You are on page 1of 19

Ukad graficzny CKE 2013

Arkusz zawiera informacje prawnie chronione do momentu rozpoczcia egzaminu.

WPISUJE ZDAJCY
KOD

PESEL

Miejsce
na naklejk
z kodem

EGZAMIN MATURALNY
Z CHEMII
POZIOM ROZSZERZONY

MAJ 2014

Instrukcja dla zdajcego


1. Sprawd, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 19 stron
(zadania
139).
Ewentualny
brak
zgo
przewodniczcemu zespou nadzorujcego egzamin.
2. Rozwizania i odpowiedzi zapisz w miejscu na to
przeznaczonym przy kadym zadaniu.
3. W rozwizaniach zada rachunkowych przedstaw tok
rozumowania prowadzcy do ostatecznego wyniku oraz
pamitaj o jednostkach.
4. Pisz czytelnie. Uywaj dugopisu/pira tylko z czarnym
tuszem/atramentem.
5. Nie uywaj korektora, a bdne zapisy wyranie przekrel.
6. Pamitaj, e zapisy w brudnopisie nie bd oceniane.
7. Moesz korzysta z karty wybranych tablic chemicznych,
linijki oraz kalkulatora.
8. Na tej stronie oraz na karcie odpowiedzi wpisz swj
numer PESEL i przyklej naklejk z kodem.
9. Nie wpisuj adnych znakw w czci przeznaczonej
dla egzaminatora.

Czas pracy:
150 minut

Liczba punktw
do uzyskania: 60

MCH-R1_1P-142

Egzamin maturalny z chemii


Poziom rozszerzony

Zadanie 1. (2 pkt)
Na rysunku przedstawiono schemat ukadu okresowego pierwiastkw (bez lantanowcw
i aktynowcw), na ktrym umieszczono strzaki A i B odpowiadajce kierunkom zmian
wybranych wielkoci charakteryzujcych pierwiastki chemiczne.
A

Podkrel wszystkie wymienione poniej wielkoci, ktrych wzrost wskazuj strzaki


oznaczone literami A i B.
1. Dla pierwiastkw 1. grupy strzaka A wskazuje kierunek wzrostu
najwyszego stopnia utlenienia

promienia atomowego

promienia jonowego

2. Dla pierwiastkw grup 1.2. i 13.17. okresu III strzaka B wskazuje kierunek wzrostu
najwyszego stopnia utlenienia

promienia atomowego

charakteru metalicznego

Zadanie 2. (1 pkt)
Na poniszym schemacie ukadu okresowego pierwiastkw (bez lantanowcw i aktynowcw)
zaznaczono pooenie trzech pierwiastkw oznaczonych numerami I, II oraz III.

II
I
III

Wypenij tabel, wpisujc liter P, jeeli informacja jest prawdziwa, lub liter F, jeeli
jest faszywa.
Informacja
1. Pierwiastek I jest aktywnym metalem. Tworzy wodorek, w ktrym wodr
przyjmuje stopie utlenienia rwny I.
2. Atomy pierwiastka II maj silniejsz tendencj do przyczania elektronu ni
atomy pierwiastka III. W konsekwencji pierwiastek II jest silniejszym
utleniaczem ni pierwiastek III.
3. Wodorki pierwiastkw II oraz III, rozpuszczajc si w wodzie, ulegaj dysocjacji
jonowej. Staa dysocjacji wodorku pierwiastka II jest wiksza od staej dysocjacji
wodorku pierwiastka III.

P/F

Egzamin maturalny z chemii


Poziom rozszerzony

Zadanie 3. (2 pkt)
Na poniszym wykresie przedstawiono zaleno pewnej makroskopowej wielkoci
charakteryzujcej pierwiastki chemiczne w funkcji ich liczby atomowej Z.
120,00
100,00
80,00
60,00
40,00
20,00
0,00
0

10

20

30

40

50 Z

a) Opisz o pionow wykresu, podajc nazw tej wielkoci oraz jednostk, w jakiej jest
ona wyraana.
Opis osi pionowej: .......................................................................................................................
Pierwsza energia jonizacji E1 to najmniejsza energia potrzebna do oddzielenia pierwszego
(o najwyszej energii) elektronu od atomu. Poniszy wykres przedstawia zaleno pierwszej
energii jonizacji atomw pierwiastkw z czterech pierwszych okresw ukadu okresowego
od liczby atomowej Z tych pierwiastkw.

Na podstawie: W. Mizerski, Tablice chemiczne, Warszawa 1997.

b) Uzupenij zdanie. Wybierz i podkrel numer grupy pierwiastkw spord podanych


w nawiasie.
W danym okresie ukadu okresowego najwiksz warto pierwszej energii jonizacji E1 maj
pierwiastki (pierwszej / trzeciej / siedemnastej / osiemnastej) grupy.
Nr zadania
Wypenia Maks. liczba pkt
egzaminator
Uzyskana liczba pkt

1.
2

2.
1

3a)
1

3b)
1

Egzamin maturalny z chemii


Poziom rozszerzony

Zadanie 4. (1 pkt)
W poniszej tabeli przedstawiono masy atomowe i zawarto procentow trwaych izotopw
galu wystpujcych w przyrodzie.
Masa atomowa izotopu, u

Zawarto procentowa, %

Ga

68,9

60,1

Ga

70,9

39,9

Symbol
69
71

Na podstawie: J. Sawicka, A. Janich-Kilian, W. Cejner-Mania, G. Urbaczyk, Tablice chemiczne, Gdask 2001.

Oblicz mas atomow galu. Wynik zaokrglij do pierwszego miejsca po przecinku.


Obliczenia:

Odpowied:

Zadanie 5. (1 pkt)
Radioaktywny izotop galu o liczbie masowej rwnej 67 jest stosowany w medycynie
nuklearnej. Otrzymuje si go w reakcji zachodzcej podczas bombardowania protonami jder
izotopu cynku o liczbie masowej rwnej 68.
Napisz rwnanie opisanego procesu, uzupeniajc poniszy schemat.

67
+

Ga

Zadanie 6. (1 pkt)
W stanie podstawowym atom galu ma jeden niesparowany elektron.
Uzupenij zdania. Wybierz i podkrel symbol typu podpowoki oraz warto gwnej
i pobocznej liczby kwantowej spord podanych w nawiasach.
Niesparowany elektron atomu galu w stanie podstawowym naley do podpowoki typu
(s / p / d). Gwna liczba kwantowa n opisujca stan tego elektronu wynosi (2 / 3 / 4),
a poboczna liczba kwantowa l jest rwna (0 / 1 / 2 / 3).

Egzamin maturalny z chemii


Poziom rozszerzony

Zadanie 7. (2 pkt)
Gal jest metalem, ktry roztwarza si w mocnych kwasach oraz mocnych zasadach.
W reakcjach tych tworzy sole, przechodzc na stopie utlenienia III. Drugi produkt tych
reakcji jest taki sam jak w reakcjach glinu z mocnymi kwasami i zasadami. Poniej
przedstawiono schemat reakcji galu z mocnymi kwasami i zasadami.
+ H3O+ (aq)

[Ga(H2O)6]3+ (aq)

1
Ga (s)

+ OH (aq)

[Ga(OH) 4] (aq)

Na podstawie: A. Bielaski, Podstawy chemii nieorganicznej, Warszawa 2010.

Napisz w formie jonowej skrconej rwnania reakcji oznaczonych numerami 1 i 2.


1: ..................................................................................................................................................
2: ..................................................................................................................................................

Zadanie 8. (2 pkt)

Po wrzuceniu 0,720 g magnezu do 0,150 dm3 kwasu solnego o steniu 0,120 mol dm3
zasza reakcja opisana rwnaniem:
Mg + 2H3O+ Mg2+ + H2 + 2H2O
Oblicz stenie molowe kwasu solnego w momencie, gdy przereagowao 20% masy
magnezu. W obliczeniach przyjmij, e objto roztworu si nie zmienia. Wynik podaj
z dokadnoci do dwch miejsc po przecinku.
Obliczenia:

Odpowied:
Nr zadania
Wypenia Maks. liczba pkt
egzaminator
Uzyskana liczba pkt

4.
1

5.
1

6.
1

7.
2

8.
2

Egzamin maturalny z chemii


Poziom rozszerzony

Informacja do zada 9.12.


Kwas ortoborowy H3BO3 jest bardzo sabym jednoprotonowym kwasem, ktry w roztworach
wodnych dziaa nie jako donor protonw, lecz jako akceptor jonw wodorotlenkowych,
reagujc z wod zgodnie z rwnaniem:
H3BO3 + 2H2O U H3O+ + [B(OH)4]
Staa rwnowagi tej reakcji jest rwna 5,8 1010.
W obecnoci rodkw odcigajcych wod, np. stonego H2SO4, kwas ortoborowy tworzy
z alkoholami estry.
Na podstawie: A. Bielaski, Podstawy chemii nieorganicznej, Warszawa 2010.

Zadanie 9. (2 pkt)
Narysuj wzr elektronowy czsteczki kwasu ortoborowego, oznaczajc kreskami
wizania oraz wolne pary elektronowe. Wyjanij, dlaczego kwas borowy jest
akceptorem jonw wodorotlenkowych.
Wzr:

Wyjanienie:
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................

Zadanie 10. (1 pkt)


Nazwij typ wizania (ze wzgldu na sposb jego powstawania), jakie tworzy si midzy
atomem boru w czsteczce kwasu ortoborowego i anionem wodorotlenkowym.
......................................................................................................................................................

Zadanie 11. (1 pkt)


Wedug teorii Arrheniusa kwasy to zwizki dysocjujce w roztworze wodnym na kationy
wodoru i aniony reszty kwasowej. Brnsted zdefiniowa kwasy jako donory protonw.
Oznacza to, e kwasy to czsteczki i jony oddajce proton. Zgodnie z teori Lewisa kwasem
nazywamy atom, czsteczk lub jon bdcy akceptorem jednej lub kilku par elektronw.
Wybierz teori kwasw i zasad, zgodnie z ktr H3BO3 na podstawie reakcji z wod
opisanej powyej jest kwasem. Uzupenij ponisze zdanie, podkrelajc nazwisko
autora tej teorii.
Na podstawie opisanej reakcji z wod mona stwierdzi, e H3BO3 jest kwasem wedug teorii
kwasw i zasad (Arrheniusa / Brnsteda / Lewisa).

Egzamin maturalny z chemii


Poziom rozszerzony

Zadanie 12. (1 pkt)


Napisz, posugujc si wzorami pstrukturalnymi (grupowymi) zwizkw
organicznych, rwnanie reakcji kwasu ortoborowego z metanolem, w ktrej stosunek
molowy kwasu do alkoholu jest rwny 1 : 3.

Zadanie 13. (2 pkt)


W tabeli podano wartoci standardowej molowej entalpii trzech reakcji.
Rwnanie reakcji

Standardowa molowa entalpia

C2 H 6 (g) + 3 O2 (g) 2CO 2 (g) + 3H 2O (c)

sp H oC2 H6 = 1560, 7 kJ mol1

C2 H 4 (g) + 3O2 (g) 2CO2 (g) + 2H 2O (c)

sp H oC2 H4 = 1411, 2 kJ mol1

H 2 (g) + 12 O2 (g) H 2O (c)

tw H oH2O = 285,8 kJ mol1

1
2

J. Sawicka, A. Janich-Kilian, W. Cejner-Mania, G. Urbaczyk, Tablice chemiczne, Gdask 2001.

Na podstawie powyszych danych oblicz standardow molow entalpi reakcji


uwodornienia etenu H ox , ktra zachodzi zgodnie z rwnaniem:

C2 H 4 (g) + H 2 (g) C2 H 6 (g)


Wynik podaj z dokadnoci do pierwszego miejsca po przecinku.
Obliczenia:

Odpowied:
Nr zadania
Wypenia Maks. liczba pkt
egzaminator
Uzyskana liczba pkt

9.
2

10.
1

11.
1

12.
1

13.
2

Egzamin maturalny z chemii


Poziom rozszerzony

Informacja do zada 14.16.


Kwas cytrynowy (kwas 2-hydroksypropano-1,2,3-trikarboksylowy) o skadzie C6H8O7
spenia wan funkcj w metabolizmie organizmw jako produkt przejciowy cyklu Krebsa,
w ktrym ulega izomeryzacji do kwasu izocytrynowego o nastpujcym wzorze:

COOH
HOOC

CH

CH

COOH
CH2

OH

Zadanie 14. (1 pkt)


Podaj nazw systematyczn kwasu izocytrynowego.

......................................................................................................................................................

Zadanie 15. (1 pkt)


Napisz wzr pstrukturalny (grupowy) kwasu cytrynowego.

Zadanie 16. (2 pkt)


Przeanalizuj budow czsteczek kwasu cytrynowego i izocytrynowego ze wzgldu na
moliwo wystpienia enancjomerii (izomerii optycznej). Wpisz w tabeli liczb
asymetrycznych atomw wgla w czsteczkach tych kwasw oraz liczb enancjomerw
(izomerw optycznych) lub zaznacz ich brak.

Kwas

Liczba asymetrycznych
atomw wgla

Liczba
enancjomerw

cytrynowy
izocytrynowy

Zadanie 17. (2 pkt)


Do wodnego roztworu kwasu cytrynowego dodano nadmiar wodnego roztworu
wodorowglanu sodu NaHCO3. Stwierdzono, e temperatura mieszaniny poreakcyjnej jest
znacznie nisza ni temperatura roztworw przed ich zmieszaniem. Zaobserwowano take
wydzielanie bezbarwnego gazu.
a) Spord podanych zalenoci wybierz i podkrel t, ktra jest prawdziwa dla entalpii
procesu dokonujcego si w opisanym dowiadczeniu.

H < 0

H = 0

H > 0

Egzamin maturalny z chemii


Poziom rozszerzony

b) Napisz w formie czsteczkowej rwnanie reakcji, ktra zasza w czasie


dowiadczenia. Przyjmij, e kwas cytrynowy przereagowa z wodorowglanem sodu
w stosunku molowym 1 : 3. Zastosuj nastpujcy wzr kwasu cytrynowego:
C3H4(OH)(COOH)3.

......................................................................................................................................................

Zadanie 18. (2 pkt)


W temperaturze 20 C rozpuszczalno uwodnionego wglanu sodu o wzorze Na2CO310H2O
wynosi 21,5 grama w 100 gramach wody.
Oblicz, jaki procent masy roztworu nasyconego w temperaturze 20 C stanowi masa soli
bezwodnej Na2CO3. Wynik podaj z dokadnoci do pierwszego miejsca po przecinku.
Obliczenia:

Odpowied:

Zadanie 19. (1 pkt)


Wytrcanie trudno rozpuszczalnych siarczkw metali jest wan metod analityczn. W tych
reakcjach jako odczynnik stosowany jest siarkowodr, ktry uzyskuje si w wyniku hydrolizy
amidu kwasu tiooctowego (tioacetamidu) o wzorze
S
H3C

C
NH2

W wyniku hydrolizy tioacetamidu powstaj siarkowodr i etanian (octan) amonu.


Na podstawie: J. Minczewski, Z. Marczenko, Chemia analityczna. Podstawy teoretyczne i analiza jakociowa,
Warszawa 2001.

Napisz w formie czsteczkowej rwnanie reakcji hydrolizy tioacetamidu, posugujc si


wzorami pstrukturalnymi (grupowymi) reagentw organicznych.

Nr zadania
Wypenia Maks. liczba pkt
egzaminator
Uzyskana liczba pkt

14.
1

15.
1

16.
2

17a)
1

17b)
1

18.
2

19.
1

10

Egzamin maturalny z chemii


Poziom rozszerzony

Zadanie 20. (1 pkt)


Napisz rwnania reakcji etapw dysocjacji kwasu siarkowodorowego, ktrym
odpowiadaj wartoci staej dysocjacji podane w tabeli.

Staa dysocjacji Ka

Rwnanie reakcji

1 10 18
1 10 7

Zadanie 21. (1 pkt)


Siarczki s solami sabego kwasu siarkowodorowego, dlatego moliwo ich wytrcenia
zaley nie tylko od iloczynu rozpuszczalnoci, lecz take od pH roztworu. W roztworach
o niskim pH stenie jonw siarczkowych jest bardzo mae, wic stenie jonw metalu musi
by odpowiednio due, aby zosta przekroczony iloczyn rozpuszczalnoci. Dla roztworu
o znanym pH mona obliczy najmniejsze stenie molowe kationw danego metalu c, jakie
musi istnie w roztworze o tym pH, aby zacz si wytrca osad siarczku tego metalu.
Na poniszym wykresie przedstawiono zaleno logarytmu z najmniejszego stenia c
kationw Cu2+ i Zn2+ (log c), przy ktrym nastpuje strcanie siarczkw miedzi(II) i cynku,
od pH roztworu.
0

logc 0

7 pH

-5
-10
-15

Zn2+

-20
-25
-30

Cu2+

Na podstawie: J. Minczewski, Z. Marczenko, Chemia analityczna. Podstawy teoretyczne i analiza jakociowa,


Warszawa 2001.

Przygotowano dwa roztwory wodne, ktrych pH byo rwne 1. Roztwr I zawiera jony Zn2+
o steniu c rwnym 105 mol dm 3, a roztwr II zawiera jony Cu2+ o steniu c rwnym
105 mol dm 3.
Czy w roztworze I wytrci si osad ZnS, a w roztworze II osad CuS? Wpisz TAK albo
NIE w odpowiednie rubryki tabeli.

W roztworze I wytrci si osad ZnS.


W roztworze II wytrci si osad CuS.

11

Egzamin maturalny z chemii


Poziom rozszerzony

Informacja do zadania 22. i 23.


Nadtlenek wodoru H2O2 jest gst, syropowat ciecz, ktra miesza si z wod w kadym
stosunku. W roztworach wodnych ulega w niewielkim stopniu dysocjacji wedug rwnania:

H 2O 2 + H 2O U HO 2 + H 3O +
Przestrzenne rozmieszczenie atomw w czsteczce nadtlenku wodoru ilustruje poniszy
rysunek.
97o
O
H

H
94o

97o

Na podstawie: A. Bielaski, Podstawy chemii nieorganicznej, Warszawa 2010.

Zadanie 22. (1 pkt)


Korzystajc z informacji na temat dysocjacji nadtlenku wodoru w wodzie, wypenij
tabel, wpisujc liter P, jeeli zdanie jest prawdziwe, lub liter F, jeeli jest faszywe.

Zdanie
P/F
1. Nadtlenek wodoru jest kwasem Brnsteda, a sprzon z nim zasad jest jon
OH.
2. Woda jest akceptorem protonw pochodzcych od sprzonego z ni kwasu
Brnsteda, ktrym jest nadtlenek wodoru.
3. Czsteczka H 2O 2 i jon HO 2 stanowi sprzon par kwas zasada w ujciu
teorii Brnsteda.

Zadanie 23. (3 pkt)


Korzystajc z informacji na temat struktury czsteczki nadtlenku wodoru, uzupenij
ponisze zdania. Wybierz i podkrel jedno okrelenie spord podanych w kadym
nawiasie.

1. W czsteczce nadtlenku wodoru atomy wodoru poczone s z atomami tlenu wizaniami


kowalencyjnymi (spolaryzowanymi / niespolaryzowanymi), a midzy atomami tlenu
wystpuje wizanie kowalencyjne (spolaryzowane / niespolaryzowane).
2. Czsteczka nadtlenku wodoru jest (polarna / niepolarna).
3. Ksztat czsteczki nadtlenku wodoru mona wyjani, jeli si zaoy hybrydyzacj typu
(sp3 / sp2 / sp) walencyjnych orbitali atomowych tlenu.

Nr zadania
Wypenia Maks. liczba pkt
egzaminator
Uzyskana liczba pkt

20.
1

21.
1

22.
1

23.
3

12

Egzamin maturalny z chemii


Poziom rozszerzony

Informacja do zada 24.26.


Do probwek zawierajcych zakwaszone roztwory wodne odpowiednio manganianu(VII)
potasu (probwka I) i jodku potasu (probwka II) dodano roztwr wodny nadtlenku wodoru.
Zaobserwowano zmiany barwy zawartoci obu probwek i inne objawy wiadczce
o przebiegu reakcji chemicznych.
H2O2 (aq)

KMnO4 (aq)
+ H2SO4 (aq)

II

KI (aq)
+ H2SO4 (aq)

W tabeli podano wartoci standardowych potencjaw wybranych ukadw redoks.


Rwnanie reakcji
H 2O 2 + 2H + + 2e U 2H 2O
MnO 4 + 8H + + 5e U Mn 2+ + 4H 2O
+

Standardowy potencja E, V
1,766
1,507

O 2 + 2H + 2e U H 2O 2

0,695

I2 + 2e U 2I

0,536

J. Sawicka, A. Janich-Kilian, W. Cejner-Mania, G. Urbaczyk, Tablice chemiczne, Gdask 2001.

Zadanie 24. (2 pkt)


Opisz obserwowane zmiany barw, ktre wiadcz o przebiegu reakcji w probwkach I
i II (uwzgldnij barw zawartoci obu probwek przed reakcj i po jej zajciu).

Probwka I:
......................................................................................................................................................
Probwka II:
......................................................................................................................................................

Zadanie 25. (2 pkt)


Podaj wzr chemiczny utleniacza i reduktora w reakcjach zachodzcych w probwkach
I i II.

Probwka
I
II

Wzr utleniacza

Wzr reduktora

13

Egzamin maturalny z chemii


Poziom rozszerzony

Zadanie 26. (2 pkt)


Napisz w formie jonowej skrconej rwnania reakcji chemicznych, ktre przebiegy
w probwkach I i II.
Probwka I:

......................................................................................................................................................
Probwka II:
......................................................................................................................................................

Zadanie 27. (2 pkt)

Jeeli w reakcji redoks bior udzia jony H+, to potencja ukadu zaley od stenia tych
jonw, czyli od pH roztworu. Dla takich ukadw potencja odnosi si do roztworw,
w ktrych cH + = 1 mol dm3, a wic pH = 0. Wartoci potencjaw redoks wielu wanych
biologicznie ukadw utleniacz reduktor przedstawiane s dla przyjtego przez
biochemikw stanu, w ktrym pH = 7, p = 1013 hPa, T = 298 K. Rnica pH roztworu
wpywa na warto potencjau pogniwa. Potencja pogniwa wodorowego E H /H+
2

w rodowisku o pH rnym od zera mona obliczy (w woltach), korzystajc z nastpujcej


zalenoci:
E H /H+ = E oH / H+ + 0, 06 log c H+
2

gdzie E

o
H2 / H+

oznacza potencja standardowy pogniwa wodorowego.


Na podstawie: Lubert Stryer, Biochemia, Warszawa 2003 oraz K.-H. Lautenschlger, W. Schrter,
A. Wanninger, Nowoczesne kompendium chemii, Warszawa 2007.

a) Oblicz potencja pogniwa wodorowego w stanie, w ktrym pH = 7, p = 1013 hPa,


T = 298 K.

......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
Poniej przedstawiono rwnania reakcji i potencjay redoks dwch ukadw biologicznych
dla pH = 7, p = 1013 hPa, T = 298 K.
Rwnanie reakcji
1
O 2 + 2H + + 2e U H 2O
2
NAD+ + H + + 2e U NADH

Potencja E, V

0,82
0,32

1
O 2 + H + + NADH
2
zachodzi samorzutnie, czy do jej zajcia konieczne jest dostarczenie energii.
Uzupenij ponisze zdanie: wybierz i podkrel jedno okrelenie w kadym nawiasie.

b) Oce, czy reakcja zilustrowana rwnaniem H 2O + NAD+

Aby moga zaj opisana reakcja, (jest / nie jest) konieczne dostarczenie energii, poniewa
woda jest reduktorem (silniejszym / sabszym) ni NADH.
Nr zadania
Wypenia Maks. liczba pkt
egzaminator
Uzyskana liczba pkt

24.
2

25.
2

26.
2

27a)
1

27b)
1

14

Egzamin maturalny z chemii


Poziom rozszerzony

Zadanie 28. (2 pkt)


Elektroliza wodnego roztworu chlorku sodu na elektrodach grafitowych przebiega zgodnie
z rwnaniem:
prd elektryczny
2NaCl + 2H 2 O
2NaOH + H 2 + Cl2

Oblicz, ile sekund trwaa elektroliza, jeli otrzymano 10 cm3 wodoru (w przeliczeniu
na warunki normalne), a natenie prdu przepuszczanego przez elektrolizer wynosio
1 A. Staa Faradaya F = 96500 C mol1. Wynik zaokrglij do liczb cakowitych.

Obliczenia:

Odpowied:

Zadanie 29. (3 pkt)


Poniej przedstawiono cig przemian prowadzcych do powstania cykloheksenu.

ClCH2-(CH2)4-CH2Cl

+ Zn, etanol

+ Cl2, wiato

+ KOH, etanol/ogrzewanie

cykloheksen

Uzupenij tabel, wpisujc wzory pstrukturalne (grupowe) lub uproszczone zwizkw


organicznych oznaczonych na schemacie literami A i B oraz wzr cykloheksenu.

Zwizek A

Zwizek B

Cykloheksen

Zadanie 30. (1 pkt)


Benzen wrze pod cinieniem 1000 hPa (1 bar) w temperaturze 352,2 K. Standardowa molowa
entalpia parowania benzenu w temperaturze przemiany wynosi 30,8 kJ mol1.
P.W. Atkins, Chemia fizyczna, Warszawa 2001.

Na podstawie powyszej informacji oce, czy skraplanie benzenu w temperaturze


352,2 K jest przemian egzo- czy endotermiczn.

......................................................................................................................................................

15

Egzamin maturalny z chemii


Poziom rozszerzony

Informacja do zada 31.33.


Reakcja kwasu etanowego (octowego) z etanolem prowadzona w obecnoci mocnego kwasu
jest reakcj odwracaln, ktra przebiega wedug rwnania:
H+
ZZZ
X
CH 3COOH + CH 3CH 2OH YZZ
Z CH 3COOCH 2 CH 3 + H 2 O
Steniowa staa rwnowagi tej reakcji w temperaturze 25 C wynosi Kc = 4,0.
Badajc kinetyk reakcji kwasu etanowego z etanolem w rodowisku wodnym, stwierdzono,
e wzgldny rzd reakcji dla etanolu i kwasu etanowego wynosi 1, a cakowity rzd reakcji
jest rwny 2. Rzd reakcji ze wzgldu na wybrany substrat to wykadnik potgi, w ktrej
stenie molowe danego substratu wystpuje w rwnaniu kinetycznym tej reakcji.
Na podstawie: P. Mastalerz, Chemia organiczna, Wrocaw 2000.

Zadanie 31. (1 pkt)


Napisz rwnanie kinetyczne opisanej reakcji estryfikacji.

......................................................................................................................................................

Zadanie 32. (2 pkt)


W naczyniu o objtoci V zmieszano w temperaturze 25 C 1 mol kwasu etanowego i 1 mol
etanolu. Do otrzymanej mieszaniny dodano niewielk ilo stonego kwasu siarkowego(VI).
Oblicz, ile moli kwasu etanowego pozostao w mieszaninie po ustaleniu si stanu
rwnowagi.

Obliczenia:

Odpowied:

Zadanie 33. (1 pkt)


Podkrel wszystkie wymienione poniej dziaania, ktre spowoduj zwikszenie
wydajnoci opisanej reakcji estryfikacji w temperaturze 25 C.

dodanie etanolu

dodanie wody

dodanie katalizatora

dodanie obojtnej wobec reagentw substancji higroskopijnej


Nr zadania
Wypenia Maks. liczba pkt
egzaminator
Uzyskana liczba pkt

28.
2

29.
3

30.
1

31.
1

32.
2

33.
1

16

Egzamin maturalny z chemii


Poziom rozszerzony

Zadanie 34. (2 pkt)


Poniej przedstawiono schemat przemian, jakim ulegaj pochodne wglowodorw.
Symbolami R i R1 oznaczono grupy alkilowe.
+[O]

+[O]

+ R OH, stony H SO

1
2
4
RCH 2OH Zwizek I Zwizek II

+ NaOH

Zwizek III Zwizek IV


Wypenij tabel, wpisujc oglne wzory pochodnych zwizku RCH2OH, ktre
na schemacie oznaczono numerami IIV.

Numer zwizku

Wzr oglny zwizku

I
II
III
IV

Informacja do zada 35.38.


W poniszej tabeli przedstawiono wybrane dane na temat czterech aminokwasw biakowych.
Symbol pI oznacza punkt izoelektryczny, ktry jest tak wartoci pH roztworu, w ktrym
stenie jonu obojnaczego osiga maksymaln warto, natomiast stenia formy anionowej
i kationowej maj jednakow, najmniejsz warto.
Nazwa aminokwasu
Alanina

Skrt
Ala

H3C

CH

Wzr
COOH

pI
6,00

NH2
Kwas asparaginowy

Asp

HOOC

CH2

CH COOH

2,77

NH2
Lizyna

Lys

H2N

(CH2)4 CH COOH

9,74

NH2
Fenyloalanina

Phe

5,48
CH2

CH

COOH

NH2
J. Sawicka, A. Janich-Kilian, W. Cejner-Mania, G. Urbaczyk, Tablice chemiczne, Gdask 2001.

Zadanie 35. (1 pkt)


Okrel liczb wszystkich moliwych organicznych niecyklicznych produktw
kondensacji jednej czsteczki alaniny z jedn czsteczk kwasu asparaginowego.

......................................................................................................................................................

17

Egzamin maturalny z chemii


Poziom rozszerzony

Zadanie 36. (1 pkt)


Napisz wzr tej formy fenyloalaniny, ktrej stenie jest najwiksze w roztworze o pH
rwnym 5,48.

Zadanie 37. (2 pkt)


Zaplanuj dowiadczenie, ktrego przebieg pozwoli na odrnienie alaniny od fenyloalaniny.
a) Uzupenij poniszy schemat dowiadczenia, wpisujc nazw odczynnika, po ktrego
dodaniu do obu probwek i ogrzaniu ich zawartoci moliwe bdzie zaobserwowanie
rnic w przebiegu dowiadczenia z udziaem alaniny i fenyloalaniny. Odczynnik
wybierz spord nastpujcych:
wodny roztwr chlorku elaza(III)
wieo strcony wodorotlenek miedzi(II)
wodny roztwr wodorotlenku sodu z fenoloftalein
rozcieczony kwas solny z oranem metylowym
mieszanina stonych kwasw: azotowego(V) i siarkowego(VI)

Wybrany odczynnik:
......................................................................................................................

I
alanina (s)

II
fenyloalanina (s)

b) Opisz zmiany moliwe do zaobserwowania w czasie dowiadczenia, pozwalajce na


odrnienie alaniny od fenyloalaniny.

Probwka I: .................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
Probwka II: ................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
Nr zadania
Wypenia Maks. liczba pkt
egzaminator
Uzyskana liczba pkt

34.
2

35.
1

36.
1

37a)
1

37b)
1

18

Egzamin maturalny z chemii


Poziom rozszerzony

Zadanie 38. (1 pkt)


Wska przyczyn rnicy wartoci punktu izoelektrycznego kwasu asparaginowego
i lizyny.

......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................

Zadanie 39. (1 pkt)


Poniej przedstawiono wzory (w projekcji Hawortha) dwch disacharydw: maltozy
i sacharozy.
Maltoza

Sacharoza
O H

O H

H
OH

HO
H

OH

HO

OH
H

OH

O H

H
OH

CH2OH

CH2OH

CH2OH

H
CH2OH

OH

OH

O
HO
CH2OH

H
OH

W oddzielnych probwkach przygotowano wodne roztwory maltozy oraz sacharozy i dodano


do nich wieo strcony wodorotlenek miedzi(II). Nastpnie zawarto obu probwek
zalkalizowano i ogrzano. W warunkach dowiadczenia w probwce zawierajcej roztwr
maltozy zaobserwowano powstanie ceglastego osadu, natomiast w probwce z roztworem
sacharozy wytrci si czarny osad.
Wypenij tabel, wpisujc liter P, jeeli zdanie jest prawdziwe, lub liter F, jeeli jest
faszywe.

Zdanie
P/F
1. W reakcji z maltoz wodorotlenek miedzi(II) uleg redukcji do Cu2O, o czym
wiadczy powstanie ceglastego osadu.
2. Czarny osad powstajcy w probwce z roztworem sacharozy to CuO, ktry jest
produktem rozkadu wodorotlenku miedzi(II).
3. Sacharoza nie wykazaa waciwoci redukujcych, poniewa w jej czsteczkach
wizanie glikozydowe czy pierwszy atom wgla reszty glukozy z drugim
atomem wgla reszty fruktozy.

Nr zadania
Wypenia Maks. liczba pkt
egzaminator
Uzyskana liczba pkt

38.
1

39.
1

Egzamin maturalny z chemii


Poziom rozszerzony

BRUDNOPIS

19

You might also like