Philip K.

Dick
Transmigracja
Timothyego Archera
Tumaczy: Lech Jczmyk

Wydanie oryginalne: 1982

Wydanie polskie: 1999

Philip K. Dick urodzi si w 1928 roku w Chicago,

wikszo ycia spdzi w Kalifornii. Zmar w 1982
roku w Santa Ana. Pozostawi po sobie imponujc
ilociowo i jakociowo spucizn literack, na
ktr skadaj si setki opowiada i dziesitki powieci. W 1962 roku otrzyma Nagrod Hugo za nowel Czowiek z Wysokiego Zamku, a w 1974 nagrod im. Johna W. Campella za Pycie zy moje, rzek
policjant.
Dick, zwany Dostojewskim science fiction, jest autorem synnej trylogii VALIS (Valis, Boa inwazja,
Transmigracja Timothyego Archera), ktrej inspiracj byo mistyczne przeycie w marcu 1974 roku.
Jego twrczo jest niezwykle oryginalna, zadziwiajca zarwno bogactwem pomysw fabularnych, jak i gbi rozwaa filozoficzno-teologicznych. Tematem przewodnim s niezmiennie pytania o sens ycia, o miejsce Boga w wiecie penym
za oraz o kondycj wspczesnego czowieka dcego do poznania prawdy.

Oda na cze tego

Ach, Benie!
Na twe skinienie
Kt by raz jeszcze nie siad
Do ktrej z Lirycznych Biesiad
Pod Socem, Pod Psem, czy w tawernie
Potrjna Beczka, gdzie wiernie
Gromadzi si nasz Parnas cay
Na tgo zakrapiane lecz podniose szay,
A przecie kada Zwrotka syszana z ust Mistrza
Bya sodsza ni wino, ni piecze misistsza.
Mj Benie,
Na ziemskiej scenie
Sta znw, lub z wyyn nieba
Zelij cho, czego nam trzeba:
Zmylo t, ktrej mia w nadmiarze;
A spraw te, bymy jak mdrzy wodarze
Umieli rzdzi si owym Talentem,
Bo gdy staniemy nad rdem wyschnitem,
Gdy strwonimy bezcenny Spadek, nasz Kapita,
Prno o Wielkie Wiersze wiat si bdzie pyta.
Robert Herrick, 1648
(tum. Stanisaw Baraczak)

1
Barefoot prowadzi swoje seminaria na odzi mieszkalnej w Sausalito. Trzeba zapaci
sto dolarw, eby si dowiedzie, po co yjemy na tej ziemi. Dostaje si te kanapk, ale
tego dnia nie byam godna. Wanie zabito Johna Lennona i chyba wiem, po co yjemy
na tej ziemi. eby si dowiedzie, e to, co kochamy najbardziej, zostanie nam odebrane raczej na skutek bdu na grze ni w wyniku jakiego planu.
Zaparkowaam swoj hond civic przy parkometrze i siedziaam, suchajc radia. Ju
na kadej czstotliwoci mona byo usysze wszystkie kiedykolwiek napisane piosenki Beatlesw. Cholera, pomylaam. Czuj si, jakbym bya z powrotem w latach szedziesitych, a moim mem by nadal Jefferson Archer.
Gdzie jest przysta numer pi? spytaam dwch przechodzcych hipisw.
Nie odpowiedzieli. Zastanawiaam si, czy syszeli ju o Lennonie. Potem pomylaam, co mnie, u diaba, obchodzi arabski mistycyzm, sufiowie i wszystko to, o czym
Edgar Barefoot opowiada w swoim programie radiowym z Berkeley. Ci sufiowie to
szczliwi ludzie. Dla nich istot Boga nie jest potga ani mdro, ani mio, ale pikno. To cakowicie nowa idea, nie znana ydom i chrzecijanom. Ja nie jestem ani ydwk, ani chrzecijank. Nadal pracuj w sklepie muzycznym przy Telegraph Avenue
w Berkeley i usiuj spaca raty za dom, ktry kupilimy z Jeffem, kiedy bylimy maestwem. Teraz ja mam dom, a Jeff nie ma nic. Takie byo cae jego ycie.
Dlaczego kto przy zdrowych zmysach miaby si przejmowa arabskim mistycyzmem, zadawaam sobie pytanie, zamykajc hond i ruszajc w stron odzi. Zwaszcza
przy takiej pogodzie. Ale co tam, przejechaam ju przez most Richardsona, przez tandetne Richmond i obok rafinerii. Zatoka jest pikna, a na mocie Richardsona kadego
namierza policja. Licz czas od momentu, kiedy si paci rogatkowe i zjeda z mostu
po stronie Marin. Jak si przyjeda do Marin za wczenie, paci si kup forsy.
Nigdy nie przepadaam za Beatlesami. Kiedy Jeff przynis do domu pyt Rubber
Soul, powiedziaam mu, e to mde. Nasze maestwo zaczo si rozpada, od kiedy
musiaam miliard razy, dzie po dniu, wysuchiwa Michelle. To byo gdzie okoo roku
szedziesitego szstego. Tu, nad Zatok, wiele osb datuje wydarzenia wedug ukazywania si pyt Beatlesw. Pierwszy solowy album Paula McCartneya ukaza si na rok
przed nasz separacj. Kiedy sysz Teddy Boy, zaczynam paka. To rok, kiedy miesz-

kaam w naszym domu sama. Nie rbcie tego. Nigdy nie mieszkajcie same. Jeff do samego koca zajmowa si swoj dziaalnoci pacyfistyczn. Ja si wycofaam i suchaam przez radio muzyki barokowej, niech j licho porwie. W ten sposb po raz pierwszy usyszaam Edgara Barefoota, ktrego pocztkowo uznaam za dupka z tym jego
cienkim gosikiem i tonem kogo, kto zachwyca si wasn dziaalnoci umysow, cieszc si niczym dwulatek kadym kolejnym satori. S dowody, e byam nad Zatok jedyn osob, ktra tak mylaa. Pniej zmieniam zdanie. Stacja KPFA zacza nadawa
pno w nocy nagrane wykady Barefoota, ktrych suchaam, prbujc zasn. Kiedy
czowiek jest na p przytomny, caa ta monotonna recytacja nabiera sensu. Wiele osb
tumaczyo mi, e okoo roku tysic dziewiset siedemdziesitego trzeciego wszystkie
programy nadawane w Strefie Zatokowej zawieray komunikaty podprogowe, pochodzce prawie na pewno od Marsjan. Komunikat, jaki odbieraam, suchajc Barefoota,
brzmia mniej wicej tak: Jeste w istocie dobr osob i nie powinna pozwoli, eby
kto inny ukada ci ycie. W kadym razie, w miar upywu czasu, sypiaam coraz lepiej. Zapomniaam Jeffa i to wiato, ktre zgaso wraz z jego mierci, tyle e co pewien
czas co mi si przypominao, zwykle w zwizku z jakim zdarzeniem w sklepie spdzielczym na University Avenue. Jeff zwykle wdawa si tam w awantury, a mnie to bawio.
Wchodzc po trapie na eleganck d Edgara Barefoota, uwiadomiam sobie, e
bd datowa mj udzia w tym seminarium od zabjstwa Lennona i e te dwa wydarzenia s dla mnie nierozczn caoci. C za sposb, eby zacz rozumie wiat.
Lepiej wracaj do domu i wypal par skrtw. Do licha z drcym gosem owiecenia, to
jest czas rewolwerw. Owiecona czy nie, nie masz tu nic do powiedzenia, jeste sprzedawczyni pyt po studiach humanistycznych. Najlepszym nawet brak zdecydowania..., co w tym rodzaju. C to za prymitywna bestia... wlecze si do Betlejem, eby
si narodzi. Istota z wad postawy, zmora wiata. Mielimy test z Yeatsa. Dostaam
A minus. Byam dobra. Potrafiam siedzie przez cay dzie na pododze, jedzc ser, popijajc kozim mlekiem i zastanawiajc si, ktra powie jest najdusza... przeczytaam
wszystkie dugie powieci. Ukoczyam Uniwersytet Kalifornijski. Mieszkaam w Berkeley. Przeczytaam W poszukiwaniu straconego czasu i nic nie pamitam. Jak to mwi,
wyszam przez te same drzwi, przez ktre weszam. Nic mi to nie dao, wszystkie te lata
w bibliotece, w oczekiwaniu a zapali si mj numer, sygnalizujc, e przyniesiono dla
mnie ksik. Pewnie to samo moe powiedzie wikszo ludzi.
Ale i tak zachowuj te lata w pamici jako dobry czas, w ktrym bylimy mdrzejsi, ni si na og uwaa. Wiedzielimy dokadnie, co mamy robi: reim Nixona trzeba obali; to, co robilimy, robilimy z pen wiadomoci i nikt z nas tego nie auje.
Teraz Jeff Archer nie yje, od dzisiaj nie yje John Lennon. Wzdu drogi le inni nieywi ludzie, jakby przejechao tdy co duego. Moe dziki sufim z ich przekonaniem

o nieodcznym od Boga piknie znajd szczcie. Moe to dlatego id po trapie na t

wytworn d mieszkaln: spenia si plan, w ktrym wszystkie te smutne mierci ku
czemu prowadz, w jaki sposb owocuj radoci.
Bilet? zatrzyma mnie przeraliwie chudy chopak, podobny do naszego znajomego Joe puna.
Chodzi o to? Wyjam z torebki druczek, ktry dostaam poczt od Barefoota
za moje sto dolarw. W Kalifornii kupuje si owiecenie tak jak groszek w supermarkecie, na wag i wedug objtoci. Poprosz cztery funty owiecenia, powiedziaam sama
do siebie. Nie, lepiej wezm dziesi funtw, bo nie mam w domu ani uncji.
Prosz i na ty odzi powiedzia chudy modzieniec.
Miego dnia odpowiedziaam.
Kiedy si po raz pierwszy widzi Edgara Barefoota, mona go wzi za mechanika samochodowego. Poniewa jest niski i gruby, robi wraenie kogo, kto odywia si
mieciowym jedzeniem, gwnie hamburgerami. Jest ysy. Jak na to miejsce wiata i ten
okres ludzkiej cywilizacji ubiera si cakiem niewaciwie: nosi dug brzow marynark, najzwyklejsze brzowe spodnie i niebiesk bawenian koszul... tylko jego buty
wygldaj na drogie. Nie wiem, czy to, co ma na szyi, mona nazwa krawatem. Moe
prbowano go powiesi i okaza si za ciki. Urwa si z szubienicy i wrci do swoich
zaj. Owiecenie i przetrwanie s przemieszane, powiedziaam sobie, zajmujc miejsce. Tanie skadane krzesa, tu i wdzie par osb, przewanie modych. Mj m nie
yje i jego ojciec nie yje. Kochanka jego ojca pokna sj barbituranw i ley w grobie, pi snem wiekuistym, na czym zreszt jej zaleao. Dziwne to wszystko: biskup nie
yje, a razem z nim jasnowosa Norweka, ktr utrzymywa z pienidzy Funduszu
Dyspozycyjnego Diecezji, jak twierdzi Jeff. Biskup i szwindel. yjemy w dziwnych czasach, ale tamte byy duo dziwniejsze.
Edgar Barefoot stan przed nami i da znak, ebymy si przesiedli do przodu.
Zastanawiaam si, co by si stao, gdybym zapalia papierosa. Kiedy zapaliam papierosa w aszramie po wykadzie o Wedach. Odczuam powszechn pogard plus ostrego kuksaca w ebra. Wywoaam oburzenie wzniosych. Dziwna rzecz, e ci wznioli
umieraj zupenie tak samo jak ci zwykli. Biskup Timothy Archer mia w sobie mnstwo wzniosoci, na wag i na objto, i nic mu to nie pomogo. Ley jak caa reszta
pod ziemi. Tyle, jeeli chodzi o ycie duchowe. Tyle, jeeli chodzi o aspiracje. Szuka
Jezusa. Wicej, szuka tego, co kryje si za Jezusem, szuka ostatecznej prawdy. Gdyby
zadowoli si byle czym, yby nadal. To daje do mylenia. Ludzie pospolici, godzcy si na fasz, yj i mog opowiedzie swoj histori. Oni nie zginli nad Morzem
Martwym. Najsynniejszy biskup wspczesnoci wycign nogi dlatego, e nie dowierza Jezusowi. Jest w tym jaka nauka. Moe wic doznaam owiecenia; wiem, e nie

naley wtpi. Wiem te, e naley bra wicej ni dwie butelki coca-coli, gdy wyrusza si na pustyni dziesi tysicy mil od domu. Posugujc si mapk ze stacji benzynowej, jakbym nadal bya w centrum San Francisco. Mona dziki niej zlokalizowa
Portsmouth Square, ale nie prawdziwe rdo chrzecijastwa, ukryte przed wiatem
przez ostatnie dwadziecia dwa stulecia.
Pojad do domu i zapal skrta, powiedziaam sobie. To strata czasu. Od chwili mierci Lennona wszystko jest strat czasu, wcznie z opakiwaniem tego faktu.
Odkadam aob na Wielki Post... przestaj si smuci.
Unoszc ku nam rce, Barefoot zacz mwi. Niewiele zapisywaam z tego, co mwi, i niewiele zapamitaam. Byam cik frajerk, e daam sto dolarw, by tego sucha. Ten facet przed nami by mdry, bo to on zgarnia gotwk, a my pacilimy. Tak
si mierzy mdro: wedug tego, kto paci. Tak ja nauczam. Powinnam prowadzi wykady dla sufich, dla chrzecijan te, a szczeglnie dla episkopalnych biskupw z ich
funduszami. Dawaj mi tu sto dolcw, Tim. Wyobracie sobie zwracanie si do biskupa
per Tim. To jak zwracanie si do papiea Jurek albo Bill, niczym do jakiego jaszczurka z Alicji. Zdaje si, e wpad on kominem, o ile sobie przypominam, ale to mtna aluzja literacka, niezrozumiaa podobnie jak to, co mwi Barefoot, bo nikt nie wie,
o co chodzi.
mier w yciu mwi Barefoot i ycie w mierci, dwie postaci jednego kontinuum, jak jin i jang. Dwa oblicza, holon, jak to nazywa Arthur Koestler. Powinnicie
przeczyta jego Janusa. Jedno przechodzi w drugie w radosnym tacu. To Kryszna taczy w nas i przez nas. Kade z nas jest Kryszna, ktry, jeeli pamitacie, wystpuje w postaci czasu. To jest jego prawdziwa, uniwersalna posta. Ostateczna forma, niszczyciel
wszystkich ludzi... wszystkiego, co istnieje. Barefoot obdarzy nas wszystkich witobliwym umiechem.
Tylko tu, nad Zatok, pomylaam, podobne bzdury mog uchodzi na sucho. Mwi
do nas jaki dwulatek. Jezu, jakie to wszystko gupie! Odczuwam dobrze znan odraz,
gniewn niech, ktr uprawiamy w Berkeley, a ktr tak sobie ceni Jeff. Oburzanie
si z powodu kadego drobiazgu sprawiao mu przyjemno. Mj sposb to znoszenie
gupot. Ze strat finansow.
Jestem strasznie przeraona mierci, pomylaam. mier mnie wykoczya. To nie
Sri Kryszna, niszczyciel wszystkich ludzi, to mier, niszczycielka wszystkich moich bliskich. Wybieraa ich, a ca reszt zostawiaa w spokoju. Ty cholerna kostucho, mylaam. Rzucaa si na tych, ktrych kocham. Posuya si ich gupot i wygraa. To
bardzo brzydko wykorzystywa ludzk sabo. Emily Dickinson chrzania, kiedy plota co o miosiernej mierci. To odraajca myl, e mier jest miosierna. Nigdy nie
widziaa karambolu szeciu samochodw na autostradzie. Literatura to oszustwo w pigukach, podobnie jak teologia. Pitro niej ludzie si morduj, a ja szukam Boga w en-

cyklopedii. Bg, ontologiczny dowd na istnienie. Lepiej byoby: praktyczne dowody

na nieistnienie. Takiego hasa nie ma. Szkoda, e nie pojawiy si we waciwym czasie argumenty przeciwko gupocie, ontologicznej i empirycznej, staroytnej i wspczesnej (zob. Zdrowy rozsdek). Problem z wyksztaceniem polega na tym, e zajmuje ono
tyle czasu. Czowiek powica na nie najlepsz cz ycia, a kiedy dochodzi do koca, widzi, e lepiej by zrobi, pracujc w banku. Ciekawe, czy bankierzy zadaj sobie takie pytania. Oni zadaj sobie pytanie, jaki bdzie jutro kurs dolara. Kiedy bankier udaje si na pustyni nad Morzem Martwym, to pewnie zabiera rakietnic, baki z wod,
konserwy i n. A nie krucyfiks, ktry mia mu przypomina wczeniejsze szalestwo.
Niszczycielu ludzi na autostradzie i przy okazji moich nadziei, Sri Kryszno, zaatwie
nas wszystkich. Powodzenia w twoich pozostaych przedsiwziciach. Jeeli s rwnie
godne poparcia w oczach innych bogw.
Chyba chrzani, pomylaam. Te pasje to bzdura. Cierpi na skutki chowu wsobnego,
za dugo przebywaam w rodowisku intelektualistw znad Zatoki. Myl, tak jak mwi: pompatycznie i cay czas zagadkami. Nie jestem ju osob, tylko samokarccym
si gosem. Gorzej, mwi tak, jak sysz. mieci na wejciu, mieci na wyjciu, jak mwi komputerowcy. Powinnam wsta i zada Barefootowi bezsensowne pytanie, a potem wyj, kiedy on bdzie wygasza bezbdn odpowied. W ten sposb on wygrywa, a ja wychodz. Oboje na tym zyskujemy. On mnie nie zna, a ja go znam wycznie
jako solenny gos z radia. Ktry ju teraz odbija mi si w gowie, pomylaam, a to dopiero pocztek, pierwszy z serii wykadw. Solenny gldoa... dobre nazwisko dla sucego rodziny Archerw w jakim telewizyjnym serialu. Gldoa, rusz tu swj tyek, syszysz! To, co ten may bazen opowiada, jest wane, on mwi o Krysznie i o tym, jak ludzie umieraj. To temat, ktry na podstawie osobistych dowiadcze uwaam za wany.
Dobrze wiem, bo jest mi bliski, pojawi si w moim yciu przed laty i nie chce odej.
Kiedy mieszkalimy w maym wiejskim domu. wiato gaso, kiedy si wczyo
opiekacz do tostw. W czasie deszczu w kuchni kapaa woda z arwki. Jeff co jaki czas
wylewa na dach puszk jakiej smolistej mazi, eby nie przeciekao, bo nie sta nas byo
na kupienie papy. Smoa nie pomagaa. Nasz dom, wrd innych podobnych, znajdowa
si w paskiej czci Berkeley przy San Pablo Avenue, blisko Dwight Way. Dobr stron
byo to, e Jeff i ja moglimy chodzi pieszo do restauracji Pech i patrze na Freda Hilla,
jak twierdzili niektrzy agenta KGB, ktry by wacicielem lokalu, przyrzdza saatki i decydowa, czyje obrazy zawisn na cianach w ramach bezpatnej wystawy. Kiedy
Fred pojawi si przed laty w miecie, wszyscy czonkowie partii nad Zatok zamarli ze
strachu, bo rozesza si wie, e sowiecki wysannik bdzie robi czystk. Ujawnio to,
kto naley do partii, a kto nie. Strach pad na wiernych, a nikt inny si nie przejmowa.
Przypominao to podzia na owce i kozy na Sdzie Ostatecznym, tylko e w tym przypadku to owce si trzsy.

Marzenia o ndzy budziy w Berkeley powszechny entuzjazm wraz z nadziej, e polityczna i spoeczna sytuacja ulegnie pogorszeniu, pograjc kraj w ruinie: tak teori
mieli aktywici. Czekali na nieszczcie tak wielkie, e dotknoby kadego, cigajc
klsk na winnych i niewinnych.
Bylimy wtedy i jestemy teraz totalnie szaleni. To takie modne by szalonym. Na
przykad, trzeba by szalonym, eby da crce na imi Goneril. Jak nas uczono na zajciach z literatury angielskiej, szalestwo mieszyo bywalcw teatru Globe. Teraz to
nie jest mieszne. W kraju jest si wielkim artyst, a tu jest si tylko autorem trudnej
ksiki. Wielka rzecz, pomylaam. Z rysunkiem na marginesie przedstawiajcym kogo grajcego na nosie. I za to, tak jak za ten dzisiejszy wykad, pacilimy yw gotwk. Mona by oczekiwa, e dugi okres biedy czego mnie nauczy, wyostrzy niejako
moje zmysy. Mj instynkt przetrwania.
Jestem ostatni yjc osob, ktra znaa biskupa Timothyego Archera z Diecezji
Kalifornijskiej, jego kochank, jego syna i mojego ma, nominalnie waciciela domu
i gow rodziny. Kto powinien... c, byoby dobrze, gdyby nikt nie poszed w ich lady,
dobrowolnie wybierajc mier jak kade z nich, jak Parsifal, ten czysty gupiec.

2
Droga Jane Marion!
W odstpie dwch dni dwie osoby, znajomy wydawca i znajomy pisarz, polecili mi
Zielony Album, obaj mwic w istocie to samo: e jeeli chc wiedzie, co si dzieje we
wspczesnej literaturze, musz przeczyta pani ksik. Kiedy przyszam z ksik do
domu (powiedziano mi, e rozdzia tytuowy jest najlepszy i eby od niego zacz), zorientowaam si, e jest w niej te esej o Timie Archerze. Przeczytaam go wiec. Nagle
mj przyjaciel stan przede mn jak ywy. Sprawio mi to nie rado, tylko dotkliwy
bl. Nie mog o nim pisa, bo nie jestem pisark, chocia ukoczyam anglistyk na
Uniwersytecie Kalifornijskim. W kadym razie ktrego dnia, jako rodzaj wiczenia,
usiadam i spodziam fikcyjny dialog midzy nim a mn, eby zobaczy, czy potrafi
odda kadencj jego nie koczcego si potoku wymowy. Stwierdziam, e potrafi, ale,
podobnie jak sam Tim, dialog by martwy.
Ludzie pytaj mnie czasem, jaki on by, ale nie czuj si chrzecijank i nieczsto
spotykam ludzi zwizanych z Kocioem, cho kiedy tak byo. Moim mem by jego
syn, Jeff, znaam wic Tima raczej dobrze. Czsto rozmawialimy o teologii. Na krtko przed samobjstwem Jeffa spotkaam Tima i Kirsten na lotnisku w San Francisco.
Wanie wrcili z Anglii i przyjechali powita oficjalnych tumaczy zwojw z Qumran.
Tim zacz wtedy uwaa, e Chrystus by oszustem i e nosicielami prawdziwej reli-

gii byli esseczycy. Radzi si mnie, jak ma przekaza t wiadomo swoim wiernym.
Byo to tu przed wydarzeniami w Santa Barbara. Biskup umieci Kirsten w zwykym
mieszkaniu w dzielnicy Tenderloin. Bywao tam bardzo niewiele osb. Jeff i ja, rzecz jasna, tak. Pamitam, jak Jeff po raz pierwszy przedstawi mnie swojemu ojcu. Tim podszed do mnie i powiedzia: Nazywam si Tim Archer. Nie wspomnia, e jest biskupem. Ale mia na palcu piercie.
To ja odebraam telefon o samobjstwie Kirsten. Wci jeszcze nie moglimy doj
do siebie po samobjstwie Jeffa, a ja musiaam sta i sucha, jak Tim mwi mi, e
Kirsten odesza. Patrzyam na mojego modszego brata, ktry bardzo lubi Kirsten;
wanie skleja z drzewa balsa model Spada 13. Wiedzia, e telefonuje Tim, ale nie wiedzia oczywicie, e teraz Kirsten nie yje, tak jak Jeff.
Tim pod pewnym wzgldem rni si od wszystkich znanych mi osb: potrafi mianowicie uwierzy we wszystko i natychmiast dziaa na podstawie swoich nowych przekona. To znaczy, dopki nie zetkn si z czym nowym, bo wtedy dziaa na podstawie tego nowego przekonania. Wierzy, na przykad, e medium uleczyo syna Kirsten
z powanych problemw psychicznych. Ktrego dnia, ogldajc w telewizji wywiad
Davida Prosta z Timem, zdaam sobie spraw, e mwi o Jeffie i o mnie... tyle e to, co
on mwi, nie miao adnego zwizku ze stanem faktycznym. Jeff te oglda ten program i nie wiedzia, e ojciec mwi o nim. Niczym redniowieczni realici, Tim wierzy,
e sowa s czym rzeczywistym. Jeeli co mona uj w sowa, to znaczy, e jest to de
facto prawda. Zapaci za to yciem. Nie byam w Izraelu, kiedy on zgin, ale mog go
sobie wyobrazi na pustyni, jak studiuje map, tak jakby patrzy na mapk ze stacji benzynowej w rdmieciu San Francisco. Mapa mwia, e jak si przejedzie X mil, to si
znajdzie w miejscu Y, wic wsiad do samochodu i jecha X mil, wierzc, e dojedzie do
Y, bo tak mwia mapa. Czowiek, ktry wtpi w kady dogmat wiary chrzecijaskiej,
wierzy we wszystko, co byo napisane.
Jednak zdarzenie, ktre, moim zdaniem, mwi o nim najwicej, zaszo ktrego dnia
w Berkeley. Jeff i ja bylimy umwieni z Timem o okrelonej godzinie w okrelonym
punkcie miasta. Tim przyjecha spniony. Tu za nim przybieg wcieky waciciel
stacji benzynowej. Tim tankowa benzyn na jego stacji, potem cofn si, rozjedajc
pomp... i odjecha, bo by spniony na spotkanie z nami.
Pan mi zniszczy pomp! wrzeszcza czowiek ze stacji benzynowej, nie mogc
zapa tchu i nie panujc nad sob ze zoci. Mog wezwa policj. A pan sobie odjecha. Musiaem ca drog za panem biec.
Ciekawio mnie, czy Tim powie temu czowiekowi, teraz bardzo rozzoszczonemu,
ale w istocie zajmujcemu bardzo skromn pozycj w spoeczestwie, komu z dolnego
szczebla drabiny, na ktrej Tim znajdowa si u samego szczytu chciaam zobaczy,
czy Tim poinformuje go, e jest znanym na caym wiecie biskupem Kalifornii, przyja-

10

cielem Martina Luthera Kinga i Roberta Kennedyego, wielkim i synnym czowiekiem,

ktry chwilowo wystpuje po cywilnemu. Tim tego nie zrobi. Pokornie przeprosi. Po
jakim czasie do waciciela stacji dotaro, e ma do czynienia z kim, dla kogo due, jaskrawo pomalowane pompy po prostu nie istniej. Mia przed sob czowieka, ktry jak
najbardziej dosownie y w innym wiecie. Ten inny wiat to byo to, co Tim i Kirsten
nazywali drug stron, i krok po kroku ta druga strona wszystkich ich wcigaa: najpierw Jeffa, potem Kirsten, a w kocu nieuchronnie i samego Tima.
Czasami powtarzam sobie, e Tim nadal istnieje, ale teraz ju wycznie w tym innym wiecie. Jak to uj Don McLean w swojej piosence Vincent: Ten wiat nie by pomylany dla kogo takiego jak ty. To wanie jest mj przyjaciel; ten wiat nigdy nie by
dla niego tak naprawd prawdziwy, chyba wic nie by to wiat odpowiedni dla niego.
Gdzie popeniono bd i on o tym w gbi duszy wiedzia.
Kiedy myl o Timie, myl tak:
I nadal ni, e idzie po trawie.
Kroczy jak duch po rosie,
Przeszywany na wskro moim piewem radosnym.
Jak to uj Yeats.
Dzikuj pani za ten szkic o Timie, ale spotkanie go ywego, nawet przez chwil, byo
bolesne. To chyba jest miar wielkoci tekstu, jeeli potrafi co takiego wywoa.
Zdaje si, e to w ktrej powieci Aldousa Huxleya jeden z bohaterw telefonuje do
przyjaciela i podniecony wykrzykuje: Wanie znalazem matematyczny dowd na istnienie Boga! Gdyby to by Tim, to nastpnego dnia znalazby inny dowd, zaprzeczajcy pierwszemu... i uwierzyby w niego z rwn gotowoci. By jak kto w ogrodzie
penym kwiatw, i kady kwiat jest nowy i inny, a on odkrywa je po kolei i kadym jest
rwnie zachwycony, ale zapomina o tych, ktre widzia poprzednio. By natomiast stuprocentowo lojalny wobec przyjaci. Ich nigdy nie zapomnia. To byy jego stae kwiaty.
To dziwne, pani Marion, ale brakuje mi go bardziej ni mojego ma. Moe wywar
na mnie wiksze wraenie. Nie wiem, moe pani potrafi to wyjani, to pani jest pisark.
Serdecznie pozdrawiam
Angel Archer
Napisaam do tej synnej przedstawicielki nowojorskiego literackiego establishmentu, Jane Marion, ktrej teksty ukazuj si w najbardziej prestiowych czasopismach. Nie
spodziewaam si otrzyma odpowiedzi i jej nie otrzymaam. Moe jej wydawca, do
ktrego w list wysaam, przeczyta go i wyrzuci do kosza, nie wiem. Ten szkic Marion

11

o Timie doprowadzi mnie do furii, by oparty cakowicie na informacjach z drugiej

rki. Marion nigdy nie poznaa Tima, a mimo to o nim napisaa. Wspomniaa, e Tim
pozbywa si przyjaci, kiedy mu to byo na rk. Tim nigdy w yciu nie zerwa adnej przyjani.
Tamto spotkanie, na ktre Jeff i ja bylimy umwieni z biskupem, byo wane pod
dwoma wzgldami, oficjalnym i, jak si okazao, nieoficjalnym. Jeeli chodzi o aspekt
oficjalny, to chciaam doprowadzi do spotkania midzy biskupem Archerem a moj
przyjacik Kirsten Lundborg, ktra reprezentowaa Ruch Emancypacji Kobiet w Strefie Zatokowej. Ruch pragn, eby Tim wygosi popierajce go przemwienie. Bez honorarium. Uznano, e jako synowa biskupa potrafi to zaatwi. Nie trzeba dodawa, e
Tim nie rozumia caej sytuacji, ale to nie bya jego wina, bo ani Jeff, ani ja o niczym
nie wspomnielimy. Tim uwaa, e spotykamy si, eby zje razem obiad w restauracji Pech, ktr zna ze syszenia. Tim zapaciby rachunek, bo my tego roku bylimy bez
grosza, podobnie zreszt jak w roku poprzednim. Moje zarobki jako maszynistki w biurze prawnym przy Shattuck Avenue byy do niepewne. To biuro prawne skadao si
z dwch facetw z Berkeley, ktrzy uczestniczyli we wszystkich ruchach protestacyjnych. Bronili w sprawach zwizanych z narkotykami. Ich firma nazywaa si Barney
i Gleason, Biuro Prawne i Sklep ze wiecami. Sprzedawali wiece rcznej roboty, albo
w kadym razie trzymali je na pokaz. W ten sposb Jerry Barnes urga swojemu zawodowi i dawa do zrozumienia, e nie ma zamiaru zarabia wielkich pienidzy. Jeeli chodzi o ten cel, to zrealizowa go w peni. Pamitam, jak kiedy wdziczny klient zapaci
mu czarn sztabk opium, ktra wygldaa jak czekoladowy balonik. Jerry nie wiedzia,
co z tym robi, i w kocu komu j podarowa.
Ciekawie byo patrze, jak Fred Hill, agent KGB, wita wszystkich goci jak przystao na dobrego restauratora, umiechajc si i ciskajc donie. Hill mia zimne oczy.
Plotka gosia, e do jego zada naley likwidowanie osb, ktre okazay nieposuszestwo dyscyplinie partyjnej. Tim nie zwraca uwagi na Freda Hilla, kiedy dra prowadzi nas do stolika. Zastanawiaam si, co powiedziaby biskup Kalifornii, gdyby wiedzia, e osobnik wrczajcy nam menu jest Rosjaninem, przebywajcym w Stanach
pod faszywym nazwiskiem oficerem sowieckiej tajnej policji. A moe wszystko to byo
typow dla Berkeley plotk. Od wielu ju lat Berkeley i paranoja w jednym stali domku. Do koca wojny wietnamskiej byo jeszcze daleko, Nixon nie wycofa nawet amerykaskich wojsk z Pwyspu. Agenci rzdowi wszyli w Strefie Zatokowej. My, niezaleni dziaacze, podejrzewalimy wszystkich o kolaboracj, nie wierzylimy ani prawicy, ani Komunistycznej Partii USA. Najbardziej znienawidzon rzecz w Berkeley by
zapach policji.
Jak si macie powiedzia Fred Hill. Na obiad mamy dzi zup minestrone.
Czy poda po kieliszku wina, zanim si na co zdecydujecie?

12

Caa nasza trjka powiedziaa, e chcemy wina, pod warunkiem, e nie bdzie to
Galio, i Fred Hill si oddali.
To pukownik KGB poinformowa biskupa Jeff.
Bardzo ciekawe skomentowa Tim, studiujc menu.
Marnie im pac powiedziaam.
Pewnie dlatego musia otworzy restauracj zauway Tim, rozgldajc si
po ssiednich stoach i gociach. Zastanawiam si, czy maj tu kawior z Morza
Czarnego. Zatrzymawszy wzrok na mnie, spyta: Czy lubisz kawior, Angel? Ikr
jesiotra, chocia czasem nazywaj kawiorem ikr cyclopterus lumpus, ktra jednak jest
wiksza i czerwonawa. Jest znacznie tasza. Nie przepadam za tym kawiorem lumpw.
Waciwie okrelenie kawior lumpw to oksymoron. Zamia si, gwnie do siebie.
Cholera, pomylaam.
O co chodzi? spyta Jeff.
Zastanawiam si, gdzie jest Kirsten powiedziaam, zerkajc na zegarek.
Pocztki ruchu feministycznego mona znale w Lizystracie powiedzia biskup. Trzeba nam bdzie wyrzec si mioci... Rozemia si znowu. Jako e
u nas zawarte drzwi... Umilk, jakby si namyla, czy cytowa dalej. ...Na spusty
trzy. To gra sw. Zamknite drzwi odnosi si zarwno do oglnej sytuacji buntu kobiet, jak i do ich niedostpnych pochew.
Tato wtrci si Jeff sprbujmy ustali, co zamwimy, dobrze?
Jeeli chodzi ci o to, e mamy ustali, czego sprbuj nasze jzyki, to moja uwaga
jest jak najbardziej na miejscu. Arystofanesowi by si to spodobao.
Daj spokj, tato powiedzia Jeff.
Wrci Fred Hill z tac.
Burgund Louis Martini. Postawi na stole trzy kieliszki. Przepraszam, ale czy
nie jest pan biskupem Archerem?
Biskup kiwn gow.
W Selmie bra pan udzia w marszu razem z doktorem Kingiem.
Tak, byem w Selmie potwierdzi biskup.
Opowiedz mu t histori o pochwie wtrciam. Biskup zna bardzo star histori o pochwie zwrciam si do Freda Hilla.
Historia jest stara, lecz pochwa bya cakiem moda zamia si biskup.
Doktor King to by wielki czowiek powiedzia Fred Hill.
Bardzo wielki zgodzi si biskup. Ja wezm podgardle.
Dobry wybr powiedzia Fred Hill, robic notatk.
A ja poprosz kotlet cielcy la Oscar powiedziaam.
Ja to samo odezwa si Jeff.

13

Wyglda na skwaszonego. Wiedziaam, e nie podoba mu si wykorzystywanie mojej zayoci z biskupem, do nacigania go na bezpatne wystpienie dla feministek czy
dla jakiejkolwiek innej grupy. Zdawa sobie spraw, jak atwo jest namwi jego ojca na
rne darmowe prelekcje. Zarwno on, jak i biskup byli ubrani w ciemne weniane garnitury i, rzecz jasna, Fred Hill, synny agent KGB i masowy morderca, te nosi garnitur i krawat.
Tego dnia, siedzc midzy nimi, zastanawiaam si, czy Jeff pjdzie w lady ojca
i przyjmie wicenia. Obaj wygldali uroczycie, nadajc sprawie zamawiania posiku
t sam powag, to samo skupienie, jakie nadawali prawie wszystkiemu: ta profesjonalna postawa bya zwykle w przypadku biskupa okraszona humorem... chocia, podobnie
jak dzisiaj, ten humor wydawa mi si nie cakiem stosowny.
Podczas gdy jedlimy zup minestrone, biskup Archer mwi o czekajcym go procesie o herezj. Temat ten fascynowa go bezgranicznie. Kilku tradycyjnych biskupw
uwzio si na niego, poniewa w paru opublikowanych artykuach i w kazaniach, ktre wygosi w katedrze Miosierdzia Boego, twierdzi, e od czasw apostolskich nikt
nie widzia ani ladu Ducha witego. To skonio Tima do podania w wtpliwo doktryny o Trjcy witej. Jeeli Duch wity byby w rzeczywistoci osob bosk rwn
Jehowie i Chrystusowi, to musiaby nadal by wrd nas. Mwienie jzykami nie robio na biskupie wraenia. Widzia tego mas podczas lat suby w Kociele episkopalnym i uwaa to za przejaw autohipnozy i demencji. Co wicej, uwana lektura Dziejw
Apostolskich ujawnia, e w dniu Pidziesitnicy, kiedy Duch wity zstpi na uczniw,
napeniajc ich darem jzykw, mwili obcymi jzykami, ktre ludzie w ssiedztwie rozumieli. To nie jest glosolalia, jak si to teraz nazywa, to ksenoglosis. Podczas gdy jedlimy, biskup mia si ze zgrabnej odpowiedzi witego Piotra na zarzut, e jedenastu byo pijanych. Piotr dononym gosem wyjani szydzcemu tumowi, e jedenastka uczniw nie moe by pijana, jako e jest dopiero trzecia godzina dnia. Biskup zastanawia si na gos midzy ykami zupy, jak potoczyaby si historia Zachodu, gdyby
rzecz dziaa si nie o trzeciej rano, a o dziewitej wieczorem. Jeff wyglda na znudzonego, a ja zerkaam na zegarek, wyobraajc sobie, co mogo zatrzyma Kirsten. Pewnie
posza si uczesa. Zawsze przejmowaa si swoimi jasnymi wosami, zwaszcza przed
jakimi wanymi okazjami.
Koci episkopalny jest trynitarny, nie mona by kapanem i biskupem tego
Kocioa, jeeli si bez zastrzee nie przyjmuje i nie naucza tego... no c, to si nazywa Symbol Nicejski:
Wierz w Ducha witego,
Pana i Oywiciela,
ktry od Ojca i Syna pochodzi.
Ktry z Ojcem i Synem wsplnie
odbiera uwielbienie i chwa.

14

Tak wic biskup McClary z Missouri mia racj. Tim istotnie popeni herezj. Jednak
Tim, zanim zosta proboszczem Kocioa episkopalnego, przeszed praktyk adwokack
i nie mg si doczeka tego procesu o herezj. Biskup McClary zna Bibli i prawo kanoniczne, ale Tim tak by mu namci w gowie, e biskup nie wiedziaby, na jakim wiecie yje. Tim by tego wiadom. Wystpujc w procesie o herezj, znalazby si w swoim ywiole. Co wicej, pisa na ten temat ksik; wygraby i jeszcze zarobi na tym pienidze. Caa amerykaska prasa zajmowaa si t spraw, pojawiy si nawet artykuy
wstpne. Uzyskanie wyroku skazujcego za herezj w roku tysic dziewiset siedemdziesitym nie byo spraw atw.
Suchajc nie koczcych si rozwaa Tima, pomylaam, e on umylnie popeni herezj, eby sprowokowa ten proces. Albo zrobi to podwiadomie. Byo to, jak si
mwi, dobre posunicie z punktu widzenia kariery zawodowej.
Tak zwany dar jzykw cign z oywieniem biskup przywraca wsplnot utracon przy prbie wiey Babel, to znaczy, przy prbie jej zbudowania. Kiedy nadejdzie taki dzie, e kto w mojej kongregacji wstanie i zacznie mwi po walosku, to
w tym dniu uwierz w istnienie Ducha witego. Jak na razie, nie jestem pewien, czy On
w ogle istnia. Apostolska koncepcja Ducha witego opiera si na hebrajskim ruah,
duchu Boga. Nawiasem mwic, ten duch jest rodzaju eskiego, nie mskiego, i mwi o mesjaskiej nadziei. Chrzecijastwo zapoyczyo to pojcie od judaizmu i kiedy
nawrcio wystarczajc liczb pogan gojw, jak chcecie porzucio je, jako zrozumiae i tak tylko dla ydw. Dla nawrconych grekw nie miao ono adnego sensu, chocia Sokrates twierdzi, e kierowa nim wewntrzny gos, daemon... duch opiekuczy, ktrego nie naley myli ze wspczesnym sowem demon, odnoszcym si do
niewtpliwie zego ducha. Czsto myli si te dwa pojcia. Czy mamy czas na koktajl?
Maj tu tylko piwo i wino powiedziaam.
Chciabym zatelefonowa, Biskup otar serwetk brod i wsta, rozgldajc si
wok. Czy jest tu automat?
Telefon jest na stacji benzynowej powiedzia Jeff. Ale jak tam pojedziesz,
moesz zmiady nastpn pomp.
Zupenie nie rozumiem, jak to si stao powiedzia biskup. Nic nie czuem
i nic nie widziaem. Po raz pierwszy dowiedziaem si o tym, kiedy nadbieg rozhisteryzowany ten... Albers? Mam tu gdzie zapisane jego nazwisko. Moe to pod jego postaci ukaza si Duch wity. Mam nadziej, e moje ubezpieczenie nie wygaso. Zawsze
si opaca mie przy sobie ubezpieczenie samochodowe.
On nie mwi po walosku wtrciam.
Tak, c powiedzia Tim lecz to, co mwi, byo cakiem niezrozumiae. Kto
wie, moe to by przypadek glosolalii. Moe to jest dowd na istnienie Ducha witego.
Poprawi si na krzele. Czy na co czekamy? zwrci si do mnie. Cigle pa-

15

trzysz na zegarek. Ja mam tylko godzin, potem musz wraca do miasta. Kopot, jaki
stawia przed nami dogmat, polega na tym, e zagusza on w czowieku ducha twrczoci. Whitehead, Alfred North Whitehead wystpi z ide Boga jako procesu, a on
jest, albo by wybitnym uczonym. Teologia procesu. Wszystko to wywodzi si z Jacoba
Boehme i jego pozytywno-negatywnej boskoci, jego dialektycznej boskoci antycypujcej Hegla. Boehme z kolei opiera si na Augustynie. Sic et non, wiecie. W acinie brak
precyzyjnego sowa na tak. Chyba sic jest najblisze, chocia waciwie lepiej si tumaczy jako zatem, przeto czy w ten sposb. Quod si hoc nunc sic incipiam? Nihil est.
Quod si sic? Tantumdem egero. Et sic... Umilk, marszczc czoo. Nihil est. W jzyku
rozdzielczym angielski jest najlepszym przykadem to by dosownie znaczyo
jest nic. Terencjusz ma, oczywicie, na myli to jest nic, z id, czyli to w domyle.
A jednak, jaka niezwyka moc kryje si w tych dwch wyrazach nihil est. Zdumiewajca
jest ta zdolno aciny do zawierania znaczenia w moliwie najmniejszej liczbie sw. To
i precyzja dwie jak najbardziej godne podziwu cechy aciny. Angielszczyzna ma za to
bogatszy sownik.
Tato przerwa mu Jeff czekamy na znajom Angel. Mwiem ci o niej wczoraj.
Non video powiedzia biskup. Mwi, e jej nie widz jej w domyle. Patrz,
ten czowiek chce nam zrobi zdjcie.
Do stou zblia si Fred Hill z aparatem fotograficznym zaopatrzonym w lamp byskow.
Czy eminencja pozwoli, e zrobi zdjcie?
Zrobi wam zdjcie razem rzekam, wstajc. Bdzie je pan mg powiesi na
cianie zwrciam si do Freda Hilla.
Nie mam nic przeciwko temu powiedzia Tim.
Kirsten Lundborg zjawia si, kiedy jedlimy. Wygldaa na niezadowolon i zmczon, na dodatek nie znalaza w menu nic, co by jej odpowiadao. Zamwia kieliszek biaego wina, nic nie jada, mao mwia, za to palia papierosa za papierosem. Na jej twarzy rysowao si napicie. Nie wiedzielimy wtedy, e cierpi na agodne, ale chroniczne
zapalenie otrzewnej, ktre moe si okaza (i w jej przypadku tak si stao) bardzo niebezpieczne. Sprawiaa wraenie, e nas prawie nie zauwaa. Przypuszczaam, e przeywa jedn ze swych okresowych depresji; nie miaam pojcia, e tego dnia cierpiaa fizycznie.
Moesz chyba zamwi tost i jajko na mikko zaproponowa Jeff.
Nie. Kirsten pokrcia gow. Moje ciao prbuje umrze dodaa po chwili. Nie wdawaa si w wyjanienia. Wszyscy poczulimy si niezrcznie. Myl, e o to jej
w gruncie rzeczy chodzio. A moe nie. Biskup Archer przyglda si jej z uwag i z du-

16

 doz sympatii. Zastanawiaam si, czy zaproponuje jej nakadanie rk. W Kociele
episkopalnym to si praktykuje. Nie syszaam, eby procent uzdrowie t metod by
gdzie notowany, co moe i lepiej.
Kirsten mwia gwnie o swoim synu, Billu, ktry zosta odrzucony przez komisj
poborow ze wzgldw psychologicznych. Wydawao si, e jest z tego powodu ucieszona i zarazem zmartwiona.
Jestem zaskoczony, e ma pani syna w wieku poborowym powiedzia biskup.
Na chwil Kirsten umilka. Twarz jej si jakby wygadzia. Byo dla mnie jasne, e
uwaga Tima poprawia jej nastrj.
W tym okresie swojego ycia bya do atrakcyjna, ale szpeci j wyraz staej surowoci, dotyczcy zarwno jej wygldu, jak i wraenia emocjonalnego, jakie wywieraa
na ludziach. Przy caym moim podziwie dla niej wiedziaam, e Kirsten nie potrafi pomin okazji do jakie okrutnej uwagi wada, ktr z czasem doprowadzia do wirtuozerii. Pomys polega chyba na tym, e jak si jest odpowiednio inteligentnym, to mona ludzi obraa, a oni nie zareaguj, natomiast kiedy czowiek jest tpy i niezrczny, to
nigdy mu co takiego nie ujdzie. Wszystko zaley od zdolnoci jzykowych. Czowiek
jest oceniany, jak na konkursie, na podstawie sownej zrcznoci.
Bill tylko fizycznie jest w tym wieku powiedziaa Kirsten. Ale humor jakby si
jej poprawi. Co to powiedzia ostatnio ten komik w programie Johnnyego Carsona?
Moja ona nie chce i na operacj plastyczn, ona domaga si autentycznej modoci. Wracam prosto od fryzjera, dlatego si spniam. Kiedy, jak leciaam do Francji,
zrobili mi z wosami co takiego... Umiechna si. Wygldaam jak rudy klown.
W Paryu przez cay czas nosiam na gowie babuszk. Mwiam wszystkim, e wybieram si do Notre Dam.
Co to jest babuszka? spyta Jeff.
Rosyjska wieniaczka odpowiedzia biskup Archer.
To prawda potwierdzia Kirsten, wpatrujc si w niego z uwag. Widocznie
pomyliam sowa.
Uya pani waciwego sowa wyjani biskup Okrelenie chustki noszonej
na gowie pochodzi od...
O Chryste jkn Jeff.
Kirsten umiechna si, popijajc biae wino.
Podobno jest pani w Ruchu Emancypacji Kobiet? spyta biskup.
Ruch Emancypacji Kobiet to ja stwierdzia Kirsten.
Ona jest jedn z zaoycielek dodaam.
Musi pani wiedzie, e mam bardzo zdecydowane pogldy na temat aborcji
powiedzia biskup.
Wie pan, e ja te powiedziaa Kirsten. Jakie s paskie?

17

 My uwaamy, e nie narodzone dzieci maj prawa nadane im nie przez czowieka, ale przez Wszechmogcego Boga powiedzia biskup. Zakaz zabijania wywodzi
si wprost z Dekalogu.
Zadam panu pytanie powiedziaa Kirsten. Czy uwaa pan, e istota ludzka
ma prawa po mierci?
Sucham? zdziwi si biskup.
Przyznaje im pan prawa przed narodzeniem. Dlaczego nie przyzna im rwnych
praw po mierci.
Jeeli o to chodzi, ludziom przysuguj prawa po mierci wtrci si Jeff.
Potrzebny jest nakaz sdu, eby wykorzysta zwoki albo organy wyjte ze zwok
do...
Chciaabym zje ten kotlet la Oscar przerwaam im, widzc ju te nie koczce si cigi argumentw, a w rezultacie odmow biskupa na zaproszenie feministek.
Czy nie moglibymy porozmawia o czym innym?
Nie zraony tym Jeff cign dalej:
Mam znajomego, ktry pracuje w biurze lekarza sdowego. Mwi mi, e kiedy
weszli na oddzia intensywnej terapii w... zapomniaem, co to by za szpital... w kadym razie, kobieta umieraa, a oni wyrwali jej oczy na przeszczep, zanim na monitorach
ustay oznaki ycia. Powiedzia mi, e stale tak si dzieje.
Siedzielimy przez chwil w milczeniu, jedzc; Kirsten sczya wino, a biskup Archer
nie przestawa patrze na Kirsten z sympati i zatroskaniem. Pniej dotaro do mnie,
e biskup wyczu jej nieujawnion w peni chorob, wyczu to, czego reszta z nas nie zauwaaa. Moe wynikao to z jego pracy duszpasterskiej, ale widziaam, jak robi to wielokrotnie: odkrywa w czowieku potrzeb, ktrej nikt inny, czasem nawet sam zainteresowany, nie dostrzega, a jeeli nawet dostrzega, to nie znajdowa czasu, eby przystan i wyrazi trosk.
Odnosz si z najwikszym szacunkiem do Ruchu Emancypacji Kobiet powiedzia agodnym gosem.
Jak wikszo ludzi rzucia Kirsten, ale teraz wygldaa na autentycznie zadowolon. Czy Koci episkopalny dopuszcza kapastwo kobiet?
Kapastwo? Jeszcze nie, ale to si zblia.
Rozumiem wic, e pan osobicie jest za?
Naturalnie. Kiwn gow. Uczestniczyem aktywnie w modernizacji standardw dla mskich i eskich diakonatw... na przykad nie pozwalam, eby w mojej
diecezji uywano okrelenia diakonisa. Nalegam, eby zarwno wobec mczyzn, jak
i kobiet uywa okrelenia diakon. Ujednolicenie formacji mczyzn i kobiet jako diakonw umoliwi nastpnie wywicanie kobiet diakonw na kapanw. Uwaam to za
niezbdne i aktywne dziaanie w tym kierunku.

18

 C, mio mi to sysze od pana powiedziaa Kirsten. Wobec tego rnicie

si znacznie od Kocioa katolickiego. Kirsten odstawia kieliszek. Papie...
Biskup Rzymu poprawi biskup Archer. W rzeczywistoci on jest biskupem
Rzymu. I Koci rzymskokatolicki. Nasz Koci te jest katolicki.
Oni nie bd wywica kobiet, jak pan myli?
Nie przed nastaniem paruzji odrzek biskup Archer.
A co to jest? spytaa Kirsten. Musi mi pan wybaczy moj niewiedz, ale nie
mam wyksztacenia ani skonnoci religijnych.
Ja te nie powiedzia biskup. Wiem tylko, e jak to uj Malebranche: To
nie ja oddycham, ale Bg, ktry oddycha we mnie. Paruzja to obecno Chrystusa.
Koci katolicki, ktrego jestemy czci, oddycha, i oddycha tylko dziki ywej mocy
Chrystusa; On jest gow, a my jestemy ciaem. On jest Gow Ciaa Kocioa, jak
powiada Pawe. Jest to koncepcja znana wiatu staroytnemu, ktr i my moemy zrozumie.
Interesujce stwierdzia Kirsten.
Nie, prawdziwe powiedzia biskup. Interesujce s kwestie intelektualne
i poszczeglne fakty, takie jak ilo soli wydobywanej w okrelonej kopalni. To, o czym
mwi, dotyczy nie naszej wiedzy, ale tego, czym jestemy. Otrzymalimy nasze ycie przez Jezusa Chrystusa. On jest obrazem Boga niewidzialnego pierworodnego wobec kadego stworzenia, bo w Nim zostao wszystko stworzone: i to, co w niebiosach, i to, co na ziemi, byty widzialne i niewidzialne, czy Trony, czy Panowania, czy
Zwierzchnoci, czy Wadze. Wszystko przez Niego i dla Niego zostao stworzone. On
jest przed wszystkim i wszystko w Nim ma istnienie.
Gos biskupa by niski i peen napicia, mwi rwnomiernie, i mwic, patrzy
wprost na Kirsten, a ja widziaam, e ona te patrzy na niego prawie jak zaczarowana, jakby chciaa i nie chciaa sucha, przestraszona i zafascynowana zarazem.
Wielokrotnie syszaam Tima wygaszajcego kazanie w katedrze Miosierdzia, a teraz
zwraca si do niej jedynej z t sam arliwoci, z jak oddziaywa na tumy ludzi. A tu
wszystko byo tylko dla niej.
Przez chwil panowaa cisza.
Wielu ksiy nadal mwi diakonisa odezwa si Jeff, z zakopotaniem szurajc nogami. Kiedy Tim nie syszy.
Biskup Archer jest prawdopodobnie najwikszym poplecznikiem praw kobiet
w Kociele episkopalnym powiedziaam do Kirsten.
Tak, syszaam o tym. Kirsten zwrcia si do mnie. Zastanawiam si... czy
mylisz...
Chtnie wystpi przed wasz organizacj wszed jej w sowo biskup. Po to
si tu spotkalimy. Sign do kieszeni marynarki i wyj czarny notes. Zapisz so-

19

bie numer pani telefonu i obiecuj zadzwoni w najbliszych dniach. Musz to uzgodni z Jonathanem Gravesem, biskupem pomocniczym, ale jestem pewien, e znajd dla
was czas.
Dam panu mj numer w Ruchu i domowy powiedziaa Kirsten. Czy... zawahaa si przez chwil. Czy chce pan usysze co bliszego na temat naszej organizacji?
Prosz mi mwi Tim.
Nie jestemy radykalne w konwencjonalnym sensie...
Znam do dobrze wasz organizacj powiedzia biskup Archer. Chciabym,
ebycie wziy pod uwag to: Gdybym mwi jzykami ludzi i aniow, a mioci bym
nie mia, stabym si jak mied brzczca albo cymba brzmicy. Gdybym te mia dar
prorokowania i zna wszystkie tajemnice, i posiada wszelk wiedz, i wszelk wiar,
tak ibym gry przenosi, a mioci bym nie mia, bybym niczym. Pierwszy List do
Koryntian, rozdzia trzynasty. Jako kobiety znajdziecie swoje miejsce w wiecie przez
mio, a nie przez wrogo. Mio nie jest ograniczona do chrzecijan, mio jest
czym nie tylko dla Kocioa. Jeeli chcecie nas pokona, okacie nam mio, nie pogard. Wiara przenosi gry, mio porusza ludzkie serca. Ci, ktrzy si wam przeciwstawiaj, to ludzie, nie martwe przedmioty. Waszymi wrogami nie s mczyni, ale mska ignorancja. Nie mylcie ludzi z ich ignorancj. Na to, co osignlimy, trzeba byo lat,
i trzeba jeszcze dalszych lat. Nie popadajcie w niecierpliwo i nienawi. Ktra to godzina? Rozejrza si, nagle zaniepokojony. Prosz. Poda Kirsten wizytwk.
Prosz zadzwoni. Musz ju i. Mio byo pozna.
I poszed sobie. Wtedy dopiero zdaam sobie spraw, e zapomnia zapaci.

3
Biskup Kalifornii wystpi przed czonkiniami Ruchu Emancypacji Kobiet, a potem
wycign od zarzdu dwa tysice dolarw na kocieln fundacj walki z godem na
wiecie, sum raczej nominaln i na zbony cel. Upyno nieco czasu, zanim wiadomo, e Tim spotyka si z Kirsten prywatnie, dotara do mnie i do Jeffa. Jeff by po prostu zdumiony. Ja uwaaam, e to zabawne.
Jeffowi nie wydawao si zabawne nawet to, e jego ojciec wycign od feministek
dwa tysice dolarw. On przewidywa grob darmowej prelekcji, a stao si zupenie
inaczej. Przewidywa tarcia i wzajemn niech midzy swoim ojcem a moj znajom,
i to te si nie sprawdzio. Jeff nie rozumia wasnego ojca.
Dowiedziaam si o wszystkim od Kirsten, nie od Tima. W tydzie po prelekcji Tima
odebraam telefon. Kirsten chciaa umwi si ze mn na zakupy w San Francisco. Kto,

20

kto umawia si na randki z biskupem, nie rozgasza tego caemu miastu. Kirsten godzinami przebieraa w sukienkach, bluzkach, koszulkach i spdnicach, zanim pucia farb
na temat tego, co si dzieje. Moje milczenie zostao z gry zapewnione za pomoc przysig bardziej chyba wymylnych ni u rokrzyowcw. Zdradzenie mi samej tajemnicy
stanowio dziesi procent przyjemnoci i Kirsten przeduaa j sobie w nieskoczono. Byymy ju hen w Marin, zanim zgbiam, co ona sugeruje.
Jeeli Jonathan Graves si dowie, Tim bdzie musia ustpi powiedziaa.
Miaam kopoty z przypomnieniem sobie, kto to jest Jonathan Graves. Wiadomo
wydawaa si cakowicie niedorzeczna. Z pocztku mylaam, e Kirsten artuje, a potem, e ma halucynacje.
e Chronicle daoby to na pierwsz stron mwia Kirsten z powag.
A w poczeniu z procesem o herezj...
Jezu Chryste! wykrzyknam. Nie moesz i do ka z biskupem!
Ju to zrobiam odrzeka Kirsten.
Komu jeszcze powiedziaa?
Nikomu. Nie jestem pewna, czy powinna powiedzie Jeffowi. Rozmawialimy
o tym z Timem i nie moglimy si zdecydowa.
My, pomylaam. Ty destrukcyjna suko. eby si przespa z chopem, gotowa bya zrujnowa cae jego ycie, ycie czowieka, ktry zna doktora Kinga i Roberta
Kennedyego i ktry jest autorytetem dla... na przykad dla mnie.
Nie rb takiej oburzonej miny powiedziaa Kirsten.
Kto wpad na ten pomys?
Dlaczego ci to tak zoci?
Czy to by twj pomys?
Rozmawialimy na ten temat rzeka Kirsten spokojnie.
Po chwili zaczam si mia. Kirsten, z pocztku obraona, po jakim czasie doczya do mnie. Staymy na trawie na brzegu zatoki i, zamiewajc si, padymy sobie
w objcia. Przechodnie spogldali na nas z zaciekawieniem.
Czy by chocia dobry? udao mi si w kocu wyjka. Powiedz, jak ci
byo?
Wspaniale, ale on musi teraz i do spowiedzi.
Czy to znaczy, e nie bdziecie mogli tego zrobi po raz drugi?
To znaczy, e bdzie musia po raz drugi i do spowiedzi.
Czy nie pjdziesz za to do pieka?
Ja nie. On.
Czy to ci nie przeszkadza?
e nie pjd do pieka? zamiaa si Kirsten.
Powinnymy w tej sprawie zachowywa si jak ludzie doroli powiedziaam.

21

 Absolutnie. Musimy by powane. Zachowywa si jak najbardziej normalnie.

Tyle, e to nie jest normalne. To znaczy, nie chc powiedzie, e to jest nienormalne
w sensie... no wiesz.
Jak robienie tego z kozem.
Zastanawiam si, czy jest na to jakie sowo... na robienie tego z episkopalnym biskupem. Kazibiskupstwo? Tim powiedzia mi to sowo.
Kozie biskupstwo?
Nie, kazi. le to wymawiasz. Musiaymy si nawzajem powstrzymywa, eby
nie upa, adna z nas nie moga przesta si mia. O Boe. Otara zy z oczu.
To straszne, my naprawd pjdziemy do pieka, prosto do pieka. Czy wiesz, co mi
pozwoli zrobi? Kirsten nachylia si i wyszeptaa mi to do ucha. Przymierzaam
niektre jego szaty i mitr, wiesz, ten kapelusz w ksztacie opaty. Pierwsza kobieta
w stroju biskupa.
Moe wcale nie bya pierwsza.
Wygldaam w tym wspaniale. Lepiej ni on. Wynajmujemy mieszkanie. Na lito
bosk, nie wspominaj zwaszcza o tym nikomu, ale on paci za to ze swojego funduszu
dyspozycyjnego.
Kocielne pienidze? Spojrzaam na ni.
Posuchaj. Kirsten spowaniaa, ale nie potrafia dugo tak wytrzyma i ukrya twarz w doniach.
Czy to nie jest wbrew prawu? spytaam.
Nie i dlatego to si nazywa fundusz dyspozycyjny biskupa, moe z nim robi, co
chce. Bd u niego pracowa jako... tego jeszcze nie ustalilimy, ale jako kto w rodzaju
kierowniczki biura czy meneder, organizujcy jego wystpienia i podre. Jego interesy. Mog te nadal pozosta w Ruchu. Zamilka na chwil, a potem dodaa: Bdzie
kopot z Billem. Nie mog mu powiedzie, bo znw mu odbio. Nie powinnam tego
mwi. Gboko autystyczne wycofanie ucieczkowe z naruszeniem procesw pamiciowych w poczeniu z zaburzeniem lokalizacji, plus katatoniczny stupor na zmian z nienaturalnym oywieniem. Jest teraz w Pawilonie Hoovera w Stanford. Gwnie
w celach diagnostycznych. Jeeli chodzi o diagnoz, s najlepsi na caym Zachodnim
Wybrzeu. Uywaj przy diagnozie czterech psychiatrw, trzech ze szpitala i jednego
z zewntrz.
Bardzo mi przykro powiedziaam.
To ta sprawa z wojskiem. Lk przed poborem. Oskaryli go o symulacj. C, takie jest ycie. Szko i tak musia przerwa. To znaczy, musiaby i tak przerwa. Te jego
ataki zawsze zaczynaj si tak samo: pacze i nie wynosi mieci. Pacz mi specjalnie nie
przeszkadza, ale te cholerne mieci tak. Zaraz jest ich peno. I nie kpie si. Nie wychodzi z domu. I nie paci rachunkw, wyczaj mu wic gaz i wiato. I zaczyna pisa li-

22

sty do Biaego Domu. To jest co, o czym nie rozmawiaam z Timem. Prawie nikomu
tego nie mwi. Sdz, e potrafi utrzyma nasz romans, mj romans z Timem, w tajemnicy, bo mam dug praktyk w utrzymywaniu spraw w tajemnicy. Nie, przepraszam, to nie zaczyna si u niego od paczu, tylko od tego, e nie moe prowadzi samochodu. Taka fobia samochodowa, boi si, e zjedzie z drogi. Pocztkowo dotyczy to
Autostrady Nadbrzenej, a potem obejmuje wszystkie ulice, a wreszcie boi si wyj do
sklepu i nie robi zakupw. Umilka. Jest na ten temat kantata Bacha powiedziaa wreszcie i zobaczyam, e prbuje si umiechn. Jedna linijka w Kantacie kawowej. O kopotach z dziemi. e jest z nimi sto tysicy nieszcz, co w tym rodzaju. Bill
grywa ten cholerny kawaek. Mao kto wie, e Bach napisa kantat o kawie, a on wiedzia.
Wyglda mi to na... zaczam.
To schizofrenia. Prbuj na nim kadego nowego rodka. Ma nawroty choroby,
a kady nastpny jest gorszy. Trwaj coraz duej i s coraz ostrzejsze. Nie powinnam
o tym mwi, to nie jest twj problem.
Nie mam nic przeciwko temu.
Moe Tim potrafi spowodowa gbokie duchowe uzdrowienie powiedziaa
Kirsten. Czy Jezus nie uzdrawia ludzi chorych psychicznie?
Wypdzi ze duchy w stado wi. Ktre potem rzuciy si z urwiska.
Wyglda mi to na przypadek marnotrawstwa zauwaya Kirsten.
Mogli je przecie zje.
Nie, jeeli byli ydami. Zreszt, kto chciaby je kotlet schabowy ze zym duchem
w rodku? Nie powinnam z tego artowa, ale... porozmawiam z Timem. Moe nie od
razu. Myl, e Bill ma to po mnie. Bg jedyny wie, jak jestem popieprzona. Jestem popieprzona i popieprzyam jego. Patrz na Jeffa i widz midzy nimi rnic. S prawie
w tym samym wieku, a Jeff jest tak dobrze osadzony w rzeczywistoci.
Nie bd taka pewna powiedziaam.
Chciaabym, eby Bill pozna Tima, kiedy wyjdzie ze szpitala. Chciaabym te,
eby pozna twojego ma. Jeli si nie myl, nigdy si nie spotkali, prawda?
Nie powiedziaam. Ale jeeli mylisz, e Jeff moe stanowi dla kogo
wzr...
Bill ma niewielu znajomych. Jest zamknity w sobie. Mwiam mu o tobie i twoim mu, jestecie oboje w jego wieku.
Wybiegam myl w przyszo i wyobraziam sobie pomylonego syna Kirsten ingerujcego w nasze ycie. Ta myl mnie zaskoczya. Bya cakowicie pozbawiona miosierdzia i krya w sobie lk. Znaam siebie i znaam swojego ma. adne z nas nie byo
chtne do roli psychiatry amatora. Tymczasem Kirsten bya urodzon organizatork.
Organizowaa ludzi do realizacji okrelonych zada, dobrych zada, ale niekoniecz-

23

nie wychodzcych na dobre ich wykonawcom. Miaam w tym momencie wyrane poczucie, e jestem wrabiana. W restauracji Pech byam w istocie wiadkiem, jak biskup
Archer i Kirsten Lundborg wrabiaj si nawzajem w skomplikowan sytuacj, ale bya
to w sposb oczywisty sytuacja korzystna dla nich obojga, lub w kadym razie tak im
si wydawao. Ta natomiast, z jej synem Billem, wygldaa na czysto jednostronny interes. Nie widziaam w tym adnej korzyci dla nas.
Daj mi zna, kiedy go wypuszcz powiedziaam. Myl jednak, e Tim dziki swoim umiejtnociom zawodowym byby lepszym...
Za dua rnica wieku. W gr wchodzi element postaci ojca.
Moe to dobrze. Moe to jest co, czego twj syn potrzebuje.
Znakomicie wychowaam swojego syna sama odrzeka Kirsten za zoci
w oczach. Jego ojciec odszed z naszego ycia i nawet si nie obejrza.
Nie miaam na myli...
Wiem, co miaa na myli. Kirsten przewiercaa mnie wzrokiem i teraz rzeczywicie si zmienia: bya wcieka i odbijao i si to na jej twarzy. Postarzao j to, prawd
mwic, wygldaa na osob chor fizycznie. Bya jaka opuchnita, poczuam si niezrcznie. Pomylaam wtedy o tych winiach, ktre rzuciy si z urwiska. Oto, co si robi,
kiedy czowieka zamieszkuj ze duchy. A ten wygld jest znakiem, stygmatem. Moe
twj syn rzeczywicie odziedziczy to po tobie.
Teraz jednak mielimy now sytuacj. Teraz ona bya pro tempore kochank mojego
tecia, a potencjalnie jego sta towarzyszk. Nie mogam powiedzie Kirsten, eby si
odpierdolia. Naleaa teraz do rodziny, cho w nielegalny i nieetyczny sposb. Nie mogam si jej pozby. Wszystkie ze strony rodziny, pomylaam, i ani jednej dobrej. I to
wszystko moja sprawka. To by mj pomys, eby j pozna z Timem. Za karma, pomylaam, wracaj drugim wejciem. Jak mawia mj ojciec.
Stojc tam na trawie nad brzegiem Zatoki w popoudniowym socu, odczuwaam
jaki niepokj. To jest pod pewnymi wzgldami naprawd nieodpowiedzialna i szalona
osoba, mwiam sobie. Pakuje si w ycie znanego i szanowanego czowieka, ma chorego psychicznie syna i jest najeona jak zwierz. Przyszo biskupa Archera zaley od
tego, czy Kirsten ktrego dnia nie wpadnie we wcieko i nie zatelefonuje do redakcji
Chronicie. Jego przyszo zaley od jej nieograniczonej dobrej woli.
Wracajmy do Berkeley powiedziaam.
Nie potrzsna gow Kirsten. Musz znale sukienk, w ktrej bd moga si pokaza. Przyjechaam do miasta na zakupy. Ubranie jest dla mnie bardzo wane. Czsto wystpuj publicznie, a teraz, kiedy jestem z Timem, bd wystpowa jeszcze czciej. Gniew wci jeszcze malowa si na jej twarzy.
Wrc kolejk powiedziaam i odeszam.

24

 To bardzo atrakcyjna kobieta stwierdzi Jeff tego wieczoru, kiedy mu o wszystkim powiedziaam. Biorc pod uwag jej wiek.
Kirsten jest na prochach powiedziaam.
Nie wiesz tego.
Podejrzewam. Te jej zmiany nastroju. Widziaam, jak je bierze. te. Wiesz, barbiturany. Piguki nasenne.
Kady co bierze. Ty palisz maryh.
Ale ja jestem normalna.
Zobaczymy, jak bdziesz w jej wieku. Szkoda tego jej syna.
Szkoda twojego ojca.
Tim sobie z ni poradzi.
Moe bdzie musia j zabi.
Jeff spojrza na mnie spod oka.
Mwisz dziwne rzeczy.
Ona jest nieprzewidywalna. A co si stanie, kiedy wirus Bill si dowie?
Mylaem, e...
Wyjdzie. Pobyt w Pawilonie Hoovera kosztuje tysice dolarw. Przychodzi si
tam na jakie trzy, cztery dni. Znaam ludzi, ktrzy wchodzili jednymi drzwiami, a drugimi wychodzili. Nawet przy wszystkich zasobach finansowych Episkopalnej Diecezji
Kalifornii Kirsten nie moe go tam trzyma. Ktrego dnia wyskoczy stamtd w butach
na sprynach, z oczami wyacymi z orbit; tylko tego Timowi brakowao. Najpierw
kae si przedstawi Timowi, a potem mwi mi, e ma syna wariata. Ktrej niedzieli
Tim bdzie mia kazanie w katedrze Miosierdzia i nagle ten szaleniec wstanie, Bg zele na niego dar jzykw i bdzie po najsynniejszym biskupie Ameryki.
ycie jest niebezpieczne.
To samo pewnie powiedzia doktor King w tamten ostatni poranek swojego ycia. Teraz wszyscy oprcz Tima nie yj: doktor King nie yje, Bobby Kennedy i Jack
Kennedy nie yj, a ja wrobiam twojego ojca. Wiedziaam to, siedzc wtedy z moim
mem w naszym maym saloniku. On przestaje si my, przestaje wynosi mieci
i pisze listy, czy trzeba co dodawa? Pewnie siedzi teraz i pisze list do papiea, a Marsjanie weszli do niego przez cian i powiedzieli mu o jego matce i twoim ojcu. Jezu
Chryste, i to wszystko moja robota. Signam pod kanap po puszk z trawk.
Tylko si nie nawal, bardzo prosz.
Martwisz si o mnie, pomylaam, podczas gdy nasi przyjaciele wpadaj w szpony
szalestwa.
Jeden skrt powiedziaam. P skrta. Symbolicznie. Jedno pocignicie.
Tylko popatrz. Udam, e patrz. Wycignam pust puszk po piwie. Widocznie
przeniosam gdzie swj zapas, powiedziaam sobie. W bezpieczniejsze miejsce. Ju

25

pamitam, w rodku nocy uznaam, e mog mnie okra potwory. Wejdzie szalona
Magorzata z Ruddigore, obraz teatralnego szalestwa, czy jak to tam nazwa Gilbert.
Moe wszystko wypaliam stwierdziam. I naprawd nie pamitam, poniewa
maryha to wanie robi z czowiekiem: rozpieprza krtk pami. Moe paliam j pi
minut temu i ju nie pamitam.
Robisz z igy widy powiedzia Jeff. Ja lubi Kirsten. Myl, e to si uoy.
Tim odczuwa brak mojej matki.
Tim odczuwa brak baby, pomylaam.
To jest naprawd walnita kobieta odrzekam. Musiaam wraca do domu t
limacz kolejk. Trwao to dwie godziny. Porozmawiam z twoim ojcem.
Ani si wa.
Porozmawiam. Czuj si odpowiedzialna. Moja trawka jest za adapterem. Nawal
si, zadzwoni do Tima i powiem mu, e... zawahaam si i przygniota mnie daremno tego wszystkiego, miaam ochot si rozpaka. Usiadam i wyjam papierow
chusteczk. Niech to diabli powiedziaam. Smaenie bekonu to nie jest zabawa
dla biskupw. Gdybym wiedziaa, e on jest taki...
Jakie smaenie bekonu? spyta Jeff zdziwiony.
Patologia mnie przeraa. Przeczuwam tu patologi. Przeczuwam, e znakomicie
wyksztaceni, odpowiedzialni ludzie zrujnuj sobie ycie w zamian za kawaek ciepego ciaa, chwilowo ciepego ciaa. Przeczuwam, e te ciaa dugo nie pozostan ciepe.
Przeczuwam, e wkrtce wszystko bdzie zimne. W takie czasowo ograniczone ukady moe si wdawa kto, kto jest na prochach i myli w kategoriach godzin, a ci ludzie
powinni myle w kategoriach dziesicioleci. W kategoriach caego ycia. Spotykaj
si w restauracji Freda Czerwonego Rzenika, ktry jest uosobieniem pecha, upiorem
Berkeley przychodzcym po nas wszystkich, a kiedy stamtd wychodz, maj ju numery swoich telefonw i jest po wszystkim. Chciaam tylko pomc grupie bojowniczek
o wyzwolenie kobiet, ale wszyscy mnie zostawilicie, z tob wcznie. Bye tam, widziae, co si dzieje. Byam rwnie szalona, jak wy wszyscy. Zaproponowaam, eby Fred
kagebista zrobi sobie zdjcie z biskupem Kalifornii... zgodnie z moj logik powinni by przebrani za baby. Kiedy si widzi nadcigajc katastrof, cay kopot w tym...
Otaram oczy. Prosz Ci, Boe, pozwl mi znale moj trawk. Jeff, zobacz za
adapterem. Jest w biaej torebce, dobrze?
Dobrze. Jeff posusznie sign za adapter. Znalazem. Uspokj si.
Czowiek widzi katastrof, ale nie widzi, z ktrej strony nadciga. To wisi jak
chmura. Za ktr to postaci z komiksu Lil Abner snua si chmura? FBI prbowaa w co takiego wrobi doktora Kinga. Nixon lubi takie wistwa. Moe Kirsten jest
agentk. Moe ja jestem agentk. Moe wszyscy jestemy zaprogramowani. Wybacz mi,
e gram rol Kasandry w naszym wsplnym filmie, ale wietrz mier. Mylaam, e

26

Tim Archer, twj ojciec, jest osob uduchowion. Czy on leci na... Urwaam. Moja
metafora byaby obraliwa. Zostawmy to. Czy on normalnie gustuje w takich kobietach? Chodzi o to, czy ja wiem akurat o tym przypadku, bo do niego doprowadziam?
Przypomnij mi, ebym nie chodzia na msz, co nie znaczy, e dotd chodziam. Nie
wiadomo, gdzie gmeray te rce, trzymajce kielich...
Dosy.
Nie. Chc by szalona tak jak Bill Bim Bom, Kopnita Kirsten i Tim Nie-TakiTuman. I jeszcze Jeff Jeop, ty jeopie. Czy jest tam gotowy skrt, czy mam gry traw
jak krowa? Nie mog teraz zrobi skrta, patrz. Wycignam trzsce si rce. To
si nazywa atak grand mal. Sprowad tu kogo. Wyjd na ulic i kup mi co na uspokojenie. Powiem ci, co si stanie. Czyje ycie zostanie zniszczone z powodu tego wszystkiego. Nie tego, co robi teraz, tylko tego, co zrobiam w Pechu, co za trafna nazwa.
Kiedy umr, bd miaa wybr: w szambie gow do gry albo w szambie gow w d.
Szambo to jest waciwa nazwa tego, co zrobiam. Zaczam szlocha. Paczc i szlochajc, wycignam rk po skrta, ktrego mi poda m. Zapal mi go, ty gupku
powiedziaam. Nie bd go przecie u, bo to nic nie da. Trzeba by przeu p
puszki, eby co poczu, tak przynajmniej jest ze mn. Bg wie jak z reszt wiata. Moe
oni mog odlecie i tak, kiedy zechc. Gow w d w szambie i nigdy ju nie mc zapali, dokadnie to, na co zasuguj. Gdybym moga to wszystko odwoa, gdybym wiedziaa, jak to odwoa, zrobiabym to. Moim przeklestwem jest totalna intuicja. Widz
i...
Odwie ci do Kaisera?
Do kliniki? Wytrzeszczyam na niego oczy.
Zupenie nad sob nie panujesz.
To wanie robi z czowiekiem totalna intuicja. Dzikuj. Wziam zapalonego skrta i zacignam si gboko. Przynajmniej teraz nie mogam mwi. A za chwil nie bd w stanie ani mwi, ani myle. Ani nawet pamita. Pu Sticky Fingers,
pomylaam. Stonsw. Sister Morphine. Suchanie o tych zakrwawionych przecieradach dziaa na mnie uspokajajco. Chciaabym poczu chodn do na czole, pomylaam. Ale to nie ja umr jutro, chocia na to zasuyam. Wymiemy osob moliwie
najbardziej niewinn. To bdzie ona. Przez t jdz musiaam wraca do domu pieszo. Z San Francisco.
Przyjechaa kolejk.
To to samo.
Ja j lubi powiedzia Jeff. Myl, e jest dobr przyjacik. Myl, e bdzie,
i pewnie ju jest, dobra dla taty. Czy nie przyszo ci do gowy, e jeste zazdrosna?
Co?

27

 To co syszaa. Powiedziaem zazdrosna. Jeste zazdrosna o ten zwizek.

Chciaaby stanowi jego cz. Odbieram twoj reakcj jako obraliw dla mnie.
Powinienem by... nasz zwizek powinien by dla ciebie wystarczajcy.
Id na spacer.
Jak sobie chcesz.
Gdyby mia oczy z przodu gowy... pozwl mi skoczy. Bd spokojna. Powiem
to cakiem spokojnie. Tim jest nie tylko osobistoci religijn. On jest gosem tysicy
w Kociele i poza Kocioem, moe nawet bardziej tych poza Kocioem. Dociera to do
ciebie? Jak on upadnie, przewrcimy si my wszyscy. Bdziemy skoczeni. Ju prawie
tylko on nam zosta, wszyscy inni nie yj. Chodzi o to, e to nie jest nieuniknione. Jest
tak, jakby to on sam podj decyzj. Zobaczy co i poszed prosto na to. Nie prbowa
unikw i nie broni si, otworzy objcia. Mylisz, e czuj to, co czuj, dlatego e musiaam wrci do domu kolejk? Sprztnito jeden po drugim wszystkie autorytety publiczne, a teraz Tim sam oddaje klucze, wrcza je dobrowolnie, bez walki.
A ty chcesz walczy? Ze mn, jeeli bdzie trzeba.
Myl, e jeste gupi powiedziaam. Myl, e wszyscy s lepi. Myl, e
gupota zwycia. To nie jest robota Pentagonu. To jest gupota. To tak, jakby pj prosto na nich i powiedzie: Bierzcie mnie, jestem...
Zazdro rzuci Jeff. W tym domu jest a gsto od twojej motywacji psychologicznej.
Ja nie mam adnej psychologicznej motywacji. Chc tylko, jak skoczy si strzelanina, zobaczy kogo, kogo kto nie jest... Umilkam. Nie przychod potem
i nie mw, e nam to zrobiono, bo to nie prawda. I nie mw mi, e to byo kompletnym zaskoczeniem. Biskup, ktry ma romans z kobiet, dopiero co poznan w restauracji, a chwil przedtem rozjecha pomp benzynow i beztrosko odjecha. Ale pompa go dogonia. Tak to dziaa: rozjedasz jakiemu baznowi pomp, a on biegnie, pki
ci nie dogoni. Ty jedziesz samochodem, a on biegnie pieszo, ale ci odnajduje i nagle
jest. O to wanie chodzi, kto nas ciga i prdzej czy pniej nas dogoni, zawsze tak jest.
Widziaam tego bazna od pompy, by wcieky. W razie czego biegby dalej. Oni nigdy
nie rezygnuj.
I teraz to zrozumiaa. Dziki jednej ze swoich najlepszych przyjaciek.
Takie s najgorsze.
Znam t histori powiedzia Jeff z umiechem. To jedna z historii W.C.
Fieldsa. Pewien reyser...
A ona ju go nie ciga cignam dalej. Ju go dogonia. Wynajmuj mieszkanie. Wystarczy jeden wcibski ssiad. A co z tym prostakiem biskupem skarcym Tima o herezj? Jak on to wykorzysta? Czy jak kto ci ciga za herezj, walisz
pierwsz bab, z ktr si spotkasz na obiedzie? A potem szukasz mieszkania? Spjrz.

28

 Podeszam do ma. Co si robi, jak si przestaje by biskupem? Czy Tim ma ju

tego do? Wszystko, co w yciu robi, prdzej czy pniej mu si nudzio. Znudzio mu
si nawet by alkoholikiem. Jest jedynym beznadziejnym alkoholikiem, ktry wytrzewia z nudw, z niezdolnoci do duszego skupienia si na jednej sprawie. Ludzie na
og sami cigaj na siebie nieszczcie. Widz, jak my to robimy teraz. Widz jego, jak
z nudw podwiadomie mwi: Do diaba, to nudne ubiera si codziennie w te mieszne stroje, namieszajmy jakiego, ludzkiego nieszczcia i zobaczymy, co z tego wyjdzie.
Wiesz co? powiedzia Jeff ze miechem. Wiesz, kogo mi przypominasz? T
wiedm z Dydony i Eneasza Purcella, ktra, Jak kruk zowrbny kracze.
Ty gupi intelektualisto z Berkeley. W jakim ty kretyskim wiecie mieszkasz?
Mam nadziej, e nie w tym samym co ja. Cytowanie jakich starych tekstw, oto co
nas zgubio, stwierdz, kiedy odkopi nasze koci. Twj tato cytowa w restauracji Bibli
tak samo jak ty teraz. Powiniene mnie uderzy albo ja ciebie. Bd zadowolona, kiedy cywilizacja si rozpadnie. Ludzie bekoc kawakami z ksiek. Pu Sticky Fingers,
pu Sister Morphine, w tym stanie nie powinnam dotyka stereo. Zrb to za mnie.
Dzikuj ci za skrta.
Jak si uspokoisz...
Jak si obudzisz powiedziaam bdzie po wszystkim.
Jeff bez sowa schyli si po pyt, ktrej chciaam posucha. Wreszcie si rozzoci,
pomylaam. Za mao, za pno i nie na t osob co trzeba. Tak samo jak ja. Giniemy
przygnieceni naszymi przeronitymi intelektami: mdrkujemy, zastanawiamy si i nie
robimy nic. Rzdz ciemniaki. A my si kcimy. Czarownica z Dydony ma racj. Daj
do, Belindo, ciemno mnie otacza. Zo gow na twej piersi, na chwil tylko, bo ju
mier si zblia... Co jeszcze ona mwi? mier to go mie widziany. Cholera, pomylaam. To jest o nas. On ma racj. Absolutnie.
Majstrujc przy adapterze, Jeff puci pyt Stonsw. Muzyka mnie uspokoia. Troch.
Ale nadal pakaam, mylc o Timie. I wszystko z powodu gupoty. Nie ma w tym adnego drugiego dna. I to jest wanie najgorsze, e wszystko jest takie proste. e nie ma
nic wicej.
W kilka dni pniej, kiedy wszystko przemylaam i podjam decyzj, zadzwoniam do katedry Miosierdzia i zaatwiam sobie audiencj u Tima. Przyj mnie w swoim wielkim i piknym gabinecie, ktry mieci si w osobnym budynku przy katedrze.
Ucisnwszy mnie i pocaowawszy na przywitanie, pokaza mi dwa stare gliniane naczynia, ktre, jak wyjani suyy za lampy oliwne na Bliskim Wschodzie przeszo
cztery tysice lat temu. Patrzc, jak bierze je do rki, pomylaam, e prawdopodobnie, a waciwie na pewno, naczynia te nie s jego wasnoci, e nale do diecezji.
Zastanawiaam si, ile mog by warte. To zdumiewajce, e przetrway tak dugo.

29

 To mio, e powicie mi troch czasu powiedziaam. Wiem, jak bardzo jeste zajty.
Wyraz twarzy Tima zdradzi mi, e wie, po co zjawiam si w jego biurze. Kiwn gow z roztargnieniem, jakby rzeczywicie powica mi bardzo niewielk czstk uwagi.
Widziaam nieraz, jak si w ten sposb wycza. Cz jego mzgu suchaa, ale wiksza cz ju bya odczona. Kiedy skoczyam wygasza moje przygotowane mae
przemwienie, Tim powiedzia z powag: Pawe, jak wiesz, by faryzeuszem. Dla
nich cise przestrzeganie drobiazgowych przepisw Tory, czyli Prawa, byo wszystkim.
Dotyczyo to zwaszcza rytualnej czystoci. Ale pniej, po nawrceniu, widzia zbawienie nie w Prawie, ale w zadigah usprawiedliwieniu, ktrego udziela nam Jezus
Chrystus. Usid tu koo mnie. Przywoywa mnie gestem i otworzy wielk, oprawn w skr Bibli. Znasz List do Rzymian, rozdziay czwarty do smego?
Nie, nie znam powiedziaam, ale usiadam obok niego. Wiedziaam ju, co
mnie czeka. Wykad. Kazanie. Tim by przygotowany.
Rozdzia pity Listu do Rzymian zawiera podstawowe zaoenia Pawa, e zostajemy zbawieni przez ask, a nie przez uczynki. Dalej przeczyta z Biblii, ktr trzyma otwart na kolanach. Bdc tedy z wiary usprawiedliwieni, pokj ku
Bogu miejmy... tu zmierzy mnie przenikliwym spojrzeniem Tima Archera adwokata ...przez Pana naszego Jezusa Chrystusa: Przez ktrego te przez wiar mamy
przystp ku tej asce w ktrej stojemy, i chlubimy si, w nadziei chway synw Boych.
Zobaczmy. Poruszajc wargami, przesun palcem po wierszach. Albowiem jeli przestpstwem jednego wiele ich pomaro: daleko wicej na wiele ich opyna aska
Boa i dar, w asce jednego czowieka Jezusa Chrystusa. Przewracajc strony, szuka
dalej. Aha, tutaj. Lecz teraz jestemy rozwizani od zakonu mierci, w ktrymemy
byli zatrzymani: tak abymy suyli w nowoci ducha, a nie w staroci litery. Znw
poszuka dalej. Teraz tedy nie masz adnego potpienia tym ktrzy s w Chrystusie Jezusie: ktrzy nie wedle ciaa chodz. Albowiem zakon ducha ywota w Chrystusie Jezusie, wyzwoli mi od zakonu grzechu i mierci. Spojrza na mnie. To jest
sama istota Pawiowego rozumienia. Grzech oznacza tu w istocie wrogo wobec Boga.
Dosownie znaczy to tyle, co chybienie celu, jak przy strzelaniu z uku, kiedy mierzymy za nisko albo za wysoko. To, czego ludzko potrzebuje, czego wymaga, to usprawiedliwienie. Jedynie Bg nim dysponuje i jedynie Bg moe nim obdarzy ludzi.
Rozumiem powiedziaam.
Pawe jest przekonany, e wiara, pistis, ma moc, absolutn moc gadzenia grzechw. Z tego pynie uwolnienie od prawa. Czowiek nie musi ju wierzy, e zbawienie
zaley od przestrzegania pewnych sformalizowanych przepisw, zwanych etyk normatywn. Przeciwko takiemu stanowisku, e drog do zbawienia jest przestrzegania bardzo zawiych, skomplikowanych norm etycznych, Pawe si zbuntowa, gdy byy to za-

30

oenia faryzeizmu, od ktrego si odwrci. I to wanie stanowi podstaw chrzecijastwa, wiary w naszego Pana, Jezusa Chrystusa: usprawiedliwienie przez ask i aska
pynca z wiary. Przeczytam ci...
Tak, ale Biblia mwi te: Nie cudzo.
Cudzostwo jest seksualn niewiernoci osoby pozostajcej w zwizku maeskim odpowiedzia bez namysu. Ja nie jestem ju onaty i Kirsten nie jest ju zamna.
Aha kiwnam gow.
Sidme przykazanie mwi o witoci maestwa. Tim odoy Bibli i podszed do pek zastawionych ksikami, skd wzi tom z granatowym grzbietem.
Wrciwszy, otworzy ksik i zacz przerzuca strony. Zacytuj ci, co mwi doktor Hertz, nieyjcy ju gwny rabin Imperium Brytyjskiego. W zwizku z sidmym przykazaniem. Ksiga Wyjcia, dwadziecia, trzynacie. Cudzostwo jest odraajcym i wstrtnym Bogu grzechem. Philo. To przykazanie przeciwko niewiernoci
ostrzega zarwno ma, jak i on przed profanacj witego przymierza maestwa.
Przeczyta kawaek dalej po cichu i zamkn ksik. Myl, e masz do zdrowego rozsdku, Angel, eby rozumie, e Kirsten i ja...
Ale to jest ryzykowne powiedziaam.
Ryzykowna jest te jazda przez most na Zotych Wrotach. Czy wiesz, e te takswki maj zakaz swj wewntrzny zakaz, nie policyjny uywania na mocie szybkiego pasa, zwanego samobjczym? Kierowc przyapanego najedzie tym pasem wyrzucaj z pracy. Mimo to ludzie stale tamtdy jed. Moe to nie najlepsza analogia.
Nie, to dobra analogia stwierdziam.
A ty jedzisz przez Zote Wrota szybkim pasmem?
Zdarza mi si odpowiedziaam po chwili namysu.
A gdybym tak przyszed do ciebie, kaza ci usi i zacz ci w zwizku z tym poucza? Czy nie pomylaaby, e traktuj ci jak dziecko, a nie jak osob doros? Czy
rozumiesz, o co mi chodzi? Kiedy osoba dorosa robi co, czego nie pochwalasz, omawiasz to z ni. Jestem gotw rozmawia z tob o moim zwizku z Kirsten, bo jeste
moj synow, ale przede wszystkim dlatego, e jeste kim, kogo znam, kocham i na
kim mi zaley. Myl, e mio jest kluczowym sowem dla Pawowego mylenia. Po
grecku agape. W tumaczeniu na acin caritas, z czego mamy sowo charytatywny, to
znaczy przepojony trosk o drugiego czowieka. Tak jak ty troszczysz si teraz o mnie
i o swoj przyjacik Kirsten.
To prawda powiedziaam. Dlatego tu jestem.
Zatem troska o innych jest dla ciebie czym wanym.
Tak odrzekam. Widocznie tak.

31

 Moesz to nazwa agape, moesz to nazwa caritas, moesz mwi o mioci albo
o trosce o drugiego czowieka, ale jakkolwiek to nazwiesz, pozwl, e przeczytam ci co
z Pawa. Biskup Archer ponownie otworzy wielk Bibli. Szybko przerzuca strony,
wiedzc dokadnie, czego szuka. Pierwszy List do Koryntian, rozdzia trzynasty. I
chociabych mia proroctwo, i wiedziabych...
Cytowae to ju w Pechu przerwaam.
I bd cytowa zawsze powiedzia z oywieniem. I chobych wszystkie majtnoci moje rozda na ywno ubogich, i chobym wyda ciao moje tak ibych gorza, a miocibych nie mia, nic mi nie pomoe. A teraz posuchaj tego. Mio nigdy nie ginie: cho proroctwa zniszczej, chocia jzyki ustan, chocia umiejtno bdzie zepsowana. Albowiem po czci znamy, i po czci prorokujemy. Ale gdy przyjdzie
co jest doskonaego, co jest po czci zniszczeje. Gdym by dzieciciem, mwiem jako
dzieci, rozumiaem jako dzieci, myliem jako dzieci. Lecz gdym si sta mem, wyniszczyem co byo dziecinnego.
W tym momencie na jego wielkim biurku zadzwoni telefon.
Z wyrazem niezadowolenia na twarzy biskup Archer odoy otwart Bibli.
Przepraszam ci powiedzia i podszed do telefonu. Czekajc, a skoczy rozmow, zerknam na fragment, ktry mi czyta. Znaam go, ale w wersji krla Jakuba.
Ta Biblia bya w starym tumaczeniu, ktrego nigdy nie widziaam. Czytaam dalej od
miejsca, w ktrym si zatrzyma.
Skoczywszy rozmow, biskup Archer wrci do mnie.
Musz i stwierdzi. Czeka na mnie biskup z Afryki, wanie go przywieziono z lotniska.
Tu jest powiedziane wskazaam palcem miejsce w jego wielkiej Biblii Teraz
widzimy przez zwierciado przez podobiestwo.
Jest te powiedziane: A teraz trwaj wiara, nadzieja, mio: to troje, a z tych
wiksza jest mio. Chc ci powiedzie, e to streszcza kerygm naszego Pana.
A co bdzie, jeeli Kirsten si wygada?
Myl, e mona liczy na jej dyskrecj. Podszed do drzwi. Nie zastanawiajc
si nad tym, co robi, wstaam i poszam w lad za nim.
Mnie powiedziaa.
Jeste on mojego syna.
Tak, ale...
Przepraszam, e musz tak ucieka. Biskup Archer zamkn na klucz drzwi
swojego gabinetu. Z Bogiem. Pocaowa mnie w czoo. Chcemy, eby nas odwiedzia, jak tylko si urzdzimy. Kirsten znalaza dzi mieszkanie w Tenderloin. Ja go
nie widziaem, zdaj si na ni.

32

Odszed, zostawiajc mnie z moimi mylami. Zaatwi mnie kwesti formaln.

Pomyliam cudzostwo z nierzdem. Stale zapominam, e by adwokatem. Weszam do
jego wielkiego gabinetu, eby co powiedzie i nigdy tego nie powiedziaam. Weszam
mdra, a wyszam gupia. I nic porodku.
Moe gdybym nie palia trawki, potrafiabym dyskutowa lepiej. A tak, on wygra, ja
przegraam. Nie, on przegra i ja przegraam. Oboje przegralimy. Cholera.
Nigdy nie twierdziam, e mio to co zego. Nigdy nie wystpowaam przeciwko
agape. Nie o to, cholera, chodzio. Chodzio o to, eby nie da si przyapa. Chodzio
o to, eby stan obiema nogami na pododze, ktr nazywamy rzeczywistoci.
Kierujc si do wyjcia, pomylaam: osdzam jednego z najbardziej znanych ludzi
na wiecie. Ja nigdy nie bd tak sawna jak on, moje zdanie nigdy nie bdzie si liczy.
Ja nie zdjam swojego biskupiego krzya na czas trwania wojny wietnamskiej tak jak
on. Kim ja, do cholery, jestem?

4
Niedugo potem Jeff i ja otrzymalimy zaproszenie do odwiedzenia biskupa Kalifornii
i jego kochanki w ich tajnym gniazdku w dzielnicy Tenderloin. Okazao si, e byo to
co w rodzaju przyjcia. Kirsten przygotowaa kanapki i przekski, z kuchni rozchodziy si smakowite zapachy... Tim kaza mi si zawie do pobliskiego sklepu z alkoholem po wino, bo o tym zapomnieli. Ja wybraam rodzaj wina. Kiedy paciam kasjerowi,
Tim sta nieruchomo, jak kto nieobecny. Widocznie czonkowie klubu Anonimowych
Alkoholikw ucz si wycza w sklepach z alkoholem.
Po powrocie do mieszkania poszam do azienki i w apteczce zobaczyam du butl
dexamylu, tak jak daj, kiedy si wyjeda na duej. Kirsten bierze rodki pobudzajce? Nie robic haasu, zdjam butelk z pki. Na recepcie widniao nazwisko biskupa. C, pomylaam. Od alkoholu do narkotykw. Czy u Anonimowych Alkoholikw
nie powinni przed tym ostrzega? Spuciam wod, eby narobi szumu, i korzystajc
z bulgotu otworzyam butelk i przeoyam par tabletek do kieszeni. Takie rzeczy robi
si automatycznie; kiedy czowiek mieszka w Berkeley, nikt nie widzi w tym nic zego.
Z drugiej strony nikt w Berkeley nie zostawia swoich prochw w azience.
Po chwili siedzielimy we czwrk w skromnym saloniku, odpoczywajc. Wszyscy
oprcz Tima mieli co do picia. Tim ubrany by w czerwon koszul i spodnie z zaprasowanymi na stae kantami. Nie wyglda na biskupa. Wyglda na kochanka Kirsten
Lundborg.
Bardzo tu sympatycznie powiedziaam.

33

W drodze ze sklepu do domu Tim mwi o prywatnych detektywach i o tym, w jaki

sposb oni czowieka znajduj. Zakradaj si potem do jego mieszkania i przeszukuj
szuflady. Mona to odkry, przyklejajc wos do drzwi wejciowych. Myl, e Tim widzia to gdzie na filmie.
Jeeli po powrocie stwierdzasz, e wosa nie ma albo jest przerwany poinformowa mnie po drodze z samochodu do mieszkania wiesz, e jeste obserwowana.
Potem opowiedzia histori o zwizkach FBI ze mierci doktora Kinga, ktr wszyscy w Berkeley znali. Grzecznie jej wysuchaam.
Tego wieczoru w saloniku ich garsoniery po raz pierwszy usyszaam o dokumentach sadokitw. Teraz, oczywicie, mona sobie kupi pene tumaczenie Pattona,
Myersa i Abrego. Ze wstpem Helen James o mistycyzmie, porwnujcym sadokitw
na przykad z ludmi z Qumran, ktrzy prawdopodobnie byli esseczykami, co jednak
nigdy nie zostao udowodnione.
Podejrzewam powiedzia Tim e moe si to okaza nawet waniejsze ni
biblioteka z Nag Hammadi. Wiemy ju cakiem duo na temat gnostycyzmu, ale nie
wiemy prawie nic o sadokitach, prcz tego, e byli ydami.
Jaka jest przybliona data zwojw sadokitw? spyta Jeff.
Wstpna ocena datuje je na rok dwusetny przed Chrystusem wyjani Tim.
Mogy zatem wywrze wpyw na Jezusa stwierdzi Jeff.
Mao prawdopodobne orzek Tim. W marcu lec do Londynu, gdzie bd
mia okazj porozmawia z tumaczami. auj, e w pracach nie uczestniczy John
Allegro. Nastpnie mwi przez chwil o pracy Allegra w zwizku z rkopisami
z Qumran, tak zwanymi Zwojami znad Morza Martwego.
Czy nie byoby interesujce wtrcia Kirsten gdyby... zawahaa si dokumenty z Qumran zawieray materia chrzecijaski?
Przecie chrzecijastwo opiera si na judaizmie powiedzia Tim.
Chodzi mi o konkretne wypowiedzi, przypisywane Jezusowi dodaa Kirsten.
W tradycji rabinackiej nie znajdujemy jakiego wyranego przeomu rzek Tim.
Rabi Hillel gosi pewne idee, ktre uwaamy za podstawowe w Nowym Testamencie.
I oczywicie Mateusz rozumia wszystko, co Jezus uczyni lub powiedzia jako wypenienie zapowiedzi starotestamentowych. Mateusz pisa do ydw i dla ydw i zasadniczo jako yd. Plan Boy, zapowiedziany w Starym Testamencie zostaje wypeniony
przez Jezusa. Za jego czasw nie uywano jeszcze okrelenia chrzecijastwo, chrzecijanie w czasach apostolskich mwili po prostu o Drodze. Podkrelali w ten sposb
jej naturalno i uniwersalizm. Po chwili doda: Znajdujemy te okrelenie Sowo
Boe. Pojawia si ono w Dziejach Apostolskich, rozdzia szsty. A sowo Boe rozszerzao si, wzrastaa te bardzo liczba uczniw w Jerozolimie.
Od czego pochodzi nazwa sadokici? spytaa Kirsten.

34

 Od Sadoka, kapana Izraela z czasw Dawida wyjani Tim. By zaoycielem kapaskiego rodu Sadokitw. Byli potomkami Eleazara. Sadok jest wspomniany w zwojach z Qumran. Zaraz sprawdz. Wsta, eby wyj ksik z nie rozpakowanego jeszcze puda. Pierwsza Ksiga Kronik, rozdzia dwudziesty czwarty. Take
oni rzucali losy na podobiestwo braci swoich, potomkw Aarona, w obecnoci krla Dawida, Sadoka... Tu jest wspomniany. Tim zamkn ksik. Bya to jeszcze jedna Biblia.
Ale teraz chyba dowiemy si duo wicej? spyta Jeff.
Mam nadziej powiedzia Tim. Kiedy bd w Londynie. Zgodnie ze swoim zwyczajem nagle przeczy biegi w gowie. Organizuj na Boe Narodzenie msz
rockow w katedrze. Zmierzywszy mnie wzrokiem, spyta: Co sdzisz o Franku
Zappie?
Nie wiedziaam, co odpowiedzie.
Nagramy t msz na ywo cign Tim. Wypucimy j potem jako album.
Polecano mi te Kapitana Beeearta i zaproponowano kilka innych nazwisk. Gdzie
mog dosta pyty Franka Zappy, eby ich posucha?
W sklepie z pytami rzek Jeff.
Czy Frank Zappa jest czarny? spyta Tim.
Nie rozumiem, co to ma do rzeczy powiedziaa Kirsten. Wedug mnie to jest
odwrotna dyskryminacja.
Byem tylko ciekaw wyjani Tim. To jest dziedzina, o ktrej zupenie nie
mam pojcia. Czy ktre z was ma jaki pogld na temat Marca Bolana?
On nie yje powiedziaam. Mwisz chyba o T. Rexie.
Marc Bolan nie yje? spyta Jeff. Wyglda na zdziwionego.
Mog si myli. Proponowabym Raya Daviesa. Tworzy w stylu Kinks. Jest bardzo dobry.
Zajlibycie si tym dla mnie? Tim zwrci si do mnie i do Jeffa.
Nie wiedziaabym, jak si do tego zabra powiedziaam.
Ja si tym zajm zaofiarowaa si Kirsten.
Mogaby cign Paula Kantnera i Gracie Slick zaproponowaam.
Mieszkaj niedaleko w Bolinas, w okrgu Marin.
Wiem stwierdzia Kirsten, kiwajc spokojnie gow z min wyraajc cakowit pewno siebie.
Gwno prawda, pomylaam. Nawet nie wiesz, o kim mwi. Ju chcesz rzdzi, tylko dlatego, e zostaa wprowadzona do tego mieszkania. Ktre, nawiasem mwic, nie
jest imponujce.
Chciabym, eby w katedrze zapiewaa Janis Joplin odezwa si Tim.
Umara w tysic dziewiset siedemdziesitym powiedziaam.

35

 Kogo w takim razie zaproponowaaby na jej miejsce? Tim patrzy na mnie

wyczekujco.
Na miejsce Janis Joplin zawahaam si. Na miejsce Janis Joplin. Bd musiaa
si nad tym zastanowi. Tak na poczekaniu nikt nie przychodzi mi do gowy. Potrzebuj
troch czasu.
Kirsten przygldaa mi si z mieszanymi uczuciami, wrd ktrych przewaaa dezaprobata.
Ona chce, jak sdz, powiedzie, e nikt nigdy nie zastpi Janis Joplin.
Gdzie mgbym dosta ktr z jej pyt? spyta Tim.
W sklepie z pytami powtrzy Jeff.
Mgby to dla mnie zrobi? poprosi Tim.
Jeff i ja mamy wszystkie jej pyty powiedziaam. Nie ma ich tak duo.
Przyniesiemy ci je.
Ralph McTell rzucia Kirsten.
Chc, eby wszystkie te propozycje zostay zapisane powiedzia Tim. Msza
rockowa w katedrze Miosierdzia Boego wywoa due zainteresowanie.
Nie ma adnego Ralpha McTella, pomylaam. Kirsten posaa mi z drugiego koca
pokoju skomplikowany umiech. Na czym mnie zapaa, ale nie wiedziaam na czym.
Jest na etykiecie wytwrni Paramount powiedziaa Kirsten i umiechna si
szerzej.
Naprawd miaem nadziej, e cign Janis Joplin mrukn Tim na wp do
siebie. Wyglda na zdziwionego. Suchaem jej piosenki moe to nie ona j napisaa dzi rano w samochodzie. Ona jest czarna, prawda?
Jest biaa i nie yje zmartwi go Jeff.
Mam nadziej, e kto to wszystko zapisuje powiedzia Tim.
Uczucie mojego ma do Kirsten Lundborg nie narodzio si w jakim szczeglnym
momencie okrelonego dnia, przynajmniej tak mi si wydaje. Pocztkowo Jeff utrzymywa, e Kirsten jest odpowiedni towarzyszk dla biskupa i ma ona do yciowego realizmu, eby oboje zakotwiczy przy ziemi i chroni przed nieustannym unoszeniem
si w niebo. Przy ocenie podobnych rzeczy koniecznie naley odrnia swoj wiadomo od tego, czego si jest wiadomym. Potrafi powiedzie, kiedy to zauwayam, ale
to wszystko, co potrafi powiedzie.
Mimo swojego wieku Kirsten wci udawao si roztacza, w rozsdnych granicach, atmosfer seksualnoci. Tak j postrzega Jeff. Z mojego punktu widzenia bya
star przyjacik, ktra dziki swojemu zwizkowi z biskupem Archerem uzyskaa
nade mn przewag. Stopie erotycznego powabu u kobiety nie ma dla mnie znaczenia, bo nie gram, jak to si mwi, na dwie strony. Ani nie odbieram tego jako zagroe-

36

nie. Chyba, oczywicie, e w gr wchodzi mj m. Ale wtedy problem jest z nim.

Podczas gdy ja pracowaam w biurze prawnym i sklepie ze wiecami, troszczc si
o to, eby handlarze narkotykami wychodzili z wizienia natychmiast, jak ich tam zamkn, Jeffa pochaniay rnorakie dodatkowe zajcia na Uniwersytecie Kalifornijskim.
W Pnocnej Kalifornii nie doszlimy jeszcze do tego, eby oferowa zajcia na temat ukadania wasnej mantry. To pozostawiamy tym z Poudnia, totalnie pogardzanym przez mieszkacw Strefy Zatokowej. Jeff zaj si powanym projektem: przeledzeniem chorb wspczesnej Europy do czasw wojny trzydziestoletniej (1618-1648),
ktra zrujnowaa Niemcy, spowodowaa upadek witego Cesarstwa Rzymskiego i doprowadzia do powstania hitleryzmu i Trzeciej Rzeszy. Ponad i poza studiami zwizanymi z tym zagadnieniem Jeff wysun swoj teori co do rde tego wszystkiego. Po
lekturze trylogii Schillera o Wallensteinie Jeffa olnia myl, e gdyby ten wielki wdz
nie uleg wpywowi astrologii, strona cesarska odniosaby zwycistwo i w rezultacie
nigdy nie doszoby do drugiej wojny wiatowej. Trzecia cz trylogii, dramat mier
Wallensteina, gboko wstrzsna moim mem. Uwaa t sztuk za rwn najlepszym
dzieom Szekspira i duo lepsz ni wikszo jego twrczoci. Co wicej, jeli mg
stwierdzi, nikt prcz niego jej nie czyta. Wallenstein jawi mu si jako jedna z najwikszych zagadek caej zachodniej historii. Jeff zauway te, e podobnie jak Wallenstein,
rwnie Hitler w chwilach kryzysu odwoywa si nie do rozumu, ale do okultyzmu.
Wedle Jeffa oznaczao to co wanego, ale nie potrafi stwierdzi co. Hitler i Wallenstein
mieli, wedug niego, tak wiele wsplnego, e graniczyo to z niesamowitoci. Obaj byli
wielkimi, ale ekscentrycznymi przywdcami i obaj doprowadzili Niemcy do ruiny. Jeff
planowa napisanie pracy na temat tych podobiestw i wykazanie na podstawie zebranego materiau, e porzucenie chrzecijastwa na rzecz okultyzmu torowao drog totalnemu zniszczeniu. Jezus i Szymon Mag (tak jak to widzia Jeff) stali na przeciwnych
biegunach jako absolutne przeciwiestwa.
Mao mnie to wzruszao.
Oto, co robi z czowiekiem wieczne chodzenie do szkoy. Podczas gdy ja harowaam w biurze prawnym i sklepie ze wiecami, Jeff czyta wszystko, co byo w bibliotece uniwersyteckiej w Berkeley na temat, powiedzmy, bitwy pod Ltzen (16 listopada
1632 roku), w ktrym to czasie i miejscu wayy si losy Wallensteina. Zgin tam krl
Szwecji Gustaw II Adolf, ale Szwedzi i tak zwyciyli. Prawdziwe znaczenie tego zwycistwa polegao na tym, e pastwa katolickie nigdy ju nie zdoay zagrozi sprawie protestantw; Jeff jednak ocenia wszystko w kategoriach Wallensteina. Studiowa bez koca trylogi Schillera i usiowa na jej podstawie, oraz na podstawie dokadniejszych relacji historycznych, znale ten kluczowy moment, w ktrym Wallenstein straci kontakt z rzeczywistoci.

37

 To tak jak z Hitlerem mwi Jeff. Czy mona powiedzie, e zawsze by szalony? Czy mona w ogle powiedzie, e by szalony? A jeeli by szalony, ale nie zawsze by szalony, to kiedy oszala i co byo tego przyczyn? Dlaczego czowiek u szczytu powodzenia, kto majcy olbrzymi wadz, oszaamiajc wadz, wadz wpywania na bieg historii, dlaczego kto taki zbacza w niespodziewanym kierunku? Dobrze,
w przypadku Hitlera to bya prawdopodobnie paranoidalna schizofrenia i te zastrzyki,
ktre mu aplikowali jego szarlatani. Ale aden z tych czynnikw nie wystpowa u Wallensteina.
Kirsten, jako Norweka, odnosia si z sympatycznym zainteresowaniem do studiw Jeffa nad wypraw Gustawa Adolfa do Europy rodkowej. Okazao si, e oprcz
opowiadania szwedzkich dowcipw odczuwa wielk dum z roli, jak ten wielki protestancki krl odegra w wojnie trzydziestoletniej. Poza tym, w przeciwiestwie do mnie,
miaa o tych sprawach jakie pojcie. Oboje z Jeffem zgadzali si, e do pierwszej wojny
wiatowej wojna trzydziestoletnia bya najstraszniejsz wojn od czasw spldrowania
Rzymu przez Hunw. W Niemczech wrcono do ludoerstwa. onierze po obu stronach piekli trupy na ronach. rda Jeffa wspominay te o innych odraajcych praktykach, zbyt okropnych, eby si nad nimi rozwodzi.
Do dzisiaj pacimy cen za t wojn mwi Jeff.
Tak, chyba rzeczywicie bya okropna powiedziaam, siedzc w rogu naszego
saloniku z najwieszym numerem Kaczora Howarda.
Nie wygldasz na zbyt zainteresowan zauway Jeff.
Zmczyam si, pacc kaucje za handlarzy heroin. Zawsze wysyaj mnie z tymi
kaucjami. Przepraszam ci, e nie traktuj wojny trzydziestoletniej z tak powag jak ty
i Kirsten.
Wszystko zaleao od wyniku wojny trzydziestoletniej. A wynik wojny trzydziestoletniej zalea od Wallensteina.
Co zrobisz, kiedy oni pojad do Anglii? Twj ojciec i Kirsten.
Wlepi we mnie wzrok.
Ona te jedzie. Powiedziaa mi. Zarejestrowali agencj, Focus Center, gdzie ona
jest jego przedstawicielk, czy kim tam.
Jezu Chryste powiedzia Jeff przybity.
Wrciam do lektury Kaczora Howarda. By to epizod, w ktrym kosmici zmieniaj Kaczora Howarda w Richarda Nixona. Jednoczenie Richard Nixon obrasta pirami podczas telewizyjnego ordzia do narodu. To samo dzieje si z wielkimi szychami
z Pentagonu.
I jak dugo ich nie bdzie? spyta Jeff.
Pki Tim nie zrozumie znaczenia dokumentw saducejskich i ich znaczenia dla
chrzecijastwa

38

 Cholera powiedzia Jeff.

Co to jest Q?
Q? powtrzy Jeff.
Tim mwi, e wstpne opracowania, oparte na fragmentarycznych tumaczeniach niektrych dokumentw...
Q to hipotetyczne rdo ewangelii synoptycznych. Gos Jeffa by szorstki,
wrcz brutalny.
Co to s ewangelie synoptyczne?
Pierwsze trzy Ewangelie. Mateusza, Marka i ukasza. Zakada si, e pochodz
z jednego rda, prawdopodobnie aramejskiego, ale nikt nie potrafi tego udowodni.
Tim powiedzia mi ostatnio przez telefon, kiedy ty bye na zajciach, co sdz tumacze w Londynie. Uwaaj oni, e dokumenty te zawieraj nie tylko Q, ale i materia,
na ktrym Q jest oparte. Nie s do koca pewni. Jeszcze nigdy nie syszaam Tima tak
podnieconego.
Ale dokumenty sadokitw pochodz z roku dwusetnego przed Chrystusem.
Pewnie dlatego by tak podniecony.
Ja te chc jecha powiedzia Jeff.
Nie moesz.
Dlaczego? spyta podniesionym gosem. Dlaczego ja nie mog jecha, skoro
ona jedzie? Jestem przecie jego synem!
I tak naciga swj fundusz dyspozycyjny do granic wytrzymaoci. Zostan tam
przez kilka miesicy, to bdzie kosztowa mas pienidzy.
Jeff wyszed z pokoju, ja wrciam do lektury. Po jakim czasie zdaam sobie spraw,
e sysz dziwny odgos. Opuciam Howarda na kolana i suchaam.
W kuchni, po ciemku, mj m paka.
Jedyna z najdziwaczniejszych i najbardziej kamliwych relacji, jak czytaam na temat samobjstwa mojego ma wysuwaa przypuszczenie, e on, Jeff Archer, syn biskupa Timothyego Archera, zabi si ze strachu, e jest homoseksualist. Niektre ksiki
napisane w kilka lat po jego mierci, po mierci ich trojga, tak gruntownie przeinaczay fakty, e po ich przeczytaniu (nie pamitam nawet tytuu ani autora) czytelnik wiedzia o Jeffie, biskupie Archerze i Kirsten Lundborg mniej ni przed przystpieniem do
lektury. Jak w teorii informacji szum wypiera sygna. Tyle e ten szum udaje sygna
i nie jest nawet rozpoznawany jako szum. Agencje wywiadowcze nazywaj to dezinformacj i blok sowiecki przywizuje do niej du wag. Jeeli si puci w obieg wystarczajc ilo dezinformacji, mona naruszy kontakt z rzeczywistoci wszystkich ludzi,
moe nawet swj wasny.

39

Jeff mia dwa wzajemnie si wykluczajce pogldy na kochank swojego ojca.

Z jednej strony Kirsten dziaaa na niego seksualnie, odczuwa wic do niej silny, ale
niezdrowy pocig. Z drugiej strony ywi do niej niech, wrogo i zazdro za to, e,
jak uwaa, pozbawia go uczu i zainteresowania ojca.
Ale to jeszcze nie wyczerpywao sprawy... chocia zorientowaam si w tym dopiero
po latach. Niezalenie od zazdroci o Kirsten, Jeff by zazdrosny o... on to wszystko tak
poplta, e nie potrafi tego rozwika. Trzeba mie na wzgldzie szczeglne problemy syna kogo, czyje zdjcia pojawiaj si na okadkach Timea i Newsweeka, z kim
przeprowadza wywiad David Frost, kto wystpuje w programach Johnnyego Carsona,
jest bohaterem karykatur w najpoczytniejszych gazetach. Co, na lito bosk, ma robi
jego syn?
Jeff pojecha do nich do Anglii na tydzie i na temat tego tygodnia wiem bardzo niewiele. Jeff wrci milczcy i zamknity, po czym wynaj pokj w hotelu i pewnego dnia
pnym wieczorem strzeli sobie w twarz. Nie mam zamiaru rozwodzi si nad tym, co
sdz o takim sposobie samobjstwa. cigno to biskupa z Londynu w cigu paru godzin, o co, w pewnym sensie, w tym samobjstwie chodzio.
W pewnym bardzo realnym sensie wizao si te ono z Q albo raczej ze rdem
Q, oznaczanym teraz w artykuach prasowych literami U.Q., z niemieckiego Ur-Quelle,
rdo pierwotne. Za Q kryo si Ur-Quelle i to wanie sprowadzio Tima Archera
do Londynu, gdzie spdzi kilka miesicy w hotelu ze swoj kochank, oficjalnie jego
agentk i kierowniczk biura.
Nikt na wiecie nie podejrzewa, e kiedykolwiek pojawi si jakie dokumenty wychodzce poza Q, nikt nie wiedzia, e jakie U.Q. w ogle istnieje. Poniewa nie jestem
chrzecijank, i nigdy ni ju nie bd po mierci tych, ktrych kochaam, nie jestem
i nie byam wtedy szczeglnie spraw zainteresowana, podejrzewam jednak, e jest to
wane z punktu widzenia teologii, zwaszcza, e wiek U.Q. datuje si na rok dwusetny
przed Chrystusem.

5
To, co najbardziej wryo mi si w pami z pierwszych artykuw prasowych, pierwsza informacja, jaka dotara do kogo poza tumaczami, to przewiadczenie, e mamy
do czynienia ze znaleziskiem jeszcze waniejszym ni zwoje z Qumran, ze wzgldu na
uycie pewnego hebrajskiego rzeczownika. Jest on zapisany na dwa rne sposoby.
Czasami pojawia si jako anokhi, a czasem jako anochi.
Sowo to wystpuje w Ksidze Wyjcia, rozdzia dwudziesty, wiersz drugi. To jest
ogromnie poruszajcy i wany fragment Tory, bo tu przemawia sam Bg, ktry mwi:

40

Ja jestem Pan, twj Bg, ktry

ci wywid z ziemi egipskiej,
z, domu niewoli.
Pierwszym hebrajskim sowem jest tu anokhi albo anochi, ktre znaczy Ja, jak
w zdaniu Ja jestem Pan. Jeff pokaza mi, co mwi oficjalny ydowski komentarz do tej
czci Tory:
Bg, ktremu oddaje cze judaizm, nie jest jak bezosobow Si, Czym, o czym
mwimy jako o Naturze czy Rozumie wiata. Bg Izraela jest rdem nie tylko mocy
i ycia, ale rwnie wiadomoci, osobowoci, moralnego celu i etycznego dziaania.
Nawet dla mnie, niechrzecijanki, albo moe powinnam tu powiedzie nieydwki, jest to co wstrzsajcego. Jestem wzruszona i zmieniona, nie jestem ju taka sama.
Tym, co znalazo tu swj wyraz, wytumaczy mi Jeff, w tym jednym sowie, w dwch literach alfabetu, jest unikalna samowiadomo Boga:
Tak jak czowiek wznosi si ponad wszystkimi innymi stworzeniami dziki swojej
woli i wiadomemu dziaaniu, tak Bg panuje nad wszystkim, jako jedyny nieograniczenie samoposiadajcy si Umys i Wola. Zarwno w wiecie widzialnym, jak i niewidzialnym Bg przejawia si jako absolutnie wolna osoba, moralna i duchowa, ktra nadaje wszystkiemu istnienie, form i cel.
Napisa to Samuel M. Cohon, cytujc Kaufmanna Kohlera. Inny ydowski autor,
Hernann Cohen, pisze:
Bg odpowiedzia Mojeszowi: Jestem, ktry jestem. I doda: Tak powiesz synom Izraela: JESTEM posa mnie do was. Nie ma chyba wikszego cudu w historii ducha, ni ten, ktry zosta objawiony w tych sowach. Tutaj bowiem w pierwotnym jzyku, jeszcze pozbawionym wszelkiej filozofii, wyania si i znajduje niedoskonay jeszcze
wyraz, najistotniejsze sowo kadej filozofii. Imieniem Boga jest Jestem, ktry jestem.
To oznacza, e Bg jest Bytem, e Bg jest tym Ja, ktre oznacza istniejcego.
I to wanie zostao znalezione w pewnym uedzie* w Izraelu i datowane na rok dwusetny przed Chrystusem. Ten ued znajduje si niedaleko Qumran, a to sowo naleao
do najwaniejszych w dokumentach saducejskich i kady znawca jzyka hebrajskiego
zna to sowo, a powinien je zna kady chrzecijanin i yd. Jednak tam, w tym uedzie
sowo anokhi byo uywane w innym znaczeniu i aden czowiek na wiecie nie widzia
przedtem tego sowa uytego w takim sensie. Tak wic Tim i Kirsten pozostali w Londynie dwukrotnie duej ni zamierzali, odnaleziono bowiem co bardzo istotnego, co,
co byo w istocie sercem Dekalogu, jak gdyby Bg pozostawi nam co zapisanego swoj wasn rk.
* ued (czciej spotykana forma wadi) suche oyska rzek na pustyniach pd.-zach. Azji i pn. Afryki, wypeniajce si wod tylko w porze deszczowej (przyp. red.)

41

Podczas gdy dokonywano tych odkry na poziomie przekadu, Jeff snu si po campusie uniwersytetu w Berkeley, zbierajc wiadomoci na temat wojny trzydziestoletniej i Wallensteina, ktry stopniowo oddala si od rzeczywistoci podczas najgorszej
wojny, moe najgorszej ze wszystkich wojen do czasu totalnych wojen naszego stulecia. Nie mog powiedzie, e jestem pewna, co byo gwnym motywem samobjstwa
mojego ma, ktry cios z tej naway okaza si miertelny, ale ktry z nich trafi, albo
wszystkie razem; Jeff nie yje, a mnie nawet przy tym nie byo, nawet nie spodziewaam
si tego. Moje przeczucia pojawiy si na samym pocztku, kiedy si dowiedziaam, e
Kirsten i Tim wdali si w tajemny romans. Powiedziaam wtedy to, co musiaam, zrobiam wszystko, co mogam zoyam biskupowi wizyt w katedrze Miosierdzia i zostaam przegadana bez adnego wysiku z jego strony: bez wysiku i z profesjonaln
zrcznoci. Byo to atwe sowne zwycistwo Tima Archera. Tyle w tej sprawie.
Kiedy czowiek chce si zabi, nie potrzebuje powodu w zwykym tego sowa znaczeniu. Podobnie jak w przeciwnym przypadku, czowiek, ktry chce y, nie potrzebuje
ujtego w sowa, sformalizowanego uzasadnienia, ktre mgby przedstawi w dyskusji.
Jeff zosta odrzucony. Widziaam, e jego zainteresowanie wojn trzydziestoletni jest
w gruncie rzeczy zwizane z Kirsten. Jego umys, albo jaka jego cz, odnotowaa jej
skandynawskie pochodzenie, a inna cz jego umysu zwrcia uwag na fakt, e armia
szwedzka odegraa w tej wojnie heroiczn rol i odniosa zwycistwo. Jego poszukiwania emocjonalne i intelektualne sploty si w jedno, co przez jaki czas dziaao na jego
korzy, ale kiedy Kirsten wyjechaa do Anglii, Jeff pad ofiar wasnej chytroci. Musia
teraz stawi czoo faktowi, e tak naprawd guzik go obchodzi Tilly, Wallenstein i wite Cesarstwo Rzymskie: by zakochany w kobiecie w wieku swojej matki, ktra spaa z jego ojcem, na dodatek robia to w odlegoci omiu tysicy mil, a przede wszystkim ta dwjka, bez niego, uczestniczya w jednym z najbardziej podniecajcych archeologiczno-teologicznych odkry w historii, obserwujc je z dnia na dzie w miar posuwania si tumacze, w miar atania i sklejania rkopisw, patrzc, jak kolejno wyaniaj si sowa, a wrd nich raz za razem pojawia si hebrajskie sowo anokhi w niezwykych kontekstach, zaskakujcych kontekstach, nowych kontekstach. Dokumenty
byy pisane tak, jakby anokhi by obecny tam, w uedzie. Pisano o nim tak, jakby by tu,
a nie tam, teraz, a nie kiedy. Anokhi to nie byo co, o czym saduceusze myleli albo
wiedzieli. To byo co, co oni mieli. Trudno byo czyta ksiki z biblioteki i sucha pyty Donovana, choby i najlepszej, podczas gdy w innej czci wiata dokonuje si odkrycia takiej miary, i jeeli bior w tym udzia twj ojciec i jego kochanka, ktrych kochasz, a chwilami wciekle nienawidzisz. Mnie natomiast doprowadzao do szau to, e
Jeff puszcza w kko pierwszy solowy album Paula McCartneya, przy czym szczeglnie
upodoba sobie Teddy Boy. Kiedy si ode mnie wyprowadzi, eby zamieszka samotnie
w hotelu (gdzie si zastrzeli), zabra pyt ze sob, chocia, jak si okazao, nie mia jej

42

na czym sucha. Napisa do mnie kilkakrotnie, informujc, e nadal aktywnie uczestniczy w antywojennych happeningach. Pewnie tak byo, myl jednak, e gwnie siedzia sam w pokoju hotelowym, usiujc okreli swoje uczucia wobec ojca, a co waniejsze, wobec Kirsten. By to wic rok tysic dziewiset siedemdziesity pierwszy, poniewa ten album McCartneya ukaza si w roku siedemdziesitym. Ale, widzicie, mnie
to te pogryo w samotnoci, w naszym domu. Dom przypad mnie, kiedy Jeff umar.
Mwiam wam, ebycie nie mieszkali sami, ale tak naprawd to mwi sama do siebie. Mona robi wszystko, co si chce, ale nigdy ju nie bd mieszka sama w domu.
Prdzej wezm ludzi z ulicy, ni pozwol, eby mi si to znw przytrafio, to poczucie
odosobnienia.
I nie puszczajcie przy mnie adnych pyt Beatlesw. To gwna rzecz, o ktr prosz.
Mog znie Joplin, bo nadal chce mi si mia, kiedy sobie przypomn, jak Tim myla,
e ona yje i jest czarna, a ona bya biaa i umara, ale nie chc sucha Beatlesw, bo kojarz mi si ze zbyt wielkim blem, we mnie, w moim yciu, w tym, co si stao.
Sama nie jestem cakiem racjonalna, jeeli o to chodzi, zwaszcza w sprawie samobjstwa ma. Sysz w gowie mieszank Johna, Paula i Georgea, podczas gdy Ringo
przytupuje gdzie w tyle, z fragmentami melodii i sw, gosu skargi dusz, ktre bardzo
cierpi, cho nie potrafi do koca okreli dlaczego. Poza, rzecz jasna, mierci mojego
ma, potem mierci Kirsten i wreszcie mierci Tima Archera, ale to, jak sdz, wystarczy. Teraz, kiedy zastrzelono Johna Lennona, wszyscy s zranieni tak jak ja, mog
wic, do cholery, przesta si rozczula nad sob i doczy do reszty wiata, nie bdc
ani w lepszej, ani w gorszej sytuacji.
Czsto kiedy myl o samobjstwie Jeffa, api si na tym, e porzdkuj daty i wydarzenia w sekwencje bardziej wspbrzmice z moim umysem, krtko mwic, e dokonuj ich redakcji. Streszczam, co wycinam, pomijam, tak e, na przykad, nie pamitam
widoku ciaa Jeffa i jego identyfikacji. Udao mi si zapomnie nazw hotelu, w ktrym
mieszka. Nie wiem, jak dugo tam przebywa. O ile pamitam, wyprowadzi si niedugo po wyjedzie Tima i Kirsten do Londynu. Wkrtce przyszed od nich list, pisany na
maszynie, podpisany przez oboje, ale prawie na pewno pisany przez Kirsten. Moe Tim
go dyktowa. W tym licie bysn pierwszy sygna wanoci znaleziska. Ja si nie zorientowaam, co ta wiadomo oznacza, ale Jeff tak. Moe wic wyprowadzi si zaraz
po tym.
Najbardziej zdziwio mnie, kiedy w jednej chwili zrozumiaam, e Jeff pragn zosta kapanem, ale wobec roli jego ojca nie miao to wikszego sensu. A to sytuowao
go w prni. Jeff nie chcia te robi nic innego. Nie mg zosta duchownym, a nie wyobraa sobie siebie w adnej innej roli. Pozosta wic kim, kogo w Berkeley nazywaj zawodowym studentem; nie przestawa uczszcza na uniwersytet. A moe prze-

43

sta i wrci. Nasze maestwo nie kleio si od pewnego czasu. Mam biae plamy, poczwszy od roku szedziesitego smego, moe zgubiam gdzie cay rok. Jeff przeywa problemy emocjonalne, ktrych nie przyjmowaam do wiadomoci. Oboje udawalimy, e ich nie widzimy. W Strefie Zatokowej zawsze mona si zaapa na darmow
psychoterapi i oboje z niej korzystalimy.
Nie sdz, eby Jeffa mona nazwa, mona byo nazwa, chorym psychicznie. Po
prostu nie by zbyt szczliwy. Czasami to nie jest popd ku mierci, ale zapa bardziej
subtelnej natury, utrata poczucia radoci. Jeff odpada od ycia stopniowo. Kiedy napotka osob, ktrej prawdziwie pragn, ona zostaa kochank jego ojca, po czym oboje
wyjechali do Anglii, zostawiajc go sam na sam z wojn, ktra go tak naprawd nie obchodzia, pozostawiajc go w punkcie wyjcia. Zaczaj, nie majc po co y, i skoczy,
nie majc po co y. Jeden z lekarzy powiedzia, e wedug niego Jeff w okresie midzy
odejciem ode mnie a samobjstwem zacz bra LSD. To tylko teoria, ale w odrnieniu od teorii o homoseksualizmie moe by prawdziwa.
W Ameryce co roku tysice modych ludzi popeniaj samobjstwa, ale tradycyjnie wikszo z nich zapisuje si na konto nieszczliwych wypadkw. To oszczdza
ich rodzinom wstydu wicego si z samobjstwem. Rzeczywicie jest co wstydliwego w tym, e mody mczyzna czy kobieta, a moe nastolatek, chce umrze i osiga ten cel, ginc, zanim w pewnym sensie zacz y, zanim si narodzi. Mowie bij
ony, policjanci zabijaj czarnych i latynosw, starzy ludzie grzebi w mietnikach albo
ywi si jedzeniem dla psw; wstyd rzdzi i rozdaje karty. Samobjstwo jest tylko jednym wstydliwym wydarzeniem spord szerokiego ich wachlarza. S czarni chopcy,
ktrzy nie dostan pracy do koca ycia, nie dlatego, e s leniwi, ale dlatego, e nie
ma dla nich pracy, take dlatego, e te dzieci getta nie posiadaj umiejtnoci, na ktre
jest zapotrzebowanie. Nastolatki uciekaj z domu, lduj na ulicy, w Nowym Jorku albo
w Hollywood, zostaj prostytutkami i kocz powiartowane. Jeeli narasta w was potrzeba zabicia tych spartaskich gocw przynoszcych ze wieci, takich jak wynik bitwy pod Termopilami, to bardzo prosz, zabijcie mnie. Ja jestem takim gocem i opowiadam o tym, czego najprawdopodobniej nie chcecie sysze. Ja osobicie przynosz
wie tylko o trzech mierciach, ale to byo o trzy za duo. To jest dzie mierci Johna
Lennona, chcecie zabi te tych, ktrzy donosz o jego mierci? Jak mwi Sri Kryszna,
kiedy przyjmuje swoj prawdziw posta, swoj uniwersaln form, form czasu:
Jestem Czasem sdziwym,
nios zagad wiatu.
Przybyem tu, by [temu] wiatu pooy kres!
Nawet bez twego udziau zgin wszyscy wojownicy,
obecni w tych wrogich zastpach.

44

Widok jest straszny. Arduna nie moe wprost uwierzy w to, co widzi.
Poerajc niebo i ziemi,
ograniczasz je jzykiem ognistym.
Twe gwatowne pomienie pal wiat cay,
napeniwszy go blaskiem, o Wisznu!*

Ten, kogo widzi Arduna, to jego byy przyjaciel i wonica jego rydwanu. Czowiek,
jak on sam. Ale to by tylko jeden z jego aspektw, dobrotliwe przebranie. Sri Kryszna
chcia go chroni, ukry przed nim prawd. Arduna poprosi, eby Kryszna okaza mu
swoj prawdziw posta i ten go wysucha. Teraz ju Arduna nie bdzie taki sam, jak
by. To jest prawdziwy zakazany owoc, ten rodzaj wiedzy. Sri Kryszna dugo zwleka, zanim pokaza Ardunie swoje prawdziwe oblicze. Chcia mu tego oszczdzi, ale w kocu ujawni przed nim swoj autentyczn osobowo niszczyciela wiatw.
Nie chciaabym sprawi wam przykroci opisami cierpienia, ale istnieje zasadnicza
rnica midzy cierpieniem a opowieci o cierpieniu. Opowiadam wam o tym, co si
stao. Jeeli wiedza sprawia zastpczy bl, to niewiedza stanowi realne niebezpieczestwo. Odraza wie si z kolosalnym ryzykiem.
Kiedy Kirsten i biskup wrcili nad Zatok, nie na stae, tylko eby zaatwi sprawy zwizane ze mierci Jeffa, zauwayam, e oboje si zmienili. Kirsten wygldaa na
zmczon i nieszczliw, i nie wydawao mi si, eby byo to spowodowane wycznie mierci Jeffa. Bya wyranie chora w sensie czysto fizycznym. W przeciwiestwie
do niej biskup Archer wydawa si jeszcze bardziej oywiony, ni kiedy ostatnio go widziaam. Wzi w swoje rce wszystkie sprawy zwizane ze mierci Jeffa: wybra miejsce na grb i rodzaj nagrobka, wygosi mow, w biskupich szatach odprawi ca ceremoni i pokry wszystkie koszty. Wybr napisu na nagrobku by wynikiem natchnienia. Wybra tekst, ktry mog w peni zaakceptowa. Jest to motto czy te podstawowe
stwierdzenie szkoy Heraklita: Nic nie trwa wiecznie, wszystko pynie. Na zajciach
z filozofii uczono mnie, e s to sowa Heraklita, ale Tim wyjani mi, e to podsumowanie jego myli wyszo od jego uczniw. Wierzyli oni, e tylko ruch, czyli zmiana jest
rzeczywistoci. Moe i mieli racj.
Zebralimy si we trjk po ceremonii pogrzebowej, wrcilimy do mieszkania
w Tenderloin i prbowalimy doj do siebie. Przez dusz chwil nikt si nie odzywa.
Z jakiego powodu Tim zacz mwi o Szatanie. Mia now teori na temat Szatana
i jego upadku, ktr chcia na nas wyprbowa, poniewa Kirsten i ja byymy akurat
pod rk. Uwaaam wtedy, e Tim zamierza wczy t teori do ksiki, nad ktr zacz pracowa.
* Przekad Joanna Sachse.

45

 Widz legend o Szatanie w nowy sposb. Szatan pragn pozna Boga moliwie
jak najpeniej. Najpeniejsz wiedz uzyskaby, gdyby sam sta si Bogiem. Dy do tego
celu i osign go, wiedzc, e kar bdzie wieczne wygnanie. Mimo to si zdecydowa,
bo pami o poznaniu Boga tak jak nikt go nie pozna i nie pozna wynagradzaa to wieczne wygnanie. Powiedzcie mi wobec tego, kto najbardziej ze wszystkich yjcych kocha Boga? Szatan dobrowolnie przyj wieczn kar i wygnanie, eby pozna
Boga, stajc si na chwil Bogiem. Co wicej, wyglda na to, e Szatan rzeczywicie pozna Boga, ale moe Bg nie zna ani nie rozumie Szatana, bo gdyby go rozumia, to by
go nie ukara. To dlatego powiedziane jest, e Szatan si zbuntowa, co znaczy, e Szatan
znalaz si poza kontrol Boga, poza Jego krlestwem, jakby w innym wszechwiecie.
Myl jednak, e Szatan przyj swoj kar z wdzicznoci, bo to by dla niego samego
dowd, e zna i kocha Boga. W przeciwnym razie mgby zrobi to, co zrobi, dla nagrody... gdyby bya jaka nagroda. Lepiej rozkazywa w Piekle, ni suy w Niebie ma
tu swoje znaczenie, ale nie najwaniejsze. Co stanowi ostateczny cel wszelkich poszukiwa: pene i prawdziwe poznanie Boga, w porwnaniu z nim caa reszta si nie liczy.
Prometeusz rzucia obojtnie Kirsten, ktra siedziaa i palia, zapatrzona
w przestrze.
Prometeusz znaczy Przewidujcy powiedzia Tim. Mia udzia w stworzeniu czowieka. By te najbardziej przewrotny spord bogw. Zeus zesa na ziemi
Pandor jako kar za to, e Prometeusz ukrad bogom ogie i da go ludziom. Pandora
oprcz tego obja kar cay rd ludzki. Oeni si z ni Epimeteusz, czyli Patrzcy
w ty. Prometeusz ostrzega go, eby si nie eni z Pandor, bo Prometeusz przewidywa tego konsekwencje. Wyznawcy Zaratustry uwaali, e podobna absolutna znajomo przyszoci jest cech Boga, Mdrego Umysu.
Orze wyjada mu wtrob powiedziaa Kirsten w zamyleniu.
Tim kiwn gow.
Zeus ukara Prometeusza, przykuwajc go do skay i przysyajc ora, eby wyszarpywa mu wtrob, ktra bez koca odrastaa. Uwolni go dopiero Herkules. Prometeusz
by bez wtpienia przyjacielem ludzkoci. By te mistrzem rzemios. Podobiestwo do
legendy o Szatanie jest tu rzeczywicie widoczne. Tak jak ja to widz, mona powiedzie, e Szatan wykrad nie ogie, ale prawdziw wiedz o Bogu. Nie podarowa jej
jednak ludziom, tak jak Prometeusz zrobi z ogniem. Moe prawdziwy grzech Szatana
polega na tym, e zdobywszy t wiedz, zatrzyma j dla siebie, e nie podzieli si ni
z ludzkoci. To interesujce... kontynuujc t lini rozumowania, mona by postawi
tez, e moliwe jest poznanie Boga za porednictwem Szatana. Nigdy nie syszaem,
eby kto wystpi z tak teori. Umilk, wyranie zgbiajc t myl. Zapiszesz to
zwrci si do Kirsten.
Bd pamita odpowiedziaa bezbarwnym gosem.

46

 Czowiek musi przyprze do muru Szatana i zdoby t wiedz, odebra mu j

mwi Tim. Szatan nie chce jej przekaza. To za jej ukrywanie, a nie za to, e j
wykrad, zosta ukarany. Zatem w pewnym sensie ludzie mog odkupi Szatana, odbierajc mu t wiedz.
A potem zaj si studiowaniem astrologii wtrciam.
Sucham? Tim spojrza na mnie zdziwiony.
Wallenstein powiedziaam. Stawianie horoskopw.
Greckie sowa, od ktrych pochodzi nasz horoskop, to hora, co znaczy godzina, i skopos, czyli badacz. Horoskop znaczy wic dosownie badacz czasu.
Zapali papierosa. Po powrocie z Anglii zarwno on, jak i Kirsten palili bez przerwy.
Wallenstein to fascynujca posta.
To samo mwi Jeff zauwayam. To znaczy mwi.
Tim czujnie przekrzywi gow.
To Jeff interesowa si Wallensteinem? Bo ja...
Nie wiedziae?
Nie sdz powiedzia Tim zaskoczony.
Kirsten przygldaa mu si z nieodgadnionym wyrazem twarzy.
Mam kilka bardzo dobrych ksiek na temat Wallensteina powiedzia Tim.
Pod wieloma wzgldami Wallenstein przypomina Hitlera.
Obie z Kirsten milczaymy.
Wallenstein przyczyni si do upadku Niemiec. By wielkim wodzem. Friedrich
von Schiller, jak moe wiecie, napisa o Wallensteinie trzy sztuki, zatytuowane Obz
Wallensteina, Dwaj Piccolami i mier Wallensteina, gboko poruszajce dramaty. To
wie si, oczywicie, z rol samego Schillera w rozwoju myli zachodniej. Pozwlcie,
e co wam przeczytam. Odoywszy papierosa, Tim podszed do pki z ksikami
i po kilkuminutowych poszukiwaniach znalaz to, czego szuka. Moe to nam nieco wyjani spraw. W licie do samego przyjaciela, zaraz, mam tu gdzie jego nazwisko,
w licie do Wilhelma von Humboldta, byo to pod sam koniec ycia Schillera, Schiller
pisze: Ostatecznie obaj jestemy idealistami i powinnimy wstydzi si przyznania, e
zostalimy uksztatowani przez wiat materialny, zamiast, e to my go ksztatowalimy.
Istot wizji Schillera stanowia oczywicie, wolno. Nic dziwnego, e pasjonowa go
wielki dramat rewolty Niderlandw, mam na myli Holandie i... Tim zamyli si, poruszajc wargami i patrzc przed siebie niewidzcymi oczami. Kirsten siedziaa na kanapie, palc w milczeniu. Dobrze powiedzia wreszcie Tim, kartkujc trzyman
w rku ksik co wam przeczytam. Schiller napisa to, majc trzydzieci cztery lata.
Moliwe, e w tych sowach kryje si podsumowanie znacznej czci naszych aspiracji,
tych najszlachetniejszych. Zagldajc do ksiki, Tim przeczyta: Teraz, kiedy zaczem poznawa i waciwie wykorzystywa swoje siy duchowe, choroba podkopuje

47

moje siy fizyczne. Mimo to zrobi co mog, i kiedy w kocu budynek si zawali, wynios z niego wszystko, co zasuguje na zachowanie. Tim zamkn ksik i odstawi j na pk.
Nie odezwaymy si. Ja nawet nie mylaam, tylko siedziaam.
Schiller jest bardzo wany dla dwudziestego wieku powiedzia Tim, wrci do
swojego papierosa i zgasi go, po czym przez dusz chwil wpatrywa si w popielniczk.
Pol po pizz odezwaa si Kirsten. Nie bd robi kolacji.
Nie szkodzi rzek Tim. Powiedz im, eby dali kanadyjski bekon. A jeeli
maj napoje...
Ja mog przygotowa kolacj powiedziaam.
Kirsten wstaa i posza do telefonu, zostawiajc mnie sam na sam z Timem.
To naprawd sprawa najwikszej wagi, eby pozna Boga powiedzia Tim
z przekonaniem albo postrzega Istot Absolutn, jak to ujmuje Heidegger. Uywa
terminu Sein, Byt. To, co odkrylimy w tym uedzie, po prostu przechodzi ludzkie pojcie.
Kiwnam gow.
Jak stoisz z pienidzmi? spyta Tim, sigajc do kieszeni; marynarki.
W porzdku powiedziaam.
Pracujesz? W handlu nierucho... w biurze prawnym poprawi si. Pracujesz
tam nadal, prawda?
Tak odrzekam. Ale jako zwyka pomoc biurowa.
Moja praca w zawodzie prawnika bya mczca, ale dobrze patna powiedzia
Tim. Osobicie radzibym ci zosta asystentk, a potem mogaby to wykorzysta
jako odskoczni i zosta adwokatem. Moe ktrego dnia doszaby do stanowiska sdziego.
Moliwe powiedziaam.
Czy Jeff rozmawia z tob na temat anokhi?
Pisae o tym w licie. Czytalimy te artykuy w gazetach i czasopismach.
Oni uywali tego sowa w szczeglnym znaczeniu, jakby technicznym. Nie mogo to oznacza Boskiej Obecnoci, poniewa oni mwi, e to posiadali, w sensie dosownym. W dokumencie szstym jest taki wiersz: Anokhi ginie i odradza si co roku,
i z kadym nastpnym rokiem jest go wicej. Albo jest wikszy, wicej albo wikszy,
moe te by wyszy. Jest to niezwykle zagadkowe, ale tumacze pracuj nad tym i spodziewamy si, e zakocz prac w cigu p roku... rzecz jasna, przez cay czas skadaj fragmenty zniszczonych zwojw. Jak si zapewne domylasz, nie znam aramejskiego. Uczyem si tylko greki i aciny... wiesz, Bg jest ostatni obron przeciwko niebytowi.

48

 Tillich powiedziaam.
Sucham?
To powiedzia Paul Tillich.
Nie jestem tego pewien. To na pewno jeden z tych protestanckich teologw egzystencjalnych, mg to by Reinhold Niebuhr. Jak wiesz, Niebuhr jest Amerykaninem,
albo raczej by, bo niedawno umar. To, co mnie interesuje u Niebuhra... Tim zamilk na chwil. Podczas pierwszej wojny wiatowej Niemler suy w niemieckiej
marynarce. Wystpowa czynnie przeciwko nazistom i wygasza kazania a do roku
trzydziestego smego. Gestapo go aresztowao i wysao do Dachau. Niebuhr by pocztkowo pacyfist, ale zachca chrzecijan do udziau w wojnie przeciwko Hitlerowi.
Uwaam, e jedn z istotnych rnic midzy Wallensteinem a Hitlerem waciwie to
jest wielkie podobiestwo polega na przysidze, ktr Wallenstein...
Przepraszam powiedziaam i poszam do azienki, eby zobaczy, czy w apteczce nadal stoi butla z dexamylem. Nie byo jej tam, zniky wszystkie lekarstwa. Zabrane
do Anglii, uwiadomiam sobie. S teraz w walizkach Tima i Kirsten. Cholera.
Kiedy wyszam, zobaczyam, e Kirsten stoi sama w pokoju.
Jestem okropnie, ale to okropnie zmczona powiedziaa gasncym gosem.
Widz to potwierdziam.
Mj odek za nic nie przyjmie pizzy. Czy mogaby dla mnie skoczy do sklepu?
Zrobiam list. Potrzebuj kurczaka bez koci, takiego w soiku, ry i makaron. Tu jest
lista. Tim da ci pienidze.
Mam pienidze. Wrciam do sypialni, woyam paszcz i wziam torebk. Za
moimi plecami pojawi si Tim, ktry chcia co jeszcze powiedzie.
Schiller widzia w Wallensteinie czowieka, ktry zmwi si z losem, eby doprowadzi do swojego upadku. W oczach niemieckich romantykw to by najwikszy ze
wszystkich grzechw, zmwi si z losem, z losem pojmowanym jako zguba. Wyszed
za mn z sypialni do przedpokoju. Cay duch Goethego i Schillera i... innych, caa ich
orientacja opieraa si na tym, e wola czowieka moe pokona los. Los traktowano
niejako co nieuniknionego, ale jako co, na co czowiek przyzwala. Rozumiesz, o co
mi chodzi? Dla Grekw los by ananke, si absolutnie zdeterminowan i bezosobow,
utosamiano j z Nemezis, ktra bya mciwym, karzcym losem.
Przepraszam przerwaam mu ale musz i do sklepu.
To nie przynios pizzy?
Kirsten nie najlepiej si czuje.
Angel, ona mnie bardzo martwi powiedzia, zniajc gos. Nie mog jej
zmusi, eby posza do doktora. Ten jej odek, albo to, albo woreczek ciowy. Moe
ty j przekonasz, eby si gruntownie przebadaa. Ona si boi tego, co mog stwierdzi.
Wiesz chyba, e kilka lat temu przesza raka szyjki macicy.

49

 Wiem.
I hysterocleisis.
Co to jest?
Zabieg chirurgiczny polegajcy na zamkniciu ujcia szyjki macicy. Ona ma tyle
lkw z tym zwizanych, to znaczy z tym tematem, e zupenie nie chce o tym rozmawia.
Pomwi z ni obiecaam.
Kirsten obwinia si za mier Jeffa.
Cholera powiedziaam. Tego si obawiaam.
Kirsten wysza z drugiego pokoju.
Dodaj do tej listy, ktr ci daam, piwo imbirowe poprosia.
Dobrze powiedziaam. Czy sklep jest...
Skr w prawo. Cztery przecznice prosto i potem w lewo. To may chiski sklepik,
ale maj tam wszystko, czego potrzebuj.
Nie potrzebujesz papierosw? spyta Tim.
Tak, moesz wzi karton powiedziaa Kirsten. Jakie lekkie. Wszystko jedno jakie, wszystkie smakuj tak samo.
Dobrze.
Odwioz ci rzek Tim, otwierajc drzwi. Zeszlimy we dwjk na d do
jego wynajtego samochodu, ale ju na miejscu stwierdzi, e nie wzi kluczykw.
Bdziemy musieli pj na piechot powiedzia i poszlimy, przez chwil nic nie
mwic.
adny wieczr odezwaam si po chwili.
Chciabym z tob o czym porozmawia powiedzia Tim. Chocia, technicznie rzecz biorc, to nie jest twoja dziedzina.
Nie wiedziaam, e mam jak dziedzin mruknam.
Nie jeste w tej sprawie specjalistk. Sam nie wiem, z kim powinienem porozmawia. Te dokumenty s pod pewnymi wzgldami... Zawaha si. Powiedziabym
przygnbiajce. To znaczy dla mnie osobicie. Tumacze natrafili tam na wiele Logii, powiedze Jezusa, prawie na dwiecie lat przed Jezusem.
To wiem powiedziaam.
Ale to znaczy, e on nie by Synem Boga. Nie by w istocie Bogiem, jak nakazuje
nam wierzy doktryna trynitarna. Dla ciebie moe to nie stanowi problemu, Angel.
Rzeczywicie nie przyznaam.
Logia maj zasadnicze znaczenie dla naszego rozumienia i apercepcji Jezusa jako
Chrystusa, to jest Mesjasza albo Pomazaca. Jeeli, jak wszystko wydaje si teraz wskazywa, mona oddzieli Logia od osoby Jezusa, to musimy spojrze na nowo na cztery
Ewangelie, nie tylko synoptyczne, ale wszystkie cztery... musimy zada sobie pytanie, co
my waciwie wiemy o Jezusie, jeeli w ogle co o nim wiemy.

50

 A nie moesz po prostu przyj, e Jezus by sadokit? spytaam. Takie wraenie odniosam na podstawie artykuw w prasie. Po odkryciu zwojw z Qumran, tak
zwanych Rkopisw znad Morza Martwego, mnoyy si spekulacje, e Jezus wywodzi
si z esseczykw albo by z nimi w jaki sposb zwizany. Nie widziaam, gdzie ley
problem. Nie rozumiaam, czym Tim tak si przejmowa, kiedy szlimy obok siebie ulic.
W wielu sadokickich dokumentach pojawia si pewna tajemnicza posta.
Okrelana jest hebrajskim sowem, ktrego najbliszym odpowiednikiem moe by
Objaniacz. Lecz status tej osoby, ktrej przypisane s liczne Logia, jest niejasny.
Wobec tego Jezus by jego uczniem albo, tak czy inaczej, korzysta z jego sw.
Ale w takim razie Jezus nie jest Synem Boym. Nie jest Bogiem Wcielonym,
Bogiem w ludzkiej postaci.
Moe wic Bg przekaza Logia Objaniaczowi? zaproponowaam.
W takim razie to Objaniacz jest Synem Boym.
To prawda.
To s problemy, ktre mnie drcz, chocia to moe za mocne sowo. Ale mnie niepokoj. I musz mnie niepokoi. Oto wiele z przypowieci, przekazanych nam w Ewangeliach, odnajdujemy teraz na zwojach starszych od Jezusa o dwiecie lat. To prawda, e
nie mamy wszystkich Logii, ale mamy wiele i to tych najwaniejszych. Wystpuj tam
rwnie pewne zasadnicze doktryny zwizane ze zmartwychwstaniem, wyraone w dobrze znanym stylu Jezusa Jam jest. Jam jest chlebem ycia. Jam jest Drog. Jam jest
wsk bram. Nie mona ich po prostu oddzieli od Jezusa Chrystusa. Wemy choby pierwsze z nich: Jam jest chleb ycia. Kto spoywa moje Ciao i pije moj Krew, ma
ycie wieczne, a Ja go wskrzesz w dniu ostatecznym. Ciao moje jest prawdziwym pokarmem, a Krew moja jest prawdziwym napojem. Kto spoywa moje Ciao i Krew moj
pije, trwa we Mnie, a Ja w nim. Rozumiesz teraz, o co mi chodzi.
Jasne. e saducejski Objaniacz powiedzia to pierwszy.
Wobec tego to saducejski Objaniacz obdarzy nas yciem wiecznym i to przez
Eucharysti..
Myl, e to cudowne powiedziaam.
Zawsze mielimy nadziej, ale nigdy nie oczekiwalimy, e ktrego dnia wykopiemy gdzie Q albo co, co pozwoli nam zrekonstruowa Q lub cz Q, ale nikomu si
nawet nie marzyo, e pokae si gdzie Ur-Quelle i to wyprzedzajce Jezusa o dwa stulecia. S te inne dziwne... Tim przerwa. Chc, eby mi obiecaa, e nie powiesz
nikomu tego, co usyszysz. Nie wspominaj o tym nikomu. Ta cz nie zostaa ujawniona.
Niech skonam w mczarniach.

51

 W poczeniu ze stwierdzeniami typu Jam jest pojawiaj si wielce osobliwe

wtrty nie wystpujce w Ewangeliach i widocznie nie znane pierwszym chrzecijanom.
W kadym razie nie doszo do nas adne pisemne wiadectwo, e co takiego znali i e
w to wierzyli. Ja... Tu zamilk na chwil. Sowo chleb i sowo uyte na oznaczenie krwi sugeruj, e chodzi dosownie o chleb i krew. Jakby esseczycy uywali jakiego specjalnego chleba i specjalnego napoju, ktry przygotowywali i ktry stanowi
w istocie ciao i krew tego, co nazywali anokhi. Tego, o ktrym Objaniacz mwi i ktre reprezentowa.
Rozumiem powiedziaam i kiwnam gow.
Gdzie jest ten sklep? spyta Tim, rozgldajc si.
Jeszcze jedna przecznica odpowiedziaam. Chyba.
Tim z zapaem cign dalej.
To byo co, co jedli i co pili. Jak namesjaskiej uczcie. Wierzyli, e to daje im
niemiertelno, to poczenie tego, co jedli, z tym, co pili. Jest to wyrana zapowied
Eucharystii i wyranie wie si z uczt mesjask. Anokhi. Wci to sowo. Spoywali
anokhi i pili anokhi, i w rezultacie stawali si anokhi. Stawali si samym Bogiem.
Zgodnie z tym, czego naucza chrzecijastwo odnonie do mszy powiedziaam.
Znajdujemy tu podobiestwa z mazdaizmem mwi Tim. Mazdaici skadali w ofierze bydo i czyli to z oszaamiajcym napojem zwanym haoma. Nie ma jednak
podstaw, eby zakada, e w wyniku tego nastpowao poczenie z bstwem. To wanie osiga chrzecijanin poprzez sakramenty: on, albo ona, czy si z Bogiem reprezentowanym w Chrystusie i przez Chrystusa. Staje si Bogiem albo jednoczy si z Bogiem, upodabnia si do Boga. Mwi tu o przebstwieniu, o apoteozie. Ale tutaj, u saduceuszy, osiga si to za pomoc chleba i napoju uzyskanego z anokhi i, rzecz jasna,
sam termin anokhi odnosi si do Czystej Samowiadomoci, inaczej mwic Czystej
wiadomoci Jehowy, Boga Hebrajczykw.
To cechy Brahmy wtrciam.
Sucham? Jaki Brahma?
W Indiach. Braminizm. Brahma posiada absolutn, czyst wiadomo. Czyst
wiadomo, czyste istnienie, czysta szczliwo. Jeeli dobrze pamitam.
Ale co to jest to anokhi, ktre oni jedz i pij?
Ciao i krew Pana powiedziaam.
Ale co to jest? Zrobi nieokrelony gest. Gadko si mwi: To jest Pan, bo
to jest to, co w logice nazywa si bdem hysteron proteron; to co masz udowodni, tkwi
w zaoeniu. To jest, oczywicie, ciao i krew Pana, sowo anokhi nie pozostawia co do
tego wtpliwoci, ale to nie...

52

 A, rozumiem. Chodzi o bdne koo. Innymi sowy, chcesz powiedzie, e to anokhi rzeczywicie istnieje.
Oczywicie. Tim zatrzyma si i sta, patrzc na mnie.
Rozumiem. Uwaasz, e to jest co rzeczywistego.
Bg jest rzeczywisty.
Nie tak naprawd. Bg jest kwesti wiary. Nie jest rzeczywisty w sensie, w jakim
rzeczywisty jest ten samochd. Wskazaam zaparkowany wz, ktry akurat mijalimy.
Trudno bardziej si myli.
Rozemiaam si.
Skd ci co takiego przyszo do gowy? spyta Tim. e Bg nie jest rzeczywisty?
Bg jest... Zawahaam si. Sposobem patrzenia na wiat. Interpretacj.
Chodzi mi o to, e On nie istnieje. Nie w tym sensie, w jakim istniej przedmioty. Nie
mona, powiedzmy, wpa na Niego tak, jak mona wpa na cian.
Czy pole magnetyczne istnieje?
Oczywicie.
A nie mona na nie wpa.
Ale ujawni si, jeeli posypa kartk papieru elaznymi opikami.
Hieroglify Boga otaczaj ci ze wszystkich stron powiedzia Tim. Jak wiat.
To tylko pogld. Ja go nie podzielam.
Ale przecie widzisz wiat.
Widz wiat powiedziaam ale nie widz ani ladu Boga.
Przecie nie moe by stworzenia bez stwrcy.
A kto powiedzia, e to jest stworzenie?
Mnie chodzi o to, e jeeli Logia s o dwiecie lat wczeniejsze od Jezusa, to znaczy, e mona zakwestionowa Ewangelie, a jeeli mona zakwestionowa Ewangelie, to
nie mamy dowodu, e Jezus by Bogiem, samym Bogiem, Bogiem Wcielonym, a zatem
znika podstawa naszej religii. Jezus staje si po prostu nauczycielem reprezentujcym
okrelon ydowsk sekt, ktra jada i pia jaki... cokolwiek to byo, anokhi, i to dawao im niemiertelno.
Uwaali, e to daje im niemiertelno poprawiam. To nie to samo. Ludzie
wierz, e zioami mona wyleczy raka, ale z tego nie wynika, e to prawda.
Doszlimy do maego sklepiku spoywczego i zatrzymalimy si przed wejciem.
Rozumiem z tego, e nie jeste chrzecijank powiedzia Tim.
Tim, wiesz o tym od lat. Jestem przecie twoj synow.
Nie jestem pewien, czy ja sam jestem chrzecijaninem. Nie jestem teraz pewien,

53

czy co takiego jak chrzecijastwo w ogle istnieje. A musz pj i przemawia do

ludzi, musz dalej wypenia swoje obowizki kapaskie i pastoralne. Wiedzc to, co
wiem. Wiedzc, e Jezus nie by Bogiem, tylko nauczycielem i to nawet nie oryginalnym: to, czego naucza, byo zbiorow wiar caej sekty. Produktem zbiorowym.
To nadal mogo pochodzi od Boga powiedziaam. Bg mg objawi to sadokitom. Co jeszcze mwi si tam o Objaniaczu?
e wrci w Dniach Ostatnich i bdzie dziaa jako eschatologiczny Sdzia.
To pasuje powiedziaam.
Mona to znale take w mazdaizmie. Tak wiele wydaje si wywodzi z religii
iraskich... religia ydw nabraa wyranych cech iraskich podczas... Umilk, zwrci si do wewntrz, zapominajc o mnie, o sklepie, o licie zakupw.
Moe uczeni i tumacze znajd gdzie troch tego anokhi powiedziaam, eby
go podnie na duchu.
Znajd Boga powiedzia sam do siebie.
Znajd co, co ronie. Jarzyn albo drzewo.
Dlaczego tak mwisz? Sprawia wraenie zagniewanego. Co ci skonio,
eby tak powiedzie?
Chleb musi by z czego zrobiony. Nie mona zje chleba, jeeli si go z czego
nie zrobi.
Jezus mwi w przenoni. Nie chodzio mu o dosowny chleb.
Moe Jemu nie, ale sadokitom wyranie tak.
Przychodzio mi to do gowy. Sugeruj to niektrzy tumacze. e chodzi o dosowny chleb i dosowny napj. Ja jestem bram owiec. Jezusowi na pewno nie chodzio o to, e jest zrobiony z drewna. Ja jestem prawdziwym krzewem winnym, a Ojciec mj jest tym, ktry go uprawia. Kad latorol, ktra we Mnie nie przynosi owocu,
odcina, a kad, ktra przynosi owoc, oczyszcza, aby przynosia owoc obfitszy.
Zatem chodzi o winorol powiedziaam. Szukaj winoroli.
To absurdalne i dosowne.
Dlaczego? spytaam.
Ja jestem krzewem winnym, wy latorolami powiedzia Tim ze zoci.
Czy mamy przyj, e chodzi o rolin? e to jest sprawa materialna, a nie duchowa? e chodzi o co, co ronie nad Morzem Martwym? Zrobi ruch rk. Ja jestem wiatem wiata. Czy mamy przyj, e mona przy nim czyta gazet? Jak przy
tej latarni?
Niewykluczone powiedziaam. Dionizos by winem w pewnym sensie. Jego
czciciele upijali si i wwczas Dionizos w nich wstpowa, a oni biegali po polach i grach i zagryzali krowy na mier. Poerali ywcem cae zwierzta.
Istniej pewne podobiestwa przyzna Tim.
Weszlimy razem do maego sklepiku spoywczego.

54

6
Zanim Tim i Kirsten zdyli wrci do Anglii, zebra si episkopalny synod biskupw, eby rozpatrzy spraw oskare Tima o herezj. Oszoomy (powinnam raczej
powiedzie konserwatywni biskupi, bo to brzmi uprzejmiej) wystpujce w roli jego
oskarycieli, okazay si cakowicie niezdolne do przeprowadzenia skutecznego ataku.
Tim zosta oficjalnie oczyszczony z zarzutw. Wszystko to trafio, rzecz jasna, na amy
gazet i tygodnikw. Ca t spraw Tim nigdy si zbytnio nie przejmowa, zreszt z powodu mierci Jeffa i tak cieszy si powszechn sympati. Cieszy si ni zawsze, ale teraz, z powodu osobistej tragedii, otaczano go ni jeszcze bardziej.
Platon mwi gdzie, e jak si strzela do krla, to trzeba mie pewno, e si go zabije. Konserwatywnym biskupom nie udao si zniszczy Tima i w rezultacie jeszcze
wzmocnili jego pozycj, bo taki jest los nieudanych zamachw. Mwimy wtedy, e prba spalia na panewce. Tim wiedzia teraz, e nikt w Kociele episkopalnym Stanw
Zjednoczonych Ameryki nie zdoa mu zagrozi. Zaszkodzi sobie mg tylko on sam.
Co do mnie i mojego ycia osobistego, to staam si wacicielk domu, ktry z Jeffem kupowalimy na raty. Jeff na skutek nalega ojca spisa testament. Nie zyskaam
wiele, ale zachowaam to, co byo mona. Poniewa to i tak ja utrzymywaam Jeffa i siebie, nie pojawiy si przede mn adne nowe problemy finansowe. Nadal pracowaam
w biurze prawnym i sklepie ze wiecami. Przez jaki czas sdziam, e w zwizku ze
mierci Jeffa stopniowo utrac kontakt z Timem i Kirsten, ale okazao si, e si myliam. Tim chyba znajdowa we mnie kogo, z kim moe porozmawia. Ostatecznie byam jedn z niewielu osb, ktre znay prawd o jego zwizku z kierowniczk biura
i agentk. Poza tym to ja poznaam go z Kirsten.
Oprcz tego Tim nigdy nie wyrzuca za burt ludzi, z ktrymi si zaprzyjani. A nas
czyo co znacznie waniejszego, istniaa midzy nami wi uczuciowa, ktra rodzia zrozumienie. Bylimy dosownie dobrymi przyjacimi w do tradycyjnym stylu.
Poniewa biskup Kalifornii, ktry gosi tak radykalne pogldy i propagowa tak szalone
teorie, w yciu osobistym by czowiekiem starej daty w najlepszym tego sowa znaczeniu. Kiedy si z kim zaprzyjani, do koca pozostawa lojalny, jak o tym poinformowaam pani Marion po latach, dugo po tym, jak Tim i Kirsten, podobnie jak mj m,
odeszli z tego wiata. Nie pamita si dzisiaj, e biskup Archer kocha swoich przyjaci
i by im wierny bez wzgldu na to, czy mg mie z tego jak korzy, czy nie w tym
sensie, e mogli oni przysuy si jego karierze, umocni jego pozycj lub przysporzy
mu korzyci w wiecie materialnym. Ja, na przykad, byam w tym wiecie tylko mod
kobiet zatrudnion w biurze prawnym, do tego niezbyt znaczcym. Tim nie mia najmniejszego interesu w podtrzymywaniu naszej przyjani, a mimo to podtrzymywa j
a do koca.

55

W okresie po mierci Jeffa Kirsten wykazywaa oznaki postpujcej degradacji fizycznej, co lekarze w kocu okrelili prawidowo jako zapalenie otrzewnej, ktre bywa
miertelne. Biskup pokrywa wszystkie koszty jej leczenia, a narosy one do sum ogromnych. Przez dziesi dni Kirsten wylegiwaa si na oddziale intensywnej terapii jednego z najlepszych szpitali w San Francisco, uskarajc si gorzko, e nikt jej nie odwiedza
i nikomu na niej nie zaley. Tim, ktry jedzi po caych Stanach Zjednoczonych z wykadami, odwiedza j, kiedy tylko mg, ale jej to nie wystarczao. Ja te przyjedaam do miasta, eby j jak najczciej odwiedza, ale podobnie jak w przypadku Tima
Kirsten uwaaa, e jest to dalece niewystarczajca reakcja na jej chorob. Wikszo
spdzonego z ni czasu sprowadzaa si do jednostajnego cigu skarg na Tima i na ycie w ogle. Kirsten si postarzaa.
Wydaje mi si mao sensowne powtarzanie uwag w stylu: Masz tyle lat, na ile si
czujesz, poniewa staro i choroba i tak w kocu zwyci, a to gupawe powiedzonko cieszy si wziciem u osb zdrowych, nie majcych za sob przej, ktre stay si
udziaem Kirsten Lundborg. Jej syn Bill ujawni nieograniczon zdolno do bycia szalonym i Kirsten czua si za to odpowiedzialna. Wiedziaa te, e jednym z najwaniejszych powodw samobjstwa Jeffa by jej zwizek z jego ojcem. To stao si powodem
zaciekej niechci Kirsten do mnie, jakby poczucie winy, jej winy, skaniao j do cigych napaci na mnie gwn ofiar mierci Jeffa.
Waciwie niewiele ju zostao z naszej przyjani, niemniej, odwiedzaam j w szpitalu, przy czym zawsze ubieraam si tak, eby wyglda olniewajco, zawsze przynosiam jej co, czego nie wolno jej byo je, lub co, czego nie moga na siebie woy.
Nie pozwalaj mi tu pali oznajmia mi kiedy na powitanie.
To zrozumiae powiedziaam. Podpaliaby ko, jak ostatnim razem.
Na kilka tygodni przed pjciem do szpitala omal si nie zaczadzia.
Przynie mi wczk powiedziaa Kirsten.
Wczk.
Zrobi sweter. Biskupowi. Ton jej gosu zdeprecjonowa to sowo. Kirsten potrafia przekaza w ten sposb rzadko spotykany stopie wrogoci. Biskupowi powiedziaa potrzebny jest sweter.
Jej agresja wypywaa z faktu, e Tim, jak si okazao, radzi sobie wietnie bez jej pomocy. Akurat teraz wygasza przemwienie gdzie hen w Kanadzie. Kirsten od pewnego czasu utrzymywaa, e bez niej Tim nie przeyby nawet tygodnia. Jej pobyt w szpitalu udowodni co wrcz przeciwnego.
Dlaczego Meksykanie nie pozwalaj swoim crkom wychodzi za Murzynw?
spytaa Kirsten.
Bo wnuki byyby za leniwe, eby kra odpowiedziaam.

56

 Kiedy czarnoskry Amerykanin staje si czarnuchem?

Jak tylko wyjdzie z pokoju. Usiadam na plastykowym krzele przy ku.
Kiedy jest najlepszy czas na jazd samochodem?
Kirsten spojrzaa na mnie z wrogoci.
Wkrtce std wyjdziesz powiedziaam, eby j podnie na duchu.
Nigdy ju std nie wyjd. Biskup pewnie... mniejsza z tym. Obmacuje jaki tyek w Montrealu, czy gdzie on tam jest. Mnie zacign do ka po drugim spotkaniu.
Pierwsze byo w restauracji w Berkeley.
Byam przy tym.
Dlatego nie mg tego zrobi od razu. Gdyby mg, zrobiby to. Czy to ci nie zaskakuje w biskupie? Jest par rzeczy, ktre mogabym ci opowiedzie... ale tego nie zrobi. Umilka i siedziaa nabzdyczona.
To dobrze powiedziaam.
Co dobrze? e ci nie powiem?
Jeli zaczniesz mwi, wstan i wyjd. Mj terapeuta poradzi mi, eby w stosunku do ciebie zakreli wyrane granice.
A, prawda, ty te do nich naleysz. Do osb przechodzcych terapi. Tak jak mj
syn. Powinnicie si pozna. Moglibycie razem lepi we z plasteliny na terapii zajciowej.
Wychodz powiedziaam, wstajc.
O Jezu powiedziaa Kirsten z irytacj. Siadaj.
Co si stao ze szwedzkim kretynem, ktry uciek z zakadu psychiatrycznego
w Sztokholmie?
Nie wiem.
Jak go zapali, by ju nauczycielem w Norwegii.
Pierdol si powiedziaa Kirsten ze miechem.
Nie musz. Mam to zaatwione.
Pewnie tak. Kirsten kiwna gow. Chciaabym ju by w Londynie. Bya
kiedy w Londynie?
Zawsze brakowao pienidzy w funduszu dyspozycyjnym biskupa. Dla Jeffa i dla
mnie.
A, prawda. Wszystko ja zuyam.
Prawie.
Nie miaam co robi. Tim przesiadywa z tymi starymi pedaami tumaczami. Czy
powiedzia ci, e Jezus to lipa? Zdumiewajce. Oto po dwch tysicach lat dowiadujemy si, e kto zupenie inny jest autorem Logii i wszystkich tych Jam jest. Nigdy nie
widziaam Tima tak przygnbionego. Siedzia w naszym mieszkaniu, dzie za dniem, ze
wzrokiem wbitym w podog.

57

Nic na to nie odpowiedziaam.

Mylisz, e to ma jakie znaczenie? e Jezus to fikcja? spytaa.
Dla mnie nie.
Najwaniejszej czci nie opublikowano. O grzybach. Bd to utrzymywa w tajemnicy najduej jak si da. Jednak...
O jakich grzybach?
Anokhi.
Anokhi to grzyb? spytaam z niedowierzaniem.
Grzyb. Wtedy to by grzyb. Saduceusze hodowali je w podziemnych grotach.
Jezu Chryste powiedziaam.
Robili z nich grzybowy chleb. Robili te wywar, ktry pili. Jedli chleb i pili wywar.
Z tego wziy si dwie postacie hostii, ciao i krew. Prawdopodobnie grzyby anokhi byy
trujce, ale saduceusze znaleli sposb unieszkodliwienia trucizny, przynajmniej czciowo, tak e nie umierali po ich zjedzeniu. Mieli tylko halucynacje.
Wybuchnam miechem.
Byli wic...
Tak, narkotyzowali si. Kirsten te nie moga powstrzyma si od miechu.
A Tim musi co niedziela wstawa i udziela komunii, wiedzc, e tamci po prostu
wprawiali si w trans jak hipisi w Haight-Ashbury. Mylaam, e to go zabije, kiedy si
dowiedzia.
Z tego wynika, e Jezus by handlarzem narkotykw powiedziaam.
Kirsten kiwna gow.
Uczniowie, wedug tej teorii, szmuglowali anokhi do Jerozolimy i zostali zapani.
To potwierdza spostrzeenia Johna Allegra... jeeli czytaa jego ksik. To jeden z najwikszych specjalistw od jzykw bliskowschodnich... by oficjalnym tumaczem zwojw z Qumran.
Nie znam ksiki, ale wiem, kto to jest. Jeff czsto o nim mwi.
Allegro ustali, e pierwsi chrzecijanie byli tajn sekt grzybiarzy. Stwierdzi to
na podstawie interpretacji Nowego Testamentu. Znalaz te fresk... w kadym razie rysunek naskalny przedstawiajcy wczesnych chrzecijan z wielkim grzybem amania muscaria.
Amanita muscaria poprawiam. To ten czerwony w biae kropki. S strasznie
trujce. Zatem pierwsi chrzecijanie znaleli sposb na ich odtrucie.
Tak twierdzi Allegro. Widzieli te malunki. Zacza chichota.
Czy naprawd istnieje grzyb anokhi? spytaam. Miaam pewne pojcie o grzybach, bo zanim wyszam za Jeffa, chodziam z grzyboznawc amatorem.
Pewnie tak, ale dzi nikt nie wie, co to moe by. Jak na razie w dokumentach nie
znaleziono jego opisu. Nie mona stwierdzi, jaki to by grzyb i czy jeszcze istnieje.

58

 Moe on nie tylko wywoywa halucynacje powiedziaam.

A co na przykad?
W tym momencie podesza do mnie pielgniarka.
Musi pani ju i powiedziaa.
Wstaam, wziam paszcz i torebk.
Pochyl si powiedziaa Kirsten, przyzywajc mnie gestem, po czym szepna
mi prosto w ucho: Orgie.
Pocaowawszy j na do widzenia, wyszam ze szpitala.
Kiedy wrciam do Berkeley i dojechaam autobusem do starego wiejskiego domu,
w ktrym mieszkalimy z Jeffem, idc ciek, zobaczyam modego czowieka przykucnitego w rogu ganku. Zatrzymaam si, zastanawiajc si, kto to moe by.
Jasnowosy chopiec z pyzat twarz gaska mojego kota Magnificata, ktry, uszczliwiony, zwin si pod drzwiami. Przygldaam si temu przez chwil: domokrca jaki, czy co? Mody czowiek mia na sobie za due spodnie i jaskraw kolorow koszul.
Na jego twarzy, kiedy gaska Magnificata, malowa si najagodniejszy wyraz, jaki kiedykolwiek widziaam na twarzy czowieka. Ten chopak, ktry przecie nigdy wczeniej
nawet nie widzia mojego kota, promieniowa rodzajem czuoci, jakiej namacalnej
wrcz mioci, ktra bya dla mnie czym zupenie nowym. Taki sodki umiech znajdujemy na niektrych bardzo wczesnych posgach Apolla. Chopiec, cakowicie pochonity zabaw z Magnificatem, nie zauwaa mnie, nie reagowa na moj blisk obecno.
Przygldaam si temu zafascynowana, choby dlatego, e Magnificat by wojowniczym
starym kocurem, ktry zazwyczaj nie dopuszcza do siebie obcych.
Wreszcie chopak podnis gow. Na mj widok umiechn si niemiao i wstajc
niezgrabnie, powiedzia: Cze.
Cze. Zbliyam si do niego ostronie, bardzo powoli.
Znalazem tego kota. Chopak zamruga, nie przestajc si umiecha. Mia
niewinne bkitne oczy, pozbawione wszelkiej chytroci.
To mj kot powiedziaam.
Jak si nazywa?
To kocur i nazywa si Magnificat.
Jest bardzo pikny powiedzia chopak.
A kto ty jeste? spytaam.
Jestem Bill, syn Kirsten.
To tumaczyo bkitne oczy i jasne wosy.
Ja jestem Angel Archer.
Wiem. My si ju spotkalimy, ale to byo... Zawaha si. Nie jestem pewien,
jak dawno. Robili mi elektrowstrzsy i nie mam najlepszej pamici.

59

 Tak powiedziaam. Chyba si kiedy spotkalimy. Wanie wracam ze szpitala, gdzie odwiedzaam twoj mam.
Czy mog skorzysta z azienki?
Jasne powiedziaam. Wyjam z torebki klucze i otworzyam drzwi.
Przepraszam za baagan. Pracuj i nie mam czasu na utrzymanie porzdku. azienka
jest za kuchni, w tyle. Id prosto, to trafisz.
Bill Lundborg nie zamkn za sob drzwi azienki i syszaam, jak gono oddaje
mocz. Nalaam do czajnika wody i postawiam go na gazie. Dziwne, pomylaam. To jest
ten syn, z ktrego ona si wymiewa. Tak jak z nas wszystkich.
Wrciwszy, Bill Lundborg sta niepewnie z przymilnym umiechem, wyranie speszony. Nie spuci wody. I wtedy nagle pomylaam: przecie on wyszed prosto ze szpitala, ze szpitala dla umysowo chorych. To wida.
Czy napijesz si kawy? spytaam.
Chtnie.
Do kuchni wkroczy Magnificat.
Ile ona ma lat? spyta Bill.
Nie mam pojcia, ile on ma lat. Uratowaam go przed psem, kiedy by ju dorosy.
Pewnie mieszka gdzie w ssiedztwie.
Jak si czuje Kirsten?
Bardzo szybko dochodzi do siebie powiedziaam i wskazaam mu krzeso.
Siadaj.
Dzikuj. Usiad, opierajc rce na stole i splatajc donie. By bardzo blady. Nie
wypuszczali go na dwr, pomylaam. Trzymali go jak w klatce. Podoba mi si pani
kot.
Moesz go nakarmi powiedziaam. Otworzyam lodwk i wyjam puszk
kociego jedzenia.
Bill karmi Magnificata, a ja obserwowaam ich obu. Staranno, z jak nabiera yk
jedzenie... systematycznie, w penym skupieniu, jakby to byo jakie ogromnie wane zajcie. Przez cay czas wpatrywa si z uwag w Magnificata i w pewnej chwili umiechn si znw tym umiechem, ktry mnie tak poruszy, ktry tak mn wstrzsn.
Roztrzaskaj mnie, o Boe, pomylaam, przypomniawszy to sobie, nie wiadomo dlaczego. Roztrzaskaj i zabij mnie. Okaleczyli to sodkie, dobre dziecko tak, e prawie nic
z niego nie zostao. Pod pretekstem leczenia spalili mu obwody w mzgu. Pierdoleni sadyci w sterylnych kitlach. Co oni wiedz o ludzkich sercach? Zbierao mi si na pacz.
I on tam wrci, pomylaam, tak jak mwi Kirsten. Do koca ycia bdzie wychodzi
ze szpitala i wraca do szpitala. Pierdolone sukinsyny.

60

Roztrzaskaj serce moje, Boe Trjjedyny,

Bo dotd puka jeno, szepta, byska, winy
Me przelicza, naprawia. Lecz bym wznie si mg,
Musisz Zgi mnie z wszechsiy i obali z ng,
Zama, zmiady, przepali i nowym uczyni.
Jam jak miasto pod szturmem wroga, cytadela
Zdobyta, trudz si, by przyj odsiecz Bo,
Gdy Rozsdek, Twj we mnie namiestnik zatrwoon,
Przez zo optan, saby i udrczon wiela,
Miota si, zniewolony od nieprzyjaciela
Nie broni mnie. Jam, Panie, wroga oblubieniec,
Lecz ogromnie Ci kocham. I mioci wzajem
Pragn Twojej, cho czasem niewiernym si staj.
Rozwied mnie. Rozszarp wze. We mnie jak w wizienie
W siebie. I od maoci uwol. Zwi przybd
I posid zgwa bo jeno wtedy czysty bd*.
Mj ulubiony wiersz Johna Donnea. Wszed we mnie, wszed w mj umys, kiedy
patrzyam, jak Bill Lundborg karmi mojego starego kota.
miej si Bogu w twarz, pomylaam, nie rozumiem nic z tego, czego Tim naucza
i w co wierzy, nie rozumiem rozterek, jakie odczuwa w zwizku z tymi rnymi sprawami. Nie, sama si oszukuj. Na swj wasny pokrtny sposb rozumiem wszystko.
Popatrzcie na niego, jak obsuguje tego gupiego kota. To dziecko mogoby zosta weterynarzem, gdyby go nie okaleczono, nie poszatkowano mu mzgu. Co mwia Kirsten?
e boi si prowadzi auto, przestaje wynosi mieci, nie kpie si i potem pacze. Ja te
pacz, pomylaam, i czasami pozwalam, eby mi si nazbierao mieci, a kiedy na
Hoffmana o mao mnie nie potrcono i musiaam zjecha do krawnika, by si uspokoi. Zamknijcie mnie, pomylaam, zamknijcie nas wszystkich. To jest wic nieszczcie Kirsten, to, e ten chopiec jest jej synem.
Czy jest jeszcze co, co mog jej da? spyta Bill. Jest nadal godna.
Wszystko, co znajdziesz w lodwce. A ty chciaby co zje?
Nie, dzikuj. I znw gaska tego okropnego starego kocura, ktry nigdy nikomu nie okazywa sympatii. Obaskawi tego zwierzaka, pomylaam, i sam jest taki: obaskawiony.
Czy przyjechae tu autobusem? spytaam.
Tak. Kiwn gow. Musiaem odda prawo jazdy. Kiedy prowadziem, ale...
Umilk.
Ja te jed autobusem powiedziaam.
*Przekad Aleksander Mierzejewski.

61

 Miaem naprawd wspaniay wz mwi Bill. Chevy pidziesit sze.

Dwignia biegw z semk. To by dopiero drugi rok, kiedy robili semk. Pierwszy by
pidziesity pity.
To s bardzo cenne samochody powiedziaam.
Tak. Chevrolet zmieni potem styl karoserii. Po starej, wyszej i krtszej karoserii,
ktr robili przez tyle lat. Modele pidziesit pi i pidziesit sze rni si atrap.
Jeeli atrapa obejmuje kierunkowskazy, to wiadomo, e to pidziesit sze.
Gdzie mieszkasz? spytaam. W miecie?
Nigdzie nie mieszkam. Wyszedem z Napa w zeszym tygodniu. Wypucili mnie,
bo Kirsten jest chora. Przyjechaem tu autostopem. Jeden mczyzna podwiz mnie
swoim stingrayem. Umiechn si. Te korwety trzeba co tydzie wyprowadza
na autostrad, bo im si w tumiku gromadzi wgiel. Przez ca drog cign si za
nami czarny dym. Nie podoba mi si w tych korwetach, e maj karoseri z wkna
szklanego i nie mona ich reperowa. Ale wygldaj adnie doda. Jego bya biaa. Zapomniaem z jakiego roku, chocia mi mwi. Docignlimy do setki, ale gliny
poluj na korwety, liczc na to, e si przekroczy szybko. Jecha za nami patrol drogowy, ale musia wczy syren i przypieszy, widocznie zdarzy si jaki wypadek.
Pokazalimy mu, kiedy nas mija. By wcieky, ale nie mg nas spisa, bo za bardzo si
spieszy.
W tym momencie spytaam go najbardziej taktownie, jak umiaam, po co do mnie
przyjecha.
Chciaem pani o co spyta powiedzia Bill. Poznaem kiedy pani ma.
Pani nie byo w domu, pracowaa pani czy co. M by tutaj sam. Czy on mia na imi
Jeff?
Tak odpowiedziaam.
Chciaem si dowiedzie... Bill si zawaha. Mogaby mi pani powiedzie,
dlaczego on si zabi?
Przy czym takim zawsze wchodzi w gr wiele czynnikw. Usiadam przy stole na wprost niego.
Wiem, e kocha si w mojej matce.
O, wic wiesz.
Tak. Kirsten mi powiedziaa. Czy to by gwny powd?
Moe.
A jakie byy inne powody?
Nie odpowiedziaam.
Moe mi pani powiedzie jedn rzecz? spyta Bill. Czy on mia zaburzenia
psychiczne?
Leczy si, ale nie byo to nic powanego.

62

 Zastanawiaem si nad tym mwi Bill. By zy na ojca z powodu Kirsten.

Duo zaleao od tego. Widzi pani, kiedy si jest w szpitalu, w szpitalu psychiatrycznym, poznaje si wiele osb, ktre prboway si zabi. Przeguby rk maj cae pocite.
Po tym od razu mona pozna. Najlepszy sposb, kiedy si to robi, to ci wzdu yy
w gr rki. Pokaza mi na swoim przedramieniu. Wikszo ludzi robi bd i tnie
prostopadle do yy na przegubie. Mielimy tam jednego czowieka, ktry rozci sobie rk na jakie siedem cali i... Zamilk, dokonujc obliczenia. Moe na wier
cala szeroko. Ale i tak go zeszyli. By tam od wielu miesicy. Powiedzia kiedy na terapii
grupowej, e chciaby by tylko par oczu wystajcych ze ciany, eby on mg widzie
wszystkich, a jego nikt. By tylko obserwatorem i nie uczestniczy w tym, co si dzieje.
Tylko patrze i sucha. W takim razie musiaby te by par uszu.
Zupenie nie wiedziaam, co powiedzie.
Paranoicy boj si spojrze mwi Bill. Dla nich niewidzialno byaby najlepsza. Bya tam jedna pani, ktra nie moga je przy ludziach. Zawsze zabieraa tac do
pokoju. Widocznie uwaaa, e jedzenie to co nieprzyzwoitego powiedzia z umiechem. Udao mi si odpowiedzie mu lekkim skrzywieniem ust.
Jakie to dziwne, pomylaam. Co za niesamowita rozmowa, jaka zupenie nierzeczywista.
Jeff by bardzo wrogo nastawiony mwi Bill. Do ojca i do Kirsten i moe do pani, ale chyba do pani najmniej. Rozmawialimy o pani wtedy, jak przyszedem.
Zapomniaem, kiedy to byo. Miaem dwudniow przepustk. Wtedy te przyjechaem autostopem. To nie takie trudne. Zabraa mnie ciarwka, chocia by na niej napis Zakaz przewozu pasaerw. Wioza jakie chemikalia, ale nie trujce. Kiedy wioz materiay atwopalne albo trujce, nikogo nie zabieraj, bo jeeli dojdzie do wypadku i pasaer zginie albo zostanie otruty, mog straci ubezpieczenie.
Znw nie wiedziaam, co powiedzie. Kiwnam tylko gow.
Prawo mwi, e kiedy autostopowicz zostaje ranny albo zabity w wypadku, zakada si, e jecha na wasn odpowiedzialno. Sam podj ryzyko. Dlatego w razie wypadku autostopowicz nie moe wystpi do sdu. Tak jest w Kalifornii. Nie wiem, jak
jest w innych stanach.
Tak powiedziaam. Jeff by bardzo zy na swojego ojca.
A czy pani czuje wrogo do mojej matki?
Tak powiedziaam po chwili namysu. Z pewnoci tak.
Dlaczego? Przecie to nie bya jej wina. Kady, kto odbiera sobie ycie, musi wzi
za to pen odpowiedzialno. Tego nas uczono. Czowiek duo si uczy w szpitalu. Wie
mas rzeczy, o ktrych ludzie z zewntrz nigdy si nie dowiedz. Przechodzimy tam
przypieszony kurs rzeczywistoci, co jest... tu zrobi nieokrelony ruch rk wielkim paradoksem. Bo ludzie, ktrzy tam trafiaj, podobno nie maj kontaktu z rzeczy-

63

wistoci, a lduj w szpitalu, w szpitalu psychiatrycznym takim jak Napa, i nagle musz stan wobec rzeczywistoci znacznie bardziej brutalnej, ni dla innych, i wywizuj si z tego bardzo dobrze. Widziaem rzeczy, z ktrych byem bardzo dumny, pacjentw pomagajcych innym pacjentom. Kiedy jedna pani, tak koo pidziesitki, spytaa mnie, czy moe mi zaufa. Kazaa mi da sowo, e nikomu nie powiem. Obiecaem
dotrzyma tajemnicy. Powiedziaa mi wtedy, e tej nocy si zabije. Powiedziaa mi te,
jak to zrobi. To nie by oddzia zamknity. Ona miaa na parkingu samochd i kluczyk,
o ktrym oni nie wiedzieli. Oni, to znaczy personel, myleli, e maj wszystkie jej klucze, ale ona sobie jeden zostawia. Zastanawiaem si, co mam robi. Czy powiedzie
doktorowi Gutmanowi? On by ordynatorem oddziau. Zrobiem tak, e wymknem
si na parking, wiedziaem, ktry samochd jest jej, i usunem przewd, ktry czy...
pani i tak nie wie... przewd midzy cewk zaponow a rozdzielaczem. Jak nie ma tego
przewodu, nie mona uruchomi silnika. atwo to zrobi. Kiedy si zostawia samochd w podejrzanej dzielnicy i nie chce si, eby go ukradziono, mona ten przewd
wycign, wychodzi bardzo atwo. Ta kobieta prbowaa uruchomi silnik, pki jej si
nie wyczerpa akumulator, i musiaa wrci. Bya wcieka, ale potem mi podzikowaa. Zamyli si na chwil, a potem powiedzia na wp do siebie: Chciaa si zderzy na mocie z samochodem jadcym z przeciwnej strony. Uratowaem wic i tamtego, w tym drugim aucie. Mogo to by kombi pene dzieciakw.
Wielki Boe wyszeptaam.
To bya decyzja, ktr musiaem podj natychmiast. Jak tylko si dowiedziaem,
e ona ma kluczyki, musiaem co zrobi. To by wielki mercedes. Srebrny, prawie nowy.
Ona miaa duo pienidzy. Kiedy si w takiej sytuacji nic nie robi, to tak, jakby si im
pomagao.
Moe lepiej byoby powiedzie doktorowi? spytaam.
Nie. Bill potrzsn gow. Wtedy ona... trudno to wytumaczy. Ona wiedziaa, e zrobiem to, eby uratowa jej ycie a nie, eby narobi jej kopotw. Gdybym
powiedzia komu z personelu, zwaszcza doktorowi Gutmanowi, pomylaaby, e chc
j tam zatrzyma na nastpne dwa miesice. A tak oni nic nie wiedzieli i nie zatrzymali
jej duej, ni pocztkowo planowali. Kiedy wyszedem... ona wysza przede mn... odwiedzia mnie w moim mieszkaniu, daem jej adres. Przyjechaa tym samym mercedesem, poznaem go, kiedy podjechaa, chciaa si dowiedzie, jak sobie radz.
A jak sobie radzie? spytaam.
Kiepsko. Nie miaem pienidzy na komorne i mieli mnie wyrzuci. Ona miaa duo pienidzy, jej m by bogaty. Mieli domy w caej Kalifornii, a do San Diego.
Posza do samochodu i wrcia z rulonem, jak mylaem, piciocentwek. Wie pani, taki
rulon monet. Kiedy wysza, otworzyem rulon z jednego koca i zobaczyem, s w nim
zote monety. Powiedziaa mi pniej, e trzyma wikszo swoich pienidzy w zocie.

64

Te monety byy z jakiej kolonii brytyjskiej. Powiedziaa mi, e kiedy bd sprzedawa

monety, mam podkreli, e s prosto z mennicy. To znaczy nowe w argonie handlarzy.
Taka moneta jest wicej warta od uywanej. Dostaem okoo dwunastu dolarw za sztuk, kiedy je sprzedaem. Jedn sobie zatrzymaem, alej zgubiem. Dostaem co okoo
szeciuset dolarw za ten rulon bez jednej monety. Odwrciwszy si, spojrza na kuchenk. Woda si pani gotuje.
Nalaam wody do kubka.
Kawa filtrowana powiedzia Bill nie gotowana, jest duo zdrowsza ni kawa
z maszynki, gdzie tryska do gry i spywa na d.
To prawda przyznaam.
Duo mylaem o mierci pani ma powiedzia Bill. Sprawia wraenie naprawd miego czowieka. Czasami jest z tym kopot.
Dlaczego? spytaam.
Wiele chorb psychicznych bierze si z tego, e ludzie tumi w sobie wrogo
i staraj si by mili za wszelk cen. Wrogoci nie da si tumi bez koca. Kady j
w sobie nosi i w kocu musi si ujawni.
Jeff by bardzo spokojny powiedziaam. Trudno go byo sprowokowa do
ktni w maeskich sprzeczkach, to ja zwykle si wciekaam.
Kirsten mwi, e on bra prochy.
Nie myl, eby to bya prawda.
Wiele osb ma kopoty psychiczne z powodu narkotykw. W szpitalu jest ich peno. Nie zawsze im to zostaje, wbrew temu, co si syszy. Gwn przyczyn tego jest niedoywienie. Ludzie, ktrzy zaywaj narkotyki, zapominaj o jedzeniu, a jak ju jedz,
to takie mieciowe jedzenie. Minie. Kady, kto bierze narkotyki, ma niedowady, chyba e, oczywicie, bior amfetamin, i wtedy nie jedz wcale. Wiele z tego, co u narkomanw wyglda na psychozy na tle zatrucia mzgu, to w istocie brak odpowiednich jonw, ktre mona atwo uzupeni.
Gdzie pracujesz? spytaam.
Wydawa si teraz mniej oniemielony. Pewniejszy tego, co mwi.
Jestem malarzem.
Do ktrego z artystw...
Maluj samochody umiechn si agodnie. Sprayem. U Leo Shinea w San
Mateo. Polakieruj twj samochd na dowolny kolor za czterdzieci dziewi pidziesit i dam ci proczn gwarancj na pimie. Rozemia si, ja te. Widziaam reklamy Leo Shinea w telewizji.
Bardzo kochaam mojego ma powiedziaam.
Czy mia zosta pastorem?
Nie. Nie wiem, kim mia by.

65

 Moe nie mia zosta nikim. Ja chodz na kurs dla programistw komputerowych.
Teraz ucz si algorytmw. Algorytm to nic innego jak przepis, jak przy pieczeniu ciasta. Jest to sekwencja kolejnych krokw, czasami wykorzystujcych wbudowane powtrzenia, bo niektre kroki trzeba powtarza. Najwaniejsz rzecz w algorytmie jest, eby
by rozwizywalny. Bardzo atwo mona niechccy zada komputerowi pytanie, na ktre nie potrafi odpowiedzie. Nie dlatego, e jest gupi, ale dlatego, e na to pytanie nie
ma odpowiedzi.
Rozumiem powiedziaam.
Czy uznaaby pani za rozwizywalne pytanie Podaj mi najwiksz liczb pierwsz minus dwa?
Tak powiedziaam. To jest rozwizywalne.
Ot nie. Nie ma takiej liczby.
Ja znam t liczb. To jest jeden przecinek dziewi, plus... umilkam.
Musiaaby pani kontynuowa ten cig cyfr do nieskoczonoci. To pytanie jest
pozbawione sensu, a wic algorytm jest bdny. da pani od komputera, eby zrobi co, czego zrobi nie moe. Jeeli zagadnienie jest nierozwizywalne, komputer nie
moe da odpowiedzi, ale bdzie prbowa do nieskoczonoci.
Kto wkada mieci, ten mieci wyjmuje.
Ot to. Kiwn gow.
Teraz ja ci zadam pytanie. W rewanu. Powiem ci przysowie. Znane przysowie.
Jeeli go nie znasz...
Ile bd mia czasu?
To nie jest na czas. Powiesz mi tylko, co to przysowie znaczy, Nowa miota dobrze zamiata. Co to znaczy?
Bill zastanowi si przez chwil.
To znaczy, e stare mioty si zdzieraj i trzeba je wyrzuca.
Kto si raz oparzy, ten na zimne dmucha.
Bill znw milcza przez chwil ze zmarszczonym czoem.
atwo si jest oparzy, zwaszcza przy takim piecu jak ten. Wskaza mj piec
kuchenny.
Wpa z deszczu pod rynn. Ale ju wiedziaam. Bill Lundborg nie by zdolny
do prawidowego mylenia i nie potrafi wyjani przysowia. Zamiast tego powtarza je
w kategoriach konkretnych, w jakich wanie zostao sformuowane.
Czasami powiedzia z wahaniem bardzo pada. Zwaszcza, jak si nie spodziewamy.
Prnoci, ty jest kobiet.
Kobiety s prne. To nie jest przysowie, to cytat z czego.

66

 Masz racj powiedziaam. Odpowiedziae bardzo dobrze. Ale naprawd,

zaprawd, jak by powiedzia Tim, jak mawia Jezus, jak mwili sadokitw, ten chopiec
na podstawie Testu Przysw Benjamina by totalnym schizofrenikiem. Uwiadomiwszy
to sobie, poczuam nieokrelony dojmujcy bl, patrzc, jak siedzi naprzeciwko mnie
taki mody i fizycznie zdrowy, i tak niezdolny do przejcia z poziomu symboli i abstrakcyjnego mylenia do rzeczy konkretnych. Cierpia na klasyczne schizofreniczne zaburzenie procesu poznawczego. Jego mylenie ograniczao si wycznie do konkretw.
Moesz zapomnie o programowaniu komputerowym, pomylaam. Bdziesz natryskiwa lakierem samochody do dnia Sdu Ostatecznego, ktry uwolni nas od naszych
trosk. Uwolni mnie, ciebie, nas wszystkich. I wtedy twj biedny umys zostanie zapewne
uleczony. Przeniesiony w pierwsz przechodzc wini, ktra skoczy z urwiska w nico. Tam gdzie jej miejsce.
Przepraszam na chwil powiedziaam i wyszam do kuchni w drugi koniec
domu, jak najdalej od Billa Lundborga, i przywaram do ciany z twarz wtulon w rami. Czuam na skrze swoje ciepe zy, ale nie wydaam z siebie adnego dwiku.

7
Wyobraziam sobie, e jestem Jeffem, paczcym w samotnoci gdzie w ustronnym
kcie domu, paczcym nad kim, kogo kocham. Kiedy to si skoczy? zastanawiaam si. To si musi skoczy, a tymczasem koca nie wida; trwa cig eksplozji, jakby
komputer Billa Lundborga usiowa wyliczy, ile to jest najwiksza liczba minus jeden,
beznadziejne zadanie.
Niedugo potem Kirsten wysza ze szpitala. Stopniowo odzyskiwaa siy po chorobie przewodu pokarmowego, na ktr znaleziono lekarstwo, kiedy ona i Tim wrcili
z Anglii. Przed jej wyjazdem ze Stanw dowiedziaam si od niej, e Bill trafi do wiezienia. Znalaz prac na poczcie, skd go nastpnie zwolniono. Jego reakcj na to zwolnienie byo stuczenie szyby w oddziale pocztowym w San Mateo. Wybi j go pici.
Wyranie znw popad w szalestwo. Jeeli mona powiedzie, e kiedykolwiek z niego wyszed.
W ten sposb straciam kontakt ze wszystkimi: nie widziaam Billa od dnia, kiedy mnie wtedy odwiedzi, kilka razy spotkaam si z Kirsten i Timem, czciej z ni ni
z Timem, a potem znalazam si zupenie sama, niezbyt szczliwa, pogrona w rozmylaniach o sensie wiata zakadajc, e ma on jaki sens. Podobnie jak zdrowie
psychiczne Billa Lundborga bya to rzecz mocno wtpliwa.
Pewnego dnia biuro prawne i sklep ze wiecami zakoczyy dziaalno. Moi dwaj
pracodawcy zostali zamknici pod zarzutem handlu narkotykami. Spodziewaam si

67

tego prdzej czy pniej. Handel kokain by bardziej opacalny ni handel wiecami.
Kokaina nie bya wwczas tak modna jak dzisiaj, ale mimo to popyt stanowi pokus,
ktrej moi pracodawcy nie potrafili si oprze. Wadze skwitoway ich brak odpornoci na pokus duej gotwki, dajc im po pi lat wizienia. Przez kilka miesicy byam
zawieszona w prni i pobieraam zasiek dla bezrobotnych, a potem udao mi si dosta prac sprzedawczyni pyt w sklepie muzycznym na Telegraph Avenue niedaleko
Channing, gdzie pracuj do teraz.
Psychoza ma wiele postaci. Mona wykazywa psychotyczny stosunek do wszystkiego, a mona si skupi na jednym temacie. Bill reprezentowa demencj wszechobecn: szalestwo przenikno do wszystkich zakamarkw jego ycia; tak mi si przynajmniej wydaje.
Szalestwo ograniczone do jednej idei jest fascynujce, jeeli kto znajduje upodobanie w przygldaniu si czemu, co jest absolutnie niemoliwe, a mimo to istnieje.
Nadwartociowo jest pojciem dotyczcym moliwoci ludzkiego umysu, moliwoci popsucia si czego, czego nie mona by wymyli, gdyby nie istniao. Chc przez to
po prostu powiedzie, e trzeba zobaczy tak nadwartociow ide w dziaaniu, eby j
w peni doceni. Dawniej nazywano to ide fixe. Okrelenie idea nadwartociowa zostao zaczerpnite z mechaniki, chemii i biologii i jest bardziej obrazowe, a take wie
si z pojciem mocy. Istot wartociowoci jest moc, i to jest to, o co mi chodzi. Mwi
o idei, ktra raz zagniedziwszy si w ludzkim umyle, w umyle konkretnego czowieka, nie tylko go ju nie opuszcza, ale poera wszystko inne w tym umyle, tak e w kocu przestaje istnie dana osoba, przestaje istnie umys jako taki i pozostaje wycznie
ta nadwartociowa idea.
Skd si co takiego bierze? Kiedy si to zaczyna? Jung pisze gdzie zapomniaam,
w ktrej z jego ksiek jest o tym mowa w kadym razie mwi o czowieku, o normalnym czowieku, ktremu przychodzi do gowy pewna myl i nigdy ju go nie opuszcza. Co wicej, mwi Jung, z chwil kiedy ta myl przeniknie do umysu tego czowieka,
w tym umyle ani z tym umysem nigdy ju nie dzieje si nic nowego. Czas si dla niego zatrzymuje, jest martwy. Ten umys jako yjca, rozwijajca si cao umar, a jednak osoba w pewnym sensie yje nadal.
Czasami, jak sdz, nadwartociowa myl zakrada si do umysu jako problem lub
te wyimaginowany problem. To nie jest wcale takie rzadkie. Powiedzmy, e pno wieczorem szykujesz si do spania i nagle przychodzi ci do gowy myl, e nie wyczya
wiate w samochodzie. Wygldasz przez okno i widzisz, e w samochodzie, zaparkowanym przed domem w dobrze widocznym miejscu, wiata si nie pal. Ale wtedy mylisz: Moe jednak zostawiam wiata, ktre paliy si tak dugo, e wyczerpa si akumulator. eby si wic upewni, musisz wyj i sprawdzi. Wkadasz szlafrok, wycho-

68

dzisz, otwierasz drzwi, wsiadasz i wczasz wiata. Zapalaj si. Wyczasz je, wysiadasz, zamykasz samochd i wracasz do domu. Stao si zwariowaa, zostaa psychotyczk. Dlatego, e odrzucia wiadectwo zmysw. Widziaa przez okno, e wiata
si nie pal, a mimo to i tak wysza sprawdzi. To jest czynnik decydujcy: widziaa,
ale nie uwierzya. Albo na odwrt, nie widziaa, a uwierzya. Teoretycznie mogaby
tak wdrowa midzy sypialni a samochodem bez koca, uwiziona w nieskoczonej
zamknitej ptli otwierania samochodu, sprawdzania wiate, wracania do domu, Pod
tym wzgldem staaby si odtd maszyn. Nie byaby ju czowiekiem.
Nadwartociowa myl moe si rwnie zrodzi niejako pytanie, ale jako odpowied.
Jeeli taka myl pojawia si jako problem, twj umys bdzie si przed ni broni, bo nikt nie poda nowych problemw. Ale jeli nadwartociowa myl pojawia si
jako rozwizanie problemu, oczywicie rozwizanie faszywe, wwczas nie bdziesz si
przed ni broni ze wzgldu na jej warto uytkow. Jest to co, czego potrzebujesz i co
sama wyczarowaa, eby t potrzeb zaspokoi.
Istnieje bardzo mae prawdopodobiestwo, e wpadniesz w ptli; midzy swoim zaparkowanym samochodem a sypialni na reszt ycia, ale jest wielka szansa, e jeeli
jest si drczonym przez poczucie winy, bl i zwtpienie, jeeli codziennie przygniata
czowieka nawanica samooskare, to ide fixe, ktra si pojawi jako rozwizanie, moe
pozosta. To wanie ujrzaam w przypadku Kirsten i Tima po ich powrocie z Anglii do
Stanw, po ich drugim powrocie, kiedy Kirsten wysza ze szpitala. Podczas ich kolejnego pobytu w Londynie opanowaa ich umysy pewna myl, nadwartociowa idea, i byo po wszystkim.
Kirsten przyleciaa kilka dni przed Timem. Nie odebraam jej na lotnisku, spotkaam si z ni w jej pokoju na najwyszym pitrze hotelu St. Francis, na tym wzniosym wzgrzu San Francisco, ktre chlubi si te Katedr Miosierdzia. Zastaam j zajt rozpakowywaniem licznych toreb i pomylaam: mj Boe, jak ona odmodniaa! W przeciwiestwie do tego, jak wygldaa ostatnim razem, teraz... promieniaa. Co
si stao? Miaa mniej zmarszczek na twarzy, poruszaa si zrcznie i energicznie, a kiedy weszam do pokoju, spojrzaa na mnie z umiechem bez tych kwanych podtekstw
i rnych ukrytych oskare, do ktrych przywykam.
Cze powiedziaa.
wietnie wygldasz.
Kiwna gow.
Rzuciam palenie. Wyja z otwartej walizki zawinit paczuszk.
Przywiozam ci par rzeczy. Reszta pynie statkiem, zdoaam zabra tylko to. Chcesz
zaraz otworzy?
Nie mog si nadziwi, jak dobrze wygldasz.

69

 Nie uwaasz, e zeszczuplaam? Podesza do jednego z luster.

Chyba tak powiedziaam.
Wysaam statkiem wielki kufer. Ach, ty go widziaa. Pomagaa mi si przecie
pakowa. Mam ci duo do opowiedzenia.
Przez telefon wspominaa co...
Tak powiedziaa Kirsten.
Przysiada na ku, signa po torebk, otworzya j i wyja paczk playerw.
Umiechajc si do mnie, zapalia.
Mylaam, e rzucia powiedziaam.
Mechanicznie zgasia papierosa.
Czasami pal z przyzwyczajenia. Przez cay czas umiechaa si do mnie w jaki szalony, ale zamaskowany, tajemniczy sposb.
No dobrze. Mw, o co chodzi.
Zobacz tutaj, na stole.
Spojrzaam. Na stole lea duy notes.
Otwrz go powiedziaa Kirsten.
Dobrze. Wziam do rki notes i otworzyam go. Niektre strony byy puste, ale
wikszo bya zapisana pismem Kirsten.
Wrci do nas Jeff. Z innego wiata powiedziaa Kirsten.
Gdybym wtedy powiedziaa: Zupenie ci odbio, moja droga, nie miaoby to najmniejszego znaczenia, tote nie mam do siebie pretensji, e tego nie zrobiam.
Powiedziaam zamiast tego: O, co ty powiesz. Sprbowaam odczyta jej pismo,
ale bez skutku. Co chcesz przez to powiedzie?
Zjawiska psychiczne. Tak to z Timem nazywamy. Wbija mi w nocy igy pod paznokcie i nastawia budziki na szst trzydzieci, godzin swojej mierci.
Co takiego.
Prowadzilimy zapis powiedziaa Kirsten. Nie chcielimy pisa ci o tym w licie ani mwi przez telefon, chcielimy opowiedzie ci o tym osobicie. Dlatego czekaam do dzisiaj. W podnieceniu uniosa rce. Angel, on do nas wrci!
Ja pierdol powiedziaam bez zastanowienia.
Setki zdarze. Setki zjawisk. Zejdmy do baru. Zaczo si to zaraz po naszym powrocie do Anglii. Tim poszed do medium. Medium potwierdzio, e to prawda. Sami
wiedzielimy, e to prawda, nikt nie musia nam tego mwi, ale chcielimy si upewni,
bo naleao wykluczy moliwo, e to tylko poltergeist. Ale tak nie jest! To Jeff!
Niech mnie diabli powiedziaam.
Mylisz, e artuj?
Nie powiedziaam cakiem szczerze.

70

 Bo oboje widzielimy to na wasne oczy. Winchellowie take widzieli, nasi przyjaciele z Londynu. A teraz, kiedy ju jestemy w Stanach, chcemy, eby ty te to zobaczya i zrobia notatki do nowej ksiki Tima. Pisze o tym ksik, bo to jest wane nie
tylko dla nas, ale dla wszystkich, gdy dowodzi, e po mierci tutaj czowiek yje w innym wiecie.
Tak powiedziaam. Chodmy do tego baru.
Ksika Tima ma tytu Z tamtego wiata. Dosta ju dziesi tysicy dolarw zaliczki, jego wydawca uwaa, e to bdzie bestseller.
Jestem wstrznita.
Wiem, e mi nie wierzysz. Jej gos brzmia teraz sucho, z odcieniem gniewu.
Skd miaoby mi przyj do gowy, eby ci nie wierzy? spytaam.
Bo ludzie nie maj wiary.
Moe jak przeczy tam ten notatnik.
On, to znaczy Jeff, szesnacie razy podpala mi wosy.
Co takiego!
I potuk wszystkie lustra w naszym mieszkaniu. Nie raz, ale kilka razy.
Wstawalimy rano i wszystkie lustra byy roztrzaskane, a my nic nie syszelimy, adne
z nas nic nie syszao. Doktor Mason to on jest tym medium, do ktrego poszlimy
mwi, e Jeff chce nam da do zrozumienia, e nam przebacza. Tobie te przebacza.
Och!
Moesz sobie darowa ten sarkazm powiedziaa Kirsten.
Naprawd szczerze prbuj nie by sarkastyczna, ale, jak widzisz, jest to dla mnie
zbyt wielkim zaskoczeniem. Brak mi sw. Zapewne po jakim czasie dojd do siebie.
Poszam w stron drzwi.
Edgar Barefoot w jednym ze swoich radiowych wykadw omawia form logiki
konkluzywnej wypracowanej przed wiekami w Indiach. Budzia ona wielkie zainteresowanie nie tylko w Indiach, ale i na Zachodzie. Jest to alternatywna metoda poznania, za
pomoc ktrej czowiek moe osign prawidowe poznanie, i nazywa si w sanskrycie anumana, czyli mierzenie poprzez jak inn rzecz, porednio. Ma ona pi stopni i nie bd si wdawa w zawie szczegy, ale wane jest to, e jeeli si prawidowo
przejdzie przez te pi stopni (a system jest wyposaony w zabezpieczenia pozwalajce
precyzyjnie okreli, czy si ich rzeczywicie przestrzegao), ma si pewno dojcia od
zaoenia do prawidowego wniosku.
To, co szczeglnie wyrnia anuman, to krok trzeci, objanienie (udaharana), wymagajcy niewtpliwej zbienoci (vyapti, dosownie ogarnicie). Ta forma rozumowania dedukcyjnego dziaa wycznie, jeeli czowiek jest absolutnie pewien, e naprawd
chodzi o vyapti nie o zbieno, ale o niewtpliw zbieno. Na przykad, pnym
wieczorem syszysz gony, ostry odgos wybuchu i mwisz sobie: To w samochodzie

71

strzela silnik, bo kiedy nastpuje samozapon, powstaje taki wanie dwik. Tu wanie
zaamuje si rozumowanie konkluzywne, to jest idce od skutku do przyczyny. Dlatego
te wielu zachodnich logikw uwaa, e rozumowanie indukcyjne jest podejrzane jako
takie, i e mona polega wycznie na rozumowaniu dedukcyjnym. Hinduska anumana dy do tego, co nazywa si wystarczajcym uzasadnieniem. Dowd wymaga realnej, a nie domylnej obserwacji, przy czym nie wolno zaoy zwizku midzy zdarzeniami, ktry nie zostanie wykazany. Na Zachodzie nie mamy sylogizmu, ktry byby dokadnym odpowiednikiem anumany, i wielka szkoda, bo gdybymy rozporzdzali
tak rygorystycznym narzdziem do kontrolowania naszego mylenia indukcyjnego, biskup Timothy Archer pewnie by je zna, a gdyby je zna, wiedziaby, e kiedy jego kochanka budzi si z nadpalonymi wosami, to nie wynika z tego, i duch jego zmarego
syna wrci zza grobu, e przyby z innego wiata. Biskup Archer mg szermowa takimi terminami, jak hysteron proteron, poniewa ten bd logiczny jest znany myli greckiej, czyli zachodniej. Ale anumana pochodzi z Indii. Hinduscy logicy wyrniali typowy bd rujnujcy anuman i nazwali go hetvabhasa (pozorne uzasadnienie), a to dotyczy tylko jednego z piciu krokw anumany. Zbadali oni najrniejsze sposoby podwaenia tej piciopitrowej budowli i czowiek z inteligencj i wyksztaceniem biskupa
Archera powinien kad z nich przejrze bez trudu. Fakt, e par dziwnych, nie wyjanionych wydarze mogo go przekona, i Jeff nie tylko gdzie tam yje, ale usiuje jako porozumie si z yjcymi, dowodzi, e podobnie jak z Wallensteinem i jego astrologicznymi wykresami w czasie wojny trzydziestoletniej, zdolno do prawidowej oceny sytuacji jest zmienna i w ostatecznym rachunku zaley od tego, w co chcemy wierzy. Hinduski logik sprzed wielu stuleci na pierwszy rzut oka dostrzegby podstawowy bd w rozumowaniu prowadzcym do przekonania o niemiertelnoci Jeffa. W ten
to sposb ch wiary wypiera racjonalny umys, ilekro zachodzi midzy nimi konflikt.
Do takiego wniosku doszam, patrzc na to, co si dziao.
Myl, e postpujemy tak wszyscy i to czsto, ale ta sprawa bya zbyt jaskrawa, zbyt
oczywista, eby przej nad tym do porzdku dziennego. Pomylony syn Kirsten, jawny schizofrenik, potrafi wyjani, dlaczego spytanie komputera, ile wynosi najwiksza liczba minus jeden, jest zadaniem pozbawionym sensu, ale biskup Timothy Archer,
prawnik, uczony, zdrowy na umyle dorosy czowiek, mg zobaczy szpilk na przecieradle obok swojej kochanki i wycign z tego wniosek, e jego zmary syn daje mu
znak z zawiatw. Co wicej, Tim spisywa to wszystko w ksice, ktra miaa by opublikowana i czytana; on w to wszystko wierzy w sposb jawny.
Poczekaj, a wiat o tym usyszy, mwili biskup Archer i jego kochanka. Moe
zwycistwo w procesie o herezj przekonao biskupa, e jest nieomylny, a jeeli nawet
w czym pobdzi, to i tak nikt mu tego nie udowodni! Nie mia racji w obu sprawach:
mg si myli i byli ludzie, ktrzy mogli go obali. Jeeli o to chodzi, sam mg si pogry.

72

Widziaam to wszystko jasno, siedzc tamtego dnia z Kirsten w jednym z barw hotelu St. Francis. I nic nie mogam poradzi. Ich ide fixe, bdc nie problemem, ale rozwizaniem, nie podlegaa perswazji, mimo e w ostatecznym rozrachunku sama stawaa si problemem. Usiowali rozwiza jeden problem za pomoc innego. To nie jest metoda, nie rozwizuje si problemu za pomoc innego, wikszego problemu. Hitler, ktry
niepokojco przypomina Wallensteina, chcia w ten sposb wygra drug wojn wiatow. Tim mg mi wypomina rozumowanie hysteron proteron do upadego, a potem
samemu pa ofiar okultystycznych nonsensw z tandetnych broszurek. Rwnie dobrze mgby uwierzy, e Jeff wrci na ziemi ze staroytnymi astronautami z innego
ukadu gwiezdnego.
Mylenie o tym sprawiao mi bl. Czuam bl w nogach, wszdzie. Biskup Archer,
ktry mnie hysteronowa proteronowa tam i z powrotem, on biskup, a ja moda kobieta po wydziale humanistycznym uniwersytetu syszaam, jak ktrego wieczoru Edgar Barefoot mwi o tej hinduskiej sztuczce, i wicej wiedziaam, wicej mogam
zrobi ni biskup Kalifornii. Ale nie miao to adnego znaczenia, bo biskup Kalifornii
nie mia zamiaru mnie sucha, tak samo jak kogokolwiek poza swoj kochank, ktra
podobnie jak on, tak bya przejta poczuciem winy i tak pogrona w intrygach i kamstwach wynikajcych z ich ukrywanego zwizku, e od dawna ju nie bya w stanie myle normalnie. Bill Lundborg, siedzcy teraz w wizieniu, mgby ich wyprowadzi
z bdu. Pierwszy lepszy takswkarz mgby im powiedzie, e z premedytacj rujnuj sobie ycie. Nie tylko dlatego, e w co takiego wierz, chocia ju samo to jest wystarczajco destrukcyjne, ale dlatego, e postanowili to opublikowa. wietnie, biskupie.
Zrb to. Zniszcz swoje cholerne ycie. Wykrelaj mapy nieba, stawiaj horoskopy, podczas gdy na wiecie szaleje najbardziej niszczycielska ze wszystkich wojen. To ci zapewni miejsce w historii na olej awce. Posadz ci w kcie na wysokim stoku, dadz
spiczast czapk z papieru, zmarnujesz ca t gwnian dziaalno spoeczn, ktr
prowadzie wsplnie z najlepszymi umysami naszych czasw. Za to odda ycie doktor Martin Luther King junior. Po to maszerowae w Selmie: eby uwierzy, i publicznie owiadczy, e wierzysz, i duch twojego zmarego syna wbija w nocy igy pod paznokcie twojej kochance. Koniecznie to opublikuj. Zrb to dla mnie.
Bd logiczny polega, rzecz jasna, na tym, e Kirsten i Tim rozumuj wstecz, od skutku do przyczyny. Nie widzieli przyczyny, widzieli tylko to, co nazywaj zjawiskami,
i na podstawie tych zjawisk doszli do przekonania, e to Jeff jest tajn przyczyn dziaajc z innego wiata. Metoda anumany wykazuje, e to indukcyjne rozumowanie nie
jest w ogle adnym rozumowaniem. W anumanie zaczyna si od przesanki i przechodzi si przez pi poziomw do wniosku, a kady poziom jest hermetycznie oddzielony od poprzedniego i nastpnego. Nie ma natomiast adnej logiki we wnioskowaniu
na podstawie potrzaskanych luster, nadpalonych wosw, zatrzymanych zegarkw i po-

73

dobnych bzdur o istnieniu innej rzeczywistoci, w ktrej zmarli nie s zmarymi. To dowodzi tylko, e jest si atwowiernym i rozumuje si na poziomie szecioletniego dziecka: nie bada si rzeczywistoci, ale jest si pogronym w chciejstwie, w autyzmie. Tyle
e jest to dziwny rodzaj autyzmu, bo obraca si wok jednej myli, nie obejmuje caej dziaalnoci umysowej, nie pochania caej uwagi. Poza zasigiem tej jednej faszywej przesanki, tego jednego bdnego wniosku, czowiek pozostaje przytomny i zdrw
na umyle. Jest to szalestwo umiejscowione, pozwalajce przez wikszo czasu normalnie mwi i funkcjonowa. Dlatego takiego czowieka si nie zamyka, bo moe on
nadal zarabia na ycie, kpa si, prowadzi samochd, wynosi mieci. Nie jest szalony w tym sensie, w jakim szalony jest Bill Lundborg, a nawet (w zalenoci od tego, jak
si zdefiniuje sowo szalestwo) nie jest w ogle szalony.
Biskup Archer mg nadal wykonywa swoje obowizki duszpasterskie. Kirsten moga nadal robi zakupy w najlepszych sklepach w San Francisco. adne z nich nie wybijao go pici szyb na poczcie. Nie mona aresztowa kogo za przekonanie, e jego
syn przesya mu wiadomoci z innego wiata ani, na przykad, za wiar, e inny wiat
istnieje. Tutaj ide fixe przechodzi pynnie w religi, staje si czci zawiatowej orientacji objawionych religii wiata. Czym si rni wiara w niewidzialnego Boga od wiary
w niewidzialnego syna? Co odrnia jedn niewidzialno od drugiej niewidzialnoci?
A jednak rnica istnieje, tyle e delikatna. Wie si ze lisk stref powszechnej opinii.
Wiele osb wierzy w Boga, ale mao kto wierzy, e Jeff Archer wbija igy pod paznokcie picej Kirsten Lundborg. To jest caa rnica i kiedy siej w ten sposb przedstawi,
jej subiektywizm jest oczywisty. Ostatecznie Kirsten i Tim maj te cholerne igy, spalone wosy i rozbite lustra, nie mwic o stojcych zegarach. Ale przy tym wszystkim ci
dwoje popeniaj logiczny bd. Nie wiem, czy ludzie, ktrzy wierz w Boga, popeniaj
bd, bo ich system wierze nie podlega weryfikacji. To jest po prostu wiara.
A teraz zostaam oficjalnie zaproszona, eby jako peen nadziei widz oczekiwa
na dalsze zjawiska, razem z Timem i Kirsten zawiadczy, co widziaam, znale si
w przygotowywanej przez Tima ksice, ksice, ktra jak powiedzia jego wydawca
niewtpliwie przebije wszystkie jego poprzednie dziea oparte na mniej sensacyjnym
materiale. Jednak nie mogam pozosta na uboczu. Jeff by moim mem. Kochaam
go i chciaam uwierzy. Gorzej, wy czuwaam psychologiczny mechanizm napdzajcy
wiar Tima i Kirsten. Nie chciaam niszczy ich wiary, albo atwowiernoci, poniewa
wiedziaam, co zrobiby z nimi cynizm: postawiby ich przed pustk, postawiby ich,
ponownie, wobec przytaczajcego poczucia winy, z ktr adne z nich nie potrafio sobie poradzi. Znalazam si wic w sytuacji, w ktrej nie mogam odmwi. Musiaam
udawa wiar, udawa zainteresowanie, udawa zapa. Neutralno by tu nie wystarczya, potrzebny by entuzjazm. Szkody powstay w Anglii, zanim ja zostaam w to wcignita. Decyzja zapada beze mnie. Gdybym powiedziaa, e to bzdury, robiliby swo-

74

je dalej, tylko ze zoci. Pieprzy cynizm, pomylaam, siedzc tamtego dnia w barze
hotelu St. Francis. Nie ma nic do stracenia ani do zyskania, zreszt i tak nie gra to roli:
ksika Tima zostanie napisana i wydana, ze mn czy beze mnie.
To jest niewaciwe rozumowanie. Czowiek nie powinien dobrowolnie przycza
si do czego tylko dlatego, e ma to aspekt nieuchronnoci. Ale w ten sposb wtedy rozumowaam. Widziaam to tak: gdybym powiedziaa Kirsten i Timowi, co myl, mogabym ich ju nigdy nie zobaczy. Zostaabym odcita, odrbana i odrzucona, miaabym swoj prac w sklepie z pytami, ale moja przyja z biskupem Archerem byaby
skoczona. Nie mogam z niej zrezygnowa, znaczya dla mnie zbyt wiele.
To bya moja bdna motywacja, moje pobone yczenia. Chciaam ich nadal widywa. I dlatego zgodziam si wzi udzia w zmowie, wiedzc, e bior udzia w zmowie. Owego dnia w hotelu St. Francis postanowiam si zamkn, zachowa swoje opinie dla siebie, i zgodziam si rejestrowa spodziewane zjawiska, biorc udzia w czym,
co uwaaam za gupot. Biskup Archer rujnowa swoj karier, a ja wielokrotnie usiowaam go przed tym przestrzec. Prbowaam przecie bezskutecznie wyperswadowa
mu romans z Kirsten. W tej sprawie nie tylko by mnie przegada, ale by ze mn zerwa.
Cena byaby dla mnie zbyt wysoka.
Nie podzielaam ich ide fixe, ale postpowaam tak jak oni i mwiam tak jak oni.
Biskup Archer wymienia mnie w swojej ksice; dzikuje mi za nieocenion pomoc
w zapisywaniu i dokumentowaniu codziennych przejaww obecnoci Jeffa, ktrych
przecie nie byo. Podejrzewam, e na tym opiera si mechanizm wiata, na ludzkiej saboci. Wszystko to sprowadza si do wiersza Yeatsa, w ktrym mwi, e najlepsi trac
wszelk wiar, czy jak on tam ujmuje. Znasz ten wiersz, nie musz go przytacza.
Kiedy strzelasz do krla, musisz go zabi. Kiedy masz zamiar powiedzie sawnemu
na cay wiat czowiekowi, e jest gupi, musisz liczy si z faktem, e stracisz to, na strat czego nie moesz sobie pozwoli. Trzymaam wic cholerny dzib na kdk, wypiam swojego drinka, zapaciam za siebie i za Kirsten, podzikowaam za prezenty, ktre przywioza mi z Londynu i obiecaam mie oczy otwarte na niecodzienne zjawiska
oraz na wszystko, co si bdzie dziao.
I gdybym musiaa, zrobiabym to jeszcze raz, bo bardzo ich oboje kochaam, i Kirsten, i Tima. Zaleao mi na nich o wiele bardziej ni na mojej wiarygodnoci. Przyja
jawia mi si jako co wielkiego, a znaczenie wiarygodnoci i std sama wiarygodno kurczyo si, a wreszcie zniko cakowicie. Poegnaam si z prawdomwnoci, eby podtrzyma przyja. Kto inny bdzie musia oceni, czy postpiam susznie, bo ja wci nie potrafi spojrze na to obiektywnie. Nadal widz tylko dwoje przyjaci, ktrzy wieo wrcili z kilkumiesicznego pobytu za granic, przyjaci, za ktrymi tskniam... zwaszcza po mierci Jeffa... przyjaci, niezbdnych mi do ycia.

75

A gdzie w gbi mnie tkwi ukryty czynnik, ktrego dugo nie chciaam przyj do
wiadomoci: byam dumna z tego, e znam kogo, kto maszerowa z doktorem Kingiem
w Selmie, z kim przeprowadza wywiad David Frost, czyje opinie wspksztatoway
wspczesny wiat intelektualny. Oto, gdzie krya si istota wszystkiego. Okrelaam si
sama wobec siebie jako synowa i przyjacika biskupa Archera.
To jest niewaciwa motywacja i uwiadomienie jej sobie stao si dla mnie ciosem.
Jestem znajom biskupa Archera mwi mj umys sam do siebie w mroku nocy.
Szepta mi te sowa do ucha, umacniajc moje dobre mniemanie o sobie. Ja te czuam si winna mierci Jeffa i uczestniczc w yciu i czasach, zwyczajach i obyczajach biskupa Archera, zapomniaam o wasnych rozterkach, albo przynajmniej odczuwaam je
mniej dotkliwie.
Ale w moim rozumowaniu kryje si bd logiczny jak rwnie etyczny ktrego
nie dostrzegaam. Poprzez swoj atwowierno i przesdn gupot biskup Kalifornii
mia zamiar roztrwoni swj autorytet, swoj moc wpywania na opini publiczn, t
moc, ktra mnie tak w nim pocigaa. Powinnam bya to przewidzie tamtego dnia
w hotelu St. Francis i postpi inaczej. Biskup nie mia ju dugo pozosta wielkim
czowiekiem, na wasne yczenie przeksztaca si bowiem z kapana w bazna. W ten
sposb wiele z tego, co mnie w nim pocigao, miao wkrtce znikn. Tak wic, pod
tym wzgldem yam podobnie jak on w wiecie uudy. Wtedy umkno to mojej uwagi. Widziaam go wycznie takim, jaki by wwczas, a nie takim, jaki mia by za kilka
lat. Ja te mylaam na poziomie szeciolatka. Nie popeniam nic zego, ale nie zdziaaam te nic dobrego i niepotrzebnie tylko robiam z siebie wariatk. Nic dobrego z tego
nie wyszo i kiedy ogldam si za siebie, gorzko auj, e nie wiedziaam wtedy tego, co
wiem teraz. Biskup Archer pociga nas za sob, bo go kochaymy i wierzyymy w niego, nawet kiedy wiedziaymy, e si myli, i wiadomo tego jest straszna, jest czym, co
powinno budzi moraln i duchow groz. Odczuwam j teraz, ale nie odczuwaam jej
wtedy. Poczucie grozy przyszo zbyt pno, przyszo po szkodzie.
Moe dla kogo to jest mczca paplanina, ale dla mnie to co zupenie innego, to
gos zrozpaczonego serca.

8
Wadze nie trzymay Billa Lundborga w wizieniu dugo. Biskup Archer postara si
o jego zwolnienie, wykorzystujc histori chronicznej choroby umysowej Billa, i nadszed dzie, kiedy chopiec zjawi si w ich mieszkaniu w Tenderloin, ubrany w zrobiony przez Kirsten weniany sweter i workowate spodnie, z pozbawion wyrazu pyzat
twarz.

76

Jego widok sprawi mi niekaman przyjemno. Mylaam o nim wielokrotnie, zastanawiajc si, jak sobie radzi. Wygldao na to, e wizienie specjalnie mu nie zaszkodzio. Moe nie odrnia go od okresowych pobytw w szpitalu. Z mojego punktu widzenia rnica bya niewielka: nie byam ani tu, ani tam.
Cze, Angel powiedzia do mnie, kiedy weszam do pokoju. Musiaam pozostawi moj now hond, eby nie dosta mandatu. Czym teraz jedzisz?
Honda civic powiedziaam.
Ma dobry silnik. Nie boi si wysokich obrotw w odrnieniu od wikszoci tych
maych wozw. I jest dobrze resorowana. Masz cztery biegi czy pi?
Cztery. Zdjam paszcz i powiesiam go w szafie.
Jak na tak krtki wz, dobrze trzyma si drogi. Ale przy zderzeniu, jeeli wpadnie na ciebie amerykaski samochd, jeste zaatwiona. Prawdopodobnie bdziesz dachowa.
Nastpnie przedstawi mi statystyk wypadkw miertelnych z udziaem jednego samochodu. Obraz by ponury, jeeli chodzi o mae wozy zagranicznej produkcji. Miaam
znikome szans w porwnaniu na przykad z mustangiem. Bill mwi z entuzjazmem
o nowym oldsmobilu z napdem na przednie koa, ktry przedstawia jako wybitne
osignicie techniczne w dziedzinie trakcji i zdolnoci manewrowych. Wyranie zaleao mu, ebym sobie sprawia wikszy samochd, okazywa trosk o moje bezpieczestwo. Wzruszyo mnie to, a poza tym Bill wiedzia, co mwi. Straciam dwoje przyjaci w volkswagenie, kiedy si przekoziokowa na autostradzie. Bill wytumaczy mi, e
po tysic dziewiset szedziesitym pitym konstrukcj poprawiono, stosujc sztywne zawieszenie.
Mam nadziej, e waciwie przekazuj t terminologi. Jeeli chodzi o tego rodzaju
informacje o samochodach, polegam cakowicie na Billu. Kirsten nie ukrywaa znudzenia, biskup Archer demonstrowa przynajmniej udawan uwag, chocia miaam wraenie, e to tylko poza. Wydawao mi si niemoliwe, eby rozumia albo eby go to obchodzio; dla biskupa takie kwestie techniczne s tym, czym dla nas zagadnienia metafizyczne: czyst spekulacj i w dodatku zupenie czcz.
Kiedy Bill wyszed do kuchni po puszk piwa, wargi Kirsten uoyy si w skierowane do mnie sowo.
Co? spytaam, przykadajc do do ucha.
Obsesja. Zdegustowana kiwna powanie gow.
Wrciwszy z piwem, Bill mwi dalej.
Twoje ycie zaley od zawieszenia twojego samochodu. Poprzeczny drek skrtny zapewnia...
Jeeli usysz jeszcze jedno sowo o samochodach, zaczn krzycze przerwaa mu Kirsten.

77

 Przepraszam powiedzia Bill.

Suchaj, Bill odezwa si biskup Archer gdybym chcia kupi nowy samochd, to jaki powinienem wybra?
Ile pienidzy...
Mam pienidze.
BMW powiedzia Bill. Albo mercedes-benz. Przewag mercedesa jest to,
e trudno go ukra. Nastpnie poinformowa nas o niebywale skomplikowanych
zamkach w mercedesie. Nawet nabywcy uywanych wozw maj kopoty z dostaniem si do rodka. Zodziej moe obrobi sze cadillacw i trzy porsche w czasie potrzebnym na dostanie si do mercedesa. Dlatego zwykle daj im spokj i mona zostawi w aucie stereo, w kadym innym samochodzie trzeba je zawsze zabiera ze sob
Nastpnie powiedzia nam, e to Carl Benz zaprojektowa i zbudowa pierwszy zdatny do uytku samochd z silnikiem spalinowym. W tysic dziewiset dwudziestym
szstym roku Benz poczy swoj firm z Daimler-Motoren-Gesellscha, tworzc zakady Daimler-Benz ktre zaczy produkowa samochody Mercedes-Benz. Nazwa
Mercedes pochodzi od imienia maej dziewczynki, ale Bill nie pamita, czy Mercedes
bya crk, wnuczk czy tylko znajom Carla Benza.
Zatem Mercedes to nie jest nazwisko projektanta ani budowniczego samochodw, tylko imi dziecka. A teraz imi tego dziecka oznacza jeden z najlepszych samochodw na wiecie.
To prawda potwierdzi Bill i opowiedzia nam inn mao znan histori o samochodach. Doktor Porsche, ktry zaprojektowa zarwno volkswagena jak i, oczywicie, porsche, nie wynalaz umieszczonego z tyu i chodzonego powietrzem silnika, ale
napotka go w czeskich zakadach samochodowych, kiedy Niemcy zajli ten kraj w roku
tysic dziewiset trzydziestym smym. Bill nie pamita nazwy tego czeskiego samochodu, ale by to wz potnym omiocylindrowym silnikiem, tak szybki i zrywny, e
niemieckim oficerom zabroniono z niego korzysta. Doktor Porsche zmodyfikowa ten
omiocylindrowy silnik wielkiej mocy na osobiste polecenie Hitlera. Hitler chcia,
eby samochd by chodzony powietrzem mwi Bill bo spodziewa si, e volkswagen bdzie uywany na sowieckich autobahnach po zwycistwie Niemiec, a ze wzgldu na niskie temperatury...
Uwaam, e powiniene kupi jaguara przerwaa mu Kirsten, zwracajc si do
Tima.
O, nie zaprotestowa Bill. Jaguar to jeden z najmniej stabilnych, najbardziej
naraonych na wypadki samochodw na wiecie. Jest zbyt skomplikowany i wikszo
czasu stoi w warsztacie. Ale jego grnozaworowy silnik jest prawdopodobnie cackiem
najwyszej klasy, jakie kiedykolwiek zbudowano, poza szesnastocylindrowymi wozami
turystycznymi z lat trzydziestych.

78

 Szesnacie cylindrw? spytaam zdumiona.

Chodziy bardzo gadko cign Bill. W latach trzydziestych istniaa przepa midzy zwyk gablot a drogimi wozami turystycznymi. Teraz nie ma takiej rnicy... istnieje pynne przejcie od, powiedzmy, twojej hondy, ktra jest rodkiem transportu powszechnego uytku, do rollsa. Cena i jako wzrastaj stopniowo, co jest dobre dla klienta. To jest wiadectwo przemian spoecznych midzy tamtym czasem a naszym. Potem zacz nam opowiada o samochodach parowych i o wadach ich konstrukcji. Kirsten patrzya na niego ze zoci i w kocu wstaa.
Chyba pjd ju spa powiedziaa.
O ktrej mam jutro wystpienie w Klubie Lww? spyta Tim.
O Boe, nie skoczyam jeszcze tego przemwienia powiedziaa Kirsten.
Mog improwizowa stwierdzi Tim.
Jest nagrane. Musz je tylko przepisa.
Moesz to zrobi rano.
Spojrzaa na niego przecigle.
Jak powiedziaem, mog improwizowa powtrzy Tim.
Moe improwizowa powiedziaa Kirsten do Billa i do mnie. Nadal wpatrywaa si w biskupa, ktry krci si niespokojnie. Jezu dorzucia.
O co chodzi? spyta Tim.
O nic. Zrobia krok w stron azienki. Przepisz je do koca. To byby niezy
pomys, eby... Nie wiem, dlaczego musimy do tego wraca. Obiecaj mi, e nie wdasz
si znw w jak tyrad o zaratustrianach.
Jeeli mam przeledzi rda myli patrystycznej... zacz Tim cicho, ale zdecydowanie.
Nie sdz, eby Lwy chciay sucha o Ojcach Pustyni i yciu klasztornym w drugim wieku.
Wobec tego o tym wanie bd mwi stwierdzi Tim. Wysano raz do miasta mnicha z lekarstwem dla chorego witego... imiona nie s istotne. Trzeba wiedzie,
e ten chory wity by bardzo wielkim witym, jednym z najbardziej kochanych i szanowanych w pnocnej Afryce. Kiedy mnich przyszed do miasta po dugiej podry
przez pustyni...
Dobranoc rzucia Kirsten i znika za drzwiami sypialni.
Dobranoc odpowiedzielimy wszyscy.
Po chwili Tim podj swoj opowie, mwic cichym gosem do Billa i do mnie.
Kiedy mnich przyszed do miasta, nie wiedzia, dokd si uda. Potykajc si
w ciemnoci, bo bya to noc, trafi na lecego w rynsztoku ebraka, bardzo chorego.
Mnich, rozwaywszy duchowy aspekt sprawy, zaj si ebrakiem i da mu lekarstwo,
po ktrym ten wkrtce poczu si lepiej. Teraz jednak mnich nie mia nic dla wielkiego

79

witego, wrci wic do klasztoru, z ktrego przyszed, w wielkim strachu, co na to powie opat. Kiedy opowiedzia opatowi o tym, co zrobi, opat stwierdzi: Postpie susznie.
Tim umilk. Przez chwil siedzielimy wszyscy troje w milczeniu.
Czy to koniec spyta Bill.
W chrzecijastwie nie ma rnicy midzy skromnym a monym, ubogim a nie
tak ubogim. Ten mnich, dajc lekarstwo pierwszemu potrzebujcemu, a nie zachowujc go dla wielkiego i sawnego witego, patrzy w serce swego Zbawiciela. W czasach
Jezusa funkcjonowao pogardliwe okrelenie prostych ludzi... zbywano ich jako Am haaretz, wieniakw, rozumiejc przez to, e s bez znaczenia. To do tych ludzi, Am haaretz, Jezus przemawia, wrd nich przebywa, z nimi jad i spa, to znaczy, spa w ich
domach, chocia zdarzao mu si te sypia w domach ludzi bogatych, bo nawet bogaci
nie s odtrceni. Zauwayam, e Tim wyglda na przygnbionego.
Bisz powiedzia przez miech Bill. Kirsten tak o panu mwi, kiedy pan nie
syszy.
Tim nie zareagowa. Syszelimy Kirsten krztajc si w drugim pokoju. Co jej
upado i zakla.
Dlaczego pan myli, e jest Bg? spyta Bill.
Tim przez chwil nie odpowiada. Wydawa si mocno zmczony, a mimo to czuam,
e szuka odpowiedzi. Znuonym ruchem przetar oczy. Istnieje dowd ontologiczny... zacz niewyranie. Dowd ontologiczny witego Anzelma, e jeeli moemy sobie wyobrazi byt... Umilk, podnis gow i zamruga.
Mog przepisa twoje wystpienie powiedziaam. Na tym polegaa moja praca w biurze prawnym. Jestem w tym dobra. Wstaam. Pjd i powiem Kirsten.
Nie ma problemu powiedzia Tim.
Czy nie lepiej, eby mia tekst napisany?
Chc im powiedzie o... umilk na chwil. Wiesz, Angel, ja j naprawd kocham. Tyle dla mnie zrobia. Gdyby jej nie byo przy mnie po mierci Jeffa... nie wiem,
co bym pocz, chyba mnie rozumiesz. Zwrci si do Billa: Strasznie lubi twoj
matk. Jest dla mnie najblisz osob na wiecie.
Czy jest jaki dowd na istnienie Boga? spyta Bill.
Przytacza si wiele argumentw odezwa si Tim po chwili namysu. Moe
najlepszy jest argument z biologii, wysuwany na przykad przez Teilharda de Chardina.
Ewolucja, istnienie ewolucji wydaje si wskazywa na twrc planu. Jest te argument
Morrisona, wskazujcy, e nasza planeta w sposb niezwyky sprzyja skomplikowanym
formom ycia. Prawdopodobiestwo, e do czego takiego doszo przez przypadek, jest
bardzo niewielkie. Potrzsn gow.

80

 Nie czuj si najlepiej. Porozmawiamy o tym kiedy indziej. Powiem tylko krtko, e argument teleologiczny, argument z planu w przyrodzie, jest argumentem najsilniejszym.
Bill, biskup jest zmczony powiedziaam.
Stajc w drzwiach do sypialni, Kirsten, ktra miaa teraz na sobie szlafrok i domowe
pantofle, powiedziaa:
Tak, biskup jest zmczony. Biskup jest zawsze zmczony. Biskup jest zbyt zmczony, eby odpowiedzie na pytanie: Czy jest jaki dowd na istnienie Boga? Nie, nie ma
adnego dowodu. Gdzie jest Alka-Seltzer?
Zuyem ostatni paczk powiedzia Tim.
Mam co jeszcze w torebce zaproponowaam.
Kirsten zamkna drzwi do sypialni. Gono.
S dowody powiedzia Tim.
Ale Bg z nikim nie rozmawia.
To prawda przyzna Tim i jakby si obudzi. Widziaam, jak si mobilizuje.
Jednak w Starym Testamencie mamy wiele przykadw, kiedy Jahweh zwraca si do
ludzi za porednictwem prorokw. Jednak to rdo objawienia wyscho ostatecznie.
Bg nie przemawia ju do czowieka. Nazywa si to dugim milczeniem, i; bo trwa od
dwch tysicy lat.
Wiem, e Bg mwi do ludzi w Biblii powiedzia Bill w dawnych czasach,
ale dlaczego nie mwi do nich teraz? Dlaczego przesta mwi?
Nie wiem powiedzia Tim i zamilk.
Nie wolno ci teraz przesta, pomylaam. To nie jest miejsce, w ktrym mona przerwa rozmow.
Mw dalej powiedziaam.
Ktra jest godzina? spyta Tim i rozejrza si po pokoju.
Nie mam zegarka.
Co to za bzdury, e Jeff wrci z innego wiata? spyta Bill.
O Boe, pomylaam i zamknam oczy.
Bardzo bym chcia, eby mi pan to wyjani zwrci si Bill do Tima. Bo to
niemoliwe. To nie jest mao prawdopodobne, to niemoliwe. Czeka. Kirsten mi
o tym opowiadaa. To najgupsza rzecz, jak syszaem.
Jeff porozumiewa si z nami obojgiem powiedzia Tim. Za porednictwem
pewnych zjawisk. Wiele razy i na wiele sposobw. Nagle poczerwienia i wyprostowa si, demonstrujc gboko dotd ukryty autorytet. Na naszych oczach zmieni si ze
zmczonego starszego czowieka, drczonego kopotami osobistymi, w uosobienie siy,
siy przekonania, pyncej ze sw i wyraajcej si w sowach. To sam Bg oddziauje na nas i przez nas, eby rozjani nasze dni. Mj syn jest teraz z nami, jest w tym

81

pokoju. Nigdy nas nie opuci. Umaro tylko materialne ciao. Kada rzecz materialna ulega zniszczeniu. Gin cae planety. Cay fizyczny wszechwiat przestanie istnie.
Czy chcesz z tego wycign wniosek, e nic nie istnieje? Bo do tego prowadzi twoja logika. Nie mona udowodni, e istnieje jaka rzeczywisto zewntrzna. Odkry to
Kartezjusz, to jest podstawa nowoczesnej filozofii. Jedyne, co moesz wiedzie na pewno, to to, e istnieje twj wasny umys, twoja wasna wiadomo. Moesz powiedzie
Ja jestem i to wszystko. I to wanie Jahweh kae Mojeszowi powiedzie ludziom, kiedy bd go pyta, z kim rozmawia.
Ja jestem, mwi Jahweh. Ehyeh po hebrajsku. Ty te moesz to powiedzie i to jest
wszystko, co moesz powiedzie. To wyczerpuje wszystkie moliwoci. To, co widzisz, to
nie jest wiat, ale wyobraenie bdce wytworem twojego mzgu. Wszystko, czego dowiadczasz, bierzesz na wiar. Moesz te ni. Pomylae o tym? Platon opowiada, e
pewien stary mdrzec, prawdopodobnie orfik, powiedzia mu: Teraz jestemy martwi
i przebywamy w czym na ksztat wizienia. Platon nie uwaa tego za wypowied absurdaln, powiada nam, e to jest co wanego, nad czym warto si zastanowi. Teraz
jestemy martwi. Moliwe, e w ogle nie mamy adnego wiata. Mamy takie same dowody, twoja matka i ja, na to, e Jeff do nas wrci, jak i na to, e wiat istnieje. My nie
przypuszczamy, e on wrci, my tego dowiadczamy. Przeylimy to i przeywamy
nadal. Nie jest to wic nasza opinia. To co rzeczywistego.
Rzeczywistego dla was powiedzia Bill.
Czego wicej mona chcie od rzeczywistoci?
Chodzi mi o to odpar Bill e ja w to nie wierze.
Problem nie polega na naszym dowiadczeniu w tej sprawie. Problem ley w twoim systemie przekona. Na gruncie twojego systemu przekona co takiego jest niemoliwe. A kto, tak naprawd, moe powiedzie, co jest moliwe? Nie wiemy, co jest,
a co nie jest moliwe. Nie my okrelamy granice moliwoci, to Bg je ustala. Tim
wymierzy w Billa palec wskazujcy. Palec ani drgn. To, w co czowiek wierzy i co
wie, w ostatecznym rachunku zaley od Boga. Nie mona yczy sobie wasnej zgody
albo odmowy, to jest dar od Boga, przykad naszej od Niego zalenoci. Bg daruje nam
wiat i wymusza nasz zgod na ten wiat, sprawia, e jest on dla nas wiatem rzeczywistym to jeden z przykadw jego mocy. Czy wierzysz, e Jezus by Synem Boym,
by samym Bogiem? W to te nie wierzysz. Jak wic mam ci udowodni, e Jeff wrci do nas z tamtego wiata? Nie potrafi nawet dowie, e Syn Czowieczy chodzi po
tej ziemi dwa tysice lat temu, e y i umar za nas, za nasze grzechy, i zmartwychwsta
w chwale trzeciego dnia. Temu te zaprzeczasz, czy nie mam racji? W co zatem wierzysz? W przedmioty, do ktrych wsiadasz i jedzisz nimi dookoa bloku? Moe nie ma
tego przedmiotu ani bloku. Kto wskaza Kartezjuszowi, e zoliwy demon moe skania nas do akceptacji wiata, ktry nie istnieje, moe podsuwa nam imitacj jako rze-

82

komy obraz wiata. Gdyby tak byo, nie potrafilibymy jej rozpozna. Dlatego musimy zaufa Bogu. Wierz, e Bg by mnie nie oszuka. Ufam, e Bg jest wierny, prawdomwny i niezdolny do kamstwa. Dla ciebie to zagadnienie w ogle nie istnieje, bo
ty nie chcesz przyzna, e On istnieje. Ty dasz dowodu. Gdybym ci w tej chwili powiedzia, e usyszaem gos Boga, ktry do mnie przemwi, czy by w to uwierzy?
Oczywicie nie. Nazywamy ludzi, ktrzy mwi do Boga, pobonymi, a ludzi, do ktrych mwi Bg wariatami. yjemy w wieku maej wiary. To nie Bg umar, to nasza
wiara umara.
Ale... Bill zrobi nieokrelony ruch rk. To nie ma adnego sensu. Po co on
miaby wraca?
Powiedz mi wpierw, po co Jeff y. Wtedy moe bd mg ci odpowiedzie, po
co wrci. Po co ty yjesz? W jakim celu zostae stworzony? Nie wiesz, kto ci stworzy, zakadajc, e zostae stworzony, i nie wiesz, w jakim celu, zakadajc, e jest jaki
cel. Moe nikt ci nie stworzy i twoje ycie nie ma celu. Nie ma wiata, nie ma celu, nie
ma Stwrcy i Jeff do nas nie wrci. Czy to jest twoja logika? Czy tak przeywasz swoje ycie? Czy tym jest dla ciebie Byt w sensie heideggerowskim? To jest zuboony rodzaj nieautentycznego Bytu. Ktry jest, moim zdaniem, saby, bezpodny i w kocu daremny. Chyba jest co, w co wierzysz, Bill? Czy wierzysz w siebie? Czy przyznajesz, e ty,
Bill Lundborg, istniejesz? Jeeli si na to zgodzisz, to dobrze. To ju jest co. Mamy co
na pocztek. Zacznijmy od twojego ciaa. Czy masz organy zmysowe? Oczy, uszy, smak,
dotyk i powonienie? Zatem ten system postrzegania powsta, eby odbiera informacje.
Jeeli tak, to mona przyj, e istnieje informacja. Jeeli istnieje informacja, to prawdopodobnie jest z czym zwizana. Moe wic istnieje wiat, nie na pewno, ale moe, a ty
jeste podczony do tego wiata za porednictwem swoich organw zmysw. Czy wytwarzasz sam swoje poywienie? Czy sam z siebie, ze swojego ciaa, produkujesz poywienie potrzebne ci do ycia? Nie. A zatem logika nakazuje ci przyj, e jeste zaleny od tego zewntrznego wiata, o ktrego istnieniu posiadasz wiedz tylko prawdopodobn, nie wystarczajc. wiat jest dla nas tylko prawd moliw, nie prawd konieczn. Z czego skada si ten wiat? Co tam jest? Czy twoje zmysy kami? Jeeli zmysy kami, to w jakim celu powstay? Czy sam stworzye swoje organy zmysw? Nie.
Zrobi to kto albo co. Kim jest ten kto, kto nie jest tob? Widocznie nie jeste sam, nie
jeste jedyn istniejc rzeczywistoci, widocznie s te inni i jeden z nich zaprojektowa twoje ciao tak, jak Carl Benz zaprojektowa i zbudowa pierwszy samochd. Skd
wiem, e istnia jaki Carl Benz? Czy dlatego, e ty mi to powiedziae? Ja ci powiedziaem, e mj syn Jeff wrci...
Kirsten mi powiedziaa poprawi Bill.
Czy Kirsten ci zazwyczaj kamie? spyta Tim.
Nie.

83

 Co ona i ja moemy zyska, opowiadajc, e Jeff wrci do nas z tamtego wiata?

Wiele osb nam nie wierzy. Ty sam nam nie wierzysz. Mwimy o tym, bo wierzymy, e
to prawda. I mamy powody, eby wierzy, e to prawda. Oboje widzielimy pewne rzeczy, bylimy wiadkami pewnych rzeczy. Nie widz w tym pokoju Carla Benza, ale wierz, e kiedy istnia. Wierz, e Mercedes Benz zosta nazwany na cze pewnej maej dziewczynki i pewnego mczyzny. Jestem prawnikiem i znam kryteria, za pomoc
ktrych sprawdza si dane. My, Kirsten i ja, mamy dowd na istnienie Jeffa i pewnych
zjawisk.
Tak, ale wszystkie te wasze zjawiska niczego nie dowodz. Przypuszczacie tylko, e
to Jeff jest ich powodem, ale tego nie wiecie.
Pozwl, e dam ci pewien przykad powiedzia Tim. Zagldasz pod zaparkowany samochd i widzisz kau wody. Nie wiesz, e ta woda wycieka z twojego silnika, ale zakadasz to. Bo masz dowd. Jako adwokat wiem, co stanowi dowd. Ty jako
mechanik samochodowy...
Czy ten samochd jest zaparkowany na paskim wasnym miejscu? spyta Bill.
Czy na jakim publicznym parkingu, na przykad przy supermarkecie?
Nie rozumiem rzek Tim nieco zbity z tropu.
Jeeli jest to paski prywatny parking albo gara, gdzie tylko pan parkuje, to woda
prawdopodobnie pochodzi z paskiego samochodu. Tak czy owak nie z silnika tylko
z chodnicy albo z pompy wodnej, albo z ktrego z przewodw.
Ale jest to co, co zakadasz na podstawie dowodw powiedzia Tim.
Mgby to by te pyn z ukadu kierowania wspomaganego. Wyglda bardzo podobnie jak woda. Jest troch rowawy. Mogaby to te by skrzynia biegw, jeeli ma
pan automatyczn skrzyni biegw. Stosuje si w niej ten sam pyn. Czy ma pan kierownic ze wspomaganiem?
Nie wiem powiedzia Tim. Mwiem o hipotetycznym samochodzie.
Albo mgby to by olej silnikowy cign Bill ale wtedy byby rowy.
Trzeba odrnia, czy to jest woda czy olej, czy to jest z ukadu kierowniczego czy ze
skrzyni biegw, przyczyny mog by rne. Jeeli stoi pan na parkingu publicznym i widzi kau pod samochodem, to prawdopodobnie nic nie znaczy, bo wiele osb parkuje na tym samym miejscu, mogo to pochodzi z samochodu, ktry sta tam poprzednio. Najlepiej jest...
Ale moesz tylko przyj zaoenie powiedzia Tim. Nie masz pewnoci, czy
to jest z twojego samochodu.
Nie wie si od razu, ale mona sprawdzi. Powiedzmy, na przykad, e to paski
gara i nikt inny tam nie parkuje. Najpierw trzeba si zorientowa, co to za pyn. Siga
si pod samochd... moe trzeba go troch cofn... i zanurza si palec w pynie. Czy
jest rowy czy brzowy? Czy to olej czy woda? Moe to by normalne. Po wyczeniu
silnika woda czasem si jeszcze nagrzewa i przelewa si przez rurk odpywow.

84

 Nawet jeeli okrelimy, e to jest woda upiera si Tim nie moemy mie
pewnoci, e wycieka z naszego samochodu.
A skd jeszcze moga si wzi?
To jest wanie czynnik nieznany. Rozporzdzasz tylko poszlakami, nie widziae
wody wyciekajcej z twojego samochodu.
No dobrze, to trzeba wczy silnik i popatrze, czy kapie.
Czy to nie zajmie duo czasu? spyta Tim.
I tak trzeba to wiedzie. Naley skontrolowa poziom pynu w ukadzie kierowniczym, poziom pynu w skrzyni biegw, chodnic, poziom oleju. Naley te rzeczy sprawdza rutynowo. Jak si ju tam stoi, mona je sprawdzi. Przy okazji mona te sprawdzi cinienie w oponach. Jakie ma pan cinienie?
Gdzie? spyta Tim.
W oponach umiechn si Bill. Jest ich pi. Jedna, zapasowa, w baganiku.
Pewnie pan o niej zapomina, kiedy pan sprawdza te inne. Nie bdzie pan wiedzia, czy
jest powietrze w zapasowym kole, pki panu kiedy nie nawali dtka w drodze. Jaki ma
pan podnonik? Jakim pan jedzi samochodem?
To chyba buick powiedzia Tim.
Chrysler poprawiam cicho.
Moliwe stwierdzi Tim.
Kiedy Bill wyszed, Tim i ja pozostalimy we dwoje w saloniku mieszkania w Tenderloin i Tim rozmawia ze mn otwarcie i szczerze.
Kirsten i ja mwi przeywamy pewne trudnoci. Siedzia obok mnie na
kanapie, mwic ciszonym gosem, eby nie syszaa Kirsten w sypialni.
Ile ona bierze prochw? spytaam.
Chodzi ci o barbiturany?
Tak, chodzi mi o barbiturany.
Naprawd nie wiem. Ma lekarza, ktry daje jej wszystko, czego ona chce. Dostaje
setk za jednym razem. Seconal. Ma te amytal. Myl, e amytal dostaje od innego lekarza.
Lepiej dowiedz si, ile ona bierze.
Dlaczego Bill nie chce przyj do wiadomoci, e Jeff do nas wrci?
Bg jedyny wie powiedziaam.
Celem mojej ksiki jest dostarczenie pociechy zrozpaczonym ludziom, ktrzy
stracili swoich najbliszych. Co moe by bardziej pocieszajcego ni wiadomo, e
istnieje ycie po bolesnym dowiadczeniu mierci, tak samo, jak istnieje ycie po bolesnym dowiadczeniu narodzin? Mamy zapewnienie Jezusa, e czeka nas ycie wieczne,
od tego zaley caa obietnica zbawienia. Ja jestem zmartwychwstaniem i yciem. Kto

85

we Mnie wierzy, choby i umar, y bdzie. A potem Jezus mwi do Marty: Wierzysz
w to? Na co Marta odpowiada: Tak, Panie. Ja mocno wierz, e Ty jest Mesjasz, Syn
Boy, ktry mia przyj na wiat. Pniej Jezus mwi: Nie mwiem bowiem sam od
siebie, ale Ten ktry Mnie posa, Ojciec. On Mi nakaza, co mam powiedzie i oznajmi.
A wiem, e przykazanie Jego jest yciem wiecznym. Niech wezm Bibli. Tim sign
po egzemplarz Biblii lecy na kocu stou. Pierwszy List do Koryntian, pitnacie,
dwanacie. Jeeli zatem gosi si, e Chrystus zmartwychwsta, to dlaczego twierdz
niektrzy spord was, e nie ma zmartwychwstania? Jeli nie ma zmartwychwstania,
to i Chrystus nie zmartwychwsta. A jeli Chrystus nie zmartwychwsta, daremne jest
nasze nauczanie, prna jest take wasza wiara. Okazuje si bowiem, emy byli faszywymi wiadkami Boga, skoro umarli nie zmartwychwstaj, przeciwko Bogu wiadczylimy, e z martwych wskrzesi Chrystusa. Skoro umarli nie zmartwychwstaj, to i Chrystus nie zmartwychwsta. A jeeli Chrystus nie zmartwychwsta, daremna jest wasza
wiara i a dotd pozostajecie w swoich grzechach. Tak wic i ci, co pomarli w Chrystusie, poszli na zatracenie. Jeeli tylko w tym yciu w Chrystusie nadziej pokadamy, jestemy bardziej od wszystkich ludzi godni politowania. Tymczasem jednak Chrystus
zmartwychwsta jako pierwszy spord tych, co pomarli. Tim zamkn Bibli. To
mwi jasno i wyranie. Nie moe by najmniejszej wtpliwoci.
Chyba tak powiedziaam.
Tyle dowodw odkryto w dokumentach saducejskich. Rzucaj one wiato na cay
kerygmat wczesnego chrzecijastwa. Tak duo teraz wiemy. Pawe wcale nie mwi
metaforycznie, ludzie wstaj z martwych dosownie. Oni znali techniki. To bya nauka.
Dzisiaj nazwalibymy to medycyn. Oni tam w uedzie mieli anokhi.
Grzyby powiedziaam.
Tim przyjrza mi si.
Tak, grzyb anokhi.
Ciasto i zup powiedziaam.
Tak.
Ale my tego teraz nie mamy.
My mamy Eucharysti.
Ale ty wiesz i ja wiem, e w Eucharystii nie ma tej substancji. To przypomina kult
cargo, w ktrym krajowcy buduj kopie samolotw.
Nic podobnego.
A czym to si rni?
Duch wity... umilk.
O to wanie chodzi powiedziaam.
Uwaam, e Jeff wrci za spraw Ducha witego powiedzia Tim.
Wierzysz zatem, e Duch wity jednak nadal istnieje, zawsze istnia i jest Bogiem,
jedn z postaci Boga?

86

 Ja wiem powiedzia Tim. Teraz, kiedy widziaem dowd. Nie wierzyem, dopki nie zobaczyem: zegary nastawione na godzin mierci Jeffa, spalone wosy Kirsten,
roztrzaskane lustra, szpilki pod jej paznokciami. Sama widziaa wtedy jej porozrzucane ubrania, sprowadzilimy ci, eby zobaczya na wasne oczy. My tego nie zrobilimy.
aden ywy czowiek tego nie zrobi, nie faszowalibymy przecie dowodw. Czy sdzisz, e bylibymy do czego takiego zdolni?
Nie powiedziaam.
A ten dzie, kiedy ksiki wyskoczyy z pki i spady na podog? Nikogo w pobliu nie byo, sama widziaa.
Czy mylisz, e ten grzyb anokhi nadal istnieje? spytaam.
Nie wiem. Pliniusz Starszy w ksidze smej swojej Historia Naturalis wspomina
o grzybie Vita verna. Pliniusz y w pierwszym wieku... czas by si zgadza. I tego opisu nie zapoyczy od Teofrasta, to by grzyb, ktry sam widzia w rzymskich ogrodach.
To mg by anokhi, ale to tylko przypuszczenie. Wielka szkoda, e nie moemy mie
pewnoci. Zgodnie ze swoim zwyczajem zmieni temat. Umys Tima Archera nigdy nie utrzymywa si dugo przy jednym przedmiocie. To, co ma Bill, to schizofrenia, prawda?
Tak potwierdziam.
Ale moe pracowa?
Kiedy nie jest w szpitalu. Albo nie zapada si w gb siebie przed pjciem do szpitala.
Teraz chyba jest w porzdku. Zauwaam tylko niezdolno do teoretycznego mylenia.
Ma trudnoci z abstrahowaniem powiedziaam.
Zastanawiam si, gdzie i jak on skoczy. Prognozy... nie s najlepsze, jak mwi
Kirsten.
Na powrt do zdrowia? Zero. Nic. Beznadzieja. Ale ma do oleju w gowie, eby
si trzyma z daleka od narkotykw.
Nie ma tej przewagi, jak daje wyksztacenie.
Nie jestem pewna, czy wyksztacenie daje jak przewag. Ja, na przykad, sprzedaj pyty. I nie zostaam zatrudniona z powodu czego, czego nauczyam si na uniwersytecie.
Miaem ci spyta, ktre nagranie Fidelia powinnimy kupi.
Klemperera powiedziaam. U mnie. Z Christ Ludwig w partii Leonory.
Uwielbiam jej ari.
Abscheulicher! Wo Eilst Due Hin? Bardzo pikne wykonanie. Ale nikt nie moe
si rwna ze starym nagraniem Friedy Leider. To dzi rarytas... jeeli zostao przeniesione na pyt dugograjc, to ja si z ni nie spotkaam. Syszaam j kiedy przed laty
w radiu. Zapamitaam j na zawsze.

87

 Beethoven by najwikszym geniuszem, najwikszym artyst, jakiego wyda wiat.

On przeksztaci nasz koncepcj samych siebie.
Tak powiedziaam. Kiedy winiowie w Fidelio zostaj wypuszczeni z ciemnicy... To jeden z najpikniejszych fragmentw w caej muzyce.
To wykracza poza pikno. To dotyka pojmowania samej istoty wolnoci. Jak to
moliwe, e czysto abstrakcyjna muzyka, taka jak w jego pnych kwartetach, potrafi
bez sw zmienia istoty ludzkie w kategoriach ich wasnego postrzegania samych siebie, w kategoriach ich ontologicznej natury? Schopenhauer wierzy, e sztuka, a muzyka w szczeglnoci, miaa... ma moc powodowania, e wola, instynktowna wola walki
zwraca si jako ku sobie samej i wyrzeka si walki. Uwaa to za dowiadczenie religijne, chocia przejciowe. W jaki sposb sztuka, zwaszcza muzyka, ma moc przeksztacania czowieka z istoty irracjonalnej w osob racjonaln, nie kierowan impulsami
biologicznymi, ktre z definicji nie mog by zaspokojone. Pamitam, e kiedy po raz
pierwszy usyszaam ostatni cz Trzynastego Kwartetu Beethovena, nie Grosse Fuge,
ale allegro, ktrym pniej zastpi Grosse Fuge. To takie niesamowite mae cudo, to allegro... takie energiczne i pogodne, takie radosne.
Czytaam gdzie, e to ostatnia rzecz, jak napisa powiedziaam. To mae allegro byoby pierwszym utworem Beethovena z czwartego okresu twrczoci, gdyby nie
umar. To nie jest ju rzecz z trzeciego okresu.
Skd Beethoven wzi t cakowicie now i oryginaln koncepcje ludzkiej wolnoci, ktr wyraa jego muzyka? spyta Tim. Czy by oczytany?
Nalea do tego samego okresu co Goethe i Schiller. Aulrung, niemieckie
owiecenie.
Zawsze ten Schiller. Wszystko wraca do niego. A od Schillera do powstania
Holendrw przeciwko panowaniu hiszpaskiemu. Ktre wystpuje w czci drugiej Fausta Goethego, kiedy to Faust wreszcie znajduje co, co go zadowala, i woa:
Chwilo, trwaj! Kiedy widzi Holendrw wydzierajcych ziemie Morzu Pnocnemu.
Przetumaczyem kiedy ten fragment, bo nie byem zadowolony z adnego dostpnego
mi przekadu angielskiego. Nie wiem, co z tym zrobiem... to byo lata temu. Wsta,
podszed do pki z ksikami, znalaz waciwy tom i wrci z nim, otwierajc go po
drodze.
Wzdu gr cignce si mokrada,
Zapowietrzaj nowe ziemie;
Wic osuszenie grzskich bagien
Ostatnim wielkim jest dorobkiem.
Przestrzenie stwarzam dla milionw,
Niepewne wprawdzie, ale na czynny, wolny byt.
Zielone s pola, yzne; czowiek i stada
Wraz wygodnie na ziemi najnowszej

88

Osiady obok watw mocnych,

Ktre usypa miay, pilny lud.
Lecz wewntrz tu krajobraz icie rajski,
Niech goni fala a po szczyt,
I gdy lasuje, chcc si gwatem wedrze,
Tak! tej idei oddany jestem cakiem,
To jest mdroci wniosek ostateczny:
Ten wart wolnoci jak i ycia...
Kto je codziennie zdoby musi! dokoczyam.
Tak powiedzia Tim, zamykajc egzemplarz Fausta. Szkoda, e gdzie zgubiem to swoje tumaczenie. Powtrnie otworzy ksik. Pozwolisz, e przeczytam do koca?
Prosz powiedziaam.
Tu wiek swj mody, mski i sdziwy
przeyj w walce i harcie mozolnym.
Pragn zobaczy trud rzeszy ruchliwej!
Na wolnej ziemi mieszka z ludem wolnym!
I wtedy mgbym rzec: trwaj chwilo, o chwilo, jeste pikn!
W tym momencie Bg wygra zakad w Niebie wtrciam.
Tak potwierdzi Tim, kiwajc gow.
Czyny dni moich czas przesil,
u wrt wiecznoci klkn.
W przeczuciu szczcia, w radosnym zachwycie,
stanem oto ju na ycia szczycie!*
To bardzo pikny i przejrzysty przekad powiedziaam.
Goethe napisa drug cz zaledwie na rok przed mierci. Pamitam tylko jedno
niemieckie sowo z tego fragmentu: verdienen. Zdobywa. Zdobywa wolno. To pewnie bdzie Freiheit, wolno. Moe to byo Verdient seine Freiheit... Zamilk na chwil. Wicej nie pamitam. Jeno ten godzien ycia i wolnoci, kto je codziennie zdoby
musi! Oto szczyt niemieckiego owiecenia. Od ktrego zaczyna si tak tragiczny upadek. Od Goethego, Schillera, Beethovena do Trzeciej Rzeszy i Hitlera. Niewiarygodne.
A jednak zapowied tego znajdujemy w postaci Wallensteina.
Ktry dobiera sobie generaw na podstawie horoskopw. Jak mg inteligentny, wyksztacony czowiek, wielki czowiek, naprawd, jeden z najpotniejszych ludzi
*Przekad Emil Zegadowicz.

89

swoich czasw... jak kto taki jak on mg wierzy w co takiego? powiedzia biskup
Archer. Dla mnie to zagadka, tajemnica, na ktr pewnie nigdy sobie nie odpowiemy.
Zobaczyam, jak bardzo jest zmczony, wziam wic paszcz i torebk, powiedziaam dobranoc i wyszam.
Za wycieraczk tkwi mandat. Cholera, pomylaam, wkadajc mandat do kieszeni. Podczas gdy czytalimy Goethego, Urocza Rita Automatowa Parkingowa wlepia mi
kar. C to za dziwny wiat, pomylaam. Albo raczej dziwne wiaty, liczba mnoga. Nie
maj ze sob nic wsplnego.

9
Biskup Timothy Archer po dugich modlitwach i rozmylaniach, po zaangaowaniu
swoich nieprzecitnych zdolnoci analitycznych, doszed do wniosku, e musi ustpi
ze stanowiska biskupa episkopalnej diecezji Kalifornii i przej, jak to okreli, do sektora prywatnego. Omawia t kwesti ze mn i Kirsten bardzo gruntownie.
Nie wierz w realno Chrystusa. Ani troch poinformowa nas. Sumienie
nie pozwala mi gosi dalej kerygmatu Nowego Testamentu. Ilekro staj przed zgromadzeniem wiernych, mam poczucie, e ich oszukuj.
Niedawno powiedziae Billowi Lundborgowi, e powrt Jeffa jest dowodem na
realno Chrystusa przypomniaam.
Nie jest powiedzia Tim. Rozwayem to dogbnie i stwierdziem, e to nie
jest dowd.
Czego to w takim razie dowodzi? spytaa Kirsten.
Istnienia ycia po mierci. Ale nie realnoci Chrystusa. Jezus by nauczycielem,
ktrego nauczanie nie byo nawet oryginalne. Mam nazwisko doktora Garreta, medium,
ktre mieszka w Santa Barbara. Polec tam, eby si z nim skonsultowa i sprbowa
porozmawia z Jeffem. Poleci mi go pan Mason. Wyj z kieszeni kartk papieru. O! powiedzia. Doktor Garret to kobieta. Rachel Garret. Hmm... Byem pewien, e to mczyzna. Spyta, czy chcemy mu towarzyszy do Santa Barbara. Mia
zamiar, jak wyjani, spyta Jeffa o Chrystusa. Jeff mg mu powiedzie za porednictwem medium, doktor Rachel Garret, czy Chrystus rzeczywicie istnieje, czy jest naprawd Synem Boym i ca reszt tych rzeczy, o ktrych nauczaj Kocioy. To miaa
by wana wyprawa, od jej wyniku zaleaa decyzja Tima, czy zrezygnowa ze stanowiska biskupa.
Co wicej, w gr wchodzia wiara Tima. Przez dziesiciolecia awansowa w hierarchii Kocioa episkopalnego, a teraz mia powane wtpliwoci co do wanoci chrze-

90

cijastwa. To byo jego okrelenie: wano. Uznaam za sabe i powierzchowne, tragicznie nie wystarczajce wobec potnych si, zmagajcych si w sercu i umyle Tima.
Takiego jednak okrelenia uy. Mwi spokojnie, bez cienia jakich histerycznych akcentw. Zupenie jakby si zastanawia nad kupnem garnituru.
Chrystus mwi to jest rola, a nie osoba. To sowo jest bdn transliteracj
hebrajskiego Messiah, co dosownie znaczy Pomazaniec, czyli Wybrany. Mesjasz, rzecz
jasna, przychodzi na koniec wiata i ustanawia Zoty Wiek, zastpujcy Wiek elaza,
w ktrym teraz yjemy. Znajduje to swj najpikniejszy wyraz w Eklodze Czwartej
Wergiliusza. Zaraz... mam j tutaj. Sign do swoich ksig, jak zawsze w chwilach
doniosych.
Nie chcemy sucha Wergiliusza zaprotestowaa Kirsten zgryliwym tonem.
O, jest tutaj powiedzia Tim, nie zwracajc na ni uwagi.
Ultima Cumaei venit lam carminis aetas;
Magnus...
Wystarczy przerwaa mu brutalnie Kirsten.
Spojrza na ni zdziwiony.
Uwaam, e ten pomys z rezygnacj jest szaleczo gupi i egoistyczny powiedziaa Kirsten.
Pozwl, e przynajmniej przetumacz t eklog zaoponowa Tim. Wtedy
moe lepiej zrozumiesz...
Dobrze rozumiem, e chcesz zniszczy ycie sobie i mnie. A co bdzie ze mn?
Tim potrzsn gow.
Bd zatrudniony w Fundacji Wolnych Instytucji.
A c to, do diaba, jest? spytaa Kirsten.
To trust mzgw powiedziaam. W Santa Barbara.
Bdziesz wic z nimi rozmawia, kiedy tam pojedziesz? spytaa Kirsten.
Tak. Kiwn gow. Mam spotkanie z Pomeroyem, ktry tym kieruje, Felton
Pomeroy. Miabym by ich konsultantem w sprawach teologicznych.
S bardzo cenieni powiedziaam.
Kirsten rzucia mi spojrzenie, od ktrego uschoby drzewo.
Nic nie zostao jeszcze postanowione powiedzia Tim. I tak mamy si widzie z Rachel Garret... Nie wiem, dlaczego nie mielibymy tego poczy. W ten sposb
bd tam musia lecie tylko raz.
To ja mam ustala twoje spotkania powiedziaa Kirsten.
Waciwie bdzie to zupenie niezobowizujca rozmowa. Zjemy lunch... poznam
pozostaych konsultantw. Zobacz ich domy i ogrody. Maj urocze ogrody. Widziaem

91

je kilka lat temu i nadal je pamitam. Spodobaj ci si, Angel zwrci si do mnie.
S tam wszystkie odmiany r, zwaszcza Ra Pokoju. Wszystkie piciogwiazdkowe re, czy jak tam oznacza si hierarchi u r. Czy mog wam przeczyta tumaczenie eklogi Wergiliusza?
Ju ostatni kumejskiej wrby rok nadchodzi,
Wielki wiekw porzdek na nowo si rodzi,
Wraca Astrea, wraca i Saturn na ziemi
I z grnych niebios na wiat nowe schodzi plemi.
O ty, czysta Lucyno, chciej sprzyja dziecinie,
Pod ktr nam dopiero wiek elazny zginie,
A z nowym rodem na wiat zoty wiek nastanie,
Sprzyjaj! Ju twj Apollo obj panowanie*.
Kirsten i ja wymieniymy spojrzenia. Widziaam, e Kirsten porusza wargami, ale
nie syszaam adnego dwiku. Bg jedyny wie, co mwia i mylaa w tym momencie,
patrzc, jak Tim przekrela swoj karier i ycie z przekonania, a raczej z braku przekonania, braku wiary w Zbawiciela.
Problem Kirsten polega na tym, e nie widziaa adnego problemu. Dla niej dylemat
Tima by pozorny, cakowicie wydumany. Tak jak ona to widziaa, mg si uwolni od
tego problemu w kadej chwili. Wedug jej analizy, Timowi po prostu znudzia si praca
biskupa i rozglda si za czym nowym. Powoywanie si na utrat wiary w Chrystusa byo tylko pretekstem do zmiany zajcia. Poniewa byo to gupie z punktu widzenia
kariery, ona tego nie akceptowaa. Tyle przecie skorzystaa dziki jego stanowisku; tak
jak powiedziaa, Tim nie myla o niej, myla tylko o sobie.
Doktor Garret ma wietne rekomendacje powiedzia Tim niemal proszco,
jakby zwraca si do ktrej z nas o pomoc.
Tim powiedziaam naprawd myl...
Ty mylisz kroczem przerwaa mi Kirsten.
e co? spytaam.
To, co syszaa. Wiem o tych waszych rozmwkach, ktre prowadzicie, kiedy ja
pjd spa. Kiedy zostajecie sami. I wiem, e chodzicie na randki.
Z kim?
Ze sob.
Jezu.
Tak, Jezu powtrzya Kirsten. Zawsze ten Jezus. Zawsze wzywacie Syna
Wszechmogcego Boga, eby usprawiedliwi swj egoizm i to, co macie ochot zrobi.
Uwaam, e to obrzydliwe. Uwaam, e oboje jestecie obrzydliwi. Wiem, e w zeszym
tygodniu bye w jej cholernym sklepie zwrcia si do Tima.
* Przekad Kajetan Komian.

92

 eby kupi album powiedzia Tim. Fidelio.

Moge go kupi tutaj w miecie. Albo moge to zleci mnie.
Chciaem zobaczy, co ona ma...
Nie ma nic takiego, czego ja nie mam powiedziaa Kirsten.
Missa Solemnis wybkn Tim. Wyglda na oszoomionego, spojrza na mnie.
Czy ty moesz jej wytumaczy?
Sama mog sobie wytumaczy mwia Kirsten. Doskonale mog sobie wytumaczy, co si tu dzieje.
Lepiej przesta bra te prochy, Kirsten powiedziaam.
A ty lepiej przesta tu przyazi pi razy dziennie. Bia od niej taka wcieka
nienawi, e nie mogam uwierzy wasnym oczom. Palisz wicej trawy... Urwaa.
Wicej ni caa policja w San Francisco wypala przez miesic. Przepraszam. Nie czuj si najlepiej. Zostawi was. Wysza do sypialni, drzwi zamkny si za ni cicho.
Syszelimy, jak krci si po pokoju, potem posza do azienki. Odkrcia wod, braa
prochy, pewnie barbiturany.
To barbiturany powoduj takie zmiany osobowoci powiedziaam do Tima,
ktry sta osupiay. To nie ona, to prochy.
Myl... Prbowa si skupi. Naprawd chc polecie do Santa Barbara,
eby zobaczy si z doktor Garret. Mylisz, e to dlatego, e ona jest kobiet?
Kto? Kirsten czy ta Garret?
Garret. Bybym przysig, e to mczyzna, dopiero teraz zauwayem imi. Moe
le zapisaem. Chyba to j zdenerwowao. Uspokoi si. Dojdziemy do adu. Doktor
Mason mwi o doktor Garret jako o osobie starszej, schorowanej i rzadko ju przyjmujcej, nie powinna wic stanowi adnego zagroenia, kiedy Kirsten j zobaczy.
Czy suchae ju tej Missa Solemnis, ktr u mnie kupie? spytaam, eby
zmieni temat.
Nie powiedzia Tim obojtnie. Nie miaem czasu.
Nie jest to najlepsze nagranie. Columbia stosuje specyficzne rozmieszczenie mikrofonw. Rozrzucaj je wrd orkiestry z myl o wydobyciu poszczeglnych instrumentw. Pomys jest dobry, ale w ten sposb ginie nastrj sali koncertowej.
Ona si przejmuje moj rezygnacj ze stanowiska biskupa.
Powiniene si nad tym jeszcze zastanowi powiedziaam. Zanim si zdecydujesz. Czy jeste pewien, e chcesz si poradzi tego medium? Czy w Kociele nie ma
kogo, do kogo czowiek idzie, kiedy przeywa kryzys duchowy?
Bd si radzi Jeffa. Medium dziaa jako bierny porednik; troch tak, jak przez
telefon. Tu wda si w wyjanienia, jak niewaciwie rozumiane s media. Suchaam
jednym uchem, bez zainteresowania. Wrogo Kirsten wyprowadzia mnie z rwnowagi, mimo e nie bya dla mnie nowoci. Tym razem jednak wykroczya poza swoj

93

chroniczn zoliwo. Potrafi rozpozna ofiar rodkw uspokajajcych na pierwszy

rzut oka, pomylaam. Przemiana osobowoci, byskawiczne wybuchy gniewu, paranoja. Ona wysiada na naszych oczach. Tonie. Gorzej, bo nie idzie pod wod sama, wczepia
si w nas pazurami i wciga nas za sob. Cholera. To straszne. Kto taki jak Tim Archer
nie powinien si temu poddawa. Ja te nie powinnam si temu poddawa.
W drzwiach sypialni pokazaa si Kirsten.
Chod tutaj powiedziaa do Tima.
Przyjd za chwil odpowiedzia.
Przyjdziesz zaraz.
To ja wychodz powiedziaam.
Nie, nigdzie nie pjdziesz. Mam jeszcze z tob do pomwienia. Uwaasz, e nie
powinienem rezygnowa ze stanowiska biskupa? Kiedy wyjdzie moja ksika o Jeffie,
i tak bd musia to zrobi. Koci nie pozwoli mi opublikowa tak kontrowersyjnej
ksiki. Jest dla nich zbyt radykalna albo, ujmujc rzecz inaczej, to oni s zbyt reakcyjni.
Ksika wyprzedza swoje czasy, a oni pozostaj w tyle za czasami. Nie ma rnicy midzy moim stanowiskiem w tej sprawie, a moim stanowiskiem w sprawie wojny w Wietnamie. Postawiem na swoim w tamtej sprawie i teoretycznie powinienem mc postawi na swoim w kwestii ycia pozagrobowego, ale w sprawie wojny popieraa mnie
amerykaska modzie, a w tej sprawie nie popiera mnie nikt.
Ja ci popieram powiedziaa Kirsten ale to si nie liczy.
Chodzi mi o poparcie publiczne. O poparcie tych, ktrzy maj wadz, ktrzy, na
nieszczcie, kontroluj ludzkie umysy.
Moje poparcie si nie liczy powtrzya Kirsten.
Ale bardzo si liczy powiedzia Tim. Bez ciebie nie mgbym... nie odwaybym si napisa tej ksiki. Bez ciebie bym nawet nie uwierzy. To ty dajesz mi si.
I zdolno zrozumienia. A od Jeffa, kiedy nawiemy z nim kontakt, dowiem si w ten
czy inny sposb o Jezusie Chrystusie. Dowiem si, czy sadokickie dokumenty rzeczywicie dowodz, e Jezus tylko powtarza to, czego go nauczono... albo moe Jeff powie
mi, e Chrystus jest z nim albo on z Chrystusem w tym innym wiecie, w grnym krlestwie, do ktrego wszyscy kiedy pjdziemy, a w ktrym on jest teraz i stara si z nami porozumie najlepiej, jak potrafi, niech go Bg ma w swojej opiece.
Widz, e dla ciebie caa ta sprawa z Jeffem staa si okazj do wyjanienia twoich
wtpliwoci co do znaczenia sadokickich rkopisw...
Chyba wyraziem si w tej sprawie jasno przerwa mi Tim opryskliwie.
Dlatego rozmowa z nim jest taka wana.
Jakie to dziwne, pomylaam. Wykorzystywa swojego syna... wykorzystywa w sposb wyrachowany swojego nieyjcego syna dla rozwizania problemu historycznego.
Ale dla Tima Archera to co wicej ni problem historyczny, to cay jego kodeks, sum-

94

ma jego wiary. Wiara albo utrata wiary. To, o co tutaj toczy si gra, to wiara albo nihilizm, dla Tima utrata Chrystusa to utrata wszystkiego. A on Go utraci. To, co powiedzia do Billa tamtej nocy, mogo by dla niego ostatni prb obrony fortecy przed jej
poddaniem. Mg skapitulowa wtedy albo nawet wczeniej. Swoje argumenty czerpa
z pamici jak z otwartej ksiki. Mia przed sob zapisany tekst, jak wtedy, kiedy czyta
z mszau podczas celebracji Ostatniej Wieczerzy.
Syn, jego syn, a mj m podporzdkowany jakiej kwestii intelektualnej... ja nigdy
bym nie potrafia tak do tego podej. To oznacza odczowieczenie Jeffa Archera, przeksztacenie go w instrument, w narzdzie zdobywania wiedzy... tak, Jeff zostaje zmieniony w gadajc ksik! Jak te wszystkie ksiki, po ktre Tim siga, zwaszcza w chwilach kryzysu. Wszystko, co wane, jest zapisane w ksikach, dlatego te, jeeli Jeff jest
wany, to jest wany jako ksika, a nie jako czowiek. S to zatem ksiki dla ksiek,
a nie nawet wiedza dla wiedzy. Ksika jest rzeczywistoci. Jeeli Tim ma kocha i ceni swojego syna, musi, cho wydaje si to niemoliwe, traktowa go jako co w rodzaju
ksiki. Dla Tima Archera wszechwiat jest jedn wielk bibliotek podrczn, po ktrej jego niespokojny umys buszuje w poszukiwaniu cytatw, stale poszukujc czego
nowego, stale odwracajc si od tego, co stare. To co wrcz przeciwnego do tego cytatu z Fausta, ktry odczyta: Tim nie znalaz chwili, ktrej mgby kaza stan, ona mu
wci umyka, jest stale w ruchu.
A ja niewiele si od niego rni, uwiadomiam sobie. Ja, ktra ukoczyam wydzia
anglistyki na Uniwersytecie w Berkeley. Tim i ja jestemy z tej samej gliny. Czy nie zostaam odmieniona tamtego dnia w szkole, kiedy po raz pierwszy przeczytaam ostatni
pie Komedii Dantego? Pie trzydziest trzeci z Raju, dla mnie najwaniejsz, w ktrej Dante mwi:
W jej onie widz wszystkich bytw przdze:
Kochanie wie jednolitym splotem
To, co oddzielnie stoi w wiata ksidze.
Tre i przejawy rzeczy z ich przymiotem,
Zoone razem w takie pene dziwo,
e z mojej mowy trudno sdzi o tem*.
A potem komentarz C.H. Grandgenta do tego fragmentu:
Ksig wiata jest Bg..
Na co inny komentator, zapomniaam ktry, stwierdzi: To jest pogld platoski.
Platoski czy nieplatoski, jest to cig sw, ktry mnie uksztatowa, ktry uczyni
mnie tym, czym jestem: to jest moje rdo, ta wizja i wiadectwo, to spojrzenie na rze* Przekad Edward Porbowicz

95

czy ostatnie. Nie uwaam si za chrzecijank, ale nie potrafi zapomnie tego widoku, tego zachwytu. Pamitam wieczr, kiedy czytaam t ostatni pie Raju, czytaam
j, naprawd czytaam po raz pierwszy. Bola mnie zb, okropnie, nie do wytrzymania,
siedziaam wic przez ca noc, pijc nie rozcieczonego bourbona i czytajc Dantego,
a nastpnego dnia o dziewitej rano pojechaam bez zapowiedzi do dentysty, weszam
do gabinetu ze zami kapicymi po policzkach i zadaam, eby doktor Davidson co
ze mn zrobi... co te si stao. Tak wic ta ostatnia pie dobrze wrya mi si w pami,
czc si ze strasznym blem, z blem, ktry trwa przez wiele godzin w nocy, przez co
nie mogam nikomu o tym opowiedzie, i wyszam z tego z wasn miar rzeczy ostatecznych, nie jak formaln czy oficjaln, ale mimo to z jak miar.
Przeze nauczon jest czek,
e mdro li zdoby wiat,
Gdy wie, co znaczy bl*.
Czy jako tak. Ajschylos? Zapomniaam ju. Jeden z tych trzech, ktrzy pisali tragedie.
Mog wic jak najbardziej zgodnie z prawd powiedzie, e dla mnie chwila najwikszego zrozumienia, w ktrej zetknam si z rzeczywistoci duchow, nadesza
w zwizku z kanaowym leczeniem zba, z dwiema godzinami na fotelu dentystycznym. I z dwudziestoma godzinami picia bourbona, kiepskiego bourbona na dodatek,
i po prostu czytania Dantego, bez suchania stereo albo jedzenia (nie mogam myle
o jedzeniu)... i cierpienia. I warto byo, nigdy tego nie zapomn. Nie rni si zatem od
Tima Archera. Dla mnie te ksiki s rzeczywiste i ywe. Przemawiaj z nich gosy ludzi i domagaj si mojej zgody, tak jak Bg domaga si od nas zgody na wiat, jak powiedzia Tim. Kto, kto przey tak noc, nigdy nie zapomni tego, co robi, widzia, myla i czyta tej nocy. Ja nic nie robiam, nic nie widziaam i nic nie mylaam, pamitam, co czytaam. Nie by to Kaczor Howard ani aden inny komiks, czytaam Komedi
Dantego, od Pieka przez Czyciec, a w kocu doszam do trzech barwnych piercieni
wiata... i bya dziewita rano i mogam wsi do mojego cholernego samochodu, rzuci si w wir ruchu i wpa do gabinetu doktora Davidsona, paczc i klnc przez ca
drog, bez niadania i nawet bez kawy, cuchnc potem i bourbonem, w stanie naprawd godnym politowania, budzc zdziwienie recepcjonistki.
Tak wic dla mnie w pewien niezwyky sposb, z pewnych niezwykych powodw, ksiki s przemieszane z rzeczywistoci. cz si przez jeden przypadek: pewnej nocy moje ycie intelektualne i moje ycie praktyczne sploty si w jedno (nie ma
nic bardziej realnego ni bolcy zb) i potem ju nigdy si tak cakiem nie rozdzieliy.
Gdybym wierzya w Boga, powiedziaabym, e zademonstrowa mi co tamtej nocy, pokaza mi peni: bl, fizyczny bl kropla po kropli, a potem, i w tym jest jego przeraa* Przekad Jan Kasprowicz.

96

jca aska, przyszo zrozumienie... I c takiego zrozumiaam? e wszystko to jest rzeczywiste, bolcy zb i leczenie kanaowe, i ni mniej, ni wicej:
Oto w gbinie materii przejrzystej
wiata zjawi si rys Trojga Obrczy,
Rwnych w obwodzie, lecz barwy troistej.
To bya Dantego wizja Boga jako Trjcy. Wikszo ludzi, ktrzy prbuj czyta
Komedi, grznie w Piekle i uwaa, e jego wizja to taki gabinet okropnoci: ludzie po
szyj w gwnie, ludzie gow w d w gwnie i lodowe jezioro (co sugeruje wpywy
arabskie, bo to jest pieko muzumaskie), ale to jest zaledwie pocztek podry, to si
tylko tak zaczyna. Tamtej nocy przeczytaam Komedi od deski do deski, a potem pognaam do doktora Davidsona i nigdy ju nie byam taka sama. Nigdy ju nie wrciam do tego, czym byam przedtem. Tak wic dla mnie te ksiki s rzeczywiste. Dziki
nim kontaktuj si nie tylko z innymi umysami, lecz take z wizjami tych innych umysw, z tym, co te umysy widz i rozumiej. Widz ich wiaty tak samo, jak widz swoje. Bl, pacz, pot, zaduch i tani bourbon Jim Bean stay si moim Piekem i nie byo to
nic wyimaginowanego. To, co czytaam, nosio etykietk Raj i to by Raj. I to jest tryumf wizji Dantego: e wszystkie te krainy s realne, nie mniej ni inne i nie bardziej ni
inne. I wszystkie przechodz jedna w drug za porednictwem tego, co Bill nazwaby
stopniowym przerastaniem, i co jest rzeczywicie waciwym okreleniem. Jest w tym
harmonia, bo jak w dzisiejszych samochodach w przeciwiestwie do samochodw z lat
trzydziestych, nie ma gwatownego przeskoku.
Niech mnie rka boska broni przed jeszcze jedn tak noc. Ale, do licha, gdybym
nie przeya tej nocy, pijc i paczc, czytajc i skrcajc si z blu, nigdy bym si tak
naprawd nie narodzia. To by czas moich narodzin w realnym wiecie, a wiat realny
stanowi dla mnie mieszanka blu i pikna, i to jest jedyne waciwe podejcie, poniewa to s elementy, z ktrych skada si rzeczywisto. A ja miaam je wszystkie tamtej
nocy, wcznie z paczuszk rodkw przeciwblowych, ktre dostaam od dentysty, kiedy ju skoczya si moja mka. Wrciam do domu, zayam proszek, napiam si kawy
i poszam do ka.
Podejrzewam, e to jest co, czego Tim nie zrobi. Albo nie scali ksiki z blem, albo
zrobi to w jaki niewaciwy sposb. Zna melodi, ale nie zna sw. A waciwie zna
sowa, ale te sowa nie odnosiy si do wiata, tylko do innych wiatw, co filozofowie
i logicy nazywaj bdnym koem. Czasami w ksikach i artykuach mwi si, e komu grozi popadniecie w bdne koo, co oznacza, e myliciel znajduje si w wielkim
niebezpieczestwie. Zazwyczaj nie zdaje sobie z tego sprawy. Krytyczny komentator
z bystrym okiem i umysem przychodzi i wytyka mu to. Albo nie. Ja nie mogam ode-

97

gra roli tego komentatora wobec Tima Archera. A kto mg? Bill podj cakiem udan
prb i zosta odesany do swojego mieszkania w East Bay dla nabrania rozumu.
Jeff zna odpowiedzi na moje pytania stwierdzi Tim. Tak, powinnam odpowiedzie, tyle e Jeff nie istnieje. A najprawdopodobniej same pytania s te nierzeczywiste.
Pozostawa wic tylko Tim. A on z zapaam pracowa nad swoj ksik o powrocie Jeffa z tamtego wiata, ksik, ktra, jak Tim wiedzia, bdzie oznacza koniec jego
kariery w Kociele episkopalnym, a ponadto wyeliminuje go z wpywu na opini publiczn. To bardzo wysoka cena, to bardzo bdne koo. Ktre rzeczywicie grozio.
Byo tu-tu. Zblia si czas wyprawy do Santa Barbara i spotkania z medium, doktor
Rachel Garret.
Uwaam Santa Barbara za jedn z najbardziej urzekajco piknych miejscowoci
w tym kraju. Chocia technicznie (czyli geograficznie) stanowi ona cz Poudniowej
Kalifornii, to duchowo do niej nie naley. Albo to, albo my na pnocy cakowicie
nie rozumiemy poudnia. Przed paroma laty protestujcy przeciwko wojnie studenci z uniwersytetu stanowego w Santa Barbara spalili ku cichej radoci wszystkich Bank
Amerykaski. Z tego wynika, e miasto nie jest zupenie odcite od wiata, nie yje
w izolacji, chocia jego urocze ogrody sugeruj raczej agodny charakter mieszkacw.
Polecielimy w trjk z Midzynarodowego Lotniska San Francisco na mae lotnisko w Santa Barbara. Musielimy lecie dwumotorowym samolotem migowym, bo
pas startowy jest tam za krtki dla odrzutowcw. Prawo nakazuje zachowanie hiszpaskiego stylu kolonialnego typu adobe. Kiedy jechalimy takswk do domu, w ktrym
mielimy si zatrzyma, zauwayam dominujcy styl hiszpaski we wszystkim, wcznie z galeriowymi centrami handlowymi. To jest miejsce, w ktrym mogabym mieszka, pomylaam. Jeeli kiedykolwiek opuszcz Stref Zatokow.
Znajomi Tima, u ktrych si zatrzymalimy, nie zrobili na mnie wraenia: zamknici
w sobie, wynioli, zamoni ludzie, ktrzy nie wchodzili nam w drog. Zatrudniali sub. Kirsten i Tim dostali wsplny pokj, ja spaam w osobnym, do maym pokoiku,
wykorzystywanym wyranie tylko wtedy, kiedy pozostae byy zajte.
Nastpnego dnia rano Tim, Kirsten i ja pojechalimy takswk na wizyt do doktor Rachel Garret, ktra bez wtpienia potrafi kontaktowa si ze zmarymi, z tamtym
wiatem, uzdrawia chorych, przemienia wod w wino i dokonywa wszystkich innych cudw zalenie od potrzeb. Tim i Kirsten byli wyranie podnieceni, ja nie czuam nic szczeglnego, moe tylko niejasne przeczucie tego, co chcielimy zrobi, tego,
co nas czekao, nawet nie ciekawo: co, co moe odczuwa rozgwiazda na dnie kauy po odpywie.

98

Doktor Garret okazaa si do waw, ma star Irlandk, ubran mimo ciepego

dnia w czerwony sweter, pantofle na niskim obcasie i wygodn spdnic, wskazujc, e
sama wykonuje prace domowe.
Nie dosyszaam, kim jestecie? spytaa, przykadajc do do ucha. Nie potrafia nawet zgadn, kto stoi przed ni na ganku. Niezbyt zachcajcy pocztek, pomylaam.
Po chwili siedzielimy we czwrk w przyciemnionym saloniku, pijc herbat i suchajc entuzjastycznej opowieci doktor Garret o bohaterstwie Irlandzkiej Armii
Powstaczej, na ktr, jak nam z dum powiedziaa, przeznacza wszystkie honoraria
z seansw. Jednak seans, jak nas poinformowaa, jest nieodpowiednim sowem, gdy
sugeruje co okultystycznego. To natomiast, co ona robi, mieci si cakowicie w wiecie
naturalnym, mona to wrcz nazwa nauk. W rogu pokoju, midzy innymi archaicznymi sprztami, zobaczyam radioadapter Magnavox z lat czterdziestych, z tych duych,
z dwoma identycznymi dwudziestocalowymi gonikami. Po obu stronach Magnavoxa
leay stosy starych pyt z Bingiem Crosbym, Natem Coleem i innym mieciem z tego
okresu. Zastanawiaam si, czy doktor Garret nadal ich sucha. Zastanawiaam si te,
czy w jaki nadprzyrodzony sposb dotara do niej wiadomo o pytach dugograjcych i wspczesnych muzykach. Pewno nie.
A ty jeste ich crk? zwrcia si do mnie doktor Garret.
Nie powiedziaam.
To moja synowa wyjani Tim.
Masz indiaskiego przewodnika poinformowaa mnie pogodnie doktor
Garret.
Naprawd? mruknam.
Stoi tu za tob z lewej strony. Ma bardzo dugie wosy. A z prawej strony stoi twj
prapradziadek ze strony ojca. Oni s zawsze z tob.
Tak mi si wydawao powiedziaam.
Kirsten posaa mi jedno ze swoich niejasnych spojrze i wicej si nie odzywaam.
Poprawiam si na kanapie oboonej poduszkami, przyjrzaam si paproci rosncej
w wielkim glinianym naczyniu obok drzwi wychodzcych na ogrd... Zauwayam na
cianach zdjcia synnych przegranych politykw z lat dwudziestych.
Chodzi o syna? spytaa doktor Garret.
Tak potwierdzi Tim.
Poczuam si, jakbym zostaa przeniesiona do opery Gian Carla Menottiego Medium,
o ktrej Menotti pisze w notce na pycie, e dzieje si w dziwacznym i obskurnym gabinecie madame Flory. To s kopoty wynikajce z wyksztacenia, uwiadomiam sobie; wszdzie si ju byo, wszystko si widziao z drugiej rki, wszystko si ju zdarzyo. Jestemy pastwem Gobineau, ktrzy odwiedzaj madame Flor, oszustk i wariat-

99

k. Pastwo Gobineau przychodzili na seanse czy raczej sesje naukowe madame

Flory raz w tygodniu przez prawie dwa lata, jeli dobrze pamitam. Co za nuda. A co
najgorsze, pienidze, ktre Tim zapaci, pjd na zabijanie brytyjskich onierzy, ona
przecie zbiera fundusze dla terrorystw. Wspaniale.
Jak ma na imi wasz syn? spytaa doktor Garret. Siedziaa w starym wiklinowym fotelu, odchylona na oparcie, donie splota na kolanach, oczy si jej powoli zamykay. Zacza oddycha przez usta, jak osoba bardzo chora; jej skra z maymi kpkami
wosw, rosncymi tu i wdzie niczym usychajce wte rolinki, przypominaa mroonego kurczaka. Cay ten pokj i wszystko w nim miao w sobie co rolinnego, bez cienia jakiejkolwiek witalnoci. Czuam, e jestem znuona i dalej pozbawiana energii, jakby co j ze mnie wysysao. Moe to owietlenie, czy raczej brak wiata, stwarza takie
wraenie. Nie byo to przyjemne.
Jeff odezwa si Tim. Siedzia spity, z oczami utkwionymi w doktor Garret.
Kirsten wyja z torebki papierosa, ale go nie zapalaa. Ona te wpatrywaa si w doktor Garret z wyran nadziej.
Jeff przeszed na tamten brzeg powiedziaa doktor Garret. Jak doniosy gazety,
pomylaam. Spodziewaam si po doktor Garret dugiego wstpu dla stworzenia nastroju. Pomyliam si. Przesza od razu do rzeczy.
Jeff chce, ebycie wiedzieli, e... umilka, jakby nasuchiwaa. Nie powinnicie si czu winni. Jeff usiowa si z wami skomunikowa od pewnego czasu. Chcia
wam powiedzie, e wam przebacza. Prbowa rnych sposobw, eby przycign
wasz uwag. Wbija wam szpilki pod paznokcie, tuk rne rzeczy, zostawia do was
liciki... Doktor Garret szeroko otworzya oczy. Jeff jest bardzo wzburzony. On...
Umilka. On sobie odebra ycie.
Idziesz na cao, pomylaam zoliwie.
Tak, to prawda potwierdzia Kirsten, jakby stwierdzenie doktor Garret byo jakim objawieniem albo w zaskakujcy sposb potwierdzao co, co dotychczas tylko
podejrzewano.
I to w sposb gwatowny mwia doktor Garret. Mam takie wraenie, jakby uy broni palnej.
Zgadza si potwierdzi Tim.
Jeff chce, ebycie wiedzieli, e nie odczuwa ju blu. Kiedy sobie odebra ycie,
odczuwa wielki bl. Nie chcia, ebycie o tym wiedzieli. Cierpia na skutek gbokich
wtpliwoci co do sensu ycia.
A co mwi do mnie? spytaam.
Doktor Garret otworzya na chwil oczy, eby sprawdzi, kto mwi.
By moim mem powiedziaam.
Jeff mwi, e ci kocha i modli si za ciebie. Chce, eby bya szczliwa.

100

Za to plus pidziesit centw moesz sobie kupi kubek kawy, pomylaam.

To nie wszystko owiadczya doktor Garret. Jest duo wicej. To istna powd. O rety! Jeff, co ty usiujesz nam powiedzie? Suchaa przez chwil w milczeniu, a na jej twarzy malowao si wzburzenie. Kim by ten czowiek w restauracji?
Znw szeroko otworzya oczy. Mj Boe, to agent sowieckiej policji.
Jezu, pomylaam.
Ale nie musicie si przejmowa powiedziaa doktor Garret z ulg i opara si
wygodnie. Bg zele na niego kar.
Spojrzaam pytajco na Kirsten, usiujc zwrci na siebie jej uwag. Chciaam si
dowiedzie, czy rozmawiaa z doktor Garret. Kirsten jednak siedziaa wpatrzona w starsz pani wyranie oniemiaa. Chyba wic miaam odpowied.
Jeff mwi cigna doktor Garret e zwizek jego ojca z Kirsten stanowi dla
niego rdo wielkiej radoci. To jest dla niego wielkim pocieszeniem. Chce, ebycie to
wiedzieli. Kto to jest Kirsten?
To ja powiedziaa Kirsten.
Jeff mwi kontynuowaa starsza pani e ci kocha.
Kirsten milczaa, ale suchaa w napiciu, jakiego nigdy dotd u niej nie widziaam.
Uwaa, e to co zego mwia doktor Garret. Przykro mu, ale... to byo silniejsze od niego. Czuje si winny i chciaby was prosi o przebaczenie.
Ma je powiedzia Tim.
Jeff mwi, e sam sobie nie moe przebaczy. By te zy na Kirsten za to, e wkroczya midzy niego, a ojca. Czu si odcity od ojca. Mam wraenie, e jego ojciec i Kirsten wyjechali w dug podr do Anglii, a jego zostawili. Odczu to bardzo bolenie.
Starsza pani znw zamilka na chwil. Angel ma ju nie bra narkotykw. Za duo
pali... o co chodzi, Jeff? Nie odbieram tego wyranie. Za duo numerkw. Nie wiem, co
to znaczy.
Rozemiaam si. Wbrew sobie.
Czy ty co z tego rozumiesz? spytaa doktor Garret.
Z grubsza powiedziaam, nie chcc jej dostarcza adnych dodatkowych informacji.
Jeff mwi, e cieszy si z twojej pracy w sklepie z pytami, ale rozemiaa si za mao ci tam pac. Wola, kiedy pracowaa w sklepie... w jakim sklepie.
Z butelkami?
Biuro prawne i sklep ze wiecami.
Dziwne powiedziaa doktor Garret zdumiona. Biuro prawne i sklep ze wiecami.
To byo w Berkeley wyjaniam.

101

 Jeff ma co bardzo wanego do powiedzenia Kirsten i swojemu ojcu. Gos doktor Garret osab, przechodzc prawie w ochrypy szept. Jakby dochodzi z wielkiej odlegoci. Wdrujc po niewidzialnych przewodach rozcignitych midzy gwiazdami.
Jeff ma do przekazania wam dwojgu straszne wiadomoci. To dlatego tak bardzo
chcia si z wami skomunikowa. To dlatego te szpilki, podpalenia, tuczenie luster, nieporzdki i napisy. On ma powd, straszny powd.
Potem cisza.
Pochyliam si do Tima i powiedziaam:
To jest decydujca pika, ale ja wychodz.
Nie powiedzia Tim, krcc gow. Na jego twarzy malowao si udrczenie.

10
C za szczeglna mieszanina nonsensu i niesamowitoci, pomylaam, podczas
gdy czekalimy, a doktor Rachel Garret podejmie wtek. Wie o Fredzie Hillu, agencie KGB... wie, e Jeff nie lubi, kiedy pal. Pewnie wiadomoci pozbierane z gazet, ze
spekulacji wok prawdopodobnych motyww samobjstwa. Lumpen psychoanaliza
i mieci z prasy brukowej, a jednak tu i wdzie jaki fragment, jaki okruch, ktrego nie
da si wytumaczy.
Niewtpliwie doktor Garret miaa atwy dostp do wikszoci wiedzy, ktr nam demonstrowaa, ale pozostawaa te nie wyjaniona reszta, od ktrej ciarki chodziy po
grzbiecie. Reszta w rachunkach to co, co pozostaje po odjciu udokumentowanych
wydatkw, i miaam duo czasu, wiele dugich lat, eby si zastanawia, skd si wzia ta reszta. Gowiam si nad tym i nie znalazam adnego wyjanienia. Skd doktor
Garret moga wiedzie o restauracji Pech? A jeeli nawet dowiedziaa si, e Kirsten
i Tim poznali si w tym miejscu, to skd moga wiedzie o Fredzie Hillu i o naszych podejrzeniach co do jego osoby?
Jeff i ja nieustannie artowalimy na temat tego, e waciciel restauracji Pech w Berkeley jest agentem KGB, ale fakt ten nie zosta nigdzie zapisany, poza moe komputerami FBI i, rzecz jasna, central KGB w Moskwie, a poza tym byy to tylko domysy.
Sprawa moich narkotykw moga by przenikliwym domysem, poniewa mieszkaam
i pracowaam w Berkeley, gdzie, jak kady wie, wszyscy si narkotyzuj, prawd mwic,
a do przesady. Kade medium tradycyjnie opiera si na mieszance przeczu i oglnie
dostpnej wiedzy, wskazwek niewiadomie podpowiadanych przez widowni, podpowiadanych niewiadomie i nastpnie odbieranych... a take, rzecz jasna, standardowego kitu w rodzaju Jeff ci kocha, Jeff ju nie cierpi albo Jeff mia wiele wtpliwoci
oglnikw, z ktrych mona korzysta zawsze i wszdzie, jeeli si zna fakty.

102

A jednak nie potrafiam si uwolni od niesamowitego uczucia, chocia wiedziaam, e ta stara irlandzka dama, ktra dawaa albo mwia, e daje pienidze na
Irlandzk Armi Republikask, jest oszustk, a my we trjk jestemy dojeni z naszych
pienidzy, dojeni te w tym sensie, e nasza atwowierno jest wykorzystywana i manipulowana przez kogo, kto robi to zawodowo, przez profesjonalistk. Pierwotne medium (brzmiao to jak jakie medyczne okrelenie na raka, nowotwr pierwotny),
doktor Mason bez wtpienia przekaza jej wszystko, czego on si dowiedzia o sprawie.
Media tak dziaaj i wszyscy o tym wiedz.
Naleao wyj przed wielk wiadomoci, a teraz byo ju za pno, miaa j zrzuci
na nasze gowy pozbawiona skrupuw staruszka ze znakiem dolara w oczach i umiejtnoci wynajdowania sabych miejsc w ludzkiej psychice. Nie wyszlimy jednak i teraz ju nic nie mogo nas uratowa od wysuchania, co tak poruszyo Jeffa, co spowodowao, e wrci do Tima i Kirsten pod postaci tajemniczych zjawisk, ktre oni codziennie zapisywali na uytek przyszej ksiki Tima.
Miaam wraenie, jakby doktor Rachel Garret bardzo si postarzaa, siedzc w swoim wiklinowym fotelu i przysza mi na mysi staroytna Sybilla, nie pamitaam, ktra to
bya, ta z Delf czy z Kum, ktra poprosia o niemiertelno, ale zapomniaa doda, e
chce pozosta moda i w rezultacie ya wiecznie, ale tak si zestarzaa, e w kocu przyjaciele powiesili j w worku na cianie. Rachel Garret przypominaa ten strzp przetartej skry i wizk kruchych koci przemawiajc z worka przybitego do ciany. Do jakiej ciany w jakim miecie Imperium, tego nie wiem. Moe ta Sybilla jest tam nadal,
moe ta istota siedzca na wprost nas jako Rachel Garret bya w istocie t sam Sybilla.
Tak czy owak nie chciaam sysze, co ma nam do powiedzenia, chciaam wyj.
Siadaj zakomenderowaa Kirsten.
Wtedy dopiero uwiadomiam sobie, e bezwiednie wstaam. Reakcja ucieczkowa,
pomylaam. Instynktowna. W odpowiedzi na blisko wroga. Gadzia cz mzgu.
Kirsten szepna Rachel Garret, ale teraz wymwia to imi prawidowo:
Sziszen, czego nie robi ani ja, ani kiedy Jeff, ani Tim. Ale tak wymawiaa to ona sama,
zanim nie zrezygnowaa, nie zdoawszy namwi do tego nikogo, przynajmniej w Stanach.
Syszc to, Kirsten wydaa zduszony jk.
A staruszka w wiklinowym fotelu powiedziaa:
Ultima Cumaei venit iam carminis aetas;
Magnus ab integro saeculorum nascitur ordo:
Iam redit et Virgo, redeunt Saturnia regna;
Iam nova...
Mj Boe zawoa Tim. To to Czwarta Ekloga Wergiliusza.

103

 Dosy powiedziaa sabym gosem Kirsten.

Ta staruszka czyta w moich mylach, powiedziaam sobie. Wie, e mylaam o Sybilli.
Rachel Garret zwrcia si teraz do mnie:
Dies irae, dies illa,
Solvet saeculum In favilla,
Teste David cum Sibylla.
Tak, ona czyta w moich mylach, upewniam si. Wie nawet, e ja wiem. Kiedy myl, ona recytuje mi moje myli z powrotem.
Mors Kirsten nunc carpit szepna Rachel Garret. Hodie. Calamitas... timeo...
Wyprya si w swoim wiklinowym fotelu.
Co ona mwi? zwrcia si Kirsten do Tima.
Wkrtce umrzesz powiedziaa do niej spokojnie Rachel Garret. Mylaam,
e to dzisiaj, ale to nie bdzie dzisiaj. Widziaam to tutaj, ale Jeff mwi, e jeszcze nie.
Dlatego wrci: eby ci ostrzec.
Jak umrze? spyta Tim.
On nie jest pewien powiedziaa Rachel Garret.
Gwatownie? dopytywa si Tim.
On nie wie powiedziaa starowinka. Ale przygotowuj ju dla ciebie miejsce, Kirsten. Cae jej podniecenie mino, robia teraz wraenie cakowicie opanowanej. To okropna wiadomo, Kirsten powiedziaa. Przykro mi, Kirsten. Nic
dziwnego, e Jeff narobi tyle zamieszania. Zazwyczaj jest powd... oni nie wracaj bez
powodu.
Czy mona co zrobi? spyta Tim.
Jeff uwaa, e to jest nieuniknione odpowiedziaa po chwili doktor Garret.
W takim razie po co wraca? spytaa Kirsten ze zoci. Twarz jej zbielaa.
Chcia ostrzec te ojca powiedziaa stara pani.
Przed czym? spytaam.
On ma jeszcze szans powiedziaa Rachel Garret. Nie, Jeff mwi, e nie. Jego
ojciec umrze wkrtce po Kirsten. Zginiecie oboje. To bdzie niedugo. Istnieje jaka niepewno co do ojca, ale nie co do kobiety. Gdybym moga udzieli wam bardziej szczegowych informacji, zrobiabym to. Jeff jest nadal ze mn, ale nie wie ju nic wicej.
Rachel Garret zamkna oczy i westchna.
Wygldaa, jakby usza z niej caa energia, kiedy tak siedziaa w starym fotelu ze splecionymi domi, potem nagle pochylia si i signa po swoj filiank.

104

 Jeffowi bardzo zaleao, ebycie wiedzieli powiedziaa wyranie rzekim gosem. Czuje si teraz znacznie lepiej. Umiechna si do nas.
Kirsten, nadal popielata na twarzy, spytaa, czy moe zapali.
Wolaabym nie powiedziaa doktor Garret. Ale skoro musisz...
Dzikuj. Kirsten drc rk zapalia papierosa. Wpatrywaa si uporczywie
w star kobiet ze zoci i niechci, albo tak mi si wydawao. Pomylaam: tak jest, zabij spartaskich posacw, moja damo, uznaj, e to ich wina.
Chcemy pani bardzo podzikowa zwrci si Tim do doktor Garret rwnym,
kontrolowanym gosem. Zaczyna stopniowo odzyskiwa panowanie nad sob i nad sytuacj. Zatem Jeff ponad wszelk wtpliwo yje na tamtym wiecie? I to on przyszed do nas z tym, co nazywamy zjawiskami?
O tak potwierdzia doktor Garret. Ale Leonard ju wam to mwi. Leonard
Mason. Ju to wiedzielicie.
A czy to nie mg by zy duch udajcy Jeffa, a nie Jeff? spytaam.
Doktor Garret kiwna gow, jej oczy rozbysy.
Jeste wyjtkowo czujna, moda damo. Tak, mogoby si tak zdarzy, ale nie w tym
przypadku. Czowiek uczy si to rozpoznawa. Nie stwierdziam w nim ani cienia zoci, tylko trosk i mio. Angel, nazywasz si Angel, prawda, twj m przeprasza ci za
swoje uczucie do Kirsten. Wie, e to nie jest wobec ciebie uczciwe, ale sdzi, e go zrozumiesz.
Nie odpowiedziaam.
Czy dobrze zrozumiaam twoje imi? spytaa mnie doktor Garret niemiao.
Dobrze odpowiedziaam i zwrciam si do Kirsten: Daj mi pocign.
Masz. Kirsten oddaa mi papierosa. Skocz go. Nie wolno mi pali. A do
Tima powiedziaa: I co? Idziemy. Nie widz powodu, eby tu duej siedzie.
Signa po paszcz i torebk.
Tim zapaci doktor Garret. Nie widziaam, ile, ale byy to pienidze, a nie czek, a potem zadzwoni po takswk. W dziesi minut pniej jechalimy we troje krtymi,
stromymi ulicami do domu, w ktrym teraz mieszkalimy.
Po chwili milczenia Tim powiedzia na wp do siebie:
To bya ta sama ekloga Wergiliusza, ktr ja wam czytaem. Tamtego dnia.
Pamitam powiedziaam.
To zadziwiajcy zbieg okolicznoci. W aden sposb nie moga wiedzie, e to mj
ulubiony fragment. Oczywicie, jest to najsynniejsza z jego eklog... ale to nie jest adne wytumaczenie. Nigdy nie syszaem, eby kto oprcz mnie j cytowa. Kiedy doktor
Garret przesza na acin, to byo tak, jakby kto recytowa mi moje wasne myli.
I ja te doznaam takiego uczucia, pomylaam. Tim doskonale to uj. Trafnie i precyzyjnie.

105

 Tim spytaam czy mwie co doktorowi Masonowi o restauracji Pech?

Co to jest restauracja Pech? zdziwi si Tim.
Miejsce, gdzie si poznalimy wyjania Kirsten.
Nie powiedzia Tim. Nie wiedziaem, e tak si nazywa. Ale pamitam, co
jedlimy. Ja wziem...
A czy mwie komu, kiedykolwiek, gdziekolwiek, o Fredzie Hillu?
Nikogo takiego nie znam powiedzia Tim, przecierajc zmczone oczy.
Przykro mi.
Oni czytaj w ludzkich umysach stwierdzia Kirsten. Std ich wiadomoci.
Wiedziaa, e mam kopoty ze zdrowiem. Wiedziaa, e martwi si tym zaciemnieniem
w pucach.
Jakie zaciemnienie? Syszaam o tym po raz pierwszy. Robia jakie dalsze
testy?
Kirsten milczaa, odpowiedzia za ni Tim.
Znaleziono u niej zaciemnienie. Kilka tygodni temu, podczas okresowego przewietlenia. Nie sdz, eby to co znaczyo.
To znaczy, e umr powiedziaa Kirsten ze zoci, tonem penym jadu.
Syszaa, co mwia ta stara jdza.
Zabij spartaskich posacw rzuciam.
Czy to jedna z twoich erudycyjnych odywek z Berkeley? Wciekle skoczya
na mnie Kirsten.
Prosz wtrci sabym gosem Tim.
To nie jej wina powiedziaam.
Pacimy sto dolarw, eby usysze, e oboje umrzemy, a ty jeszcze uwaasz, e powinnimy by wdziczni? Kirsten posaa mi spojrzenie pene jakiej psychotycznej
nienawici, przekraczajce wszystko, co kiedykolwiek widziaam u niej lub u kogo innego. Ty masz dobrze. Ona nie mwia, e tobie si ma co zdarzy, ty pizdo. Tobie
nic nie grozi, ty maa pizdo z Berkeley. Ja umr, a ty bdziesz miaa Tima tylko dla siebie, po tym, jak umar Jeff, a teraz ja. Myl, e to wszystko twoja robota, e to ty za tym
stoisz, eby ci szlag! I tam, na tylnym siedzeniu takswki zamierzya si, eby mnie
uderzy. Przeraona wcisnam si w kt.
Schwyciwszy j oburcz, Tim przypar j do drzwi takswki.
Jak jeszcze raz usysz u ciebie to sowo, nie bd chcia ci wicej zna powiedzia.
Ty chuju powiedziaa Kirsten.
Dalej jechalimy w milczeniu. Jedynym dwikiem by skrzeczcy co jaki czas radiotelefon kierowcy.

106

 Zatrzymajmy si gdzie na drinka poprosia Kirsten, kiedy zblialimy si do

domu. Nie znios towarzystwa tych okropnych szaroburych ludzi, po prostu nie
znios. Chc i na zakupy. Zwrcia si do Tima. Wysadzimy ci tutaj, a my z Angel pjdziemy na zakupy. Naprawd mam na dzisiaj dosy.
Nie mam teraz ochoty na zakupy powiedziaam.
Prosz wycedzia Kirsten przez zacinite usta.
Potraktuj to jako przysug dla nas obojga powiedzia Tim agodnym gosem
i otworzy drzwi takswki.
Dobrze zgodziam si.
Tim da Kirsten pienidze bez wtpienia wszystkie, jakie mia przy sobie i wysiad z takswki. Zamknymy za nim drzwi i wkrtce znalazymy si w centrum handlowym Santa Barbara z mnstwem maych uroczych sklepikw sprzedajcych rne
rczne wyroby. Po chwili siedziaymy z Kirsten w sympatycznym przytulnym barze
ze ciszon muzyk. Przez otwarte drzwi mogymy widzie ludzi spacerujcych w jasnym, poudniowym socu.
Cholera powiedziaa Kirsten, pocigajc swojego collinsa z wdk.
Dowiedzie si czego takiego. e si ma umrze.
Doktor Garret musiaa jako wyjani powrt Jeffa powiedziaam.
Co chcesz przez to powiedzie? Kirsten zamieszaa drinka.
Jeff do was wrci. To jest punkt wyjcia. eby to wytumaczy, Garret podaa powd, najbardziej dramatyczny powd, jaki potrafia wymyli. On wrci, bo mia powd. Oni nie wracaj bez powodu. To rutynowa odywka. To jest jak... Wykonaam
ruch rk. Jak duch w Hamlecie.
W Berkeley wszystko ma jakie intelektualne uzasadnienie zauwaya Kirsten,
przygldajc mi si badawczo.
Duch ostrzega Hamleta, e Klaudiusz jest morderc, e to on zamordowa ojca
Hamleta.
Jak ma na imi ojciec Hamleta?
Mwi si o nim tylko Ojciec Hamleta, zmary krl.
Nie powiedziaa Kirsten, robic wielkie oczy. Ojciec te mia na imi
Hamlet.
Stawiam dziesi dolarw, e to nieprawda.
Podaymy sobie rce.
Sztuka powinna si poprawnie nazywa nie Hamlet, tylko Hamlet junior powiedziaa Kirsten. Obie wybuchnymy miechem. Przecie to wszystko jest chore
cigna Kirsten. Mamy nie po kolei, e poszlimy do tego medium. Jecha taki
kawa, naturalnie Tim ma spotkanie z tymi baniogowymi z trustu mzgw. Czy wiesz,
gdzie on tak naprawd chce pracowa? Nie powtarzaj tego nikomu, ale on chce pra-

107

cowa w Centrum Studiw Instytucji Demokratycznych. Ta caa sprawa z powrotem

Jeffa... Pocigna drinka. Tima to drogo kosztowao.
Nie musi wydawa tej ksiki. Moe jeszcze zrezygnowa z tego pomysu.
Jak oni to robi? mwia Kirsten, jakby mylaa na gos. To telepatia, potrafi odbiera nasze niepokoje. Ta stara wiedma wyczua jako, e mam kopoty ze
zdrowiem. Wszystko zaczo si od tego cholernego zapalenia jelit... wszyscy wiedz, e
przez to przeszam. Musz mie centraln kartotek, mediumy wiata. Powinno si chyba mwi media. I mj nowotwr. Wiedz, e mam kiepskie ciao, co jak uywany samochd. Szmelc. Bg wcisn mi szmelc jako ciao.
Trzeba byo mi powiedzie o tym zaciemnieniu.
To nie twj interes.
Zaley mi na tobie.
Lesba. Homo. To dlatego Jeff si zabi. Bo ty i ja jestemy w sobie zakochane.
Teraz obie si zamiewaymy, zderzyymy si gowami, objam j ramieniem.
Mam dla ciebie kawa. Nie powinnimy nazywa Meksykanw brylantyniarzami,
prawda? ciszya gos. Teraz naley ich nazywa...
Lubrykowanymi.
Pieprz si.
Poderwijmy kogo zaproponowaam.
Ty sobie kogo poderwij. Ja chc robi zakupy. I powaniejszym tonem dodaa:
To pikne miasto. Czy zdajesz sobie spraw, e moemy tu zamieszka? Czy zostaaby w Berkeley, gdybym ja z Timem przeniosa si tutaj?
Nie wiem.
Ty i ci twoi przyjaciele z Berkeley. Wielki panseksualny holding wolnej mioci
i wymiany partnerw z dostaw do domu. Z nieograniczon nieodpowiedzialnoci.
Co ty widzisz w tym Berkeley? Dlaczego tam siedzisz?
Dom powiedziaam. A pomylaam: wspomnienia o Jeffie zwizane z domem.
Spdzielczy sklep na University Avenue, gdzie robilimy zakupy. Lubi kawiarnie
na Avenue powiedziaam. Zwaszcza Larryego Blakea. Kiedy Larry Blake przywita si z nami, na dole, w Ratskeller, by dla nas bardzo miy. Lubi te park Tilden.
I campus, pomylaam. Nigdy nie potrafi si od tego uwolni. Ten eukaliptusowy
zagajnik koo Oksfordu. Biblioteka. Tam jest mj dom powiedziaam.
Przyzwyczaiaby si do Santa Barbara.
Nie powinna bya nazywa mnie pizd przy Timie. Moe mu Bg wie co przyj
do gowy.
Czy jak umr, pjdziesz z nim do ka? spytaa Kirsten. Mwi powanie.
Nie umrzesz.
Doktor Zmora mwi, e umr.

108

 Doktor Zmora gwno wie.

Tak mylisz? Boe, to byo niesamowite. Kirsten zadraa. Miaam uczucie,
e ona czyta w moim umyle, e wysysa ze mnie sok, tak jak spuszcza si sok z klonu.
e przekazuje mi wasne lki. Czy bdziesz spaa z Timem? Powiedz mi powanie, musz to wiedzie.
To byoby kazirodztwo.
Dlaczego? Aha. C, to ju jest grzech, z jego strony. Dlaczego miaby nie doda
do tego kazirodztwa? Jeeli Jeff jest w niebie i przygotowuj tam miejsce dla mnie, to
widocznie i ja pjd do nieba. To ulga. Doprawdy, nie wiem, jak powanie mam bra to,
co mwia ta doktor Garret.
Bierz to cum grano salis, bierz to z caoroczn produkcj wszystkich polskich kopal soli.
A jeeli to Jeff nas nawiedza? Teraz mamy potwierdzenie. A skoro mam w to wierzy, to czy nie powinnam te wierzy w to drugie, w przepowiedni?
Kiedy jej suchaam, przyszed mi do gowy kawaek z Dydony i Eneasza, sowa razem z muzyk:
Trojaski ksi z nakazu losu
Musi italskiej szuka ziemi;
Teraz z krlow jest na polowaniu.
Skd mi si to wzio? Ta czarownica... Albo Jeff to sobie przypomnia, albo ja.
Muzyka bya czci naszego wsplnego ycia, mylaam o Jeffie i o sprawach, ktre
nas czyy. Los, pomylaam. Predestynacja, doktryna Kocioa oparta na Augustynie
i Pawle. Tim powiedzia mi kiedy, e chrzecijastwo jako religia mistyczna powstao, aby obali tyrani losu i wprowadzio j na powrt jako predestynacj, w istocie podwjn predestynacj: jedni s skazani z gry na pieko, inni na niebo. Nauka Kalwina.
Nie ma ju losu powiedziaam. Zosta odrzucony razem z astrologi, z caym staroytnym wiatem. Tim mi to kiedy wyjani.
Mnie te to wyjani powiedziaa Kirsten ale umarli znaj przyszo, bo pozostaj poza czasem. Po to wywouje si duchy zmarych, eby si od nich dowiedzie
o przyszoci; oni znaj przyszo. Dla nich to si ju zdarzyo. Oni s jak Bg, wszystko widz. Nekromacja, jestemy jak doktor Dee w elbietaskiej Anglii. Mamy dostp
do tej cudownej nadnaturalnej mocy: to lepsze ni Duch wity, ktry te daje zdolno
przewidywania przyszoci, dar proroctwa. Za porednictwem tej zasuszonej staruszki
dociera do nas absolutna wiedza Jeffa, e w najbliszej przyszoci wycign nogi. Czy
mona w to wtpi?
Jak najbardziej.

109

 Ale ona wiedziaa o restauracji Pech. Widzisz, Angel, moemy albo wszystko przyj, albo wszystko odrzuci. Nie moemy przebiera i wybiera. Jeeli wszystko odrzucimy, to Jeff do nas nie wrci i jestemy par wariatw. A jeeli wszystko przyjmiemy, to
on wrci, co jest bardzo pikne, ale musimy przyj fakt, e ja umr.
I Tim te, pomylaam. Zapomniaa o tym w swojej trosce o siebie. Bardzo typowe.
O co chodzi? spytaa Kirsten.
Ona powiedziaa, e Tim rwnie umrze.
Tim ma po swojej stronie Jezusa, on jest niemiertelny. Nie wiedziaa o tym?
Biskupi yj wiecznie. Pierwszy biskup, Piotr, jak myl, yje gdzie nadal i pobiera pensj. Biskupi yj bez koca i zarabiaj kup pienidzy. Ja umr i pac mi tyle co nic.
Lepsze to ni praca w sklepie z pytami.
Niekoniecznie. W twoim yciu przynajmniej wszystko jest jawne, nie musisz kry
si jak zodziej. Ta ksika Tima... dla kadego, kto j przeczyta, bdzie jasne, e Tim i ja
sypiamy ze sob. Razem bylimy w Anglii, razem bylimy wiadkami zjawisk. Moe to
jest kara boska za nasze grzechy, ta przepowiednia staruszki. Przespa si z biskupem
i umrze. Tak jak zobaczy Neapol i umrze. C, nie mog powiedzie, eby gra bya
warta wieczki. Naprawd nie mog. Wolaabym sprzedawa pyty w Berkeley tak jak
ty... ale wtedy musiaabym by moda tak jak ty, eby z tego w peni korzysta.
U mnie te nie wszystko idzie jak po male. Pamitaj, e straciam ma.
Ale nie masz poczucia winy.
Gwno prawda odrzekam. Mam peno poczucia winy.
Dlaczego? Jeff... w kadym razie to nie bya twoja wina.
Wszyscy mamy w tym swj udzia powiedziaam.
W mierci kogo, kto by zaprogramowany, eby umrze? Czowiek popenia samobjstwo tylko, jeeli mu kae jego spirala mierci; to wszystko jest zapisane w DNA...
nie wiedziaa tego? Albo w tym, co Eric Berne nazywa scenariuszem. Nie yje, jak
wiesz, zaatwi go jego scenariusz, czy spirala, czy co tam jeszcze, dowodzc, e mia racj. Umar dokadnie w tym samym wieku co jego ojciec. To jest jak z Chardinem, ktry chcia umrze w Wielki Pitek i jego yczenie zostao spenione.
To wszystko jest chore powiedziaam.
Susznie kiwna gow Kirsten. Wanie przed chwil dowiedziaam si, e
jestem skazana na mier i czuj si bardzo chora. Ty te by si tak czua, ale z jakiego
powodu ciebie to nie dotyczy. Moe dlatego, e nie masz zaciemnienia w pucach i nigdy nie miaa raka. Dlaczego nie umiera ta staruszka? Dlaczego to mam by ja i Tim?
Uwaam, e to jest zemsta ze strony Jeffa, to przykad jednej z tych samosprawdzajcych si przepowiedni, o ktrych si syszy. Mwi doktor Strzydze, e ja umr, i ja w rezultacie umieram, a Jeff si cieszy, bo mnie znienawidzi za to, e spaam z jego ojcem.
Do diaba z nimi oboma. To si zgadza z tymi igami, ktre mi wbija pod paznokcie,

110

to nienawi, nienawi do mnie. Potrafi rozpozna nienawi, kiedy si z ni stykam.

Mam nadziej, e Tim powie o tym w swojej ksice. Powie, bo to ja j przewanie pisz. On nie ma czasu i jeeli chcesz zna prawd, talentu te. Wszystkie jego zdania zlewaj si w jedno. On cierpi na sowotok, jeli chcesz wiedzie, na skutek tych prochw,
ktre zaywa.
Nie chc wiedzie powiedziaam.
Czy ty i Tim spalicie ze sob?
Nie zakrzyknam zdumiona.
Gwno prawda.
Jezu powiedziaam. Ty jeste nienormalna.
Powiedz mi, e to z powodu prochw, ktre bior.
Patrzyam na ni, ona na mnie. Szeroko otwartymi oczami, z twarz napit.
Jeste nienormalna powtrzyam.
Zwrcia Tima przeciwko mnie powiedziaa Kirsten.
e co?
On uwaa, e Jeff by y, gdyby nie ja, ale to by jego pomys, nie mj, ebymy zaczli ze sob y.
Ty... Nie wiedziaam, co powiedzie. Ta twoja hutawka nastrojw staje si
coraz gorsza.
Widz wszystko coraz janiej powiedziaa Kirsten ostrym, zgrzytliwym gosem, po czym dopia drinka, zsuna si ze stoka, zatoczya z lekka i posaa mi
umiech. Chod, przejdziemy si po sklepach. Kupimy duo indiaskiej srebrnej biuterii z Meksyku, sprowadzaj j tutaj. Uwaasz, e jestem stara, chora i uzaleniona od
prochw, prawda? Tim i ja rozmawialimy o tym, o twoim stosunku do mnie. On uwaa, e jest niesprawiedliwy i uwaczajcy. Kiedy z tob o tym porozmawia. Przygotuj
si, bo bdzie cytowa prawo kanoniczne. Dawanie faszywego wiadectwa jest sprzeczne z prawem kanonicznym. On ci nie uwaa za zbyt dobr chrzecijank, waciwie
w ogle nie uwaa ci za chrzecijank. On ci waciwie nie lubi, wiedziaa o tym?
Nie odpowiedziaam.
Chrzecijanie s bardzo samokrytyczni, a biskupi jeszcze bardziej cigna
Kirsten. Musz godzi si z faktem, e Tim co tydzie spowiada si z grzechu sypiania ze mn, czy wiesz jakie to uczucie? To bardzo bolesne. A teraz Tim kae i mnie si
spowiada. Chodz do spowiedzi i przyjmuj komuni. To jest chore. Chrzecijastwo
jest chore. Chc, eby Tim zrezygnowa z godnoci biskupa, chc, eby przeszed do sektora prywatnego.
Wic to tak, pomylaam. Rozumiem. Tim mgby wtedy ujawni przed wiatem ich
zwizek. To dziwne, e sama na to nie wpadam.

111

 Kiedy bdzie pracowa dla tego trustu mzgw cigna Kirsten zniknie potrzeba ukrywania si, bo im to jest obojtne. Oni nie s chrzecijanami, to ludzie wieccy, oni nie potpiaj innych. Ani nie bd zbawieni. Co ci powiem, Angel. Przeze mnie
Tim jest odcity od Boga. To straszne i dla niego, i dla mnie. Musi co niedziela stawa
i wygasza kazanie, wiedzc, e z mojego powodu on i Bg s rozdzieleni, jak przy
grzechu pierworodnym. Przeze mnie biskup Timothy Archer powtarza tamten pierwotny upadek, przy czym on upad z wasnej woli, na wasne yczenie. Nikt go nie popchn do upadku ani nie namawia. To moja wina. Powinnam bya powiedzie nie,
kiedy mnie po raz pierwszy poprosi, ebym z nim posza do ka. Tak byoby duo
lepiej, ale ja wtedy gwno wiedziaam o chrzecijastwie. Nie rozumiaam, ile to znaczy dla niego, ani ile to w kocu bdzie znaczy dla mnie, a teraz ta cholerna ma oblepia mnie od stp do gw, ta Pawiowa doktryna grzechu, grzechu pierworodnego.
C to za idiotyczna doktryna, e czowiek rodzi si zy. Jakie to okrutne. W judaizmie
tego nie ma. Pawe to wymyli, eby uzasadni ukrzyowanie. eby nada sens mierci Chrystusa, ktra tak naprawd jest bezsensowna. Daremna mier, chyba e si wierzy w grzech pierworodny.
A ty wierzysz? spytaam.
Wierz, e zgrzeszyam. Nie wiem, czy si taka urodziam, ale teraz to prawda.
Potrzebna ci jest terapia.
Cay Koci potrzebuje terapii. Stary doktor Gwniarczyk od jednego spojrzenia
na mnie i na Tima wiedziaby, e ze sob sypiamy, wiedz o tym wszystkie media, a kiedy wyjdzie ksika Tima, bdzie musia ustpi. Nie ma to nic wsplnego z wiar albo
brakiem wiary w Chrystusa, to ma zwizek ze mn. To nie jego utrata wiary, ale ja zmuszam go do rezygnacji ze stanowiska, to przeze mnie. Ta zwariowana staruszka powtrzya mi tylko to, co i tak wiem: e nie wolno robi tego, co my robimy. Mona, ale wtedy
trzeba za to zapaci. Wolaabym ju nie y, naprawd. To nie jest ycie. Za kadym razem, kiedy gdzie jedziemy albo lecimy, musimy bra dwa pokoje w hotelu, osobno dla
kadego i potem musz przemyka si do jego sypialni. Doktor Gwniarczyk nie musia by telepat, eby to wywszy, mielimy to wypisane na twarzach. Chod, idziemy
na zakupy.
Bdziesz musiaa poyczy mi troch pienidzy powiedziaam. Nie wziam
tyle, eby robi zakupy.
Otworzya torebk.
Poczstuj si. To s pienidze Kocioa episkopalnego.
Ty si nienawidzisz powiedziaam. Chciaam doda sowo niepotrzebnie, ale
Kirsten mi przerwaa.
Nienawidz sytuacji, w ktrej si znalazam. Nienawidz tego, co mi zrobi Tim,
tego, e wstydz si siebie samej, swojego ciaa, tego, e jestem kobiet. Czy po to zao-

112

yymy Ruch Emancypacji Kobiet? Nigdy by mi nie przyszo do gowy, e znajd si

w takiej sytuacji, jak kurwa za czterdzieci dolarw. Kiedy musimy porozmawia tak,
jak rozmawiaymy, kiedy nie byam na okrgo zajta pisaniem jego przemwie i pilnowaniem jego kalendarza, jako sekretarka biskupa, ktra dba o to, eby nie ujawni publicznie, jak bardzo jest gupi i dziecinny. To na mnie spoczywa caa odpowiedzialno,
w zamian za co jestem traktowana jak mie.
Wrczya mi bez liczenia gar pienidzy z torebki. Wziam je czujc wyrzuty sumienia, ale wziam. Jak powiedziaa Kirsten, byy wasnoci Kocioa episkopalnego.
Jednej rzeczy si nauczyam wyznaa, kiedy wyszymy z baru na wiato dzienne czyta to, co jest napisane drobnym drukiem.
A ja musze przyzna tej staruszce, e udao jej si rozwiza ci jzyk.
Nie, to dlatego, e wyjechaymy z San Francisco. Nigdy dotd nie widziaa mnie
z dala od tego miasta i katedry Miosierdzia. Nie lubi ciebie, nie lubi by tani dziwk
i nie bardzo lubi cae swoje ycie. Nie jestem nawet pewna, czy lubi Tima. Nie jestem
pewna, czy chc, eby to si dalej cigno. To mieszkanie... miaam znacznie adniejsze mieszkanie, pki nie spotkaam Tima, chocia nie sdz, eby to byo wane, w kadym razie nie powinno by wane. Do, e miaam bardzo ciekawe ycie. Ale byam te
zaprogramowana przez swj DNA, eby zwiza si z Timem i teraz jaka stara jdza
mwi mi, e umr. Wiesz, co czuj, co tak naprawd w zwizku z tym czuj? Nic mnie
to ju nie obchodzi. I tak wiedziaam. Ona tylko odczyty waa mi na gos moje wasne
myli, i ty to wiesz. To jedyna rzecz, jaka utkwia mi w pamici po tym seansie, czy jak
to tam powinnimy nazywa: usyszaam, jak kto wypowiada na gos moje myli na temat mojego ycia, mnie samej i tego, co si ze mn stao. To daje mi odwag spojrzenia
w oczy temu, co mnie czeka i co musz zrobi.
A co to jest?
Przyjdzie czas, to zobaczysz. Podjam wan decyzj. Dzisiejsze zdarzenie pomogo mi j podj. Myl, e teraz wszystko rozumiem. Umilka. Kirsten miaa zwyczaj otacza swoje sprawy atmosfer tajemniczoci, uwaajc, e dodaje jej to uroku.
W rzeczywistoci jednak komplikowao to tylko ycie, gwnie jej samej.
Nie dopytywaam si dalej. Poszymy rozejrze si, na co tu wyda kocielne pienidze.
Pod koniec tygodnia wrciymy do San Francisco zmczone i obadowane zakupami. Biskup zaatwi sobie (poufne, nie do publikacji) posad w trucie mzgw w Santa Barbara. Dopiero teraz mia ogosi, e zamierza zoy dymisj ze stanowiska biskupa diecezji kalifornijskiej. Owiadczenie miao by nieodwoalne, decyzja zapada, nowa
praca czekaa zaklepana. Kirsten tymczasem zgosia si do szpitala na dalsze badania.

113

Niepokj, jaki przeywaa, sprawi, e staa si maomwna i zamknita. Odwiedziam

j w szpitalu, ale miaa mi niewiele do powiedzenia. Kiedy usiadam przy niej na ku,
czuam si niezrcznie i wolaabym by gdzie indziej. Kirsten cay czas robia co przy
wosach i uskaraa si na wszystko. Wyszam niezadowolona, gwnie z siebie. Miaam
uczucie, e zatraciam zdolno do porozumiewania si z ni moj najblisz przyjacik, i e nasz zwizek podupada wraz z jej zdrowiem.
Biskup tymczasem otrzyma do korekty swoj ksik o powrocie Jeffa z zawiatw.
Tim zdecydowa si na tytu Wszechwadna mierci, ktry ja mu zaproponowaam. Jest
to cytat z Baltazara Handla, ktry w caoci brzmi:
Wszechwadna mierci, tutaj jest twj kres.
Tim sam przytoczy go w ksice.
Jak zawsze zaaferowany, z tysicem i jedn spraw na gowie, postanowi przynie
korekt Kirsten do szpitala, zostawi jej odbitki do czytania i zaraz sobie poszed.
Zastaam j siedzc w ku z papierosem w jednej rce i dugopisem w drugiej, z dugimi stronami korekty na kolanach. Wida byo, e jest wcieka.
Moesz w to uwierzy? powiedziaa na przywitanie.
Mog zrobi t korekt powiedziaam, przysiadajc na ku.
Chyba si na ni wyrzygam.
Po mierci bdziesz pracowa jeszcze ciej.
Nie, nie bd pracowa wcale. O to wanie chodzi. Czytajc to, zadawaam sobie przez cay czas pytanie, kto uwierzy w te bzdury. To s bzdury. Powiedzmy to sobie
otwarcie. Popatrz. Wskazaa mi fragment, ktry przeczytaam. Moja reakcja zgadzaa
si z jej odczuciem: bya to proza napuszona, niejasna, katastrofalnie pompatyczna. Tim
wyranie dyktowa w swoim szybko-szybko-byle-dalej-i-koczmy-to tempie. Rwnie
wyranie ani razu nie obejrza si za siebie. Pomylaam, e ta ksika powinna si nazywa Obejrzyj si, idioto.
Zacznij od ostatniej strony i posuwaj si do pocztku powiedziaam. W ten
sposb nie bdziesz musiaa tego czyta.
Chyba to upuszcz. Ups! Udaa, e spycha korekt na podog i zapaa j
w ostatniej chwili. Czy kolejno jest wana? Przetasujmy kartki.
Dopisz co powiedziaam. Wstaw To jest wielka chaa. Albo Twoja matka
chodzi w wojskowych butach.
Jeff zmaterializowa si przed nami goy, z kutasem w rce, piewajc hymn amerykaski powiedziaa Kirsten, udajc, e pisze. Obie si teraz zamiewaymy, upadam na ni i objymy si.
Jak to dopiszesz, masz u mnie sto dolarw powiedziaam przez miech.
Przeka to na IRA.

114

 Nie, oddaj lepiej IRS*.

Ja nie skadam zezna podatkowych powiedziaa Kirsten. Kurwy nie musz. Jej nastrj zmieni si w oczach, cae oywienie gdzie zniko. agodnie poklepaa mnie po ramieniu i pocaowaa.
Za co to byo? spytaam wzruszona.
Doktorzy myl, e to zaciemnienie oznacza nowotwr.
No nie.
Ot tak. I to mwi wszystko. Odsuna mnie od siebie z ukrywan le
ukrywan zoci.
Czy da si co zrobi? Mog przecie...
Mog operowa. Mog usun puco.
A ty dalej palisz.
Troch za pno, eby przesta. Raz kozie mier. Wie si z tym interesujce pytanie... i nie ja pierwsza je zadaj. Gdy nastpuje ciaa zmartwychwstanie, to czy czowiek zostaje wskrzeszony w doskonaym ksztacie, czy te ze wszystkimi bliznami, okaleczeniami i defektami, jakie mia za ycia? Jezus pokaza Tomaszowi swoje rany, kaza mu woy rk do swojego boku. Czy wiesz, e z tej rany narodzi si Koci? Tak
uwaaj rzymscy katolicy. Z tej rany od wczni wypyna krew i woda, kiedy wisia na
krzyu. To jest wagina, wagina Jezusa. Nie wygldao na to, e artuje, bya teraz powana i zamylona. Mistyczna idea powtrnych, duchowych narodzin. Wszyscy narodzilimy si z Chrystusa.
Usiadam na krzele przy ku i milczaam. Ta wiadomo, diagnoza lekarska, oguszya mnie i przerazia. Nie potrafiam si z ni pogodzi. Kirsten natomiast wygldaa na opanowan.
Dali jej rodki uspokajajce, uwiadomiam sobie. Jak zwykle, kiedy przekazuj pacjentowi tak wiadomo.
Czy uwaasz si teraz za chrzecijank? spytaam wreszcie, nie potrafic wymyli nic innego, nic bardziej stosownego.
Syndrom okopw powiedziaa Kirsten. A co sdzisz o tytule? Wszechwadna
mierci.
To ja go wybraam.
Spojrzaa na mnie przenikliwie.
Dlatego tak na mnie patrzysz? spytaam.
Tim mwi, e to by jego pomys.
Waciwie tak. Ja zaproponowaam mu cytat. Jako jedn z kilku moliwoci.
Kiedy to byo?
Nie wiem. Jaki czas temu. Nie pamitam. A dlaczego?
* IRA (Irish Republikan Army) Irlandzka Armia Republikaska; IRS (Internal Revenue Service)
Wydzia Departamentu Skarbu.

115

 To jest okropny tytu. Wzbudzi we mnie obrzydzenie, kiedy go tylko zobaczyam. A nie widziaam go, pki mi nie rzuci tej korekty na kolana, dosownie na kolana. Nigdy nie spyta... Umilka i zdusia papierosa. To brzmi, jakby may Jzio wyobraa sobie, jak ma wyglda tytu ksiki. To jest parodia tytuu. Wymylona przez
kogo, kto nigdy w yciu tego nie robi. Jestem zdziwiona, e wydawca nie zaprotestowa.
Czy to wszystko jest wymierzone we mnie? spytaam.
Nie wiem. Sama pomyl. Po czym pogrya si w korekcie, nie zwracajc na
mnie uwagi.
Czy chcesz, ebym ju posza? spytaam po chwili niezrcznego milczenia.
Jest mi naprawd obojtne, co zrobisz powiedziaa Kirsten, nie przerywajc
pracy. Dopiero po chwili zapalia kolejnego papierosa. Zobaczyam wtedy, e popielniczka przy ku pena jest na wp wypalonych, zgniecionych papierosw.

11
Dowiedziaam si o jej samobjstwie przez telefon od Tima. Bya niedziela, nie musiaam i do pracy w sklepie i przyszed do mnie z wizyt mj modszy braciszek.
Musiaam std i sucha opowieci Tima o tym, jak to Kirsten odesza. Patrzyam na
mojego modszego brata, ktry bardzo lubi Kirsten; skleja z drzewa balsa model Spada
13. Wiedzia, e telefonuje Tim, ale nie wiedzia, oczywicie, e teraz Kirsten nie yje,
tak jak Jeff.
Jeste silna brzmia w moim uchu gos Tima. Wiem, e potrafisz stawi temu
czoo.
Czuam, e na co takiego si zanosi.
Tak. Gos Tima by rzeczowy, ale wiedziaam, e bardzo cierpi.
Barbiturany? spytaam.
Zaya... nie s pewni, ile. Zaya i kontrolowaa czas. Czekaa. A potem wesza
i powiedziaa mi wszystko. I upada. Wiedziaem, co to znaczy. Jutro miaa wrci do
szpitala doda.
Wezwae...
Przyjechali paramedycy i zabrali j prosto do szpitala. Zrobili wszystko, co si
dao. Chodzi o to, e miaa ju maksymaln dawk we krwi i to, co wzia dodatkowo...
Tak si to robi powiedziaam. W ten sposb pompowanie odka nic nie
daje, trucizna jest ju we krwi.
Chcesz tu przyjecha? spyta Tim. Do miasta. Bardzo bym chcia, eby tu
bya.

116

 Jest u mnie Harvey.

Braciszek spojrza na mnie.
Kirsten umara powiedziaam do niego.
Kiwn gow i wrci do swojego modelu. Jak w Wozzecku, pomylaam. Zupenie
jak w zakoczeniu Wozzecka. Oto caa ja: intelektualistka z Berkeley, odbierajca
wszystko w kategoriach kultury, opery, powieci, oratorium i poezji. Nie wspominajc
ju o dramacie.
Du, Deine Mutter ist tot!
A na to dziecko Marion:
Hopp, hopp! Hopp, hopp! Hopp, hopp!
To ci zaamie, pomylaam, jeeli bdziesz dalej tak to przyjmowa. May chopiec,
ktry buduje model samolotu i nic nie rozumie: podwjny horror i oba przytrafiaj si
mnie.
Przyjad tam powiedziaam do Tima. Jak tylko znajd kogo, kto zajmie si
Harveyem.
Moesz go zabra.
Lepiej nie. Automatycznie potrzsnam gow.
Poprosiam ssiadk, eby wzia do siebie Harveya na reszt dnia i wkrtce byam
ju w drodze do San Francisco, jadc swoj hond przez most nad Zatok.
W gowie kbiy mi si obsesyjnie sowa opery Berga:
Myliwy yje wolno i wesoo,
Polowa moe co dzie!
Myliwym zatem zosta chc,
Myliwym zosta chc.
To znaczy, poprawiam si, sowa Buchnera, on to diabelstwo napisa.
Prowadziam i pakaam; zy pyny mi po twarzy. Wczyam radio i wciskaam
przycisk za przyciskiem, stacj za stacj. Na stacji rockowej zapaam stare nagranie
Santany. Podkrciam gos i podczas gdy muzyka roznosia mj may samochodzik, zaczam krzycze. I usyszaam:
Ty, Twoja matka nie yje!
Omal nie uderzyam w ty wielkiego amerykaskiego auta, musiaam gwatownie
skrci na prawy pas. Zwolnij, powiedziaam sobie. Pieprz to, dwie mierci wystarcz.

117

Chcesz jeszcze trzeciej? To jed dalej tak, jak jedziesz. Trzy trupy plus te w drugim samochodzie. I wtedy przypomniaam sobie o Billu. wirus Bill Lundborg gdzie tam
w zakadzie. Czy Tim do niego zadzwoni? To ja powinnam mu powiedzie, pomylaam.
Ty biedny, nieszczsny, popieprzony skurwielu, pomylaam, majc przed oczami agodn, pyzat twarz Billa. Ta atmosfera czego miego, jak wiea koniczyna, te
jego gupie portki, gupi wyraz twarzy, zupenie jak krowa, zadowolona z ycia krowa. Urzd Pocztowy czeka kolejna runda wybijania szyb, uwiadomiam sobie. Pjdzie
tam i bdzie wali goymi piciami w ich wielkie szyby, a jego rce bd cae we krwi.
A potem znw go zamkn w jednym miejscu albo w drugim, niewane, bo dla niego
nie ma to rnicy.
Jak ona moga mu to zrobi, zadawaam sobie pytanie. C za zoliwo. Jakie bezdenne okruciestwo wobec nas wszystkich. Ona nas naprawd nienawidzia. To jest nasza kara. Zawsze bd si czua odpowiedzialna, Tim bdzie si czu odpowiedzialny,
Bill te. Cho w rzeczywistoci adne z nas nie jest odpowiedzialne, a jednak w pewnym sensie jestemy odpowiedzialni wszyscy, ale i tak nie ma to adnego znaczenia
po fakcie, zero, nic i pustka, cakowita pustka, jak w nieskoczonej pustce, najwyszej
nie-istocie Boga.
W Wozzecku pada gdzie kwestia, ktr mona przetumaczy jako Ten wiat jest
okropny. Tak, pomylaam sobie, gnajc przez most bez ogldania si na ograniczenia prdkoci, to mwi wszystko. To jest sztuka przez due S. wiat jest okropny. To
wszystko podsumowuje. Za to pacimy kompozytorom, malarzom i wielkim pisarzom:
eby nam to powiedzieli. Oni yj z tego, e to widz. C za mistrzowska, przenikliwa intuicja, c za byskotliwa inteligencja! Kady szczur z rynsztoka mgby nam powiedzie to samo, gdyby umia mwi. Gdyby szczury mwiy, zawsze korzystaabym
z ich rady. Czarna kobieta, ktr poznaam. Dla niej to nie byy szczury tylko pajki. Viz:
Gdyby pajki umiay mwi. Dostaa ataku, kiedy bylimy razem w Parku Tildena,
i musielimy odwie j do domu. Neurotyczna niewiasta. Miaa biaego ma... jak on
si nazywa? Co takiego moliwe jest tylko w Berkeley.
Viz, to brzmi jak skrt od Wizygoci, szlachetni Goci. Viz, jak wizyta, wizyta z tamtego
wiata. Tamta staruszka jest za to naprawd w pewnym stopniu odpowiedzialna. Jeeli
kto, to wanie ona. Ale to jest zabijanie spartaskich gocw. Teraz i ja to robi mimo
wszystkich ostrzee. Uwaga: Ta kobieta jest szalona! Zejdcie mi z drogi. Pieprzcie si
na wieki wiekw, wy wszyscy w waszych wielkich, wieo umytych samochodach.
Pomylaam: Znaj swe granice, niszczycielska wojno; Wszechwadna mierci, tutaj
jest twj kres. A dalej znowu: Wszechwadna mierci. To nie adna parodia, to wspaniay tytu. To bya bezporednia przyczyna, e Tim wykorzysta mj tytu i, oczywicie,
na swj tchrzliwy sposb nie uzna za stosowne albo zapomnia jej o tym powiedzie.

118

Co wicej, powiedzia jej, e to by jego pomys. Pewnie sam w to wierzy. Wszystkie cenne pomysy w dziejach wiata s dzieem Tima Archera. To on stworzy model heliocentryczny. Gdyby nie on, nadal mielibymy geocentryczny. Gdzie koczy si biskup
Archer, a zaczyna si Bg? Dobre pytanie. Spytaj go, a on ci sypnie w odpowiedzi cytatami z ksiek.
Nie ma nic trwaego i wszystko jest popierdolone, pomylaam. Tak naleaoby to
uj. Zaproponuj to Timowi jako tekst na grb Kirsten. Szwedzki kretyn zosta nauczycielem w Norwegii. Pod przykrywk artw powiedziaam jej milion zoliwoci.
Jej mzg zapisywa to wszystko i puszcza jej pno w nocy, kiedy nie moga zasn,
a Tim spa sobie w najlepsze. Nie moga zasn i braa coraz wicej rodkw uspokajajcych, tych barbituranw, ktre j w kocu zabiy. Wiedzielimy, e tak si stanie, pytanie byo tylko, czy bdzie to wypadek czy celowe przedawkowanie, zakadajc, e to jaka rnica.
Miaam spotka si z Timem w ich mieszkaniu, a potem pojecha z nim do katedry
Miosierdzia. Spodziewaam si, e ujrz go przybitego i z czerwonymi oczami, ku mojemu zdziwieniu jednak wyglda silniej, nawet w sensie dosownym mocniej zbudowany ni kiedykolwiek za mojej pamici.
Czeka mnie straszna walka. Od dnia dzisiejszego powiedzia po tym, jak mnie
obj i ucaowa.
Chodzi ci o skandal? spytaam. Pewnie bdzie o tym w gazetach i w wiadomociach.
Zniszczyem cz jej listu samobjczego. Policja czyta to, co pozostao. Byli tutaj
i pewnie wrc. Mam wpywy, ale nie mog wyciszy mediw. Caa nadzieja w tym, e
uda si utrzyma spraw na poziomie spekulacji.
Co byo w licie?
W czci, ktr zniszczyem? Nie pamitam. Nie ma jej. Dotyczya nas, jej uczu
do mnie. Nie miaem wyboru.
Chyba tak przyznaam.
Co do tego, e byo to samobjstwo, nie ma wtpliwoci. A powodem jest, rzecz
jasna, jej lk przed nawrotem raka. Wiedz te, e bya uzaleniona od barbituranw.
Uzaleniona? Tak by j okreli?
Oczywicie. To nie podlega dyskusji.
Od jak dawna wiedziae?
Odkd j poznaem. Odkd po raz pierwszy zobaczyem, jak je zaywa. Ty te
wiedziaa.
Tak, wiedziaam.
Siadaj i wypij kaw powiedzia Tim i wyszed do kuchni. Mechanicznie usiadam na znajomej kanapie, zastanawiajc si, czy mona w tym mieszkaniu znale jakie papierosy.

119

 Z czym pijesz kaw? spyta Tim, stajc w drzwiach kuchni.

Zapomniaam. Niewane.
Moe wolisz drinka?
Nie potrzsnam gow.
Czy zdajesz sobie spraw, e to potwierdza sowa Rachel Garret? spyta Tim.
Wiem.
Jeff chcia j ostrzec. Kirsten.
Na to wyglda.
A ja jestem nastpny. Spojrzaam na niego.
Tak mwi Jeff.
Chyba tak.
To bdzie straszna walka, ale ja zwyci. Nie mam zamiaru i w ich lady, w lady Jeffa i Kirsten. W jego gosie brzmiaa gorycz i oburzenie. Jezus Chrystus po to
przyszed na wiat, eby wybawi czowieka od tego rodzaju determinizmu, od takich
praw. Przyszo mona zmieni.
Mam nadziej powiedziaam.
Moj nadziej jest Jezus Chrystus powiedzia Tim. Dopki wiato macie,
wierzcie w wiato, abycie byli synami wiatoci. Jan, dwanacie, trzydzieci sze,
Niech si nie trwoy serce wasze. Wierzycie w Boga? I we Mnie wierzcie. Jan, czternacie, jeden. Bogosawiony, ktry przychodzi w imi Paskie. Mateusz, dwadziecia
trzy, trzydzieci dziewi. Oddycha ciko, jego potna pier falowaa. Patrzc na
mnie, wymierzy w moj stron palec i powiedzia: Ja nie pjd w ich lady, Angel.
Kade z nich zrobio to z rozmysem, ale ja nigdy tego nie zrobi. Nigdy nie pjd, tak
jak oni, niczym owca na rze.
Bogu dziki, pomylaam. Bdziesz wic walczy.
Niewane przepowiednie mwi Tim. Nawet gdyby Rachel bya sam Sybill,
nawet wtedy nie poszedbym na mier dobrowolnie, jak gupie zwierz, eby mi podernito gardo, eby mnie zoono w ofierze. Jego oczy tryskay ogniem determinacji. Widziaam go takiego parokrotnie, kiedy wygasza kazanie w katedrze Miosierdzia.
Ten Tim Archer mwi z autorytetem przekazanym mu przez samego Piotra Apostoa,
za porednictwem nieprzerwanej apostolskiej sukcesji, mwi w imieniu Kocioa episkopalnego.
Kiedy jechalimy moj hond do katedry Miosierdzia, Tim powiedzia do mnie:
Widz, jak id w lady Wallensteina. Zawierzam astrologii. Stawiam horoskopy.
Chodzi ci o doktor Garret?
Tak, o ni i o doktora Masona. Oni nie s adnymi doktorami. To nie by Jeff. On
wcale nie wrci z tamtego wiata. Nie ma w tym cienia prawdy. Gupota, jak powiedzia ten biedny chopak, jej syn. O Boe, nie zadzwoniem do jej syna.

120

 Ja mu powiem zaofiarowaam si.

To go dobije powiedzia Tim. Nie, moe nie. On moe by silniejszy, ni nam
si wydaje. Nie da si nabra na cay ten nonsens z powrotem Jeffa.
Schizofrenicy musz mwi prawd.
Wobec tego potrzeba nam wicej schizofrenikw. Czy to jest jak z nowymi szatami krla? Ty te wiedziaa, ale nic nie mwia.
To nie jest kwestia wiedzy, tylko oceny powiedziaam.
Ale ty nigdy w to nie wierzya.
Sama nie wiem odpowiedziaam po chwili namysu.
Kirsten nie yje, bo uwierzylimy w nonsens. Oboje. A uwierzylimy, bo chcielimy uwierzy. Teraz nie mam ju tego powodu.
Chyba nie.
Gdybymy si trzymali bezlitosnej prawdy, Kirsten by teraz ya. Mog tylko
mie nadziej, e uda mi si przerwa to tu i teraz... i doczy do niej po jakim czasie.
Garret i Mason widzieli, e Kirsten jest chora. Wykorzystali chor, rozstrojon kobiet
i teraz ona nie yje. Uwaam, e s za to odpowiedzialni. Zamilk i po chwili doda:
Prbowaem namwi Kirsten, eby posza do szpitala na kuracj odtruwajc. Mam
w tej brany kilku przyjaci tutaj, w San Franciso. Zdawaem sobie spraw z jej uzalenienia i wiedziaem, e tylko specjalici mog jej pomc. Jak wiesz, sam musiaem przez
to przej... z powodu alkoholu.
Nie odezwaam si, po prostu jechaam dalej.
Jest za pno, eby zatrzyma t ksik powiedzia Tim.
Nie moesz zatelefonowa do wydawcy i...
Ksika jest teraz ich wasnoci.
To jest przyzwoite wydawnictwo powiedziaam. Na pewno ci posuchaj,
jeeli im powiesz, eby ksik wycofali z produkcji.
Rozesali ju materiay promocyjne. Pucili w ruch oprawion korekt i kserokopie maszynopisu. Jedyne, co mog zrobi, to... Tim zamyli si na chwil. Napisz
drug ksik. O mierci Kirsten i moim nowym spojrzeniu na okultyzm. To bdzie
najlepsze wyjcie.
Myl, e powiniene wycofa Wszechwadn mier.
On jednak ju podj decyzj i energicznie potrzsn gow.
Nie, ksika powinna wyj zgodnie z planem. Mam w tych sprawach lata dowiadcze. Musisz stawi czoo swojej gupocie, mwi, rzecz jasna, o mojej gupocie,
i dopiero wtedy moesz j naprawi. Moja nastpna ksika bdzie tak napraw.
Ile wynosi zaliczka?
Tim posa mi szybkie spojrzenie.

121

 Niezbyt wiele, biorc pod uwag potencjaln sprzeda powiedzia. Dziesi

tysicy po podpisaniu umowy. Nastpne dziesi tysicy po zoeniu kompletnego maszynopisu. I ostatnie dziesi tysicy po publikacji.
Trzydzieci tysicy dolarw to duo pienidzy.
Myl, e dodam dedykacj powiedzia Tim na wp do siebie, w zamyleniu.
Pamici Kirsten. I napisz par sw o moim uczuciu do niej.
Mgby zadedykowa ksik im obojgu. Jeffowi i Kirsten. I napisa: Gdyby nie
miosierdzie Boe...
Bardzo odpowiednie zgodzi si Tim.
Dodaj mnie i Billa, jak ju to robisz. My te gramy w tym filmie.
W jakim filmie?
To takie wyraenie z Berkeley. Tyle e to nie film, a opera. Wozzeck Albana Berga.
Na kocu gin wszyscy oprcz maego chopca koyszcego si na koniu na biegunach.
Bd musia przefaksowa t dedykacj powiedzia Tim. Kolumny s ju
w Nowym Jorku, poprawione.
Wic je dokoczya? Wykonaa swoj prac?
Tak powiedzia obojtnie.
Czy zrobia korekt jak naley? Ostatecznie, nie czua si najlepiej.
Chyba zrobia wszystko dobrze, nie sprawdzaem po niej.
Odprawisz za ni msz, prawda? W katedrze?
Oczywicie. Dlatego midzy innymi...
Myl, e powiniene zamwi zesp Kiss. To bardzo ceniona grupa rockowa.
Przecie i tak planowae msz rockow.
Czy ona lubia Kiss?
Zaraz po Sha Na Na.
Wobec tego powinnimy zaprosi Sha Na Na stwierdzi.
Przez chwil jechalimy w milczeniu.
Grupa Patti Smith powiedziaam nagle.
Chciabym ci spyta o par rzeczy w zwizku z Kirsten zacz Tim.
Jestem tutaj, eby odpowiedzie na kade pytanie.
Chc w czasie mszy przeczyta jej ulubione wiersze. Mogaby mi podpowiedzie
kilka tytuw? Wyj z kieszeni marynarki notes i zote piro. Trzyma je i czeka.
Jest bardzo pikny wiersz Lawrencea o wu powiedziaam. Ona go uwielbiaa. Nie ka mi go cytowa, nie mog go teraz cytowa, przepraszam. Zamknam
oczy, eby si nie rozpaka.

122

12
Podczas ceremonii biskup Timothy Archer przeczyta wiersz Lawrencea o wu,
przeczyta go piknie i widziaam, jak wzruszeni byli ludzie, cho aobnikw nie zjawio si zbyt wielu. Kirsten Lundborg nie miaa tak duo znajomych. Rozgldaam si po
katedrze, czy nie ma jej syna, Billa.
Kiedy do niego zadzwoniam z t wiadomoci, zareagowa bardzo spokojnie. Myl,
e co takiego przewidywa. W tym czasie ani szpital, ani wizienie nie miay nad nim
wadzy. Bill zasuy sobie na prawo do chodzenia, lakierowania samochodw czy do
czego tam jeszcze. Czymkolwiek si teraz pasjonowa na swj powany sposb.
Kiedy Kirsten si zabia, pajczyny opady z umysu biskupa Archera, mona by wic
powiedzie, e jej mier posuya w dobrym celu, cho ten nie rwnoway naszej
straty. Zdumiewa mnie ta otrzewiajca moc mierci. Zwycia wszelkie sowa, wszelkie
argumenty, ma si ostateczn. Pochania ca ludzk uwag i cay czas. I zmienia czowieka na zawsze.
Nie rozumiaam, jak Tim mg czerpa si ze mierci, w dodatku ze mierci osoby,
ktr kocha. Nie potrafiam tego zgbi, ale to bya jedna z tych jego cech, ktre sprawiay, e by kim. W swojej pracy i jako czowiek. Im gorzej miay si sprawy, tym on
by silniejszy. Nie lubi mierci, ale si jej nie ba. Zrozumia j, z chwil gdy pajczyny
opady. Sprbowa idiotycznej metody seansw i przesdw, ktra si nie sprawdzia,
zaowocowaa tylko jeszcze jedn mierci. Teraz wic przerzuci biegi i sprbowa by
racjonalny. Motywacji mu nie brakowao: jego wasne ycie zawiso na lince jak przynta. Przynta, majca skusi to, co staroytni nazywali zowieszczym losem, majc na
myli przedwczesn mier, mier przed swoim czasem.
Staroytni myliciele nie uwaali mierci jako takiej za zo, poniewa mier zabiera wszystkich. Tym, co cakiem susznie uwaali za zo, bya mier przedwczesna, przychodzca, zanim czowiek zdy wykona swoj prac. city, zanim dojrza, twarde,
mae zielone jabko, ktre mier zerwaa i odrzucia jako bezwartociowe, nawet dla
niej samej.
Biskup Archer w adnym wypadku nie zakoczy swojej pracy i w adnym wypadku nic mia zamiaru da si ci, oddzieli od ycia. Zupenie susznie odczuwa, e
krok po kroku wstpuje na drog, ktra doprowadzia do zguby Wallensteina: najpierw
przesdy i atwowierno, a potem mier z rki nieznanego skdind angielskiego kapitana nazwiskiem Walter Devereux (Wallenstein daremnie prosi o lito; kiedy wrg
trzyma w rku halabard, zazwyczaj nie ma ju co prosi o lito). W tej ostatniej chwili
wyrwany ze snu Wallenstein zosta te zapewne wyrwany ze swego zamienia umysowego. Przypuszczam, e kiedy onierze wroga wpadli do jego sypialni, w jednej chwi-

123

li zrozumia, e wszystkie astrologiczne wykresy i wszystkie horoskopy wiata nie miay

adnej wartoci, bo nie potrafi przewidzie, e oto zostanie schwytany. Jednak midzy
Wallensteinem, a Timem bya jedna wielka i zasadnicza rnica: po pierwsze, Tim zna
przykad Wallensteina i musia wiedzie, dokd prowadzi wielkich ludzi szalestwo. Po
drugie, Tim by zasadniczo realist przy caym swoim erudycyjno-bombastycznym zalewie sw. Tim wkroczy w ten wiat z czujnym okiem i doskonaym wyczuciem tego,
co mu szkodzi, a co dziaa na jego korzy. Po mierci Kirsten sprytnie zniszczy cz
jej samobjczego listu niegupio i udao mu si, o dziwo, ukry ich zwizek przed
mediami i przed Kocioem episkopalnym (oczywicie, pniej wszystko si wydao, ale
Tim wtedy ju nie y i prawdopodobnie mu to nie przeszkadzao).
Jak zasadniczo pragmatyczny, a nawet, kto mgby powiedzie, oportunistyczny,
czowiek mg si wpakowa w tak samobjcze bzdury, z trudem mieci si w gowie,
ale w yciu Tima ogldanym z wikszego dystansu, nawet te bzdury czemu suyy.
Tim nie chcia by skrpowany formalnymi ramami swojej roli, nie chcia by tak naprawd odbierany jako biskup, podobnie jak wczeniej nie chcia by traktowany jako
prawnik. By czowiekiem i tak o sobie myla: jako o istocie ludzkiej, ktra yje w wielu sferach i siga w wielu kierunkach. W latach studenckich duo mu day studia nad
Renesansem. Kiedy powiedzia mi, e Renesans wcale nie obali ani nie uniewani
wiata redniowiecza: Renesans go speni, cokolwiek sdzi w tej kwestii T.S. Eliot.
Wemy na przykad (mwi mi Tim) Komedi Dantego. Niewtpliwie w brutalnych kategoriach daty swojego powstania Komedia wyrasta z wiekw rednich, idealnie podsumowuje redniowieczny pogld na wiat i stanowi jego uhonorowanie. Mimo
to (chocia wielu krytykw si z tym nie zgodzi) znacznej czci wizji Dantego nie da
si przeciwstawi, powiedzmy, wizji Michaa Anioa, ktry, nawiasem mwic, w swoich freskach na plafonie Kaplicy Sykstyskiej obficie czerpa z Komedii. Tim uwaa, e
w Renesansie chrzecijastwo osigno apogeum, nie traktowa tego okresu historii
jako odrodzenia wiata staroytnego i obalenie redniowiecza, czasw chrzecijastwa.
Renesans nie by tryumfem starego pogaskiego wiata nad wiar, ale raczej ostatecznym i najpeniejszym rozkwitem wiary, wanie wiary chrzecijaskiej. Zatem, jak wywodzi Tim, synny czowiek renesansowy (ktry wiedzia co o wszystkim, ktry by,
eby uy waciwego okrelenia, polihistorem) by idealnym chrzecijaninem, poruszajcym si swobodnie w tym i tamtym wiecie, penym poczeniem ducha i materii,
jakby przebstwieniem materii. Materii przeksztaconej, ale wci jeszcze materii. Dwa
wiaty, ten i tamten, poczone w jeden, jak w czasach przed upadkiem.
Tim mia zamiar zrealizowa ten idea we wasnej osobie, sta si niejako jego wcieleniem. Peny czowiek, rozumowa, nie zamyka si w swoim zawodzie, niezalenie od
tego, jak wzniosy jest to zawd. Szewc, ktry postrzega siebie wycznie jako osob reperujc buty, okrutnie si ogranicza. Na zasadzie tego samego rozumowania biskup

124

musi wkracza w rejony zajmowane przez caego czowieka. Jednym z tych rejonw
jest pciowo. Chocia przewaaa opinia przeciwna, Tim si tym nie przejmowa i nie
mia zamiaru jej ulega. Wiedzia, co przystoi czowiekowi Renesansu, i wiedzia, e on
sam jest takim czowiekiem w caej peni.
Fakt, e eksperymentowanie z kadym nowym pomysem zniszczyo w kocu Tima
Archera, nie podlega dyskusji. Prbowa zbyt wielu pomysw, bra je do rki, oglda, bawi si nimi przez pewien czas, a potem je odrzuca... niektre jednak z tych pomysw, jakby yjc wasnym yciem, obchodziy, jak si to mwi, stodo i dopaday go zza wga. To jest historia, to jest fakt historyczny. Tim nie yje. Te pomysy si
nie sprawdziy. Uniosy go ponad ziemi, a potem go zdradziy i zwrciy si przeciwko niemu. Odrzuciy go, zanim on zdy je odrzuci. Jedn rzecz trzeba tu jasno powiedzie: Tim Archer wiedzia, e jest uwikany w walk na mier i ycie, a skoro to
sobie uwiadomi, przyj postaw stanowczej obrony. Tak jak mi to powiedzia w dniu
mierci Kirsten, nie podda si. Jeeli los chcia pokona Tima Archera, to musia go
przebi halabard, Tim nigdy nie zrobiby tego sam. Na pewno nie poszedby na wspprac z mciwym losem, z chwil gdyby spostrzeg, ku czemu ten zmierza. Tak te stao si teraz: dostrzeg tropicy go los i ani nie uciek, ani mu nie pomg. Stawi mu czoo i tak poleg. Ale nie sprzeda skry tanio, odpowiada ciosem na cios. Los musia go
zamordowa.
A podczas gdy los zastanawia si, jak to zrobi, bystry umys Tima by cakowicie zaangaowany w wynajdywanie coraz to nowych unikw przed tym, co prawdopodobnie byo i tak nieuniknione. To pewnie mamy na myli, mwic o losie; gdyby
co nie byo nieuniknione, nie uywalibymy tego okrelenia, mwilibymy o pechu.
Mwilibymy o zbiegu okolicznoci. Tam, gdzie dziaa los, nie ma zbiegw okolicznoci, jest zamiar. Bezlitosny zamiar skradajcy si ze wszystkich stron naraz, jakby kurczy si wok czowieka wszechwiat. W kocu obejmuje tylko jego zowieszcze przeznaczenie. Czowiek jest zaprogramowany przeciwko rezygnacji i kiedy si szamoce,
eby si wyswobodzi, pogra si jeszcze szybciej na skutek zmczenia i rozpaczy. Tak
czy owak los zwycia.
Wiele z tego wiem od samego Tima. Studiowa ten temat w ramach swojej chrzecijaskiej edukacji. wiat staroytny by wiadkiem pojawienia si grecko-rzymskich religii mistycznych, ktrych cel stanowio pokonanie losu przez podczenie si wyznawcy do boga bytujcego poza sferami planetarnymi, boga majcego moc przekrelenia
wpyww astralnych, jak to wwczas nazywano. My teraz mwimy o spirali mierci DNA i wyuczonym scenariuszu psychologicznym wzorowanym na innych osobach,
przyjacioach i rodzicach. Chodzi o to samo, o determinizm, ktry ci zabija niezalenie od tego, co zrobisz. eby zmieni sytuacj, musi wkroczy jaka sia zewntrzna, nie
potrafisz zrobi tego sam, bo jeste zaprogramowany na dziaanie, ktre prowadzi ci

125

do zguby: sdzisz, e robisz rzeczy, ktre ci uratuj, podczas gdy one w rzeczywistoci
oddaj ci na pastw losu, ktrego chcesz unikn.
Tim wszystko to wiedzia i nic mu to nie pomogo. Ale robi, co mg. Prbowa.
Ludzie praktyczni nie robi tego, co zrobili Jeff i Kirsten, ludzie praktyczni zwalczaj w sobie takie skonnoci romantyczne, bo s to skonnoci romantyczne, jest to sabo. Jest to wyuczona bierno, wyuczona rezygnacja. Tim mg zignorowa mier
syna jako zdarzenie jedyne w swoim rodzaju, rozumujc, e nie jest to nic zakanego,
ale kiedy to samo zdarzyo si Kirsten, Tim musia zmieni zdanie, wrci do mierci Jeffa i przemyle j na nowo. Teraz dostrzeg w niej rdo pniejszej tragedii, ktra teraz zagraa i jemu. To spowodowao, e natychmiast odrzuci wszystkie te zwariowane pomysy, ktrym zacz ulega po mierci Jeffa, wszystkie te dziwaczne i tandetne idee zwizane z okultyzmem, eby uy trafnego sformuowania Menottiego. Tim
uwiadomi sobie nagle, e zasiad za stoem w gabinecie madame Flory, eby nawiza kontakt z duchami, a tak naprawd, eby odda si szalestwu. Teraz zrobi co, co
charakteryzowao go przez cae ycie: porzuci t drog i zacz szuka innej. Pozby si
niebezpiecznego adunku i rozglda si za czym trwalszym, solidniejszym, bardziej
stabilnym, czym mgby go zastpi. Czasami dla ratowania okrtu trzeba adunek wyrzuci za burt, a kiedy si chce czego pozby, trzeba to zrobi w sposb przemylany,
zepchn to do wody tak, eby nie ucierpia okrt. Taka chwila nadchodzi tylko wtedy,
kiedy okrt jest w niebezpieczestwie, tak jak Tim teraz. Doktor Garret przepowiadaa koniec ich obojga i Kirsten miaa by pierwsza. Ta cz przepowiedni ju si spenia i Tim mia prawo oczekiwa, e bdzie nastpny. To jest czas na procedury awaryjne. Korzystaj z nich ludzie sprytni albo zdesperowani. Tim by i sprytny i zdesperowany. Przyparty do muru. Tim zna rnic midzy okrtem (ktry by niezbdny) a adunkiem (ktry mona powici). Siebie uwaa za okrt. Swoj wiar w duchy i w powrt syna z tamtego wiata potraktowa jak adunek. To wyrane rozrnienie dziaao
na jego korzy, jak dugo zdawa sobie z niego spraw. Odrzucenie tych przekona nie
kompromitowao go ani nie przekrelao. A istniaa niewielka szansa, e moe go uratowa.
Cieszya mnie u Tima ta na nowo odnaleziona przytomno umysu, ale patrzyam w przyszo z gbokim pesymizmem. Oceniaam jego rozsdek jako objaw instynktownej woli przetrwania. To dobra rzecz. Nie mona nic zarzuci chci przeycia.
Jedyne, co mnie przeraao, to pytanie, czy nie pojawia si ona zbyt pno. Czas mia
to wykaza.
Kiedy okrt zostanie uratowany, jeeli zostanie uratowany, konieczne pozbycie si
balastu daje prawo do uratowanego adunku wacicielowi albo wacicielom adunku.
Tak stanowi midzynarodowe prawo morskie. To jest podejcie wsplne wszystkim ludziom niezalenie od tego, skd pochodz. wiadomie czy podwiadomie, Tim to ro-

126

zumia. Robic to, co robi, uczestniczy w czym szacownym i powszechnie akceptowanym. Rozumiaam go i myl, e kady by go zrozumia. To nie by odpowiedni czas,
eby skomle z powodu przegranych bitew o to, czy jego syn wrci, czy nie, z tamtego wiata. Dla Tima to by czas walki o ycie. Podj j i spisywa si najlepiej jak potrafi. Przygldaam si i tam, gdzie mogam, pomagaam. W kocu si nie udao, ale nie
z braku wysiku, woli walki albo odwagi.
To nie jest oportunizm. To jest mobilizacja si do ostatecznej obrony. Traktowanie
Tima z jego kocowych dni jako marnego czowieczka walczcego o zwierzce przetrwanie za wszelk cen, take za cen rezygnacji z zasad moralnych, byoby cakowitym nieporozumieniem. Kiedy way si sprawa ycia, czowiek inteligentny dziaa
w okrelony sposb i Tim tak wanie dziaa: pozby si wszystkiego, czego mg si
pozby, czego powinien by si pozby, odsoni ky i zagrozi, e bdzie gryz. Tak postpuje czowiek zdecydowany przey, i do diaba z adunkiem. Po mierci Kirsten Tim
sam znalaz si w niebezpieczestwie bliskiej mierci, o czym wiedzia, i eby go zrozumie w tym jego ostatnim okresie, trzeba wzi pod uwag t jego wiadomo i trzeba te pamita, e to jego odczucie, to przekonanie, byo suszne. Tim mia peen kontakt z rzeczywist sytuacj, jak to uj jego terapeuta (jakby istniaa jaka rnica midzy sytuacj a rzeczywist sytuacj). Tim chcia y. Ja te chc y. Pewnie kady
chce. Wobec tego kady powinien mc sobie wyobrazi, co dziao si w gowie biskupa
Archera w okresie midzy mierci Kirsten, a jego wasn. Pierwsza z nich bya faktem,
druga zowieszcz, ale niepewn moliwoci, nie rzeczywistoci, w kadym razie nie
wtedy, chocia z naszego dzisiejszego punktu widzenia, patrzc wstecz, moemy uzna
j za nieuniknion. Ale taka ju jest istota wstecznego spojrzenia: wszystko wydaje si
nieuniknione, bo wszystko ju si zdarzyo.
Nawet gdyby Tim uzna wasn mier za nieuniknion, orzeczon przez wyroczni,
przez Sybill albo przez Apolla mwicego za porednictwem Sybilli, byby zdecydowany stawi czoo temu losowi i walczy z nim najlepiej jak potrafi. Uwaam to za co niezwykego i godnego pochway. To, e pozby si tego caego balastu bzdur, w ktre wierzy i ktre gosi, nie ma znaczenia. Czy mia umrze zwinity w kbek, tulc w objciach cay ten mietnik z zamknitymi oczami, nie szczerzc kw? Mam na ten temat
jasny pogld, widziaam to, zgbiam to. Widziaam, jak balast idzie za burt, skoro tylko sprawdzia si pierwsza przepowiednia doktor Garret. Powiedziaam sobie wtedy:
Bogu dziki.
Myl jednak, e powinien wycofa z druku t cholern ksik, Wszechwadna
mierci, jak j nazwaam. Ale szo za ni trzydzieci tysicy dolarw i moe decyzja o jej
wydaniu bya po prostu dalszym wiadectwem jego praktycznoci. Nie wiem. Niektre
aspekty Tima Archera pozostaj dla mnie tajemnic, nawet dzisiaj.

127

To zwyczajnie nie byo w stylu Tima, eby odrzuci bd, zanim si wydarzy. Pozwala
mu si zdarzy, i wtedy, jak to sam uj, dokonywa poprawki w formie uzupenienia.
Z wyjtkiem sytuacji, kiedy w gr wchodzio jego fizyczne przetrwanie, wtedy starannie planowa swoje dziaania. Wtedy wykazywa przezorno. Ten czowiek, ktry bieg
przez ycie, cigajc si ze sob samym, wyprzedzajc samego siebie, jakby ponaglany codziennie zaywan amfetamin, ten czowiek nagle przystan, rozejrza si, spojrza w oczy losowi i powiedzia sowa przypisane Lutrowi, ktrych jednak nie wypowiedzia: Hier stech Ich; Ich kann nicht anders: Przy tym obstaj; nie mog inaczej.
Niemiecki ontolog Martin Heidegger ma na to okrelenie: przeksztacenie bytu nieautentycznego w autentyczny byt, czyli Sein.
Uczyam si o tym na uniwersytecie. Nie sdziam, e kiedykolwiek zobacz, jak to
si dzieje, ale zobaczyam. I stwierdziam, e jest to pikne, ale bardzo smutne, bo zakoczyo si klsk.
Wyobraziam sobie ducha mojego zmarego ma czytajcego moje myli ku swojemu wielkiemu rozbawieniu. Jeff wytknby mi, e traktowaam biskupa jak jaki statek towarowy, frachtowiec, szczerzcy ky; popltana metafora, ktra utrzymywaaby
Jeffa w stanie ekstazy przez wiele dni. Musiaabym sucha o tym bez koca. Mj umys
zacz mnie zawodzi po samobjstwie Kirsten. Porwnujc w pracy listy przewozowe z fakturami, ledwo zauwaaam, co robi. Wycofaam si. Koledzy z pracy i mj szef
zwracali mi na to uwag. Jadam bardzo mao, przerw na lunch spdzaam na lekturze
Delmorea Schwartza, ktry, jak syszaam, umar z gow w worku mieci, ktre znosi
po schodach, kiedy dozna miertelnego ataku serca. Pikna mier dla poety!
Introspekcja ma to do siebie, e nie wiadomo, kiedy j skoczy. Podobnie, jak sen
Spodka w nie nocy letniej, nie moe sign spodu. Podczas studiw na anglistyce nauczyam si budowa metafory, igra nimi, miesza je i stosowa. Jestem uzalenion
od metafor, nadmiernie wyksztacon mdral. Za duo myl, za duo czytam, za duo
si przejmuj tymi, ktrych za bardzo kocham. Ci, ktrych kochaam, zaczli umiera.
Nieliczni tu pozostali, wikszo odesza.
Odeszli wszyscy w krain wiatoci,
Tedy samotny bkam si bez celu;
Pami ich tyle mi niesie radoci,
I smutn myl rozwesela.
Jak pisa Henry Vaughan w roku tysic szeset pidziesitym pitym. Ten wiersz
koczy si tak:

128

Ojcze Niebieski ywota wiecznego,

Co wszelkiej chwaty prowadzisz przdziwo,
Z domu niewoli wywied ducha mego
I daj mu wolno prawdziw.
Albo mgy rozprosz i pozbieraj, ktre
Mc widzenie i stoj bezradny
Albo wyprowad na wysok gr,
Gdzie szkie nie trzeba mi adnych*.
Przez szko Vaughan rozumie teleskop. Sprawdziam. Na uniwersytecie specjalizowaam si w pomniejszych poetach metafizycznych siedemnastego wieku. Teraz, po
mierci Kirsten, wrciam do nich, poniewa moje myli, podobnie jak ich myli, zwrciy si ku innemu wiatu. Mj m tam odszed, moja najblisza przyjacika tam odesza, spodziewaam si, e wkrtce odejdzie tam Tim, i tak te si stao.
Na nieszczcie, zaczam widywa Tima coraz rzadziej. To stanowio dla mnie najwikszy cios ze wszystkich. Naprawd go kochaam, ale teraz wizy zostay zerwane.
Z jego strony. Ustpi ze stanowiska biskupa Diecezji Kalifornijskiej i przenis si do
Santa Barbara, do tamtejszego trustu mzgw. Jego ksika, ktra zgodnie z moj niezmienn opini nie powinna si bya ukaza, wysza, pitnujc go jako gupca. Naoya
si na to sprawa z Kirsten, bowiem prasa, mimo zacierania ladw przez Tima, poapaa si co do ich tajnego zwizku. Kariera Tima w Kociele episkopalnym nagle dobiega kresu. Spakowa manatki i wyjecha z San Francisco, wypywajc (jak to sam okreli) w sektorze prywatnym. Tam mg y szczliwie i swobodnie, bez surowych ogranicze chrzecijaskiej moralnoci i prawa kanonicznego.
Brakowao mi go.
Do zerwania jego zwizkw z Kocioem episkopalnym wczy si jeszcze trzeci element i byy to przeklte dokumenty sadokickie, ktrych Tim po prostu nie potrafi zostawi w spokoju. Nie zajmujc si ju Kirsten, bo nie ya, i nie zajmujc si okultyzmem, bo si na nim pozna, skupi ca swoj atwowierno na pismach tej staroytnej sekty hebrajskiej, goszc w swoich wystpieniach, wywiadach i artykuach, e tutaj
oto kryj si prawdziwe rda nauk Jezusa. Tim nie potrafi trzyma si z dala od kopotw. On i kopoty byli sobie przeznaczeni.
ledziam wydarzenia zwizane z Timem przez lektur gazet i czasopism, mj kontakt z nim przybra charakter poredni. Nie rozporzdzaam ju bezporedni, osobist
wiedz na jego temat. Przeywaam to jako osobist tragedi, wiksz moe ni utrata
Jeffa i Kirsten, chocia nigdy nikomu o tym nie wspomniaam, nawet swoim terapeutom. Urwa si te mj kontakt z Billem Lundborgiem, ktry oddali si z mojego ycia
do szpitala psychiatrycznego i tyle go widziaam. Prbowaam go odnale, nie udao
mi si i zrezygnowaam. Miaam pecha albo szczcie, zaley jak na to patrze.
* Przekad Jerzy S. Sito.

129

Jakkolwiek na to patrze, rzecz sprowadzaa si do tego: straciam wszystkich, ktrych znaam, i nadszed czas, eby zawrze nowe przyjanie. Uznaam, e sprzedawanie pyt to co wicej ni praca, dla mnie stao si to powoaniem. W pierwszym roku
awansowaam na kierownika sklepu. Miaam nieograniczone moliwoci dokonywania
zakupw, waciwie nie nakadali mi adnych, ale to adnych ogranicze. To, co zamawiaam, albo nie, zaleao wycznie od mojej decyzji i wszyscy przedstawiciele firm fonograficznych o tym wiedzieli. To oznaczao dla mnie wiele zaprosze na lunch i nieco
interesujcych spotka. Zaczam wychyla si ze swojej skorupy, widywa wicej ludzi
i w kocu znalazam narzeczonego, jeeli moecie strawi takie staromodne okrelenie (w Berkeley nikt by go nie uy). Sowo kochanek jest chyba tym, o co mi chodzi.
Pozwoliam Hamptonowi wprowadzi si do siebie, do domu, ktry kupilimy z Jeffem,
i miaam nadziej, e rozpoczynam nowe ycie w kategoriach zaangaowania emocjonalnego.
Ksika Tima nie sprzedawaa si tak dobrze, jak oczekiwano. Widziaam egzemplarze zalegajce w rnych ksigarniach koo Sather Gate. Okazaa si za droga i zbyt
przegadana, byoby lepiej, gdyby j skrci, jeli w ogle to on j napisa, bo kiedy wreszcie zabraam si do lektury, miaam wraenie, e w wikszoci jest dzieem Kirsten.
W kadym razie to ona spisaa ostateczn wersj, niewtpliwie opart na tekcie pospiesznie dyktowanym przez Tima. Tak mi powiedziaa i zapewne bya to prawda. Tim
nigdy nie napisa uzupenienia majcego poprawi wraenie, tak jak mi to obieca.
Pewnego niedzielnego poranka, kiedy siedzielimy z Hamptonem, palc skrta z nowej, oczyszczonej z nasion trawki i ogldajc w telewizji filmy rysunkowe dla dzieci, zadzwoni telefon, niespodziewanie od Tima.
Cze, Angel odezwa si tym swoim serdecznym, ciepym gosem. Mam nadziej, e ci w niczym nie przeszkadzam?
Nie, w porzdku zdoaam wyjka, zastanawiajc si, czy rzeczywicie usyszaam gos Tima, czy te mam halucynacje po trawce. Co u ciebie? Zastanawiaam
si...
Dzwoni dlatego przerwa mi Tim, jakbym wanie nie mwia, jakby mnie nie
sysza e w przyszym tygodniu bd w Berkeley, bior udzia w konferencji w hotelu Claremont i chciabym si z tob zobaczy.
Wspaniale powiedziaam ogromnie zadowolona.
Czy moemy si umwi na kolacj? Znasz restauracje; w Berkeley lepiej ode
mnie, moesz wybra, ktr uznasz za stosown. Rozemia si. Mio bdzie znw
ci zobaczy. Jak za dawnych czasw.
Niepewnie spytaam, jak mu si powodzi.
Wszystko tutaj idzie jak najlepiej powiedzia Tim. Jestem strasznie zajty.
W nastpnym miesicu lec do Izraela. Chciaem z tob o tym pomwi.

130

 O powiedziaam. To brzmi interesujco.

Chc odwiedzi ten ued, w ktrym znaleziono dokumenty sadokitw. Wszystkie
zostay ju przetumaczone. Niektre z ostatnich fragmentw okazay si niezwykle interesujce, ale opowiem ci o tym, kiedy si zobaczymy.
Dobrze powiedziaam, zapalajc si do tematu. Entuzjazm Tima jak zwykle
dziaa zaraliwie. Czytaam dugi artyku w Scientific American. Niektre z tych
ostatnich fragmentw...
Przyjad po ciebie w rod wieczorem mwi Tim. Do domu. Ubierz si
wieczorowo, jeli aska.
Pamitasz...
Jasne, e pamitam, gdzie mieszkasz.
Wydawao mi si, e mwi jako strasznie szybko. A moe to ja byam pod dziaaniem trawki? Nie, marihuana wszystko spowalnia. W rod wieczorem pracuj
powiedziaam w panice.
Okoo smej cign Tim, jakby mnie nie sysza. Zatem do zobaczenia. Do
widzenia, moja droga. I odoy suchawk.
Cholera, pomylaam. W rod mam prac do dziewitej wieczorem. Bd musiaa
zorganizowa ktr ze sprzedawczy na zastpstwo. Nie przepuszcz kolacji z Timem
przed jego wyjazdem do Izraela. Zastanowiam si, na jak dugo on tam jedzie. Pewno
na jaki czas. By tam ju kiedy i zasadzi cedr. Pamitaam, bo media zrobiy wok
tego sporo szumu.
Kto to by? spyta Hampton, siedzcy w dinsach i podkoszulku przed telewizorem, mj wysoki, chudy, zjadliwy przyjaciel, w okularach i z czarnymi wosami
sztywnymi jak druty.
Mj te powiedziaam. Mj byy te.
Ojciec Jeffa kiwn gow Hampton i na jego twarzy pojawi si krzywy umiech.
Mam pomys, co powinno si robi z samobjcami. Myl, e powinno obowizywa prawo nakazujce przebieranie samobjcw w stroje klownw. I fotografowanie
ich w tych strojach. I zamieszczanie tych zdj w gazetach. Takich osb jak Sylvia Plath.
Zwaszcza zdjcia Sylvii Plath. Hampton rozwodzi si dalej, jak to, w jego wyobrani,
Sylvia Plath i jej przyjaciki bawiy si, ktra duej wytrzyma z gow w piecyku gazowym, podczas gdy pozostae chichotay, raz po raz wybuchajc miechem.
To nie jest zabawne powiedziaam i wyszam z pokoju.
Ty chyba nie wsadzasz gowy do piecyka? krzycza za mn Hampton.
Pieprz si powiedziaam.
...z wielk czerwon pik na nosie cign Hampton gwnie ju sam do siebie.
Jego gos, jazgot telewizora, film rysunkowy, wszystko to stao si nie do wytrzymania
i zatkaam rkami uszy. Wyjmij gow z piecyka! wrzeszcza Hampton. Wrciam
do pokoju i wyczywszy telewizor, zwrciam si do Hamptona.

131

 Tych dwoje przeywao wielkie cierpienia. Nie ma nic miesznego w tym, e kto
tak bardzo cierpi.
Szczerzc zby, Hampton siedzia na pododze i koysa si w ty i w przd.
I wielkie niezgrabne apy mwi. apy klowna.
Otworzyam drzwi wejciowe.
Do zobaczenia. Id si przej. Zamknam za sob drzwi, ktre zaraz otworzyy si z powrotem. Hampton wyszed za mn na ganek i przyoy donie do ust.
Chi, chi woa. Id woy gow do piecyka. Zobaczymy, czy opiekunka zdy na czas. Mylisz, e zdy? Czy kto chce si zaoy?
Szam, nie ogldajc si za siebie.
A idc, mylaam o Timie i o Izraelu, o tym, jak tam musi by, upa, pustynia, mieszkacy kibucw. Pracujcy na roli, na staroytnej ziemi uprawianej przez ydw od tysicy lat, na dugo przed Chrystusem. Moe uda im si skierowa uwag Tima ku ziemi,
pomylaam. Odwrci j od tamtego wiata. Na powrt do rzeczywistoci, tam, gdzie
jest jej miejsce.
Miaam co do tego wtpliwoci, ale moe si myliam. Pomylaam wtedy, e chciaabym pojecha z Timem zrezygnowa z pracy w sklepie, po prostu zabra si i pojecha. Moe nigdy ju nie wrci. Zosta w Izraelu na zawsze. Przej na judaizm.
Uzyska obywatelstwo. Jeeli mnie przyjm. Tim pewnie mgby to zaatwi. Moe
w Izraelu przestayby mi si plta metafory i chodzi po gowie wiersze. Moe mj
umys przestaby szuka rozwiza w sowach z odzysku. W zdaniach z drugiej rki,
fragmentach wyrwanych z rnych caoci, cytatach z okresu studiw na uniwersytecie,
ktre zapamitaam, ale nie zrozumiaam, a jak zrozumiaam, to nie stosowaam, a jak
stosowaam, to bez powodzenia. Jestem obserwatorem zagady swoich bliskich, pomylaam, kim, kto zapisuje w notatniku imiona umierajcych, ale nikogo nie uratowa,
ani jednego z nich.
Zapytam Tima, czy mog z nim pojecha, postanowiam. Tim powie, e nie, musi tak
powiedzie, ale mimo to spytam.
eby cign Tima na ziemi, uwiadomiam sobie, musieliby najpierw zwrci
jego uwag, a jeeli on jest nadal na prochach, to nic z tego nie wyjdzie. Jego umys bdzie ucieka, bdzi i kry bez koca po pustkowiach, konstruujc coraz to nowe modele raju... a oni bd prbowa nawiza z nim kontakt, podobnie jak ja, bezskutecznie. Gdybym z nim pojechaa, moe potrafiabym pomc, moe razem z Izraelczykami osignlibymy to, czego nigdy nie potrafiabym zrobi sama. Ja skierowaabym
ich uwag na niego, a oni z kolei skierowaliby jego uwag na ziemi, po ktrej chodzi.
Chryste, pomylaam, ja musz z nim jecha. To konieczne. Bo oni sami nie zd nawet zauway problemu. On przemknie tylko przez ten ich kraj, pokae si to tu, to tam,
nigdzie nie zagrzewajc miejsca na duej, nie dajc im...

132

Zatrbi na mnie samochd. Przechodziam przez jezdni bez zastanowienia, nie

rozgldajc si na boki.
Przepraszam powiedziaam do kierowcy, ktry posa mi wcieke spojrzenie.
Jestem nie lepsza ni Tim, pomylaam. W Izraelu na nic bym si nie przydaa. Ale
i tak, pomylaam, chciaabym z nim pojecha.

13
W rod wieczorem Tim przyjecha po mnie wynajtym pontiakiem. Miaam na sobie czarn sukni bez ramiczek, a w rku ma torebk wysadzan cekinami. We wosy wpiam kwiat i Tim, otwierajc przede mn drzwi samochodu, stwierdzi, e wygldam piknie.
Dzikuj powiedziaam, czujc si oniemielona.
Pojechalimy do restauracji na University Avenue, tu przy Shattuck. Bya to nowo
otworzona chiska restauracja. Nigdy w niej nie byam, ale klienci w sklepie mwili mi,
e to znakomite nowe miejsce w miecie.
Czy zawsze si tak czesaa? spyta Tim, kiedy hostessa prowadzia nas do stolika.
Uczesaam si tak na dzisiejszy wieczr wyjaniam i pokazaam mu moje klipsy. Jeff kupi mi je przed laty. Rzadko je nosz, boj si, e ktry zgubi.
Zeszczuplaa troch. Przytrzyma mi krzeso, podczas gdy, zdenerwowana,
siadaam.
To ta praca. Wypisuj zamwienia do pna w nocy.
I jak ta twoja firma wydawnicza?
Prowadz sklep z pytami powiedziaam.
A, prawda. Przywioza mi ten album z Fidelia. Nie miaem okazji, eby go posucha... Otworzy menu i cakowicie nim pochonity odwrci swoj uwag ode
mnie. Jak atwo sabnie jego uwaga, pomylaam. Albo raczej zmienia swj przedmiot.
Uwaga pozostaje, to jej przedmiot si zmienia. On yje w nieustannie mienicym si
wiecie. Uosobienie pynnego wiata Heraklita.
Z przyjemnoci odnotowaam, e Tim ma na sobie strj duchownego. Czy to jest
legalne? zadaam sobie pytanie. C, nie mj interes. Otworzyam swoje menu. Mieli
tu kuchni mandarysk, nie kantosk, jedzenie bdzie ostro przyprawione, a nie
sodkie z mas orzeszkw. Z korzeniem imbiru, pomylaam. Byam godna i szczliwa, cieszyam si, e jestem znw z moim przyjacielem.
Angel powiedzia Tim. Jed ze mn do Izraela.

133

 Co? spytaam, robic wielkie oczy.

Jako moja sekretarka.
Na miejsce Kirsten? powiedziaam, nadal wpatrujc si w niego. Zaczam
dre na caym ciele. Podszed kelner i daam mu rk znak, eby odszed.
Czy pastwo si czego napij? spyta kelner, nie zwracajc uwagi na mj gest.
Id sobie powiedziaam do niego z grob w gosie. Cholerny kelner
zwrciam si do Tima. O czym ty mwisz? W jakim charakterze...
Tylko jako moja sekretarka. Nie miaem na myli nic osobistego, nic z tych rzeczy. Mylaa, e prosz ci, eby zostaa moj kochank? Potrzebny mi jest kto, kto
wykonywaby prac, za ktr przedtem odpowiadaa Kirsten. Stwierdziem, e sam nie
daj rady.
Jezu. Mylaam ju, e chcesz, bym zostaa twoj kochank.
To nie wchodzi w gr powiedzia Tim surowym, zdecydowanym tonem, co
znaczyo, e nie artuje. Co wicej, e jest zgorszony. Nadal myl o tobie jako o mojej synowej.
Prowadz sklep z pytami powiedziaam.
Mj budet daje mi do du swobod. Sdz, e bd mg ci zapaci rwnie
dobrze jak twoja firma prawnicza... jak twj sklep z pytami poprawi si.
Pozwl mi si zastanowi. Przywoaam kelnera. Martini zamwiam.
Ekstra dry. Dla biskupa nic.
Tim umiechn si krzywo.
Nie jestem ju biskupem.
Nie mog powiedziaam. Jecha do Izraela. Mam za duo spraw tutaj.
Jeeli ze mn nie pojedziesz, ja ju nigdy... zacz Tim cichym gosem. Byem
powtrnie u doktor Garret. Ostatnio Jeff przyszed znw z tamtego wiata. Mwi, e jeeli nie wezm ci z sob do Izraela, to umr tam.
To jaka bzdura. Czyste, absolutne bzdury. Mylaam, e ju z tym skoczye.
Byy nowe zjawiska. Nie wdawa si w szczegy. Zauwayam, e twarz ma blad i napit. Wziam go za rk.
Nie rozmawiaj z doktor Garret. Rozmawiaj ze mn. Ja ci radz, jed do Izraela i do
diaba z t staruszk. To nie Jeff, to ona. Sam wiesz.
Zegary powiedzia Tim. Stany na godzinie mierci Kirsten.
Mimo to... zaczam.
Myl, e to mog by oni oboje.
Jed do Izraela. Porozmawiaj tam z ludmi, z mieszkacami Izraela. aden nard
nie jest tak jak oni osadzony w rzeczywistoci.
Nie bd mia zbyt wiele czasu. Musz jecha prosto nad Morze Martwe i odszuka ten ued. I musz wraca, eby zdy na spotkanie z Buckminsterem Fullerem.
Zdaje si, e to z nim mam spotkanie. Dotkn marynarki. Mam to zapisane.
Zawiesi gos.

134

 Zdawao mi si, e Buckminster Fuller nie yje powiedziaam.

Nie, jestem pewien, e si mylisz. Spojrza na mnie, ja spojrzaam na niego i po
chwili wybuchnlimy miechem.
Widzisz? powiedziaam, nadal trzymajc jego do. Nie miaby ze mnie
adnego poytku.
Oni mwi, e tak. Jeff i Kirsten.
Tim, pomyl o Wallensteinie.
Mam wybr przemwi Tim gosem cichym, ale wyranym, gosem zdecydowanego autorytetu midzy wiar w niemoliwe i gupie z jednej strony a... Umilk
na chwil.
A nieuleganiem wierze podpowiedziaam.
Wallenstein zosta zamordowany.
Ciebie nikt nie zamorduje.
Boj si powiedzia Tim.
Posuchaj, Tim, najgorsz rzecz s te okultystyczne bzdury. Uwierz mi, ja wiem.
To one zabiy Kirsten. Zdawae sobie z tego spraw, kiedy ona umara, pamitasz? Nie
moesz do tego wrci. Stracisz zupenie grunt pod nogami.
Lepszy ywy pies wycedzi Tim ni zdechy lew. Chc powiedzie, e lepiej
wierzy w brednie, ni by realist, sceptykiem i racjonalist, i umrze w Izraelu.
No to zwyczajnie nie jed.
To, co musz wiedzie, znajduje si tam, w uedzie. Co, co musz odnale. Ten
grzyb, Angel, anokhi. On tam gdzie istnieje i ten grzyb jest Chrystusem. Tym prawdziwym Chrystusem, o ktrym mwi Jezus. Jezus by wysannikiem anokhi, ktre jest
prawdziw wit moc, prawdziwym rdem. Chc je zobaczy, chc je odnale. Ono
ronie tam w jaskiniach, wiem, e tam jest.
Byo kiedy powiedziaam.
Jest tam teraz. Chrystus jest tam teraz. Chrystus ma moc rozerwania wizw losu.
Jedyn moj nadziej jest, e kto rozerwie wizy losu i mnie uwolni. W przeciwnym
razie pjd w lady Jeffa i Kirsten. To wanie robi Chrystus, obala pradawne moce
gwiazd. Pawe wspomina o tym w swoich listach z wizienia... Chrystus wznosi si ponad sfery. I znw zawiesi gos niepewnie.
Mwisz o magii.
Mwi o Bogu!
Bg jest wszdzie.
Bg jest w tym uedzie. Paruzja, Boska Obecno. Bya tam dla sadokitw i jest
tam teraz. Potga losu jest w istocie potg wiata i jedynie Bg pod postaci Chrystusa
moe zniweczy potg wiata. W Ksidze Przdek jest zapisane, e umr, ale ciao
i krew Chrystusa mnie uratuj. Dokumenty z Qumran mwi o ksidze, w ktrej przy-

135

szo kadego czowieka zostaa zapisana przed stworzeniem wiata wyjani. To

jest Ksiga Przdek, co jak Tora. Przdki stanowi personifikacj losu, jak Norny w mitologii germaskiej, ktre przd ludzkie losy. Jedynie Chrystus, dziaajcy w imieniu
Boga tutaj, na ziemi, bierze Ksig Przdek, czyta j, przekazuje wiadomo czowiekowi, informuje go o jego losie, a potem dziki swojej nieskoczonej mdroci Chrystus
poucza tego czowieka, w jaki sposb moe unikn swojego losu. Wskazuje mu drog
wyjcia. Zamilk na chwil. Lepiej co zamwmy. Ludzie czekaj na stoliki.
Prometeusz, ktry wykrada dla ludzi tajemnic ognia, Chrystus, ktry bierze
Ksig Przdek, czytaj i przynosi czowiekowi wiadomo, eby go uratowa.
Tak kiwn gow Tim. To z grubsza ten sam mit. Tyle e to nie jest mit,
Chrystus istnieje naprawd. Jako duch, tam w uedzie.
Nie mog z tob jecha powiedziaam. auj, ale nie. Bdziesz musia jecha sam i dziki temu przekonasz si, e doktor Garret gra na twoich lkach, tak jak
graa na lkach Kirsten, bezwzgldnie je wykorzystujc.
Mogaby mnie tam zawie.
W Izraelu s kierowcy znajcy pustyni. Ja nie mam pojcia o pustyni nad
Morzem Martwym.
Masz znakomite poczucie kierunku.
Gubi si. Jestem zagubiona nawet teraz. Chciaabym z tob jecha, ale mam tu
moj prac, moje ycie i moich przyjaci. Nie chc wyjeda z Berkeley, tu jest mj
dom. Przykro mi, ale to jest wita prawda. Zawsze mieszkaam w Berkeley i nie jestem
przygotowana na to, eby z niego wyjecha. Moe pniej. Przyszo moje martini.
Wypiam je jednym spazmatycznym haustem, po ktrym nie mogam zapa tchu.
Anokhi to czysta wiadomo Boga powiedzia Tim. Jest to zatem Hagia
Sophia, Boa Mdro. Jedynie ta mdro, ktra jest absolutna, moe czyta w Ksidze Przdek. Nie moe zmieni tego, co jest w niej zapisane, ale moe znale sposb na
przechytrzenie Ksigi. Zapis jest ustalony i nic go nie zmieni. Wyglda teraz na pokonanego, zacz si poddawa. Potrzebna mi jest ta mdro, Angel. Nic innego tu
nie pomoe.
Jeste jak szatan powiedziaam i zdaam sobie spraw, e din uderzy mi do
gowy, bo nie chciaam tego powiedzie.
Nie zaprzeczy Tim, a potem kiwn gow. Tak, masz racj.
Przepraszam, e to powiedziaam.
Nie chc by zabity jak zwierz. Jeeli mona pozna zapis, to mona te znale
odpowied. Chrystus moe znale odpowied, Hagia Sophia Chrystus. Zostali przeniesieni ze Starego Testamentu do Nowego. Widziaam ju, e zrezygnowa, wiedzia,
e nie zdoa mnie namwi. Dlaczego, Angel? spyta. Dlaczego nie chcesz pojecha?

136

 Bo nie chc umrze tam nad Morzem Martwym powiedziaam.

Dobrze. Pojad wic sam.
Kto powinien to wszystko przey.
Tim kiwn gow.
Chciabym, eby przeya, Angel, Zosta wic tutaj. Przepraszam za...
Po prostu mi wybacz powiedziaam.
Umiechn si blado.
Mogaby przejecha si na wielbdzie.
Strasznie mierdz powiedziaam. Podobno.
Jeeli znajd anokhi, bd mia dostp do Boej Mdroci. Po jej trwajcej przeszo
dwa tysice lat nieobecnoci w wiecie. O tym mwi dokumenty sadokitw, o tej mdroci, ktra bya kiedy dostpna dla ludzi. Pomyl tylko, co by to znaczyo!
Podszed kelner i zapyta, czy jestemy ju gotowi zamwi. Powiedziaam, e tak.
Tim rozejrza si nieprzytomnie, jakby nagle dotaro do niego, gdzie si znajduje. Serce
mi si kroio na widok tego jego zagubienia, ale podjam ju decyzj. Moje ycie, takie
jakie byo, zbyt duo dla mnie znaczyo, a przede wszystkim baam si bliszego zwizku z tym mczyzn; Kirsten zapacia za to yciem i w pewien trudniej uchwytny sposb mj m take. Chciaam mie to wszystko za sob, zaczam nowe ycie i nie ogldaam si ju za siebie.
Tim bez entuzjazmu zoy swoje zamwienie. Miaam uczucie, e przesta mnie dostrzega, jakbym si wtopia w to. Zajam si swoim menu i znalazam to, na co miaam ochot. Miaam ochot na co bliskiego, trwaego, rzeczywistego, namacalnego. Co
ley w tym wiecie, czego mona dotkn i co mona poj. Co wie si z moim domem i moj prac, i co ostatecznie przegoni z mojego umysu abstrakcyjne myli, myli
o innych mylach i cay ich cig wirujcy w nieskoczono.
Jedzenie, ktre kelner przynis, smakowao wybornie. Oboje jedlimy z przyjemnoci. Moi klienci mieli racj.
Jeste na mnie zy? spytaam, kiedy skoczylimy.
Nie. Ciesz si, e przeyjesz to wszystko. I e pozostaniesz taka, jaka jeste powiedzia, wskazujc mnie palcem, a potem doda z wyrazem zdecydowania: Ale jeeli znajd to, czego szukam, to ja si zmieni. Nie bd taki jak teraz. Przeczytaem
wszystkie dokumenty, lecz odpowiedzi w nich nie ma. Dokumenty dowodz, e odpowied istnieje, i wskazuj do niej drog, ale same odpowiedzi nie zawieraj. Ona si kryje w uedzie. To prawda, e ryzykuj, ale sprawa jest tego warta. Jestem gotw podj to
ryzyko, bo mog odnale anokhi, i sama wiadomo tego sprawia, e warto je podj.

137

 Nie byo adnych dalszych zjawisk powiedziaam pod wpywem nagego impulsu.
To prawda.
I nie bye po raz drugi u doktor Garret.
Te prawda. Nie sprawia wraenia skruszonego ani zawstydzonego.
Wymylie to, ebym z tob pojechaa.
Chc, eby bya przy mnie. eby mnie tam zawioza. W przeciwnym razie... boj
si, e nie znajd tego, czego szukam. Umiechn si.
Cholera. A ja ci uwierzyam.
Miaem sny powiedzia Tim. Niepokojce sny. Ale nie byo szpilek za paznokciami. Ani spalonych wosw. Ani zatrzymanych zegarw.
Tak bardzo chciae, ebym z tob pojechaa powiedziaam sabncym gosem.
Przez chwil czuam pokus, eby jednak si zgodzi. Mylisz, e dla mnie te byoby to wane.
To prawda. Ale ty nie pojedziesz. To jasne. C... Umiechn si swoim znajomym, mdrym umiechem. Prbowaem.
Wpadam wic w kolein? Bo mieszkam w Berkeley?
Wieczna studentka.
Prowadz sklep z pytami.
Twoi klienci to pracownicy naukowi i studenci. Nadal jeste przywizana do uniwersytetu. Nie zerwaa ppowiny. Dopki tego nie zrobisz, nie bdziesz cakiem dorosa.
Urodziam si tamtej nocy, kiedy piam bourbona i czytaam Komedi. Kiedy miaam stan zapalny zba.
Zacza si rodzi. Dowiedziaa si o narodzinach. Ale pki nie pojedziesz do
Izraela... tam si naprawd narodzisz, na pustyni nad Morzem Martwym. Tam zaczo
si ycie duchowe czowieka, na grze Synaj, w obecnoci Mojesza. Ehyeh przemwi...
teofania. Najbardziej doniosy moment w historii ludzkoci.
Prawie mnie przekonae powiedziaam.
To jed. Wycign rk.
Boj si powiedziaam zwyczajnie.
W tym cay kopot. To dziedzictwo przeszoci: mier Jeffa i mier Kirsten. To
ci odmienio, na zawsze. Pozostawio w tobie k przed yciem.
Lepszy ywy pies...
Ale ty nie yjesz naprawd. Wci si nie narodzia. To wanie mia na myli
Jezus, mwic o powtrnych narodzinach, o narodzinach z Ducha, o narodzinach z gry. To wanie czeka na pustyni i to wanie odnajd.
Znajd to powiedziaam ale znajd to beze mnie.

138

 Ten, kto traci ycie...

Przesta mi cytowa Bibli powiedziaam. Nasuchaam si do cytatw,
wasnych i cudzych. Dobrze?
Tim wycign rk i w milczeniu, uroczycie wymienilimy ucisk doni. Tim
umiechn si z lekka, wypuci moj do, po czym spojrza na swj zoty zegarek.
Musz ci odwie do domu. Mam jeszcze jedno spotkanie dzi wieczr. Rozumiesz,
znasz mnie.
Tak. W porzdku, Tim. Jeste mistrzowskim strategiem. Obserwowaam ci, kiedy poznae Kirsten, a dzisiaj wyprbowae swoje zdolnoci na mnie. I prawie mnie
przekonae, dodaam w myli. Jeszcze par minut i bym ulega. Gdyby nalega nieco
duej.
Moim zawodem jest zbawianie dusz stwierdzi Tim zagadkowo. Nie potrafiam
odgadn, czy mwi to ironicznie czy powanie, po prostu nie potrafiam. Twoja dusza zasuguje na zbawienie powiedzia, wstajc. Przepraszam, e ci poganiam, ale
musimy ju i.
Zawsze si gdzie spieszysz, pomylaam, wstajc w lad za nim.
Wspaniaa kolacja powiedziaam.
Naprawd? Nie zauwayem. Widocznie jestem zbyt zaaferowany. Musz zaatwi
tyle spraw przed odlotem do Izraela. Teraz, kiedy nie mam Kirsten, ktra wszystko za
mnie zaatwiaa... robia to bardzo dobrze.
Znajdziesz kogo.
Mylaem, e znalazem ciebie. Marny dzi ze mnie rybak, zarzuciem sieci na ciebie i nie zowiem ci.
Moe nastpnym razem.
Nie powiedzia Tim. Nie bdzie nastpnego razu. Nie wyjani, co ma na
myli, zreszt nie musia. Wiedziaam, e tak jest, niewane z jakiego powodu. Czuam,
e Tim mwi prawd.
Kiedy Timothy Archer odlecia do Izraela, wiadomoci NBC wspomniay o tym mimochodem, jakby wspomnieli o przelocie ptakw, wydarzeniu zbyt regularnym, eby
byo wane, a jednak takim, o ktrym widzowie powinni zosta poinformowani. Chyba
eby przypomnie, e episkopalny biskup Timothy Archer nadal istnieje i nadal aktywnie uczestniczy w sprawach tego wiata. A potem amerykaska publiczno nie syszaa o nim przez jaki tydzie.
Dostaam od niego kartk, ale kartka przysza po sensacyjnej pnowieczornej wiadomoci o znalezieniu porzuconego datsuna biskupa Archera, z tylnymi koami wystajcymi poza skraj wskiej, krtej drogi na stromej skale, z map ze stacji benzynowej na
siedzeniu obok kierownicy, tak jak j zostawi.

139

Wadze Izraela zrobiy wszystko co w ich mocy i zrobiy to szybko. Wysay onierzy i... gwno. Wykorzystay wszystko, co mogy, ale dziennikarze wiedzieli, e Tim
Archer zgin na pustyni, bo nie mona tam przey, wspinajc si na urwiska i schodzc w gb wwozw. Nie mona przey, tote w kocu odnaleziono jego ciao, ktre
wygldao wedug relacji jednego z obecnych na miejscu reporterw, jakby biskup modli si na klczkach. Ale tak naprawd Tim spad z wysokiego urwiska. A ja pojechaam jak zwykle do sklepu z pytami, otworzyam go dla klientw, woyam pienidze
do kasy i tym razem nie pakaam.
Dlaczego nie wynaj zawodowego kierowcy? zapytywali dziennikarze. Dlaczego
wybra si samotnie na pustyni z mapk ze stacji benzynowej i dwiema butelkami lemoniady? Ja znaam odpowied. Bo si spieszy. Niewtpliwie uzna, e znalezienie zawodowego kierowcy zajmie zbyt wiele czasu. Nie mg czeka. Tak jak tamtego wieczoru w chiskiej restauracji, Tim musia gdzie pdzi, nie mg dugo usiedzie na jednym miejscu. By czowiekiem zajtym i spieszyo mu si, pospieszy wic na pustyni
w tym maym czterocylindrowym samochodziku, ktry nie jest bezpieczny nawet na
kalifornijskich autostradach. Jak dowodzi Bill Lundborg, te maluchy s niebezpieczne.
Kochaam go najbardziej z nich wszystkich. Przekonaam si o tym, kiedy dotara
do mnie wiadomo, zrozumiaam to w inny sposb ni przedtem. Przedtem to byo
uczucie, emocja, ale kiedy uwiadomiam sobie, e on nie yje, ta wiadomo uczynia
ze mnie chor osob, ktra skrca si z blu i ledwo powczy nogami, ale mimo to jedzie do pracy, napenia kas, odpowiada na telefony i pyta klientw, czym moe suy.
Nie byam chora tak, jak chory jest czowiek albo zwierz, byam jak popsuta maszyna.
Poruszaam si, ale dusza we mnie umara, dusza, ktra jak mwi Tim, nigdy si w peni nie narodzia. Ta dusza, nie do koca urodzona, ale chcca urodzi si bardziej, urodzi si do koca, ta dusza umara, a moje ciao mechanicznie poruszao si dalej.
Ta dusza, ktr straciam w tamtym tygodniu, nigdy nie powrcia. Jestem teraz, po
latach, nadal tylko maszyn. Ta maszyna usyszaa wiadomo o mierci Johna Lennona,
ta maszyna zasmucia si i pogrya w rozmylaniach, a potem pojechaa do Sausalito
na seminarium Edgara Barefoota, bo tak wanie zachowuje si maszyna, tak reaguje na
rzeczy straszne. Maszyna nie potrafi inaczej, po prostu krci si dalej, moe tylko troch
zgrzyta. To wszystko, co maszyna potrafi. Nie mona od niej oczekiwa niczego wicej.
To wszystko, co ma do zaoferowania. Dlatego mwimy o niej jako o maszynie. Rozumie
umysem, ale jej serce nie rozumie, bo jest sercem mechanicznym, zaprojektowanym do
tego, eby dziaao jako pompa.
Pompuje wic, a maszyna kutyka i pdzi przed siebie, i wie, ale nie wie. I wykonuje
swoje zadania. yje tym, co uwaa za ycie: trzyma si rozkadu zaj i przestrzega prawa. Nie przekracza limitu szybkoci na mocie Richardsona i mwi sobie: waciwie
nigdy nie lubiam Beatlesw, uwaam, e s nijacy. Jeff przynis kiedy Rubber Soul

140

i kiedy sysz... powtarza sobie to, co pomylaa i usyszaa, prowadzi imitacj ycia.
ycia, ktre kiedy posiadaa, a teraz utracia; ktre odeszo. Wie, e nie wie co, jak mwi podrczniki filozofii o filozofie, ktry si pogubi. Zapomniaam, ktry to. Chyba
Locke. I Locke uwaa, e nie wie co. To zdanie zrobio na mnie wraenie. Ja takich rzeczy szukam. Pocigaj mnie byskotliwe sformuowania, ktre mona uzna za wzr dobrej angielszczyzny.
Jestem wieczn studentk i tak pozostan, ju si nie zmieni. Zaoferowano mi
szans zmiany, z ktrej nie skorzystaam. Jestem teraz unieruchomiona i jak mwiam,
wiem, ale nie wiem co.

14
Siedzc naprzeciwko nas, umiechnity ksiycowe szerokim umiechem, Edgar
Barefoot mwi:
Co by byo, gdyby orkiestra symfoniczna mylaa tylko o dotarciu do finaowej kody? Co by si stao z muzyk? Jedno wielkie uderzenie dwiku i zaraz koniec.
Muzyka tkwi w procesie, w rozwoju. Przypieszenie j niszczy. Wtedy nie ma ju muzyki. Chc, ebycie si nad tym zastanowili.
Dobrze, powiedziaam sobie, zastanowi si nad tym. Tego akurat dnia nie ma nic,
o czym wolaabym rozmyla. Co si stao, co wanego, ale nie chc tego pamita.
Nikt nie chce. Widz wok Siebie t sam reakcj. Moja reakcja w innych, tutaj, na tej
luksusowej odzi w przystani numer pi. Gdzie paci si sto dolarw, tyle, zdaje si, Tim
i Kirsten zapacili tej wariatce, temu pseudomedium z Santa Barbara, ktra zniszczya
nas wszystkich.
Sto dolarw wyglda na jak magiczn sum, ktra otwiera drzwi do owiecenia.
Dlatego te jestem tutaj. Moje ycie jest powicone poszukiwaniom owiecenia, podobnie jak ycie ludzi wok mnie. Oto jest gos Strefy Zatokowej, haas i rwetes poszukiwaczy sensu. Oto sens naszego istnienia: uczy si.
Ucz nas, Barefoot, pomylaam. Powiedz mi co, czego nie wiem. Jako osoba niezdolna do rozumienia, chc wiedzie. Moesz zacz ode mnie. Jestem najbardziej uwana
z twoich uczniw. Wierz we wszystko, co gosisz. Jestem absolutn idiotk, e tu przyszam. Wydawaj te dwiki, to mnie uspokaja i zapominam.
Moda damo powiedzia Barefoot.
Drgnam, zdajc sobie spraw, e zwraca si do mnie.
Tak powiedziaam, wstajc.
Jak si nazywasz?
Angel Archer.

141

 Po co tu jeste?
eby uciec.
Od czego?
Od wszystkiego.
Dlaczego?
Bo to boli.
Chodzi ci o Johna Lennona?
Te. Ale nie tylko. S inne rzeczy.
Zwrciem na ciebie uwag powiedzia Barefoot bo spaa. Moe nie zdawaa sobie z tego sprawy. Czy zdawaa sobie z tego spraw?
Zdawaam sobie spraw.
Czy chcesz, ebym tak o tobie myla? Jako o osobie, ktra pi?
Prosz mnie zostawi w spokoju.
Pozwoli ci wic spa?
Tak.
Odgos klaskania jedn rk zacytowa Barefoot.
Nie odezwaam si.
Czy chcesz, ebym ci uderzy? Paln ci w plecy? eby si obudzia?
Nie zaley mi powiedziaam. Wszystko mi jedno.
Co trzeba zrobi, eby ci obudzi?
Nie odpowiedziaam.
Moja praca polega na budzeniu ludzi.
Jeszcze jeden rybak.
Tak, ale ja owi ryby, nie dusze. Nie wiem, co to jest dusza. Wiem tylko, co to
jest ryba. Rybak owi ryby i jeeli wydaje mu si e owi co innego, to jest gupcem.
Oszukuje sam siebie i tych, ktrych chce zowi.
To zap mnie powiedziaam.
Czego chcesz?
Nigdy si ju nie obudzi.
To podejd tutaj powiedzia Barefoot. Podejd i sta obok mnie. Ja ci naucz spa. Spa jest rwnie trudno, jak si obudzi. Ty pisz marnie, nieumiejtnie.
Mog ci nauczy spa i rwnie atwo mog ci nauczy, jak si obudzi. Moesz wybiera. Czy jeste pewna, e wiesz, czego chcesz? Moe w gbi serca chcesz si obudzi?
Moesz si myli co do siebie. Podejd tutaj. Wycign rk.
Nie dotykaj mnie powiedziaam, podchodzc. Nie chc by dotykana.
Wic to wiesz.
Jestem tego pewna.
Moe twoje kopoty wynikaj z tego, e nikt ci nigdy nie dotkn.

142

 Ty mi to powiedz. Ja nie mam nic do powiedzenia. Cokolwiek miaam do powiedzenia...

Ty nigdy nic nie powiedziaa. Przez cae ycie milczaa. Mwiy tylko twoje
usta.
Skoro tak mwisz.
Powiedz mi jeszcze raz, jak si nazywasz.
Angel Archer.
Czy masz swoje tajne imi? Ktrego nikt nie zna?
Nie mam tajnego imienia. I nagle powiedziaam: Jestem zdrajczyni.
Kogo zdradzia?
Przyjaci.
C, zdrajczyni, opowiedz mi, jak doprowadzia swoich przyjaci do upadku.
Jak to zrobia?
Za pomoc sw.
Jeste wic mocna w sowach.
Bardzo mocna. Jestem zaraz, sown zaraz. Uczyli mnie tego zawodowcy.
Brak mi sw powiedzia Barefoot.
Wobec tego sucham.
Teraz zaczynasz rozumie.
Kiwnam gow.
Czy masz w domu jakie zwierzta? spyta Barefoot. Psy albo koty?
Jakiekolwiek zwierz?
Dwa koty.
Czy je czeszesz, karmisz i zajmujesz si nimi? Czujesz si za nie odpowiedzialna?
Zabierasz je do weterynarza, kiedy zachoruj?
Jasne.
A kto zajmuje si tob?
Mn? Nikt.
Potrafisz to wszystko robi sama?
Potrafi.
Wobec tego, Angel Archer, ty yjesz.
Chyba niechccy.
Ale yjesz. Nie wiesz tego, ale yjesz. Pod sowami, pod skorup sw, jeste ywa.
Prbuj ci to powiedzie, nie uywajc sw, ale to niemoliwe. Posiadamy wycznie
sowa. Siadaj z powrotem i suchaj. Wszystko, co odtd dzisiaj powiem, bdzie skierowane do ciebie. Mwi do ciebie, ale nie sowami. Czy to ma dla ciebie jaki sens?
Nie.
No to po prostu siadaj.

143

Wrciam na miejsce i usiadam.

Angel Archer zacz Barefoot. Mylisz si, co do siebie. Ty nie jeste chora, ty jeste wygodniaa. To, co ci drczy, to gd. Sowa nie maj z tym nic wsplnego. Bya zagodzona przez cae ycie. Rzeczy duchowe ci nie pomog. Nie potrzebujesz
ich. W tym wiecie jest za duo rzeczy duchowych, o wiele za duo. Jeste gupia, Angel
Archer, ale twoja gupota nie jest dobr gupot.
Nie odpowiedziaam.
Potrzebujesz prawdziwego misa mwi Barefoot i prawdziwego napoju,
a nie duchowego misa i napoju. Ja ci daj prawdziwe poywienie dla twojego ciaa,
eby roso. Jeste wygodzon osob, ktra, sama o tym nie wiedzc, przysza tu, eby
j nakarmi. Nie masz pojcia, po co tu dzisiaj przysza. To ja mam ci to powiedzie.
Kiedy ludzie przychodz tutaj, eby mnie sucha, czstuj ich kanapk. Gupi suchaj moich sw, mdrzy zjadaj kanapk. To, co ci mwi, nie jest jakim absurdem, to
prawda. To jest co, o czym nikt z was nie myla, ale ja daj wam prawdziwy pokarm
i tym pokarmem jest kanapka. Sowa, gadanina to nic, to tylko wiatr. Bior od was po
sto dolarw, ale uczycie si czego bezcennego. Czy kiedy wasz pies albo kot jest godny, mwicie do niego? Nie, dajecie mu je. Ja te daj wam je, ale wy o tym nie wiecie. Macie wszystko postawione na gowie, bo tak was nauczyli na uniwersytecie. le
was nauczono. Okamano was. A teraz oszukujecie si sami, nauczylicie si, jak to robi, i robicie to bardzo dobrze. Poczstujcie si kanapk i jedzcie, zapomnijcie o sowach. Jedynym celem sw byo cignicie was tutaj.
Dziwne, pomylaam. On to mwi powanie. W tym momencie cz mojego blu
zacza ustpowa. Poczuam, jak ogarnia mnie spokj, a cierpienie odpywa.
Cze, Angel. Kto za mn pochyli si i trci mnie w rami.
Odwrciam si, eby zobaczy, kto to.
Umiechaa si do mnie pyzata moda twarz z niewinnymi oczami, otoczona jasnymi wosami. Bill Lundborg w golfie i szarych spodniach, i ku mojemu zdziwieniu, w zamszowych mokasynach.
Pamitasz mnie? zapyta szeptem. Przepraszam, e nie odpowiedziaem na
aden z twoich listw. Zastanawiaem si, jak yjesz.
Doskonale powiedziaam. Po prostu doskonale.
Chyba nie powinnimy rozmawia. Zaoy rce na piersi i w skupieniu sucha
tego, co mwi Barefoot.
Po wykadzie Barefoot podszed do mnie. Wci jeszcze siedziaam bez ruchu.
Pochyli si i spyta:
Czy masz co wsplnego z biskupem Archerem?
Tak powiedziaam. Jestem jego synow.
Znalimy si, Tim i ja. Przez lata. Jego mier bya dla mnie wstrzsem.
Rozmawialimy z nim o teologii.

144

Podszed do nas Bill Lundborg i przysuchiwa si w milczeniu naszej rozmowie.

Nadal umiecha si tym samym umiechem, ktry zapamitaam.
A teraz mier Johna Lennona mwi Barefoot. Mam nadziej, e nie wprawiem ci w zakopotanie, wycigajc ci w ten sposb do odpowiedzi, ale widziaem,
e co jest nie tak. Teraz wygldasz lepiej.
Czuj si lepiej.
Zjesz kanapk? Barefoot wskaza suchaczy zebranych wok stou w drugim
pomieszczeniu.
Nie, dzikuj.
Wobec tego nie suchaa tego, co do ciebie mwiem. Ja nie artowaem, Angel.
Nie moesz y sowami, sowa nie karmi. Jezus powiedzia: Nie samym chlebem
czowiek yje, a ja mwi: Czowiek w ogle nie yje sowami. Zjedz kanapk.
Zjedz co, Angel popar go Bill Lundborg.
Nie mam ochoty powiedziaam. Przepraszam. Pomylaam, e wolaabym, eby mi dano spokj.
Jeste taka chuda powiedzia Bill Lundborg, pochylajc si.
To ta moja praca odpowiedziaam obojtnie.
Angel, poznaj Billa Lundborga zreflektowa si Edgar Barefoot.
My si znamy powiedzia Bill. Jestemy starymi znajomymi.
Wobec tego pewnie wiesz zwrci si do mnie Barefoot e Bill jest bodhisattw.
Nie wiedziaam.
A czy wiesz, Angel, co to jest bodhisattwa? spyta Barefoot.
To ma co wsplnego z Budd.
Bodhisattwa to kto, kto zrezygnowa z szansy osignicia nirwany, eby wrci
na ziemi i pomaga innym. Dla bodhisattwy wspczucie jest rwnie wane jak mdro. To jest zasadnicza cecha bodhisattwy.
To pikne powiedziaam.
Wykady Edgara bardzo duo mi daj wtrci si Bill. Chod. Wzi mnie
za rk. Dopilnuj, eby co zjada.
Czy uwaasz si za bodhisattw? spytaam go.
Nie.
Czasami sam bodhisattwa nie wie powiedzia Barefoot. Mona by owieconym, nie wiedzc o tym. Mona rwnie uwaa, e jest si owieconym i nie by.
Budda jest nazywany Obudzonym, poniewa obudzony znaczy to samo co owiecony. My wszyscy, nie zdajc sobie z tego sprawy, jestemy pogreni we nie. yjemy
we nie, chodzimy, poruszamy si i spdzamy nasze ycie we nie. A przede wszystkim
mwimy we nie, nasze sowa s sowami ludzi picych, s nierzeczywiste.

145

Jak to, czego sucham teraz, pomylaam.

Rozejrzaam si za Billem, ktry gdzie znik.
Poszed przynie ci co do zjedzenia wyjani Barefoot.
To wszystko jest bardzo dziwne powiedziaam. Ten cay dzie jest jaki
nierzeczywisty. Jest jak sen, masz racj. Na wszystkich stacjach graj stare piosenki
Beatlesw.
Opowiem ci, co mi si kiedy zdarzyo. Barefoot usiad obok mnie na krzele i pochyli si, splatajc donie. Byem wtedy bardzo mody, studiowaem na
Uniwersytecie Stanforda. Chodziem na zajcia, ale nie zdawaem kocowych egzaminw. Suchaem duo wykadw z filozofii.
Ja te powiedziaam.
Pewnego dnia wyszedem z mieszkania, eby nada list. Pisaem prac, nie na stopie, tylko dla siebie: gbokie idee filozoficzne, idee bardzo wwczas dla mnie wane. Miaem jeden szczeglny problem, z ktrym nie mogem sobie poradzi: chodzio
o Kanta i jego ontologiczne kategorie, za pomoc ktrych umys ludzki poznaje...
Czas, przestrze i przyczynowo powiedziaam. Wiem. Uczyam si tego.
Idc, uwiadomiem sobie, e w bardzo realnym sensie ja sam tworz wiat, ktry
poznaj, e zarwno tworz ten wiat, jak i go poznaj. Waciwe sformuowanie przyszo mi do gowy nagle, jak grom z jasnego nieba. W jednej chwili go nie miaem, w nastpnej je miaem. Byo to rozwizanie, ktrego szukaem przez kilka lat... Przeczytaem
Humea i potem znalazem odpowied na jego krytyk przyczynowoci w pismach
Kanta, a teraz, nagle, miaem odpowied, i to odpowied naleycie sformuowan, na
Kanta. Przyspieszyem kroku.
W tym momencie pojawi si Bill Lundborg. Nis kanapk i kubek jakiego soku
owocowego, ktry mi poda. Przyjam je mechanicznie.
Barefoot podj przerwany wtek.
Wracaem do domu najszybciej jak mogem. Musiaem zapisa to satori, zanim je
zapomn. To, co zdobyem tam na ulicy, z dala od mieszkania, gdzie miabym dostp do
pira i papieru, to byo zrozumienie wiata pojciowo zorganizowanego, nie w czasie
i przestrzeni oraz wedug zasady przyczynowoci, ale wiata jako idei istniejcej w bezgranicznym umyle, tak jak nasze wasne umysy przechowuj pami. Uchwyciem
przebysk wiata nie uporzdkowanego przeze mnie w kategoriach czasu, przestrzeni
i przyczynowoci, ale takiego, jaki jest urzdzony sam w sobie: Kantowsk rzecz sam
w sobie.
Ktra, jak twierdzi Kant, nie moe by poznana.
Ktra normalnie nie moe by poznana powiedzia Barefoot ale ja jako
j pojem, jako olbrzymi siatk, rozgaziajc si struktur wzajemnych powiza,
zorganizowan wedug znaczenia, z nowymi wydarzeniami dodawanymi jak inkrustacje. Nigdy wczeniej nie postrzegaem w taki sposb absolutnej natury rzeczywistoci.
Tu umilk na chwil.

146

 Wrcie do domu i zapisae to wszystko powiedziaam.

Nie. Nigdy tego nie zapisaem. Kiedy prawie biegem do domu, zobaczyem
dwjk maych dzieci, jedno z nich z butelk ze smoczkiem, ktre bawiy si na jezdni. Przejedaa tamtdy z du prdkoci masa samochodw. Przygldaem si temu
przez chwil i wreszcie podszedem do nich. Nie widzc nikogo dorosego, poprosiem, eby zaprowadziy mnie do swojej matki. Dzieci nie znay angielskiego, dziao si
to w hiszpaskiej dzielnicy, bardzo biednej... w tamtych czasach nie miaem centa przy
duszy. Odnalazem matk dzieci. Powiedziaa: Nie mwi po angielsku i zatrzasna mi drzwi przed nosem. Z umiechem. Pamitam to. Umiechna si do mnie pogodnie. Mylaa, e jestem jakim domokrc. Chciaem jej powiedzie, e jej dzieci
mog w kadej chwili zgin, a ona z angielskim umiechem zatrzasna mi przed nosem drzwi.
I co wtedy zrobie? spyta Bill.
Usiadem na krawniku i pilnowaem tej dwjki dzieci przez reszt popoudnia.
Pki nie wrci z pracy ich ojciec, ktry mwi troch po angielsku. Mogem mu wytumaczy, o co chodzi. Podzikowa mi.
Postpie susznie powiedziaam.
I w ten sposb nigdy nie przeniosem mojego modelu wszechwiata na papier.
Zachowaem o nim tylko niejasne wspomnienie. Takie rzeczy uciekaj. Byo to satori,
jakie zdarza si raz w yciu. W Indiach to si nazywa moksa, nagy przebysk absolutnego zrozumienia pojawiajcego si znikd. To, co James Joyce nazywa epifaniami rodzcymi si ze zdarze trywialnych albo w ogle bez przyczyny, po prostu zdarzajcymi si. Caociowe zrozumienie wiata. Barefoot umilk.
Z tego, co mwisz, wynika, e ycie meksykaskiego dziecka jest...
A co ty by zrobia? spyta Barefoot. Czy poszaby do domu i zapisaa swoje filozoficzne odkrycie, swoj moks? Czy zostaaby przy dzieciaku?
Zadzwoniabym na policj.
eby to zrobi, musiaaby poszuka telefonu. A wtedy zostawiaby dzieci.
To adna historyjka powiedziaam. Ale znaam kogo jeszcze, kto opowiada
adne historyjki, i ten kto nie yje.
Moe znalaz to, czego szuka w Izraelu. Zanim zgin powiedzia Barefoot.
Bardzo wtpi.
Ja te zgodzi si Barefoot. Z drugiej strony, moe znalaz co lepszego. Co,
czego powinien by szuka, a nie szuka. Chc przez to powiedzie, e wszyscy jestemy
niewiadomymi, wicej nawet, opornymi bodhisattwami. Jest to co, co narzucaj nam
przypadkowe okolicznoci. Chciaem jedynie popdzi do domu i przela moje wspaniae odkrycie na papier, zanim je zapomn. To byo naprawd wielkie odkrycie, nie
mam co do tego najmniejszej wtpliwoci. Nie chciaem zosta bodhisattw, nie prosiem o to, nie oczekiwaem tego. W tamtym czasie nie znaem jeszcze tego okrelenia.
Kady by postpi tak jak ja.

147

 Nie kady powiedziaam. Ale chyba wikszo.

A co ty by zrobia? spyta Barefoot. Stojc przed takim wyborem.
Chyba zrobiabym to co ty i miaa nadziej, e zapamitam to odkrycie.
Ale ja nie zapamitaem powiedzia Barefoot i to jest sedno tej historii.
Czy mog si z tob zabra? spyta nagle Bill. Mj samochd odholowali.
Pk mi korbowd i...
Jasne powiedziaam i wstaam sztywno. Bolay mnie wszystkie koci. Potem
zwrciam si do Barefoota: Suchaam twoich prelekcji przez radio i z pocztku
uwaaam, e jeste nadty, ale teraz nie jestem ju tego pewna.
Zanim odejdziesz zwrci si do mnie Barefoot chciabym, eby mi powiedziaa, jak zdradzia swoich przyjaci.
Wcale ich nie zdradzia wtrci si Bill. To wszystko jej wymysy.
Barefoot pooy mi rk na ramieniu i posadzi mnie z powrotem na krzele.
Pozwoliam im umrze powiedziaam. Zwaszcza Timowi.
Tim nie mg unikn mierci stwierdzi Barefoot. On pojecha do Izraela,
eby umrze. On tego chcia, szuka mierci. Dlatego powiedziaem, e moe znalaz to,
czego szuka albo co jeszcze lepszego.
Tim nie szuka mierci zaprotestowaam oburzona. Nigdy nie widziaam,
eby kto z tak odwag stawia czoo losowi.
mier i los to nie to samo powiedzia Barefoot. On zgin, eby unikn losu, poniewa uzna, e los, jaki go czeka, jest gorszy od mierci na pustyni nad
Morzem Martwym. Dlatego jej szuka i znalaz, ale ja myl, e on znalaz co lepszego.
Co o tym sdzisz, Bill? zwrci si do chopca.
Wolabym nie mwi odpowiedzia Bill.
Ale wiesz powiedzia do niego Barefoot.
Co to za los, o ktrym mwie? spytaam Barefoota.
Zagubienie w pozbawionych sensu sowach. Sprzedawca sw. Utrata wizi z yciem. Tim zabrn w to daleko. Przeczytaem Wszechwadn mier parokrotnie. Nie ma
tam nic, absolutnie nic. To tylko sowa. Flatus vocis, pusty dwik.
Masz racj powiedziaam po chwili. Ja te to czytaam. Ile w tym byo
prawdy, ile okropnej, smutnej prawdy.
Tim zdawa sobie z tego spraw. Powiedzia mi to. Przyszed do mnie na par miesicy przed swoj wypraw do Izraela i powiedzia mi. Chcia, ebym go zapozna z sufizmem. Chcia zamieni wiedz, ca wiedz, jak nagromadzi w cigu ycia, na co
innego. Na pikno. Opowiedzia mi o albumie, ktry mu sprzedaa, a ktrego nie mia
czasu przesucha. Fidelio Beethovena. Cigle by zbyt zajty.
Wiedziae wic, kim jestem powiedziaam. Zanim si przedstawiam.

148

 Dlatego poprosiem, eby do mnie podesza rzek Barefoot. Poznaem ci.

Tim pokazywa mi zdjcie twoje i Jeffa. Z pocztku nie byem pewien. Jeste teraz duo
szczuplejsza.
Mam wyczerpujc prac powiedziaam.
Razem z Billem Lundborgiem wracalimy przez most Richardsona nad Wschodni
Zatok. Suchalimy radia, nie koczcego si konduktu piosenek Beatlesw.
Wiem, e prbowaa mnie odnale mwi Bill ale nie ukadao mi si najlepiej. Ostatecznie zdiagnozowano mnie jako hebefrenika.
Mam nadziej, e ta muzyka nie dziaa na ciebie przygnbiajco powiedziaam,
eby zmieni temat. Mog j wyczy.
Lubi Beatlesw stwierdzi Bill.
Czy wiesz o mierci Johna Lennona?
Jasne. Wszyscy wiedz. Wic prowadzisz teraz sklep muzyczny.
Rzeczywicie. Mam pod sob piciu sprzedawcw i nieograniczone prawo zakupu. Firma Capitol Records proponowaa mi przeniesienie si w okolice Los Angeles,
chyba do Burbank, i prac tam dla nich. Osignam szczyt, jeeli chodzi o detaliczn
sprzeda pyt. Prowadzenie sklepu to szczyt moliwoci. Mona jeszcze by jego wacicielem, ale na to nie mam pienidzy.
Czy wiesz, co znaczy hebefrenik?
Tak. Nawet znam pochodzenie tego sowa, pomylaam. Hebe bya greck
bogini modoci powiedziaam.
To znaczy, e nigdy nie dorosem wyjani Bill. Hebefrenia charakteryzuje
si gupot.
Chyba tak powiedziaam.
Kiedy si jest hebefrenikiem, wszystko wydaje si czowiekowi mieszne. mier
Kirsten wydaa mi si mieszna.
To rzeczywicie jeste hebefrenikiem, pomylaam. Bo nie byo w tym nic miesznego.
A mier Tima? spytaam.
Niektre rzeczy byy w niej mieszne. Ten may samochodzik, datsun. I te dwie
butelki lemoniady. Tim pewnie mia na nogach buty takie jak ja teraz. Unis stop,
pokazujc mi swoje zamszowe mokasyny.
Chyba tak.
Ale w wikszoci to nie byo mieszne. To, czego Tim szuka, nie byo mieszne.
Barefoot si myli co do tego, czego Tim szuka. On nie szuka mierci.
wiadomie nie, ale moe podwiadomie.

149

 To bzdura powiedzia Bill. Cae to gadanie o podwiadomej motywacji.

Argumentujc w ten sposb, moe udowodni wszystko. Mona czowiekowi przypisa dowoln motywacj, bo nie mona tego sprawdzi. Tim szuka tego grzyba.
Niewtpliwie wybra dziwne miejsce na zbieranie grzybw. Grzyby nie rosn na pustyni, tylko w miejscach chodnych, wilgotnych i ocienionych.
W grotach powiedziaam. Tam s groty.
No dobrze, zreszt to i tak nie by grzyb. To te byo tylko przypuszczenie. Na niczym nie oparte. Tim zapoyczy ten pomys od Johna Allegra. Problem Tima polega
na tym, e on nigdy nie myla samodzielnie. Bra pomysy innych ludzi i wierzy, e
sam je wymyli, podczas gdy w istocie krad je innym.
Ale te pomysy miay swoj warto i Tim je syntetyzowa. Tim czy rne pomysy.
Nie najlepsze.
Skd ty to moesz wiedzie? spytaam, spojrzawszy na Billa ze zdziwieniem.
Wiem, e go kochaa powiedzia Bill. Nie musisz go przez cay czas broni.
Ja go nie atakuj.
Wyglda, jakby go atakowa.
Ja te go kochaem. Wiele osb kochao biskupa Archera. By wspaniaym czowiekiem, najwikszym, jakiego w yciu spotkalimy. Ale by naiwny i ty to wiesz.
Nie odpowiedziaam. Prowadziam i jednym uchem suchaam radia. Grali akurat
Yesterday.
Natomiast Edgar mia racj co do ciebie. Nie powinna koczy uniwersytetu. Za
duo si nauczya.
Jezu! Za duo si nauczyam powiedziaam ze zoci. Oto vox populi.
Niech do edukacji. Niedobrze mi si robi od suchania takich pierdo. Ciesz si z tego, co wiem.
To ci rozoyo.
Pieprz si.
Jeste bardzo rozgoryczona i bardzo nieszczliwa. Jeste bardzo dobr osob, ktra kochaa Kirsten, Tima i Jeffa, i nie moesz przebole tego, co ich spotkao. A twoje
wyksztacenie nie pomaga ci w tej sytuacji.
Nic tu nie moe pomc! powiedziaam ze zoci. To byli dobrzy ludzie
i wszyscy teraz nie yj!
Ojcowie wasi jedli mann na pustyni i pomarli.
Co to jest?
Sowa Jezusa. Myl, e to si czyta podczas mszy. Byem kilka razy na mszy z Kirsten. W katedrze Miosierdzia. Kiedy, gdy Tim podawa kielich, a Kirsten klczaa przy
barierce, Tim niepostrzeenie wsun jej na palec obrczk. Nikt oprcz mnie tego nie
zauway. Bya to symboliczna obrczka lubna i Tim mia na sobie wszystkie liturgiczne szaty.

150

 Opowiedz mi o tym.
Wanie ci mwi. Czy wiedziaa...
Wiedziaam o obrczce. Kirsten mi opowiedziaa. Pokazaa mija.
Uwaali, e s duchowo zalubieni. Na oczach i w oczach Boga. Chocia nie
w wietle prawa cywilnego. Ojcowie wasi jedli mann na pustyni i pomarli. To odnosi si do Starego Testamentu. Jezus przynosi...
O mj dobry Boe powiedziaam. Mylaam, e ju tego nie bd wysuchiwa. Nie chc tego ju nigdy sysze. Nic to nie pomogo wtedy i nie pomoe teraz. Barefoot mwi o bezuytecznych sowach to s bezuyteczne sowa. Dlaczego
Barefoot nazwa ci bodhisattw? Jak to jest z tym twoim wspczuciem i mdroci?
Osigne nirwan i wrcie, eby pomaga innym, czy tak?
Mogem osign nirwan, ale zrezygnowaem z niej. eby wrci.
Przepraszam ci powiedziaam ze znueniem. Nie bardzo rozumiem, co
mwisz.
Wrciem na ten wiat powiedzia Bill. Z tamtego wiata. Ze wspczucia.
Tego si nauczyem tam, na pustyni. Nad Morzem Martwym. Gos mia spokojny,
caa jego twarz wyraaa gboki spokj. Oto, co tam znalazem.
Spojrzaam na niego.
Jestem Tim Archer powiedzia Bill. Wrciem z tamtej strony. Do tych, ktrych kocham. Umiechn si wszechobejmujcym tajemniczym umiechem.

15
Czy powiedziae Edgarowi Barefootowi? zapytaam po chwili milczenia.
Tak.
Komu jeszcze?
Prawie nikomu.
Kiedy to si stao? spytaam. A potem powiedziaam: Ty pierdolony wariacie. To si nigdy nie skoczy. Stale co nowego. Jedno po drugim wariuj i umieraj. Chc tylko prowadzi mj sklep z pytami, zapali trawk, pokocha si od czasu do
czasu i przeczyta par ksiek. Nigdy nie prosiam o co takiego. Opony mojego
wozu zapiszczay, kiedy gwatownie wyprzedziam wolniejszy pojazd. Prawie dojechalimy do koca mostu Richardsona.
Angel powiedzia Bill i pooy mi do na ramieniu. agodnie.
Zabierz swoj cholern rk zadaam.
Wrciem powiedzia, zabierajc rk.

151

 Znw ci si pogorszyo i powiniene wraca do szpitala, ty hebefreniczny pgwku. Czy nie widzisz, co si ze mn robi, kiedy musz tego wysuchiwa? Czy wiesz,
co sobie mylaam o tobie? Mylaam: oto w pewnym sensie jedyny normalny czowiek
w naszym gronie. Ma etykietk wariata, ale jest normalny. My mamy etykietk normalnych, ale jestemy wariatami. A teraz masz. Jeste ostatni, po ktrym bym si tego spodziewaa, ale chyba... Urwaam. Cholera. To nie podlega adnej logice, ten proces
wariowania. Zawsze sobie mwiam: Bill Lundborg ma kontakt z rzeczywistoci, myli
o samochodach. Mgby wytumaczy Timowi, dlaczego nie naley wyjeda na pustyni datsunem z dwiema butelkami lemoniady i mapk ze stacji benzynowej. A teraz
jeste taki sam wariat jak oni. Wikszy. Pogoniam radio, samochd napeni si
gosami Beatlesw. Bill natychmiast wyczy radio.
Prosz ci, zwolnij powiedzia.
A ja ci prosz, eby przy rogatce wysiad i pojecha dalej z kim innym. I moesz
powiedzie Barefootowi, eby sobie wsadzi swoje...
Nie miej pretensji do niego powiedzia Bill ostro. To ja mu powiedziaem,
nie on mnie. Zwolnij! Wycign rk do kluczykw.
Dobrze zgodziam si i wcisnam hamulec.
Przewrcisz to pudeko sardynek i zabijesz nas oboje. Nawet nie zapia pasa.
I to akurat dzisiaj. Musz tego wysuchiwa w dniu, kiedy zabili Johna Lennona.
Nie znalazem grzyba anokhi powiedzia Bill.
Nie odezwaam si. Po prostu jechaam. Najlepiej jak mogam.
Spadem z urwiska powiedzia Bill.
Wiem. O tym te czytaam w Chronicie. Czy to bolao?
Wtedy byem ju nieprzytomny od soca i upau.
C, widocznie nie jeste zbyt inteligentn osob, skoro tak gupio zgine.
A potem, nagle, poczuam przypyw wspczucia. Poczuam wstyd, przemony
wstyd za to, co mu robi. Wybacz, Bill powiedziaam.
Nie ma sprawy rzuci po prostu.
Zastanowiam si, jak to uj i w kocu powiedziaam:
Kiedy... Jak mam do ciebie mwi? Bill czy Tim? Jestecie tu teraz obaj?
Jestem nami oboma. Z dwu naszych osobowoci powstaa jedna. Oba imiona s
dobre. Pewnie powinna mwi do mnie Bill, eby ludzie si nie dowiedzieli.
Dlaczego nie chcesz, eby si dowiedzieli? Zdawaoby si, e co tak wanego, tak
niezwykego, powinno zosta ogoszone.
Zamkn mnie z powrotem w szpitalu.
Wobec tego bd do ciebie mwi Bill.
Tim przyszed do mnie w jaki miesic po swojej mierci. Nie rozumiaem, co si
ze mn dzieje, nie mogem sobie tego wytumaczy. wiata i kolory, a potem czyja

152

obecno w moim umyle. Inna osobowo znacznie inteligentniejsza ode mnie, mylca o rzeczach, o ktrych ja nigdy nie mylaem. On zna grek, acin, hebrajski i ca
teologi. Bardzo wyranie myla o tobie. Chcia ci zabra do Izraela.
Spojrzaam na niego i gwatownie poczuam chd.
Tamtego wieczoru w chiskiej restauracji prbowa ci na to namwi. Ale ty powiedziaa, e ju masz cae ycie zaplanowane. e nie moesz wyjecha z Berkeley.
Zdjam nog z pedau, pozwoliam, eby samochd zwolni. Jecha coraz wolniej, a
wreszcie stan.
Zatrzymywanie si na mocie jest niezgodne z przepisami powiedzia Bill.
Chyba, e nawali ci silnik albo skoczy si benzyna, czy co takiego. Jed dalej.
Tim mu powiedzia, pomylaam. Mechanicznie wczyam jedynk i powtrnie
uruchomiam silnik.
Tim si w tobie podkochiwa.
I co z tego?
Midzy innymi dlatego chcia, eby z nim pojechaa do Izraela.
Mwisz o nim w trzeciej osobie. To znaczy, e nie utosamiasz si z Timem. Jeste
Billem Lundborgiem, ktry mwi o Timie.
Jestem Billem Lundborgiem zgodzi si Bill ale jestem te Timem
Archerem.
Tim nie powiedziaby mi o tym, e by mn seksualnie zainteresowany.
Wiem powiedzia Bill ale ja ci to mwi.
Co jedlimy na kolacj tamtego wieczoru w chiskiej restauracji?
Nie mam pojcia.
Gdzie jest ta restauracja?
W Berkeley.
Gdzie w Berkeley?
Nie pamitam.
Powiedz mi, co znaczy hysteron proteron.
Skd mam wiedzie? To acina. Tim zna acin, ja nie.
To jest po grecku.
Ja nie znam greki. Odbieram myli Tima i on co jaki czas myli co po grecku, ale
ja nie wiem, co to znaczy.
Co si stanie, jeeli ci uwierz? spytaam. Co wtedy?
Wtedy powiedzia Bill bdziesz zadowolona, e twj stary przyjaciel nie
umar.
I o to w tym wszystkim chodzi?
Tak. Kiwn gow.

153

 Mnie by si wydawao zaczam ostronie e chodzi o co waniejszego.

Byby to cud o nieprawdopodobnym znaczeniu dla caego wiata. Jest to co, czym powinni zaj si uczeni. To dowodzi istnienia niemiertelnej duszy, istnienia zawiatw. Dowodzi, e wszystko, w co wierzyli Tim i Kirsten, jest prawd, e ich ksika
Wszechwadna mierci jest prawd. Nie sdzisz?
Tak, chyba tak. Tak uwaa Tim, on duo o tym myli. On chce, ebym napisa
ksik, ale ja nie umiem, nie mam talentu do pisania.
Mgby wystpi w roli sekretarza Tima. Tak, jak to robia twoja matka. Tim
mgby dyktowa, a ty by tylko zapisywa.
On trajkocze jak karabin maszynowy. Prbowaem to zapisywa... ale jego mylenie jest jakie popierdolone. Za przeproszeniem. Jego myli rozbiegaj si na wszystkie
strony. I nie znam poowy sw. Naprawd wiele z tych myli to nie s wcale sowa, tylko wraenia.
Czy syszysz go teraz?
Nie, teraz nie. To si zdarza, kiedy jestem sam i nikt inny do mnie nie mwi.
Wtedy si do tego jakby dostrajam.
Hysteron proteron mruknam. Kiedy rzecz, ktra ma by udowodniona zawarta jest w zaoeniu. I cae rozumowanie na darmo, Bill. Jedno musz ci przyzna, zapdzie mnie w kozi rg, naprawd. Czy Tim pamita, jak cofajc si, rozwali pomp
benzynow? Zreszt niewane, do diaba z pomp.
To jest obecno umysu powiedzia Bill. Widzisz, Tim gdzie tu by, bo
przypomniao mi si sowo obecno. On czsto uywa tego sowa. Obecno, jak j
nazywa, bya tam na pustyni.
Paruzja.
Wanie. Bill kiwn gow potwierdzajco.
To by oznaczao anokhi.
Tak? Czy to tego szuka?
Najwyraniej znalaz to, czego szuka. Co na to wszystko Barefoot?
Wtedy wanie mi powiedzia, e jestem bodhisattw. e wrciem. To znaczy, e
Tim wrci, z powodu wspczucia dla innych. Dla tych, ktrych kocha. Tak jak ciebie.
Co Barefoot ma zamiar pocz z t wiadomoci?
Nic.
Nic powtrzyam, kiwajc gow.
Nie ma sposobu, eby to udowodni powiedzia Bill. Umysom sceptycznym. Edgar zwrci mi na to uwag.
Dlaczego nie miaby tego udowodni? To nie powinno by trudne. Masz dostp
do wszystkiego, co Tim wiedzia. Jak powiedziae: caa teologia, szczegy ycia osobistego. Fakty. Powinna to by najatwiejsza na wiecie rzecz do udowodnienia.

154

 A czy mog to udowodni tobie? Nie mog nawet udowodni tego przed tob.. To
jest jak wiara w Boga. Moesz zna Boga, wiedzie, e On istnieje, moesz dowiadcza
Jego obecnoci, a jednak nie potrafisz przekona kogo innego, e to przeya.
Wierzysz teraz w Boga?
Jasne. Bill kiwn gow.
Pewnie wierzysz teraz w duo rzeczy.
Z powodu tego, e Tim jest we mnie, duo rzeczy wiem, to nie tylko wiara, to jest
zrobi bezradny gest jakby si pokno komputer albo ca encyklopedi, ca bibliotek. Fakty, pomysy, pojawiaj si i znikaj albo zwyczajnie kotuj mi si w gowie.
Wszystko dzieje si zbyt szybko i w tym cay problem. Ja tego nie rozumiem, nie pamitam, nie potrafi tego zapisa i wytumaczy innym ludziom. To tak, jakby w gowie gadao radio, dwadziecia cztery godziny na dob, bez przerwy. Pod wieloma wzgldami
to jest dolegliwo. Ale interesujca.
Zabawiaj si swoimi mylami, powiedziaam sama do siebie. Harry Stack Sullivan
mwi, e to wanie robi schizofrenicy: bez koca zabawiaj si swoimi mylami i zapominaj o wiecie.
C mona powiedzie, kiedy kto odsoni przed czowiekiem co takiego, co Bill
Lundborg odsoni przede mn? Zakadajc, e kto ju kiedy co takiego odsoni.
Rzecz jasna przypominao to opowieci Tima i Kirsten po ich powrocie z Anglii, kiedy umar Jeff. Ale tamto byo niczym w porwnaniu z tym. To, pomylaam, stanowi
zwieczenie wszystkiego, sam pomnik, a tamto byo tylko znakiem wskazujcym drog do pomnika.
Szalestwo, podobnie jak mae rybki, wystpuje stadnie, w duej liczbie przypadkw.
Nie jest zjawiskiem izolowanym i ograniczonym miejscowo; rozprzestrzenia si na ldzie i w morzu.
Tak, pomylaam. Jest tak, jakbymy znajdowali si pod wod. Nie we nie, jak mwi
Barefoot, ale w akwarium, gdzie jestemy obserwowani ze wzgldu na nasze dziwaczne zachowania i nasze jeszcze bardziej dziwaczne wierzenia. Ja jestem uzaleniona od
metafor, Bill Lundborg jest uzaleniony od szalestwa, ktrego nigdy mu nie do: ma
na nie bezgraniczny apetyt i gotw jest zdobywa je wszelkimi sposobami. Wanie kiedy zaczynao si wydawa, e szalestwo odeszo z tego wiata. Najpierw mier Johna
Lennona, a teraz to. I dla mnie, tego samego dnia.
Nie mogam powiedzie, e w tym wszystkim Bill jest wiarygodny. Bo Bill nie budzi
zaufania, to nie jest sprawa zaufania. Chyba nawet Edgar Barefoot zdawa sobie z tego
spraw, cho nie wiem, jak sufi nazywa tak sytuacj, kiedy kto jest chory i potrzebuje pomocy, ale jest przy tym wzruszajco sympatyczny, szczery i niezdolny do adnego
za. Jego szalestwo wynikao z cierpienia po utracie matki i kogo, kto by mu ojcem

155

w najprawdziwszym sensie tego sowa. Czuam to, czuj to i zawsze bd to czua, pki
bd ya. Ale rozwizanie Billa byo nie dla mnie.
Nie bardziej ni moje prowadzenie sklepu z pytami mogo by rozwizaniem
dla niego. Kade z nas musi znale swoje wasne rozwizanie, a w szczeglnoci kade
z nas musi rozwiza ten problem, jaki stawia przed nami mier; ale nie tylko mier,
bo rwnie szalestwo, szalestwo prowadzce w ostatecznym rachunku do mierci,
jako do swojego logicznego celu.
Kiedy moja pocztkowa zo na chorob Billa ustpia bo ustpia zaczam
dostrzega jej mieszno.
Uyteczno Billa Lundborga nie tylko dla niego samego, ale, jak ja j widziaam,
dla nas wszystkich, polegaa na jego zakorzenieniu w konkrecie. I to wanie choroba
mu odebraa. Fakt, e pokaza si na seminarium Edgara Barefoota, ujawni przemian w Billu; chopak, ktrego znaam, ktrego poprzednio znaam, nigdy nie postawiby nogi w takim towarzystwie. Bill poszed w lady nas wszystkich, poszed drog naszych intelektw w nonsens i gupot, eby tam usycha bez cienia jakiejkolwiek nadziei. Z tym, rzecz jasna, e Bill potrafi teraz radzi sobie emocjonalnie z tym zestawem
mierci, ktre na nas spady. Czy moje rozwizanie byo lepsze? Pracowaam, czytaam,
suchaam muzyki: kupowaam muzyk w postaci pyt. yam swoj prac i mylaam
o przeniesieniu si do dziau reklamy Capitol Records w poudniowej Kalifornii. Tam
bya moja przyszo, tam byy te materialne przedmioty, jakimi stay si dla mnie pyty,
nie co, co daje rado, ale co, co si najpierw kupuje, a potem sprzedaje.
To, e biskup wrci z zawiatw i zamieszka w mzgu czy umyle Billa Lundborga,
byo niemoliwoci ze wzgldw oczywistych. Takie rzeczy si wie instynktownie, takich rzeczy si nie bierze pod uwag, to si traktuje jako fakt niepodwaalny, to si nie
zdarza. Mogabym przepytywa Billa bez koca, starajc si ustali jego znajomo
szczegw wiadomych tylko Timowi i mnie, ale to by nic nie dao. Tak jak z kolacj, ktr z Timem jedlimy w chiskiej restauracji przy University Avenue w Berkeley,
wszystkie dane staj si podejrzane, bo jest wiele sposobw, w rezultacie ktrych dane
mog si pojawi w ludzkim umyle. Sposobw atwiejszych do przyjcia i wyjanienia
ni zaoenie, e pewien czowiek zgin w Izraelu, a jego psyche przeleciaa przez p
wiata a ze wszystkich ludzi w Stanach Zjednoczonych wybraa sobie Billa Lundborga,
po czym wskoczya w niego, w ten wyczekujcy mzg, i zamieszkaa w nim, tryskajc
pomysami, ideami, wspomnieniami i niedowarzonymi hipotezami. Innymi sowy, jako
biskup, ktrego znalimy, biskup we wasnej osobie jako rodzaj plazmy. To si nie mieci
w dziedzinie rzeczywistoci, to pochodzi skdind. To jest wytwr choroby psychicznej
modego chopaka, ktry rozpacza po samobjstwie matki i po nagej mierci czowieka, ktry by dla niego jak ojciec. Rozpacza i prbowa doj z tym do adu, a pewnego dnia w umyle Billa zjawi si nie biskup Timothy Archer, ale idea biskupa Archera,

156

pomys, e Timothy Archer przebywa w nim jako duch. Istnieje rnica midzy myl
o czym, a tym czym.
Mimo to, kiedy mj pocztkowy gniew zela, poczuam do Billa sympati, bo zrozumiaam, dlaczego poszed t drog. Nie wybra jej przez perwersj, nie byo to, e tak
powiem, szalestwo z wyboru, ale raczej szalestwo, ktre na niego spado, szalestwo
narzucone mu si. To si po prostu stao.
Bill Lundborg, pierwszy z nas, ktry oszala, by teraz ostatnim szalecem z naszego
grona. Jedyny autentyczny problem mona sformuowa nastpujco: czy mona co na
to poradzi? Co rodzi gbsze pytanie: czy naley co z tym zrobi?
Zastanawiaam si nad tym przez kilka nastpnych tygodni. Bill, jak mi powiedzia,
nie mia bliszych przyjaci. Mieszka samotnic w wynajtym pokoju we Wschodnim
Oakland, a stoowa si w meksykaskiej kawiarni. Moe, mylaam sobie, jestem to
winna Jeffowi, Kirsten i Timowi zwaszcza jemu eby pomc Billowi stan na
nogi. W ten sposb kto by si uratowa. Oprcz, rzecz jasna, mnie.
Bo niewtpliwie ja si uratowaam. Cho, jak sobie od pewnego czasu uwiadomiam, wyszam z tego jako maszyna; ale jednak przeyam. Przynajmniej w moim mzgu nie zamieszkay obce inteligencje, ktre myl po grecku, hebrajsku i po acinie oraz
uywaj niezrozumiaych sw. Tak czy owak, lubiam Billa, nie bdzie dla mnie ciarem spotkanie si z nim, spdzenie jakiego czasu w jego towarzystwie. Razem moglibymy wspomina ludzi, ktrych kochalimy, bo to byy te same osoby, i nasza poczona pami mogaby wyda wielki plon w postaci wielu drobnych szczegw, tych
drobiazgw, ktre nadaj wspomnieniom wiarygodno... co jest kwiecistym sposobem stwierdzenia, e moje spotkanie z Billem Lundborgiem pozwolioby dowiadczy
bliskoci Tima, Kirsten i Jeffa, poniewa Bill, podobnie jak ja, zna ich i rozumiaby,
o czym mwi. W kadym razie oboje uczszczalimy na seminarium Edgara Barefoota
i na szczcie, czy na nieszczcie, musielimy si tam spotyka.
Mj szacunek dla Barefoota wzrs ze wzgldu, oczywicie, na jego zainteresowanie
moj osob. Odebraam to bardzo dobrze. Potrzebowaam tego i Barefoot to czu.
Stwierdzenie Billa, e biskup interesowa si mn seksualnie, odczytaam jako poredni wyraz takiego zainteresowania ze strony Billa. Rozwayam to i doszam do
wniosku, e Bill jest dla mnie za mody. Zreszt po co wiza si z kim zdiagnozowanym jako hebefreniczny schizofrenik? Hampton, ktry wykazywa lady, raczej wicej ni lady, paranoi i manii niszoci, stanowi wystarczajcy kopot i nieatwo przyszo mi si go pozby. Prawd mwic, nieatwo te byo wykaza, e si go pozbyam.
Hampton nadal do mnie wydzwania, skarc si agresywnie, e kiedy go wyrzucaam
z domu, zatrzymaam pewne cenne pyty, ksiki i reprodukcje, ktre w istocie naleay do niego.

157

To, co mnie powstrzymywao od zwizania si z Billem, to byo moje przekonanie o arocznoci szalestwa. Szalestwo moe pore swojego nosiciela, porzuci go
i rozglda si za nastpn ofiar. Jeeli byam rozklekotan maszyn, mogam si czu
zagroona, bo wcale nie byam tak psychologicznie nienaruszalna. Do ju ludzi zwariowao i umaro, dlaczego miaabym docza do ich grona?
A co moe najwaniejsze, widziaam, jaka przyszo czeka Billa. Bill nie mia przyszoci. Osoba z hebefreni bya wyczona z gry, procesu wzrostu i czasu. Kto taki
po prostu przeuwa swoje zwariowane myli bez koca, cieszc si nimi, nie baczc
na to, e jak kada przekazywana informacja podlegaj degeneracji, stajc si w kocu szumem. A sygna, nioscy tre intelektualn, zanika. Bill, ktry kiedy chcia zosta programist komputerowym, powinien to wiedzie, powinien zna teori informacji Shannona. To nie jest co, z czym czowiek chciaby si wiza.
Zabrawszy mojego braciszka Harveya, pierwszego wolnego dnia pojechaam po
Billa i razem wybralimy si do parku nad jeziorem Anza, gdzie s kluby i ruszty do
grilla. Tam smaylimy hamburgery, rzucalimy frisbee i mielimy wietn zabaw.
Przywielimy ze sob jedno z tych japoskich cudeniek, dwukanaowy, stereofoniczny
radiomagnetofon, na ktrym suchalimy zespou Queen; pilimy piwo, prcz Harveya,
biegalimy, a kiedy uznalimy, e nikt nie widzi ani mu nie zaley, Bill i ja podzielilimy
si skrtem. Podczas gdy my bylimy tym zajci, Harvey prbowa wszystkich przyciskw naszego superradia, a potem skupi si na apaniu Radia Moskwa na falach krtkich.
Moesz za to pj do wizienia powiedzia mu Bill. To jest suchanie wroga.
Gwno odpowiedzia Harvey.
Ciekawe, co by powiedzieli Tim i Kirsten, gdyby nas mogli teraz widzie zwrciam si do Billa.
Mog ci powiedzie, co o tym sdzi Tim zaoferowa si Bill.
Co takiego? spytaam, rozluniona po marihuanie.
On mwi... on myli, e jest tu bardzo przyjemnie i e wreszcie znalaz spokj.
To dobrze, bo nigdy nie udao mi si go namwi do zapalenia trawki.
Palili powiedzia Bill. Razem z Kirsten, kiedy nas nie byo. On tego nie lubi,
ale teraz mu si podoba.
Bo to jest bardzo dobra trawka, a oni pewnie palili miejscowe wistwo. Nie wiedzieli co dobre. Zastanowiam si nad tym, co powiedzia Bill. Czy on naprawd
odlatywa? To prawda?
Tak potwierdzi Bill. Myli o tym teraz, przypomina sobie.
Popatrzyam na niego.

158

 Waciwie to ty masz szczcie. e znalaze swoje rozwizanie. Nie miaabym nic

przeciwko temu, eby go mie w sobie. To znaczy w mzgu. Zamiaam si, to by
ten rodzaj trawki. Nie byabym wtedy tak samotna. I dodaam: Dlaczego on nie
przyszed do mnie, tylko do ciebie? Ja go znaam lepiej.
Bo to by ci zniszczyo powiedzia Bill po chwili namysu. Widzisz, ja jestem
przyzwyczajony do gosw, ktre odzywaj si w mojej gowie i do myli, ktre nie s
moje. Ja mog to znie.
To Tim jest bodhisattw, a nie ty. To on wrci ze wspczucia powiedziaam
i przestraszyam si. Mj Boe, czyja w to wierz? Kiedy czowiek jest na haju po dobrej
trawce, gotw jest uwierzy we wszystko. Dlatego to tyle teraz kosztuje.
To prawda powiedzia Bill. Ja odbieram to jego wspczucie. Tim poszukiwa mdroci, witej Boej Mdroci, ktr nazywa Hagia Sophia i utosamia z anokhi, czyst wiadomoci Boga. A potem, kiedy si tam znalaz i Obecno go nawiedzia, zrozumia, e chodzi nie o mdro, ale o mio... mdroci mia ju pod dostatkiem,
ale na nic mu si to nie przydao.
Tak potwierdziam. Wspomina mi o tej Hagia Sophia.
Czsto tak myli po acinie.
To jest po grecku.
Wszystko jedno. Tim myla, e dziki absolutnej mdroci Chrystusa bdzie
mg przeczyta Ksig Przdek i rozwika swoj przyszo. Tak, eby mc znale
sposb na uniknicie swojego losu. Dlatego pojecha do Izraela.
Wiem.
Tylko Chrystus moe czyta Ksig Przdek. S w niej zapisane losy wszystkich
ludzi. aden czowiek nigdy jej nie czyta.
Gdzie jest ta ksiga? spytaam.
Wszdzie wok nas. Tak mi si wydaje. Poczekaj chwil, Tim co myli. Bardzo
wyranie. Przez jaki czas milcza w skupieniu. Tim myli. Ostatnie canto. Canto
trzydzieste trzecie z Raju. On myli Bg jest ksig wiata i ty to czytaa. Czytaa to
tej nocy, kiedy bola ci zb. Czy tak? spyta mnie Bill.
Zgadza si potwierdziam. Caa ostatnia cz Komedii zrobia na mnie wielkie wraenie.
Edgar mwi, e Boska Komedia oparta jest na rdach sufistycznych.
Moe i tak powiedziaam, zastanawiajc si nad sowami Billa, nad tymi stwierdzeniami na temat Komedii Dantego. To dziwne powiedziaam. Rzeczy, ktre
pamitasz i dlaczego je pamitasz. Bo ten mj bolcy zb...
Tim mwi, e to Chrystus spowodowa ten bl. Po to, eby kocowa cz Boskiej
Komedii wywara na tobie nieprzemijajce wraenie. Jeden prosty pomie. O cholera,
on znw myli w obcym jzyku.

159

 Powiedz to na gos zadaam. Tak jak on myli.

Bill zacz z wahaniem:
Nel mezzo del cammin di nostra vita
Mi ritrovai per una selva oscura,
Che la diritta via era smarrita.
Umiechnam si.
Tak si zaczyna Komedia.
Jest wicej powiedzia Bill.
...Lasciate ogni speranza, voi chentrate!
Porzucie wszelk nadziej, wy, ktrzy tu wchodzicie powiedziaam.
Tim chce, ebym ci powiedzia jeszcze jedn rzecz. Ale trudno mi jest to uchwyci. O, teraz mam, pomyla to dla mnie bardzo wyrane:
La sua voluntate nostra pace...
Tego nie rozpoznaj.
Tim mwi, e to jest zasadnicze przesanie Boskiej Komedii. To znaczy, Jego wola
jest naszym pokojem. Domylam si, e chodzi o Boga.
Chyba tak.
Widocznie dowiedzia si tego na tamtym wiecie powiedzia Bill. Na pewno nie wiedzia tego tutaj.
Podszed do nas Harvey.
Znudziy mi si te tamy z Queen powiedzia. Co jeszcze zabralimy?
Czy udao ci si zapa Moskw? spytaam.
Tak, ale Gos Ameryki j zagusza. Rosjanie przeczyli si na inn czstotliwo,
pewnie trzydzieci metrw, ale znudzio mi si szukanie. Gos zawsze ich zagusza.
Zaraz jedziemy do domu powiedziaam, przekazujc kocwk skrta
Billowi.

16
Powrt Billa do szpitala okaza si niezbdny prdzej, ni przypuszczaam. Zgosi si
dobrowolnie, akceptujc to jako konieczno yciow, sta konieczno w jego przypadku.

160

Kiedy Bill zosta przyjty, spotkaam si z jego psychiatr, tgim starszawym mczyzn z wsami i w okularach bez oprawek, z pogodnym uosobieniem autorytetu, ktry
od razu na wstpie wyliczy mi moje bdy, zaczynajc od najwaniejszego.
Nie powinna pani zachca go do uywania narkotykw powiedzia doktor
Greeby, majc przed sob na biurku teczk Billa.
Nazywa pan marihuan narkotykiem? spytaam.
Dla kogo z tak delikatn rwnowag psychiczn kady rodek upajajcy jest
grony. On wchodzi w trans i nigdy ju nie wraca. Aplikujemy mu teraz haldol, wyglda, e dobrze znosi skutki uboczne.
Gdybym wiedziaa, e mu szkodz, nigdy bym tego nie robia powiedziaam.
Spojrza na mnie uwanie.
Uczymy si na bdach dodaam.
Panno Archer...
Pani Archer poprawiam.
Rokowania dla Billa nie s dobre, pani Archer. Myl, e powinna pani o tym
wiedzie, bo zdaje si, e jest pani najblisz mu osob. Doktor Greeby zmarszczy
czoo. Archer. Czy jest pani krewn zmarego biskupa episkopalnego Timothyego
Archera?
To mj te.
Bill uwaa, e nim jest.
Niech mnie licho powiedziaam.
Billowi wydaje si, e na skutek mistycznego przeycia zosta pani zmarym teciem. Nie chodzi o to, e widzi i syszy biskupa Archera, on jest biskupem Archerem.
Rozumiem, e Bill zna biskupa Archera osobicie.
Turlali razem opony powiedziaam.
Bardzo pani dowcipna.
Na to nic nie odpowiedziaam.
Pomoga pani umieci Billa na powrt w szpitalu.
Przeylimy razem troch dobrych chwil. Przeylimy te troch bardzo cikich
chwil z powodu mierci naszych bliskich. Myl, e te mierci miay wikszy wpyw na
pogorszenie si stanu Billa, ni palenie trawki w parku.
Prosz go ju wicej nic odwiedza powiedzia doktor Greeby.
Jak to? spytaam przestraszona i zaskoczona. Poczuam, jak ogarnia mnie fala
paniki i nagy przypyw blu. Chwileczk. To jest mj przyjaciel.
Wykazuje pani generalnie pogardliwy stosunek do mnie i do wiata we wszystkich jego aspektach. Jest pani osob niewtpliwie znakomicie wyksztacon, produktem
stanowego systemu uniwersyteckiego. Powiedziabym, e ukoczya pani Uniwersytet
Kalifornijski w Berkeley, prawdopodobnie Wydzia Anglistyki, i wydaje si pani, e zja-

161

da pani wszystkie rozumy. Wyrzdza pani wielk krzywd Billowi, ktry nie jest czowiekiem wiatowym i wyrafinowanym. Wyrzdza pani wielka krzywd rwnie sobie,
ale to ju nie jest moja sprawa. Jest pani zimn, agresywn osob, ktra...
Ale to byli moi przyjaciele.
Niech pani sobie znajdzie kogo z Berkeley powiedzia doktor. I niech si
pani trzyma z daleka od Billa. Jako synowa biskupa Archera wzmacnia pani jego urojenie. Prawdopodobnie jego urojenie jest pani introejektem, przeniesionym pocigiem
seksualnym, dziaajcym poza jego wiadom kontrol.
A z pana leje si pseudouczony bekot powiedziaam.
Wykonujc swj zawd, spotkaem dziesitki takich jak pani. Ani mnie pani zibi,
ani grzeje, Berkeley roi si od takich kobiet jak pani.
Ja si poprawi powiedziaam z sercem cinitym lkiem.
miem wtpi powiedzia doktor i zamkn teczk Billa.
Kiedy wyszam z jego gabinetu, waciwie wyrzucona, bkaam si po szpitalu zagubiona, przestraszona i oszoomiona. Take za, za gwnie na siebie za to, e pyskowaam doktorowi. Pyskowaam, bo byam przestraszona, ale co si stao, to si nie odstanie. Cholera, pomylaam, wanie straciam ostatnie z nich.
Wracam teraz do sklepu, pomylaam. Przejrz zamwienia, eby zobaczy, co nadeszo, a co nie. Przy kasie bdzie dziesicioosobowa kolejka, a telefony bd dzwoni.
Album Fleetwood Mac bdzie si sprzedawa, a album Helen Reddy nie. Nic si nie
zmieni.
Ja mog si jeszcze zmieni. Tusta dupa nie mia racji, nie jest jeszcze za pno.
Och Tim, pomylaam. Czemu nie pojechaam z tob do Izraela?
Kiedy po wyjciu ze szpitala szam na parking (widziaam swoj ma czerwon
hond civic z daleka), zobaczyam gromadk pacjentw, podajcych za pielgniarzem: wysiedli z tego autobusu i wracali skd do szpitala. Z rkami w kieszeniach
paszcza podeszam do nich, wypatrujc Billa.
Nie dostrzegam go wrd pacjentw i poszam dalej, mijajc kilka awek i fontann. Po drugiej stronie budynku rosa kpa cedrw i siedziao tam w rnych miejscach
na trawie kilka osb, niewtpliwie tych pacjentw, ktrych stan pozwala przebywa im
poza cis kontrol.
By wrd nich Bill Lundborg, ktry w swoich za lunych spodniach i koszuli siedzia pod drzewem, wpatrujc si w co, co trzyma w rku.
Zbliyam si do niego powoli. Nie podnis gowy, pki nie znalazam si tu obok,
a wtedy nagle spojrza na mnie.
Cze, Bill powiedziaam.
Angel, spjrz, co znalazem.

162

Uklkam, eby zobaczy. Bill znalaz kpk rosncych u podstawy drzewa grzybw, biaych z rowymi co stwierdziam, zerwawszy jeden blaszkami. Niegrone.
Grzyby z rowymi i brzowymi blaszkami nie s z reguy trujce. Naley si wystrzega tych z biaymi blaszkami, bo zazwyczaj s to muchomory.
Co tam masz? spytaam.
To, czego szukaem w Izraelu, ronie tutaj powiedzia Bill ze zdumieniem. To
po co tak daleko pojechaem. To jest grzyb Vita verna, o ktrym wspomina Pliniusz
Starszy w swojej Historia naturalis, zapomniaem, w ktrej ksidze. Rozemia si
w ten swj dobroduszny sposb, ktry tak dobrze znaam. Chyba w Ksidze smej.
To dokadnie odpowiada jego opisowi.
Dla mnie to wyglda na zwyky grzyb jadalny, jakich wszdzie peno o tej porze
roku.
To jest anokhi powiedzia Bill.
Bill... zaczam.
Tim poprawi automatycznie.
Bill, ja odjedam. Doktor Greeby mwi, e popsuam twj umys. Bardzo mi
przykro. Wstaam.
Nic podobnego powiedzia Bill. Ale auj, e nie pojechaa ze mn do
Izraela. Popenia wielki bd, Angel, a ja ci mwiem tamtego wieczoru w chiskiej restauracji. Teraz jeste ju na zawsze zamknita w swoim stanie umysu.
I nie ma moliwoci, ebym si zmienia?
Bill posa mi swj niewinny umiech.
Mnie to ju jest obojtne. Ja mam to, czego chciaem. Mam to. Z ostronoci
poda mi grzyb, zwyky, nieszkodliwy grzyb. To jest moje ciao powiedzia i to
jest moja krew. Jedzcie i pijcie, a bdziecie y na wieki.
Pochyliam si i powiedziaam mu na ucho, tak eby tylko on sysza:
Bd walczy o to, eby stan jeszcze na nogi, Billu Lundborg. eby reperowa
i lakierowa karoserie, i robi inne realne rzeczy. Zobacz ci jeszcze w dawnej formie,
nie zrezygnuj. Staniesz jeszcze na ziemi, syszysz mnie? Rozumiesz?
Bill, nie patrzc na mnie, mamrota:
Ja jestem prawdziwym krzewem winnym, a Ojciec mj jest tym, ktry go uprawia.
Kad latorol, ktra we Mnie nie przynosi owocu, odcina, a kad...
Nie powiedziaam. Ty jeste czowiekiem, ktry lakieruje samochody i naprawia skrzynie biegw. Przyjdzie czas, e wyjdziesz z tego szpitala, a ja bd na ciebie
czeka. Pocaowaam go w czoo, a on automatycznie, bez adnej myli, wytar je rk
tak, jak to robi dzieci.
Ja jestem zmartwychwstaniem i yciem mwi Bill.
Do zobaczenia, Bill powiedziaam i odeszam.

163

Kiedy nastpnym razem uczestniczyam w seminarium Edgara Barefoota, Barefoot

zauway nieobecno Billa i po wykadzie spyta mnie o niego.
Z powrotem w rodku, wyglda na zewntrz powiedziaam.
Chod ze mn. Barefoot zaprowadzi mnie z salki wykadowej do swojego pokoju mieszkalnego. Nigdy tam nie byam i ku swojemu zdziwieniu stwierdziam, e woli
tradycyjny db od stylu orientalnego. Puci pyt z muzyk na koto, ktr rozpoznawaam jako rzadkie nagranie Kimio Eto. (To moja praca). Pyta World-Pacific z koca
lat pidziesitych ma swoj cen wrd kolekcjonerw. Barefoot zagra Midori No Asa,
kompozycj samego Eto. Bardzo to pikne, ale w brzmieniu mao japoskie.
Dam pitnacie dolarw za t pyt powiedziaam.
Nagram ci j na kaset.
Chc pyt. Klienci czasem o ni pytaj. I nie mw mi, e pikno jest w muzyce, pomylaam sobie. Dla zbieraczy warto ma sama pyta i to nie jest sprawa do dyskusji, bo pyty to moja specjalno.
Kawa? spyta Barefoot.
Dostaam filiank kawy i razem z Barefootem suchaam brzdkania najwikszego
yjcego mistrza koto.
Zdajesz sobie spraw, e on ju do koca ycia bdzie tak wypuszczany i zamykany? spytaam, kiedy Barefoot przekada pyt na drug stron.
Czy to jest kolejna sprawa, za ktr czujesz si odpowiedzialna? spyta.
Powiedziano mi, e to moja wina, ale to nieprawda.
Dobrze, e to wiesz.
Jeeli kto uwaa, e Tim Archer wrci do niego z zawiatw, to ten kto idzie do
szpitala.
I dostaje thorazin doda Barefoot.
Teraz daj haldol. Postp. Nowe leki antypsychotyczne s bardziej precyzyjne.
Jeden z wczesnych Ojcw Kocioa wierzy w zmartwychwstanie, bo to nieprawdopodobne. Nie mimo e to nieprawdopodobne, ale wanie dlatego, bo to nieprawdopodobne. Chyba to by Tertulian. Tim kiedy mi o tym mwi.
Czy to takie dowcipne? spytaam.
Nie bardzo. Zreszt nie sdz, eby Tertulian chcia by dowcipny.
Nie wyobraam sobie kogo, kto w ten sposb idzie przez ycie. Dla mnie to podsumowuje ca t gupi spraw: wierzy w co dlatego, e to niemoliwe. A ja widz ludzi, ktrzy wariuj, a potem umieraj. Najpierw szalestwo, potem mier.
Przewidujesz wic mier Billa? spyta Barefoot.
Nie. Bo kiedy wyjdzie ze szpitala, bd na niego czeka. Zamiast mierci bdzie
mia mnie. Jak ci si to podoba?
Znacznie bardziej ni mier.

164

 Zatem oceniasz mnie pozytywnie. W przeciwiestwie do lekarza Billa, ktry uwaa, e Bill dziki mnie trafi do szpitala.
Czy mieszkasz z kim teraz?
Prawd mwic, mieszkam sama.
Chciabym, eby Bill zamieszka u ciebie, kiedy wyjdzie ze szpitala. Nie sdz, eby
on kiedykolwiek mieszka z kobiet, poza swoj matk.
Bd si musiaa dobrze nad tym zastanowi powiedziaam.
Dlaczego?
Bo taki mam zwyczaj w podobnych sprawach.
Nie chodzi mi o niego.
Jak to? spytaam zaskoczona.
Chodzi mi o ciebie. W ten sposb dowiedziaaby si, czy to jest rzeczywicie Tim.
Miaaby odpowied na swoje pytanie.
Ja nie mam pytania. Ja wiem.
We Billa do siebie, niech u ciebie pomieszka. Zaopiekuj si nim, a moe si okae,
e opiekujesz si Timem w pewnym rzeczywistym sensie. Co, jak sdz, zawsze robia,
a w kadym razie chciaa robi. A jeeli nie, to powinna. On jest bardzo bezradny.
Bill czy Tim?
Ten czowiek w szpitalu. Na ktrym ci zaley. Twj ostatni kontakt z innymi ludmi.
Mam przyjaci. Mam maego braciszka. Mam ludzi ze sklepu i moich klientw.
I masz mnie powiedzia Barefoot.
Tak i ciebie te potwierdziam po chwili.
A gdybym tak powiedzia, e wedug mnie to moe by Tim. e Tim naprawd
wrci.
C, wtedy przestaabym chodzi na twoje seminaria.
Przyjrza si uwanie.
Powanie powiedziaam.
Nie dajesz sobie dmucha w kasz.
Raczej nie. Popeniam kilka powanych bdw. Nie ruszyam palcem, kiedy
Kirsten i Tim powiedzieli mi, e Jeff wrci. Nie zrobiam nic i teraz oni nie yj. Nie
chciaabym powtrzy tego bdu.
Ty naprawd uwaasz, e Billowi grozi mier.
Tak powiedziaam.
We go do siebie. I powiem ci co, dam ci t pyt Kimio Eto, ktrej suchamy.
Umiechn si. Ta pie nosi tytu Kibo No Hikari. Blask nadziei. Myl, e to odpowiedni tytu.

165

 Czy Tertulian rzeczywicie powiedzia, e wierzy w zmartwychwstanie, bo to nieprawdopodobne? Wobec tego wszystko to zaczo si dawno temu. Kirsten i Tim nie
byli pierwsi.
Bdziesz musiaa przesta przychodzi na moje seminaria powiedzia
Barefoot.
Uwaasz, e to Tim?
Tak. Dlatego, e Bill mwi jzykami, ktrych nie zna. Na przykad woszczyzn
Dantego. I po acinie i...
Ksenoglosis powiedziaam. Znak obecnoci Ducha witego, jak tumaczy Tim
w dniu, kiedy spotkalimy si w restauracji pod nazw Pech. Tego czego, co, jak uwaa Tim, ju nie istnieje. Pewnie w ogle nie wierzy w Jego istnienie. W kadym razie
zgodnie ze swoim najlepszym rozumieniem. A teraz mamy Go w Billu Lundborgu, ktry twierdzi, e jest Timem.
Wezm Billa do siebie powiedzia Barefoot. Moe mieszka ze mn tutaj na
odzi.
Nie zaprotestowaam. Nie, jeeli wierzysz w to wszystko. Wol wzi go do
swojego domu w Berkeley. W tym momencie zdaam sobie spraw, e zostaam zmanipulowana i spojrzaam na Edgara Barefoota, ktry si umiechn. Zupenie tak, jak
by to zrobi Tim, pomylaam. Panowanie nad ludmi. W pewnym sensie wicej jest biskupa Archera w tobie ni w Billu.
Zgoda powiedzia Barefoot wycign rk. Podajmy sobie donie, eby dobi interesu.
A dostan pyt Kimio Eto?
Jak j przegram na kaset.
Ale ja dostan pyt.
Tak powiedzia Barefoot, nadal trzymajc moj do. Jego mocny ucisk te
przypomnia mi Tima. Moe wic Tim jest wrd nas, pomylaam. W ten czy inny sposb. Zaley, jak si zdefiniuje Tima Archera jako umiejtno cytowania po grecku,
po acinie i w redniowiecznej woszczynie, czy jako zdolno do ratowania ludzi. Tak
czy owak, wyglda na to, e Tim jest nadal z nami. Albo znw z nami.
Bd chodzi na twoje seminaria powiedziaam.
Nie ze wzgldu na mnie.
Nie, ze wzgldu na siebie.
Moe ktrego dnia przyjdziesz na kanapk powiedzia Barefoot. Ale wtpi. Myl, e zawsze bdziesz potrzebowaa pretekstu w postaci sw.
Nie bd takim pesymist, pomylaam. Mog ci jeszcze zaskoczy.
Przesuchalimy pyt do koca. Ostatnia pie na drugiej stronie nosi tytu Haru
No Sugata, co znaczy Nastrj wczesnej wiosny. Kiedy dobiega koca, Edgar Barefoot
woy j do okadki i wrczy mi bez sowa.

166

 Dzikuj powiedziaam.
Dopiam kaw i wyszam. Bya pikna pogoda. Czuam si znacznie lepiej. Za pyt
mogam dosta prawie trzydzieci dolarw. Nie widziaam egzemplarza od lat, bya od
dawna nie do zdobycia.
Kiedy si prowadzi sklep z pytami, trzeba takie rzeczy mie na uwadze. A zdobycie jej
dzisiaj stanowio rodzaj nagrody za co, co i tak miaam zamiar zrobi. Przechytrzyam
Edgara Barefoota i byo mi lekko na sercu. Tim te by si ucieszy. Gdyby y.

Od Tumacza

Transmigracja Timothyego Archera to ostatnia powie Philipa K. Dicka zaliczana zwykle wraz z Valisem i Bo inwazj do tzw. trylogii VALISA. czy j z tamtymi
utworami, oprcz czasu napisania, namitne poszukiwanie prawdy ostatecznej, podejmowana na olep prba dotarcia do Boga. Transmigracj rni natomiast od wspomnianych wyej czci owej bardzo lunej trylogii fakt, e nie ma w niej waciwie elementw fantastycznych, nie mwic ju o science fiction. Lub raczej element fantastyczny,
ujty w nawias sceptycznej narracji bohaterki, moe by (od biedy) wyjaniony jako
aberracja psychiczna, gdy w Berkeley i San Francisco, gdzie rzecz si dzieje, wszyscy
i tak chodz do psychiatry nie rzadziej ni do dentysty.
Kto, kto czyta inn niefantastyczn powie Dicka, Wyznania garza, zauway by
moe, i autor, ktry w swej twrczoci skacze po planetach i stuleciach, jest jednoczenie zamiowanym kronikarzem swojego czasu i miejsca, to jest Strefy Zatokowej, czyli San Francisco, i mniejszych miejscowoci pooonych nad brzegami Zatoki witego
Franciszka.
Tytuowy Timothy Archer jest do wiernym portretem ulubieca mediw, modnego lewicowego biskupa Jima Pikea, ktry rzeczywicie mia proces o herezj i rzeczywicie zgin w Palestynie na pustyni, szukajc tam ywej obecnoci Boga. Biskup
Archer jest jednoczenie alter ego samego Dicka, ktry te szuka Boga, przeskakujc
niecierpliwie z hipotezy na hipotez. Czy mona si w ten sposb doskaka pomysu, e
Chrystus by grzybem? W Kalifornii, okazuje si, mona. Zwaszcza gdy ma si do dyspozycji dzieo naukowe niejakiego Johna Allegra. Ten znawca Biblii i jzykw staroytnych straci sw reputacj naukow, kiedy sprawdzono, e te miejsca rkopisw, na
ktre si powoa, s akurat biaymi plamami.
Przypomnijmy, e by to czas, kiedy wielk popularnoci w Ameryce cieszyy si
Nauki don Juana pira Castanedy, przedstawiajce szko indiaskiego mistycyzmu
oraz szamana korzystajcego z wywoujcych stany mistyczne grzybw. Po latach i te
ksiki okazay si fikcj literack.

168

Powieciowa Jane Marion, do ktrej Angel pisze list, to Joan Didion, autorka wydanego rwnie w Polsce Biaego Albumu. A pierwowzorem Edgara Barefoota by Allan
Watts, autor ksiek popularyzujcych religie Wschodu (znanych rwnie w Polsce),
guru kilku religii, ktry podobnie jak Dick i biskup Archer rzuca si apczywie na rne formy mistycyzmu. Gdyby powie powstaa nieco pniej, Dick mgby go doczy do swojej kolekcji przedwczesnych mierci.
Transmigracja Timothyego Archera jest przepeniona mierci wielce stosownie
jak na ostatni powie. Problem w tym, e pidziesiciotrzyletni Dick nie chorowa
i nie mia podstaw, eby si spodziewa rychej mierci. Stao si tak, e jego organizm
a to obejmuje rwnie jego nadczu psychik podyktowa mu na zakoczenie
ycia powie o mierci uwieczon znalezieniem witego Graala. Bo biskup Archer
wyrusza na ostatni wypraw w poszukiwaniu mdroci, a znajduje mier oraz wspczucie bodhisattwy, czyli mio. Trudno o bardziej trafne podsumowanie bdcego
jedn wielk wypraw w poszukiwaniu Graala ycia i twrczoci Philipa K. Dicka.
Lech Jczmyk

SPIS TRECI

20

33

40

55

67

76

90

10

102

11

116

12

123

13

133

14

141

15

151

16

160

Od Tumacza

168