widzenie, wrcili z pracy lub z przerwy w odbywaniu kary.
Regulacje te stosowane s obecnie w wikszoci francuskich wizie.
Wikszo krajw nie stosuje si take do kwestii zalece w zakresie przeszukania cel jedynie w obecnoci
osadzonych. Jedynie w Hiszpanii przeszukania cel s przeprowadzane, co do zasady, w obecnoci
osadzonego. W zakresie rodkw ograniczajcych moliwo swobodnego poruszania si, stosowanie
kajdanek jest czsto standardem w trakcie transportu, a take w stosunku osadzonych uznanych za
"niebezpiecznych". Tylko we Woszech kajdanki nigdy nie s uywane w trakcie detencji. Stosowanie izby
izolacyjnej jako kary dyscyplinarnej pozostaje zgodne ze standardami Rady Europy w kilku pastwach. We
Woszech, izba izolacyjna moe by stosowana nie duej ni przez 15 dni. We Francji maksymalny okres
detencji w takim pomieszczeniu wynosi 30 dni. W Hiszpanii jest to ograniczone do 14 dni, a w Grecji do
dni 10. W Szkocji i Irlandii Pnocnej kara taka jest zakazana, a uregulowania prawne wprost zabraniaj
oddzielania osadzonych od grupy.
adne pastwo nie uznaje w swoim ustawodawstwie zasady rozwizywania sporw przede wszystkim
poprzez mediacje, a dopiero potem postpowanie dyscyplinarne. Co wicej winiowie stanowicy
najwiksze ryzyko, s czsto poddawani bardzo surowemu rygorowi wiziennemu z niewielk moliwoci
brania udziau w oddziaywaniach wiziennych lub podtrzymywania kontaktw ze wiatem zewntrznym.
W tym kontekcie warto wyrni, dziaajce w Anglii, wizienie Grendon. Stosuje si w nim reguy
charakterystyczne dla dynamicznej ochrony.
ANGLIA: GREENDON, WIZIENIE Z TERAPIAMI GRUPOWYMI

Wizienie Grendon zostao otwarte w 1962 r. Jednostka ta skupia si na osadzonych z antyspoecznymi
zaburzeniami osobowoci oferujc im terapie grupowe (Inside Time, 2013). Ten unikalny zakad dowodzi,
e stosowanie zalece Rady Europy moe prowadzi do konkretnych rezultatw. Udowadnia take, e
traktowanie winiw w troch bardziej humanitarny sposb nie powoduje zwikszenia stopnia ich
zaburze; w rzeczywistoci za wywouje zupenie odwrotne skutki.
To zaprojektowane dla 238 osadzonych wizienie przyjmuje osadzonych stwarzajcy zagroenie dla
bezpieczestwa zakadu lub innych winiw. Warunkiem przyjcia do Grendon jest zoenie wniosku i
wykazanie, e osadzony jest zdeterminowany, aby si zmieni. Konieczne musi by na przykad ch
pozostania wolnym od rodkw odurzajcych (Inside Time, 2013). To, co czyni Grendon wyjtkowym, to
pooenie nacisku na rodki i programy, ktre zachcaj skazanych do rozwijania ich osobistej
odpowiedzialnoci, tak jak sugeruje to regua 102 ERW. Celem oddziaywa oferowanych w Grendon jest
"wzmaganie pozytywnych motywacji kadego z osadzonych" (Genders and Player, 1995).
24

Wedug Szefa brytyjskiego Inspektoratu Wiziennictwa Nicka Hardwicka, wizienie Grendon funkcjonuje
jako " terapeutyczna wsplnota o charakterze demokratycznym". Placwka podzielona jest na 5 skrzyde,
z ktrych kade mona uzna za p-autonomiczn "terapeutyczn grup", w skad ktrej wchodzi nieco
ponad 40 osadzonych. Kada z nich tworzy wasny statut.
Bardzo wanym aspektem terapii oferowanej w Grendon s spotkania i dyskusje (Brytyjskie Ministerstwo
Sprawiedliwoci - 2014). Kady osadzony jest okrelany mianem mieszkaca. Ma on prawo gosowa w
sprawie wszystkich aspektw ycia wiziennego. Podczas poniedziakowych i pitkowych spotka
mieszkacy Grendon gosuj w wyborach na prezydenta i wiceprezydenta jednostki wybieranych spord
pozostaych winiw. Mog take poprawia statut grupy w kwestiach, ktre nie dotykaj zakazu
narkotykw, przemocy czy seksu. Wanym przedmiotem spotka jest take wizienne ycie. Osadzeni
gosuj, ktry z winiw bdzie wykonywa patn prac (Brooke, 2010) lub czy dany "mieszkaniec"
powinien opuci terapi czy te nie. W wypadku takich decyzji pracownicy wizienia dysponuj jednak
prawem weta. Co wicej, wsplnota moe take naoy sankcje, jeli uzna, e konkretny wizie nie
uznaje jej regu. Wydaje si, e spotkania te pozwalaj osadzonym zrozumie, e s czci wsplnoty, e
maj oni obowizki. Uatwiaj take stworzenie osadzonym niezbdnego poczucia normalnoci
Urzeczywistnia to zalecenia Rady Europy, ktre przyznaj osadzonym prawo zgaszania susznych uwag
uzasadniajc to stanowiskiem, i jest w interesie winiw jako grupy, aby wizienia dziaay sprawnie
(Komentarz do ERW).
Co wicej, w trakcie spotka rozwija si nowe sposoby rozwizywania konfliktw. Uywa si
"alternatywnych" metod zapewniania bezpieczestwa. Mechanizmy samoregulacji s czsto wybierane
zamiast sankcji, a problemy s dyskutowana w ramach wsplnot: "Jeli mieszkaniec ma trudny charakter,
inni osadzeni rozmawiaj o tym podczas spotka, aby postawi przed nim okrelone zadania oraz
zrozumie rdo problemu. W przypadku niepodanych incydentw, istnieje moliwo zwoania
specjalnego spotkania, aby zapobiec wymkniciu si sytuacji spod kontroli" - wyjania Nick Hardwick
(Brytyjskie Ministerstwo Sprawiedliwoci, 2014). Sankcje s zatem stosowane tylko w ostatecznoci.
Wspgra to z tym, co Rada Europy nazywa "mechanizmami restytucyjnymi i mediacj - rodkami
sucymi rozwizywaniu sporw pomidzy winiami" (Regua 56-2).
Podczas pozostaych dni trwa terapia prowadzona w maych, okoo. omioosobowych grupach. Podczas
tych spotka grupa omawia rne kwestie zwizane z yciem w zakadzie. Mog tu znale si rwnie
kwestie zwizane z wczeniejszymi dowiadczeniami yciowymi, zatrudnieniem, relacjami z innymi ludmi,
przestpstwami, czy zachowaniem w wizieniu. Kady temat musi zosta przedyskutowany (Brookes,
2010), ale mieszkacy s zachcani do tego, aby rozmawia o konkretnych sprawach wymienionych w
planie terapii, nakrelonym rwnolegle z ich planem odbywania kary (HM Prison Service, 2004). Jak
wyjania Michael Brookes w swoich badaniach na temat Grendon, dialog pomidzy mieszkacami jest
kluczowym elementem terapii: "Proces interpersonalnej wsppracy i osobistych odczu pozwala
mieszkacom by bardziej wiadomymi swoich dziaa. Zgodnie ze rodowiskiem terapii grupowej,
istnieje instytucja wspierajcego mieszkaca, ktry czsto suy pomoc innym osadzonym. Wynika to z
faktu, e skazani nierzadko maj podobne dowiadczenia yciowe. Takie wsparcie moe by zatem
silniejsze i wicej znaczy dla winia z problemami" (Brookes, 2010).
Co wicej, dialog w maych grupach nabiera na efektywnoci, gdy osadzony jest umieszczony w
dedykowanym dla niego skrzydle zakadu. Na przykad, skrzydo A jest zarezerwowane dla tych, ktrzy
popenili przestpstwa na tle seksualnym (Akerman, 2010). atwiej jest w nim omawia intymne szczegy
dotyczce seksualnej tosamoci danego winia. Pozwala to osadzonym porozmawia o nich samych bez
25

strachu, e poczuj wstyd. Przykadowo dyskusje dotyczce pornografii mog by bardziej owocne, gdy
mog zosta skonfrontowane z opiniami innych osb ni pracownicy zakadu, ktrzy w ocenie osadzonych
maj tendencje do moralizowania (Akerman, 2010).
W Grendon osadzeni spdzaj od poniedziaku do czwartku 10.5 godziny dziennie poza swoimi celami, a
w pozostae dni - 7 godzin. Poza spotkaniami, maj do dyspozycji wiele innych oddziaywa: prac,
edukacj, zorganizowane zajcia sportowe oraz artystyczne (np. teatr). W wolnym czasie osadzeni mog
pomyle o sobie, o tym co jest dla nich wane. Jest to niezwykle istotne, zwaszcza gdy wemie si pod
uwag intensywno terapii prowadzonej w tej jednostce (Brytyjskie Ministerstwo Sprawiedliwoci, 2014).
Poza terapi, tym co rwnie wyrnia Grendon s relacje pomidzy osadzonymi a pracownikami zakadu.
Rni si one znaczco od tych, ktre panuj w innych placwkach. Zgodnie z ERW "pracownicy powinni
traktowa winiw w sposb przyzwoity, ludzki i sprawiedliwy". Sami osadzeni przyznaj, e traktowanie
ich w sposb ludzki, jest zaskakujce. Zwaszcza dla tych, ktrzy wieo przybyli do Grendon. "Fakt, e
zwracaj si do nas indywidualnie, mwi po imieniu, ciskaj rk, eby czu si mile widziany, mia
poczucie, e pracownicy zakadu si tob interesuj i tym jak si czujesz, dla wielu winiw jest
niezwykym dowiadczeniem" wspomina jeden z nich (Brookes, 2010b).
Trzeba rwnie zaznaczy, e moliwo kontaktu ze wiatem zewntrznym jest w Grendon duo bardziej
rozwinita ni w jakiejkolwiek innej jednostce penitencjarnej. Oprcz zwykych pr odwiedzin, co sze
miesicy przeprowadzane s dni rodzinne. Mieszkacy mog spdzi cay dzie (10:00 - 16:00) ze swoimi
rodzinami.
Dziaania Grendon przynosz rezultaty, ktre robi wraenie:
Poprawia si jako ycia osadzonych: badania wykazay, e Grendon we wszystkich z badanych

obszarw ma wyniki powyej redniej krajowej. Co wicej, za wyjtkiem jedynie trzech zagadnie,
lideruje rankingom we wszystkich kategoriach.
Zmniejszeniu ulega liczba samookalecze: w Grendon dochodzi do 29 incydentw na 1000
winiw w cigu roku, w porwnaniu do 130 incydentw na 1000 osadzonych osb w typowym
wizieniu.
W odniesieniu do zjawiska przemocy 98% ankietowanych winiw stwierdza, e przemoc
pomidzy winiami w Grendon jest rzadka (Richard Shuker and Elizabeth Sullivan, 2010 p.260).
Zmniejszeniu ulego take poczucie samotnoci. Cho winiowie rzadko deklaruj przyja z
innymi osadzonymi, to przyznaj, e stworzyli "pozytywne znajomoci" z innymi mieszkacami
(Rivlin, 2010).
Zmniejszeniu ulega take powrotno do przestpstwa. Liczba osb, ktre ponownie popeniy
czyn zabroniony wynosi wrd byych osadzonych z Grendon 20% przy redniej 25% wrd innych
jednostek penitencjarnych (Marshall and Home Office Research and Statistics Directorate, 1997).
Wyniki, te zostay potwierdzone w trakcie kolejnych bada (Taylor, 2000).
26

10 KLUCZOWYCH REKOMENDACJI
Na podstawie przykadw "dobrych praktyk" zebranych w cao w tym raporcie, Europejskie

Obserwatorium Wizie proponuje rozwaenie dziesiciu kluczowych rekomendacji w celu poprawy
standardw detencji w badanych krajach, a take w szerszej perspektywie w caej Unii Europejskiej.
Bazuj one na dwch kluczowych zasadach Europejskich Regu Wiziennych: normalizacji i uczynienie
osadzonych odpowiedzialnymi:
1. Rozwijanie demokracji przedstawicielskiej w wizieniach w Anglii i Walii przynioso korzy winiom,
pracownikom suby wiziennej, a take spoeczestwu. Tworzenie konstruktywnego dialogu pomaga w
poprawieniu relacji wizie - funkcjonariusz; pozwala na zmian postawy winiw i prowadzi do
oglnego zmniejszenia napicia w caej jednostce. Dyrektorzy wizie w caej Unii powinni by zachcani
do tworzenia i rozwoju rad wiziennych we wszystkich placwkach.
2. W caej Unii Europejskiej rutynowa kontrola osobista oraz stosowanie izby izolacyjnej przez
nieoznaczony czas powinny by zakazane. Przeszukanie celi winno odbywa si tylko w obecnoci
winia.
3. Mediacja i mechanizmy restytucyjne w adnym z badanych krajw nie byy uywane czciej ni rodki
dyscyplinarne. Unia Europejska powinna czyni starania, aby zebra dowody na pozytywne dziaania
mediacji oraz mechanizmw restytucyjnych i wdroy instytucje zachcajce pastwa czonkowskie do
powszechniejszego wprowadzenia tych rozwiza.
4. Wizienie Grendon w Buckinghamshire w Anglii od p wieku udowadnia efektywno dynamicznych
systemw ochrony. Pokazuje, e oddziaywania terapeutyczne mog polepszy jako ycia w wizieniu,
co w rezultacie prowadzi do zapewnienia lepszej jakoci ycia, skutkuje zmniejszeniem iloci przestpstw
popenianych przez byych winiw. Unia Europejska powinna zachca kraje czonkowskie do wdraania
rozwiza i programw wedug modelu zastosowanego w Grendon.
5. Polska udowodnia, e pozwolenie winiom na korzystanie z tych samych praw obywatelskich, co
osoby przebywajce poza murami jest lekcj wychowania obywatelskiego i stanowi form spoecznej
aktywnoci winiw, bez tworzenia niepotrzebnych ogranicze w kwestii bezpieczestwa. Unia
Europejska, opierajc si na przykadzie Polski, powinna promowa powszechny dostp do praw
wyborczych winiw, tak aby w ten sposb wzmacnia spoeczestwo obywatelskie i zachca
osadzonych do brania na siebie wikszej odpowiedzialnoci za swoje decyzje.
6. Wikszo z osadzonych pochodzi z najbiedniejszych grup spoecznych w Unii Europejskiej. Wielu z nich
przebywa z dala od rodzin i przyjaci. W tych warunkach utrzymywanie budujcych relacji z bliskimi moe
by trudne. Zwaszcza w kontekcie ponoszenia kosztw dojazdu do jednostek penitencjarnych,
27

szczeglnie dla rodzin o niskich dochodach. Koszty te mog by traktowane jako duy ciar dla tych,
ktrzy odwiedzaj swoich bliskich w jednostkach penitencjarnych. Naley upowszechnia rozwizania
takie jak dziaajcy w Anglii, Walii i Szkocji Program Wspomaganych Widze w Wizieniach, tak aby stay
si one wkrtce powszechn praktyk.
7. Widzenia w wizieniu wymagaj odpowiedniego poziomu prywatnoci. Praktyka przyjta we Francji
pokazaa, e rozwizania takie jak pokoje do prywatnych widze su przetrwaniu rodzin, wzmacniaj
wizi rodzinne. W ich rezultacie dochodzi do obnienia poziomu napi w jednostce penitencjarnej.
Naley rozway upowszechnienie w Unii Europejskiej rozwiza przyjtych we wszystkich krajach Unii
Europejskiej.
8. Postp techniki stwarza obecnie moliwoci dla osadzonych do pozostawania w kontakcie z rodzin i
przyjacimi, nawet wtedy, gdy nie mog oni przyby na widzenie. Wprowadzenie systemu na wzr tego
przyjtego przez APEX i Szkock Sub Wizienn pozwolioby na znaczne wzmocnienie wizi rodzinnych
pomidzy osadzonymi i ich bliskimi. Zaprezentowane rozwizania nie tylko nie zagraaj bezpieczestwu
jednostki, lecz take nie wymagaj znaczcych nakadw finansowych. Dlatego te, Unia Europejska
powinna promowa rozwj wirtualnych widze.
9. Istnieje pilna potrzeba dziaa na rzecz tych osadzonych, ktrzy ze wzgldu na dugi okres pozbawienia
wolnoci zostali pozbawieni kontaktu ze spoeczestwem. XXI wiek jest wiadkiem rewolucji cyfrowej.
Tempo zachodzcych zmian moe znaczco utrudni reintegracj spoeczn winiw. Dlatego tez naley
postulowa utworzenie programw, ktre zapewniyby dostp osadzonych do najnowszych technologii.
Ich rozwj nie powinien si jednak wiza z obnieniem poziomu bezpieczestwa jednostek
penitencjarnych.
10. Dostp do rnych kursw gwarantujcych rozwj poprzez nauk, powinien by norm w caej Unii
Europejskiej. Dowd na potwierdzenie tej tezy daj Wochy, ktre pokazuj, e edukacja moe by
czynnikiem wywoujcym przemian konkretnej osoby. Wikszy wysiek w zakresie edukacji osadzonych
moe w przyszoci zwikszy szans osadzonych opuszczajcych mury jednostek penitencjarnych na
znalezienie pracy.
28

PRZYPISY
AKERMAN, G. (2010), Undertaking Therapy at HMP Grendon with Men who have committed sexual
offences, in Elizabeth Sullivan & Richard Shuker (eds.) Grendon and the emergence of forensic
therapeutic communities: developments in research and practice . Chichester, West Sussex; Malden,
MA: Wiley-Blackwell.
BOSWELL, G (2002), Imprisoned Fathers and Their Children. Jessica Kingsley Publications, London.
BROOKES, M. (2010), Putting Principles into Practice: The Therapeutic Community Regime at HMP
Grendon and its Relationship with the Good Lives Model, in Elizabeth Sullivan & Richard Shuker
(eds.) Grendon and the emergence of forensic therapeutic communities: de velopments in research
and practice. Chichester, West Sussex; Malden, MA: Wiley-Blackwell.
BROOKES, M. (2010b), The Impact of Grendon on Changing Lives: Prisoner Perspectives, The Howard
Journal of Criminal Justice
CHAUVENET, A, MONCEAU, A., M, ORLIC, F. and ROSTAING, C., (2005) La violence carcrale, Mission de
recherche droit et justice, synthse n132, 2005.
DEBUYST, Ch. (ed), (1990), Acteur social et dlinquance. Une grille de lecture du systme de justice
pnale, Lige-Bruxelles, Mardaga.
DELARUE, J-M. (2013), Le couloir troit de la parole carcrale in Dedans Dehors, 79.
DITCHFIELD, J. (1994), Family Ties and Recidivism. Home Office, London.
FARRALL, S. (2004), Social capital and offender reintegration : making probation desistance focu sed,
in S. ARMSTRONG and L.MCARA (eds), Perspectives on Punishment : The Contours of Control , Oxford
University Press.
GONIN, D. (1991) La Sant incarcre, L'archipel, Paris.
HM Chief Inspector of Prisons for England and Wales, (2009), Report on an announced inspection of
HMP Grendon, London.
MCKAY, H.B., JAYEWARDENE H.S. and REEDIE, P.B. (1979), The Effects of Long-term Incarceration. And
a Proposed Strategy for Future Research, Ottawa, Sollicitor General Canada, Research Division.
MARUNA, S. (2007), After prison, what ? The ex-prisoner's struggle to desist from crime, in Y. Jewkes
(ed), Handbook on Prisons, Cullompton, Willan.
Marshall, P. (1997), Reconviction Study of HMP Grendon Therapeutic Community, London, Home
Office.
MINISTRY OF JUSTICE (2014), Report on an unannounced inspection of HMP Grendon by HM Chief
Inspector of Prisons, Nick Hardwick.
MORGAN, R. (1994), Thoughts about control in prisons, Prison Service Journal, 93.
PAQUELIN, D. (2012), Accs l'information par des services numriques: discours et pratiques des
utilisateurs en milieu contraint, RAUDIN.
PERRIN (1985), La sexualit en prison, in Revue pnitentiaire et de droit pnal , 1.
RAMBOURG, C. (2006), Les UVF, nouvelels pratiques, nouveaux liens, Dossiers thmatiques du CIRAP.
29

RIVLIN (2010) Suicide and Self-injurious Behaviours at HMP Grendon, in Elizabeth Sullivan & Richard
Shuker (eds.) Grendon and the emergence of forensic therapeutic communities: developments in
research and practice. Chichester, West Sussex; Malden, MA: Wiley-Blackwell.
SCHMIDT, B.E. (2013), User Voice and the Prison Council Model, Prison Service Journal 209.
SHUKER, R., Sullivan, E. (2010) Grendon and the Emergence of Forensic Therapeutic Communities:
Developments in Research and Practice, Chichester, Wiley.
SNACKEN, S. (2011), Prisons en Europe. Pour une pnologie critique et humaniste , Larcier.
SPARKS, R., BOTTOMS, A., HAY, W. (1996), Prisons and the Problem of Order, Oxford, Clarendon Press.
TAYOR, R. (2000), Seven-Year Reconviction Study of HMP GrendonTherapeutic Community, Home
OfficeUSER VOICE (2010), The Power Inside. The Role of Prison Councils.
VALLOTON. A., (2013), Le droit d'expression est un droit fondamental, in Dedans-Dehors, 79.
WALKER, N. (1983), Side effets of incarceration, British Journal of Criminology, 23.
WOOLF, Lord Justice (1991), Prison Disturbances April 1990, London, Home Office.
ZAMBLE, E. (1992), Behaviour and adaptation in long -term prison inmates. Descriptive longitudinal
results, Criminal Justice and Behaviour, 19.
30

MARIE CRTENOT
Marie Crtenot jest czonkiem francuskiej sekcji Midzynarodowego Obserwatorium Wizie.

Wsptworzya wydany przez t organizacj w 2011 r. raport na temat warunkw wiziennych we
Francji - caociowe opracowanie opisujce zagadnienia zwizane z tamtejszym systemem
penitencjarnym. Braa take udzia w opracowaniu Przewodnika dla Winiw opisujcego w
pytaniach i odpowiedziach 785 zagadnie dotyczcych wszystkich aspektw wiziennego ycia od
momentu przybycia do jednostki po dzie wyjcia.
EUROPEJSKIE OBSERWATORIUM WIZIE

Europejskie
Obserwatorium
Wizie
jest
projektem
finansowanym przez Komisj Europejsk z programu Criminal
Justice. Caoksztat EOW koordynuje woska organizacja
pozarzdowa Stowarzyszenie Antigone. Innymi organizacjami
uczestniczcymi w projekcie s:
Universit degli Studi di Padova - Wochy
Observatoire international des prisons - section franaise - Francja
Special Account of Democritus University of Thrace Department of Social Administration (EL
DUTH) - Grecja
Latvian Centre for Human Rights - otwa
Helsiska Fundacja Praw Czowieka - Polska
ISCTE - Instituto Universitrio de Lisboa - Portugal
Observatory of the Penal System and Human Rights - Universidad de Barcelona - Spain
Centre for Crime and Justice Studies Zjednoczone Krlestwo
Europejskie Obserwatorium Wizie poprzez ilociowe i jakociowe analizy weryfikowao stan
przestrzegania praw czowieka w poszczeglnych systemach penitencjarnych Europy porwnujc
obowizujce w nim rozwizania do midzynarodowych standardw i regulacji. Zadaniem EOW byo
take wskazanie ekspertom polityki penitencjarnej i praktykom dobrych praktyk wystpujcych w
poszczeglnych systemach penitencjarnych, co w rezultacie powinno poprawi kondycj
osadzonych, a take warunki pracy personelu wiziennego. Oprcz tego praca EOW skupia si take
na popularyzacji standardw przyjtych przez CPT oraz inne midzynarodowe instrumenty
kontrolne.
European Prison Observatory
Via Monti di Pietralata 16 - 00157 Roma
Tel. +39 0644363191, Fax +39 06233215489
info@prisonobservatory.org
www.prisonobservatory.org
31

Projekt finansowany ze rodkw

Komisji Europejskiej z programu
Criminal Justice.
32

Od Krajowych Inicjatyw Po Europejskie Standardy: Dobre Praktyki Więzienne

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Od Krajowych Inicjatyw Po Europejskie Standardy: Dobre Praktyki Więzienne

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

European Prison Observatory

Prison conditions in Italy

Europejskie Obserwatorium Wizie. Standardy pozbawienia wolnoci w Unii

Europejskie Obserwatorium Wizie. Standardy pozbawienia wolnoci w Unii

Europejskie Obserwatorium Wizie

Od krajowych praktyk po europejskie standardy:

OD KRAJOWYCH INICJATYW PO EUROPEJSKIE STANDARDY: DOBRE PRAKTYKI WIZIENNE

Europejskie Obserwatorium Wizie

Od krajowych praktyk po europejskie standardy:

Europejskie Obserwatorium Wizie

Od krajowych praktyk po europejskie standardy:

EUROPEJSKIE REGUY WIZIENNE

Europejskie Obserwatorium Wizie

Od krajowych praktyk po europejskie standardy:

Potrzeb dotyczc godnych warunkw bytowych: zakwaterowania zgodnego z normami

Europejskie Obserwatorium Wizie

Od krajowych praktyk po europejskie standardy:

ROZDZIA 1: RYGOR WIZIENNY I FORMY

Urzeczywistnienie zasady normalizacji, a take redukcja negatywnych aspektw odosobnienia wymagaj,

Pomieszczenia przeznaczone dla winiw, a w szczeglnoci pomieszczenia przeznaczone do spania

Rygor jakiemu podlegaj winiowie powinien zapewnia zrwnowaony program aktywnoci

Winiowie powinni mie dostp do pomieszcze sanitarnych, ktre s higieniczne i respektuj

W odniesieniu do aktywnoci zawodowej Rada Europy podkrela, e wadze wizienne powinny dy

Europejskie Obserwatorium Wizie

Od krajowych praktyk po europejskie standardy:

dy do zapewnienia wszystkim winiom dostpu do moliwie jak najbardziej wszechstronnych

Europejskie Obserwatorium Wizie

Od krajowych praktyk po europejskie standardy:

pobyt poza cel przez minimum osiem godzin dziennie.

WOCHY: WIZIENNE CENTRA UNIWERSYTECKIE

Europejskie Obserwatorium Wizie

Od krajowych praktyk po europejskie standardy:

FRANCJA: CYFROWE PODSTAWY

Europejskie Obserwatorium Wizie

Od krajowych praktyk po europejskie standardy:

ROZDZIA 2: ZBIOROWA OCENA WARUNKW DETENCJI

Wedug Rady Europy winiowie stosownie do swoich potrzeb: porzdku, bezpieczestwa

Europejskie Obserwatorium Wizie

Od krajowych praktyk po europejskie standardy:

jedzenia. Zgodnie z art. 12 wspomnianego aktu prawnego przedstawiciele osadzonych uczestnicz

ANGLIA I WALIA: RADY WIZIENNE

Europejskie Obserwatorium Wizie

Od krajowych praktyk po europejskie standardy:

powrotem osadzonych do spoeczestwa, inne na poprawie i wzmocnieniu pozytywnych relacji

Europejskie Obserwatorium Wizie

Od krajowych praktyk po europejskie standardy:

Europejskie Obserwatorium Wizie

Od krajowych praktyk po europejskie standardy:

ROZDZIA 3: KONTAKTY ZE WIATEM ZEWNTRZNYM

Europejskie Obserwatorium Wizie

Od krajowych praktyk po europejskie standardy:

ANGLIA, WALIA I SZKOCJA: PROGRAMY WSPOMAGANYCH WIDZE

Europejskie Obserwatorium Wizie

Od krajowych praktyk po europejskie standardy:

- Kategoria bliskich krewnych obejmuje maonkw, partnerw w zwizku partnerskim, wstpnych,

Europejskie Obserwatorium Wizie

Od krajowych praktyk po europejskie standardy:

FRANCJA: JEDNOSTKI DO SPOTKA RODZINNYCH ORAZ POKOJE DO

Jednostki do spotka rodzinnych (UVF) umeblowane apartamenty z dwoma albo trzema

Pokoje do widze intymnych (parloirs familiaux) rozwizanie porednie pomidzy jednostkami

Europejskie Obserwatorium Wizie

Od krajowych praktyk po europejskie standardy:

SZKOCJA: WIRTUALNE WIDZENIA