2.

CHARAKTERYSTYKI GEOMETRYCZNE PRZEKROJU

2.
2. Charakterystyki geometryczne przekroju
2.1 Podstawowe definicje

Z przekrojem prta zwizane s trzy wielkoci fizyczne nazywane charakterystykami geometrycznymi

przekroju. Su one na przykad do wyznaczenia napre w prtach poddanych dziaaniu siy osiowej,
momentu zginajcego, siy poprzecznej oraz momentu skrcajcego.
Rysunek 2.1 przedstawia dowolny przekrj prta wraz ze zwizanym z nim ukadem wsprzdnych
YZ. Elementarne pole powierzchni dA posiada wsprzdne y oraz z.

dA

Rys. 2.1. Przekrj prta.

Pierwsz wielkoci charakteryzujc przekrj prta jest pole powierzchni. Definicja tej wielkoci ma
posta

A= dA .
A

(2.1)

Jednostk pola powierzchni w ukadzie SI jest m2. W budownictwie najczciej uywa si cm2. Pole
powierzchni jest zawsze wiksze od zera.
Drug wielkoci charakteryzujc przekrj prta jest moment statyczny. Definicje momentu
statycznego wzgldem osi Y SY oraz wzgldem osi Z SZ maj posta

S Y = zdA ,

(2.2)

S Z = ydA .

(2.3)

Jednostk momentu statycznego jest m3. W budownictwie najczciej uywa si cm3. Moment statyczny moe
przyjmowa wartoci dodatnie, ujemne oraz zero.
Prof. dr hab. in. Andrzej Garstecki
Dr in. Janusz Dbiski

AlmaMater

2. CHARAKTERYSTYKI GEOMETRYCZNE PRZEKROJU

Trzeci wielkoci charakteryzujc przekrj prta jest moment bezwadnoci. Definicje momentw
bezwadnoci wzgldem osi Y IY oraz wzgldem osi Z IZ (s to tak zwane osiowe momenty bezwadnoci)
maj posta

I Y = z 2dA ,

(2.4)

I Z = y 2dA .

(2.5)

Oprcz osiowych momentw bezwadnoci istnieje jeszcze moment dewiacyjny. Jego definicja ma posta

I YZ = yzdA .

(2.6)

O symetrii

Jednostk momentu bezwadnoci jest m4. W budownictwie najczciej uywa si cm4. Osiowe momenty
bezwadnoci przyjmuj zawsze wartoci dodatnie, natomiast moment dewiacyjny moe by dodatni, ujemny
lub rwny zero. Osiowe momenty bezwadnoci s pewn miar rozproszenia przekroju wzgldem danej osi.
Im osiowy moment bezwadnoci jest wikszy tym rozproszenie przekroju jest wiksze. Warto bezwzgldna
momentu dewiacyjnego jest miar asymetrii przekroju wzgldem przyjtego ukadu wsprzdnych. atwo
zauway, e jeli jedna z osi ukadu wsprzdnych jest osi symetrii to moment dewiacyjny wzgldem tego
ukadu wynosi zero. Przedstawia to rysunek 2.2.

dA
y

dA
-y

Rys. 2.2. Przekrj prta z jedn osi symetrii.

O rodkowa jest to o, wzgldem ktrej moment statyczny wynosi zero. rodek cikoci jest to
punkt przecicia dwch dowolnych osi rodkowych.
Prof. dr hab. in. Andrzej Garstecki
Dr in. Janusz Dbiski

AlmaMater

2. CHARAKTERYSTYKI GEOMETRYCZNE PRZEKROJU

Chcc wyznaczy wsprzdne yC, zC rodka cikoci SC obieramy dowolny ukad wsprzdnych YZ.
Przedstawia to rysunek 2.3.

zC

Y0
dA

z0

SC
Z

y0

Z0

yC

Rys. 2.3. Wyznaczenie rodka cikoci przekroju.

Wsprzdne elementarnego pola powierzchni dA w ukadzie osi rodkowych Y0Z0 wynosz

y 0 = y y C ,

(2.7)

z 0 =z z C .

(2.8)

Momenty statyczne wzgldem osi Y0 oraz Z0 wynosz (yC oraz zC traktujemy jako sta)

S Y0= z 0dA= z z c dA= zdA z C dA ,

(2.9)

S Z0 = y 0dA= y y c dA= ydA y C dA .

(2.10)

Wzory 2.9 i 2.10 po przeksztaceniu i uwzgldnieniu faktu, e moment statyczny wzgldem osi rodkowej
wynosi zero bd miay posta

S Y0 =S Y z CA=0 ,

(2.11)

S Z0 =S Z y CA=0 .

(2.12)

Ostatecznie wsprzdne rodka cikoci wynosz

Prof. dr hab. in. Andrzej Garstecki

Dr in. Janusz Dbiski

AlmaMater

2. CHARAKTERYSTYKI GEOMETRYCZNE PRZEKROJU

zC =

SY ,
A

yC =

SZ .
A

(2.13)

(2.14)

Jeeli przekrj skada si z n czci o znanych polach powierzchni Ai oraz wsprzdnych rodkw cikoci yi
i zi to wsprzdne rodka cikoci oblicza si ze wzorw
n

Aiz i

S
z C = Y = i=1n
A

(2.15)

Ai
i=1

Aiyi

S
y C = Z = i=1n
A

(2.16)

Ai
i=1

Oczywicie jeeli przekrj posiada o symetrii to rodek cikoci musi znajdowa si na niej. W
przekroju posiadajcym dwie osie symetrii rodek cikoci znajduje si w punkcie ich przecicia.

2.2 Momenty bezwadnoci przy przesuniciu ukadu wsprzdnych

Zamy, e znane s momenty bezwadnoci w ukadzie osi rodkowych Y0Z0. Poszukujemy
momentw bezwadnoci w dowolnym ukadzie YZ. Wsprzdne rodka cikoci przekroju w ukadzie YZ
wynosz yP oraz zP. Przedstawia to rysunek 2.4. Moment bezwadnoci wzgldem osi Y zgodnie z definicj
wyraon przez wzr (2.4) wynosi

I Y = z 2dA= z 0 z P dA .
2

(2.17)

Po rozwiniciu wyraenia w nawiasie wzr 2.17 bdzie mia posta

I Y = z 022 z 0z Pz 2P dA .
A

Prof. dr hab. in. Andrzej Garstecki

Dr in. Janusz Dbiski

(2.18)

AlmaMater

2. CHARAKTERYSTYKI GEOMETRYCZNE PRZEKROJU

Cak z sumy zamieniamy na sum caek. Wzr 2.18 bdzie mia posta (zP jako sta wycigamy przed cak)

I Y = z 02dA2 z P z 0dA z 2P dA .
A

(2.19)

zP

Y0
dA

z0

SC
Z

y0

Z0

yP

Rys. 2.4. Wyznaczenie momentw bezwadnoci przy przesuniciu ukadu wsprzdnych..

Interpretujc poszczeglne caki otrzymano

I Y = I Y02z PS Y0 z 2PA .

(2.20)

Poniewa o Y0 jest osi rodkow wic moment statyczny wzgldem tej osi SY0 wynosi zero. Ostatecznie
wzr na obliczenie momentu bezwadnoci IY bdzie mia posta

I Y = I Y0 z 2PA .

(2.21)

Analogicznie wzr na obliczenie momentu bezwadnoci IZ bdzie mia posta

I Z = I Z0 y 2PA ,

(2.22)

W celu wyznaczenia momentu dewiacyjnego wykorzystano definicj wedug wzoru (2.6).

I YZ = yzdA= y 0 y P z 0 z P dA .
A

Prof. dr hab. in. Andrzej Garstecki

Dr in. Janusz Dbiski

(2.23)

AlmaMater

2. CHARAKTERYSTYKI GEOMETRYCZNE PRZEKROJU

Po rozwiniciu wyrae w nawiasach wzr 2.23 bdzie mia posta

I YZ = y 0z 0 y 0z P z 0y P y Pz P dA .

(2.24)

Cak z sumy zamieniamy na sum caek. Wzr 2.24 bdzie mia posta (yP oraz zP taktujemy jako stae)

I YZ = y 0z 0dAz P y 0dA y P z 0dA y Pz P dA .

A

(2.25)

Interpretujc poszczeglne caki otrzymano

I YZ = I Y0Z0 z PS Z0 y PS Y0 y Pz PA .

(2.26)

Poniewa osie Y0 oraz Z0 s osiami rodkowymi wic momenty statyczne wzgldem tych osi SY0 oraz SZ0
wynosz zero. Ostatecznie wzr na obliczenie momentu bezwadnoci IYZ bdzie mia posta

I YZ = I Y0Z0 y Pz PA .

(2.27)

Wzory 2.21, 2.22 oraz 2.27 nosz nazw wzorw Steinera i s podstawowymi wzorami sucymi do
obliczania momentw bezwadnoci dowolnego przekroju wzgldem dowolnego ukadu wsprzdnych.

2.3 Momenty bezwadnoci przy obrocie ukadu wsprzdnych

Zakadamy, e znamy momenty bezwadnoci w ukadzie YZ. Szukamy momentw bezwadnoci w
ukadzie Y`Z` obrconym o kt a. Dodatni kt jest zgodny z obrotem osi Y w kierunku osi Z. Przedstawia to
rysunek 2.5. Wsprzdne elementarnego pola powierzchni dA w ukadzie Y`Z` opisuj wzory
transformacyjne, ktre maj znan posta

y ' = ycos zsin ,

(2.28)

z ' = ysin zcos .

(2.29)

Korzystajc z definicji momentu bezwadnoci wzgldem osi Y` otrzymano

I Y ' = z ' 2dA= ysin zcos dA .

2

Prof. dr hab. in. Andrzej Garstecki

Dr in. Janusz Dbiski

(2.30)

AlmaMater

2. CHARAKTERYSTYKI GEOMETRYCZNE PRZEKROJU

y`

z`

dA

Y`

Z`
y

Rys. 2.5. Przekrj z obrconym ukadem wsprzdnych Y`Z`.

Rozwijajc wyraenie w nawiasie wzr (2.30) bdzie mia posta

2
2
2
2
I Y ' = y sin yzsin cos z cos dA .
A

(2.31)

Poniewa sinus i cosinus kta a s stae moemy wycign je przed znak caki. Zapisujc cak sumy jako
sum caek wzr (2.31) przybierze posta

I Y ' =sin y dAsin cos yzdAcos z dA .

2

(2.32)

Interpretujc poszczeglne caki wzr (2.32) bdzie mia posta

I Y ' =sin 2 I Z sin cos I YZ cos2 I Y .

(2.33)

Wprowadzajc funkcje kta 2a, ktre maj posta

1
1cos 2 ,
2

(2.34)

1
1cos 2 ,
2

(2.35)

2sin cos =sin 2 ,

(2.36)

sin 2 =
2

cos =

otrzymano ostateczn posta wzoru transformacyjnego.

Prof. dr hab. in. Andrzej Garstecki

Dr in. Janusz Dbiski

AlmaMater

2. CHARAKTERYSTYKI GEOMETRYCZNE PRZEKROJU

I Y '=

I YI Z I YI Z

cos 2 I YZsin 2 .
2
2

(2.37)

Postpujc analogicznie otrzymano nastpujce wzory transformacyjne

I Z '=

I YI Z I YI Z

cos 2 I YZsin 2 ,
2
2

I Y ' Z '=

I YI Z
sin 2 I YZcos 2 .
2

(2.38)

(2.39)

2.4 Gwne momenty bezwadnoci

Istnieje pewien wyrniony ukad wsprzdnych, w ktrym osiowe momenty bezwadnoci przyjmuj
wartoci ekstremalne, a moment dewiacyjny znika. Taki ukad nazywamy ukadem gwnych osi
bezwadnoci, a momenty osiowe w tym ukadzie gwnymi momentami bezwadnoci. Kt, ktry okrela
pooenie gwnych osi bezwadnoci wyznacza si ze wzoru

2 I YZ .
I YI Z

tg 2 gl =

(2.40)

Wstawiajc warto kta agl do wzorw transformacyjnych (2.37) i (2.38) otrzymamy wzory na obliczenie
momentw gwnych w postaci

I Ygl =

I YI Z I YI Z

cos 2 gl I YZsin 2 gl ,
2
2

I Zgl =

I YI Z I YI Z

cos 2 gl I YZsin 2 gl .
2
2

(2.41)

(2.42)

Gwne momenty moemy uporzdkowa tak aby

I I =max

I II =min

{
{

I Ygl ,
I Zgl
I Ygl .
I Zgl

(2.43)

(2.44)

Momenty II oraz III mona wyznaczy take z nastpujcych wzorw ( mona je wykorzysta do sprawdzenia
oblicze gwnych momentw bezwadnoci)

Prof. dr hab. in. Andrzej Garstecki

Dr in. Janusz Dbiski

AlmaMater

2. CHARAKTERYSTYKI GEOMETRYCZNE PRZEKROJU

I I
I I= Y Z
2

I I
I II = Y Z
2

I YI Z
,
2
I YZ
2

(2.45)

(2.46)

I YI Z
.
2
I YZ
2

2.5 Niezmienniki
Niezmiennikiem nazywamy tak wielko fizyczn, ktra nie zmienia swojej wartoci przy obrocie
ukadu wsprzdnych. W przypadku charakterystyk geometrycznych mamy dwie takie wielkoci. Pierwszy
niezmiennik ma posta sumy momentw osiowych. Wynosi on odpowiednio w dowolnym ukadzie
wsprzdnych i w ukadzie osi gwnych

J 1=I Y I Z = I Ygl I Zgl .

(2.47)

Drugi niezmiennik w dowolnym ukadzie wsprzdnych oraz w ukadzie osi gwnych wynosi (moment
dewiacyjny w ukadzie osi gwnych rwna si zero)

2
J 2= I YI Z I YZ = I YglI Zgl .

(2.48)

2.6 Momenty bezwadnoci prostokta

Jako przykad zostanie wyznaczony moment bezwadnoci wzgldem osi Y0 przekroju prostoktnego o
szerokoci b i wysokoci h. Oczywicie rodek cikoci znajduje si w rodku wysokoci i szerokoci
prostokta. Przedstawia to rysunek 2.6.

z0

h
2

b
2

h
2

dA
dz0

Y0

b
2

Z0

Rys. 2.6. Przekrj prostoktny.

Prof. dr hab. in. Andrzej Garstecki

Dr in. Janusz Dbiski

AlmaMater

2. CHARAKTERYSTYKI GEOMETRYCZNE PRZEKROJU

10

Elementarne pole dA wynosi

dA=bdz 0 .

(2.49)

Moment bezwadnoci wzgldem osi Y0 zgodnie z definicj bdzie wynosi

h
2

h
2

I Y0= z 02dA= z 02bdz 0 =b z 02dz 0 .

A

(2.50)

Ostatecznie warto momentu bezwadnoci bdzie mia warto

[] [

z 03
I Y0=b
3

h
2

h
h
bh

=
h =b

24 24
12
2

.
(2.51)

Analogicznie moment bezwadnoci wzgldem osi Z0 bdzie wynosi

I Z0 =

hb3 .
12

(2.52)

Oglnie osiowe momenty bezwadnoci prostokta wzgldem osi rodkowych bd miay posta

I o =

wymiar rwnolegy do osiwymiar prostopady do osi 3 .

12

(2.53)

Poniewa osie Y0 oraz Z0 s osiami symetrii to moment dewiacyjny prostokta bdzie wynosi zero.

2.7 Momenty bezwadnoci innych figur

Pooenie rodka cikoci trjkta prostoktnego o wymiarach przyprostoktnych b i h przedstawia
rysunek 2.7. Momenty osiowe bezwadnoci trjkta prostoktnego wynosz

bh3 ,
I Y0=
36
I Z0 =

Prof. dr hab. in. Andrzej Garstecki

Dr in. Janusz Dbiski

hb3 .
36

(2.54)

(2.55)

AlmaMater

11

2h
3

2. CHARAKTERYSTYKI GEOMETRYCZNE PRZEKROJU

h
3

Y0

Z0

b
3

2b
3

Rys. 2.7. Przekrj w formie trjkta prostoktnego.

Oglnie osiowe momenty bezwadnoci trjkta prostoktnego wzgldem osi rodkowych bd miay posta

I o =

wymiar rwnolegy do osiwymiar prostopady do osi 3 .

36

(2.56)

Osie Y0 i Z0 nie s osiami gwnymi dla trjkta prostoktnego wic moment dewiacyjny bdzie rny od zera.
Jego warto bezwzgldn oblicza si ze wzoru

b 2h 2 .
72

(2.57)

2h
3

I Y0Z0=

h
3

Y0

Z0

2b
3

b
3
b

Rys. 2.8. Trjkt prostoktny z zaznaczonym wikszym polem powierzchni w wiartkach ujemnych.
Prof. dr hab. in. Andrzej Garstecki
Dr in. Janusz Dbiski

AlmaMater

2. CHARAKTERYSTYKI GEOMETRYCZNE PRZEKROJU

12

Znak momentu dewiacyjnego ustala si na podstawie pooenia trjkta prostoktnego w ukadzie

wsprzdnych. Na rysunku 2.8 zostaa zaznaczona wiksza cz przekroju trjkta. Cz ta znajduje si w
wiartkach, w ktrych wyraenie y0z0dA jest ujemne (bd to tak zwane wiartki ujemne) wic moment
dewiacyjny trjkta ma warto ujemn. W przypadku innego usytuowania trjkta w ukadzie wsprzdnych
znak momentu dewiacyjnego naley ustali w zalenoci od pooenia wikszej czci przekroju.
W przypadku przekroju koowego o promieniu R rodek cikoci znajduje si oczywicie w rodku
koa. Osiowe momenty bezwadnoci w ukadzie osi rodkowych wynosz

R 4 .
I Y0=I Z0 =
4

(2.58)

Moment dewiacyjny przekroju koowego wynosi oczywicie zero.

Y0
R

Z0

Rys. 2.9. Przekrj koowy.

W przypadku przekroju bdcego poow koa pooenie rodka cikoci zostao pokazane na rysunku

4R
3

O symetrii

2.10.

Y0

Z0

Rys. 2.10. Przekrj bdcy poow koa.

Osiowe momenty bezwadnoci wynosz

Prof. dr hab. in. Andrzej Garstecki

Dr in. Janusz Dbiski

AlmaMater

2. CHARAKTERYSTYKI GEOMETRYCZNE PRZEKROJU

I Y0=

R 4 =0,1098 R 4 ,
8 9

I Z0 =

R 4
=0,3927 R 4 .
8

13

(2.59)

(2.60)

Moment dewiacyjny wynosi oczywicie zero.

Y0

4R
3

Pooenie rodka cikoci w przekroju bdcego wiartk koa o promieniu R przedstawione zostao na
rysunku 2.11.

Z0

4R
3

Rys. 2.11. Przekrj bdcy wiartk koa.

Osiowe momenty bezwadnoci wynosz

I Y0= I Z0 =0,05488R 4 .

(2.61)

Warto bezwzgldna momentu dewiacyjnego wynosi

I Y0Z0=0,01647 R 4 .

4R
3

(2.62)

Y0

Z0

4R
3

Rys. 2.12. Przekrj bdcy wiartk koa z zaznaczonym wikszym polem powierzchni w wiartkach dodatnich.

Prof. dr hab. in. Andrzej Garstecki

Dr in. Janusz Dbiski

AlmaMater

2. CHARAKTERYSTYKI GEOMETRYCZNE PRZEKROJU

14

Znak momentu dewiacyjnego ustala si podobnie jak dla przekroju trjktnego. Wiksz cz przekroju
przedstawia rysunek 2.12. W tym przypadku wiksza cz przekroju znajduje si w wiartkach dodatnich
wic moment dewiacyjny bdzie dodatni.

2.8 Przekroje walcowane

Osobn grup prtw stanowi prty wykonane z ksztatownikw walcowanych. Charakterystyki tego
typu przekrojw znajduj si w Tablicach do projektowania konstrukcji metalowych. Istnieje wiele
rodzajw tego typu przekrojw. Poniej zostan przedstawione podstawowe typy.
1. Dwuteownik. Wygld przekroju oraz wielkoci potrzebne do wyznaczenia charakterystyk geometrycznych
przedstawia rysunek 2.13.

Rys. 2.13. Przekrj dwuteowy.

Poziome elementy nazywamy pkami natomiast pionowy element nazywany jest rodnikiem.
2. Powka dwuteownika. Wygld przekroju oraz wielkoci potrzebne do wyznaczenia charakterystyk
geometrycznych przedstawia rysunek 2.14.
3. Ceownik. Wygld przekroju oraz wielkoci potrzebne do wyznaczenia charakterystyk geometrycznych
przedstawia rysunek 2.15.
4. Ktownik rwnoramienny. Wygld przekroju oraz wielkoci potrzebne do wyznaczenia charakterystyk
geometrycznych przedstawia rysunek 2.16. Dla gruboci pki 3,0 mm odczytc naley wartoci grne a
dla 4,0 mm dolne.
5. Ktownik nierwnoramienny. Wygld przekroju oraz wielkoci potrzebne do wyznaczenia charakterystyk
geometrycznych przedstawia rysunek 2.17. Dla gruboci pki 5,0 mm odczytujc naley wartoci grne a
dla 6,0 mm dolne.

Prof. dr hab. in. Andrzej Garstecki

Dr in. Janusz Dbiski

AlmaMater

2. CHARAKTERYSTYKI GEOMETRYCZNE PRZEKROJU

15

Rys. 2.14. Powka dwuteownika.

Rys. 2.15. Przekrj ceowy.

Rys. 2.16. Ktownik rwnoramienny.

Prof. dr hab. in. Andrzej Garstecki
Dr in. Janusz Dbiski

AlmaMater

2. CHARAKTERYSTYKI GEOMETRYCZNE PRZEKROJU

16

Rys. 2.17. Ktownik nierwnoramienny.

2.9 Momenty bezwadnoci w klasycznym ukadzie XY

W wielu podrcznikach charakterystyki geometryczne s wyznaczone w ukadzie XY, ktry zosta
przedstawiony na rysunku 2.18.
Y

dA
X
x

Rys. 2.18. Przekrj w klasycznym ukadzie wsprzdnych XY.

Definicje momentu statycznego wzgldem osi X i Y maj posta

S X = ydA ,

(2.63)

S Y = xdA .

(2.64)

Prof. dr hab. in. Andrzej Garstecki

Dr in. Janusz Dbiski

AlmaMater

2. CHARAKTERYSTYKI GEOMETRYCZNE PRZEKROJU

17

Definicje momentu bezwadnoci maj posta

I X = y 2dA ,

(2.65)

I Y = x 2dA ,

(2.66)

I YZ = xydA .

(2.67)

Pooenie rodka cikoci oblicza si ze wzorw

xC =

SY ,
A

yC =

SX .
A

(2.68)

Jeeli przekrj skada si z n czci o znanych polach powierzchni Ai oraz wsprzdnych rodkw cikoci xi
i yi to wsprzdne rodka cikoci oblicza si ze wzorw
n

Aixi

S
x C = Y = i=1n
A

Ai

(2.69)

i=1

yC =

Aiyi

S X i=1
= n
A

(2.70)

Ai
i=1

Twierdzenie Steinera bdzie miao posta

Prof. dr hab. in. Andrzej Garstecki

Dr in. Janusz Dbiski

I X = I X0 y 2PA ,

(2.71)

I Y =I Y0 x 2PA ,

(2.72)

I XY = I X0Y0 x Py PA .

(2.73)

AlmaMater

2. CHARAKTERYSTYKI GEOMETRYCZNE PRZEKROJU

18

We wzorach (2.71), (2.72) i (2.73) IX0, IY0 i IX0Y0 oznaczaj momenty wzgldem osi rodkowych, xP i yP
oznaczaj wsprzdne rodka cikoci w ukadzie XY.
Wzory transformacyjne bd miay posta

I X '=

I XIY I XIY

cos 2 I XYsin 2 ,
2
2

(2.74)

I Y '=

I XIY I XIY

cos 2 I XYsin 2 ,
2
2

(2.75)

I X ' Y '=

I XIY
sin 2 I XYcos 2 .
2

(2.76)

Kt nachylenia osi gwnych oblicza si ze wzoru

tg 2 gl =

2 I XY .
I XIY

(2.77)

Wartoci gwnych momentw bezwadnoci oblicza size wzorw

I Xgl =

I XIY I XIY

cos 2 gl I XYsin 2 gl ,
2
2

I Ygl =

I XIY I XIY

cos 2 gl I XYsin 2 gl .
2
2

(2.78)

(2.79)

Do sprawdzenia oblicze mona zastosowa nastpujce wzory

I I
I I= X Y
2

I I
I II = X Y
2

I XIY
,
I 2XY
2

(2.80)

(2.81)

I XIY
.
I 2XY
2

Wartoci niezmiennikw w dowolnym ukadzie wsprzdnych oraz w ukadzie osi gwnych bd wynosiy

J 1= I X I Y = I Xgl I Ygl

Prof. dr hab. in. Andrzej Garstecki

Dr in. Janusz Dbiski

(2.82)

AlmaMater

2. CHARAKTERYSTYKI GEOMETRYCZNE PRZEKROJU

J 2 =I XI Y I 2XY = I XglI Ygl

19

(2.83)

2.10 Przykady liczbowe

2.10.1 Przekrj blachownicowy - dwuteowy

2,0

Wyznaczy gwne momenty bezwadnoci IYgl oraz IZgl przekroju pokazanego na rysunku 2.19.
Wszystkie wymiary s podane w centymetrach.

9,0

2,0

28,0

1,0

Rys. 2.19. Przekrj blachownicowy dwuteowy.

Poniewa przekrj dwuteowy posiada dwie osie symetrii rodek cikoci znajduje si w punkcie
przecicia si obu osi symetrii. Przedstawia to rysunek 2.20. W celu wyznaczenia pooenia rodka cikoci
przekrj zosta podzielony na trzy figury skadowe. Wszystkie figury s prostoktami. Zostao to
przedstawione na rysunku 2.21.
Wsprzdne rodkw cikoci poszczeglnych figur skadowych wynosz

y 01=0,0 cm z 01=15,0 cm
.
y 02=0,0 cm z 02=0,0 cm
y 03=0,0 cm z 03=15,0 cm

Prof. dr hab. in. Andrzej Garstecki

Dr in. Janusz Dbiski

(2.84)

AlmaMater

20

1,0

16,0

2,0

2. CHARAKTERYSTYKI GEOMETRYCZNE PRZEKROJU

9,0
4,5

2,0

16,0

28,0

Y0

Z0
4,5

2,0

Rys. 2.20. Pooenie rodka cikoci przekroju dwuteowego.

1,0

15,0

Y01

15,0

28,0

Y0=Y02

Z0=Z01=Z02=Z03
9,0

2,0

Y03

Rys. 2.21. Podzia dwuteownika na figury skadowe.

Prof. dr hab. in. Andrzej Garstecki

Dr in. Janusz Dbiski

AlmaMater

2. CHARAKTERYSTYKI GEOMETRYCZNE PRZEKROJU

21

Momenty bezwadnoci wzgldem osi Y0 oraz Z0 wynosz

2
9,0 2,0 3
15,0 9,02,0
12
2
1,0 28,0 3
,

0,0 1,028,0
12
2
9,0 2,0 3

15,0 9,02,0=9941 cm4

12

I Y0=

2
2,0 9,0 3
0,0 9,02,0
12
2
28,0 1,0 3
.

0,0 1,028,0
12
3
2
2,0 9,0
4

0,0 9,02,0=245,3 cm
12

(2.85)

I Z0 =

(2.86)

Ze wzgldu na to, e osie Y0 oraz Z0 s osiami symetrii przekroju dwuteowego moment dewiacyjny wynosi
zero. Skoro wic moment dewiacyjny rwna si zero to mona wycign wniosek , e osie Y0 i Z0 s
gwnymi osiami bezwadnoci.

2.10.2 Przekrj blachownicowy - teowy

Wyznaczy gwne momenty bezwadnoci IYgl oraz IZgl przekroju pokazanego na rysunku 2.22.
Wszystkie wymiary s podane w centymetrach.

2,0

9,0

28,0

1,0

Rys. 2.22. Przekrj blachownicowy teowy.

Prof. dr hab. in. Andrzej Garstecki

Dr in. Janusz Dbiski

AlmaMater

2. CHARAKTERYSTYKI GEOMETRYCZNE PRZEKROJU

22

Y01
1,0

16,0

1,0

9,0

2,0

Poniewa przekrj teowy posiada jedn o symetrii rodek cikoci znajduje si na tej osi. W ten sposb
znamy wsprzdn yC rodka cikoci. Chcc wyznaczy wsprzdn zC rodka cikoci zosta obrany
ukad wsprzdnych YZ. Przedstawia to rysunek 2.23. Przekrj zosta podzielony na dwie figury skadowe.
Obie figury s prostoktami.

28,0

Y02

Z=Z0=Z01=Z02

Rys. 2.23. Pooenie rodkw cikoci poszczeglnych figur.

Wsprzdne rodkw cikoci poszczeglnych figur w ukadzie YZ wynosz

y 1=0,0 cm z 1=1,0 cm .
y 2=0,0 cm z 2=16,0 cm

(2.87)

Wsprzdna zC rodka cikoci wynosi

zC =

9.02,0 1,0 28,0 1,0 16,0

=10,13 cm .
9.02,0 28,0 1,0

(2.88)

Rysunek 2.24 przedstawia przekrj z zaznaczonym ukadem osi rodkowych Y0Z0. Wsprzdne rodkw
cikoci poszczeglnych figur w ukadzie Y0Z0 wynosz

y 01=0,0 cm z 01=9,13 cm .
y 02=0,0 cm z 02=5,87 cm

Prof. dr hab. in. Andrzej Garstecki

Dr in. Janusz Dbiski

(2.89)

AlmaMater

2. CHARAKTERYSTYKI GEOMETRYCZNE PRZEKROJU

2,0

9,0

23

9,13

Y01

5,87

Y0

28,0

Y02

1,0

Z0=Z01=Z02

Rys. 2.24. Przekrj teowy z zaznaczonym ukadem osi rodkowych.

Momenty bezwadnoci w ukadzie Y0Z0 wynosz

2
9,0 2,0 3
I Y0=
9,13 9,02,0
12
,
3
2
1,0 28,0
4

5,87 1,028,0=4301 cm
12

(2.90)

2
2,0 9,0
I Z0 =
0,0 9,02,0
12
.
3
2
28,0 1,0

0,0 1,028,0=123,8 cm4

12

(2.91)

Ze wzgldu na to, e o Z0 jest osi symetrii przekroju teowego moment dewiacyjny wynosi zero. Skoro wic
moment dewiacyjny rwna si zero to mona wycign wniosek , e osie Y0 i Z0 s gwnymi osiami
bezwadnoci.

2.10.3 Zastosowanie twierdzenia Steinera

Dany jest moment bezwadnoci przekroju bdcego powk koa wzgldem osi Y1. Wyznaczy
moment bezwadnoci wzgldem osi Y2. Przekrj zosta przedstawiony na rysunku 2.25.

Prof. dr hab. in. Andrzej Garstecki

Dr in. Janusz Dbiski

AlmaMater

2. CHARAKTERYSTYKI GEOMETRYCZNE PRZEKROJU

I Y1=

R 4 .
8

24

(2.92)

4R
3

Y2
Y0

Y1
Z0=Z1=Z2

Rys. 2.25. Przekrj bdcy wiartk koa.

Zgodnie z twierdzeniem Steinera moment bezwadnoci wzgldem osi Y1 wynosi

I Y1= I Y0z 12A

(2.93)

Wsprzdna z1 rodka cikoci przekroju w ukadzie Y1Z1 wynosi

z 1=

4 R
3

(2.94)

Ostatecznie moment bezwadnoci wzgldem osi Y1 wynosi

(2.95)

R 4
8 9

(2.96)

2
R 4
4 R R
I Y1=
=I Y0

8
2
3

Moment bezwadnoci wzgldem osi rodkowej Y0 wynosi

I Y0=

Moment bezwadnoci wzgldem osi Y2 wynosi (z2 jest wsprzdn rodka cikoci przekroju w ukadzie
Y2Z2)

I Y2=I Y0 z 2A=

Prof. dr hab. in. Andrzej Garstecki

Dr in. Janusz Dbiski

8
4 R R
4

R R

8 9
2
3

(2.97)

AlmaMater

2. CHARAKTERYSTYKI GEOMETRYCZNE PRZEKROJU

Prof. dr hab. in. Andrzej Garstecki

Dr in. Janusz Dbiski

25

AlmaMater