Karai Masa

NINGPAWT NINGHPANG HKRISTAN KARAI MASA
Rev. Dr. Dr. Lahpai Awng Li
MALAWM NI
NINGPAWT NINGHPANG
HKRISTAN
KARAI MASA
Numhtet Ga
Ga Hpaw
Laika Man
1
4
1. Karai Masa (Theology) ngu ai hpa

rai ta?
8-24
2. Karai Kasang a lam

I. Karai Kasang nga ai hpe chye lu ai lam ni
II. Karai Kasang nga ai ngu ai hpe ninghkap ai
myit jasat masa ni
III. Karai Kasang a shingra maka
IV. Hpaw shadan dan ai shingran
V. Karai Kasang a mying ni
VI. Masum rai tim langai
25-58
25
28
(FOUNDATION OF CHRISTIAN THEOLOGY)
KA LAJANG AI,
Lahpai Awng Li
(B.Sc (Q), M.Div, D.Min, Ph.D)
DIP SHABRA AI,

Hpaji Byeng-ya Sut Htingnu
No. 5, Gandama Lam, Insein, Yangon.
1st January, 2013.
Phone. 09400053018, 09421107752.
Email - liawng@gmail.com
30
42
50
52
3. Yesu Hkristu a lam

59-84
I. Htani htana Karai rai nga ai lam
59
II. Ga Shaka Dingsa hta mu lu ai Yesu
61
Hkristu hte seng ai myihtoi ga ni
III. Shinggyim hkum majing dagraw hkam
66
la ai Yesu
IV. Karai hte shinggyim hkum shingra maka 67
lahkawng rau rai nga ai lam
V. Yesu Hkristu a lam hte seng nna shut shai 68
ai hku sharin achyin ai lam ni
VI. Yesu si hkam let jaw ya ai akyu ara

VII. Yesu gunhpai ai magam lit ni
VIII. Dai ni Yesu galaw nga ai magam
bungli ni
79
82
84
4. Chyoi pra ai Wenyi a lam

I. Chyoi pra ai Wenyi ngu ai kadai?
II. Chyum laika hta shaleng da ai lam ni
III. Chyoi pra ai Wenyi a marai hkum hte
seng ai lam
IV. Chyoi pra ai Wenyi a malai shaleng dan
ai lam ni
V. Chyoi pra ai Wenyi jaw ya ai shaman
chyeju
VI. Dai ni chyoi pra ai Wenyi galaw nga ai
magam bungli ni
VII. Chyoi pra ai Wenyi hpring ai asi
VIII. Chyoi pra ai Wenyi hte nawku hpung
IX. Chyoi pra ai Wenyi hpe n mai shut ai lam
85-105
85
86
89
5. Lamu Kasa ni a lam

I. Lamu kasa a lachyum
II. Lamu kasa ni a nsam kumla hte atsam
shingkang
III. Arawng aya kaba ai lamu kasa ni
IV. Lamu kasa ni a atsam marai
V. Lamu kasa ni a magam lit
90
92
94
96
100
104
106-112
106
106
108
109
110
6. Satan a lam
I. Satan nga ai lam
II. Satan a npawt nhpang hte shingra maka
III. Satan a marai hkum atsam
IV. Satan hpe jeyang ai lam
113-121
113
114
115
119
7. Shinggyim masha a lam

I. Daipawt daihpang hte seng ai ningmu ni
II. Karai Kasang a hkrang bung sumla
III. Shinggyim masha a shingni maka
IV. Masha a hkrat sum ai lam
122-141
122
126
132
137
8. Yubak mara a lam

142-151
I. Yubak mara ngu ai
142
II. Yubak mara a sat lawat
143
III. Hkritung mara
144
IV. Yubak mara kap nang wa ai hte seng ai 144
ningmu ni
V. Hkristan ni hte yubak mara
147
VI. Yubak kaw na lawt na matu Karai Kasang 150
lajang da ya ai lam
9. Hkye hkrang la ai lam
152-177
I. Npawt nhpang makam madung
152
II. Hkye hkrang la ai hte seng nna chyum laika 153
hta lang ai ga ni
III Kade a matu Yesu si hkam a ta?

154
IV. Chyum laika hta mu lu ai hkye hkrang la 158
ai masa
V. Hkye hkrang la ai lam bai sum mat mai ai 165
kun?
10. Nawku hpung a lam
I. Nawku hpung a lachyum
II. Nawku hpung a maka kumla
III. Nawku hpung a hkrang sumla
IV. Nawku hpung a yaw shada ai lam
V. Nawku hpung up-hkang hpan ni
VI. Nawku hpung ni woi galaw ai chyoi pra
kumla ni
178
178
179
181
184
190
192
11. Hpang jahtum nhtoi a lam

200-241
I. Hpang jahtum nhtoi ni wa yang byin pru 200
wa na kum la ni
II. Yesu lahkawng lang ngu na bai yu sa na lam 204
III. Si ai ni bai hkrung rawt na lam
206
IV. Tara jeyang na lam
208
V. Htani htana mungdan
215
VI. Hpang jahtum nhtoi hte seng ai ningmu ni 217
12. Shamyet shanat ai laika ni
13. Ka lajang dip shabra ngut sai laika
buk ni
242
244
NUMHTET GA
Jinghpaw Wunpawng sha ni Hkristan tai wa ai gaw
lahkawng tsa ning maga de ni kahtep wa tim, Hkristan
makam masham hte seng ai laika ni hpe tinang a amyu ga
hte ka lajang da lu ai lam n nga ai daram rai nga mali ai.
Myen ga, English ga hte ka da ai laika ni hpe sha shamyet
let, tinang a Hkristan makam masham a lam sharin la nga
ga ai.
Ndai zawn rai nga ai aten hta, Sara kaba Rev.
Dr. Lahpai Awng Li hku nna NINGPAWT
NINGHPANG HKRISTAN KARAI MASA laika
buk hpe ka lajang shapraw dat ai gaw, Jinghpaw
Wunpawng Hkristan hpung masha ni a matu nachying
kabu hpa rai nga mali ai.
Lu ka, chye ka nna, ka ai hku sha mu mada ai hku
n re sha, kaja wa ra kadawn, hpang gara nga ai hpe
jahpring ya ai hku hkam la mai nga mali ai. Miwa ni,
Korea ni gaw, jau jau kaw nna, Karai Masa laika ni
(Theologies), Chyum Htai Laika ni (Commentaries) hpe
shanhte a ga hte gale, shanhte a ga hte ka lajang la rai ma
sai hpe mung mu lu ai.
Anhte kaw, tinang a ga, laika hte Hkristan makam
masham a lam ni hpe ka lajang ai masha n nga ai daram
mung rai nga mali ai.
1
Sara kaba Rev. Dr. Lahpai Awng Li hku nna shakut

shaja, aten ahkying jaw nna ka lajang ai ndai NINGPAWT
NINGHPANG HKRISTAN KARAI MASA laika buk
gaw, Jinghpaw ga hte sharin ya nga ai Chyum Jawng ni
hkan, sharin lang laika (textbook) hku jai lang mai nga ai
hpe mu ai. Bai, hpung masha kaji kaba yawng mung hti
hkaja ra ai laika rai nga ai.
Rev. Dr. Lahpai Awng Li hte jahta chyai ai ten ni
hta, shi tsun ai ga langai mi nga ai: anhte a masha ni
gaw, wu la grai loi ai. Hpa majaw anhte loi loi hte wu
la hkrum ga ta?
Ngang kang ai makam dunghkum (faithfoundation) n nga ai majaw, n bung ahpawt dat ai maga
de aloi ali poi lawm nang mat ai lachyum rai nga mali ai.
Dai rai nna, tinang a ngang kang ai makam
dunghkum hta, ngang ngang tsap lu na matu, Karai Masa
(Theology) gaw lam madun (guide) rai nga ai. Kaning re
ai Karai Masa hpe hkap la ai, ngu ai hta hkan nna, ta tut
Hkristan tai ai lam hpe gara hku hkrang kumla shapraw
ai, ngu ai mahtai dawng pru wa ai re.
Mungkan ting na Hkristan ni yawng a matu jaw
htuk ai NINGPAWT NINGHPANG HKRISTAN
KARAI MASA hpe chye hkawn lu ai hpang she, tinang
a asak hkrung maka, prat pra masa (religio-cultural/sociopolitical context) hta Karai Kasang hpa tsun nga ai ngu ai
mahtai, English ga hku Contextual Theology galaw
shapraw la lu na rai nga mali ai.
Rev. Dr. Lahpai Awng Li a laika gaw, ndai maga
de du wa lu na matu karum ya ai lakang langai mi tai lu
nga ai.
Ndai laika buk hpe mari hti n-gun jaw ai Jinghpaw

Wunpawng hpung masha ni yawng Karai Masa myiset
power bai shajat let, labau leng a mayak amyu myu lapran
e, grau tang du ai Hkristan masha ni tai wa lu mu ga law.
Lagai Zau Nan
Lecturer of Missiology
MIT.
Amu Madu
Jinghpaw Wunpawng Karai Masa hte Lik hkrawk
Hpung
(Kachin Theologians & Scholars Network)
GA HPAW
Ndai laika buk dip shapraw lu ai majaw, shawng
nnan Yehowa Karai Kasang a chyeju hpe shawng
shakawn shagrau nngai. Ngai hpe shangai chyinghkai bau
maka dat ai chyinghkai nu yan wa, Hpt.Sara Lahpai Awng
Gam hte Sarama Kai Raw, hpe mung na chying wa chyeju
dum nngai. Dakkasu hpaji, chyum masa hpaji ni sharin
hkaja ai lam hta ja gumhpraw hku garum shingtau ya lai
wa sai Sarama Maraw Hka Tawm, Sarama Maraw Htang
Yun, (Sut Du Hpauyam Yaw San hte jan), Hpt. Sara
Lahpai Htoi Naw + Sarama Htawshe Nyoi Yong, Sarama
Kaba Lilian Hka Nau, jinghku jingyu ni hte, Jinghpaw
Wungpawng Hkalup Hpung Ginjaw (KBC), Tokyo
Kachin Baptist Church (TKBC) ni hpe mung na chying
chyeju dum ai lam ka masat da nngai.
Hkristan asak hkrung lam gaw Karai Kasang a
mungga hte hkrung nga ra ai re. Karai Kasang a mungga
gaw chyoi pra ai Chyum laika rai nga ai. Kaga ninggawn
tawa nga yawng danghta hku Karai Kasang hpaw shadan
dan ai lam ni yawng mung chyoi pra ai Chyum laika hta
ru di npawt tawn nna htai la yang she teng man jaw ang ai
hku chye na hkawn hkrang la lu mai ai re. Chyoi pra ai
4
Chyum laika hta Karai Kasang a lam, Yesu Hkristu a lam,

chyoi pra ai Wenyi a lam, hpan da ai lam, lamu kasa ni a
lam, Satan a lam, shinggyim masha ni a lam, yubak mara
a lam, hkye hkrang la ai lam, nawku hpung a lam, hpang
jahtum nhtoi a lam, etc., ni ka da nga ai. Rai tim ga baw
langai hkrai hpe masa lam hte hkrak rai shachyaw nna ka
sang lang da ai lam n rai, labau mabyin masa (context)
hta hkan nna Karai Kasang a daru magam hpung
shingkang hte lata amu ni a lam sakse hkam dan ai hku
she ka sang lang dan da ai re. Dai majaw, lahta e garan
dan ai ga baw langai hkrai hte seng ai lam ni hpe, laika
buk 66 rawng ai chyoi pra ai Chyum laika hta na sawk
tam let masa hte hkrak bai ka shachyaw la ra ga ai. Shaloi
she ga baw langai hkrai hte seng ai lam ni Ga Shaka
Dingsa hta kaning ngu sang lang dan da ai; Ga Shaka
Ningnan hta ganing ngu sang lang dan da ai; dai Ga Shaka
Dingsa hte Ningnan lahkawng yan hpe ginchyum nna gara
hku chye na la ra ai ngu ai lam ni hpe bai sawk sagawn ka
shapraw la ra ga ai. Dai shaloi she anhte lama ma hpe
gara hku kam ai, hpa majaw dai hku kam ai, dai tinang
kam ai lam ni hta mahta nna tinang a asak hkrung lam
hpe gara hku hkrang shapraw asak hkrung ai, ngu ai lam
ni hpe tup hkrak chye na lu na ga ai re. Dai hta la kap nna
she anhte a makam hkri dun gaw, ndai hku re ngu ngang
ngang kang kang hkam la lu ai hte, anhte Chyurum
Wunpawng sha (Kachin) ni a Karai Masa (Kachin
5
Theology) hpe mung matut hkrang shapraw la lu mat wa

na ga ai.
Grau nna, dai ni na zawn majan tsin yam hkrum
hkra nga ai aten hta Karai masa jaw jaw hte Karai Kasang
a mungga ni hpe chye na hkawn hkrang da ra ai sha n-ga,
ngang kang ai Karai masa makam hkri dun hte myu a
shawng lam hpe gaw gap sa wa ra nga ai aten mung re.
Dai re ai majaw anhte Chyurum Wunpawng sha ni
hta Jinghpaw laika hku, masa hte hkrak tam sawk ka
lajang da ai NINGPAWT NINGHPANG HKRISTAN
KARAI MASA ni grai ra ahkyak nga ga ai. Dai ra
ahkyak ai laika buk ni hkum tsup wa lu hkra ngai mung
jut shara mi hku sha pyi shang lawm na re ngu myit
shingran lu la ai hte ndai laika hpe ka lajang dip shapraw
dat ai lam rai nga ai. Myu hpe tsaw ra ai hte lam shagu
hta ngang ngang kang kang galu kaba wa hkra pawn ba
mayu ai kraw dung sindai salum a asi mung rai nga mali
ai.
Ndai laika buk gaw chyum masa chye chyang kung
hpan sai ni a matu n rai, Jinghpaw ga hku hti hkaja mayu
ai, hpung up/sara, chyum jawng ma ni hte, hpung tau
hpung salang, hpung masha ji nban a matu yaw shada let
ka shalat ai she rai nngai. Mai lu ai laika buk law law hpe
hti hkaja nna, hpaji sawk ladat hte ka shalat da ai laika
buk re. N bung ai Hkristan hpung ni yawng mai jai lang
lu u ga ngu yaw shada ai re majaw, ndai laika buk hta lai
masa lam law law hpe gran dan da nngai. Rai tim, gara
hpe madaw anhte hkan ra ai ngu ai hku n ginhka dan da

ai re. Azin ayang galu galang hkai dan ai hku ka da ai lam
n re ai sha, ningpawt ninghpang Karai masa hpe chye na
hkawn hkrang lu na matu daram hpe yaw shada nna ka
da ai re. Chyurum Wunpawng sha ni n dai Ningpawt
Ninghpang Hkristan Karai Masa hpe hti hkaja nna ngang
kang ai Karai masa makam hkri dun hte lam shagu hta
kaba rawt wa lu u ga, yaw shada let!
Lahpai Awng Li
II. Karai Masa (Theology) A Lachyum

(Definition of theology)
KARAI MASA
I. Ga Hpaw
Dai ni anhte a nawku hpung ni hta Karai Masa
(Theology) ngu ai hpe atsawm n chye na ai majaw, nkau
mi gaw hkrit hpa hku shadu nga ma ai. Karai Masa
(theology) a ahkyak ai hte manu dan ai hpe n chye na shi
ai majaw, akyu kaja ginlut ai lam ni, su hprang galu kaba
wa na hta chyana nan nga ai lam ni anhte a wuhpawng
hta byin pru nga ai. Kaja wa nga yang Karai Masa
(Theology) gaw, Hkristan hpung masha shagu a asak
hkrung lam hte, nawku hpung a magam bungli yawng a
asak gindai rai nga ai. Kam sham ai hpung masha langai
(sh) nawku hpung hte seng ai wuhpung wuhpawng langai
gaw, ndai mungkan hte nga yawng dang hta a ntsa, tinang
a amyu htunghking ntsa gara hku mu mada chye na hkap
la ai ngu ai hte,kaning re ai sasana magam bungli ni gun
hpai ra ai ngu ai lit ni hpe masat ai lam ni yawng gaw,
Karai Masa (Theology) kaw mahta nna daw dan ai re.
Karai Masa (Theology) ngu ai ga gaw Theos (Karai

Kasang) ngu ai ga hkum hte logos (sawn sumru ai, sawk
tam hkaja ai, chye na hkam la ai, tsun jahta ai) ngu ai laika
hkum lahkawng hpe kapyawn da ai ga re. Dai rai nna,
Karai Masa (Theology) ngu ai ga hkum a lachyum gaw
Karai Kasang a lam myit sawn sumru ai, sawk tam hkaja
ai, tsun jahta ai, chye na hkam la ai, ngu ai lachyum rai
nga ai.
Myit sawn sumru ai, sawk tam hkaja ai, tsun jahta
ai, ngu ai gaw shinggyim masha ni galaw ai bungli re.
Karai Kasang gaw asak hkrung ai Karai rai nga ai hte
maren, Shi Karai Kasang rai nga ai ngu ai lam ni hte Shi a
shingni maka, myit masa ningja ni hpe ninggawn tawa
hku mung (general revelation), Chyum laika hte laksan
mabyin ni (special revelation) hku nna mung shinggyin
masha ni hpe hpaw dan hpyan dan nga ai. Shinggyim
masha gaw dai hpe tinang a myit chye myit chyang,
mahkrum madup ni hte myit sawn sumru, sawk tam hkaja
nna chye na la ai re. Dai zawn chye na la ai hpe theology
nga ma ai.
Ga shadawn, Yaku gaw Behtela ngu shi shamying
ai shara e, yup mang mu ai kaw na yup hprang yang, shi
chye na hkawn hkrang la ai gaw Gaja wa nang e Yehowa
(THEOLOGY)
NGU AI
HPA RAI TA?
nga nga a hka, shara ndai kaga n rai, Karai Kasang a nta
hte sumsing lamu a chyinghka lam rai nga a hka gaw!(N.N
28:10-22), ngu nna Karai Kasang dai shara hta nga nga ai
lam, shi hpe bau sin makawp maga na, ngu ga sadi jaw
nga ai Karai Kasang rai nga ai lam, shi myit sawn sumru
lu ai, chye na hkawn hkrang lu ai hpe tsun shapraw dat
wu ai. Dai sha n-ga, dai Karai hta shawng lam asak hkrung
lam hte seng nna ga shaka da let matut asak hkrung ai re.
Dai nan Yaku a Karai masa (theology) rai nga ai.
Dai majaw Karai Masa (Theology) gaw, Karai
Kasang a lam, hpan da ai lam, Hkye hkrang la ai lam ni
etc., hpe tinang gara hku chye na ai, hkap la ai, myit
mada kam sham ai hte, asak hkrung lam hpe gara hku
gaw gap nga ai, ngu ai lam ni hpe myit sawn sumru ai
(sh) tam sawk sagawn ai (sh) bawng ban ai (sh) tsun
shapraw ai (sh) ka shapraw ai lam rai nga ai.
IV. Karai Masa (Theology) Hpa Rai Ra Ahkyak A

Ta? (Necessity of Theology)
III. Karai Masa A Pandung (Goals of Theology)
V. Karai Masa Hpe Garan Ginhka Ai Lam Madung

Ni (Branches of theology)
A. Tinang hkap la ai makam hkri dun (Doctrinal

statement), makam madung (Doctrinal belief) ni hpe shi
hte shi hkrak chye da lu na matu.
B. Hkristan makam masham hpe shut shai ai hku sharin
achyin ai lam, jahpoi asawng, jahten sharun ai hpe ning
hkap lu na matu.
C. Jaw ang ai makam madung ni hpe shi hte shi hkrak
shachyaw let chye tsun hpyan dan lu na matu.
D. Chyum laika ting kaw na, sung htum ai Karai masa kri
hpe tinang a nga ginra masa (context) hte hkrak chye na
lu na matu hte, dai teng man ai kri masa hte hkrak asak
hkrung lam hpe gaw gap sa wa lu na matu, ra ahkyak nga
ai.
A. Karai Kasang a lam hkrak tup jaw ang ai hku bawnu

machye machyang hte chye na ai lam (the theoretical
end).
B. Mahkrum madup hte Karai Kasang a lam chye na lu
ai lam (the effective end).
C. Karai Kasang sharawng awng ai lam hku madat mara
asak hkrung ai lam (the practical end) ni lu la na matu
yaw shada ai re.
A. Biblical theology
Ga shaka Dingsa hte Ningnan hta ka da ai tengman
ai lam ni hpe madung dat nna laksan laika ka ai wa hte
laksan prat ladaw ni hta mahta nna (eg. The Prophetic
era or Johannine theology) Karai masa ni hpe sawk tam
hkaja ai lam re.
10
11
B. Historical theology
Hkristan ni a makam masham hte myit sawn sumru
lai wa sai lam ni hpe labau hta mahta nna hka ja ai karai
masa re.
C. Dogmatic Theology
Denomination (sh) a theological movement hku
nna, tsun sharin gaw gap da ai makam masham hte seng
ai masa hpe hkaja ai Karai masa re.
D. Philosophical theology
Hkristan makam masham hpe myit sawn ning
chyoi hpaji (Philosophy) ladat hte tsun sang lang ai lam
ni hpe hkaja ai Karai masa re.
E. Practical theology
Ta tut sasana bungli hta jai lang nga ai Hkristan
hpaji lam, hpung woi ladat lam, mungga htawn ladat lam,
yu lahku lakawn ladat lam ni hpe hkaja ai Karai masa re.
F. Systematic theology
Doctrinal or constructive theology ngu mung
shamying ma ai. Hkrang masa hte hkrak rai shachyaw ai
Karai masa re. Karai Kasang a lam hte, Karai Kasang
galaw nga ai magam bungli ni hte seng nna chye lu mai ai
lam yawng hpe gumhpawn let, shingdaw yu ai, sawk
sagawn yu ai, dai hpang hkrang masa hku hkrak shachyaw
la nna jai lang ai Karai masa re. Chyum laika ting kaw na
tsun mayu ai lam madung, hpan da ai mungkan shingra
tara ni hku nna Karai Kasang madun dan ai shingran,
laksan mabyin masa hku Karai Kasang madun dan ai
shingran ni hpe psychology, philosophy, history, culture,

etc., ni hte myit sawn bumhkup nna hpungtang hpaji
(scientific method) lang let shachyaw ai Karai masa rai
nga ai.
G. Dai ni na prat hta gaw, theology hpe alak mi re ai lam
masa ningmu ni hta mahta nna tsun shachyaw nga ma ai.
Dai ni gaw:
(1) The social or liberating perspective
(2) The ethnic or cultural perspective
(3) The Feminist or gender perspective
(4) The Ecumenical perspective
(5) The Ecological perspective
(6) The inter- faiths perspective ni rai ma ai.
12
VI. Karai Masa Gyin Shalat Ai Hta Lang Ai Npawt

Hkridun Ni (Sources of Theology).
Ntsa lam hku yu yang Karai Masa gyin shalat ai
hta npawt nhpang lam masa (6) nga ai ngu chye lu ga ai.
A. Hpaw shadan dan ai shingran (Revelation)
Karai masa myit shachyaw gyin shalat ai hta Karai
Kasang hpaw shadan dan da ai shingran ni gaw ahkyak
dik npawt hkridun rai nga ai. Karai Kasang gaw nga
yawng nga pra hpe hpan da ai wa re ai sha n-ga, nga
yawng nga pra hku nna Karai Kasang hpe shinggyim
masha ni mu chye lu na hku hpaw shadan dan nga ai wa
13
re (God is the God who revealed). Dai majaw Karai masa

gyin shalat ai shaloi Karai Kasang a hpaw shadan dan ai,
ninggawn tawa shingran hte lak san hpaw shadan dan ai
shingran ni hta mahta nna gyin shalat ai lam rai nga ai.
dun, yin la ai ga shaka, hte makam masham hte seng ai

san jahpat laika ni gaw shanhte a Karai masa myit aru yu
ai hta ahkyak ai lam tai wa ai re.
B. Chyoi pra ai Chyum laika (Scripture)

Karai Kasang gaw chyoi pra ai Chyum laika hta
Shi a daru magam hpung shingkang ni, myit masa ningja
ni, hpan da ai lam hte galaw ai magam bungli ni, sharawng
awng ai lam ni, yaw shada ai lam ni hpe hpaw shadan
dan da ai re. Dai majaw Karai masa gyin shalat ai shaloi
chyoi pra ai Chyum laika gaw ahkyak madung hku jai
lang ra ai lam re.
C. Hkring htawng (Tradition)
Hkring htawng ngu ai gaw gara hku kam sham nga
ai hte, dai makam hta mahta nna gara hku hkrang shapraw
asak hkrung ai ngu ai hpe, ban hte ban shachyaw nna
sharin ginlen hkrat wa ai lam re. N bung ai nawku hpung
ni, n bung ai sharin achyin lam ni hpe, ban hte ban ginlen
hkrat wa ma ai. (Ga shadawn:- Protestants ni Chyum
laika hpe sha lachyum hpyan na hpun da hku jai lang tim,
Roman Catholic ni gaw Pope wa hpe mung shalawm ma
ai). Hkring htawng ntsa sadi dung ai lam gaw, Chyum
laika ntsa sadi dung ai lam hte maren hku hkam la chye
ma ai. Dai majaw, nawku hpung shagu a makam hkri
14
D. Sawn dinglik ai (Reason)

Shinggyim masha gaw sawn dinglik yu nna she
lam lama ma hpe gara hku chye na ai, hpa majaw dai hku
chye na hkap la ai ngu tsun shapraw ai re. Sawn dinglik
ai lam gaw Chyum laika, hkring htawng, hte mahkrum
madup ni hpe lachyum hpyan ai hta jai lang nga ai. Dai
majaw sawn dinglik ai lam gaw makam lam lama ma hpe
gara hku chye na ai, hpa majaw dai hku chye na ai ngu ai
lam ni hpe sang lang dan ai hte, dai ni na prat masa,
htunghking masa ni hte gara hku mahkri shawn nna jai
lang ra ai ngu ai lam ni hpe shachyaw ya nga ai.
E. Mahkrum madup (Experience)
Hkristan asak hkrung lam gaw tinang a prat
mahkrum madup hte ginrun nna asak hkrung ai lam re.
Prat a mahkrum madup gaw Chyum laika a lachyum hte
Hkristan makam masham hpe chye na lu shangun ai lam
a npawt hkri dun rai nga ai. Karai Kasang hte seng nna,
Chyum laika hta Israela ni a mahkrum madup, Ga Shaka
Ningnan ten na Hkristan ni a mahkrum madup ni hte dai
ni na prat Hkristan ni a mahkrum madup ni gaw Karai
masa gyin shalat ai hta ahkyak ai sut rai, rai nga ai.
15
F. Htunghking Ningli (Culture)

Karai Kasang a mungga gaw shinggyim masha ni
a htunghking ningli hta grau hkik hkam nga ai. Rai tim,
Chyum laika na kabu gara shiga ni gaw htunghking ningli
(ga, laika, arung arai, bu hpun sumli lam, ningmu, myit
sawn hkrang, sat lawat, shada kanawn mazum lam) a
htinglu htinglai ya ai hku nna shinggyim masha ni chye na
hkam la lu na hku matut mahkai ya nga ai. Karai masa
mungga lama ma hpe shinggyim masha ni hpang de matut
mahkai ya ai shaloi, nga ginra masa hta hkan nna chye na
lu na matu, dai nga ginra hta nga ai masha ni a htunghking
ningli hta mahta nna she matut mahkai ya ai baw re. (Ga
shadawn Yesu Hkristu gaw shinggyim hkum hkrang
dagraw ai shaloi Yuda htunghking kata kaw dagraw let
Karai Kasang a lam hpe hpaw shadan dan ai re).
gaw Karai Kasang hte shi a magam bungli ni a lam hpe

grau grau chye na hkawn hkrang lu ai hte, Karai Kasang
sharawng awng ai hku, ndai mungkan hta grau grau asak
hkrung lu hkra shakut ai lam rai nga ai. Dai majaw
shinggyim masha gaw, Karai Kasang a lam hte Karai
Kasang sharawng awng ai lam ni hpe grau grau chye na
mayu nga ai. Dai rai nna, grau grau chye na lu hkra myit
aru yu ai, chye na la mayu ai lam ni hpe ga san ni law law
san nna teng man jaw ang ai mahtai hpe lu la hkra shakut
ai lam galaw ai re.
Dai hku chye na la shakut ai hta (1) hkum tsup
kup hkra chye na la yak ai chyoi pra san seng ai Karai
Kasang a tsaw ra myit, Yesu Hkristu hta yubak mara raw
dat ya ai lam, Chyoi pra ai Wenyi a daru magam hpung
shingkang, htenza mat wa nga ai ndai mungkan hte
shinggyim masha ni hpe nhkru nhkra ai kaw na bai gram
lajang gaw sharawt la nga ai lam ni hpe ga san law law
san nna mahtai tam la ai re. (2) Shinggyim masha gaw
shinggyim wuhpawng hta nga ai re majaw, masa hta hkan
nna pyaw ai lam, yawn hkyen ai lam, myitru myityak ai
lam, htingbu htingbyen makau grupyin, shingra tara, nga
yawng dang hta hte mahkri shawn nga pra ai lam ni hta,
Karai Kasang a lam hte myit shachyaw let mahtai tam ai
lam ni hpe aten shagu galaw nga ai re.
Dai gaw kam sham ai ngu ai faith kaw na hpang
ai re. What hpa baw hpe kam ai, how gara hku chye
VII. Karai Masa Gyinshalat Ladat Ni

(The Method of thelogy)
Karai masa (theology) a zaw (sh) gindai gaw Karai
Kasang a hpaw hpyan dan ai lam (revelation) (sh) lachyum
sung ai hte hkum tsup hkra chye na na yak la ai Karai
Kasang a lam (mystery) rai nga ai.
Karai masa gaw yawng mayawng hpe Karai myi
jut hku chye yu, chye hkam la let asak hkrung lu na matu
shakut ai lam re. Dai hpe Anselm gaw faith seeking
understanding ngu tsun ai re. Makam masham ngu ai
16
17
na nna dai hpe kam sham ai, hte why hpa majaw dai
hku kam sham ai ngu ai sawk tam masa hku myit aru
mahtai shapraw ai (reflect) hte shaleng dan ai (express)
lam rai nga ai. Dai hku hkrang masa hte hkrak teng man
jaw ang ai mahtai hpe chye na la nna, asak hkrung lu ai
gaw makam masham hpe grau grau ngang kang shangun
ai hte Karai Kasang sharawng awng ai shinggyim masha
(sh) shinggyim wuhpawng grau grau tai wa shangun lu
nga ai. Dai majaw theology gaw, Yaku lamu kasa hte
shana tup gamu anut nna shaman chyeju kaba hkam la ai
zawn, Karai Kasang a shaman chyeju lu la ai hte Karai
Kasang a mungdan gaw gap ai hta shang lawm lu ai ni rai
hkra, galai shai ai ginra masa (changing context) hta hkan
nna, dingyang dakring dalang n-gun dat shakut shaja ai
lam rai nga ai.
Marai langai ngai (sh) wuhpawng langai ngai Karai

Kasang a lam sawk tam hkaja ai (sh) tsun jahta ai (sh)
bawngban ai rai yang dai gaw Karai Masa (Theology)
sawk tam hkaja ai (sh) tsun jahta ai (sh) bawngban ai lam
rai nga ai. Dai majaw, Karai Masa (Theology) n tsun ai
nga jang Karai Kasang a lam n tsun ai ngu ai lachyum re.
Karai Masa (Theology) ahkyak n re nga jang, Karai
Kasang ahkyak n re ngu, tsun ai lam rai nga ai. Karai

Masa (Theology) n ra ai nga jang Karai Kasang n ra ai
ngu ai lachyum rai nga ai. Chyum laika a lam sha tsun na,
Karai masa (Theology) n tsun ai nga jang; Karai Kasang
a lam n lawm ai sha Chyum laika hpe tsun na ngu ai
lachyum sha rai nga ai. Dai gaw, na chying shut shai ai
lam rai nga ai.
Karai Masa (Theology) ngu ai hpe atsawm n chye
na yang, Karai Masa (Theology) gaw manang wa kaw na
hkoi la ai baw, hpyi la ai baw, mari la ai baw hku chye na
wa chye ai. Maigan de na la bang wa nna dai hpe anhte
a, re ngu tsun ai baw mung shadu wa chye ai. Dai rai
nna, anhte a Karai Masa (Theology) gaw anhte kaw sasana
sa ai American sasana sara ni hte shanhte hpe dat dat ai
buga hpung ni hte maren sha re ngu tsun sharin ai lam ni;
maren sha rai hkra hkaw tsun sharin shakut ai lam ni,
Hkristan nawku hpung ni hta byin pru chye nga ai. Dai
gaw Karai Masa (theology) ngu ai hpe atsawm n chye na
ai lachyum rai nga ai.
Dai ni nkau mi gaw theology divides, mission
unites ngu tsun let Karai Masa (Theology) hpe hkrit
hpa Satan hku tsun nga ma ai. Myit yu na lam gaw Karai
Masa (theology) gaw Satan nga jang Karai Kasang hte
seng ai lam ni hpe myit sawn ai, sawk tam hkaja ai,
bawngban ai, tsun shapraw ai, ka shapraw ai lam ni yawng
Satan ngu tsun ai hte maren sha rai nga ai. Teng sha nga
18
19
VIII. Karai Masa (Theology) Ngu Ai Hpe Atsawm

N Chye Na Jang
yang, Karai Masa (Theology) hpe atsawm tup hkrak n

chye na (sh) shut ai hku jai lang yang hka bra hpa mai
byin wa ai. Dai hte maren mission ngu ai hpe atsawm sha
n chye na (sh) shut shai ai hku jai lang yang mung hka
bra lam mai byin wa ai. Dai ni mission myit rawt ai hte
manang wa a hpung masha ni hpe tinang a nawku hpung
de lawm hkra lau la, hkaw la (sh) sharin la ai majaw, hka
bra ai lam ni dinghku nta masha ni hta (sh) buga hpung ni
hta byin nga ai. Dai majaw atsawm n chye na jang (sh) n
chye jai lang jang theology mung, mission mung hka bra
lam hpe byin shangun ai zawn, atsawm chye na nna ladat
jaw jaw jai lang jang, kahkyin gumdin lam hte su hprang
rawt jat galu kaba wa ai lam hpe lu la shangun nga ai.
Karai Masa (Theology) gaw makam masham hte

seng nna tinang gara hku hkrum kadup hkam sha lu ai
(sh) gara hku chye na hkam la lu ai ngu ai lam ni hta
mahta nna gara hku kam sham ai ngu ai lam ni hpe tsun
jahta ai (sh) ka shapraw ai (sh) asak hkrung lam hpe gaw
gap ai, lam ni rai nga ai. Dai majaw, Karai Masa (theology)
gaw tinang a nga ginra masa hta hkan nna chye na hkawn
hkrang lu ai labau mahkrum madup (context) kaw na
shangai pru wa ai baw she re. Dai chye na hkam la, hkap
la lu ai makam masa hta mahta nna she tinang a prat,

nawku hpung a shawng lam su hprang galu kaba wa na
matu gaw gap sa wa ai baw re. Dai majaw, tinang a Karai
Masa (Theology) hpa re ai hpe n chye jang, n sin kata
wan shanan n lawm ai wam wam dam dam rai hkawm
nga ai wa hte maren sha re. Hpa majaw ndai zawn kam
sham nna, tinang a prat (sh) buga hpung (sh) wu hpawng
hpe gaw gap nga ai, kaning re ai shingran hte, asak hte
hpring tsup ai Hkristan asak hkrung lam hpe lu la na myit
mada let asak hkrung nga ga ai ngu ai lam ni hpe n chye
na lu ai.
Ga shadawn, chyum laika hta Karai Kasang a lam
hte, Karai Kasang sharawng awng ai shinggyim asak
hkrung lam ni hkum tsup kup hkra rawng nga sai mi kaga
kaning re ai Karai Masa (theology) mi naw ra a ta? nga
nna law law wa tsun chye nga ai. Bai nkau mi gaw, Greek
laika (sh) Hebre laika chye jang lachyum madung chye
sawk tam la sai; dai majaw hpa baw Karai Masa
(Theology) naw ra a ta? Nga nna law law tsun chye nga
ga ai. Myit yu na lam gaw, Chyum laika na teng man ai
lam ni gaw shinggyim masha a myit sawn sumru ai lam
hte, shinggyim masha a prat hta hkap la hkam sha lu ai
mahkrum madup ni hku nna she atsawm chye na hkawn
hkrang la lu mai ai re.
Israela amyu ni kaw na Hkristan tai wa ai ni gaw,
Yesu Hkristu hpe hkye hkrang la ai Madu hku chye na
20
21
IX. Hpa Baw Hpe Anhte Chyurum W.P Sha Ni A

Karai Masa Ngu Na?
hkap la lu ai gaw, Yesu Hkristu gaw Meshia re ngu, shanhte

a labau hta shanhte hpe hkye shalawt na wa Meshia du
na ngu ai labau makam hta mahta nna chye na hkawn
hkrang la lu ma ai re. Athen masha ni hpe Kasa Pawlu
jahkawn jahkrang ya ai shaloi mung, shanhte a nga ginra
masa (context) hta shanhte chye na chyalu re ai dai
nanhte n chye let nawku ai wa (Unknawn God -N chye
gaw ai Karai Wa) ngu ai lachyum hte jahkawn jahkrang
ya ai re. Yesu a tsun sharin ai lam yawng mung dai aten
na shinggyim masha ni a ginra masa hte shachyaw nna
she, dai ten na masha ni hpe chye na hkawn hkrang la
shangun ai re. Ga shadawn, na htingbu wa hpe na hkum
hte maren tsaw ra u ngu ai lachyum hpe sang lang dan
ai shaloi, kaja ai Samari maumwi hte jahkawn jahkrang
ya ai re. Dai maumwi kaw na mabyin masa zawn re ai
lam ni gaw dai aten na masha ni a, nga ginra masa hta
hkau chyap nga chyalu re. Sumsing mungdan a lam hpe
tsun sang lang dan ai shaloi mung, dai aten na shinggyim
masha ni a nga ginra masa hta chye na mai ai maumwi ni,
ga shadawn ni hte shachyaw nna she tsun sang lang dan
ai re.
Dai re ai majaw, dai ni Karai Kasang gaw anhte a
labau hkring htawng hta anhte hkrum kadup ai mahkrum
madup ni, anhte a htunghking ningli hte masat masa kumla
ni, anhte a maumwi mausa ni, mahkawn mangwi ni, ka
manawt dingsawt ni hte, anhte Chyurum W.P sha ni a
Karai Masa (Theology) hpe jahkawn jahkrang la shangun
nga ai. Dai lam ni hku nna, chyum laika hta tsun da ai
Karai Kasang a lam hte, mungkan hte shinggyim masha
hpe hpan da ai a yawshada ai lam ni, Karai Kasang a
hkye hkrang la nga ai lam ni hpe chye na hkawn hkrang
la lu ai lam ni yawng gaw, anhte a Karai Masa (theology)
rai nga ai.
Dai majaw, dai ni anhte a nawku hpung ni Karai
Kasang a lam hte seng nna gara hku chyena hkap la kam
sham nga ga ai, dai hta mahta nna nawku hpung ni kaning
re ai sasana magam bungli ni galaw nga ga ai, Karai Kasang
a chyeju hta kaning re ai shawng lam shingran hte anhte
ndai mungkan hta pra nga ga ai ngu ai lam ni nan anhte a
labau hkring htawng hte mahkrum madup ni hta mahta
nna Karai Kasang hpe chyena hkap la kam sham lu ai lam
ni rai nga ai. Dai nan anhte a Karai masa (Theology) re.
Matut nna, mung masa, sut masa, shinggyim nga pra masa,
shingra maka masa, makam masham masa lam amyu myu
hta jahten sharun hkrum, lachyen ginhka hkrum, n tara ai
hku dip sha roi rip hkrum ai lam ni yawng kaw na lawt lu
na matu Chyum laika ningmu hte jaw ang ai, ngwi pyaw
simsa ai, tara rap ra ai teng man ding hpring ai lam ni nga
wa hkra sawk tam hkaja, shang lawm shakut shaja ai lam
ni yawng mung anhte a Karai Masa (Theology) hpe matut
gaw gap nga ai lam ni rai nga ga ai.
22
23
X. Ga Hpungdim
Hkristan langai (sh) nawku hpung hte seng ai
wuhpung wuhpawng gaw Karai Masa (Theology) ngu ai
hpe chye na tim, n chye na tim, asak hkrung lam gaw,
hkam la ai Karai Masa lam yan langai ngai hta mahta nna
gaw gap nga ai ni hkrai re. Dai majaw, tinang a Karai
Masa (theology) hpe atsawm sha chye nna, asak hkrung
lam hpe gaw gap ai rai yang she, Karai Kasang a lam,
nga yawng danghta hpe hpan da ai a yaw shada ai lam,
Karai Kasang a hkye hkrang la ai lam, tinang a shinggyim
asak hkrung lam hte tinang hkawm sa wa nga ai pan
dung ni a lam, hkrak tup chye na hkawn hkrang lu ai re.
Ndai mungkan gaw galai shai lawan ai mungkan re. Dai
majaw galai shai wa ai mung masa, sut masa, shinggyim
nga pra masa ni hta hkan nna mung Karai masa hpe matut
gyin shalat mat wa ra ga ai. Dai gyin shalat la lu ai Karai
masa hta mahta nna hkrang shapraw asak hkrung yang
she, Yesu tsun ai sagu ni asak hkrung lu na hte nhpaw nya lu la mu ga (Yawhan 10:10) ngu ai Karai a shaman
chyeju hte hpring ai asak hkrung lam hpe, anhte Chyurum
Wunpawng sha ni tup hkrak hkam lu la na ga ai.
KARAI KASANG
A
LAM
(THE DOCTRINE OF GOD)
I. Karai Kasang Nga Ai Hpe Chye Lu Ai Lam Ni

(Existence of God)
A. Ninggawn Tawa sakse (Cosmological argument)
Ninggawn tawa ngu ai gaw nga yawng danghta
hpe tsun ai re. Nga yawng danghta nga nga ai gaw hpan
da ai wa nga ai ngu ai hpe madi madun ai. Jan shata
shagan hte nga yawng danghta ni nga nga ai lam mung
hkrup mara re ai hku nga nga ai n rai, masa hte hkrak
hkrak, aten hte hkrak hkrak rai, nga nga ai re. Dai gaw
daru magam hte up hkang jum tek ai wa (Karai Kasang)
nga ai ngu ai hpe hpaw shadan dan ai lam rai nga ai.
B. Hkrang hte yaw shada lam sakse (Teleological
argument)
Nga yawng danghta gaw shi shara hte shi hkrak,
asung shang manu dan ai hkrai re. Kaman be be, hpa
24
25
akyu n rawng ai ngu ai baw arai ngu ai hpa mung nnga ai.
Dai majaw nga yawng danghta gaw shi hkrai shi byin pru
wa ai n rai, yaw shada lam hte hkrak rai shachyaw da nga
ai majaw, dai hpe hpan shalat jum tek ai Master designer
(Karai Kasang) nga ai ngu ai hpe hpaw shadan dan nga
ai (Sh.K 8:3-4;19:1-4).
ai. Daru magam hpung dagu rawng ai wa nga ai ngu ai

hpe chye ai. Dai majaw makam masham nga ai, hkungga
nawng chye ai, nawku daw jau chye ma ai. Dai lam ni
gaw Karai Kasang sharawng awng ai myit masa ningja re
majaw, Karai Kasang nga ai ngu ai hpe hpaw shadan dan
ai lam ni rai nga ai.
C.Shinggyim masha hte seng ai sakse

(Anhtropological argument)
Mungkan a hpungtang hpaji ninghkrin ni gaw
shinggyim masha hpe hkum hkrang nsoi nsa hte hkrung
nga ai hkrung kanu (Biological being) ngu tsun ma ai.
Rai tim Chyum ninghkrin ni gaw Karai Kasang a hkrang
bung sumla hte hpan da ai hkrung kanu (the image of
God) hku hkap la ai re (N.N 1:26-28).Shinggyim masha
gaw ga yun hte hkrang shachyaw nna, Karai Kasang nsa
gawut bang ya ai hte hkrung nga ai re. Dai majaw,
shinggyim masha gaw hkum shan hte sha n rai, wenyi
hte hkrung nga ai ni re. Arawn alai (moral), htauli htaula
myit (conscience), hkritung nyan kraw hpaji (intellect),
myit hkam sha lam (emotion), myit marai (will) ni hte
hkrung nga ai hkrung kanu re.
Kaga nga yawng dang hta hte n bung ai hku hkrang,
wenyi, myit masa ningja hte hkrung nga ai lam gaw masa
hte hkrak, yawshada nna hpan da ai Karai Kasang nga ai
hpe madi madun nga ai. Bai nna, shinggyim masha shagu
a kraw hta shingbyi lung hkrung ra ai ngu ai hpe chye ma
D. Arawn alai hte seng ai sakse (moral argument)

Shinggyim masha yawng gaw kaja ai hte n kaja ai
hpe chye ginhka lu ai nyan hte ginhka hkamsha chye ai
myit masin lu ai ni hkrai re (Roma 2:14-15). Dai zawn re
ai machye machyang hte arawn alai masa ningja kanang
na lu la a ta? Yubak a shabrai a majaw shinggyim masha
gaw mai kaja ai arawn alai ni hte hkum tsup kup hkra n lu
shakut tim, kaja ai hte n kaja ai hpe chye ginhka nga ai.
26
27
Dai gaw chyoi pra san seng ai npawt kaw na pra hkrat wa ai ni
re ngu ai sakse rai nga ai. Dai rai nna, Karai Kasang a hkrang
bung sumla hte hpan da ai ni re ngu ai hpe mahtai lu la

shangun ai majaw, Karai Kasang nga ai ngu ai hpe hpaw
shadan dan ai sakse tai wa ai re.
E. Hkrung nga/ nga nga ai sakse (Ontological
argument)
Karai Kasang gaw ningawn tawa nga yawng nga
pra ting hta nga nga ai wa re ai majaw, shinggyim masha
shagu Karai Kasang nga ai, ngu ai machye machyang lu
da ai ni hkrai rai ma ai. Karai Kasang gaw shinggyim
masha shagu a myit masin hta dai myit manaw bang da

ya ai majaw re. Dai lam gaw Karai Kasang nga ai ngu ai
hpe hpaw shadan dan ai sakse tai wa ai re.
C.Yat yat byin kung hpan wa ai masa (Evolution)

Nga yawng danghta gaw shi hte shi shingra tara
hku yat yat byin kung hpan wa ai ngu kam ai masa re.
Ndai masa gaw nga yawng danghta hte hkrung mahkrung
ni a npawt nhpang hte, nga nga ai lam hpe shingra tara
masa hku sha hkap la kam sham ai ni rai ma ai. Dai
majaw shingra tara hta dawn jan ai hku, lak san ntsa de
na hpung dagu hte shabyin ai, hpan shalat ai ngu ai masa
ni hpe ninghkap ai ni re. Dai majaw Karai Kasang nga ai
ngu ai hpe n kam ai ni rai ma ai.
II. Karai Kasang Nga Ai Ngu Ai Hpe Ninghkap Ai

Myit Jasat Masa Ni (Anti-Theistic Theories)
A. Karai kata masa ningmu (Atheistic view)
Karai Kasang n nga ai ngu tsun let asak hkrung ai
ni rai ma ai. Hpan lahkawng nga ma ai. (1) the practical
atheist : ta tut asak hkrung lam hta Karai Kasang n nga ai
zawn asak hkrung ai ni rai ma ai. (2) the dogmatic atheist:Karai Kasang n nga ai ngu adan aleng ningdang ai ni rai
ma ai.
B. Karai Kasang a lam n chye mai ai ngu ai masa
(Agnostic View)
Ndai masa kam ai ni gaw Karai Kasang nga tim,
Karai Kasang a lam anhte n chye lu ai ngu hkam la ai ni
rai ma ai. Ta tut sakse madun lu ai masa hpe lang ai ni rai
nna, lama ma hpe kam na rai yang hpung tang hpaji
(science) hte sakse lu madun yang she kam mai ai ngu
hkam la ai ni rai ma ai. Karai Kasang gaw hpungtang
hpaji hte sakse madun mai ai baw n re ai majaw, Karai
Kasang hpe shanhte myit sawn sumru, tsun jahta ai lam
n galaw ai, kam mung n kam ai ni rai ma ai.
28
D. Karai law law nga ai ngu kam ai masa

(Polytheism)
Ndai ninggawn tawa hta Karai law law nga ai ngu
kam ma ai.Mungdan, wuhpawng, amyu rusai hte seng
ai karai ni, jan shata shagan etc..ni hte seng ai karai ni law
law nga ai ngu kam ai ni re. Dai majaw Karai langai sha
nga ai ngu ai Chyum laika masa hpe ninghkap ai ni rai ma
ai.
E.Yawng mayawng gaw Karai, Karai gaw yawng
mayawng re ngu ai masa (Pantheism)
Karai Kasang gaw yawng mayawng hta shanu nga
ai, dai majaw yawng mayawng gaw Karai, Karai gaw
yawng mayawng re ngu kam ai masa re.
29
F. Deism
Shinggyim masha hte marai hkum hku matut
mahkai ai Karai ngu ai n nga ai ngu kam ma ai. Karai
Kasang gaw mungkan nga yawng danghta hpe hpan shalat
ngut ai hpang, shinggyim masha hpe mungkan hta nga
pra shangun tawn da nna, shi gaw shinggyim masha hpe
jahka da let kaga san rai nga mat ai Karai she re, ngu kam
ai makam rai nga ai. Dai majaw ndai hku kam ai ni gaw
Karai Kasang gaw grai tsaw, grai hkik hkam ai shara kaw
nga ai ngu ai hpe kam tim, hpan da ai mungkan hta nga
nga ai, shinggyim masha ni hte rau nga let bau sin makawp
maga nga ai Karai hku n kam ma ai.
dan nga ai. Wenyi hku nga nga ai wa re majaw shi kaw
lamu ga jarit ngu ai n nga ai, shinggyim masha masat da
ai (sh) galaw da ai shara kaw sha nga ai baw mung n re.
Karai Kasang gaw mungkan a aten ahkying (time) hte
lamu hpungtang, shara gang bang sumsing hpat wat
(space) hta grau jan (beyond) ai wa re. Dai majaw Karai
Kasang gaw jarit masat masa (sh) masat tawn da ai lam
(limit) n nga ai wa she re. I Kor 24:39 Wenyi gaw ashan
hte nrut nra n lu ai lam tsun nga ai. Karai Kasang gaw
hpa baw arung arai, ahkrang ashan sumla hte mung n
mai shabung ai.
(1 ) Karai Kasang gaw Wenyi re (Yawhan 1:18, I Tim

1:17;6:15-16).
Karai Kasang hta hpa hkrang rai (matter) mung n
nga ai. Dai majaw shi hta hkum sai shan hkrang n nga ai
(sh) shinggyim hkrang zawn re ai baw n nga ai. Yh 4:24
hta Yesu tsun ai Karai Kasang gaw Wenyi re. Yesu shi
nan mung shinggyim hkum dagraw let Karai Kasang a
lam shinggyim masha ni hpe shadan dan ngut ai hpang
Wenyi (myi hte n mu lu ai) hku she nga nga ai lam shadan
(2) Karai Kasang gaw hkrung nga ai wa re (God is

alive)
a) Karai Kasang gaw hkrung nga ai Karai rai nna,
kaga nsa dagu rawng ai nhprang rai, nlung rai, lamu kasa,
nat tsadan ni hte n bung ai.
b) Yeremia 10:10 hta Karai Kasang gaw tengman
ai, hkrung nga ai hte, nga yawng danghta hpe up hkang
nga ai lam tsun ai.
c) Yh 5:26 hta Karai Kasang shi hta nan asak rawng
nga ai lam tsun nga ai. Karai Kasang a asak gaw shinggan
kaw na shang wa ai hku lu la ai n re. Kaga hkrung
mahkrung ma hkra mahtang Karai Kasang kaw na asak
hte hkrung nga ma ai. (N.N 1:1, Mtt 6:25-33) hta mung
u ni hte nampan ni gaw Kawa Karai Kasang a majaw
hkrung nga ai lam Yesu tsun nga ai. Karai Kasang gaw
30
31
III. Karai Kasang A Shingni Maka (The Nature of

God)
A. Karai Kasang a nsam kumla (attributes of God)
hpa hta mung shamyet shanat nna hkrung nga ai wa n re.

Kasa 17:25 hta kasa Pawlu gaw, Karai Kasang hpe kadai
mung hpa n karum ra ai lam tsun ai.
d) Karai Kasang gaw masha e kam sham ai majaw
nga wa ai mung n re. Shi nga mayu ai majaw shi hkum
shi hpan la nna nga ai mung n re. Shi gaw nga nan nga
nga ai wa re. Dai majaw Karai Kasang a hkrung nga ai
lam gaw n htum lu ai, n mat lu ai, n wai lu ai hte shadawn
n lu ai (Mtt 16:16, I Samu 17: 26, Shk 84:2, ITim 3:15,
Shingran 7:1).
malai lu ai (NN 6:6), pawt sindawng ai (Tara Jahprang

1:37), nsu nnawn ai (Yawshu 24:19), matsan dum lama ai
hte chyeju jaw ai (Shk 111:4), tsawra chye ai (Yh 3:16)
wa rai nga ai.
d) Karai Kasang gaw nga yawng dang hta hpe
hpan shalat ai wa Creator (Kasa 14:15), nga yawng
dang hta a ntsa up hkang nga ai wa (Shk 75:7; Daniela 4:
32), yu lahku bau maka ai wa (Nehemiah 9:6, Shk 104:2730, Mtt 6: 26-30) re. Ndai lam ni mung marai hkum hku
bungli galaw shamu shamawt ai lam rai nga ai.
(3) Karai Kasang gaw Marai hkum re (God is a

person)
a) Karai Kasang kaw mying nga ai (Yahweh,
Jehovah, the Lord). Shi hkum shi mung marai hkum zawn
Ngai ngu ai ga ni lang nga ai (Pru 3:14; 20:2,3).
b) Marai hkum re ai shinggyim masha ni hpe chye
chyap ai hte kanawn mazum nga ai. Ningpawt Ninghpang
(3) hta Karai Kasang gaw Adam yan Ewa kaw sa nna ga
shaga hkat nga ai. Dai gaw shinggyim marai hkum hte
seng hkat lu ai Karai a marai hkum hpe sakse madun ai
lam rai nga ai.
c) Karai Kasang gaw marai hkum rai nga ai
shiggyim masha zawn hparat machye machyang hte myit
shen dawdan hparan chye ai myit rawng nga ai (NN 18:19;
Shk 103:8-14; 115:3; Yh 3:16, 6:38). Yawn hkyen ai, myit
Lahta na lam ni ma hkra hpe ginchyum nna yu ai

shaloi Karai Kasang gaw marai hkum rai nga ai ngu ai
hpe shinggyim masha ni chye na matu shi hkum shi shadan
dan nga ai lam mu lu ai.
32
(4) Karai Kasang gaw htani htana agrin nga ai wa

re (God is eternal)
Karai Kasang kaw aten ahkying masat da ai lam n
nga ai. Ahkying aten hte Karai Kasang hpe masat da mung
n lu ai. Hpa majaw nga yang, Karai Kasang gaw aten
ahkying hpe up hkang ai wa rai nga ai. Npawt hpang ai
aten hte jahtum na aten ngu ai baw Karai Kasang kaw n
nga ai. Hpa majaw nga yang shi gaw htani htana agrin
nga ai wa she re. NN 21:33 hta htani htana anga nga ai
Karai Kasang (the Everlasting God) ngu Yehowa hpe
tsun tawn da ai. Shk 90:2 hta Karai Kasang gaw chyi
33
nma pri n pra kaw nna nga ai wa (eternal God). Sh.k

102:26-27 hta Karai Kasang gaw ding grin anga nga ai
wa hte Karai Kasang a shaning ni htum ngu ai n nga ai
lam ka tawn da nga ai.
(3) Karai Kasang gaw chyalai hpung dagu hte hpring

tsup ai wa rai nga ai (God is Omnipotent)
Karai Kasang gaw hpung dagu hte hpring tsup ai
wa rai nna, shi galaw mayu ai yawng hpe galaw lu ai, shi
shabyin mayu ai yawng hpe shabyin lu ai Karai rai nga ai.
NN 17:1 hte Shingran 4:8 hta jahtum chyalai n-gun rawng
ai wa rai nna Yoba 42:1, Mtt 19:26, Yer 23: 17, Shingran
19:6 hta gaw yawng mayawng hpe dang di lu ai wa re,
nga nna Karai Kasang a hpung dagu atsam hpe tsun da
nga ai.
B. Karai Kasang A Hkik Hkam Galu Kaba Ai Lam

(The Greatness Of God)
(1) Karai Kasang gaw shara shagu kaw nga ai wa
re (God is Omnipresent)
Karai Kasang gaw ahkying aten langai hta shara
shagu kaw nga ai wa re. Shi nga ai shara gaw jarit masat
masa n nga ai. Sumsing lamu, mungkan ga, ga npu hka
panglai, hka shi hka wam shara magup hta Karai Kasang
nga nga ai (Shk 139:7-12, Yeremia 23:23-25).
(2) Karai Kasang gaw jahtum chyalai chye chyang
ai, Chye Wa Ningchyang re (God is Omniscient)
Karai Kasang a chye chyang ai lam gaw shadawn
n dang ai. Yawng mayawng hpe hkum tsup kup hkra
chye chyang ai wa re.
Lai sai ten, ya na ten, du na ra ai ten, byin lai wa
sai, ya byin taw nga ai, htawm hpang e byin na ra ai lam
ni yawng hpe chye ai wa rai nga ai (Shk 33: 13-15, 139:17; Galati 5:3).
34
(4) Karai Kasang gaw galai shai ai lam n nga ai
(God is Immutable)
Karai Kasang gaw duhkra ladaw, ahkying aten,
byinda masa hta hkan nna galai shai ai wa n re, hkum
tsup kup ai (perfect) hte grin nga ai wa re. Karai Kasang
a arawng sadang ni (Shk 102:26, Mk 3:6, Esaia 1:12),
hpung shing kang ni (Roma 4:20), yaw shada ai lam ni
(Shk 33:11, Esaia 46:10), ga sadi ni (II Kor 1:20), tsawra
myit hte matsan dum lama ai myit ni (Shk 103:17) gaw
galoi mung galai shai ai lam n nga ai sha ding grin, grin
nga ai.
(5) Karai Kasang gaw mai kaja dik ai wa re (God is
good)
Karai Kasang gaw shi mai kaja nga ai lam hpe
tsaw ra ai hte mung (Esai 63:9, Ehp 4:30), n-gaw n-wai
35
myit hte matsan dum lama ai hku nna mung (Eph 2:4, I
Pet 1:3, Shk 102:13, 103:17, Esaia 55:7, Yaku 5:11),
shaman chyeju jaw ai hku nna mung (Ehp 1:6, 2:7; I Pet
4:10; 5:12), shinggyim masha ni hpe madun dan nga ai.
tsun ai. Shi a ga sadi ni galoi mung n hten, n mat ai hte, n

hkum tsup ai sha nga ai wa n re ai. Shi a mungga ni mung
shut shai ai lam nnga ai, aten shagu hta tengman nga ai.
(6) Karai Kasang gaw nga yawng danghta hpe up
hkang lu ai hpung dagu hte hpring tsup nga ai wa

re (God is Sovereign)
Karai Kasang gaw nga yawng danghta hpe shi myit
ra ai hku hpan da ai wa re ai hte maren, yawng a ntsa up
hkang nga ai wa re. Rai tim gumshem magam lai len,
gum chying gumsa magam (dictator) zawn up ai n re.
Up hkang ai hpung power hkrat dat, lung dat re ai wa
mung n re, ding grin re ai hpung dagu hte nga yawng
danghta hpe up hkang nga ai. Shi a up hkang ai hpe
shingra tara hte up hkang ai zawn, shingra tara hta grau ai
hku nna mung up hkang ai re (Shk 135:6).
C. Karai Kasang a myit masa atsam ningja (The

moral quality of God)
1. Karai Kasang gaw chyoi pra ai wa re (God is
Holy)
Chyoi pra ai maka kumla hpe lam (2) hku mu lu ai.
(7) Karai Kasang gaw teng man ai lam re (God is

the truth)(Yawhan 14:6; Titu 1:2, Roma 3:4, Heb
6:18)
Karai Kasang gaw tengman ai lam re, teng man
nga ai wa mung re. Shi a machye machyang, yaw shada
ai lam ni hte galaw ai magam amu ni yawng gaw shut
shai ai lam nnga ai. Aten shagu hta tengman nga ai hte
hkum tsup nga ai. Yh 17:3 hta Karai Kasang gaw teng
man ai hte langai sha re ai Karai Kasang re ai lam Yesu
(a) Karai Kasang gaw nga yawng danghta hta laklai

ai. Hpa hte mung shi hpe n shabung lu ai sha chyoi pra ai
wa re (God is unique). Pru 15:11 hta Karai Kasang hpe
mau hpa ningsam madun ai hte chyoi pra ai hta danhkung
nga ai lam, dai zawn re ai wa kaga kadai mung n nga ai
lam tsun da ai. Esaia 6:3 hta mung Yehowa gaw chyoi
pra, chyoi pra, chyoi pra rai nga ai nga tsun ai (Esaia
57:15, I Samu 2:2).
Karai Kasang a chyoi pra ai lam gaw, shi hta sha n
rai, shi hte rau, shi masat dat ai shara ni du hkra shang
lawm let shi masat ahkang jaw ai ni hta lai nna, kaga
kadai mung dai shara de n kahtep lu ai hpe mu lu ai. Ga
shadawn, Pru (3) hta Horeb bum kaw singwum hta wan
grung ai hte Mawshe hpe Karai Kasang shaga ai shaloi
kyepdin raw shangun nna, nang kabye ai ga gaw chyoi
pra ai shara re ngu tsun wu ai. Pru (19) hta mung Sina
36
37
bum e Mawshe hte Aron hpe sha lung shangun nna,

shawa masha ni gaw, Bum lagaw na masin grang da ai
de pyi n mai shang ma ai. Dai hpe Karai Kasang a chyoi
pra ai shara ngu nna masat tsun da ai hpe mu lu nga ai.
man nga ai rai nna, myit masin hpe kabu shangun ya nga
ai. Yehowa htet da ai ga asan apra rai nga nna, shinggan
myi sha hpe jahtoi ya nga ai.
Yehowa a tara dara ai ga teng nga ai rai nna, ahkum
ara ding hpring nga ai nga tsun da ai. Dai majaw Karai
Kasang gaw hkum tsup ai hte ding hpring ai wa rai nna,
shi a ga hte hkang da ai tara ni hpe madat mara ai ni
yawng hpe mung ding hpring wa shangun nga ai re. Bai
nna Karai Kasang a hkrung nga ai lam gaw shi hkang da
ai tara hte maren hkrung nga wu ai. Yeremia 9:24 hta
Karai Kasang shi nan ding hpring ai hku madun dan ai
hte maren shinggyim masha ni ding hpring na hpe
sharawng awng ai lam tsun da nga ai.
(b) Karai Kasang a chyoi pra ai lam gaw tsep kawp

san seng ai, tut nawng chyoi pra ai hte dan hkung nga ai
re. Habaku 1:13 hta Karai Kasang hpe nhkru nhkra ai
hpe n yu hkra, san seng ai myi tu ai wa ngu tsun da ai
hte, Karai Kasang hpe nhkru nhkra ai lam hpa mung n
gunglau lu ai lam tsun da nga ai. Dai majaw Karai Kasang
a chyoi pra ai lam gaw n galai shai ai , hpa hte mung,
kadai mung n gunglau lu ai, n jahten lu ai. Shi a nga nga ai
lam hte myit mang ai lam ni yawng gaw chyoi pra san
seng nga ai (Yawshu 24:19, Shk 99:3,5,9, Esaia 40:25,
Jaw jau 11:44, Yh 17:11, I Petru 1:15, I Yh 1:7).
2. Ding hpring ai wa re (God is Righteousness)
Ding hpring ai ngu ai gaw Karai Kasang tawn da ai
tara ni hte, shi shadan dan ai hkrung nga ai shingra maka
(being a true expression of Gods nature) ni hkum tsup
nga ai hte, ding man nga ai hpe ngu ai re. Shk 19:7-9 hta
Yehowa a tara ra n rawng hkra hkum tsup ai hte wenyi
myit masin hpe shalan shabran ya ai hte n-gun atsam
nnan jaw ya ai. Yehowa a sakse teng man nga ai rai nna,
myit n su ai ni hpe hpaji jaw ai. Yehowa a jep ai tara ding
38
3. Tara rap ra ai wa re (Justice)

Ding hpring ai lam gaw Karai Kasang a marai hkum
shingni hpe madun nna, tara rap ra ai lam gaw Karai
Kasang a daw dan hparan ai hpe madun ai re. Karai
Kasang gaw shi tawn da ai, jahkrat da ai tara hte maren
tara rap ra ai hku, myi man n lata ai sha daw dan hparan
nga ai wa re. Tara agyi langai zawn nga yawng dang hta a
ntsa shingra tara hku nna mung, shi nan jahkrat da ai tara
ni hte ading tawk hku nna mung tara rap ra ai hku
shinggyim masha yawng a ntsa tara je yang daw dan nga
ai wa re.
39
Ga shadawn, NN 2:17 hta Adam yan Ewa hpe

sun ka-ang na nam si hpe sha ai shani si hkrung si htan
byin na ngu tsun tawn da ai tara hte maren je yang daw
dan ai. Roma 6:23 hta yubak a shabrai gaw si ai rai na,
Tara Jahprang 7:10, Shk 58:11, Roma 12:19 ni hta mung
Karai Kasang gaw mara lu ai ni, mara galaw ai ni hpe je
yang na lam hte, Tara Jahprang 7:9 hta Karai Kasang hpe
tsaw ra ai hte Karai Kasang a hkang da ai tara hpe hkan
nang hkan sa ai ni a ntsa prat hkying mun du hkra Karai
Kasang a ga shaka shagrin da nga nna, matsan dum myit
madun nga na lam hkang da let daw dan hparan nga ai
wa re. Bai nna, Karai Kasang gaw tara rap ra ai hku daw
dan hparan ai wa re ngu ai hpe kalang lang aten kadun
hte sha mu lu tim, kalang lang aten galu hku yu yang she
chye na mai ai re.
chyeju jaw ya nga ai wa re. Ga shadawn Yawhan 3:16 hta

shinggyim masha ni htani htana asak lu la mu ga, kasha
shingtai hpe jaw kau ai du hkra akyu galaw ya ai (sh)
chyeju jaw ya ai hku nna tsaw ra myit madun ai re. Dai
gaw, Karai Kasang Shi a akyu a matu n rai, shinggyim
masha ni a akyu a matu re. Shinggyim masha yawng hte
seng ai akyu ara re.
4. Karai Kasang gaw tsaw ra myit re (God is love)

Karai Kasang gaw shi hkum shi tsaw ra myit Karai
re ai lam hpe lawu de na lam ni hku shadan shaleng dan
nga ai.
(a) Akyu galaw ya mayu ai (sh) chyeju jaw ya mayu ai
(Benevolence)
Karai Kasang gaw shi hpan da ai shinggyim masha
ni hten za mat na n ra ai hte, mai kaja ai lam hta asak
hkrung lu na matu galoi mung akyu galaw ya nga ai (sh)
40
(b) Lak san akyu ara (sh) chyeju jaw ai lam (Grace)
Karai Kasang shinggyim masha ni hpe akyu jaw

ya ai, yubak kaw nna hkye la ai lam gaw, shinggyim masha
ni gingdan nna n rai, laksan chyeju jaw ai lam she re,
myiman n lata ai, hpa jahpu manu n hpyi ai sha jaw ya ai
re (Titu 2:11-13).
(c) N- gaw n- wai matsan dum lama ai (Mercy)
Karai Kasang gaw n-gaw n wai matsan dum lama
ai myit rawng ai wa re majaw, shi hpan da ai shinggyim
masha ni hpe tsaw ra ai hte rau hkam sha lawm ai wa re.
Ga shadawn, Israela ni Egutu kaw hkrap ngu hkrap ngoi
rai, mayam tai ai shaloi Karai Kasang shi nan Israela ni a
madai ai nsen hpe na let, shi nan mung hkam sha lawm ai
hku tsun ai re. Yesu mung n lu lu, n lu sha ai ni, hkum
hkrang, wenyi matsan mayan hkrum ai ni hte rau nga, rau
lu rau sha let n-gaw n wai matsan dum lama ai lam madun
lai wa sai re.
41
(d) Shakut sharang (sh) hkam sharang ai (Persistence)

Karai Kasang gaw shakut sharang (sh) hkam
sharang ai wa re. Karai Kasang a tsaw ra myit kade daram
galu kaba ai ngu ai hpe shi a shakut sharang ai (sh) hkam
sharang ai myit hte madun ai re. Ga shadawn, Israela ni
kade daram Karai Kasang a man e n shawp n kap ai hku,
Karai Kasang hpe shingdu dat let asak hkrung mat wa
tim Karai Kasang gaw hkam sharang let tut nawng chyeju
madun nna, shi a mungdan chyinghka lam de bai woi
lakawn kawn rai nga ai wa re. Yesu nan mung Karai
Kasang a tsaw ra myit hpe shinggim masha ni chye na
hkamsha let hkye hkrang la hkrum na matu, nni nkri hkam
let, shakut sharang nna tsaw ra myit madun lai wa ai re.
hku hpaw shadan dan nga ai wa re (God is the God who

revealed). Dai zawn nga yawng nga pra shingra maka
hku Karai Kasang hpe mu chye lu ai lam ni hpe, hpaw
shadan dan ai shingran (revelation) ngu tsun ai re.
IV. Hpaw Shadan Dan Ai Shingran (Revelation)

Shinggyim masha ni Karai Kasang nga ai hpe chye
lu na matu hte, kam sham manoi manat lu na matu Karai
Kasang gaw Shi hkum shi hpaw shadan dan let shinggyim
masha ni hpe matut mahkai la nga ai re.
B. Hpaw shadan dan ai shingran (revelation) a

shingra maka (Nature of revelation)
Karai Kasang gaw hpan da ai wa rai nna, shinggyim
masha gaw hpan da hkrum ai wa re. Hpan da hkrum ai
shinggyim masha gaw tinang hpe hpan da ai wa daram n
hkum tsup ai, gawng kya ai. Dai majaw tinang a machye
machyang atsam marai hte Karai Kasang hpe n mu lu, n
chye lu, n kam sham lu ai re.
Dai rai nna, hpan da ai Karai Kasang shi nan sha
shi hkum shi hpaw shadan dan ai lam n nga yang
shinggyim masha gaw Karai Kasang hpe n mu lu, n chye
lu ai, n kam sham lu ai. Dai majaw Karai Kasang gaw shi
hkum shi ninggawn tawa, nga yawng nga pra hku nna
mung, laksan mauhpa hku nna mung da sang hpaw
shadan dan ai rai nga ai.
A. Hpaw shadan dan ai shingran (revelation) ngu

ai hpa rai ta?
Karai Kasang gaw nga yawng nga pra hpe hpan
da ai wa re ai sha n-ga, nga yawng nga pra hku nna
shinggyim masha ni Karai Kasang hpe mu chye lu na
C. Hpaw shadan dan ai shingran (revelation) hpe

hpan garan ai lam (Classification of revelation)
42
43
Karai Kasang a hpaw shadan dan ai lam hpan amyu

lahkawng nga ai.
1. Ninggawn Tawa Shingran (General Revelation)

Ninggawn tawa nga yawng nga pra shingra tara
hku nna Karai Kasang hpe mu lu chye lu na matu hpaw
shadan dan ai lam hpe Ninggawn tawa shingran (General
Revelation) ngu ai re. Lam 4 hku nna ninggawn tawa
shingran hpe garan ginhka nna chye na la mai nga ai.
da ai lam masa, ni yawng gaw Karai Kasang a hkik hkam

ring chyoi lam hpe hpaw shadan dan nga ai.
(a) Shingra maka (Nature):- Chyum laika hta nan,

nga yawng dang hta, shingra tara masa ni hku nna, Karai
Kasang a lam mu lu, chye la lu ai lam tsun tawn da nga
ai. Shk 19:1 hta Sumsing lamu gaw Karai Wa a hpung
shingkang gawn dan nna, lamu madin gaw, shi a lata amu
madun ya nga ai ngu nna ninggawn tawa shingra tara
hku Karai Kasang a lam chye lu ai hpe tsun dan da nga
ai. Roma 1:18-21 hta ninggawn tawa shingra tara hta
mung, masha a shingra maka hta mung, shabyin da ai
arai ni hku nna mung, teng man lam hku nna mung, Karai
Kasang a lam chye lu ai hpe shaleng dan da nga ai. Karai
Kasang gaw hpan da ai lam hta Shi hkum shi hpaw shadan
da chyalu re. Dai majaw nga yawng danghta hpe yu yang
mau na zawn re ai, shakawn shagrau na zawn re ai lam ni
hkrai hpring nga ai hpe mu mada lu shangun nga ai. Dai
gaw, grai hpaji rawng ai hte daru magam hpung shingkang
rawng ai wa hpan da ai re ngu ai hpe madi madun nga ai.
Jan shata shagan ni a nga pra lam masa, hpun kawa dusat
dumyeng ni a nga pra lam masa, shingra tara masa,
shinggyim masha a hkum hkrang hte seng nna shachyaw
44
(b) Labau (History):- Karai Kasang gaw mungkan

shinggyim masha ni a labau hku nna mung, Shi hkum shi
hpaw shadan dan nga ai. Mungkan ndai hta, shinggyim
masha ni a n hkru n kaja ai a majaw, hpyen majan ni,
kashuk kashak n ru n ra re ai lam ni lang hte lang byin pru
tim, mungkan a labau hpe atsawm hkaja yu ai shaloi,
Karai Kasang gaw labau a madu re (God is the Lord of
history) lam dan dawng nga ai ngu labau hte seng ai
Karai masa ninghkrin ni tsun ma ai. N0. I & II mungkan
majan ni hte roi rip dip sha zingri ai masa ni ka-up mat
wa ai aten ni hta mung, Karai Kasang gaw mungkan labau
hta shang hparan nna lam jaw ang ai de du wa hkra mye
shading ya nga ai. Chyum laika hta Israela ni a labau hku
nna Karai Kasang gaw shinggyim masha ni a labau hta
mung, shi Karai Kasang rai nga ai lam hpaw shadan dan
ai lam sakse mu lu ga ai. Israela ni mayam tai ai, majan
byin ai, roi rip dip sha hkrum ai, mungdan kaba hku nga
lu ai, Karai Kasang hpe n nawku mat ai, Karai Kasang a
ga n madat ai, mayam bai tai ai, kaga jasam amyu (Persian)
ni hku nna mayam prat kaw na bai lawt lu ai lam ni hta
Karai Kasang a shang hparan ya ai hte mye shading la ai
lam ni hpe adan aleng mu lu nga ai. Si htum mat ai ni law
law, ru yak shoi hpa law law, hkrum masai. Rai tim jahtum
45
e gaw, atsawm gawn yu yang Israela ni a labau hta Karai

Kasang mau hpa bungli galaw ai hpe mu lu nga ai.
shagu hta Karai Kasang a hpaw shadan dan ai lam degree

langai hku nga ai hkrai re.
Shinggyim masha shagu gaw tinang hta grau ai
wa, shingbyi na wa, kam hpa manoi manat ra ai wa, akyu
kaja chyeju jaw nga ai wa nga ai, dai wa hpe nawku daw
jau ra ai ngu ai machye machyang lu da ai ni hkrai re. Dai
makam hta hkan nna asak hkrung ai shaloi, asak hkrung
sa wa ai sat lawat ni yawng gaw dai tinang kam ai nawku
htung hpe maka shapraw ai lam ni rai wa ai re. Dai gaw,
atsam rawng dik, mai kaja dik, chyoi pra san seng dik,
tsaw ra matsan dum myit kaba dik, daru magam hpung
shingkang rawng dik Karai Kasang langai nga ai ngu ai
hpe hpaw shadan dan ai lam rai nga ai.
(c) Shinggyim masha hpe hpan da ai lam (Creation

of man):- Shinggyim masha gaw hpan da ai nga yawng
danghta hta grau hkik hkam ai hku hpan da hkrum ai re.
Shinggyim masha a hkum hkrang, myit masin atsam marai
ni kaga du sat ni yawng hta lak lai shai ai lam gaw Karai
Kasang a hkik hkam galu kaba ai atsam marai hte yaw
shada lam hpe madi madun nga ai. Grau nna gaw,
shinggyim masha a myit masa atsam ningja ni gaw Karai
Kasang a myit masa ningja hpe shadan dan lu nga ai.
Karai Kasang gaw hpan da ai shani kaw nna,
shinggyim masha a myit masin hta myit sawn sumru lu
ai, kaja ai hte n kaja ai hpe dinglun yu lu ai hte ginhka
chye lu ai atsam jaw da ai re (Roma 2). Dai gaw Karai
Kasang a mai kaja dik ai myit masa ningja hpe hpaw
shadan dan nga ai.
(d) Htunghking ningli hte makam masham (Religioculture):- Htunghking ningli hte makam masham gaw
garan ginhka n lu ai lam ni rai nga ai. Makam masham a
lachyum, manu, hte shingni maka ni hpe htunghking ningli
hte maka shapraw ai re (Religion is the substance of
culture and culture is the form of religion). Dai zawn
makam masham hpe hkrang maka shapraw ai htunghking
46
2. Lak San shingran (Special Revelation)

Masha langai (sh) amyu langai hpe aten langai ngai
(sh) shara langai ngai hta hkye hkrang la ai chyeju hkam
la lu na matu alak mi rai Karai Kasang hpaw shadan dan
ai hpe lak san shingran ngu shamying ai re. Shinggyim
masha gaw yubak mara lu ai shani kaw nna, Karai Kasang
hte daw hka mat sai. Karai Kasang hpe gumlang ai ni,
shingra tara ntsa machyu nna hkrung ai ni rai mat ai. Dai
zawn yubak a shamak kau ya hkrum ai a majaw, ninggawn
tawa shingran hku nna hpaw shadan dan ai lam hte sha
gaw Karai Kasang a hkye hkrang la ai chyeju n lu hkam
la mat ai. Hkye hkrang la hkrum ai chyeju lu la na matu
47
Karai Kasang hpang de nhtang wa lu ai wenyi ningmu n

lu la mat ai. Dai majaw Karai Kasang gaw shinggyim
masha ni hkye hkrang la ai chyeju lu la na matu lak san
bai hpaw shadan dan ai lam rai nga ai.
(2) Mungga (Divine speech):- Karai Kasang gaw shi a

ga hku nna shinggyim masha ni hpe ading tawk matut
mahkai shadan dan nga ai. Ga shaka dingsa hta Karai
Kasang a mungga ngai kaw du nna dai mungga hpe
htawn tsun ai re ngu myihtoi ni tsun ai (Yeremia 18:1;
Ezekela 12:1,8,17,21,26; Hosea 1:1; Yoela 1:1; Amo 3:1).
Hebre 1:1-2 hta Karai Kasang gaw moi na lak htak e,
myihtoi ni a n-gup hte, ga htap law law hte lam amyu
law law hta, ji wa ni hpe ga tsun da nhtawm e, ndai
nhtoi ladaw na hpang jahtum ai hta, Kasha a n-gup
hte anhte hpe ga matsun jaw da mani ai ngu nna
Karai Kasang gaw shi a ga hte shinggyim masha ni hpe
ading tawk matut mahkai shadan dan ai lam tsun da nga
ai.
Karai Kasang a mungga gaw shinggyim
masha a na hte na lu ai hku nna mung, myit masin kaw na
sha chye na la lu ai hku nna mung, yup mang hku nna
mung, shingran hku nna mung, Chyoi pra ai Wenyi shung
ya ai hku nna mung shinggyim masha ni hpe ading tawk
matut mahkai shadan dan nga ai.
(a) Lak san shingran a lai masa (The Mode of Special

Revelation)
(1) Labau mabyin (Historical events): - Karai Kasang
gaw Shi hte shinggyim masha ni marai hkum hku hkrum
kadup lu na matu, lak san labau mabyin ni hku nna shi
hkum shi shadan dan nga ai. Abraham a labau mabyin,
Josep a labau mabyin, Israela ni a Egutu e bawng dung
nga ai kaw na hkye shalawt ai labau mabyin, Hkanan
mung hpe shang madu la lu ai labau mabyin, Asuri hte
Babelon de bawng bai dung ra ai labau mabyin, Hkanan
de bai wa lu ai labau mabyin, Yesu du sa nna hkye la ai
labau mabyin, nawku hpung ni galu kaba chyam bra wa
ai labau mabyin, etc., ni gaw labau mabyin hku nna Karai
Kasang gaw shinggyim masha ni hpe hpaw shadan dan
ai lam re. Dai ni mung, Karai Kasang gaw mungkan a
labau, amyu sha langai hkrai a labau mabyin ni hku nna
mung shinggyim masha ni hte matut mahkai nna Shi a
sharawng awng ai lam (sh) n sharawng awng ai lam;
jeyang dawdan ya nga ai lam; lam woi bausin makawp
maga nga ai lam ni hpe hpaw shadan dan nga ai.
48
(3) Shinggyim hkum hkrang dagraw ai (the Incarnation):Karai Kasang gaw Yesu Hkristu hku shinggyim hkum
hkrang dagraw ai hte shinggyim masha ni hpe Shi a lam
ading tawk hpaw shadan dan ai re. Hebre 1:3f hta shi
(kasha) gaw Karai Kasang a hpung shingkang a
ningchya hte, shi a gawng shingyan a hkrang sumla
rai nga ai rai nna, shi a mungga atsam hte yawng
49
mayawng hte hpe bau sin da ai. Yawhan 14:9 hta Yesu
tsun ai ngai hpe mu yu ai wa gaw Wa hpe mu yu ai,
dai re ai mi, Wa hpe anhte e madun dan mi, nga nna
hpa rai tsun a ta? ngu Yesu tsun nga ai.
Kasang hpe n shaga, n hti wam ma ai. Dai laika hkum du

jang Adonai ngu nna jashai hti hti rai ma ai. Dai gaw
Karai Kasang hpe hkrit hkungga ai kumla rai ma ai. Karai
Kasang hpe masha langai ngai hpe zawn Yahweh ngu
mying gang na shaga ai gaw, Karai Kasang hpe masha
madang de shagrit kau ai hte bung ai ngu hkam la ai
majaw Yahweh ngu mying gang nna, n shaga wam ai lam
rai ma ai.
V. Karai Kasang A Mying Ni (Names of God)

A. Elohim :- Elohim ngu ai mying hpe Hebre Chyum
laika hta 2000 lang jan ka lang da ai hpe chye lu ga ai.
Elohim ngu ai ga gaw El ngu ai ga kaw na sa ai rai nna
jahtum chyalai n-gun rawng ai kaja htum ai wa ngu
ai re (N.N 17:1; 28:3; 35:11; Yawshu 3:10). Elohim ngu ai
ga hpe English Chyum laika hta gaw Karai Kasang ngu
ga gale ma ai.
B. Adonai :- Adonai ngu ai ga hkum hpe Hebre Chyum
laika Ga Shaka Dingsa hta (449) lang ka lang da ai hpe
mu lu nna, English Chyum laika hta gaw Madu (Lord or
Master) ngu ga byan da ai hpe chye lu ga ai.
C. Yahweh :- Hebre laika hkum YHWH kaw na
Yahweh ngu ga byan la ai re lam chye lu ai. Lachyum
madung hpe atsawm n chye lu ai. English chyum laika ni
hta Jehovah (sh) Lord ngu ga byan nna lang ma ai. Karai
Kasang gaw Israela ni hpe Yahweh ngu ai mying hte
shi a marai hkum kanawn mazum lam hpe Israela ni hte
galaw ai re. Rai tim Israela ni gaw Yahweh ngu Karai
50
D. Elohim hte Yahweh ga hkum lahkawng hpe

pawng nna lang ai mying ni mung nga ma ai.
Dai ni gaw :
(a) El Sha ddai: - Jahtum chyalai n-gun rawng ai
Karai.
(b) El Elyon :- Tsaw dik ai hpung shingkang rawng ai
Karai
(c) El Olam :- Htani htana agrin nga ai Karai.
(d) Yahweh-jireh:- Shaman chyeju jaw nga ai wa.
(e) Yahweh-Nissi :- Anhte a awng padang madu.
(f) Yahweh-sabbaoth:- zaw nawng zaw wa up ai wa.
(g) Yahweh-Maccaddeshcem:- Jasan jaseng, shachyoi
shapra ya ai wa.
(h) Yahweh-Tsidkenu:- Anhte a ding hpring ai Madu.
51
VI. Masum Rai Tim Langai (Trinity)

Masum rai tim langai (Trinity) ngu ai ga hkum nan
gaw, Chyum laika hta n mu lu ai. Mahte 28:19 hte II
Korinhtu 13:14 ni hta masum rai tim langai ngu ai lachyum
hku ka da ai lam hpe sha mu lu ai. Rai tim Karai Kasang
a hpaw shadan dan ai shingran ni hpe la kap nna Kawa,
Kasha, Chyoi Pra ai Wenyi ngu ai marai hkum shingni
hpe mu lu ai. Karai Kasang a marai hkum shingni hpe
nawku hpung nnan de wa ai prat hta amyu myu lachyum
htai la ai lam ni pru wa ai.
Makau grupyin kaga makam masham ni a myit
sawn lam (idea) ni shang wa ai majaw Karai Kasang gaw
langai sha n re, kawa mung Karai langai, kasha mung
Karai langai, chyoi pra ai wenyi mung Karai langai hku
htai la ai ni nga wa ai zawn, kawa chyu sha Karai majing
re kasha hte chyoi pra ai wenyi gaw Karai n re, kawa
karai kasang a dat kasa ni she re ngu htai la ai lam ni
mung nga wa ma ai.
Dai majaw dai lam ni hpe shading sharai ai hku
nna, hpung kawa Tertullian gaw AD 240 ning daram hta
Kawa, Kasha, Chyoi Pra ai Wenyi ngu ai marai hkum
shingni hku hpaw shadan dan tim, langai sha re lam Trinity
ngu ai ga hkum hpe lang let sang lang dan sai re. Dai aten
kaw nna masum rai tim langai (Trinity) ngu ai ga hkum
Hkristan mungkan hta jai lang hpang wa ai lam mu lu ga
ai. Rai tim 4th century du hkra Karai masa (theology) hta
Trinity ngu ai ga hkum hpe hkrang masa (Formally) hku

lang ai nau n mu lu ga ai.
Trinity ngu ai (masum rai tim langai) makam hkrang
masa hpe moi na nawku hpung ni jawm daw dan masat
ai hpe mu lu ai. Arius (AD 320) mying ai wa gaw, Kawa
Karai Kasang langai sha htani htana nga nga ai wa rai
nna, Yesu Hkristu hte Chyoi Pra ai Wenyi gaw htani htana
anga nga ai Karai n re.
Kasha gaw hpa mung rai n nga ai shaloi hpan da
hkrum ai wa (Christ was created out of nothing as the
first and greatest of all creatures, and that he in turn
created the universe), hpan da ai yawng mayawng hta
grau hkik hkam ai hte shi kaw nna she ninggawn tawa
nga yawng danghta nga wa ai re. Nga yawng danghta
hpe Kawa Karai Kasang hte rau hpan shalat ai shaloi
kasa langai hku shingdep shingtau ai wa re. Dai majaw
Kawa Karai Kasang hte hpan da ai hkrang tara masa a
pran wan wa (lapran hta hpareng lajang ya ai wa) hku
nga nga ai wa re. Chyoi pra ai wenyi mung Kasha Karai
kaw na paw pru wa ai she re ngu sharin wu ai.
Dai majaw dai aten na nawku hpung ni hta Kawa
Karai Kasang hte Kasha Karai Kasang a lam tsun dang
rang hkat ai lam ni laja lana byin pru wa ai. Roma hkaw
seng Constantine gaw dai lam ni hpe yu nna, nawku
hpung ni daw hka ayai wa na zawn san wa ai majaw AD
325 June shata hta Asia Minor kaw na Nicaea mare hta
council zuphpawng kaba woi galaw wu ai. Bishop 300
52
53
daram dai council hta shang lawm ma ai. Alexander mare

na Bishop wa mung shi a shingdep shingtau wa
Athanasius hte rau dai council hta shang lawm nna Arius
a sharin achyin ai lam hpe ninghkap ai ningmu hpe
Athanasius hpe tang shangun wu ai. Dai council hta Kasha
Yesu Hkristu hte seng nna lam masum tang madun nna
bawng ban ma ai.
(1) Yesu Hkristu gaw Karai Kasang hte hpung shingkang
arawng sadang maren sha re (Homoousios = the same
essence or substance) {Ahtanasius}
(2) Kasha Yesu Hkristu hte Kawa Karai Kasang a hpung
shingkang arawng sadang n bung ai (homoiousios =
difference essence or substance){ Arius}
(3) Yesu Hkristu gaw Kawa Karai Kasang zawn hpung
shingkang arawng sadang nga ai wa (like essence or
substance) {lahta na masa lahkawng hpe pawng jahtuk
nna myit ai masa}.
Dai zuphpawng hta Ahtanasius wa tang madun ai
hpe hkap la ai hte Nicaea makam masa (Nicaea creed)
hpe ndau shabra ma ai. Dai hta, Karai Kasang gaw Kawa,
Kasha, Chyoi pra ai Wenyi marai hkum hku hpaw shadan
dan tim langai sha re, masum n re,ngu hkap la shagrin da
ma ai.
Dai makam hpe Constantinople (AD 381) hta
galaw ai council hpawng hta mung kalang bai shagrin
masat let Hkristan ni a makam masa hku kam sham hkap

la hkrat wa ai re.
54
55
Chyum Laika Hta Mu Lu Ai Masum Rai Tim Langai

Makam Masa (The Biblical Teaching Of Trinity)
(1) Langai sha re ai lam (the oneness of God)
Israela ni a labau hta Yehowa Karai Kasang langai
sha (Monotheism) hpe nawku ai hte dai Yehowa sha
Abraham, Isak, Yaku a Karai Kasang; shanhte hpe Egutu
kaw nna shalawt wa ai hte shi langai sha Karai rai nga ai
ngu ban hte ban tsun sharin ai hte nawku kam sham hkrat
wa ma ai. Tara Jahprang 6 hta mung Karai Kasang gaw
langai sha re ai lam tsun da nga ai. Ga Shaka Ningnan
Yaku 2:19 hta mung Karai Kasang gaw langai sha rai nga
ai lam tsun da ai. I Kor 8:4 hta Kasa Pawlu mung langai
sha rai nga ai Karai Kasang hta kaga shaje Karai n nga ai
lam tsun da ai. II Kor 8:6 hta Wa ngu ai Karai Kasang
langai sha hte Yesu Hkristu ngu ai Madu langai sha rai
nga ai rai nna, yawng mayawng hpe byin tai shangun ai
langai sha re ai Karai Kasang hpe tsun shaleng da nga
ai. Yesu shi nan mung Wa hte Ngai hte langai sha re
ngu Karai Kasang langai sha re ai lam tsun sang lang dan
wu ai (Yawhan 10:30).
(2) Masum hte Karai re ai lam (the deity of three)

(a) Kawa (Father) hte Karai (God) langai sha re ai
lam :- I Kor 8:6 hta Kasa Pawlu gaw Wa ngu ai, Karai
Kasang langai sha re lam tsun ai. Mahte 6:26, 30-32;19:2326; 27:46; Marku 12:17, 24-27 ni hta Yesu gaw Karai
(God) ngu ai hte sum sing lamu na nanhte a Wa (your
heavenly Father) ngu ai Karai hte Wa maren sha hku
gali galai lang nna tsun da ai hpe mu lu ga ai.
hta nye Wa nga nga ai mung, nye Wa hta ngai nga nga ai
mung (Yawhan 10:38)) ngu ai ga ni hku nna Kawa Karai
Kasang hte langai sha re lam tsun dan nga ai. Mahte
13:41 hta Karai Kasang a lamu kasa ni hpe shi a lamu
kasa ni hku; Mahte 12:28,18;14,24; 21;31,43 hta Karai
Kasang a mungdan hpe shi madu ai hku; Marku 2:8-10
hta Karai Kasang sha mara mai raw dat ya ai hpe Shi nan
Karai hku mara raw dat ya ai hku; Mahte 25:31, 24;30;
Marku 14:62 hta, nga yawng dang hta hpe jeyang na wa,
up hkang nga ai wa hku nna Karai hte maren re hku, tsun
madun nga ai.
Yawhan 20;28 hta Thomas gaw Yesu hpe nye
Madu hte nye a Karai ngu nna tsun ai. Esaia 9;5 hta
Yesu hpe shading nna tsun ai kaw, daru magam Karai
wa, htani htana kawa, ngwi pyaw ai madu ngu Karai hku
tsun da nga ai. Lahta na lam ni yawng hpe ginchyum dat
ai shaloi Yesu hte Karai Kasang langai sha re ai hku anhte
hpe hpaw shadan dan da nga ai.
(b) Yesu (Son) nan Karai re ai lam: - Phil 2:6-11 hta

Kasa Pawlu tsun ai, Yesu hta Karai Kasang a ahpraw
nsam pra nga ai. Ndai chyum daw hta Karai Kasang a
hkrang (form) hpe madun nna, Yesu gaw Karai Kasang
hte maren re ai hku (Jesus possessed equality with God)
tsun da nga ai. Hebre 1 hta mung Yesu gaw Karai Kasang
a hpung shingkang ningchya hte Karai Kasang a gawng
shingyan a hkrang sumla hte dinggrin anga nga ai wa,
yawng hpe up hkang nga ai wa hku nna Karai Kasang hte
atsam ningja langai sha re ai hku tsun da nga ai.
Yesu shi nan hku nna gaw Ngai nan Karai re ngu
ai ga gaw n tsun ai. Rai tim, Karai Kasang kaw nga ai
baw atsam ningja, hpung shingkang arawng sadang ma
hkra Shi hta nga ai hku gumwai hku, Shi hte Karai Kasang
maren sha, langai sha hku tsun dan wu ai. Dai majaw
Wa hte ngai gaw langai sha re (Yawhan 10:30), Ngai
hpe mu ai gaw , Wa hpe mu ai lam re (Yawhan 14:9),Ngai
(c) Chyoi Pra ai Wenyi hte Karai Kasang langai sha

re ai lam
(1) Ningpawt Ninghpang 1;2 hta shawng ningpawt
kaw nna Karai Kasang a Wenyi gaw hka hpung ni ntsa e
a hpum nga ai ngu Karai Kasang hte Wenyi langai sha
hku tsun da ai. Esaia 8:16 hta mung Yehowa hte shi a
Wenyi ngai hpe shangun dat ai ngu ai ga hte Karai Kasang
hte Wenyi rau langai sha rai nga ai hku tsun da nga ai.
56
57
(2) Kasa 5;1-4 hta Anani hte madu jan Sahpira, ga

dachyawk dut ai jahpu nkau mi ip da nhtawm, nkau mi
sha kasa ni a lagaw nhpang la sa ai shaloi, Petru tsun ai
ga hpe yu yang daw kaji 3 hta Chyoi pra ai Wenyi hpe
masu kau ai ngu tsun nna, daw kaji 4 hta Karai Kasang
hpe masu kau ni ai ngu galai gachyai rai chyoi pra ai
wenyi hte Karai Kasang hpe tsun lang da ai mu lu ga ai. I
Kor 3:16 hta nanhte gaw Karai Kasang a nawku htingnu
rai nna, Karai Kasang a Wenyi gaw nanhte hta e rawng
nga malit dai ngu nna Karai Kasang hte Wenyi rau sha
nga nga ai hku, n ginhka ai sha tsun da nga ai.
(3) Yawhan 4:24 hta Karai Kasang gaw Wenyi re
ngu Karai Kasang a hkrang shingyan hpe chyoi pra san
seng ai wenyi hku tsun dan nga ai. Bai nna, Kawa Karai
Kasang mung Yesu hkalup la ai shaloi, Chyoi pra ai Wenyi
yu hkrat wa ai hte Yesu hte Chyoi pra ai Wenyi gaw
langai sha re lam shadan dan wu ai.
YESU HKRISTU
A
LAM
(CHRISTOLOGY: DOCTRINE OF CHRIST)
I. Htani Htana Karai Rai Nga Ai Lam

(Pre-Existence And Eternality Of Christ)
A. Ga Shaka Ningnan sakse
1. Yawhan 1:1 shawng ningpawt e mungga nga ai;
dai mungga gaw Karai Kasang hte rau rai nga ai rai
nna, dai mungga nan Karai Kasang rai nga ai ngu
nna Yawhan laika hta Yesu Hkristu hpe shawng npawt
kaw nna nga ai wa ngu tsun dan da nga ai.
2. Yawhan 3:13 Sumsing lamu de na yu hkrat wa ai
hte, sumsing lamu e nga nga yu ai Masha Kasha;
Yawhan 6:38 sumsing lamu nna ngai yu sa ai gaw,
nye a myit hkan na ngu, yu sa nngai n rai; Yawhan
8:58 Shaloi Yesu gaw, nanhte hpe ngai gaja wa teng
58
59
teng tsun made ga, Abraham garai n nga yang nna

ngai nga ni ai, ngu shanhte hpe tsun mu ai; ngu ai
lam ni gaw Yesu Hkristu gaw sumsing lamu kaw na yu sa
ai wa, shawng npawt kaw nna nga ai wa, matut manoi
asak hkrung nga ai wa re ngu tsun dan da nga ai.
ai ngu Yesu a nga nga ai lam gaw htani htana re ngu tsun
dan nga ai.
3. Hebrews 1:8 Dai kasha a lam chyawm gaw, Karai

Kasang e, na a tingnyang htani htana a nga nga ai
ngu nna Hebre laika hta Yesu gaw htani htana Karai re ai
lam tsun dan da nga ai.
4. Kolose 1:17 Shi gaw yawng mayawng a shawng
na rai nga ai hte, yawng mayawng gaw shi a majaw
grin nga ai ngu nna Yesu gaw shawng shawng kaw na
nga ai htani htana wa re ngu tsun dan da nga ai.
B. Ga Shaka Dingsa Sakse
1. Esaia 9:5 shi a amying hpe, mauhpa wa, hpaji daw ai
wa, daru magam Karai Wa, htani htana Kawa, ngwi pyaw
madu, ngu nna shamying na ngu nna Yesu hpe htani
htana Karai re lam tsun da nga ai.
II. Ga Shaka Dingsa Hta Mu Lu Ai Yesu Hkristu

Hte Seng Ai Myihtoi Ga Ni
A. Ru Sai Hte Seng Ai Myihtoi Ga Ni
1. Ningpawt Ninghpang 3:15: Yehowa Karai Kasang lapu
(Satan) hpe dagam ai shaloi nang hte num sha hpe
mung, na a amyu matu hte shi a amyu matu hpe mung,
ngai majan shangun da na made ai ngu Yesu Hkristu
mungkan de shangai chyinghkai sa wa na lam tau hkrau
tsun dan da nga ai.
2. Ningpawt Ninghpang 12:2 ngai nang hpe amyu kaba
shatai na de ai; nang mung chyeju daju tai nga et
ngu Yehowa Karai Kasang Abraham hpe jaw ai ga sadi
gaw Yesu Hkristu hta dik wa sai re (Mahte 1:1; Galati
3:16). Dai majaw dai chyum daw gaw Yesu Hkristu du
sa na hpe tau hkrau tsun dan ai lam rai nga ai.
2. Mihka 5:2 nang Bethlehem-Ehprat e, Yuda mare mun

sen hta nang kaji nga ti mung, Israela amyu hpe up na
madu gaw, nye a matu, nang kaw na pru na ra ai; dai wa
gaw, moi chyaloi nhkoi kaw nna paw pru ai wa rai nga
3. Ningpawt Ninghpang 17:19: Isak a hpang na shi a

kashu kasha ni hta nye a ga shaka hpe htani htana ga
shaka tai nga na matu, ngai shi hpe dai ga shaka
tawn da na we ai ngu tsun ai lam mung Yesu Hkristu
hta dik tup wa na lam tsun ai ga rai nga ai.
60
61
4. Bu hkawm 24:19: Yaku hta na madu Du langai mi

pru nna ngu ai mung Yesu Hkristu gaw Yaku a matu
kaw na pru na ra ai ngu tsun ai myihtoi ga rai nga ai.
lam tau hkrau myihtoi ga tsun da ai lam rai nga ai. Dai
hpe Mahte 1:23 hta kahtap ka da nga ai.
5. Ningpawt Ninghpang 49:10: Ngwi pyaw Madu du

nna, Masha amyu ni shi a ga madat mara nga ai du
hkra, Yuda kaw na hkawhkam sumdoi, Shi a lahpyen
na daru magam dawhkrawng,kangai mat lu na n rai
ngu Yesu gaw Yuda aru arat kaw na pru sa na lam tau
tsun da ai lam rai nga ai.
6. Samuela Laika Lahkawng 7:12 Nang apart nhtoi
htum nna, na nji nwa ni hte rau yup pyaw lu jang, na
a hkritung hkriwang, na a nshang na hkrat ai kasha
hpe ngai sharawt nna, shi a mungdan shagrin ya na
we ai ngu ai gaw Dawi a aru arat hta na Yesu Hkristu
paw pru na re lam myihtoi htoi da ai lam rai nga ai.
B. Yesu Hkristu Shangai Chying Hkai Na Lam hte
Seng Ai Myihtoi Ga Ni
2. Mihka 5:2: Nang Betlehem-Ehprat e, Yuda mare

mun sen hta nang kaji nga ti mung, Israela amyu hpe
up na madu gaw, nye a matu, nang kaw na pru na ra
ai: dai wa gaw moi chyaloi nhkoi kaw nna paw pru ai
wa rai nga ai ngu nna, Betlehem mare hta Yesu shangai
na lam myihtoi htoi da nga ai. Dai hpe Mahte 2:6 hta
kahtap ka da nga ai.
C. Yesu Hkristu A Asak Hkrung Lam Hte Seng Ai
Myihtoi Ga Ni
1. Yesu a Shawng e du na wa
Esaia 40:3; Malahki 3:1 ni hta Hkalup sara Yawhan
gaw Yesu Hkristu du sa na hpe myit malai let hkyen
lajang ra ai ngu jahtau na lam myihtoi htoi da nga ai.
1. Esaia 7:14: Dai re ai majaw Madu shi nan nanhte

hpe lamik kumla madun na ra ai: yu mu, shayi hkawn
sek gaw gawng li nga nna, shadang sha shangai na
ra ai; shi a amying hpe, Emanuela shamying ya na ru
ai ngu Yesu gaw shayi hkawn sek kaw na shangai na re
2. Yesu A Sasana
Esaia 61:1 hta Yehowa a Weyi Yesu a ntsa e du
nna namman chya ya ai hte matsan mayan ni hpe kabu
gara shi ga hkaw tsun ai, gyit hkang sharen da hkrum ai
ni hpe shalawt ai, myi kyaw ai ni hpe myi bai mu shangun
ai, sasana bungli galaw na re lam myihtoi htoi da nga ai
(Luka 4:18-19 hta dai lam rawng ai).Esaia 53:4 hta machyi
62
63
masha ni hpe shamai na lam; Esaia 35:5-6 hta myi n mu

ai ni hpe bai mu shangun na lam, chyahten labye ni hpe
shamai ya na lam, Manggang kap ai ni hpe shamai ya na
lam, si ai ni hpe bai sharawt la na lam ni hpe myihtoi htoi
da nga ai. Esaia 42:2-4 hta Yesu gaw Hparishe ni,
Hkinjawng ni zawn nrai; teng man ai hte tara ding ai hku
shapraw na ra ai, ngu tau hkrau myihtoi htoi da nga ai.
nna, nten hte ngai hpe hkungga la ra ma ti mung,

myit masin gaw ngai hte tsan gang nga ai ngu Yuda
ni madat mara lam n nga na lam tau tsun da nga ai (Mahte
15:8-9 hta dai lam bai tsun da nga ai). Yerimia 18:1-2;
19:1-15; 32:6-9; Zehkaria 11:12-13 ni hta Yesu gumhpraw
sumshi hte galai dut sha ai hkrum na lam tau myihtoi htoi
da ma ai.
3. Yesu a Sharin achyin lam

Shakawn Kungdawn 78:2 hta ga shagawp hte
ngai hpaw nna, chyaloi nhkoi na gumwai ga htai dan
na ngu Yesu a sharin achyin ladat hpe tau hkrau myihtoi
htoi da ai re (Mahte 13:35 hta dai hpe madi madun da
nga ai).
6. Yesu si hkam na lam

Esaia 52:14; 53:5-7; Sha.K 22:18,24 ni hta Yesu
zingri zingrat hkrum ai hte wudang hta si hkam na lam
tau hkrau myihtoi htoi da ma ai.
4. Yesu Hkrang shala madun na lam

Zehkaria 9:9 hta Yesu gaw hkawhkam zawn lawze
jawn nna Yerusalem de shang wa na lam (Mahte 21:5 hta
mung rawng ai) tau tsun da nga ai.
5. Yesu ningdang kau ai hkrum na lam
Shakawn Kungdawn 118:22 hta wahpang gaw
ai ni lata kau ai nlung gaw, ningjut jahtum na nlung
tai wa sai ngu, Yesu Yuda ni a ningdang kau ai hkrum
na lam tau tsun da nga ai (Mahte 2 21:42 hta mung rawng
nga ai). Esaia 29:13 hta n-gup hte ngai hpang de sa
64
7. Yesu bai hkrung rawt na lam

Sh.K 16:10; 22:22; 68:18 ni hta Yesu bai hkrung
rawt na lam myihtoi htoi da ma ai.
8. Yesu Up hkang na lam
Ga shaka Dingsa a chyum daw law law hta, htawm
hpang e Yesu Hkristu mungkan hpe up hkang na lam hte
seng nna tau hkrau tsun da ma ai. Esaia 11:1-6 ;24:23;
Daniela 7:13-14; Zehkari 14:9-21 ni hta mungkan amyu
yawng a ntsa up nga na lam tsun da nga ai.
65
III. Shinggyim Hkum Majing Dagraw Hkam La Ai

Yesu
Hkristan makam masham hta Yesu a Karai shingra
maka ahkyak ai zawn; Yesu a shinggyim hkum majing
dagraw la ai lam mung ahkyak nga ai. I Yawhan 4:2 hta
Yesu gaw masha a hkum shan dagraw nna du sa ai
nga nna yin la ai wenyi shagu gaw, Karai Kasang
kaw na rai nga ai ngu nnaYesu a masha hkum dagraw
ai lam hpe yin la ai lam ahkyak ai hpe tsun da nga ai.
Lama na, Yesu gaw masha a hkum shan majing n rai
yang gaw, wudang ntsa si hkam ai gaw n teng n man ai
lam rai mat na re. Yesu gaw masha a hkum shan majing
dagraw la ai rai tim shi hta yubak n rawng ai hte yubak n
kap ai wa re (I Yawhan 3:5).Yesu Hkristu gaw hkum shan
majing re ai lam hpe lawu na lam ni hku nna sakse mu lu
ga ai:
A. Shayi hkawnsek kaw na shangai wa ai
Yesu gaw sumsing lamu de na yu wa let akajawng
sha masha tai wa ai wa n re. Shinggyim masha Mari kaw
na shangai wa ai re. Shayi hkawnsek kaw na shangai ai
lam gaw yubak mara n rawng ai, yubak n kap ai ngu ai hpe
Kawsi ai (Mahte 4:2), hka hpang gara ai (Yawhan 19:28),

hkawm sa shamu shamawt ai (Yawhan 4:6), zingri hkrum
ai shaloi shinggyim masha majing zawn machyi ai lam
hkam sha ai (Yawhan 19:1), Lazaru si ai shaloi hkrap ai
(Yawhan 11:34-35), matsan dum ai (Mahte 9:36),
Yerusalem mare hpe yu nna yawn ai hte hkrap ai (Mahte
23:37; Luka 19:41) lam ni gaw, Yesu gaw shinggyim hkum
sai shan majing re ai hpe sakse madun ai lam re. Kaga
masha ni mung Yesu hpe Yuda masha ngu tsun masat ai
(Yawhan 4:9), hte laksama wa a kasha (Mahte 13:55) ngu
masha ni tsun masat ai lam ni gaw shinggyim masha
majing hku asak hkrung lai wa sai ngu ai hpe madi madun
nga ai.
shadan shadawng ai lam re.
B. Shinggyim hkum sai shan majing re

Mari a hkritung kaw na shangai ai, shinggyim masha
zawn galu kaba wa ai (Luka 2:52), shinggyim masha
majing hku hkum sai shan hte asak hkrung lai wa sai re.
66
IV. Karai Hte Shinggyim Hkum Shingra Lahkawng

Rau Rai Nga Ai Lam
Htani htana Karai gaw Yesu Hkristu hku nna
shinggyim shingra maka hpe kahtap dagraw la ai re.
Shinggyim masha langai kaw sa shung ai hku n rai,
shinggyim hkum hkrang dagraw let Karai shingra maka
hte shinggyim shingra maka lahkawng hku asak hkrung
ai hte, Karai Kasang a lam hpaw shadan dan ai re. Karai
shingra maka hte shinggyim shingra maka lahkawng mat
mat ai hku mung n rai, gayau mat ai hku mung n rai,
garan jahka kau mung n mai ai hku rau nga nga ai lam re.
67
Karai shingra maka tsa lam shadang hpring (100%),

shinggyim shingra maka tsa lam shadang hpring (100%)
rau rai nga ai masa hku sa pra ai re.
Karai shingra maka hte shinggyim shingra maka
lahkawng yan gaw shinggyim masha ni hpe hkye hkrang
la na matu ra ahkyak dik ai Karai Kasang a yaw shada ai
lam rai nga ai. Shinggyim masha hku Yesu Hkristu gaw
shinggyim masha yawng a malai tai ya lu ai hte shinggyim
masha hku si hkam lu ai re. Bai nna, Karai hku nna Yesu
Hkristu a si hkam ai gaw shinggyim masha yawng a yubak
a shabrai si ai kaw na hkye hkrang la na matu manu daw
dan n lu ai chyeju hpe jaw ya ai lam re. Shinggyim masha
tai ai majaw shingyim masha hkinjawng hku nna Karai
hpang de hkungga nawng ya lu ai sha n-ga, Karai hku
nna Karai hte shinggyim masha lapran na htani htana
hkinjawng bungli hpe galaw ai lam mung rai nga ai.
lam ni gaw shinggyim hkum majing (tsa lam shadang

hpring 100 %) re ai lam shadan dan nga ai (fully humanity).
Dai hte maren mau hpa lamik kumla ni galaw dan ai, hte
Karai hpung shing kang daru magam ni hte shadan dan
ai lam ni gaw Karai majing (tsa lam shadang hpring 100%)
re ai lam shadan dan nga ai (fully divinity). Dai zawn
shinggyim hkum hkrang majing hte Karai hkum a
shinggyim hkum dagraw let shadan dan ai Yesu a labau
(The Historical Jesus) gaw, Hkristan ni a teng man jaw
ang ai makam hkri dun rai nga ai. Dai makam hkri dun
hte nhtan shai ai hku sharin achyin ai lam ni labau hta nga
lai wa sai hte, dai ni mung dai zawn shut shai ai hku
hkam la kam sham nga ai ni nga nga ma ai.
Karai Kasang gaw Yesu Hkristu hku nna shinggyim

hkum hkrang dagraw let shi hkum shi shinggyim masha
ni hpe hpaw shadan dan ai re (Yawhan 1:14; Hpil 2:5;11).
Dai zawn shinggyim hkum dagraw ai Yesu Hkristu gaw
shinggyim hkum hkrang hte Karai hkum hkrang lahkawng
hte nga ai wa re (twofold nature). Kawsi ai, pawt ai,
yawn ai, hkrap ai, hkum sai shan hte rai asak hkrung ai
A. Docetism
AD 70- 170 lapran nawku hpung ni hpe Yesu
Hkristu a lam shut shai ai hku hkan sharin achyin ai hpung
ni rai ma ai. Docetic ngu ai gaw bung ai zawn san ai
(to seem, to appear, to look like) ngu ai lachyum re.
Shanhte a makam hta Yesu gaw tsa lam shadang hpring
tup Karai Kasang re ai majaw shinggyim hkum sai shan n
nga ai. Yesu a shinggyim hkum gaw shinggyim hkum
majing n re. Shinggyim hkum zawn san ai she re.
Shinggyim masha zawn kawsi hpang gara ai lam ni, yawn
hkyen ai lam ai, kabu ai lam ni gaw kaja wa n re. Jahpai ai
lam she re. Shinggyim masha zawn shadan ai sha she re.
Dai majaw Yesu wudang hta jam jau hkam ai, si hkam ai
68
69
V. Yesu Hkristu A Lam Hte Seng Nna Shut Shai Ai

Hku Sharin Achyin Ai Lam Ni
lam ni mung kaja wa n re. Hkrang shala dan ai sha she re

ngu hkam la ai hte, dai hku hkan sharin hkawm ai ni rai
ma ai.
Ndai makam gaw Yesu rai n shangai shi ai kaw
nna mying gumhkawng nga sai Greek masha ni a myit
sawn ningchyoi (Philosophy) hta lawm ai n bung ai
lahkawng rau run nga ai masa (Dualism) kaw na paw pru
wa ai re. Dai lahkawng run masa hta hkrang rai (matter)
ni yawng gaw n kaja ai, n san seng ai; wenyi (spirit) sha
she san seng ai, kaja ai ngu hkam la ma ai. Dai majaw
chyoi pra san seng ai wenyi hkum hkrang rai nga ai Yesu
Hkristu gaw, hkrang nga ai shinggyim hkum hkrang majing
n mai byin ai. Hkrang nga ai shinggyim hkum hkrang hku
shinggyim masha ni mu mada ai lam gaw hkum hkrang
majing n re. Hkrang shingyan hku shinggyim masha ni
sawn la lu na hku shadan dan ai lam sha re ngu tsun
sharin ma ai.Yesu gaw shinggyim hkum shan majing
dagraw ai wa n re, Karai majing she re ngu shut shai ai
hku nawku hpung ni hpe tsun sharin ai lam, Yawhan a
shagun dat ai laika I, II, III hkan mu mada lu ga ai. Ndai
makam gaw hpang daw de Gnosticism ngu bai hkrang
shachyaw mying galai mat wa ai hte hpung masha ni hpe
shut shai ai hku sharin achyin ai hte lam shadam ai hpung
ni rai ma ai.
B. Gnosticism
Gnostic nawku htung gaw Greek myit sawn
ningchyoi hpaji (philosohpy) ni hte, kaga nawku htung ni
kaw na kaja dik ngu ai ni hpe lata la nna, Gnostic nawku
htung ngu masat la ai re. Dai hku nna, kaja dik ai nawku
htung byin wa mai ai ngu hkam la ma ai. Gnostic nawku
htung ni law law nga ma ai. Langai hte langai mung shai
hkat ma ai. Rai tim, yawng wa bung ai makam ni gaw:
Jum lu, hkra lu, mu lu ai hkrang rai (mungkan hte
mungkan e nga ai arai) ni yawng gaw n kaja ai, wenyi sha
kaja ai, ngu kam ma ai (spirit is good, matter is evil).
Dai majaw Karai Kasang gaw wenyi rai nga ai hte
maren, ndai mungkan ga hte nga yawng dang hta hpe
hpan da ai ngu ai gaw n mai byin ai. Hpa majaw nga yang
ndai mungkan gaw jum lu, hkra lu, mu lu ai hkrang rai
(matter) rai nga ai majaw n kaja ai. Mungkan gaw n kaja
ai majaw, dai n kaja ai arai hpe hpan hpajang ai wa mung
n kaja na re. Karai ni gaw wenyi hte nga nna, kaja ai ni re
ai majaw n kaja ai mungkan hpe hpan ai gaw n mai byin
ai, ngu kam ma ai.
Karai a kasha shinggyim hkum shan dagraw ai ngu
ai gaw n mai byin ai. Hpa majaw nga yang, Karai Kasang
gaw san seng chyoi pra ai, dai majaw chyoi pra ai Karai
gaw n kaja ai n san seng ai mungkan hte galoi mung n
kayau ai sha san san nga ai baw she re ngu kam ai.
70
71
Karai hte shinggyim masha a lapran kaw htinglet

ya ai Aeons ngu ai, matut mahkai ya ai karai kaji ni nga
ma ai, ngu kam ma ai.
Shinggyim masha gaw n kaja ai hkrang rai (jum lu,
hkra lu, mu lu) hte hkrung nga ai rai tim , shi hta Karai a
htoi shingna lawm nga ai. Dai gaw, n kaja ai hte kaja ai
kayau nga ai lam re. Dai kaw nna hkye hkrang la hkrum
na matu gaw Gnosis ngu ai myit chye myit chyang hpaji
chye da, lu da ra ai, ngu kam ma ai.
Shinggyim hkum hkrang gaw n kaja ai, n san seng
n chyoi pra ai re majaw, bai hkrung rawt na ngu ai gaw n
mai byin ai ngu kam sham ma ai.
Shanhte a makam hta, Karai Kasang gaw shi nan
ndai mungkan nga yawng danghta hpe ading tawk hpan
shalat ai n re. Karai Kasang gaw shi hkum kaw na aeon
ngu ai karai kaji ni law law shapraw dat wu ai. Dai aeon
ni kaw na mung matut manoi aeon ni hpe bai paw pru wa
shangun ma ai. Dai hku nna aeon nkau mi gaw Karai
Kasang hte grau grau tsan gang mat wa ai hte, chyoi pra
san seng ai lam mung grau grau yawm ai. Dai zawn aeon
ni kaw na madang nem dik ai demiurge gaw Karai hte
grau tsan gang mat wa ai hte, n hkru n kaja ai lam ni hte
grau kayau mat wa ai.Teng man ai Karai hpe hpa n sawn
sai sha, nhtan shai hkat ai hpyen tai mat wa ai re. Dai
demiurge she ndai n hkru n kaja ai mungkan hpe hpan
shalat ai re ngu kam ma ai. Dai majaw ndai hpan da ai
nga yawng dang hta gaw, n hkru n kaja , n san n seng ai
hte teng man ai Karai Kasang hte nhtan shai ai hpyen re

ngu kam ma ai. Ga Shaka Dingsa na Karai hpe gaw hpan
da ai Karai (n san seng n chyoi pra ai karai) hku kam
nna, Ga Shaka Ningnan na Karai hpe she teng man ai
Karai Kasang hku kam ma ai.
Yubak mara hte tsin yam tsin dam gara hku nna
mungkan ntsa nga wa ai ngu ai hte seng nna gaw, aten
ahkying ngu ai rai nnga ai aten (before time began), hkrang
rai (matter) nga nga chyalu re. Hpan shalat ai ngu ai mung
hpa mung n nga ai kaw na hpan shalat ai n re. Dai hkrang
rai (matter) hpe mahta nna hpan shalat ai she re. Hkrang
rai (matter) gaw n hkum n tsup ai, n kaja ai, n san n seng
ai re majaw, dai hkrang rai (matter) kaw na byin pru wa ai
ndai hkrang nga ai mungkan (jum lu, hkra, lu, mu lu ai)
nga yawng dang hta mung n hkru n kaja, n san n seng, ai
ngu kam ma ai.
Karai Kasang hte shinggyim masha lapran aeon ni
law law nga ai rai nna, langai hkrai kaw, n bung ai atsam
ningja, mying nga ai hte ginru ginsa ahtik labau mung nga
ma ai. Dai majaw Gnosticism ni gaw n htum hkraw ai,
majoi kam daw tsun ai maumwi (fables) ni hte n htum
hkraw ai ginru ginsa ahtik labau ni hkai hkai rai ma ai.
Aeon ni gaw Karai Kasang hte shinggyim masha ni hpe
matut ya ai ngu kam ai majaw, shinggyim masha langai
Karai Kasang kaw du na matu gaw, dai aeon ni law law
hku tawt lai lung wa ra ai. Dai hku tawt lai lung wa lu na
72
73
matu laklai ai myit chye myit chyang (Special kind of

knowledge) lu da ra ai. Tsaw dik ai myit chye myit chyang
hpaji lu da ai wa sha aeon ni langai hkrai hpe lai di lung
wa lu ai ga makoi (passwords) ni hpe chye na lu ai hte
jahtum e Karai Kasang hpang de du lu ai ngu kam ma ai.
Myit chye myit chyang hpaji gaw Karai Kasang a
hpaw dan hpyan dan ai (revelation) kaw na lu la ra ai re.
Dai gaw mungkan hte seng ai, shinggyim masha a asak
hte seng ai, arung arai ni hte seng ai lam ni re. Dai myit
chye myit chyang hpaji ni gaw n hkru n kaja ai lam ni hpe
awng dang lu shangun nna, grau madang tsaw ai, Karai
Kasang hte grau ni htep ai asak hkrung lam hpe lu la
shangun nga ai ngu kam ma ai. Dai majaw hkye hkrang la
ai lam ngu ai gaw shinggyim masha a wenyi gaw, grau
grau madang tsaw ai wenyi mungdan de lu sa wa ai lam
re ngu kam ma ai. Dai gaw, ndai dinghta mungkan kaw
na lawt lu hkra shakut ai hte teng man ai Karai Kasang
hte rau nga lu hkra shakut ai lam re.
Hkum sai shan gaw n hkru n kaja ai ngu kam ai
majaw, hkye hkrang la ai lam gaw, hkum shan a ra marin
ai lam kaw na lawt lu hkra shakut ai hte wenyi asak hkrung
lam hpe lu la ai lam re. Dai hpe mai kaja ai arawn alai hte
asak hkrung ai hte, hkum sai shan a marin marit lam hpe
grai sadi ai hte atsam dat shagrit shakut ai hku nna shamyit
kau yang she lu la mai ai, ngu kam ma ai.
Gnostics ni gaw, Yesu Hkristu hpe ndai mungkan
hta Karai Kasang a up hkang ai mungdan sa gaw gap ai
Meshia hku n kam ma ai. Yesu Hkristu shinggyim hkum

garai n sa dagraw ai aten kaw na, Gnostic ni hta hkye la
madu Karai nga ai ngu ai maumwi mausa nga chyalu re.
Dai makam hkrang masa hte Yesu Hkristu hpe hkap la
kam sham ma ai. Yesu Hkristu gaw, tsaw dik, hkik hkam
dik , chyoi pra san seng dik ai Karai n re. Shi gaw Karai
Kasang kaw na paw pru shapraw dat hkrum ai aeon ni
hta na Karai Kasang hte ni htep dik, san seng chyoi pra
dik, grau dik ai wa she re. Karai Kasang hte shinggyim
masha lapran matut mahkai ya ai tsaw dik ninggam hta
matut mahkai ya ai wa she re ngu kam ma ai. Shinggyim
hkum hkrang hku sa hkrung ai Hkristu gaw majoi mi
masha tai dan ai she rai nna, madang tsaw dik ai aeon
hku kam ma ai.
Sumsing lamu de na yu sa nna shinggyim masha
ni a wenyi hpe hkye la na matu, sumsing Hkristu gaw
shinggyim masha Yesu kaw shung ai hku chye na hkap la
ma ai. Yesu Hkristu shinggyim hkum hkrang dagraw ai
ngu ai hku n kam ma ai. Hpa majaw nga yang Hkristu
gaw chyoi pra ai, hkum tsup ai, shinggyim hkum hkrang
gaw n kaja ai, n chyoi pra n san seng ai ngu kam ai
majaw rai ma ai. Dai majaw, Yesu Hkristu gaw masha sa
tai ai, sa shangai chyinghkai ai, tsin yam sa hkam mana ai
hte si hkam ai ngu ai lam ni hpe n kam ma ai. Sumsing
Hkristu gaw Yesu wudang ntsa garai n si hkam shi yang
sumsing lamu de wa mat sai, Yu maya shinggyim masha
Yesu sha wudang ntsa hta si hkrum ai re ngu kam ma ai.
74
75
Bai nna, shinggyim masha yawng gaw hkye hkrang

la hkrum na n re ngu kam sham ma ai. Law malawng gaw
dusat tsu wenyi rawng ai ni rai nna, jahtum e si nna htenza
mat na re. Ntsa de na Karai Kasang a wenyi hkai bang ya
hkrum ai ni sha hkye hkrang la hkrum lu ai ngu kam
sham ma ai. Gnostic Hkristan ni gaw shanhte sha dai
ntsa de na teng man ai Karai Kasang a wenyi hkai bang
ya hkrum ai ni re ngu hkam la ai hte gumrawng gumtawng
ma ai. Hkum hkrang bai hkrung rawt na ngu ai hpe mung
n kam ma ai. Masha gaw si ai shaloi wenyi hte hkum
hkrang garan mat sai. Hkum hkrang gaw n chyoi n pra
ai, n san seng ai, n hkru n kaja ai hkrang rai re majaw si ai
shaloi htenza mat sai. Hkum hkrang gaw, hkrang rai re ai
majaw, teng man ai Karai Kasang hte n seng ai. Wenyi
sha teng man ai Karai Kasang hte seng ai. Dai majaw
hkum hkrang gaw bai n hkrung rawt na re ngu kam ma
ai.
n re; masha majing tsa lam shadang hpring (100%) she

re ngu kam ma ai. Yesu hka lup hkam la ai shaloi kaw nna
she Karai Kasang gaw kasha shatai la ai (adopted) re.
Dai shaloi kaw nna she mauhpa atsam lu la nna, mauhpa
lamik kumla ni galaw dan ai re ngu kam ma ai. Dai majaw
masum rai tim langai (Trinity) makam hpe n hkap la ai ni
rai ma ai.
C. Ebionite Teaching
AD 170 daram kaw nna paw pru wa ai makam re.
Ebionite ngu ai ga hkum gaw Hebre ga Ebyon ngu ai
ga kaw nna shalat la ai ga rai nna, lachyum gaw matsan
mayan masha (the poor) ngu ai lachyum re. Yesu gaw
Karai n re, masha majing she re ngu kam ai ni rai ma ai.
Ndai makam gaw Karai Kasang gaw langai sha re ngu
ai Yuda ni a makam kaw na hpang wa ai makam re. Shayi
hkawnsek kaw na shangai wa tim Yesu gaw Karai majing
76
D. Arianism
Arius (AD 320) mying ai wa gaw, Kawa Karai
Kasang langai sha htani htana nga nga ai wa rai nna,
Yesu Hkristu hte Chyoi Pra ai Wenyi gaw htani htana
anga nga ai Karai n re. Kasha gaw hpa mung rai n nga shi
ai shaloi hpan da hkrum ai wa (Christ was created out of
nothing as the first and greatest of all creatures, and that
he in turn created the universe), hpan da ai yawng
mayawng hta grau hkik hkam ai hte shi kaw nna she
ninggawn tawa nga yawng danghta nga wa ai re. Kawa
Karai Kasang hte rau, nga yawng danghta hpe Kawa Karai
Kasang hpan shalat ai shaloi kasa langai hku shingdep
shingtau ai wa re. Dai majaw Kawa Karai Kasang hte
hpan da ai hkrang tara masa a pran wan wa ( lapran hta
hpareng lajang ya ai wa) hku nga nga ai wa re. Chyoi pra
ai wenyi mung Kasha Karai kaw na paw pru wa ai she re
ngu sharin wu ai.
77
E. Apollinarianism
AD 381 daram hta Apollinaris mying ai hpung kawa
a sharin achyin ai lam kaw nna paw pru wa ai makam re.
Yesu hta shinggyim masha ni hta nga ai machye machyang
(nous) hte wenyi (pnessma) n nga ai. Yesu hta Karai Wenyi
(pneuam) sha rawng nna, dai wenyi gaw hkum sai shan
hpe ka-up bunghkup da nga ai. Dai majaw Yesu a
shinggyim hkum sai shan gaw Karai shingra maka (divine
nature) hte langai sha hku galung ai (integrity) lam n nga
ai. Yesu gaw shinggyim masha ajet n re {Greek myit sawn
ningchyoi Plato wa tsun sharin ai shinggyim masha ajet
gaw hkum hkrang (body), myit masin (mind), hte wenyi
(spirit) masum pawng nna hkrung nga ai re ngu ai makam
masa hta n pawt de ai re}. Karai a nyan atsam (Logos) a
hpung shingkang ka-up ai hpe hkam la lu ai wa she re
ngu kam ma ai.
F. Nestorianism
AD 431 ning daram hta Constantinople mare na
hpung kawa Patriach Nestorius wa sharin achyin ai lam
kaw nna, ndai makam hpang wa ai re. Yesu hta Karai
shingra maka hte shinggyim shingra maka lahkawng rau
nga nga ai lam gaw hkum hkrang (body) hte shingra maka
(nature) hku nga nga ai n rai; myit masa (moral) hku she
rau nga nga ai re ngu tsun sharin wu ai. Dai masa hpe kam
VI. Yesu A Si Hkam Let Jaw Ya Ai Akyu Ara

A. Malai Tai Ya Ai (Substitution)
Yubak lu ai shinggyim masha ni a malai si hkam ya
ai lam re. Yubak lu ai gaw shinggyim masha ni re. Yubak
a shabrai gaw si ai re (Roma 6:33). Rai tim Yesu gaw
shinggyim masha ni hkam sha ra na tsin yam hpe malai
hku hkam mana kau ya ai majaw Yesu hpe kam sham ai
ni, Yesu hte seng ai ni yubak shabrai si ai tsin yam kaw
na lawt lu ai re.
Shi gaw yawng mayawng a matu mara shi
hkum nan hpe gawng malai hkungga di nna ap kau
nu ai (I Tim 2:6).
Hpun hta e jen da hkrum ai wa kadai rai ti
mung dagam dala hkrum ai wa rai nga ai, nga nna
ka da ai hte maren, Hkristu gaw anhte a matu mara
dagam dala hkrum ai wa tai wa ai majaw jep ai tara
a dagam dala kaw na anhte hpe hkrang shaw la mi
ai (Galati 3:13).
Kaning rai nme law, Hkristu mung yubak a
majaw kalang sha mi si hkam nu ai, Karai Kasang
hpang de anhte hpe woi wa lu hkra, ding hpring ai
wa gaw, n ding n hpring ai ni a matu mara si hkam ai
hte, dai hkum tsawp nan si mat ti mung, dai wenyi hta
ahkrung nga ai (I Pet 3:18; II Kor 5:21).
sham ai ni hpe Nestotian Christianity hpung ni ngu shamying

ma ai.
78
79
B. Hkye Hkrang La Ai Lam (Redemption)

Yesu Hkristu a si hkam ai gaw hkye hkrang la ai
lam hpe shabyin ya ai re. Shinggyim masha ni yubak a
mayam tai nga ai kaw nna, Yesu shi hkum shi manu jahpu
shatai ai hte mari la ai, galai hkrang shaw la ai re ( I Kor
7:23; Gal 3:13; 4:5; Shingran 5:9; 14:3,4).
ding hpring ai lam gaw, Karai Kasang hpe myit dik

shangun ai hte shinggyim masha ni hpe Karai Kasang a
man e myiman bai lu shangun nga ai re (Rom 3:25).
C. Htingrai Htingrat Ya Ai (Reconciliation)

Yesu a si hkam ai lam gaw shinggyim masha ni
yubak mara lu ai majaw Karai Kasang hte daw hka tsan
gang mat ai kaw na, Karai Kasang hte bai htingrai htingrat
lam lu la shangun nga ai. Kaning rai nme law, anhte
hpyen ni naw rai nga ga yang, shi a Kasha a si hkam ai a
majaw, anhte Karai Kasang hte htinglu htinglai ai hkrum
lu saga ai rai yang gaw, htinglu htinglai hkam la ngut jang
, shi a asak sumdam hta e, anhte hkye hkrang la ai grau
nna hkrum na ga ai (Roma 5:10). Htinglu htinglai ya ai
lam gaw Karai Kasang hte matut mahkai ai, mahku mara
lu ai, kanawn mazum lu ai, ngwi pyaw sim sa ai lam ni
hpe shabyin ya nga ai (II Kor 5:18-20).
E.Mara Raw Dat Ya Ai (Forgiveness)

Yubak a shabrai si ai hpe Yesu jaw kau ya ai majaw,
Karai Kasang gaw Yesu a marang e Yesu hte seng ai ni
hpe mara raw dat ya ai chyeju jaw nga ai re. Yesu a si
hkam ai lam gaw shinggyim masha ni a yubak nlang hte
hpe jasan jaseng kau ya nga ai (I Yawhan 1:7).
D. Karai Kasang a man hta myiman bai lu shangun

ai (propitiation)
Shinggyim masha ni a yubak tawt lai ai lam gaw
Karai Kasang hpe pawt sindawng shangun ai re.
Shinggyim masha ni a malai si hkam ai Yesu a chyoi pra
F. Ding Hpring Wa Shangun Ai (Justification)

Dinghpring ai lam gaw tara agyi langai zawn tara
shang Karai Kasang masat ya ai lam re. Yubak n kap mat
sai n re, Yubak raw ya ai hte ding hpring ai ni ngu Yesu
Hkristu hpe kam sham ai ni hpe masat ya ai lam re. Yubak
lu ai shinggyim masha gaw Yesu hpe kam sham manoi
manat ai shaloi, yubak mara a ari hpe malai jaw kau ya
sai Yesu a chyeju hte seng ai masha tai wa ai re. Yubak a
shabrai ari hpe Yesu malai hkam mana jaw kau ya sai
majaw Yesu hte seng ai ni hpe Yesu a marang e ding
hpring ai ni ngu Karai Kasang e masat ya ai lam rai nga
ai. Jahpu n ya ai sha, shi a chyeju hte, Yesu Hkristu a
htingrai htingrat ya ai a gawp e, ding hpring ai kaw
du lu na ma ai (Roma 3:24); Kam sham ai ni
dinghpring wa lu ga ai majaw, anhte a Madu Yesu
80
81
Hkristu a marang e, anhte Karai Kasang hte mahku

mara rai ga ai (Roma 5:1).
(1) ahkrung nga ai hkinjawng hku kam sham ai ni a malai

htinglu htinglai ya nga ai {shi chyawm gaw, htani htana
agrin nga ai, shi a hkinjawng aya galoi mat chye ai n rai
(Hebre 7:24)}.
(2) Karai Kasang a man hta shinggyim masha ni a matu
mara tawngban ya ai hte kam sham ai ni hpe hkum tsup
wa hkra hkye mawai la nga ai {Shi gaw shinggyim masha
ni a matu mara tawng ban ya nga na, tut nawng e ahkrung
nga ai majaw, shi a marang e Karai Kasang kaw sit shang
wa ai ni hpe hkum tsup wa hkra, mawai la lu na atsam,
shi lu nga ai Hebre 7:25}.
(3) Prat dingsa na matu mara raw kau ya ai hkungga
langai sha nawng ya ai wa re{Shi chyawm gaw, yubak
mara raw kau ya ai hkungga langai sha hpe, prat dingsa
na matu nawng ya ngut jang, Karai Kasang a hkra maga
de dung nga sai Hebre 10:12}.
VII. YESU GUN HPAI AI MAGAM LIT NI

(THE OFFICES OF CHRIST)
A. Myihtoi
Karai Kasang gaw myihtoi ni a n-gup hta ga hti
bang nna shinggyim masha ni hpe tsun shaga matut mahkai
ai re ( Tara Jahprang 18:15-18). Rai tim shinggyim
masha myihtoi ni gaw Karai Kasang a sharawng awng ai
lam ma hkra hpe n chye lu ai hte, n lu htawn tsun dan ma
ai. Yesu Hkristu chyu sha Karai Kasang a hkum shadan
dan ai (Yawhan 1:18), Karai Kasang a sharawng awng ai
lam ma hkra hpe htawn tsun dan ai myihtoi re.
B. Hkinjawng
Myithtoi ni gaw Karai Kasang hti bang ya ai ga
hpe htawn tsun ai zawn, hkinjawng ni gaw shinggyim
masha ni a malai Karai Kasang a man e tsap let htinglu
htinglai ya ai ni rai ma ai.Yesu Hkristu gaw Melhkizedek
a hkringhtawng hte maren htani htana hkinjawng bungli
hpe galaw gun hpai ai wa re (Sh.K 110:4; Hebre 5:610;6:20; 7:11,17).
Hkingjawng langai hku nna,
82
C. Hkawhkam
Ningpawt Ninghpawng 49:10 hta Meshia gaw Yuda
lakung hta na paw pru na rai nna hkawhkam zawn daru
magam hte up na lam tsun da nga ai. Magam tingnyang
hte htani htana hkawhkam hku up ai wa re (II Samuela
7:16). Gumlau hpyen ni hpe awng padang dip lu ai hte
shanhte a ntsa up nga ai wa re (Sh.K 110; Isaia 9:6-7;
Dan 7:13-14; Mikha 5:2; Zahkari 9:9; Mahte 22:41; 25:31;
Luka 1:31-33; Shingran 1:5;19:16).
83
VIII. Dai Ni Yesu Galaw Nga Ai Magam Bungli Ni

(PRESENT MINISTRY OF CHRIST)
A. Nawku hpung a baw rai nga ai hte maren (Kolo
1:18), nawku hpung hpe gaw gap nga ai hte up hkang
lam woi matsun madun nga ai (Ehp 5:23-24); lanu lahku
bau maka ya nga ai (Eph 5:29); shachyoi shapra la nga ai
(Eph 5:25-27); nawku hpung galu kaba wa na matu kam
sham ai hpung masha ni hpe Wenyi shaman chyeju amyu
myu hpe jaw ya nga ai (Eph. 4:11-13).
CHYOI PRA AI WENYI

A
LAM
(PNEUMATOLOGY: DOCTRINE OF
THE HOLY SPIRIT)
B. Kawa Karai Kasang kaw shinggyim masha ni a

matu tawng ban ya nga ai (Hebre 5:27).
I. Chyoi Pra Ai Wenyi Ngu Ai Kadai?

(Who is the Holy Spirit)
C. Shinggyim masha ni Yubak a majaw Karai

Kasang hte kanawn mazum lam hten run mat ai re. Dai
hpe shinggyim masha ni bai lu la na matu, Kawa Karai
Kasang a man e htinglu htinglai ya nga ai (I Yawhan 2:1).
Chyoi Pra ai Wenyi (Holy Spirit) ngu ai ga hkum

gaw Greek ga hkum pneuma ngu ai ga hkum hpe ga gale
da ai rai nna, lachyum madung gaw nbung (win) ngu ai
rai nga ai. Nbung gaw myi hte n mu lu tim nsa sa bang
dat ai hku nna mung, grup yin hta bung ahpawt ngai ai
hku na mung nbung nga ai hpe chye lu ai re.
Dai hte maren, Chyoi Pra ai Wenyi mung myi hte
yu nna n mu lu, lata hte jum yu n lu ai rai tim nga nga ai
wa re. Chyoi pra ai Wenyi gaw Karai Kasang jai lang ai
n-gun, hpung shingkang, arung rai langai, n rai, masum
rai tim langai (Kawa, Kasha, Chyoi pra ai Wenyi) Karai
Kasang a marai hkum langai rai nga ai (a person) (Mahte
28:18-20).
D. Kam sham ai ni a matu sumsing mungdan hta

nga shara lajang ya nga ai (Yawhan 14:1-3).
E.Teng man ai sabyi ru gaw lakung shagu hpe asi
law law si shangun ai zawn, Yesu mung kam sham ai
hpung masha ni hpe asi law law si lu na matu shaman
chyeju jaw nga ai (Yawhan 15:1-7).
84
85
II. Chyoi Pra Ai Wenyi Hte Seng Nna Chyum Laika

hta Shaleng Da Ai Lam Ni (Biblical Concept of the
Holy Spirit)
dum nna, Shi a wenyi hte shi a nsoi nsa dawm la kau
ai rai yang (Yoba 34:14).
A. Ga Shaka Dingsa Hta Shaleng Da Ai Lam (Old

Testament Concept)
Ga Shaka Dingsa hta Chyoi Pra ai Wenyi hpe,
masum rai tim langai (kawa, kasha, chyoi pra ai Wenyi)
Karai Kasang a marai hkum langai hku shaleng ai lam
ndan leng ai sha, Karai Kasang a Wenyi ngu nna Karai
Kasang jai lang ai daru magam n-gun (power) ngu ai hku
she shaleng da ai hpe mu lu ga ai.
(1)Hpan da ai lam hta shang lawm ai lam
Karai Kasang a Wenyi gaw hka hpung ni a ntsa e
a hpum nga ai (N.N 1:2) Shi a wenyi hte sumsing lamu ni
san wa nna (Yoba 26:13), Matsaw ntsa de na wenyi
gaw anhte a ntsa e ru bun nna..(Esaia 32:15), ngu ai lam
ni gaw hpan da ai lam hta shang lawm ai hpe madi madun
nga ai.
(2) Hpan da ai lam grin nga na matu bau tawn da ya
nga ai
Na a nsoi nsa shapraw dat ai hte nang
shanhte hpe hpan da nna, lamu ga hpe bai gram nu
ai (Sh.K 104:30); Shi gaw shi hte seng ai hkrai myit
86
(3) Machye machyang, hpaji byeng-ya, myit sumru chye

ai, hte zai byeng-ya jaw ya ai (Pru. 28:3; 35:3, 31; Tara
34:9; Yoba 32:8): Yosep (N.N 41:38f.); Mawshe (Pru
18:22 f.; Bu Hkawm 11:17); Bezalela (Pru 31:2-5; 35:336:2); Sam Son (Tara Agyi 14:6).
(4) Myit masa hte arawn alai galai shai wa shangun
ai
(a) Chyoi pra ai Wenyi gaw shinggyim masha ni
hpe Karai Kasang a myit masa ningja lu la sha-ngun nga
ai (Sh.K 143: 10; Esaia 30:1; Neh 9:20).
(b) Chyoi pra ai Wenyi hpe shayawn jang Karai
Kasang dai wa hpe kau da ai. Shanhte chyawm gaw
gumlau nna, shi a chyoi pra ai Wenyi hpe shayawn mu ai:
dai re ai majaw, shi shanhte hpe hpyen ai wa tai nna, shi
nan shanhte hpe hpyen gasat mu ai (Esaia 63:10).
(5) Chyoi pra ai Wenyi gaw, Karai Kasang masat da ai
(sh) shangun da hkrum ai wa a ntsa hta shung ya nga ai
(Tara Agyi 11:29).
(6) Karai Kasang masat da ai (sh) shangun da ai magam
bungli ngut ai hpang (sh) rai n ngut ai lapran hta shut shai
87
ai hku jai lang jang Chyoi pra ai Wenyi hpe bai dawm la
kau ai hpe mung mu lu ga ai ( I Samuela 15:24). Dai
majaw Dawi gaw Na chyoi pra ai Wenyi ngai hta na
hkum dawm la ya e (Sh.K 51:11) ngu akyu hpyi ai re.
(2) Pentekoti shani e Yuda ni sha n rai masha amyu baw

pa ma hkra a ntsa e du wa ai hpe mu lu ai (Kasa 2).
(7) Langai hkrai a n tsa e sha n-ga, kam sham ai ni yawng

a ntsa e mung Yehowa a nhtoi du jang Wenyi shung ya
ai lam lu la na ngu nna mung sharin da nga ai (Yoela 2:2832).
B. Ga Shaka Ningnan Hta Shaleng Da Ai Lam (New
Testament Concept)
Ga Shaka Ningnan aten hta gaw chyoi pra ai Wenyi
hte seng nna lak lai ai hku bai shaleng dan da nga ai.
(3) Ga Shaka Dingsa prat hta gaw chyoi pra ai Wenyi

shung ai (n tsa de na yu sa wa ai) ngu ai hku sang lang
dan da tim, Ga Shaka Ningnan hta gaw, shinggyim masha
ni a kata kaw shanu (inward nature) nna galai shai ya ai
(transformation) hte bau sin makawp maga ai ngu ai hku
grau chye na la shangun nga ai.
III. Chyoi Pra Ai Wenyi A Marai Hkum Hte Seng Ai
Lam (Personality of the Holy Spirit)
(1) Marai hkum hku shaleng da ai.Yesu hpe chyoi pra ai

Wenyi hte shangai wa shangun ai (Mahte 1:18; Luka
1:15); Nat e gung lau hkrum u ga dai Wenyi gaw Yesu
hpe nam mali de woi bang wa ai (Mahte 4:1); Karai
Kasang gaw chyoi pra ai Wenyi hte Yesu hpe namman
chya ya ai (Kasa (10:38); Yesu gaw chyoi pra ai Wenyi
hte kasa ni hpe ga matsun hkang da ai (Kasa 1:1); Yesu
gaw kam sham ai ni a ntsa chyoi pra ai Wenyi ru jaw ya
ai (Kasa 2:33); Yesu Karai Kasang a kasha rai nga ai
gaw chyoi pra ai Wenyi hte aja awa shadan dan ai (Rom
1:4); htani htana Wenyi hte Karai Kasang kaw, shi hkum
dai hpe ra n rawng ai sha nawng ya ai (Hebre 9:14).
Zai byeng-ya (intellect) rawng ai (I Kor 2:10);

Hparat machye machyang (knowledge) nga ai ( I Kor
2:11); myit masin kraw lawang (mind) nga ai ( Rom
8:27); Myit masin hkam sha shamu shamawt lam
(emotions) nga ai (Ehp 4:30); myit marai (will) nga ai (
Yaku 1:18; Kasa 16:6); kumla nsam (attributes) nga ai
lam ni gaw Chyoi Pra ai Wenyi a marai hkum shingni hpe
shadan dan ai lam rai nga ai.
Chyoi Pra ai Wenyi a magam bungli (works) ni rai
nga ai, sharin achyin ya ai (teach) (Yawhan 14:16,26);
sakse hkam ya ai (testify) (Yawhan 15:26); lam woi matsun
madun ai (guide) (Yawhan 16:13); Tara daw dan ai
(convict) (Yawhan 16:8); nnan bai gram ya ai (generate)
(Yawhan 5:21); htingrai hting-rat ya ai (intercede) (Rom
88
89
8:28); Heb 7:25); hkang da ai (command) ( Kasa 13:2;

16:6; 8:29), lam ni gaw marai hkum shingni hpe shadan
dan nga ai.
Yawn ai (grieve) (Esaia 63:10); kawa hte kasha
Karai Kasang hpe zawn jahpoi ga (blasphemed) tsun
hkrum ai ( Mahte 12:32; Marku 3:29-30); hkap shadaw
ninghkap (resisted) hkrum ai (Kasa 7:51); masu (lied)
hkrum ai (kasa 5:3); madat mara ai (obeyed) lam hpe
hkam la lu ai (Kasa 10); lam ni gaw Chyoi Pra ai Wenyi
gaw marai hkum hku nga ai wa re ngu ai hpe hpaw shadan
dan nga ai.
C. Ga sadi masat dingsat (pledge)

Shi gaw nanhte hpe dazik shakap da nna, anhte a
kraw lawang e Wenyi ngu ai masat dingsat jaw da mani
ai (II Kor 1:22; Ehp 1:13-14).
VI. Chyoi Pra Ai Wenyi A Malai Shaleng Dan Ai

Lam Ni (Representations of the Holy Spirit)
D. Wan (fire)
Bra garan ai wan shinglet zawn re ai mung, shanhte
kaw dan pru nna, langai hte langai a ntsa e jung nga
ai (Kasa 2:3).
E. Namman (oil)
Samuela gaw Shawlu a baw hta namman chya ya ai hte
hkawhkam shatai ai lam gaw, Israela ni hpe woi awn na
matu Shawlu a ntsa Karai a Wenyi shadu ya ai kumla rai
nga ai (I Smuela 10:1).
A. Hpun dagraw ai (clothing)

nanhte chyawm gaw matsaw ningtsang de na
n-gun atsam dagraw la lu ai nhtoi du hkra, ndai mare
e naw la nga ma la, ngu nna shanhte hpe tsun dat mu
ai (Luka 24:49).
F. Dazik (seal)
Chyoi Pra ai Wenyi gaw dazik dawk shakap ai zawn
kam sham ai ni a kraw lawang hta shanu nga ai (I Kor
1:22; Ehp 1:13-14; 4:30).
B. Hkrudu zawn (dove)

Shaloi jang, dai hka hta na shi pru lung wa
yang sumsing lamu gaw ga malang wa ai hte, dai
Wenyi gaw hkrudu zawn shi a ntsa e yu wa ai hpe, shi
mu wu ai (Mahte 3:16; Marku 1:10; Luka 3:22).
G. Hka (water)
Ngai hpe kam sham ai wa gaw, chyum laika
hta tsun ai hte maren, dai wa a kraw lawang hta na
asak hkrung ai ntsin a hka nu lwi pru nga na ra ai
(Yawhan 7:38).
90
91
H. Nbung (wind)
Nicodemus galai shai wa ai hpe sang lang dan ai shaloi,
Yesu gaw Wenyi hta shangai ai hpe nbung hte shingdaw
nna tsun dan wu ai (Yawhan 3:8).
manga sha nye a myit hte grau nna tsun mayu nngai (I
Kor 14:18,19).
V. Chyoi Pra ai Wenyi jaw ya ai shaman chyeju ni

(The Gifts Of The Holy Spirit)
(1) Kasa tai lu ai chyeju ( the gift of Apostle):- Hkristu a
hkum hpe shagrin jat wa u ga, nkau mi hpe kasa (Ehp
4:11; I Kor 12:28).
(2) myihtoi htoi lu ai chyeju (the gift of Prophet):- nkau
mi hpe myihtoi (Roma 12:6, I Kor 12:10; Ehp 4:11).
(6) Ga amyu myu a lachyum chye htai ai chyeju

(interpretation of tongues) (I Kor 14:28-29).
(7) wenyi ni hpe chye ginhka ai chyeju (distinguishing
spirits) (I Kor 12:10).
(8) Machye Machyang chyeju (Knowledge) (I Kor 12:8).
(9) Kabu gara shi ga hkaw tsun chye ai chyeju
(Evangelism) (Ehp 4:12).
(10) Hpung up hte sara (pastor-teacher) (Eph 4:12).
(3) Lamik kumla galaw dan lu ai chyeju (the gift of

miracles) (I Kor 12:10,28).
(4) Shamai shatsai lu ai chyeju (the gift of healing) (I Kor
12:9,28,30).
(11) sara (teacher) (Rom 12:7; I Kor 12:28).

(12) daw jau chye ai chyeju (Rom 12:7).
(13) Karum shingtau chye ai chyeju (Help) (I Kor 12:28).
(5) Ga amyu myu chye tsun ai shaman chyeju (the gift of

tongues) (I Kor 12:10,28). Nanhte nlang hta ga amyu
myu ngai grau nna chye tsun nngai majaw, Karai Kasang
hpe ngai shakawn nngai.
Rai ti mung dai hpung hta ga amyu mun mi tsun lu
ai hta, masha kaga hpe sharin achyin ya lu n-ga, ga hkaw
92
(14) makam masham chyeju (I Kor 12:9) nmai byin na

zawn re ai aten hta Karai Kasang shabyin shatai ya lu ai
ngu chye na kam sham lu ai chyeju re.
93
(15) Shadum shahprang chye ai chyeju (exhortation)

(Roma 12:8).
(5) Kam sham ai ni hte rau nga ai (Yawhan 14:16).
(16) Matsan dum chye ai chyeju (Mercy) (Rom 12:8).
(6) Kam sham ai ni hpe Karai Kasang a mungga a lam

sharin ya nga ai (Yawhan 14:16; I Kor 2:13).
(17) Up hkang chye ai chyeju (Administration/

leadership) ( Rom 12:8; I Kor 12:8).
(7) Kam sham ai ni Karai Kasang a mungga myit dum

nga na matu garum la nga ai (Yawhan 14:26).
(18) Alu jaw chye ai chyeju (giving) (Rom 12:8).
(8) Kam sham ai ni hpe teng man ai lam sharin ya nga ai

(Yawhan 16:13).
(19) Hpaji mungga lu la ai chyeju (Wisdom) (I Kor 12:8).

IV. Dai Ni Chyoi Pra Ai Wenyi Galaw Nga Ai
Magam Bungli Ni (Present Ministry of the Holy
Spirit)
(1) Kam sham ai ni hpe Karai Kasang a kasha aya jaw ya
nga ai (Gal 4:6; Rom 8:16-17).
(2) Kam sham ai ni hpe dazik dawk ya nga ai (II Kor
1:22; Ehp 1:13-14).
(3) Kam sham ai ni hpe daru magam hpung shingkang
jaw ya nga ai ( Kasa 1:4-8; Ehp 5:18).
(9) Kam sham ai ni gawng kya ai aten garum la nga ai

(Ezek 36:27).
(10) Karai Kasang a ga madat na matu n-gun jaw nga ai
(I Pet 1:22).
(11) Yubak a gyit hkang da ai kaw nna lawt lu na matu
lam madun la nga ai (Rom 8:2).
(12) Karai sharawng awng ai hku akyu hpyi na matu
sharin ya nga ai ( Rom 8:26-27).
(13) Hkum sai shan a marin marit ai lam n hkan na matu
n-gun jaw nga ai (Gal 5:16-17).
(4) Kam sham ai ni hpe chyoi pra wa shangun nga ai ( II

Htes 2:13; I Pet 1:2).
94
95
(14) Chyoi pra wa shangun ai hte, n su n nawn lam ni

hpe kau da lu shangun ai (Gal 5:25; Ehp 4:30-32).
A. Tsaw ra ai (Love)
Greek kaw tsaw ra myit (love) hte seng nna ga
hkum 4 nga ai. Eros- num la, sum tsaw sum ra tsaw ra
myit. Philia hku hkau ai shada, manang shada tsaw ra
ai tsaw ra myit. Storge kanu kawa hte kashu kasha ni a
lapran na tsaw ra myit. Agape - Karai Kasang a tsaw ra
myit, ni rai ma ai. Tinang a akyu ntam ai sha tinang hpe n
ju ai, asawng asang di ai, jahten ai, hpyen tai ai ni hpe du
hkra tsaw ra ai tsaw ra myit re. Shinggyim masha gaw,
dai tsaw ra myit hpe Karai Kasang a chyeju hte sha lu la
mai ai. Dai majaw, wenyi a asi gaw tinggyeng n lawm ai
tsaw ra myit hte, mungkan hpe (sh) shinggyim masha ni
hpe daw jau jau ai lam re.
(15) Karai hpe tam ai ni hpe ngwi pyaw sim sa lam lu la

shangun ai (Esaia 63:14; Kasa 13:52).
(16) Myit masin ningja kaja na hpe n-gun jaw nna tengman
ai lam tsun ndau na matu n-gun jaw nga ai (I Kor 2:9-14;
Kasa 1:8; I Hte 1:5).
(17) Shalan shabran ya nga ai (Kasa 9:31).
(18) Karai hpe nawku daw jau na matu matsun madun
ya nga ai (Kasa 8:27-29; 13:2-4; Mahte 4:1; Roma 8:14).
(19) Kam sham ai ni hkam la lu na chyeju akyu ara ni hpe
chye shangun ai (I Kor 2:12).
(20) Myit malai ai hte dingman lam de du wa na matu lau
la nga ai (N.N 6:3; Yoba 32:8).
IIV. Chyoi Pra Ai Wenyi Hpring Ai A Asi (The Fruit
Of The Spirit)
Tsaw ra ai, kabu gara ai, ngwi pyaw ai, myit galu
kaba ai, matsan dum ai, mai kaja ai, kangka ai, myit nem
ai hte tinang myit hpe hkang lu ai lam ni rai nga ai.
96
B. Kabu gara ai (joy)

Karai Kasang kaw na lu la ai kabu gara lam re
(Sh.K 30:11); Roma 14:17; 15:13; Philipi 1:4,25). Karai
Kasang hpe kam sham let, Karai Kasang a ga madat mara
hkan sa ai hta kabu ai lam re. Mungkan lam hku masha
wa a ntsa, dang la, dang sha, roi rip lu ai majaw pyaw ai
(sh) mungkan lam hku pyaw daw kadaw nna lu la ai
kabu gara lam (sh) n tara ai hku, kaling kachyit hte lama
ma lu la ai majaw kabu ai lam, n re. Dai majaw, wenyi a
asi gaw, Yehowa a tara hpe shani shana myit mang let,
hkan nang hkan sa asak hkrung ai lam hta kabu gara ai
lam re.
97
C. Ngwi pyaw ai (peace)

Hebre ga shalom hte bung ai. Greek ga hta woi
awn ai mung up salang ni tara rap ra ai hte mung masha
ni, akyu kaja hkam la lu na matu woi awn up hkang ai
majaw, mungdan sim sa ai lam hpe tsun ai shaloi lang ai
ga re. Duk hka tsin yam kaw na lawt ai sha n-ga, shinggyim
masha yawng rap rap ra ra akyu hkam la lu ai hte, shim
lum ai asak hkrung lam hpe lu la nga ai majaw, sim sa ai,
ngwi pyaw lam re.
Asak hkrung lam gaw Karai Kasang a bau sin bau
maka ai npu e, shim lum ai lam lu la ai majaw ngwi pyaw
sim sa lam lu la ai lam re. Dai majaw, wenyi a asi gaw
tinang nan ngwi pyaw sim sa ai lam lu la ai sha n ga,
mungkan shinggyim masha yawng ngwi pyaw sim sa lam
lu la na matu, shang lawm gun hpai ai lam rai nga ai.
E. Matsan dum ai hte mai kaja ai (kindness and

goodness)
Matsan dum ai hte mai kaja ai ngu ai gaw, Karai
Kasang a myit masa ningja hpe bu hpun dagraw ai lam
rai nga ai. Karai Kasang a mai kaja ai myit masin a majaw
yubak lu ai masha ni hpe matsan dum ai; matsan dum ai
majaw shinggyim masha ni a matu mai kaja ai lam ni
galaw ya ai lam re. Dai majaw wenyi a asi ngu ai gaw,
shinggyim masha ni hpang de matut nna, Karai Kasang a
matsan dum ai hte mai kaja ai myit masa ningja hpe tinang
a asak hkrung lam hku, len shalai ai lam rai nga ai.
D. Myit galu kaba ai (patience)

Shinggyim masha ni a ntsa tawn da ai Karai Kasang
a myit masa ningja hpe tsun ai re (Roma 2:4;9:22; I Tim
1:16; I Pet 3:20). Karai Kasang gaw shinggyim masha ni
yubak galaw tim, gumlang tim, ga n madat tim, myit galu
kaba hte tsaw ra ai, hkam sharang ai, mara raw dat ya ai
re. Dai Karai Kasang a myit masa ningja ni Yesu hpe
kam sham ai hte lu la mai ai. Dai majaw wenyi a asi gaw,
masha wa a ntsa dai myit masa ningja hte ganawn mazum
asak hkrung ai lam re.
98
F. Kang ka ai (Faithfulness)
Tengman ai makam masham hte sadi dung let
Karai Kasang a man e asak hkrung ai lam re. Kaning re ai
byin da masa hta rai tim, makam masham n hten ai, lam n
yit ai, sadi dung let, Karai Kasang a matsun maroi mungga
hta madat mara asak hkrung ai lam re. Dai majaw wenyi
a asi gaw, makau grup yin mabyin masa hta hkan nna,
makau grup yin shinggyim masha ni zawn asak hkrung ai
lam n rai; Karai Kasang a chyoi pra ai amying ningsang
hta kang ka sadi dung let asak hkrung ai lam rai nga ai.
G. Myit nem ai (humility)
Myit nem ai ngu ai gaw, shagrit shanem let asak
hkrung ai lam re. Yesu gaw, sum sing tingnyang, hpung
99
shingkang ni hpe tawn kau da nna, shagrit shanem let

masha hpe daw jau ai zawn, Wenyi hta hkawm nga ai
asak hkrung lam gaw, shagrit shanem let daw jau ai asak
hkrung lam re. Bai lam mi gaw, Karai Kasang a sharawng
awng ai lam hta hkawm sa na matu tinang a asak hkrung
lam hpe ap da ai lam re. Dai majaw, wenyi a asi gaw,
mungga a sharin achyin ai lam hpe hkam la ai hte, rai
dum ai myit n rawng ai (Yaku 1:21); jaw ai n jaw ai hpe
Karai Kasang a sharawng awng ai lam hte shingdaw nna
chye ginhka la let, mai kaja ai lam a matu gwi gwi asak
hkrung ai lam rai nga ai.
Chyoi pra ai Wenyi a lam madun ai hku asak hkrung na

hpe tut nawng shadum jahprang nga ai ni rai ma ai. Zahkari
4:6 hta masha a daru magam hpung shingkang hte
n rai, K.K a wenyi hpung shingkang hte she dang di
lu na ngu tsun da ai zawn, buga hpung ni galu kaba wa
na matu mung Chyoi pra ai Wenyi a daru magam hpung
shingkang hte sha mai byin wa lu ai.
IIIV. Chyoi Pra Ai Wenyi Hte Nawku Hpung

Su hprang galu kaba ai buga hpung ni gaw, Chyoi
pra ai Wenyi a daru magam hpung shingkang hpe machyu
ai buga hpung ni rai nna, hpung masha yawng hpe mung
A. Chyoi pra ai Wenyi gaw sasana magam bungli a

daju gindai re
Nye wa kaw nna, nanhte hpang de ngai
shangun dat ya na rai nga ai, shalan shabran ai wa
ngu ai, Wa kaw nna pru sa ai teng man ai a Wenyi du
jang, shi gaw nye a lam sakse hkam ya na ra ai
(Yawhan 15:26) ngu nna Yesu tsun ai hta, Chyoi pra ai
Wenyi she Yesu a lam sakse hkam ya na ngu ga sadi jaw
da nga ai. Bai Yesu gaw, Chyoi pra ai wenyi nanhte a
ntsa e du jang nanhte n-gun atsam lu la na marin dai rai
nna, nanhte gaw Yerusalem mare hte Yuda mung ting,
Samari mung hte lamu ga htum hkra, nye a sakse ni tai na
marin dai ngu tsun nga ai (Kasa 1:8). Yesu sumsing
mungdan de wundoi mat wa ai shani kaw nna, Nawku
hpung hpe Chyoi pra ai Wenyi hku she lam woi na ngu
tsun da ai re.
Hkrit kajawng ai hte hprawng yen nga ai sape ni
Pentekoti shani Chyoi pra ai Wenyi hpring shajang ai
100
101
H. Tinang myit hpe hkang lu ai (self-control)

Dusat zawn hkum sai shan a marin marit ai, ngang
gayut ai hku asak hkrung ai n rai, Karai Kasang a
sharawng awng ai lam hpe madung dat nna, Karai Kasang
a amying ningsang dan hkung na matu asak hkrung ai
lam re. Tinggyeng akyu hpe shagyawm kau n htawm,
masha wa a akyu a matu galaw daw ai hte Karai Kasang
a hpung shing kang myit masa ningja hpe shadan jahkung
ai lam re.
shaloi shanhte galai shai mat nna, n-gun atsam lu la ai

hteYesu Hkristu a lam gwi gwi sakse hkam ma ai. Chyoi
pra ai Wenyi a daru magam hpung shingkang hkam la lu
ngut ai hpang she sape ni mungkan de pru sa nna gwi
gwi sakse hkam ai hte; kam sham ai hpung masha ni law
htam wa ai re. Dai hpe yu yang, Chyoi pra ai Wenyi gaw
Hkristan asak hkrung lam a manu/lachyum/yaw shada ai
lam ni hpe chye na wa shangun ai hte, sakse hkum ni tai
wa shangun nga ai.
C. Chyoi pra ai Wenyi lam woi ai hpe hkam la ai

Buga hpung ni tai na matu
B. Chyoi pra ai Wenyi hte seng nna hkam la ai lam

amyu myu
Reform hte Puritan ni gaw chyoi pra ai wenyi a
magam bungli hpe, myit malai galai shai wa shangun ai
lam hte san seng chyoi pra wa shangun ai lam ni re ngu
sharin ma ai. Pentecostals ni gaw chyoi pra ai wenyi hta
hkalup hkam la ai (baptism in the Holy Spirit) ngu ai hpe
grau madung dat ai. Dai majaw myit malai galai shai wa
ai ngu ai gaw Chyoi pra ai Wenyi a hpung shingkang lu la
ai ngu ai ga amyu myu hpe chye shaga ai lam hpe
lamik kumla hku hkam la ma ai (1 Kor 12:8-10). Kaga
hpung ni law malawng gaw Chyoi pra ai Wenyi shanu ai
ngu ai hpe hpung shingkang lu la ai, shaman chyeju
amyu myu lu la wa ai hte, myit pyaw simsa lam lu la ai
ngu ai hku nna hkam la ma ai.
102
1. Myit masin chyinghka hpaw let Chyoi pra ai

Wenyi lam woi na hpe tut nawng hkam la lu na matu
shajin nga ra ai. Chyoi pra ai Wenyi a hpung shingkang
hpe hkan tam ai ni hta she Chyoi pra ai Wenyi gaw mau
hpa amu galaw ai re.
2. Chyoi pra ai Wenyi hte tut nawng kanawn mazum
nga ra ai. Chyoi pra ai Wenyi shanu nga na matu, hpung
a sasana magam bungli ni a lam ma hkra tsun dan ai hte
Chyoi pra ai Wenyi a matsun madun ai lam hku magam
bungli ni hpe daw dan hparan ai (Kasa laika 15:28).
3. Buga hpung gaw Chyoi pra ai Wenyi lam woi ai
hku woi awn nga ai kun? ngu ai hpe ayan myit aru dinglun
yu nga ra ai. Ehpesu 4:30 hkye hkrang la hkrum ai nhtoi
du hkra, nanhte hpe dazik shakap ai Karai Kasang a Chyoi
pra ai Wenyi hpe myit hkum shayawn myit.
4. Tut nawng akyu hpyi ai hte (group & individual)
Chyoi pra ai Wenyi a lam woi ai lam hpe tut nawng lu la
hkra hkan tam shakut nga ra ai. Mahkrum madup kalang
hkam la lu ai hte sha n ngut ai.
103
IX. Chyoi Pra Ai Wenyi Hpe N Mai Shut Ai Lam
A. Chyoi pra ai Wenyi hpe ga hte shut hpyit n mai ai

Yubak hte shatan nhkan ga amyu myu hpe,
masha kaw na raw dat kau lu na lam hku nga ai; rai
ti mung, Wenyi hpe shatan nhkan ga, raw dat kau lu
na lam n nga ai..Chyoi pra ai Wenyi hpe ga hte shut
hpyit ai wa chyawm gaw, ndai apart hta rai ti mung,
hpang na aprat hta rai ti mung, raw dat kau ya ai
hkrum lu na n rai (Mahte 12:31-32).
C. Chyoi pra ai Wenyi hpe n mai hkap daw

(ninghkap) ai
Du ja nna, masin hte ana hpe matu n gadoi
ai ni e, nanhte galoi mung chyoi pra ai Wenyi hpe
hkap daw myit dai; nanhte a nji nwa ni galaw ai zawn,
nanhte mung a galaw nga myit dai (Kasa 7:51).
D. Chyoi pra ai Wenyi hpe n mai shayawn ai
Wenyi hpe hkum shayawn myit (I Htes 5:19);
hkye hkrang la hkrum ai nhtoi du hkra, nanhte hpe
dazik shakap ai Karai Kasang a chyoi pra ai Wenyi
hpe, myit hkum shayawn myit (Ehp 4:30).
B. Chyoi pra ai Wenyi hpe n kaw n law n mai di ai

E. Chyoi pra ai Wenyi hte hpring tsup nga ra ai
Chyaru hkum nang mu: dai hta e kabring
kabrawng sha rai nga ai. Wenyi hte hpring tsup nga
mu (Ehp 5:18).
Mawshe a tara hpe tawt lai ai wa gaw, matsan

dum la ai n hkrum ai sha, sakse lahkawng masum a
ga hte si ai hkrum lu ai; dai rai yang gaw, Karai
Kasang a Kasha hpe kabye shingkawt kau nna, tinang
hkum hpe shachyoi shapra ya ai ga shaka a asai hpe
awu asin di kau ai hte, chyeju madun ya ai Wenyi hpe
n kaw n law di kau ai wa gaw, dai hta grau ai ari
gade hkrum ging ai, ngu nna nanhte nawn da myit
ta? (Hebre 10:28-29).
F. Chyoi pra ai Wenyi hte sak hkrung hkawm sa ra

ai
Wenyi hte hkawm nga mu; shaloi hkum shan
a marin ai lam hpe nanhte shadik na myit dai n rai
(Gal 5:16).
104
105
LAMU KASA
NI
A LAM
(DOCTRINE OF ANGELS)
I. Lamu Kasa A Lachyum (Definition of Angels)

Hebre ga malak, Greek ga angelos hpe English
hku angel, Jinghpaw gta hku lamu kasa ngu, ga byan
da ai re. Lachyum gaw shi htawn ai wa (sh) Karai
Kasang a ga sa tsun ai wa (messenger) ngu ai re. Chyum
laika shara nkau mi hta lamu kasa ni hpe Karai Kasang a
kasha ni (Yoba 1:6; 38:7), chyoi pra ai ni (Sha.K
89:5,7), Karai Kasang a ali ama ni (Yoba 38:7) ngu
tsun da ai hpe mu lu ga ai.
II. Lamu Kasa Ni A Nsam Kumla hte Atsam
Shingkang (Nature and Attributes of Angels)
A. Wenyi hte hkrung nga ai ni rai ma ai (Angels are
spirit beings)
Shinggyim masha ni hpe shinggyim hkum hkrang
hku shadan dan tim (N.N 18:3), lamu kasa ni gaw wenyi
ni rai ma ai (Hebre 1:14). Shanhte hta shinggyim masha
106
zawn re ai hkum sai shan n nga ma ai. Dai re ai majaw

shinggyim masha ni zawn num la num ya n rai ma ai
(Marku 12:25); si hkrung si htan ngu ai mung n nga ma
ai (Luka 20:36).
B. Karai Kasang hpan da ai ni re (Angels are created
beings)
Lamu kasa ni hpe Karai Kasang galoi hpan da ai
hpe hkrak n chye lu ga tim, Karai Kasang ginding aga
nga yawng dang hta hpe hpan da ai shaloi lamu kasa ni
kabu jahtau nga ma ai majaw (Yoba 38:4-7), masha hte
nga yawng nga pra a shawng e hpan da hkrum sai ni re
ngu chye na la lu ga ai (Nehemia 9:6; Sha.K 148:1-2).
C. Kalang ta hta sha yawng hpe hpan da ai hte, hti
n dang ai (Angels were created simultaneously and
innumberable in number)
Kolose 1:16 hta lamu kasa ni yawng hpe kalang ta
sha hta hpan da ai re hku shaleng da nga ai.
Num la num ya lam n nga ai majaw, shaprat shalat
ai lam n nga ai, law htam jat wa ai mung n nga ai (Mahte
22:30). Rai tim hti n dang hkra law ma ai (Hebre12:22;
Shingran 5:11).
107
D.Shinggyim masha hta grau madang tsaw ai lam

(Angels are a higher order than man)
Si hkrung si htan n nga ai (Luka 20:36), shinggyim
masha hta hpaji byeng-ya grau rawng ai (I Sam 14:20),
shinggyim masha hta daru magam ahkang aya grau ai
(Mahte 28:2; Kasa 5:19; II Petru 2:11) ni rai ma ai.
nga ai baren numraw kaba hte shi a ali ama ni hpe gasat
dang kau na re.
E. Shinggyim masha hta grit ai lam (Angels are a

lower order than man)
Shinggyim masha hta grit ai daw gaw, Karai
Kasang a hkrang bung sumla hte hpan da hkrum ai ni n
rai ma ai. Yesu Hkristu a daru magam hpung shingkang
hta shang sha lu na ahkang n nga ai. Hpang jahtum nhtoi
hta shinggyim masha gaw lamu kasa ni hpe tara dara na
re (I Kor 6:3; Yuda 1:6).
III. Arawng aya kaba ai lamu kasa ni
(Angels who are highest ranking)
A. Mihkaela (Michael)
Lamu kasa agyi (Yuda 9), du (Dan 10:21), du kaba
(Dan 12:1), ngu tsun shamying da ai hpe mu lu ai.
Shingran 12:7 hta gaw Mihkaela hte shi a ali ama ni ngu
ka da nga ai. Mihkaela gaw makawp maga ai, gasat gala
ai de lit la ai arawng aya kaba ai lamu kasa re ngu chye na
la lu ga ai. Hpang jahtum nhtoi hta Mihkaela gaw ali ama
ni hpe woi awn let Nat hte Satan ngu ai moi na lapu rai
108
B. Gabriela (Gabriel)
Gabriela a lam hpe Dan. 8:15-16; 9:21-27; Luka. I:1120; 1:26-27 ni hta mu lu ga ai. Karai Kasang tsun shangun ai
ahkyak ai shi ga ni hpe htawn tsun ai wa rai nga ai.
C. Lucifer
Lucifer ngu ai mying hpe Esaia 14:12 (English Chyum laika
King James version) hta mu lu ga ai. Jinghpaw Chyum laika
hta gaw jahpawt manap a kasha, ninghtoi gintawng ngu tsun
da ai hpe mu lu ai. Hpaji hte hpring nna, tsawm htap htum ai
hte, hkum sumhpa shangut lu ai dazik rai nna, Karai Kasang a
chyoi pra ai bum ntsa nga lu ai wa re ngu Ezekela 28:12-14
hta ka da nga ai. Rai tim hpang daw de Karai Kasang hte
shingjawng nna woi gumlang ai majaw Satan tai mat wa ai re
(Esaia 14:12-17; Ezekela 28:12-19).
IV. Lamu Kasa ni a atsam marai (the ability of the

angels)
A. Wenyi ni re ai majaw dinghta mungkan lam ni n ka-up
da lu ai (Hebre 1:14).
B. Chyinghka pat da ai kata de shang lu ai (Kasa 12:7).
109
C. Wan shinglet zawn sumsing lamu de lung wa lu ai

(Tara Agyi 13:19-20).
hpe hpaw kau ya ai; Karai Kasang hpe kam sham ai kashu
kasha ni hpe bau sin ai hte n-gun atsam jahpring ya ai
lam ni galaw gun hpai ma ai.
D. Nhtoi hta grau lawan ai hku hkawm sa lu ai (Daniela

10:12-13).
E. Masha hta grau hpaji rawng ai (II Sam 14:20).
F. N-gun ja ai ni re (Sh.K 103:20).
II Sam 24:15-16 hta lamu kasa langai hkrai sha pyi
Israela amyu masha 70000 hpe sat kau ai.
II Hkawhkam 19:35 hta lamu kasa langai sha Asuri
masha ni a hpyen dap hta na marai sen me mun matsat
hkying manga hte hpe sat kau ai. Roma hpyen la ni sin
nga ai kaw na Yesu hpe hkrung rawt mat wa shangun ai
(Mahte 28:2,4).
C. Karai Kasang daw dan hparan ai lam ni hpe hkrang

shapraw ya ai. Balam sa wa ai lam hpe pat kau ya ai;
Herod hkawhkam hpe si mat shangun ai (Kasa 12:23);
hpang jahtum nhtoi hta n tara ai amu galaw ai ni nlang hte
hpe lata la nna wan htung hta kabai bang na (Mahte 13:41).
D. Chyoi pra ai ni hpe karum shingtau makawp maga ai
(I Hkawhkam 19; Dan 6:22; Mahte 4:11; Luka 22:43).
E. Kam sham ai ni hpe bau sin makawp maga ai (Kasa
8:26)
F. Yesu bai yu sa ai shaloi lamu kasa ni hte rau yu sa na
(Mahte 25:31; II Htes 1:7-8).
V. Lamu Kasa Ni A Magam Lit (Ministry of Angels)

A.Sumsing lamu hta Karai Kasang hpe nawku dawjau
ma ai (Shingran 5:11-12; 8:3-4).
B. Dinghta mungkan hta Karai Kasang shatsam ai magam
amu galaw gun hpai ai. Hagara hpe hkahpawk madun ai;
Yesu a man e nhtu lang let dan pru ai; kasa Petru hpe gyit
da ai hpri sumri hpe raw kau ya ai hte htawng chyinghka
110
G. Kam sham ai ni si ai shaloi Abraham a lahpyen de woi

bang da ai (Luka 16:22).
H. Hkang da ai tara ni hpe madat mara na matu karum
shingtau ya ai (Hebre 2:2; Kasa 7:53; Galati 3:19).
111
I. Hpang jahtum nhtoi hta Satan hte salung sala ni hpe

gasat na hte, hpri sumri hte gyit rai, sung dik ai nhkun de
shaning 1000 jahkrat da na.
J. Lamu kasa ni a nga shara gaw sumsing lamu re (Mahte
22:30; Yawhan 1:51; Luka 2:13-15).
SATAN
A
LAM
(DOCTRINE OF SATAN)
I. Satan Nga Ai Lam (Existence of Satan)

Satan nga ai lam hpe Ga Shaka Dingsa hte Ningnan
Chyum laika lahkawng yan hta adan aleng tsun dan da
nga ai. Ningpawt Ninghpang daw kaba 3 hta lapu hpe
Satan ngu tsun da nna, Satan hpe tara daw dan ai lam
rawng nga ai (N.N 3:15).Yoba 2:1 hta mung Satan gaw
Yoba hpe Karai Kasang a man e mara shagun ai hpe mu
lu ga ai. I Hkawhkam Labau 21:2 hta Satan gaw Israela
masha ni hpe alau nna, Israela amyu hpe jahpan la na
Dawi hpe shadut wu ai. Zehkaria 3:1-2 hta Israela hpe
Karai Kasang a man e mara shagun ai hpe mu lu ai. Esaia
14:12-17 hte Ezekela 28:11-19 hta Satan a mying hpe
asan sha dan leng ai hku ntsun da tim (English Chyum
laika King James version hta gaw Lucifer ngu adan aleng
shamying da ai), Satan a npawt nhpang lam ni hte Karai
Kasang a man kaw nna, hkrat sum mat wa ai lam ni hpe
112
113
dan leng ai hku tsun dan da nga ai. Yesu shi nan Satan a
lam 25 lang tsun da ai hpe Ga Shaka Ningnan hta mu lu
ai. Chyum laika hta Satan a mying hpe mung amyu myu
hku tsun lang da ai hpe mu lu ga ai.
shani du hkra arawn alai hkum tsup ai (Ezekela 38:15)

wa re ngu ka tawn da nga ai.
II. Satan A Npawt Nhpang Hte Shingra Maka
(Origin and Nature of Satan)

A. Npawt shaloi na madang (Original state)
Ezekela 28:12-15 hta Satan rai n tai shi yang na
lam hpe sanglang dan da nga ai. Ezekela 28:13 hta Karai
Kasang a sun ngu ai Eden hta rawng nga ndai: lung
seng amyu myu, lung seng hkyeng utahpaya, sin,
myekyoi, chyawng, negahtoi, nila, mya, patemya ni
hpe, ja hta hkrep nna na a hkum hpe mawn sumli
ndai: shup sheng hte sumpyi chye galaw ai ni mung,
nang hta lawm nna, nang shangai wa ai shani e na a
matu lajang da ma sai ngu hkik hkam ai hku shagrau
da hkrum ai wa re lam tsun dan da nga ai. Ezekela 28:14
hta namman chya hkam nna, yawng hpe ka-up ai
Hkerub rai nga ndai ngu Karai Kasang tsaw dik shara
hta shagrau da ai wa re lam tsun da nga ai. Esaia 14:12
hta gaw jahpawt manap a kasha, ninghtoi gintawng
(Lucifer) ngu tsun shagrau da nga ai. Rai n hkrat sum ai
aten hta hpaji hte hpring nna tsawm htap htum ai (Ezekela
38:12), shangai ai shani kaw nna yubak rai n mu hkrup ai
114
B. Hkrat sum ai lam (Satans fall)

Satan a hkrat sum ai lam hpe Ezekela 38 hte Esaia
14 hta sang lang dan da nga ai. Lucifer yubak galaw ai
majaw Karai Kasang a man na gau shapraw kau hkrum ai
re (Ezekela 28:16). Tsawm htap ai majaw myit kaba rawng
ai, htoi kabrim ai majaw hpaji gale mat ai. De a majaw ga
du hkra shagrit jahkrat kau hkrum sai re (Ezekela 28:17).
Esaia 14:12-14 hta sumsing lamu de ngai lung na
nngai; Karai Wa a shagan ni a ntsa e, nye a tingnyang
ngai shadun na we ai; dingdung maga htum, majoi
shingra bum ntsa e ngai dung na nngai; sumwi a ntsa
e ngai lung na nngai; Tsaw htum ai wa zawn ngai
nga na nngai, nga kraw e tsun ai yubak a majaw
sumsing lamu na jahkrat kau hkrum ai, ga du hkra
kran daw kau ai hkrum ai lam tsun da nga ai.
III. Satan A Marai Hkum Atsam (Personality of
Satan)
A.Satan a mying (Names of Satan)
(1) Satan (Mahte 4:10)
(2) Nat, sawa nat {Devil (Mahte 4:1)}
(3) N hkru ai wa {evil one ( Yawhan 17:15)}
115
(4) Hkyeng ai baren numraw {great red dragon (Shingran

12:3,7,9)}
(5) Moi na lapu {serpent of old (Shingran 12:9)},
(6) Abadon - Hebre ga ( Shingran 9:11)
(7) Apolion- Heleni ga (Shingran 9:11)
(8) Shingjawng ai wa { Adversary ( I Petru 5:8)}
(9) Bezebula{Beelzebul ( Mahte 12:24)}
(10) Beliala {Belial ( II Kor 6:15)}
(11) Mungkan ga a hpara {god of this world (II Kor
4:4)},
(12) Mungkan du wa{ruler of this world (Yawhan 12:31)}
(13) Mungkan a n-gawn shawa hte nbung hta hkang ai
du wa {prince of the power of the air ( Ehp 2:2)}
(14) hpyen wa{Enemy ( Mahte 13:28)}
(15) Gung lau ai wa {tempter ( Mahte 4:3)}
(16) Masha sat ai wa {murderer ( Yawhan 8:44)}
(17) Masu ai wa {liar ( Yawhan 8:44)}
(18) Shani shana mara shagun ai hte jahte tam wa
{Accuser ( Shingran 12:10)}
(19) Nsin a ahkang aya {the power of darkness (Kolose
1:13)},
(20) Sung htum ai shara na ngarai a kasa {in charge of
the abyss (Shingran 9:11)}.
B. Nsam kumla (Attributes)

(1) Zai byeng ya ( intellect) kung ai wa re ( Ehpe 6:11).
(2) Mungkan ga hpe hkalem lu ai (deception) wa re
(Shingran 12:9).
(3) Myit masin hta hkam sha shamu shamawt ai wa re
majaw Karai Kasang hte shingjawng mayu ai hpe mu lu
ai (Esaia 14:12-17).
(4) Myit marai (will) rawng ai majaw sape nnan ni hpe
hkum pat ai (I Tim 3:6), Yesu hpe yubak lu na matu
gunglau ai (Mahte 4:3), Karai Kasang zawn byin mayu ai
(Esaia 14:13-14).
C. Galaw ai magam bungli ni (Actions)
(1) Shinggyim masha chye na ai ga shaga ai ( Yoba 1:910);
(2) Yesu hpe gunglau ai (Mahte 4:3)
(3) kam sham ai ni hpe hkalem hkalau ai (Ehp. 6:11)
(4) Kam sham ai ni hpe mara shagun jahte tam ai
(Shingran 12:10)
116
117
(5) kadai wa hpe mahtang mayu kau lu na, nga nna,

shabam ai hkanghkyi zawn, ningwan kahkrang hkawm
nga ai (I Petru 5:8),
(11) Nat matse hku nna mung shinggyim masha ni hpe

machyi makaw jam jau jam hkau jahkrum ai (Luka 13:11,
16; Yoba 1:12; 2:6; II Kor 12:7-10)
(6) Masha ni yup pyaw nga yang hkauna hta tsing tum
gat ai wa zawn Karai Kasang a mungdan gaw de ai lam
hta n hkru n kaja ai lam ni hte hkan jahten nang nga ai
(Mahte 13:25, 30)
(12) Shinggyim masha ni a myit masin hpe ka-up la nna

n hkru n kaja ai myit masin arawn alai ni pru wa shangun ai
(N.N 3:1-5; II Kor 4:4; 11:3 Yaku 3:15)
(7) Karai Kasang a hkrang bung sumla ngu ai, Hkristu a

hpung shingkang rawng ai kabu gara shi ga a nhtoi gaw n
kam n sham ai ni hta nhtoi tu u ga shanhte a myit mang ai
hku shakyaw shamak kau ya nga ai (II Kor 4:4)
(13) Shinggyim masha ni hpe zingri ai, lam dam shangun

ai, mungkan a mungdan ni hpe myit hkrum shangun nna
Yesu Hkristu hpe gumlang shangun ai lam ni galaw nga ai
(I Htes. 3:5; Ehp. 2:2; Mahte 13:19; Shingran 16:14).
(8) Hpu nau ni hpe shani shana mara shagun jahte tam ai
(Shingran 12:10)
IV. Satan Hpe Jeyang Ai Lam (Judgment of Satan)
(9) Shinggyim masha ni a hkum hkrang hten bya na

matu hkum hkrang a marin marit lam ni hte gunglau ai (I
Kor 5:1-5)
(10) Asai ashan hku n re ai sha daru magam ahkang aya
hte mung, ndai sin mak ai mungkan a hpung dagu rawng
ai wa hku nna mung, n hkru n hkra ai nat luk suk ni hku
nna mung shinggyim masha ni hpe jahten sharun nga ai
(Ehp. 6:12)
118
A. Shagrau da ai shara kaw nna hkrat sum ai lam

(Satan fell from his original exalted position)
Yawng hpe ka-up ai Hkerub hku woi awn nga ai
Lucifer hte shi a hpang hkan ai lamu kasa htam masum hta
na htam mi ga de jahkrat kau ai hkrum ma ai (Ezekela
28:16-17; Shingran 12:4).
B. Edin sun hta Satan hkrat sum ai lam (Satans
ultimate defeat was pronounce in Edin)
Karai Kasang Satan hpe tsun ai gaw, nang shi a
lahtin achye lu tim, shi gaw na a baw hpe abrep na ra
119
ai, ngu Satan a awng dang lam gaw kaji sha mi rai nna,
shi bai hkam mana sha ra na lam gaw kaba nga ai lam
jeyang wu ai (N.N 3:15).
Hpang jahtum nhtoi du wa yang na tsin yam hkrum

ai aten hta Satan gaw sumsing lamu kaw na ga de gau
jahkrat kau hkrum na re (Shingran 12:13).
C. Wudang hta Satan a atsam hkoi mat ai lam (Satan

was rendered powerless through the cross)
Yesu Hkristu shinggyim hkum hkrang dagraw ai
hte yubak lu ai ni a malai si hkam ai lam gaw, Satan hpe
awng dang ai lam rai nna, kam sham ai hpung masha ni
mung Satan hpe awng dang lu ai chyeju hkam la lu shangun
ai re. Satan gaw shinggyim masha ni a si hkrung si htan
lam hpe up lu ai hpung dagu lu ai wa re.
Rai tim dai hpung dagu hpe Yesu shabyak kau ya
sai. Yesu Hkristu hpe hkye la hkrang la ai madu hku hkap
la kam sham ai ni mung, Satan a hpung shingkang hpe
Yesu a hpung shingkang hte shabyak kau ya lu sai (Hebre
2:14).
E. Sung htum ai shara hta Satan hpe shaning hkying

mi jahkrat da na (Satan will be bound in the pit for
1000 years)
Yesu lahkawng lang bai yu sa na shaloi, masha amyu
baw ni hpe Satan n hkalem kau lu na matu, Satan hpe gyit
hkang let sung htum ai nhkun hta shaning hkying mi jahkrat
bang da na (Shingran 20:2-3).
D. Hpang jahtum nhtoi du wa yang na tsin yam

hkrum ai aten hta Satan gaw sumsing lamu kaw na
gau jahkrat kau hkrum na (Satan will be cast out of
heaven during the Tribulation)
N dai kaw sumsing lamu ngu ai gaw Karai Kasang
shanu ai sumsing lamu hpe tsun mayu ai n re. Lamu
ganghkau hpe tsun ai re.
120
F. Satan hpe jahtum e Kan grung ai wan nawng hta

jahkrat bang kau na (Satan will finally be cast into
the lake of fire)
Shaning hkying mi lai jang, Satan hpe jahkring
mi bai dat dat na. Shaloi Satan gaw masha amyu baw ni
hpe hkalem nna Karai Kasang hpe woi gumlau na re. Rai
tim Karai Kasang lamu de na wan jahkrat nna shanhte hpe
hkru kau shangun na re. Satan hpe wan hte kan grung ai
nawng hta jahkrat bang kau na. Satan hte shi a hpang hkan
salung sala ni shani shana nni nkri hkrum let, htani htana
prat dingsa dai wan nawng hta arawng nga ra na ma ai
(Shingran 20:7-10).
121
SHINGGYIM
MASHA
A
LAM
(DOCTRINE OF MAN)
I. Daipawt Daihpang hte Seng Ai Ningmu Ni

(Views Concerning Origin)
Shinggyim masha a daipawt daihpang hte seng
nna hkam la ai ningmu amyu myu nga nga ai. Nkau mi
gaw Karai nlawm ai sha yat yat byin kunghpan wa ai
masa (Atheistic Evolution) hpe kam nna, nkau mi gaw
Karai Kasang a hpan da ai lam hta yat yat byin kunghpan
wa ai masa hpe jai lang ai hpe kam ai masa (Theistic
Evolution) kam nna, nkau mi gaw hpan da ai masa
(Creation) hpe hkap la kam sham ma ai.
A. Karai n lawm ai sha, yat yat byin kunghpan wa
ai masa (Evolution)
Yat yat byin kung hpan wa shangun ai shingra tara
she hpun kawa, du sat, shinggyim masha hte nga yawng
danghta hpe nga wa shangun ai ngu ai theory masa re.
122
Ndai masa hta nga yawng danghta a npawt hte

matut nna byin kunghpan wa ai lam ni gaw Karai Kasang
hpan da ai lam hku nga wa ai lam n re, ngu tsun sang lang
shakut ai theory rai nga ai.
Nga yawng danghta a npawt gindai hte naw bai
kahtap byin wa na ni a npawt nhpang ni hpe shingra tara,
shingra maka ni hte sawn shachyaw ai theory masa rai
nga ai.
Dat jasat (Atoms), ni a shamu shamawt lam
(motion) gaw aten ahkying (time) langai ngai hta shi a
htuk manu ai ahkaw ahkang (chance) hte shingrau nna
nga yawng danghta nga wa ai (sh) byin kunghpan wa ai
ngu ai theory masa re.
B. Deistic ni a yat yat byin kung hpan wa ai masa
(Deistic Evolution)
Karai Kasang a hpan da ai lam hta shingra tara
hku yat yat byin kung hpan wa na masa hpe mung hpan
shalat da sai ngu kam ai theory masa re.
Rai tim shanhte kam ai hta Karai Kasang gaw
shawng na hkrang rai (matter) ni hte yat yat byin kunghpan
wa na masa hpe hpan shalat nna, matut byin kunghpan
jat mat wa ai lam ni hta Shi n lawm sai sha shingra tara
hku byin kunghpan mat wa shangun ai re ngu kam ai
masa re.
123
C. Karai Kasang a hpan da ai lam hta yat yat byin

kunghpan wa ai masa jai lang ai hpe kam ai masa
(Theistic Evolution)
Karai Kasang gaw shingra tara hte yat yat byin
kung hpan wa ai ngu ai masa hpe ading tawk jum tek jai
lang let ndai mungkan hte nga yawng danghta nga wa
hkra hpan shalat ai sha n-ga, matut nna mung tek jum
uphkang nga ai ngu ai theory masa re.
Shanhte a mu mada ai lam hta, nga yawng danghta
nga hpang wa ai a ningpawt ninghpang na mabyin ni gaw
shaning ram ram na ai hte yat yat sha byin kung hpan wa
ai re ngu kam ma ai. Adam gaw Karai Kasang hpan da
ngut sai arai (ga) hte hkrang shachyaw let, nsoi nsa gawut
bang hkrum nna asak hkrung wa ai zawn, Ewa gaw Adam
kaw nna byin wa ai ngu ai hku sawn shachyaw ma ai.
Shanhte a makam hta n mu lu tim shingra tara hta grau ai
hku hkrung nga ai wa (a supernature being) a atsam hte
nga yawng nga pra yat yat byin kung hpan wa ai ngu
kam ma ai. Dai Karai Kasang gaw n pawt byin wa na lam
hta sha n-ga, yawng byin kunghpan wa ai hta shang lawm
ai zawn, shingra tara hku nna yat yat byin kunghpan wa
na matu hpajang da ai re ngu kam ma ai.
Ginchyum nna tsun ga nga yang, theistic evolution
gaw Chyum laika hte Hpungtang hpaji (Bible and Science)
lahkawng yan hpe ahkyak madung tawn ai masa re.
D. Hpanda ai lam (Creation)

Chyum laika hta sha madung tawn ai masa re.
Hpungtang hpaji hku nna mu mada ai lam ni, gyin shalat
ai lam ni nga tim, Chyum laika a ahkyak madung tai nga
ai lam hte Karai Kasang a up hkang masa (the centre of
Bible and control of God) hpe n hkra machyi shangun lu
ai. Gin shalat lu ai ngu ai gaw Karai Kasang jaw da ai
nyan hte Karai Kasang ap da ya ai atsam she re ngu kam
ai masa re.
Masha hpe mung Karai Kasang shi nan ga nhpu
hte hkrang shachyaw nna, nsoi nsa gawut bang da ai hku
nna hpan shalat dat ai she re (NN 1:27, 2:7).
Shinggyim masha byin wa na a shawng kaw tau
hkrau byin ai dusat du-myeng, kaga hkrung mahkrung,
hpa n nga ai. Masha byin wa na matu mung hpa kaw nna
mung yat yat byin kung hpan wa ai lam n nga ai hku kam
ai re.
NN 1:27 hta Karai Kasang gaw shinggyim masha
hpe hpan ai shaloi, shi a hkrang bung sumla hte maren
hpan da ai. Shinggyim masha ngu ai hta shinggyim lasha
hte numsha lahkawng yan hpe hpan da nga ai.
Shinggyim num hte la hpe hpan ai re majaw hkum
hkrang hpe sha Karai Kasang hte hkrang bung ai ngu
tsun yang Karai Kasang gaw num hkrang i? La hkrang i?
ngu ai ga san nga wa ai.
124
125
II. Karai Kasang a Hkrang Bung Sumla (The Image

of God)
Hkrang (image) hte bung ai (likeness) ngu ai ga si
a lachyum hpe, Hebre ga hta Tselem hte Demuth ngu
lang da nga ai hpe chye lu ga ai (NN 1:26-27). Tselem
ngu ai gaw hkrang hpe mawn sumli ai (a fashioned
image), hkrang shingyan hpe shaleng dan ai (a shaped
and representative finger) ngu ai lachyum re.Demuth ngu
ai gaw, bung ai hpe tsun ai re. Rai tim hkrang n rawng ai
(sh) myit masa, myit manaw hpe grau tsun mayu ai re
(Demuth refers also to the idea of similarity but more in
abstract or ideal). Dai majaw Tselem hte Demuth ngu ai
ga hkum ni hpe lang ai shaloi lachyum gaw tup hkrak
dan leng ai Karai Kasang a hkrang (sh) pat shing na (the
concrete reflection of God) ngu ai re. Rai tim wenyi hkum
hkrang (spiritual) hpe she madung tsun ai re.
1. Hkum hkrang nan bung ai lam (Physical

resemblance to God)
(a) Chyum laika na ga nkau mi hta shinggyim masha
zawn Karai Kasang hkawm sa tsun shaga ai hpe mahta
nna, Karai Kasang nan shi a hkum hkrang hte bung hkra
masha hpe shachyaw ai ngu kam ma ai (eg, NN 3:8ff,
Edin sun kaw Karai Kasang hkawm shara ai hpe na nna
Adam yan Ewa makoi ai). Dai majaw hkrang bung sumla
ngu ai gaw, hkum hkrang nan bung ai lam re ngu htai la ai
lam rai nga ai.
(b) Rai tim (Pru 20:4) hta kaning re ai hkrang bung mung
n shachyaw lu na lam Karai Kasang hkang da ai majaw,
shi nan mung hkrang hku nawku n hkam ai. Bai nna 2
Kor 4:6, Yh 1:14 hta mung hpung shingkang bung ai, dai
hpung shingkang gaw anhte shinggyim masha a kraw
lawang e jahtoi ya ai hku tsun ai.
A. Karai Kasang a Hkrang Bung Sumla Ngu ai

Hpe Lachyum Hpyan ai lam
Ningpawt Ninghpang 1:26-27 hta Karai Kasang
tsun ai, Anhte a hkrang sumla hte anhte a nsam hte
bung ai shinggyim masha hpan ga (let us make human
kind in our image) ngu ai ga hpe la kap nna Hkristan
Karai masa labau hta Karai Kasang a hkrang bung sumla
(image of God) hpe lachyum amyu myu htai la lai wa
masai.
(c) Ningpawt Ninghpang 1:27, 5:12 hta shinggyim la hte

num hpe hpan da ai ngu tsun ai majaw shinggyim hkum
hkrang (physical) hku Karai Kasang a hkrang bung sumla
hpe htai la jang, Karai Kasang gaw shinggyim num hte
bung ai hkum hkrang lu ai wa i? (sh) shinggyim la hte
bung ai hkum hkrang hte bung ai wa i? ngu ai ga san ni
nga wa ai.
126
127
2 .Htinglu Htinglai matut mahkai masa (Relationship

with God)
Karai Kasang a hkrang bung (image of God) ngu
ai gaw gumhpraw dengga kaw dazik gayet da ai zawn
prat tup grin kap nga ai baw n re. Karai Kasang hpe
tsawra myit hte htinglu htinglai matut mahkai ai hte sha lu
la mai ai mahkrum madup lam re. Emil Brunner wa tsun
ai gaw Karai Kasang a mungga gaw masha a kraw kaw
shang nna shamu wa ai, Karai Kasang a lam na nna, hti
nna hpa hkam sha ai lam nnga yang gaw lama ma a lam
ka da ai, laika langai ngai hpe hti kau ai hte sha bung na
re. Ga Shaka Dingsa hte Ningnan lahkawng yan hta Yesu
Hkristu hpe kam sham yang chyu sha hkrang bung (image
of God) ngu ai hpe hpring tsup hkra madu da lu na re
ngu tsun da nga ai. Karai Kasang a mungga anhte kaw
shang wa ai shaloi hkam sha ai myit (feeling) rawng ra ai.
Dai majaw Hkristan ngu ai gaw sharin la nna sha Karai
Kasang hpe myit masin ma hkra hte n chye la lu ai.
Mungga (sh) Karai Kasang (sh) Yesu nan myit masin
hpe magra jum kau ya ai hkrum ra ai.
Kam sham ai (faith) gaw, sawn dinglik yu ai
(reason) hte myit hta hkam sha ai lam (feeling) lahkawng
rap ra ai hku hkam la lu ra ai. Dai majaw makam masham
(faith) gaw Karai Kasang hte shi a mungga masha a myit
kata jung ai lam rai nga ai. Chyum laika a akri namchyim
hta mahta nna, myit masin kata hkam la sak hkrung ai
shaloi she teng man ai Karai Kasang a hkrang bung (image

of God) hpe madu la lu na re.
128
129
Karl Barth hte Emil Brunner yan tsun ai gaw,

(a) Yesu a marai hkum hpe yu sharin la ai hku nna
sha Karai Kasang a hkrang bung (the image of God) hte
shinggyim masha a byin nga ai byin da masa hpe chye
na la mai ai. (The image of God and the human nature
best understood through a study of the person of Jesus,
not on human nature)
(b) Karai Kasang shadan dan ai lam hku nna sha
Karai Kasang a hkrang bung (image of God) hpe chye
na la mai ai. (We obtain our understanding of image from
the divine revelation.)
(c) Karai Kasang a hkrang bung (image of God)
gaw jum lu, hkra lu ai hkrang lama ma hku n re. Masha a
lu da ai lama ma hte mung n mai shabung ai. (The image
of God is not to be understood interms of structural
qualities within man. It is not something man is
possesses.) Karai Kasang hte htinglu htinglai matut
mahkai ai lam she re. Masha hte dusat arung arai matut
mahkai ai zawn n rai, wenyi rawng ai shada matut mahkai
ganawn mazum ai lam she re. Dai majaw hkring nga ai
baw (sh) hkring mat ai baw n re. Matut galu kaba jat wa
ai baw she re. (Rather, the image is a matter of ones
ralationship to God. Thus it is dynamic rather they static/

unchanging.)
(d) Shada htinglu htinglai matut mahkai ganawn
mazum ai lam hku nna she chye na hkawn hkrang mai ai
baw re. Matut mahkai ai ngu ai hta, Karai Kasang hte
masha a lapran, masha shada lapran prinem ai hku ganawn
mazum ai shaloi she masha gaw Karai Kasang hte hkrang
bung ai ngu tsun lu nga ai.
(e) Karai Kasang a hkrang bung ngu ai gaw masha
yawng hte seng ai re. (Image of God is universal). Aten
shagu shara shagu na masha yawng hte seng ai hte yawng
kaw rawng nga ai lam re.
Karai Kasang kaw na tsan ai de prang hkawm mat
wa tim Karai Kasang hte seng nga ai ngu ai hpe n lu nyet
kau nga ai masa re. (It is found in all human at all times
and places. So, it is present in sinful man. Even in truning
away from God, man cannot negate the fact that he is
related to God.)
Masha hpe dusat arung arai hte n mai shabung ai.

Masha hta shi a sari sadang arawng aya (dignity) nga ai.
Karai Kasang jaw ai shinggyim ahkaw ahkang hpe kadai
mung n lu dawm la kau ya ai.
Prat dep myitsawn ningchyoi hpaji munu ni hte
Karai hpaji munu ni (modern philosohpers and
theologians) sawn shachyaw ai hta, Karai Kasang gaw
shi a hpan shalat ai lam hpe wanglu wanglang galaw ai
zawn, shinggyim masha ni hpe mung tinang hkum tinang
wanglu wanglang dawdan hparan la lu ai hte mungkan a
htung hking lailen ni hpe wanglu wanglang gin shalat na
ahkang bang da ya ai hpe Karai Kasang a hkrang bung
(image of God) re ngu nna mung htai la ma ai.
3.Magam Lit Ningmu (Functional View)

Karai Kasang gaw nga yawng danghta hpe hpan
da nna up hkang ai zawn, shinggyim masha hpe mung
Karai Kasang hpan da ai kaga arai yawng hpe up hkang
shangun hkrum ai hpe Karai Kasang a hkrang bung (image
of God) ngu hkam la ai masa re.
130
Ga hpungdim
Karai Kasang gaw shi a hkrang bung ngu ai hpe
Yesu Hkristu a marai hkum asak hkrung lam hku nna
Karai Kasang ngu ai gaw ganing re ai wa re ngu ai hte,
shinggyim masha ni hpe byin shangun mayu ai shi a yaw
shada lam ni yawng hpe hkum tsup kup hkra madun lai
wa sai re.
Dai majaw Yesu madun ai kasi zawn makam
masham, myit masa ningja, kyang lailen shingni ni madu
da lu ai asak hkrung ai lam mahtang she Karai Kasang a
hkrang bung (image of God) majing ngu chye na la mai
nga ai.
131
III. Shinggyim Masha a Shingra Maka (the nature

of Man)
hta rawng nga ra ai. Hkye hkrang la hkrum ai lam ngu ai

gaw dai hkum hkrang htawng hta na wenyi lawt pru mat
wa lu ai lam re, ngu hkam la ma ai. Rai tim Chyum laika
hta hkum hkrang hpe n kaja ai hku gin hka tsun da ai lam
n mu lu ai. Shawlumon a mahkawn ga hta shinggyim
masha a hkum hkrang manu dan ai lam hte tsawm ai lam
hpe shagawp da nga ai. Hkum hkrang hte wenyi lahkawng
pawng nna nga ai hpe she masha ngu ai re. Hkum hkrang
si ai shani she ginhka masat ai baw re.
A. Hkrang-rai daw (Material part of Man)

1. Hkum hkrang a hkrang masa (Structure of the body)
Chyum laika hta hkum hkrang(body) hte wenyi
(soul/spirit) ginhka nna tsun shaleng da nga ai (II Kor
5:1; I Thes 5:23). N.N 2:7 hta hkum hkrang gaw ga yun
hte hkrang shachyaw ai lam tsun da ai majaw, ga hta
rawng ai dat jasat hte masha a hkum hkrang hta rawng ai
dat jasat maren sha re. Si ai shaloi hkum hkrang gaw
gayun hte hpan da ai re majaw ga de bai wa ra na re (N.N
3:19; Sh.K 104:29; Tara Jahprang 12:7).
2. Hkum hkrang a yaw shada ai lam hte seng ai
ningmu ni (Views concerning the purpose of the body)
(b) Hedonism: shinggyim masha gaw hkum hkrang hte

sha hkrung nga ai re. Wenyi ngu ai nnga ai ngu ai masa
re. Dai majaw masha gaw hkum hkrang a sharawng awng
ai lam ni hpe shadik let pyaw pyaw nga na matu she re
ngu kam ma ai. Rai tim, ndai ningmu mung chyum laika
hte n htan shai nga ai. Yesu tsun ai hta wenyi gaw hkum
hkrang hta grau manu dan ai ngu tsun da ai zawn (Mahte
10:28; 16:26), chyum ga n kau mi hta mung shinggyim
masha hta wenyi rawng ai lam tsun tawn da nga ai ( II
Kor 5:8; Taraj 12:7).
(a) Hkum hkrang gaw wenyi a htawng re (the body

is the prison house of soul). Ndai masa gaw Greek myit
sawn ningchyoi hpaji munu ni a n bung ai lahkawng shada
shingjawng gasat masa (dualism) hta mahta nna hkum
hkrang hte wenyi hpe n bung ai hku ginhka masat ai kaw
na, hpang wa ai makam re. Wenyi gaw kaja ai, hkrang
nga ai arai yawng gaw n kaja ai ngu ai masa hku,
hkum hkrang hpe grit nem ai ngu masat ai lam re. Dai
majaw wenyi gaw n kaja ai hkum hkrang ngu ai htawng
(c) Hkum hkrang gaw wenyi a ningrum ningtau re ai.

Hkum hkrang gaw Karai Kasang a nawku htingnu re
majaw Karai Kasang a hpung shingkan dan hkung na
matu re (I Kor 6:19). Hkum hkrang gaw myit masin a
awn ai lam shadik na matu n re; ari jaw ra ai hpyen mung
n re. Dai hkum hkrang hta Yesu a hpung shingkang dan
132
133
hkung na matu (Hpil 1:20), Karai Kasang a man hta

hkrung nga ai hkungga hku ap nawng na matu she re
(Rom 12:1). Kam sham ai ni hkum hkrang hte galaw ai
sat lawat hta hkan nna shagrau kumhpa lu la na re (II
KOr 5:10).
ai masha tai wa ai rengu ka da ai lam gaw hkum hkrang

hte tsu/wenyi ngu ai hku daw lahkawng hpe sha madi
madun ai ngu htai la ma ai.Dai lahkawng pawng nna
hkrung ai shaloi myit masin rawng wa ai re ngu hkam la
ma ai. N.N 41:8; Sh.K 42:6; Heb 12:23 hte Shingran 6:9
ni hta tsu hte wenyi hpe gali galai rai langai sha re ai
lachyum hku ka da ai re. Dai majaw shinggyim masha
gaw hkum hkrang hte tsu/wenyi daw lahkawng hte hkrung
nga ai re ngu kam sham ai lam rai nga ai (Mahte 10:28; I
Kor 5:3).
B. Hkrang-rai kata daw (nonmaterial part of man)

Chyum laika hta sang lang da ai lam (Scriptural
account):Karai Kasang gaw shinggyim masha hpe hpan
da ai shaloi ga yun hte shinggyim hkrang shachyaw nna
ladi hta hkrung ai nsoi nsa gawut bang ya ai re (N.N 2:7).
Karai Kasang a nsoi nsa gaw hkrang-rai n re. Bai nna
hkrang bung sumla hte hpan ai ngu ai hta mung Karai
Kasang gaw Wenyi re (Yawhan 4:24). Dai majaw
shinggyim masha hta hkrang- rai kata daw mung rawng
nga nna, dai hpe hkap la kam sham ai ningmu ni mung n
bung hkat ai hpe mu mada lu ga ai.Dai ningmu ni gaw:
(1) Dichotomous view: Hkristan nkau mi (Western Church
& man like Augustine and Anselm) gaw shinggyim masha
hta hkum hkrang hte tsu/wenyi ngu nna daw lahkawng
nga ai ngu kam sham ma ai. Dai zawn kam ai ni gaw tsu
hte wenyi gaw langai sha re ngu kam ai lam re. N.N 2:7
hta Karai Kasang ga yun hte shinggyim hkrang
shachyaw nna, ladi hta hkrung ai nsoi nsa kawut bang
ai majaw masha gaw hkrung nga ai myit masin rawng
(2) Trichotomous view: Hkristan nkau mi (the Eastern

Church, the Greek and Alexandrian church Fathers) gaw
shinggyim masha hta hkum hkrang, tsu hte wenyi ngu ai
daw masum nga ai (I Htes 5:23; Heb 4:12; I Kor 2:143:4).
Tsu (soul) hte wenyi (spirit) mung n bung ai ngu
kam sham ma ai. Hkum hkrang gaw mungkan hte seng ai
myit nsam, tsu (soul) gaw tinang a myit masin hte seng ai
myit nsam, wenyi (spirit) gaw Karai hte seng ai myit nsam
re ngu ai hku garan ginhka nna kam sham ma ai.
Tsu (soul) gaw wenyi hta madang nem ai rai nna,
galaw ai magam bungli gaw myit sawn ai, matsing ai,
chye na ai lam ni rai nga ai. Wenyi gaw madang tsaw dik
rai nna sawn dinglik ai, dumhprang ai, myit marai ai magam
bungli ni hpe galaw ai re.
134
135
(3) Multi-faceted view: Hkristan nkau mi gaw tsu (soul)

hte wenyi (spirit) sha n rai; kaga lam ni law law mung
shinggyim masha a hkrang rai kata daw hta shang lawm
ai ngu kam ma ai. Dai ni gaw (a) sin dung kraw wang
(heart), (b) myit nsam (conscious), (c) myit masin (mind)
(d) Myit marai (will).
Kasang a sharawng awng ai lam ni hpe hkan nang na

myit marai lu la nga ai (Rom 6:12-13).
(a) Sin dung kraw wang (heart): - kraw hpaji (Mahte

15:19-20) hte madu myit hpe madu hkang ai lam (Rom
10:9-10; Heb 4:7) ni rai nga ai.
(b) Myit nsam (conscious): - Karai Kasang gaw shinggyim
masha hta myit nsam bang da ya ai re. Rai tim masha
gaw yubak galaw nna hkrat sum ai kaw nna myit nsam
hpe n mai machyu mat sai (I Tim 4:2).
IV. Masha A Hkrat Sum Ai Lam (The Fall of Man)

Ningpawt Ninghpang daw kaba 3 hta Yubak a
npawt nhpang hpe n tsun dan da ai sha, yubak mara gaw
shinggyim masha ni hta gara hku shang wa ai hpe sha
tsun dan da nga ai. Mahte 19:3-5 hta Yesu, lasha yan
numsha hpe shawng ningnan e hpan da ai ngu tsun ai lam
gaw, hpan da ai labau mabyin gaw teng sha byin lai wa sai
hpe madi madun nga ai.
(d) Myit marai (will):- N kam sham ai ni a myit marai gaw

hkum shan a marin marit ai lam hpe hkan nang shangun
nga ai (Ehp 2:2-3). Rai tim kam sham ai ni gaw Karai
A. Chyam dinglik ai lam (the Test)

Edin sun kaw kaja ai hte n kaja ai hpe chye ginhka
lu ai hpun na namsi hta lai nna ngam ai hpun yawng
mayawng hta na sha mai ai re (Ningpawt Ninghpang 2:1617). Chyam dinglik ai lam gaw Karai Kasang hpe kam ai
lam hte Shi a ga madat nga ai kun ngu ai lam rai nga ai.
Kam sham let madat mara jang htani htana hkrung nga lu
na, n madat mara jang si na (hkum hkrang hte wenyi
lahkawng yan si na) ngu hkang da ai re. Karai Kasang a
yaw shada ai lam gaw Adam yan Ewa kaja ai hte n kaja ai
hpe chye ginhka lu ai hpun na nam si hpe n sha ai hku nna
madat mara na hte, yubak mara ngu ai hpe chye na da
shangun mayu ai lam re. Kam sham ai myit ningra ai hte n
madat mara ai majaw, kaja ai, n kaja ai ngu ai hte seng ai
136
137
(c) Myit masin (mind):- N kam sham ai ni a myit masin

gaw hten mat sai (Rom 1:28); Satan a majaw hten mat
sai (II Kor 4:4), myit n sin sin ai hte kaman lila rai mat sai
(Ehp 4:17-18). Rai tim kam sham ai ni gaw myit nnan lu
ai hte (Rom 12:2) Karai Kasang hpe tsaw ra lu nga ai
(Mahte 22:37).
lam ni hpe gaw chye la sai, rai tim shan chye la ai lam gaw
shut shai ai sat lawat hku chye la ai lam she rai nga ai.
Karai Kasang sharawng awng ai hku chye na hkawn hkrang
lu ai lam n rai mat ai.
B. Gunglau ai lam (the temptation)
Satan gaw lapu tai nna sa gunglau ai lam rai nga ai.
Satan gaw hkalem ai hku nna gunglau ai re. Satan a hkalem
ai zai ladat ni gaw:
1. Karai Kasang a mai kaja ai lam hpe ntsen hkra
hkalem ai lam re (Ningpawt Ninghpang 3:1-3).
2. Karai Kasang a ga hpe ninghkap ai hku nna, Nan
kaja wa n si na myit dai ngu masu nna hkalem ai lam re
(Ningpawt Ninghpang 3:4).
3. Adaw achyen jaw ai lam tsun nna hkalem ai lam
re (Ningpawt Ninghpang 3:5) Satan gaw dai hta na sha
ai nhtoi hta e nan a myi hpaw nna, kaja ai hte n kaja ai
hpe chye ginhka na ra ai majaw, Karai Kasang hte
maren nan tai na marin dai ngu tsun hkalem ai re. Kaja
ai hte n kaja ai hpe chye ginhka na ngu ai lam teng tim,
yubak mara ngu ai du wa nna machyi makaw, ana ahkya,
tsin yam tsin dam, si hkrung si htan byin wa na lam hpe n
tsun ai. Karai Kasang hte maren n mai tai wa ai hpe masu
hkalem ai lam mung rai nga ai.
138
C. Yubak mara a dingnye ni (the results of the sin)

1.Lapu hpe tara daw dan ai lam {judgment on the
serpent (N.N 3:14)}
Lapu gaw Yehowa Karai Kasang galaw ai nam mali
na dusat nhprang mahkra hta hpaji grau rawng ai re (N.N
3:1).
Rai tim Karai Kasang hpe ninghkap ai hku nna Adam
yan Ewa hpe hkalem sai majaw, Karai Kasang gaw nang
ndai galaw ndai majaw, yam nga ma hkra hte nam
mali na dusat nhprang mahkra hta, nang dagam dala
hkrum ndai; na a kan hte nang hkawm lu na rai nna,
nang hkrung nga ai nhtoi mahkra hte hta, ga nhpu sha
lu na ndai ngu tara daw dan ai re.
2. Satan hpe tara daw dan ai lam {judgment on Satan
(N.N. 3:15)}
Ningpawt Ninghpang 3:15 hta gaw Satan hpe tara
daw dan ai lam rai nga ai. Na a amyu matu( nat, matse
labye, n kam sham ai ni) hte numsha a amyu matu
(Yesu Hkristu, kam sham ai ni) hpe majan shangun na.
Shi gaw na a baw hpe abrep na ngu ai gaw Yesu wudang
hta Satan a balen si du hpe awng dang kau ai lam re (Kol
2:14-15; Heb 2:14).
Nang mung shi a lahtin hpe achye na ngu ai
gaw Satan wa kaji kajaw awng dang lam nga na ngu ai
139
lachyum re. Shinggyim masha ni hpe gunglau lu na, grau

nna lachyum madung gaw Yesu wudang ntsa si hkam ra ai
de du shangun ai lam re.
Rai tim dai lam gaw Satan a matu kaba dik hkrat
sum ai lam hpe byin shangun sai rai nga ai.
5. Shinggyim masha yawng hte seng ai tara daw dan

lam {Judgment on the human race (Rom 5:12)}
Adam a yubak mara a majaw shinggyim masha ni
yawng tara daw dan ai hkrum sha ra ai. Dai gaw si ari rai
nga ai.
3. Numsha hpe tara daw dan ai {Judgment on the

woman (N.N 3:16) }
Numsha hpe tara daw dan ai lam gaw na a tsinyam hte shinggyim machyi ai gaw ngai grau shalaw ya
na de ai: shinggyim machyi ai hte nang kashu kasha
shangai lu na ndai; na a madu wa hta nang myit manoi
nga na ra ai rai nna, shi mung na a ntsa e up nga na
ra ai, ngu wu aingu ai rai nga ai.
6. Hpan da ai lam a ntsa tara daw dan ai {Judgment

on creation (N.N 3:17-18)}
Adam a yubak mara a majaw du sat yam nga hpun
kawa ni kaw mung wa hkra machyi shangun ai hpe mu lu
ai.Yawng shagrit kau ai hkrum sai (Roma 8:19-21).
4. Lasha hpe tara daw dan ai lam {Judgment of the

man (N.N 3:17-19)}
Shawng na daw dan ai lam gaw ga hte seng ai re.
Ga hta aju, atsing ni shatut nna ga na nsi naisi namlaw
namlap sha hpa ni hpe rutsang ai hte she sha lu na, salu
salat hte tam sha ra na ngu ai re.
Bai hpang na daw dan ai lam gaw si ai lam rai nga
ai. Adam gaw ga hte hpan da ai re majaw, ga de bai n
htang wa ra na.
140
141
II. Yubak Mara A Sat Lawat (Character of Sin)
YUBAK MARA
A
LAM
(THE DOCTRINE OF SIN)
A.Shading da ai shara kaw nna yit mat (sh) shai mat ai

(Missing the mark) (Sh.K 51:9).
B. Makam masham n nga ai (Irreligion). Karai Kasang
nga ai lam hpe n hkap la ai lam re (Heb 3:12)
I. Yubak Mara Ngu Ai Hpa Rai Ta? (What is Sin?)
C. Jarit lai ai (Transgression)(Sh.K 51:1). Karai masat da

ai shang wang hta lai nna galaw hkawm sa ai lam re.
A. Ahkyak n la ai (Ignorance) lam re

Karai Kasang hpe hkrit hkungga ai lam n nga ai
majaw, Karai Kasang tsun ai lam ni hpe ahkyak n la ai
(sh) ahkyak n da ai re. Dai majaw yubak mara byin wa ai
re.
D. Teng man ding hpring ai lam n nga ai (Lack of

Integrity). Karai Kasang a man hta n teng n man ai hku
asak hkrung ai lam re.
B. Shut (sh) lam yit mat ai (error) lam re

Karai Kasang hkang da ai hku asak n hkrung ai
majaw Karai sharawng awng ai lam ni hte shai mat wa ai
re. Dai majaw yubak mara rai wa ai re.
C. Myit maju n jung ai, n gawn n sawn re ai
(inattention) lam re
Karai Kasang tsun da ai ga ni hta myit maju n
jung ai majaw Karai Kasang n ra sharawng ai lam ni hpe
galaw mat wa ai re. Dai majaw yubak mara byin tai wa ai
re.
142
E. Gum lang ai (Rebellion). Karai Kasang hpe hkrit hkung

ga ai lam n nga ai. Karai Kasang n sharawng awng ai hku
asak hkrung ai.
F. Sadi n dung ai (sh) N kang ka ai (Treachery). Karai
Kasang a man hta sadi n dung ai, teng man kangka lam n
nga ai lam re.
G. Lam yit mat ai (Pervasion). Karai Kasang hkawm sa
shangun ai asak hkrung lam kaw nna, pai de (sh) hkra de

lam numshe shang mat ai lam re.
143
H. N-se mat ai (Abonination). Karai Kasang a man e

shawa num zawn rai mat ai. Awu asin rai mat ai lam re.
adingtawk hpan shalat ai re. Dai majaw shinggyim masha

ni a wenyi shagu gaw mara n kap ai (innocent). Hpan da
hkrum ai shinggyim masha a wenyi gaw Adam a yubak
mara hte ading tawk matut mahkai lam n nga ai. Adam
shut ai mara gaw Adam hte sha seng ai. Kaga shinggyim
masha ni kaw n kap nang ai. Adam a yubak mara hte
seng nna kaga shinggyim masha ni hte matut mahkai lam
gaw, yu sharin la na matu sha she re. Rom 5:12 hta tsun
ai lam gaw shinggyim masha ni si ai gaw Adam madun
dan lai wa sai kasi zawn, tinang langai hkrai yubak mara
galaw ai majaw si ai re ngu htai la ma ai. (Unitarians ni
matut hkap la hkan sa ai makam re)
III. Hkritung Mara (Original Sin)

Shinggyim masha yawng gaw yubak kap let
shangai wa ai hpe tsun mayu ai re. Hpa majaw nga yang
A. Yubak gaw shinggyim amyu asai (Adam) hta npawt
de nna kap wa ai lam re.
B. Shinggyim masha hkum dingdek hta shangai wa ai
aten kaw na yubak mara kap nga chyalu re.
C. Hkri tung mara gaw shinggyim masha ni tatut galaw
nna lu ai mara yawng a npawt hkridun re.
Ginchyum nna tsun ga nga yang yubak kap ai
hkum sai hkring htawng hpe tsun ai rai nga ai (Sh.K
51:5; Rom 5;12).
IV. Yubak Mara Kap Nang Wa Ai Hte Seng Ai
Ningmu Ni (Imputation of Sin)
A. Pelagian view (AD 409)
Pelagius wa gaw British masha re. Karai Kasang
gaw shinggyim masha langai hkrai a wenyi hpe Shi nan
144
B. Arminian view (1560-1609)

Jacobus Arminius wa gaw Dutch masha re. Adam
a yubak mara gaw shinggyim masha yawng kaw hkrum
hkra mat wa ai rai tim mai kaja lam hpa mung n nga hkra
gaw n re. Free will or Freedom of choice naw nga ai. Lai
akyang hten ai kaw tsep kawp hkrum hkra ai lam n re.
Hten za chye ai shingni maka rai mat ai (corrupt nature
from Adam). Roma 5:12 hta tsun ai lam gaw, Adam a
yubak mara majaw shinggyim masha yawng n hkum tsup
ai, yubak galaw chye ai hkum hkrang rai mat ai lam re
ngu htai la ma ai. (Methodists, Wesleyans, Pentecostals,
Holiness groups ni hkap la ma ai)
145
C. Calvinists view
Augustine (A.D 354-430) a sharin achyin ai lam
ni hta npawt de ai makam masa re. Shinggyim masha
yawng Adam a yubak mara a majaw yubak mara lu ai.
Shinggyim masha hta mai kaja ai ngu na hpa mung n
ngam hkra nyawp rap yubak hkum tai mat ai. Rom 5:12
hta tsun ai lam gaw, Adam a yubak mara a majaw
shinggyim masha yawng mai kaja ai hpa mung nnga hkra
re ai yubak hkum ni tai mat wa ai lam re ngu htai la ma ai.
{Augustine (AD 354-430) wa kaw na hpang ai re.
Reformers ni hte Calvinists ni hkap la ma ai}.
tsin yam hte si hkrung si htan lam gaw shinggyim masha

yawng hkam mana sha ra mat wa ai re, ngu kam sham
ma ai.
D. Federal View
Cocceieus (1603-1669) wa sharin ai ningmu rai
nna, hpang daw de Reform Karai Masa (Reformed
Theology) ni matut jai lang ai masa re. Chales Hodge, J.
Oliver Buswell Jr, Louis Berkhof ni matut jai lang ai
makam masa re. Shanhte a makam hta Adam gaw shing
gyim munghpawm (federal) a baw (sh) shinggyim masha
yawng a dat kasa (representative) re. Karai Kasang gaw
Adam hte ga shaka da nna, shaman chyeju jaw na ngu
Adam hpe ga sadi jaw ai re. Dai hku nna Karai Kasang a
ga Adam madat mara jang shinggyim masha yawng htani
htana asak madu la lu na, n madat n mara jang shinggyim
masha yawng yubak mara a tsin yam hkam sha ra na ngu
ga shaka da ai re. Shinggyim masha yawng a ningbaw
(sh) dat kasa Adam a n madat mara ai majaw yubak a
146
V. Hkristan Ni Hte Yubak Mara (The Christian and

Sin)
Yubak mara hpe byin pru wa shangun ai Mang
Hkang lam (The Conflict) ni gaw:
A. Dinghta ga
Kaning rai nme law, dinghta ga hta e nga ai,
hkum shan kayut ai lam, myit marin ai lam hte ndai
prat na grang ai lam nlang hte gaw, dai Kawa kaw
nna pru ai n rai; dai gaw dinghta ga kaw nna pru ai
rai nga ai (I Yawhan 2:16). Dinghta ga hte dinghta
ga e nga ai arai hpe, hkum tsaw ra myit. Marai langai
ngai dinghta ga hpe tsaw ra a yang gaw, dai Kawa a
tsaw ra ai myit gaw shi hta e n rawng nga ai (I Yawhan
2:15). Mungkan ga gaw n hkru ai wa hta e lup mat
sai (I Yawhan 5:19); mungkan ga na hpaji beng-ya
gaw, Karai Kasang a man e angawk angak rai nga
ai (I Kor 3:19); mungkan ga hpe jinghku hku ai myit
gaw, Karai Kasang hpe n dawng n yawt ai myit rai
nga ai (Yaku 4:4).
147
Anhte Hkristan ni hkam la ra ai lam gaw, mungkan

ga gaw anhte a matu wudang hta jen sat kau ai hkrum sai
zawn, anhte Hkristan ni mung mungkan ga a matu jen sat
kau hkrum ra ga ai. Ngai chyawm gaw, anhte a Madu
Yesu Hkristu a wudang hta kaga, gumrawng
gumtawng shara n nga u ga; dai hta e mungkan ga
gaw nye a matu jen sat kau ai hkrum nna, ngai mung
mungkan ga a matu jen sat kau ai hkrum ni ai (Gal
6:14).
Wenyi hkan ai ni mahtang gaw, Wenyi a lam myit nga ma

ai. Hkum shan myit gaw si mat ai lam rai nga ai; Wenyi a
myit chyawm gaw, hkrung ai lam hte ngwi pyaw ai lam
rai nga ai (Rom 8:5-6). Chyoi pra ai Wenyi a daru magam
hpung shingkang hte sha hkum shan e shabyin ai yubak
kaw na lawt lu nga ai (Rom 8:2ff).
B. Hkum shan myit (The Flesh)

Hkum sai shan a marin ai lam mung yubak mara
hpe shabyin ya nga ai. nye a kraw e, rai sa, nye a
shinggyim hkum shan myit hta, kaja ai baw n rawng
li ai, ngai chye nga nngai: galaw mayu ai myit n rawng
nga ti mung, mai kaja ai hku galaw na ngai n mu lu
we ai. Galaw mayu ai mai kaja ai hpe ngai n galaw
ai wa, n galaw mayu ai n hkru n hkra dai hpe ngai
galaw nga nngai. Shing rai ngai n galaw mayu ai
hpe ngai a galaw nga ai gaw, ngai nan dai hpe n
galaw nngai, ngai hta rawng ai yubak she dai hpe
galaw nga ai (Rom 7:18-20). Hkum sai shan gaw marin
marit lam hte myit masin hpe up hkang nga ai (Eph 2:3).
Hkum sai shan gaw tara maigan ni a asak hkrung lam hpe
up hkang nga ai, shinggyim hkum shan myit hkan ai ni
gaw, hkum shan hte seng ai arai ni hpe myit nga ma ai;
C. Nat Satan (The Devil)

Nat Satan gaw shinggyim masha yawng hpe tut
nawng gunglau ai hte Karai Kasang a lata kaw na gare la
nga ai. nanhte htauli htaula rai nga mu; a maja nga
mu: nanhte a gumlau wa ngu ai Nat gaw, kadai wa
hpe mahtang mayu kau lu na, nga nna shabam ai
hkanghkyi zawn, ningwan kahkrang hkawm nga ai
(I Pet 5:8). Dai majaw Hkristan ni gaw, Karai Kasang a
npu e taw nga ra ai, nat gumlau hpe ban hkum kau ra ai,
shaloi she nat Satan gaw anhte kaw na hprawng mat na
ra ai (Yaku 4:7). Nat e maw ai hkalem hkalau ai lam hte
hpe manga kau lu na matu Karai Kasang jaw ai hpyen
hking nlang hte hpe bu hpun dagraw da ra ai. N shang
hpe teng man ai hte kyit nna, ding hpring ngu ai sinda
magap hpe dagap nhtawm, ngwi pyaw shabyin ai kabu
gara shiga hkaw tsun na jin jin rai nga u ga, lagaw hta
kyepdin din let, lahpran tsap nga mu. Dai hta n-ga, n
hkru n hkra ai wa a wan pala nlang hte hpe sat dang kau
lu na, makam masham ngu ai n-gang hpe lang kahtap nga
148
149
mu. Hkye hkrang la ngu ai hpri gup chyawp hpe chyawp

nna, Karai Kasang a mungga ngu ai Wenyi a ntawng nhtu
hpe, ahpye nga mu (Ehp 6:14-17).
ai ni a hkum hta hpring tsup wa na matu (Yaw

17:13);Tsadan a lata kaw na makawp maga la na matu
(Yaw 17:15); kam sham ai ni Karai Kasang a teng man ai
lam hta chyoi pra nga lu na matu (Yaw 17:17); kam sham
ai ni shi hte rau arai nga na matu (Yaw 17:25) Yesu Hkristu
kyu hpyi ya nga ai.
VI. Yubak Kaw Na Lawt Na Matu Karai Kasang

Lajang Da Ya Ai Lam (The Provision)
A. Karai Kasang a mungga (the Word of God)
Karai Kasang a Wenyi shung ya ai hte ka da ai
chyum mungga gaw ding hpring wa lu na hte mai kaja ai
amu shachyen nna asak hkrung lu na matu mye shading
ya nga ai (II Tim 3:16-17); jasan jaseng ya nga ai (Ehp
5:26); shachyoi shapra ya nga ai (Yawhan 17:17); kyu
hpyi let mahtai lu la na matu karum shingtau ya nga ai
(Yawhan 15:7).
B. Yesu Hkristu a htinglu htinglai ya ai lam (The
intercession of Christ)
Yubak galaw hkrup ai ni a matu Yesu Hkristu gaw
htinglu htinglai ya nga ai (I Yaw 2:2).Yesu Hkristu gaw
shinggyim masha ni a matu tawngban ya nga na, tut
nawng e ahkrung nga ai majaw, shi a marang e Karai
Kasang kaw sit shang wa ai ni hpe hkum tsup wa hkra,
mawai la nga ai (Hebre 7:25).
Kam sham ai ni hpe Karai Kasang shagrin shangang
da ya na matu (Yaw 17:11); kabu gara ai lam kam sham
150
C. Chyoi Pra ai Wenyi shanu nga ai lam (Indwelling

of the Holy Spirit)
Chyoi pra ai Wenyi gaw kam sham ai ni hpe yubak
kaw na tsan gang lu na matu makawp maga la nga ai.
Shanu nga ai (Rom 8:9); nam man chya ya ai (I Yaw
2:20;4:4); dazik dawk ya ai (Ehp. 1:13, 4:30); n-gun atsam
jaw ya ai (Kasa 1:8); Wenyi hte hpring tsup shangun ai
(Ehp 5:18); hkum shan a marin ai lam hpe koi lu na matu
Wenyi hte hkawm nga lu shangun ai (Gal 5:16), lam ni
hku nna, Chyoi Pra ai Wenyi gaw kam sham ai ni hpe,
yubak kaw na makawp maga la nga ai.
151
HKYE HKRANG
LA
AI LAM
(THE DOCTRINE OF SALVATION)
I. Npawt Nhpang Makam Madung

A. Ga Ginru Gindai
Ga Shaka Dingsa hta Hebre ga Yosha ngu lang
nna hkye shalawt la ai lam hpe sang lang dan da ai re.
Lachyum gaw wang shinggrup da ai (sh) gyit hkang da
ai (sh) dip shingdang da ai kaw na shalawt ai (sh) lup nga
ai kaw na hkrang shaw la ai ngu ai re. Machyi makaw ana
zinli, shoi hpa hkrit hpa,tsinyam tsindam, si hkrung si
htan hte njaw n-ang shut shai ai hku dip sha roi rip zingri
ai kaw na kyem mazing la ai (sh) hkrang shaw la ai (sh)
mawai la ai (sh) sai shaw la ai lam ni hpe tsun ai rai nga ai
(Pru 14:30; Tara Agyi 2:11-16; Sh.K 34:6; 37:40; Yeremi
4:14; 17:14). Hkye hkrang la ai lam hpe Ga shaka Dingsa
hta kalang lang marai langai hkrai hpe madung dat nna,
kalang lang myu sha yawng hpe madung dat ai hpe mu lu
ga ai.
152
Ga Shaka Ningnan hta gaw Greek ga soter (sh)

soteria hpe lang nna hkye hkrang la ai lam hpe sang lang
dan da ai re. Lachyum gaw tsi la ai (sh) bai gram lajang la
ai (sh) bai kung kyang wa ai (sh) shangai ai (sh) hkrang
shaw la ai ngu ai re.
Hkye shalawt la ai ngu ai lachyum hpe Ga Shaka
Dingsa na zawn dam lada ai lachyum hku lang ai sha nga (Kasa 27:20, 43; II Kor 1:10; II Htesa 3:2; II Pet 2:9);
yubak mara hte de a majaw byin hkrum hkra ai lam ni
yawng kaw na hkye la ai ngu ai lachyum hpe grau ahkyak
da nna sang lang dan da ai hpe mu lu ai.
II. Hkye Hkrang La Ai Hte Seng Nna Chyum Laika
Hta Lang Ai Ga Ni
(Common Terminologies In The Bible)
A. Sumsing mungdan (the kingdom of heaven)
Mahte laika hta hkye hkrang la ai ngu ai ga hkum
a malai sumsing mungdan ngu ai ga hkum hpe lang da
ai hpe mu lu ai (Mahte 5:3).
B. Karai Kasang a mungdan (the kingdom of God)
Marku hte Luka laika hta hkye hkrang la ai ngu
ai ga hkum a malai Karai Kasang a mungdan ngu ai ga
hkum hpe lang da ai hpe mu lu ga ai ( Marku 1:15; Luka
6:20).
153
C. Asak/Htani htana asak (Life/Eternal life)

Yawhan laika hte Yawhan a shagun dat ai laika ni
hta gaw hkye hkrang la ai ngu ai ga hkum a malai asak/
htani htana asak ngu ai ga hkum hpe lang da ai hpe mu lu
ga ai (Yawhan 3:16; Shingran 2:10).
A. Masat Tawn Ai Ni A Matu Sha Gawng Malai

Hkungga Tai Ya ai (Limited Atonement)
Yesu Hkristu gaw laksan lata da ai ni a matu sha si
hkam let malai hkungga tai ya ai re; shinggyim masha
yawng a matu si hkam ai n re ngu kam ai masa rai nga ai.

Nang shi hpe Yesu ngu nna shamying lu na rai nga ai:
kaning rai nme law, shi a amyu hpe tinang a yubak mara
kaw na hkye hkrang la na shi rai nga ai (Mahte 1:21);
Nye a sagu ni hpe ngai chye nngai, nye a sagu ni mung
ngai hpe chye ma ai: sagu ni a matu mung, nye a asak
ngai nawng ya kau nngai (Yawhan 10:15); nanhte gaw
nye a sagu n rai myit dai majaw n kam myit dai (Yawhan
10:26); shanhte a matu ngai hpyi nngai, mungkan masha
ni yawng a matu mara hpyi nngai n rai, nang ngai hpe jaw
ai ni a matu she hpyi nngai, kaning rai nme law shahte
gaw na a ni rai nga ma ai (Yawhan 17:9);nang ngai e
jaw ai hpung shingkang hpe, ngai hpe jaw da ai ni mung
mu lu mu ga, ngai nga ai shara e shanhte ngai hte rau nga
nga lu na hpe, ngai ra nga nngai (Yawhan 17:24b); Karai
Kasang gaw shi a sai hte mari la ai Hpung hpe yu lahku
na matu (Kasa 20:28); Karai Kasang a lata la ai ni
hpe kadai wa mi mara shagun lu na a ta? (Rom 8:33);
Hkristu gaw dai Hpung hpe tsaw ra nna, shi hkum hpe
nan de a matu ap kau ya wu ai hte maren (Eph. 5:25)
ngu ai chyum ga ni hta lakap nna Yesu gaw shinggyim
masha yawng a matu si hkam ya ai n re. Laksan lata la
hkrum ai ni a matu sha si hkam ya ai re ngu htai la ai lam
rai nga ai.
Calvinists (John Calvin a sharin achyin ai makam
masham masa hpe hkap la kam sham ai ni) kam ai makam
154
155
D. Hkye hkrang la ai (Salvation)

Kasa Pawlu madung dat lang ai ga hkum re. Yubak
mara hte yubak mara a shabrai si ai kaw na Yesu Hkristu
hkye hkrang la ai hte htani htana asak lu la ai sha n-ga,
ningnan tai ai asak hkrung lam (II Kor 5:17) lu la ai lam
re. Hkum hkrang, myit masin, wenyi yawng hte seng ai
hkum dingnum hkye hkrang la ai lam hpe tsun ai rai nga
ai.
III. Kade A Matu Yesu Si Hkam A Ta?
(Foe Whom Jesus Christ Die?)
Nawku hpung n nan nga hpang wa ai aten kaw
nna, dai ni du hkra kade a matu Yesu si hkam a ta? ngu ai
hpe htai la ai lam ni shai hkat nga ai.
masa re.(The Moody Handbook of Theology laika buk

hpe hti yu ga).
hpe shangun dat wu ai gaw, anhte mada mu ai hte sakse

hkam ga ai (I Yawhan 4:14) ngu ai chyum ga ni gaw ,
mungkan ting hpe hkye hkrang la na matu Yesu si hkam
ai re ngu ai hpe shadan dan nga ai.
B. Shinggyim Masha Ni Yawng A Matu Gawng

Malai Hkungga Tai Ya ai (Unlimited Atonement)
Yesu Hkristu gaw mungkan shinggyim masha
yawng a matu gawng malai hkungga tai ya ai hte wudang
hta si hkam ai re. Rai tim shi a si hkam ya ai a akyu
chyeju gaw kam sham ai ni sha hkam sha lu na ngu kam
ai masa re. Lawu de na lam ni hta mahta nna Yesu gaw
shinggyim masha yawng a matu si hkam ai re ngu hkam
la ai lam re.
1. Mungkan ga
mungkan ga gaw Karai Kasang hpe n ju ai, Yesu Hkristu
hpe n hkap la ai hte Satan wa ka-up nga ai. Rai tim
mungkan ga a matu Yesu si hkam ai re. Mungkan ga a
yubak gun la kau ya ai, Karai Kasang a sagu Kasha
(Yawhan 1:29); Karai Kasang a Kasha hpe kam sham
ai ni nlang hte gaw, hten bya n hkrum ai sha, htani htana
asak lu la mu ga nga, Karai Kasang gaw shi a Kasha
shingtai hpe jaw kau ai kaw du hkra, mungkan ga hpe
tsaw ra wu ai (Yawhan 3:16); mungkan ga a hkye la
madu teng teng rai nga ai (Yawhan 4:42); mungkan ga
a hkye hkrang la ai madu tai u ga, Kawa gaw dai Kasha
156
2. Kam Sham Ai Ni Nlang Hte (Whosoever)

Kam sham ai ni nlang hte (whosoever) ngu ai ga
hkum gaw Ga Shaka Ningnan hta 110 lang jan ka da nga
ai. Dai gaw alak mi masat tawn ai lam nnga ai hpe lachyum
shapraw ya nga ai (Yawhan 3:16; Kasa 2:21;10:43; Rom
10:13; Shingran 22:17). Dai majaw Yesu a si hkam ya ai
lam gaw yubak lu ai shinggyim masha yawng a matu re.
3. Yawng mayawng a matu mara
Yawng mayawng a matu mara ngu nna chyum
laika hta shinggyim masha hkum dingdek a matu mara
Yesu si hkam ai lam tsun dan da nga ai ( II Kor 5:14-15;
I Tim 2:6; 4:10; Heb 2:9; II Pet 3:9).
4. Nyet kau ai ni a matu mung lawm ai
II Pet 2:1 hta shanhte hpe mari la sai Madu hpe
nyet kau ai hte ngu Yesu a si hkam ai gaw masu ai myihtoi,
masu ai sara ni a matu mung lawm ai lam tsun da ai lam
gaw laksan lata la da sai ni a matu sha si hkam ai ngu ai
masa hpe ninghkap dan da nga ai.
157
5. Yubak mara lu ai ni yawng a matu re

Yesu gaw yubak mara lu ai ni a matu si hkam ai re
(I Tim 1:15; Rom 5:6-8). Chyum laika hta Karai Kasang
e laksan lata la ai ni (sh) hpung ni hpe sha yubak mara lu
ai ni ngu n tsun da ai. Shinggyim masha yawng yubak
mara lu ai re majaw Yesu a si hkam ai lam gaw shinggyim
masha yawng hte seng ai re.
masa lam masum hku chye na loi hkra sang lang dan da ai hpe
IV.Chyum Laika Hta Mu Lu Ai Hkye Hkrang La Ai

Masa (The Nature Of Salvation)
(A) Hkye Hkrang La Ai Lam A Lachyum
(The Meaning of Salvation)
Hkye hkrang la ai lam gaw Karai Kasang a magam
bungli yawng lawm nga ai. Shinggyim masha hpe hten za
mat shangun ai hte si ari hpe byin shangun ai yubak a
daru magam (power) kaw na hkye mawai la ai hte, htani
htana asak hpe ap ya ai lam re. Dai hta asak hte hpring
tsup ai nhpaw n-ya asak hte htani htana hpung shing
kang rawng ai chyeju ni lawm nga ai (Eph 1:3-8; 2:4-10; I
Pet 1:3-5; Yawhan 3:16-36; 10:10). Hkye hkrang la ai ngu
ai gaw yubak mara a shabrai hkam sha ra na kaw na lawt
lu ai lam sha n ga, yubak hpe pyi awng dang lu ai hpung
shingkang hte atsam marai lu madu la lu ai lam rai nga ai.
Hkye hkrang la ai lam hpe Chyum laika hta byin nga
158
mu lu ga ai. Dai ni gaw:
1. Sak Hkrung masa Ningnan (New situation:

salvation as objective change)
Karai Kasang gaw Shi hpe kam sham ai shinggyim
masha ni hpe Yesu Hkristu a marang e kashu kasha shatai
la ai hte Shi hte ga shaka da ai ni tai wa shangun ai re. Dai
majaw hkye hkrang la ai ngu ai gaw sak hkrung masa
ningnan de galai shai mat ai lam re. Yesu a hkum sai shan
hte galai hkrang shaw la hkrum sai asak hkrung lam, Karai
Kasang hte htinglu htinglai lu sai asak hkrung lam gaw,
Karai Kasang a man e myi man lu ai asak hkrung lam,
dinghpring wa lu ai asak hkrung lam rai nga ai. Yesu
Hkristu hte kahkyin gumdin nga ai majaw ahkaw ahkang
hte lit ningnan lu la ai lam mung rai nga ai. Yu maya
shinggyim masha n rai sai. Hkristu Yesu hta e hpan da
hkrum ai ni re ai hte, mai kaja ai magam bungli ni shachyen
let Karai Kasang a amying ningsang a matu asak hkrung
na lit ningnan lu la ai asak hkrung lam re (Ehp. 2:8-10).
2. Myit masin ningnan (New self: Salvation as inner
change)
Hkristu Yesu hta rai nga ai wa gaw myit masin hpe
ningnan bai gram lajang hkrum sai asak hkrung lam rai
nga ai.Sh.K 51:10 hta Karai Kasang e, ngai hta sanseng
ai myit hpan tawn da nna, agrin nga ai Wenyi, nye a kata
159
e shabai bang ya e ngu hpyi ai gaw myit masin ningnan

gram lajang ya rit ngu ai rai nga ai. Hkristu Yesu a hkrung
rawt ai lam gaw hkrang tara masa nnan hpe shabyin dat
ya sai re. Dai gaw kam sham ai ni yawng Hkristu Yesu a
hkrung rawt ai hpung shingkang hpe hkam la lu ai lam rai
nga ai. Dai majaw Kasa Pawlu gaw Hkristu hta e marai
langai ngai rai nga ai teng yang gaw, shi gaw ningnan
hpan da ai wa rai nga ai (II Kor 5:17) ngu tsun ai lam rai
nga ai. Dai rai nna, hkye hkrang la ai lam gaw asai hte
shaprat ai ni n rai, hkum shan a myit hte mung n rai,
masha a myit maw ai hku hte mung n rai, Karai Kasang e
shaprat ai ni she rai nga ai. Dai gaw Hkristu Yesu hte
grau grau bung pre wa na matu Chyoi pra ai Wenyi a
myit masin hpe gram lajang ya ai lam rai nga ai (Ehpe
4:23-24; Kolo 3:9-19; Rom 12:1-2; Yawhan 1:13; Titu
3:5).
bungli hte sakse madun ai lam rai nga ai (II Tim 2:21-22).
Hkye hkrang la hkrum ai a sakse gaw Wenyi hte hkrung
nga ai hte Wenyi hte sak hkrung lam hpe gaw gap ai lam
rai nga ai (Gal 5:25). De a kaba dik ai sakse gaw tsaw ra
myit hte asak hkrung ai lam re. Karai Kasang hpe tsawra
ai hte shinggyim masha shada tsawra ai lam re. Hpa majaw
nga yang, tsawra myit rawng ai wa kadai rai timung, Karai
Kasang kaw na shangai wa sai hte, Karai Kasang hpe
chye chyang nga ai (I Yawhan 4:7).
3. Lai nsam sat lawat ningnan (New Steps: salvation

as behavioral change)
Hkye hkrang la hkrum ai asak hkrung lam gaw
ninggam ningnan de htawt lahkam mat wa ai asak hkrung
lam re. Dai gaw lai nsam sat lawat ni galai mat wa ai lam
re. Sak hkrung masa ningnan hte myit masin ningnan lu
la ai a sakse gaw arawn asam galai mat wa ai lam re.
Asak hkrung lam ningnan gaw makam masham hte
magam bungli rau ka-pyawn ai asak hkrung lam re. Kam
sham ai hte hkye hkrang la ai lam lu la nna, dai hpe magam
160
B. Hkye Hkrang la hkrum na matu ra ahkyak ai

lam ni (The Prerequisites of Salvation)
Ga Shaka Dingsa hta Karai Kasang hpe kam sham
ai ni hkungga amyu myu nawng jau ra ai lam matsun da
tim, Karai Kasang sharawng awng ai lam gaw shinggan
shingni hku dusat yam nga ni hte hkungga nawng ai lam
n rai, gawng run mat ai wenyi, Karai Kasang hta agrin
nga ai wenyi (Sh.K 51:10, 15-17; Yoela 2:13) rai nga ai
lam tsun sharin da ai re. Karai Kasng a hkye hkrang la ai
lam gaw langai hkrai hte mung Israela amyu ting a wenyi
lam hte mung seng nga ai. Sh.K 32 hta yubak mara hpe
raw dat ya ai lam hte ruyak tsin yam hta na makawp
maga la ai lam ni gaw myit malai ai lam, mara yin la ai
lam, kam sham ai lam, madat mara ai lam ni hte ading
tawk seng ai hku mu mada lu ga ai.
161
Ga Shaka Ningnan hta Yesu gaw htani htana hkye

la ai lam a npawt rai nga ai (Hebre 5:9).
Hkye hkrang la ai hkrum lu na matu Ga Shaka
Dingsa hta na zawn myit malai ai, mara yin la tawng ban
ai, kam sham ai hte madat mara ai lam ni gaw shinggyim
masha na ra ahkyak ai lam re. Myit malai ai lam gaw
tinang a yubak mara a matu yawn hkyen ai hte yubak lam
kaw nna Karai Kasang hpang de nhtang wa ai lam re.
Yubak hpe yin la ai hte yubak lam hpe kau da ai lam re
(Mahte 3:6,8; Acts 3:19; 17:30; 20:21). Kam sham ai ngu
ai gaw Yesu hpe tsep kawp hkap la kam sham ai hte
tinang hkum hkrang asak hkrung lam ma hkra hpe Yesu
kaw ap nawng ai lam rai nga ai (Roma 10:9; Yawhan
6:35; Kasa 10:43). Madat mara ai lam gaw teng man ai
makam masham a asi re. Madat mara ai lam gaw myit
malai ai lam hte kam sham ai lam hpe kyem mazing da ai
lam re. Dai gaw Yesu a hkang da ai ga ni hpe madat mara
hkan sa asak hkrung ai lam rai nga ai (Yawhan 14:15).
Dai rai nna hkye hkrang la ai chyeju hkam la lu na
matu gaw shinggyim masha a magam bungli hta npawt
dai hpang da ai la n rai, kam sham ai hta npawt dai hpang
da ai lam rai nga ai. Dai gaw shinggyim masha ni myit
malai ai hte Karai Kasang hpe teng man ai makam masham
hte kam sham ai lam rai nga ai.
Dai majaw, hkye hkrang la hkrum na matu ahkyak
dik ai lam gaw kam sham ai lam re. Yesu Hkristu hpe
tinang a hkye la madu hku hkap la kam sham ra ai
(Yawhan 1:12; 3:16, 18, 36; 5:24; 11:25-26; 12:44; 20:31;

Kasa 16:31; I Yawhan 5:13).
Teng man ai makam masham hta ahkyak dik lam
mali lawm ra ai.
162
(a) knowledge -Karai Kasang a lam hte Karai Kasang a

hkye hkrang la ai lam hpe atsawm chye na ra ai.
(b) Emotion - Myit masin hta hkam sha ai lam nga ra ai.
Myit malai ai hte hpawn, Yesu a gawng malai tai ya ai hte
hkye hkrang la ai hpe chye na hkam sha ai myit masin lu
la ra ai.
(c) Will Karai Kasang sharawng awng ai hku asak
hkrung mayu ai myit masin lu la ra ai.
(d) Action Karai Kasang a mungga nga ai hte maren ta
tut shakut nna asak hkrung ra ai.
Teng man ai makam masham hte asak hkrung ai
wa gaw ding hpring ai wa ngu masat la hkrum ai (Roma
5:1); Karai a kasha tai lu ai ( Galati 3:26); Karai Kasang a
daru magam hpung shingkang npu hta pra lu ai (I Yawhan
1:5); ban sa ai de shang wa lu ai (Hebre 4:3); Mau hpa
lamik kum la ni lu galaw ai (Hebre 11); htani htana asak lu
la ai (I Yawhan 5:13; Yawhan 3: 16,17).
163
C. HKye hkrang la ai a maka kumla ni (Aspects of

Salvation)
Hkye hkrang la ai lam gaw Karai Kasang a moi
chyaloi n hkoi kaw na lajang da ai lam rai nna, n dai prat,
ndai mungkan hta mung nga nga ai hte htawm hpang prat
du wa na prat na Karai Kasang a mungdan hta hkum
tsup wa na lam re (Ehpesu 2:8; Roma 3:22-25; Mahte
24:13; Shingran 3:5).
Yubak a shabrai a matu Yesu Hkristu si hkam ai
hte hkrung rawt ai lam gaw Karai Kasang tau hkrau shawng
shawng kaw nna lajang da ai lam re. Kam sham let Karai
Kasang a kashu kasha hku hkrung nga lu ai lam (Mk
10:23-27) hte Yesu Hkristu a hkum hkrang rai nga ai
nawku hpung hta shang lawm nga lu ai lam ni gaw, dai ni
asak hkrung nga ai aten ladaw (present) hta hkye hkrang
la ai chyeju hpe hkam la lu ai lam rai nga ai.
Rai tim hkye hkrang la ai lam a chyeju gaw hkring
nga ai lam n rai. Grau myitsu kunghpan ai Hkristan tai wa
na matu matut jahkum shatsup ya ai lam rai nna (Ehp
4:13; Kolo 1:28); hkye hkrang la ai lam a hkum tsup kup
ai chyeju gaw du na ra ai aten na sumsing mungdan hta
hkam la lu na lam rai nga ai (Hpili 1:6).
V. Hkye Hkrang La Ai Lam Bai Sum Mat Mai Ai

Kun? (Can Salvation Be Lost?)
164
Hkye hkrang la ai lam gaw Karai Kasang shinggyim

masha ni hpe jaw ya ai chyeju kumhpa re. Rai tim dai
chyeju shinggyim masha ni hta grin nga lu na matu gaw
Karai daw hte shinggyim masha daw rau ginrun mahkri
shawn nga ra ai re. Dai majaw hkye hkrang la ai lam bai
sum mat mai ai kun? ngu ai lam gaw Karai Kasang a daw
hte shinggyim masha a daw lahkawng hpe shingdaw nna
chye na la mai nga ai.
A. Karai Kasang Hpang Maga Na Chyeju Jaw Ya
Ai Daw
1. Karai Kasang gaw mungkan masha ni hkye
hkrang la hkrum lu na matu Yesu Hkristu hpe mungkan
ga de dat dat ai re (Yawhan 3:17).
2. Ngai shanhte hpe n htum n wai asak jaw da we
ai rai nna, shanhte galoi mung hten bya ai hkrum na n rai;
nye a lata na shanhte hpe gade e kashun la ya lu na n rai.
Shanhte hpe nye a lata hta ap ya ai, nye Wa gaw, yawng
hta grau kaba nga ai rai nna, kadai mung Wa a lata na
shanhte hpe kashun la ya lu na n rai. (Yawhan 10:2829).
165
3. Hkristu a tsawra ai hta na anhte hpe kadai wa

mi jahka lu na ta? (Roma 8:35); Anhte a Madu Hkristu
Yesu hta e Karai Kasang a tsawra ai hta na, anhte hpe n
jahka kau lu na mi ai (Roma 8:39).
mung nchye made ai; n tara ai amu galaw ai ni e,

ngai kaw na pru mat wa mu, ngu nna ngai shanhte hpe
tsun na mawe ai. (Mahte 7:21-23).
4. Yesu a asai gaw, anhte hta na yubak nlang hte

hpe jasan jaseng kau ya mi ai (I Yawhan 1:7).
5. Hkye hkrang la ai nhtoi du hkra, nanhte hpe
dazik shakap ai Karai Kasang a chyoi pra ai Wenyi hpe,
myit hkum shayawn myit (Ehpesu 4:30).
Lahta na chyum ga ni gaw, Karai Kasang hpang
maga de na gaw kam sham ai ni a matu teng sha hkye
hkrang la ai lam hpe mazing da ya na lam pahkam jaw
nga ai re.
B.Shinggyim Masha Ni Hpang Maga De Na Daw
1. Ngai hpe madu e madu e nga ai hte yawng
mayawng gaw, sumsing lamu na mungdan hta shang lu
na ma ai n rai: sumsing lamu e nga ai, nye Wa a myit hkan
ai wa sha, shang lu na ra ai. Dai shani e, Madu e Madu e,
na a amying hte anhte myihtoi htoi saga ai hte, na a amying
hte nat hkyawt kau nna, na a amying hte magam amu law
law shachyen saga ai, n rai ni? nga nna law law wa ngai
hpe tsun na mara ai. Dai shaloi e, Ngai nanhte hpe galoi
166
2. Masu ai myihtoi law law mung paw pru nna,

law law hpe shadam na mu ai. Tara tawt lai ai amu law
wa na majaw, masha law law a tsawra ai myit kawp mat
na ra ai. Rai ti mung, jahtum du hkra shakut sharang ai
wa gaw, hkye hkrang la ai hkrum na ra ai (Mahte 24:1113).
3. Kaning rai nme law, jahtoi ya ai lang mi hkrum
yu nna, sumsing lamu na chyeju kumhpa hpe chyim yu
ai hte, dai Chyoi pra ai Wenyi hpe jawm hkam la nna,
Karai Kasang a kaja htum ai mungga hte htawm hpang
prat na hpung dagu hpe chyim yu nhtawm, bai htak
mat wa ai ni gaw, Karai Kasang a Kasha hpe tinang
hkum nan wudang hta bai jen da nna, shi hpe n gawn n
sawn di kau mu ai majaw, myit malai ningnan bai lu la
na matu, lam kanang mung n hku ma lu ai (Hebre 6:46).
4. Dai rai nna, marai langai ngai, Ngai gaw jan rai
tsap nga nngai, nga nna myit a yang gaw, shi n kadawng
ai, sadi nga u ga (1Kor 10:12).
167
5. Kaning rai nme law, Dema gaw ndai mungkan

ga hpe tsawra ai a majaw, ngai hpe kau da nna,
Htesaloni mare de sa mat wa sai, Kareka gaw Galati mung
de, Titu gaw Dalamati mung de, sa mat wa ma sai (II
Tim 4:10).
8. Nang hkrum magang ra ai nni nkri hpe hkum

hkrit et; yu u nanhte hpe chyam yu na, Nat gaw nanhte
hta na nkau mi hpe htawng hta sharen da nna, nanhte
nhtoi shi ya tup zingrizingrat ai hkrum na marin dai. Si
hkra maju jung nga u, shaloi ngai nang hpe asak
janmau jaw na de ai (Shingran 2:10).
6. Teng man ai a chye chyang ai lam hpe hkam la

ngut sayang, yubak hpe dingsa sa galaw ga yang gaw,
yubak a matu mara hkungga nawng ya na lam, naw nga
sana n rai: daw dan hkrum na nga ai, nachying hkrit hpa
shara hte, n htan shai ai ni hpe nat kau na sindawng kahtet
ai wan sha, la nga na ra ai. Mawshe a tara tawt lai ai wa
gaw, matsan dum la ai n hkrum ai sha, sakse lahkawng
masum a ga hte si ai hkrum lu ai;dai rai yang gaw, Karai
Kasang a Kasha hpe kabye shingkawt kau nna, tinang
hkum hpe shachyoi shapra ya ai ga shaka a asai hpe
awu asin di kau ai hte, chyeju madun ya ai Wenyi hpe
n kaw n law di kau ai wa gaw,dai hta grau ai ari gade
hkrum ging ai , ngu nna nanhte nawn da myit ta? (Hebre
10:26-29).
7. Dang lu ai wa gaw, ning re ai hpun palawng
ahpraw bu hpun lu na ra ai; shi a amying hpe dai asak
laika hta na ngai gaja wa shaprai kau ya na n rai
(Shingran 3:5)
168
Lahta na chyum ga ni hpe hti yu ga yang, makam

masham kaw na htak mat nna Yesu hpe shingdu dat kau
yang, asak laika kaw na shaprai kau ya ai hkrum mai ai
hte hkye hkrang la ai lam sum mat mai nga ai.
C.Ningmu Sawn Shachyaw Ai Lam Ni
Hkye hkrang la ai lam bai sum mat mai n mai hte
seng ai lam hpe Hkristan mungkan hta tsun dang rang ai
lam gaw tsa ban langai aten kaw nna dai ni du hkra rai
nga ai.
Gara hku ningmu shachyaw la nna hkye hkrang la
ai lam kalang lu da sai wa gaw, hkye hkrang la hkrum sai
chye ju kaw na galoi mung bai n hkrat sum sai ngu hkam
la ma ai kun? Ganing re ai ningmu hpe hkam la ai ni gaw
hkye hkrang la hkrum sai chyeju gaw bai hkrat sum mat
mai ai ngu hkam la ma ai kun? ngu ai hpe Hkristan
mungkan hta lawu na ningmu shachyaw ai lam ni hku
sang lang dan ma ai.
169
1. Lanyau (sh) Sharaw Masa (Cat or Tiger Theory)

Lanyau (sh) sharaw kanu ni gaw shi shangai da ai
kasha ni hpe shara mi kaw na, shara mi de htawt sit
mayu ai shaloi shi a n-gup hte kasha a du hta ngang
ngang gawa makrang da nna shi ra ai de hpai htawt sit ai
re. Kasha ni hku nna hpa n galaw ra ai. N-gun n dat ra ai.
N sadi ra ai. Hpa lam hpe mung n tsang ra ai. Htawt jasit
ai lam yawng gaw kanu a lit she re. Aten du jang kanu
htawt sit tawn mayu ai de du mat wa ai re. Kanu sha
atsam dat ai, n-gun dat ai masa re. Dai masa hpe ga
shadawn hku yu la nna, Hkristan n kau mi hkye hkrang la
ai lam gaw Karai Kasang hte seng ai lam re ai majaw,
Karai Kasang hta sha lit nga ai. Shinggyim masha ni ngun n dat ra ai, n sadi ra ai, lit n nga ai. Karai Kasang gaw
shinggyim masha ni a makam masham masa hta yu nna
bungli galaw ai wa n re. Dai majaw Karai Kasang kaw na
hkye hkrang la ai chyeju kalang hkam la lu sai wa gaw,
dazik kalang dawk shakap da hkrum sai (sh) asak laika
hta kalang ka bang da hkrum sai majaw galoi n hkrat sum
sai ngu kam sham ai masa rai nga ai.
hpe lata hte ngang ngang ahpum da ra ai. Ngang ngang n

ahpum da jang di hkrat mat wa na re. Woi kanu gaw
kasha hpe lit la nna n-gun atsam dat woi htawt sit ai
zawn, kasha mung kanu hpe ngang ngang ahpum da ra
ai. Shaloi she kanu woi sa ai shara de apyaw sha du lu ai
re. Dai masa hpe ga shadawn hku yu la nna, Hkristan n
kau mi hkye hkrang la ai lam gaw Karai Kasang hte
shinggyim masha lahkawng yan hta lit nga ai.
Karai Kasang lit la n-gun atsam dat nna hkye
hkrang la ai chyeju jaw nga tim shinggyim masha ni Karai
Kasang hpe ngang ngang kang kang n ahpum da yang
makam masham hta na htak mat mai ai. Karai Kasang hte
daw hka mat wa nna jahtum e Karai Kasang hpe shingdu
dat kau ai (sh) nyet kau ai de du mat wa mai ai. Dai
majaw hkye hkrang la ai lam kaw na bai hkrat sum mat
mai ai ngu ai masa rai nga ai.
Rai tim ndai masa gaw hkye hkrang la ai chyeju
gaw prat tup a matu pahkam (salvation assurance) n nga
ai ngu tsun ai lam n re. Woi kasha kanu hpe ngang ngang
ahpum da yang n di hkrat ai zawn, Karai Kasang hpe
ngang ngang kang kang kam sham manoi manat ai wa a
matu hkye hkrang la ai lam gaw prat tup a matu pahkam
nga ai ngu ai masa re.
2. Woi Masa (Monkey Theory)

Woi kanu gaw woi kasha hpe shara mi kaw nna
kaga shara mi de woi htawt sit hkawm ai shaloi woi kasha
hpe shi hkum hta ahpum da shangun nna lagaw lata yawng
n-gun dat let htawt si hkawm ai re. Woi kasha mung kanu
170
171
3. Karai Kasang A Hpaw Shadan Dan Ai Lam Hpe

Chye Na Ai Masa (Perception on Revelation)
Karai Kasang a hpaw shadan dan ai lam(revelation)
hpe gara hku chye na hkap la ai? ngu ai lam mung hkye
hkrang la ai lam bai sum mai n sum mai ngu ai hpe chye
na hkam la ai lam hta ahkyak nga ai. N tsa lam hku tsun
ga nga yang, Karai Kasang a hpaw shadan dan ai lam
myu lahkawng nga ai. Ninggawn tawa shingran hte lak
san shingran re. Dai lahkawng hku nna Karai Kasang
gaw shinggyim masha ni hpe Shi a lam, Shi a yaw shada
ai lam hte Shi a sharawng awng ai lam ni hpe hpaw shadan
dan nga ai re. Dai hta mahta nna shinggyim masha ni
tinang a makam masham hpe grau grau ngang kang hkra
gaw gap mat wa lu na matu re.
Hkye hkrang la ai lam kalang hkam la lu ai lam
gaw galoi mung n hkrat sum sai ngu hkam la ai Hkristan
ni gaw moi chyaloi n hkoi kaw nna (sh) nu a hkri tung
kaw nna hkye hkrang la hkrum na ni hpe Karai Kasang
tau hkrau masat da ngut chyalu, Ngarai de sa ra na ni hpe
mung tau hkrau masat da ngut chyalu re ngu kam ma ai.
Dai majaw Karai Kasang a hpaw shadan dan ai lam gaw
hkye hkrang la hkrum na ni ngu masat da hkrum ai ni hpe
shadum la ai lam sha she re. Shinggyim masha ni Hkye
hkrang la hkrum na lam hte n seng ai ngu hkam la ma ai.
Hkye hkrang la hkrum na ni gaw moi chyaloi n hkoi kaw
nna (sh) hkri tung kaw nna tau hkrau masat da hkrum sai
ni re majaw galoi mung n sum sai ngu hkap la kam sham

ai lam rai nga ai.
Bai nna, hkye hkrang la hkrum ai lam gaw bai hkrat
sum mat mai ai ngu hkap la kam sham ai Hkristan ni gaw,
Karai Kasang a hpaw shadan dan ai lam hpe shinggyim
masha ni a kam sham wa lu na hte makam masham grau
grau ngang kang wa lu na matu sha n-ga, Satan hpe dang
manga lu na matu re ngu hkam la ma ai. Karai Kasang a
hpaw shadan dan ai lam gaw, hkye hkrang la ai lam hte
ading tawk seng ai lam re. Dai majaw shinggyim masha
ni makam masham kaw na htak mat ai hte Karai Kasang
hpe nyet kau ai kaw n du na matu re. Hkye hkrang la ai
lam gaw Karai Kasang hte shinggyim masha lahkawng
yan hte seng ai lam re. Dai rai nna, makam masham kaw
na htak mat ai hte Karai Kasang hpe nyet kau ai wa gaw
hkye hkrang la ai chyeju hpe gin lut kau mai ai ngu hkam
la ma ai.
4.Yesu A Malai Si Hkam Ya Ai Lam (Atonement) Hpe
Chye Na Hkap La Ai Masa (Perception On Atonement)
Hkye hkrang la hkrum ai lam prat tup galoi mung
n sum sai ngu hkap la kam sham ai Hkristan ni gaw Yesu
a malai si hkam ya ai lam hpe Karai Kasang a daw hku
nna Karai Kasang tau hkrau hkye hkrang la hkrum na
matu lata san da sai ni a matu sha re ngu kam sham ma
ai. Dai majaw hkye hkrang la ai lam gaw Karai Kasang a
172
173
lit la gun hpai ai daw hte sha seng ai ngu kam sham ai
masa re. Dai hta la kap nna Karai Kasang gaw sadi dung
ai wa , tsaw ra myit kaba ai wa, chyeju jaw nga ai wa re
majaw Shi tsaw ra myit hte chyeju hku jaw ya ai hkye
hkrang la ai lam gaw, shinggyim masha daw hte n seng
ai, Karai Kasang hte sha seng ai. Dai rai nna hkye hkrang
la hkrum ai lam gaw galoi mung n hkrat sum sai ngu kam
sham ai lam rai nga ai. Hkye hkrang la hkrum ai lam kaw
nna bai hkrat sum mai ai ngu hkap la kam sham ai ni gaw,
Yesu a malai si hkam ai lam hpe Karai Kasang a daw hku
chye na hkap la tim, dai gaw shinggyim masha yawng
hte seng ai re; shinggyim masha ni gaw dai hpe hkap la
kam sham nna hkye hkrang la hkrum na matu re. Dai
majaw hkye hkrang la ai lam gaw shinggyim masha ni a
teng man ngang grin ai makam masham hte mung seng
ai. Karai daw hte shinggyim masha daw lahkawng yan
hte seng ai. Dai majaw Karai daw hku nna jaw ai hkye
hkrang la ai chyeju gaw, makam masham kaw na htak
mai ai hte Yesu hpe nyet kau ai rai yang bai sum mat mai
ai ngu kam ai lam rai nga ai.
hkrang la ai lam galoi nsum sai ngu hkap la kam sham ma

ai. Hkye hkrang la ai lam gaw Karai Kasang jaw ai chyeju
re. Karai Kasang hte sha seng ai. Shinggyim masha a
masa hte n seng ai ngu, kam ai lam rai nga ai.
Bai Hkristan n kau mi gaw Karai Kasang jaw ya ai
chyeju kum hpa (Grace) hpe hkap la tim mai ai zawn,
ninghkap kau (sh) ningdang kau mung mai ai. Dai majaw
hkye hkrang la ai lam gaw Karai daw hte shinggyim masha
daw lahkawng yen hte seng ai ngu kam ma ai. Dai majaw
Karai Kasang a chyeju kum hpa hpe ninghkap kau (sh)
ningdang kau ai ni a matu gaw hkye hkrang la ai lam bai
sum mat mai ai ngu hkap la kam sham ma ai.
6.Yubak mara (Sin) hpe gara hku chye na hkap la ai?
Shinggyim masha yubak hta hkrat sum ai lam hpe
mai kaja lam hpa mung n nga sai ngu kam ai ni gaw hkye
hkrang la ai lam prat tup n sum sai ngu kam sham nna;
mai kaja lam hpa mung n nga mat hkra n re, shinggyim
masha ni hta lata la na ahkang naw nga ai ngu hkap la ai
ni gaw hkye hkrang la ai lam kaw na bai hkrat sum mai ai
ngu kam sham ma ai.
5.Karai Kasang jaw ya ai chyeju kum hpa (Grace)

hpe gara hku chye na hkap la ai?
Karai Kasang jaw ya ai chyeju kum hpa gaw hkap
manga kau (sh) ningdang kau n mai ai
(irresistible).Shinggyim masha kaw ninghkap manga na
ahkang n nga ai, ngu hkam la ai Hkristan ni gaw hkye
7.Tau hkrau masat tawn da ya ai lam (Predestination)

hpe gara hku chye na hkap la ai?
Tau hkrau masat tawn da ya ai lam ngu ai hpe
Hkristan nkau mi gaw hkye hkrang la ai lam hte ading
174
175
tawk seng ai ngu hkam la ai majaw, Karai Kasang tau

hkrau kaw nna lajang da ya ai hkye hkrang la hkrum ai
chyeju kaw na galoi n hkrat sum sai ngu kam sham ma
ai.
Rai tim Hkristan n kau mi gaw Tau hkrau masat
tawn da ya ai lam (Predestination) gaw magam lit she
re, htani htana hkye hkrang la hkrum na ngu ai lachyum n
re ngu kam ma ai. Ga shadawn, Israela amyu sha ni yawng
gaw lata la hkrum ai ni re. Rai tim yawng gaw hkye hkrang
la hkrum na re ngu ai lachyum chyum laika hta n mu lu ai.
Karai Kasang gaw shi hpe n nawku ai tara mai gan Kuru
hkawhkam hpe mung lata la nna jai lang ai re. Dai
majawTau hkrau masat tawn da ya ai lam
(Predestination) ngu ai gaw Yesu Hkristu hpe hkap la
kam sham ai ni teng sha hkye hkrang la ai hkrum na matu
tau hkrau masat tawn ai lam she re. Shinggyim masha
daw hku nna jahtum du hkra kam sham ra ai. Dai majaw
makam masham kaw nna htak mat ai ni, makam masham
hpe nyet kau ai ni gaw hkye hkrang la ai lam kaw nna bai
hkrat sum mat mai ai ngu kam sham ma ai.
sha seng ai, shinggyim masha daw hte n seng ai ngu

hkam la ai ni gaw hkye hkrang la ai lam kalang lu la da sai
ni, dai hkye hkrang la hkrum ai lam hta na galoi mung n
hkrat sum sai ngu htai la ma ai re. Bai hkye hkrang la ai
lam gaw Karai Kasang a daw hte shinggyim masha a
daw lahkawng yen hte seng ai ngu hkam la ai ni gaw,
hkye hkrang la hkrum ai lam kaw na masha gaw bai hkrat
sum mat mai ai ngu htai la ma ai re.
Lahta na lam ni hta mahta nna, Karai Kasang a

daw hte sha seng ai i? (sh) Karai Kasang hte shinggyim
masha lahkawng yan hte seng ai i? ngu ai hpe daw dan
nna, hkye hkrang la hkrum ai lam hte, hkye hkrang la
hkrum ai lam bai mai sum n sum ngu ai hpe daw dan
hkap la ai re. Hkye hkrang la ai lam gaw Karai daw hte
176
177
NAWKU HPUNG
A
LAM
(DOCTRINE OF THE CHURCH)
I. Nawku Hpung (Church) A Lachyum (The

Definition Of The Church)
English ga church ngu ai ga hkum gaw Greek
ga hkum ekklesia kaw na lang hkrat wa ai ga rai nna,
lachyum gaw shaga mahkawng da ai masha ni
(called-out ones) (sh) shaga shapraw da ai
wuhpawng (the called-out group) ngu ai rai nga ai. Tsun
mayu ai lachyum gaw mungkan shinggyim masha ni law
law nga ai kaw nna, Yesu Hkristu hpe tinang a hkye hkrang
la ai madu re ngu hkap la kam sham ai ni hpe shaga
mahkawng da ai wuhpawng (sh) kam sham ai hpung
masha ni hpawng nga ai wuhpawng hpe tsun ai mying rai
nga ai.
Dai majaw nawku hpung a ahkyak madung gaw
masha re. Kam sham ai hpung masha ni re. Arung arai ni,
lamu ga ni n re. Lamu ga, gaw gap da ai nawku jawng ni
178
hte arung arai ni gaw dai hpung hta lawm nga ai hpung
masha ni a wenyi lam shakung jahpat na matu hte sasana
amu bungli lam ni a matu jai lang na matu she re.
Nawku hpung church ngu ai ga gaw,Yesu Mahte
16:18 htandai lunghkrung ntsa e nye a hpung hpe de
da na we ai ngu tsun ai kaw na lang hpang wa ai ga re.
Laksan Yesu Hkristu hpe kam sham ai, shaga la hkrum ai
hpung masha ni shang lawm ai wuhpawng rai nga ai.
Dai majaw nawku hpung (local church) shagu gaw
Yesu Hkristu hta sadi dung let grin nga ra ai sha n-ga,
Yesu Hkristu shatsam ai sasana magam amu ni hpe lit la
gun hpai ra nga ai.
II.Nawku Hpung A Maka Kumla

(Aspects Of The Church)
A. Buga ginra ni hta de da ai nawku hpung (local
church)(sh) Mu Mada Lu Ai Nawku Hpung (Visible
Church)
Ga Shaka Ningnan hta nawku hpung ngu ai hpe
kam sham ai ni jawm hpawng nga ai wuhpawng hku mu
mada lu ga ai. Ga shadawn, Yerusalem (Kasa 8:1; 11:22),
Asha Minor (Kasa 16:5, Roma (Roma 16:5), Korinhtu (I
Kor 1:2; 2 Kor 1:1), Galati (Gal 1:2), Htesaloni (I Htesa
179
1:1), Hpilemon a n ta (Hpil 2) ni hta nawku hpung nga

nga ai hpe mu lu ga ai.
Hpung labau a shawng npawt daw na kam sham
ai hpung masha ni nawku na dum nta n lu ma ai. Nta
hkan e hkrum zup shara shatai nna nawku ma ai (Roma
16:5; Hpilemon 2).
Nawku daw jau na matu (I Kor 11:18); hku hkau
ganawn mazum na matu (Kasa 2:45-46; 4:31), matsun ga
ni sharin shaga, shadum jahprang na matu (Kasa 2:42;
11:26; I Kor 4:17), pru sa nna sasana galaw na matu
(Kasa 13:2; 15:3) jawm hkrum zup hpawng de ai lam rai
ma ai. Dai hku nna shani shagu kam sham ai hpung masha
ni law htam jat wa ma ai (Kasa 2:47).
B. Ninggawn Tawa hte seng ai nawku hpung (The
Universal Church)(sh) N Mu Lu Ai Nawku Hpung
(Invisible Church)
Wenyi langai sha hta hka lup jawm hkam la ai kam
sham ai ni yawng hpe gum hpawn nna ninggawn tawa
hte seng ai nawku hpung ngu tsun ai lam rai nga ai (I Kor
12:13; I Pet 1:3, 22-25). Hpung a baw gaw Yesu rai nna
nawku hpung ni gaw daw shan ni re.Myi hte mu lu ai
nawku hpung ni yawng hte seng ai re.
180
III. Nawku Hpung A Hkrang Sumla

(Image Of The Church)
A. Nawku hpung gaw Yesu a hkum hkrang re (Body
of Christ).{Ehpe 1:23; 4:11-16; Kolose 2:19}
Yesu gaw hpung a baw re (Ehpesu 5:23; Kolose
1:18). Kam sham ai hpung masha ni gaw hpung a daw
shan ni rai nga ai (I Korinhtu 12:12). Dai majaw nawku
hpung gaw hkrung nga ai hkum daw shan (organism) rai
nna, n bung ai shaman chyeju lu la ai kam sham ai hpung
masha ni hte gumhpawn gayau da ai, hkrung nga ai
wuhpawng re. Yesu a hkum hkrang rai nga ai hte maren
Yesu woi awn ai hku hpawng de nga ra ai sha n-ga; Yesu
shatsam ai sasana bungli ni hpe galaw gun hpai nga ra ai
(Yawhan 14:12).
B. Hpung gaw Hkristu a num ningnan (bride of
Christ)
Yesu Hkristu gaw, la ningnan, hpung gaw num
ningnan, Yesu Hkristu gaw hkungran la hpung gaw
hkungran num re ngu ai ga shadawn hte kasa Pawlu
nawku hpung a hkrang sumla hpe tsun sang lang dan da
nga ai ( II Korinhtu 11:2). Hkristu gaw hpung hpe tsaw
ra ai zawn, nawku hpung mung Yesu a ntsa sadi dung let
tsaw ra ra ai (Ehpesu 5:23). Yesu a num ningnan (sh)
dinghku num hku lata la ai hte tsawra la ai hpe manu
181
chye shadan ra ai. Yesu a dinghku num kaja zawn Yesu

hpe shingdep shingtau ap nawng daw jau nga ra ai.
E. Sagu hpung ni re (Flock of Jesus)

Hpung masha ni gaw Yesu (sagu rem wa) a sagu
hpung ni re. Sagu rem wa Yesu gaw, shi a sagu ni (nawku
hpung) ni hpe tsaw ra ai hte yu lahku makawp maga nga
ai( Yawhan 10:14-16). Dai majaw nawku hpung gaw Yesu
a wulawng hta na sagu ni re ai hte maren, sagu rem wa a
ga madat ra ai. Sagu rem wa woi sa ai wudat shara hta
sha, lu sha hkawm sa ra ai. Sagu rem wa shangun ai
magam bungli ni rai nga ai, makam masham,myit mada
shara hte tsaw ra myit ni hpe mungkan de ginlen ya nga
ra ai.
C. Karai Kasang a masha ni hpawng nga ai

wuhpawng re (the people of God)
Abraham kaw nna Israela myu hpe shangai
shapraw ai zawn (Pru 15:13),Karai Kasang gaw nawku
hpung hpe shi a lak san masha ni hpawng nga ai
wuhpawng hku lata san la ai re. Hpung masha shagu
mung Karai Kasang a amyu masha ni tai na matu lata san
da hkrum ai ni re (II Kor 6:16). Dai majaw nawku hpung
gaw, ndai dinghta mungkan hta dat kasa hku Karai Kasang
a kabu gara shi ga hkaw tsun let, shi a hpung shingkang
hpe shadan shahkung nga na matu lit shatsam da hkrum
ai re. Yesu a asai hte mari ai, jahpu manu jaw nna galai la
ai, madu la ai re (I Kor 6:20, 7:23; Rom 3:24; Kolo 1:4;
Titu 20:28; Ehpe 5:27).
D. K.K a hkinjawng re (Priesthood).
Kam sham ai hpung masha ni gaw Karai Kasang a
hkinjawng ni re (I Pet 2:9).Kam sham ai ni yawng
hkinjawng zawn Karai Kasang a man de sit shang lu ai
(Heb 4:14-16) hte hkinjawng bungli hpe kangka sadi dung
let gun hpai nga ra ai. Dai majaw, nawku hpung gaw
Karai Kasang hte shinggyim masha ni a wenyi matut
mahkai ai shara re. Dinghta mungkan hte sumsing
mungdan hpe matut mahkai ya nga ai wuhpawng re.
182
F.Chyoi Pra ai Wenyi Shanu ai Htingnu re (temple

of the Holy Spirit)
Kam sham ai ni gaw Chyoi pra ai Wenyi shanu ai
htingnu ni re (I Kor. 6:19-20). Wenyi a jaw e Karai Kasang
a rawng nga ai wahpang re (Ehpe 2:22). Chyoi pra ai
Wenyi gaw nawku hpung hpe myit hkrum shangun ai
(Ehpe.2:21), lam woi ningshawng ai (Yawhan 16:13), hte
daru magam n-gun (power) (Kasa 4:31-33) jaw nga ai.
Dai majaw, Chyoi Pra ai Wenyi a up hkang lam woi ai
hpe tut nawng hkam la ra ai; chyoi pra san seng wa hkra
shakut ra ai; Karai Kasang hpe shagrau shaa nga ra ai;
Karai Kasang a hpung shingkang hpe shadan shadawng
nga ra ai; myit hkrum nga ra ai; ngwi pyaw kabu gara lam
183
hpe shapraw nga ra ai; Chyoi Pra ai Wenyi a daru magam

hpung shingkang hte hpring nga hkra shakut nga ra ai.
shabra na matu hte sagu ni nhpaw n-ya asak lu la na matu

(Yawhan 10:10) hpawng de nga ra ai re. (Hpung jashawn
sasana sha n re)
G. Karai Kasang A Nta Re (the house of God)

Nawku hpung gaw hkrung nga ai Karai Kasang a
nta re. Teng man ai a sumsai dawnu hte npawt hkridun
mung re (I Timohti 3:15). Karai Kasang gaw gap da ai
hte, Karai Kasang madu tai ai nta re. Hpung hta lawm ai
ni yawng gaw Karai Kasang a nta a dinghku masha ni re.
Karai Kasang a nta gaw Karai Kasang a daru magam
shingni maka ni hte hpring nga ra ai. Teng man dinghpring
ra ai; asak hte hpring tsup nga ra ai; nhtoi tai nga ra ai;
yubak hta lup nga ai masha ni hpe hkye shalawt ai chyeju
jaw nga ra ai.
VI. Nawku Hpung A Yaw Shada Ai Lam (The
Purpose Of The Church)
A. Sasana galaw na matu (Mission& Evangelism)
Yesu hpang jahtum htet ai ga hta masha amyu
baw shagu hpe sape shatai let, Kawa a Kasha a Chyoi
pra ai Wenyi a amying nsang hta baptisma jaw
nhtawm(Mt. 28:19) ngu ai re. Masha yawng hkye hkrang
la hkrum na matu re. Wenyi n-gun atsam hte Yerusalem,
Yuda mung, Samari mung hte lamu ga htum hkra, Karai
Kasang a sakse tai na matu re (Kasa 1:8). Dai majaw
nawku hpung shagu gaw Kabu gara shiga shachyam
184
B. Sape shalat na matu (Discipleship)

Myit malai let Yesu hpe hkye la madu hku kam
sham nna hkalup hkam la ngut ai ni hpe Karai Kasang a
ga madat let asak hkrung ai sape kaja (sh) jet ai sape tai
na matu sharin achyin ya ra ai. Yesu ngai nanhte hpe
hkang da mada yawng hte hpe hkan shadik lu mu ga,
shanhte hpe sharin shaga ya mu(Mt 28:20), ngu htet
da ai lam gaw sape kaja (sh) jet ai sape shalat na matu rai
nga ai. Kam sham ai ni Hkristu hta bawngring kalu kaba
wa na matu kam sham ai ni hte rau hpawng let ganawn
mazum ra ai (Kasa 2:44-45).Ngang grin ai Hkristan asak
hkrung lam gaw, sharin achyin hkam la ai kaw na (kasa
18:26), hkaw tsun ai hpe na la ai hku nna (I Kor 14:3-4),
hte wenyi shaman chyeju ni hpe jai lang ai hku nna (I Kor
12) lu la mai ai. Nawku hpung gaw, kam sham ai hpung
masha langai hkrai hpe jet ai sape (sh) ngang grin ai
Hkristan asak hkrung lam lu la hkra lit la daw jau ra ai.
C. Nawku Dawjau Na Matu (Worship)
Nawku hpung de nga ai a yaw shada ai lam langai
gaw, Karai Kasang hpe nawku, shakawn shagrau na matu
re . Ga shaka ningnan prat na nawku hpung ni, a ten
masat nna, rau jawm nawku ai lam ni galaw ma ai (Heb
185
10:25; I Kor. 16:2). Nawku daw jau ai kaw akyu hpyi ai

lam (Kasa 12:5), chyum laika hti/lachyum shaleng dan ai
lam (kasa 4:24-26), mahkawn shakawn ai lam (Ehp. 5:19),
hte shana shat sha poi (I. Kor 11:23-26 ) ni lawm ma ai.
Lawu de na lam ni hpe woi awn ai ni jaw ya lu
hkra shakut ra ai zawn, nawku sa ai ni mung dai lam ni
hkam la lu na matu myit masin wenyi shajin ai hte nawku
sa lawm ra ai. Nawku dawjau ai lam gaw;
1. Asak hkrung lam a lachyum hpe jaw ya nga ai (It gives
meaning to our life).
Kasang shinggyim masha ni hpe jaw da ai re (2 Tim 3:1617). Sharin achyin ai lam gaw shut shai ai hku hkap la
kam sham ai lam ni hpe mye shading ya na matu (I Tim
1:3); Karai Kasang hte htingbu wa hpe tsawra chye ai
shinggyim masha tai nga lu na matu ( I Tim 1:5); Wenyi
lam hta su hprang galu kaba wa na matu (I Tim 4:6);
makam masham ngang ai wa tai nga lu na matu (godliness)
(I Tim 4:6-16); tinang a asak hkrung lam hpe Karai Kasang
kaw ap da nna shagrit shanem let madat mara chye na
matu (Submission) (I Tim 5:17; 6:2;); n grin ai sut gan
hpe n shamyet nga ai sha Karai Kasang hpe shamyet
shanat nga na matu (I Tim 6:17) rai nga ai.
Kasa ni a prat na nawku hpung ni Kasa ni sharin
achyin ai lam hpe htep lahti hkan nang hkan sa ma ai
(Kasa 2:42). Dai sharin achyin ai lam ni gaw nawku hpung
kata sha n rai Yerusalem mare ting pri di lu ma ai (Kasa
5:28). Kasa Pawlu gaw nawku jawng ni hkan, nta hkan,
nawku jawng a shingan shawa wuhpawng hkan sharin
achyin lam galaw ai hpe mu lu ga ai (Kasa 18:11; 20:20).
Dai rai nna nawku hpung a lit gaw sharin achyin sasana
galaw na matu mung rai nga ai.
2. Bai gram lajang ya ai hte n-gun lagaw jaw ya ai (Worship

also provides restoration to our life).
3. Myit mada shara hte asak hkrung lu ai chyeju jaw ai.
(Another gift of worship is hope for our life)
4. Marai rawng ai hte ningja rawng ai sakse hkam ai wa
tai wa shangun ai (Worship nurtures dynamic witnesses)
D. Sharin Achyin Ai Lam (teaching or instruction)
Karai Kasang a lam gaw sung htum nga ai hte,
Karai Kasang a mungga mung lagaw a pyending hte hkrun
lam a nhtoi rai nga ai majaw tut nawng sharin hkam la
nga ra ai lam re. Chyum Laika gaw hkum tsup rai wa
nna, mai kaja ai magam bungli shagu a matu mara, Karai
186
E. Kanawn Mazum Lam (Fellowship)

Kanawn mazum lam fellowship (Greek ga hta
koinonia) ngu ai ga a lachyum gaw, garan gachyan ai
(sharing) ngu ai lachyum rai nna, madung dat ai lam gaw
187
Hkristu hta langai sha tai let, kahkyin gumdin lam lu la na

matu re. Moi na Hkristan ni kanawn mazum lamang amyu
myu jai lang ma ai. Yesu htet da ai shana lu sha poi kanawn
mazum lam, shani shagu na lu sha lamang amyu myu
hku kanawn mazum ai lam, arung arai gam jaw gam ya
hkat let shada hku hkau kanawn mazum lam, kabu gara
shiga jawm shachyam shabra ai kanawn mazum lam, ru
yak jam jau hkrum ai shaloi jawm n-gun jaw shalan
shabran hkat ai kanawn mazum lam, kaji htum ai ni hpe
garum shingtau ai kanawn mazum lam, etc., ni hku nna
galaw ma ai.
Pan dung gaw shada Hkristu hta langai sha tai nga
ga ai ngu ai myit masa ningja lu la na matu, shada jawm
n-gun jaw garum shingtau hkat let rau sha su hprang galu
kaba wa na matu, rau sha jawm nawku daw jau kyu hpyi
n-gun atsam jawm la let, sasana bungli jawm gun hpai lu
na matu rai nga ai. Dai majaw nawku hpung gaw kanawn
mazum lam hpe ahkyak da nna hpawng de nga ra ga ai.
masha hpe daw jau ra ai hku Yesu sharin da ai. Mahte.

5:16 hta gaw nanhte a kaja ai bungli mu lu nna,
sumsing lamu e nga ai nanhte a kawa hpe shagrau
shaa lu mu ga, shanhte a man e nanhte a nhtoi hpe
htoi tu shangun da mu law ngu Yesu sharin da nga ai.
Dai majaw Yaku laika hta makam masham hta
magam bungli n lawm yang gaw dai chyasi rai nga ai ngu
tsun sharin ai re (Yaku 2:17). Dai rai nna nawku hpung
shagu gaw kaji htum ai ni hpe daw jau ai sasana, shamai
shatsai sasana, hkum dingnum bawng ring sasana ni hpe
galaw gun hpai nga ra ai re.
F. Masha nga pra lam hte seng nna daw jau ai lam
(social ministry)
Nawku hpung gaw, shinggyim masha ni hpe daw
jau na matu hpung de nga ai re. Yesu nan dai lam hpe
kasi hku galaw dan lai wa sai (Luka 4:18-19). Kaja ai
Samari maumwi hta mung (Luka 10:25-37) , Hpang jahtum
nhtoi a lam ni sharin ai shaloi mung (Mahte. 25:31-46)
188
G. Ninggawn tawa nga yawng nga pra yawng Karai

Kasang sharawng awng ai hku grin nga lu hkra
daw jau ai lam (Eco-justice ministry)
Karai Kasang sharawng awng ai lam gaw
shinggyim masha ni ndai ninggawn tawa mungkan hta
ngwi pyaw sim sa ai hku (shalom) nga nga lu na matu re.
Lam shagu hta tara rap ra lam n nga ai, hpyen
majan tsin yam, num la ginhka ai lam, amyu ru sai gin
hka shagrit hkat ai lam, Grup-yin shingra tara hpe jahten
ai lam, nhprang sut rai ni hpe ladu lai jahten shaza ai lam
ni hkoi mat wa hkra nawku hpung ni daw jau ra ga ai.
189
V. Nawku Hpung Up-hkang Hpan Ni

(Types of Church Government)
Nawku hpung gaw Yesu a hkum hkrang rai nga ai

rai nna, Yesu Hkristu baw tai let woi awn ningshawng ai
lam hpe hkam la nga ra ai hkrung nga ai wuhpawng (living
organism) re. Rai ti mung kam sham ai dinghta mungkan
shinggyim masha ni hpawng nga ai wuhpawng rai nga ai
hte maren, nawku hpung a galaw gun hpai ra ai sasana
magam bungli ni hkrak tup gun hpai lu na matu woi awn
up hkang ai hkrang nga ra ga ai. Nawku hpung ni a labau
hta up-hkang hkrang masum hpe jai lang nga ma ai.
B. Hpung up, hpung ningbaw ningla mungbawng

hpawng hte up-hkang masa (Synodal Presbyterian
Church)
Ndai woi awn up-hkang masa gaw buga ginra
nawku hpung ni kaw na hpung up, hpung salang ni hpe
yawng a malai hku lata san da nna, dai mungbawng hpung
ni woi awn up-hkang ai masa re. Dai hpung ni hku nna
hpung magam gun ni hpe lata shatsam ai lam, sari dang
ai lam, magam lit garan shatsam ai lam, ra wa ai lam ni
hpe daw dan hparan ya ai lam ni hpe galaw gun hpai ai
re. Mungdaw (sh) lamu ga ginra jarit daw ni masat nna
lawu tsang hpung up , hpung salang ningbaw ningla
wuhpawng bai hpaw; de a lawu e gaw buga ginra langai
hkrai kaw hpung magam gun hte hpung salang jawm up
hkang mungbawng hpung (Board) hpaw rai woi awn uphkang ai lai masa re.
A.Madang tsang matsat ginhka up-hkang masa

(Hierarchical Church)
Roman Catholic, Eastern Orthodox, Engalican,
Episcopalians hte Methodist nawku hpung etc., ni jai
lang ai woi awn up-hkang masa re. Daru magam ahkang
aya, galaw gun hpai ai magam bungli, magam lit ni hte
seng nna, lachyum shaleng ai lam ni nawku hpung langai
hte langai n bung hkat ma ai. Rai tim, Yawng hta bung ai
lam gaw woi awn up-hkang ai lam hpe madang tsang
masat ginhka nna, grau ai lam (sh) grit ai lam masat uphkang ai lam rai nga ai. Ntsa kaw na Pope (sh) Bishops
ni masa lam gran let matsun jahkrat woi awn ai masa re.
Daru magam ahkang aya gaw tsaw dik ai wa jum tek ai
lai masa re.
Ndai lai masa hpe Hkalup Hpung, Hpawng shingra

shawa hpawng hpung, Mennonite hpung, etc., ni jai lang
ma ai. Ndai woi awn up-hkang masa hta hpung shawa
gaw nawku hpung, nawku hpung gaw hpung shawa re
ngu hkam la ma ai. Yesu Hkristu ngu ai Madu langai a
hpung re. Up hkang masa hte magam bungli masa yawng
190
191
C. Hpung Shawa Hpawng hte Woi Awn Up-Hkang

Masa (Congregational Church)
hpe shagrin daw dan ai lam gaw hpung shawa a lit re ngu
hkam la ai masa re. Hpung up ni hte hpung ningbaw ni
gaw, hpung a sasana masing ni hte seng nna shingran
woi shaw tim, hpung shawa ni jawm myit sumru daw
dan shagrin ngut ai hpang she, dai masing ni hpe galaw
gun hpai sa wa mai ai lai masa re. Hpung up ni hpe
ahkang aya nkau mi jaw da tim ahkyak ai bungli lamang
ni yawng gaw hpung shawa a myit hkrum ai lam hte she
masing mai jahkrat ai, galaw gun hpai mai ai masa re. N
dai masa hta Democracy masa hpe jai lang nna, masing
jahkrat ai lam ni hpe daw dan hparan ai hta hpung masha
langai hkrai a awm dawm shang lawm mai ai lai ladat hpe
madung dat ai lai masa rai nga ai.
lam (holy orders), hte hkungran ai lam (marriage) ni hpe

chyoi pra kum la hku jai lang ma ai.
VI. Nawku hpung ni woi galaw ai chyoi pra kum la

ni (Ordinances of the Church)
Protestants ni gaw hka lup hkam ai lam (Baptism)
hte, Yesu a shana lu sha poi (the Lords supper) hpe
ahkyak kaba dik chyoi pra kum la hku nawku hpung ni
hta woi galaw ma ai. Rai tim Roman Catholic ni gaw
hka lup hkam ai lam (Baptism), Yesu a shana lu sha poi
(the Lords supper), shagrin masat ai lam (confirmation),
yubak mara tawng ban ai lam (penance), namman chya
ai lam (unction), chyoi pra ai ga ndat hkrang tara hkan ai
192
A. Yesu A Shana Shat Sha Hpawng (The Lords

Supper)
Yesu shi bai du sa ai nhtoi du hkra shi hpe adum
nga na matu galaw shangun da ai chyoi pra lam hte seng
ai magam bungli langai rai nga ai (Mahte 26:26-29; Marku
14:22-25; Luka 22:14-23). Ndai gaw Mawshe hte tawn ai
ga shaka dingsa hte shai ai, Yesu shi nan hte seng ai ga
shaka ningnan re. Dai ni Hkristan mungkan hta Yesu a
shana lu sha hpawng hpe lachyum amyu myu hku hkam
la nna, hkan nang hkan sa nga ga ai.
1. Muk hte sabyi gaw hkum sai shan majing tai wa ai
lam (Transubstantiation)
Roman Catholic ni hkap la kam sham ai masa re.
Jau wa akyu hpyi ap nawng dat ai hte rau muk hte sabyi
gaw Yesu Hkristu a hkum majing hte sai majing tai mat
wa ai ngu kam ai lam re. Muk hte sabyi a nsam, nam
chyim, masa n galai tim, mau hpa lamik kum la hku muk
hte sabyi gaw Yesu Hkristu a hkum shan majing hte sai
majing tai mat wa ai lam re ngu hkap la kam sham ai lam
rai nga ai. Dai majaw Yesu a shana lu sha poi shang lawm
ai ni gaw Yesu a hkum shan majing hpe sha ai hku sharin
achyin ma ai (Yawhan 6:32-58).
193
2. Muk sabyi hte rau Yesu Hkristu nga nga ai lam

(Consubstantiation)
Lutheran hte kaga hkristan nkau mi hkap la kam
sham ai masa re. Roman Cahtolic ni zawn muk hte sai
gaw Yesu a hkum shan majing hte sai majaing tai ai hku n
hkap la ai. Yesu a hkum sai shan gaw Muk sabyi hta nga
nga ai ngu hkap la kam sham ai masa re. Martin Luther
wa gaw labu palawng ni hpe shapri shatsawm ai hpri
mi pu hta wan n-ga bang dat ai shaloi kahtet ai lam gaw
hpri kaw kahtet shang mat wa ai zawn, muk hte sabyi
gaw nsam, sama, hkrang, namchyim maren sha hku nga
nga tim, dai hta Yesu a hkum sai shan a hpung shingkang
lawm nga sai ngu tsun sharin wu ai. Dai lu sha hpawng
hta shang lawm ai ni yubak mara raw dat ya hkrum ai hte
makam masham hpe shangang shakang la lu ai chyeju lu
la ai ngu kam sham ma ai. Rai tim, dai chyeju gaw lu sha
poi hta lang ai arung arai rai nga ai muk hte sabyi a majaw
n rai, mungga nga ai hte maren kam sham ai majaw hkam
la lu ai lam re ngu kam sham ma ai.
seng nna galaw daw jau ya ai chyeju (grace) madaw she

dai muk sabyi hte rau nga nga ai ngu kam ai lam re.
Lu sha hpawng hta shang lawm ai ni gaw Yesu a
hkum sai shan hte kabu gara kanawn mazum lu ai ni rai
sai. Hpa majaw nga yang Yesu a chyeju (grace) gaw muk
sabyi hta mau hpa hku nga nga ai majaw re ngu hkam la
ai masa rai nga ai.
4. Adum nga na matu galaw ai ningmu (Memorial
view)
Zwingli tsun sharin ai hkringhtawng re. Muk hte
sabyi hta Yesu hkum sai shan majing hku shanu nga ai
lam n re. Shinggyim masha ni a yubak mara a matu, Yesu
shi a hkum shan shaza kau, sai hkaw kau ya ai lam hpe
myit dum let Yesu hpe chyeju dum ai myit masin hte
kanawn mazum ai lam she re.
Muk hte sabyi gaw Yesu a hkum sai shan hpe
adum nga na matu kum la shaleng ai lam she re. Rai tim
Kam sham ai myit hte shang lawm ai ni hte rau Yesu ashanu nga ai ngu hkap la kam sham ai masa rai nga ai.
3. Nawku hpung hpe gram jashai ai hpung ni a ningmu

(Reformed view)
B. Hka Lup Hkam Ai Lam (Baptism)
John Clavin a ningmu hta madung dat ai hkam la

ai lam re. Yesu a hkum sai shan nan dai muk hte sabyi hta
nga nga ai ngu ai hpe n hkap la ai. Yesu a wenyi lam hte
1. Lachyum (Meaning)
Ga Shaka Ningnan hta hkalup hkam la ai lam gaw,
Yesu shi nan madun ai kasi rai nna, shi nan amyu baw
194
195
shagu hpe sape shatai let, Kawa a, Kasha a, chyoi

pra ai Wenyi a amying nsang hta hkalup jaw nhtawm
(Mahte 28:19) ngu hkang da ai lam rai nga ai.
Ndai hkang da ai lam hta sape shawng shatai nna
hka lup jaw na lam hpe hkang da nga ai. Dai majaw Petru
gaw, kabu gara shi ga na la ai ni hpe myit malai ra ai lam
shawng sharin nna she hka lup hkam la na lam tsun sharin
ai re (Kasa 2:38).
Kasa 8:12 hta mung Hpilip hkaw dan ai hpe kam
sham nna numsha lasha ni hka lup hkam la ai lam tsun da
ai. Ehtiopi masha (Kasa 8:38), Pawlu (Kasa 9:18), Ludi
(Kasa 16:14-15), htawng agyi wa hte nta masha ni (Kasa
16:32-330), Krispu hte nta masha ni (18:8) ni mung kam
sham nna hkalup hkam la ai lam hpe mu lu ga ai.
Hkalup hkam ai a lachyum gaw Yesu hte rau si
hkam ai hte Yesu hte rau bai hkrung rawt ai hpe kum la
hku sakse madun ai lam re.
n re, nawku htung shadik ai hku nna atsawm hka lup

hkam la ai lam she ahkyak re ngu kam ma ai.
Lutheran ni gaw kam sham ai lam shawng ra ahkyak
ai; ma chyangai ni hpe hka lup jaw ra ai, shanhte hta kanu
kawa kaw na makam hkringhtawng rawng nga chyalu re
ngu kam ma ai.
2. Hka Lup Hkam Ai hte Seng Ai Ningmu Ni (Views of

Baptism)
(a) Nnan bai shangai ai lam (regeneration)
Hpalup hkam la ai lam gaw mara raw dat ya hkrum
ai hte seng ai chyeju lu la ai lam re ngu kam ai lam re.
Hkristan nkau mi gaw kam sham ai lam gaw ahkyak
196
(b) Ga shaka hte seng ai dazik hte kumla re lam (sign

and seal of the covenant)
Reformed hte Presbyterian nawku hpung ni hkam
la ai lam re. Myi hte n mu lu ai lam hku nna, Karai Kasang
gaw chyoi pra ai Wenyi a daru magam hte dazik dawk ya
ai kum la re.
Ga Shaka Dingsa aten na Yuda ni matu gadoi hkam
la ai zawn, hka lup hkam ai lam gaw Karai Kasang a ga
shaka de shang ai kum la re. Karai Kasang ga sadi jaw da
ai chyeju ni hpe hkam la lu ai a kumla re ngu kam sham
ma ai.
(c) Hkye hkrang la ai lam hte seng ai masat dingsat
kum la (symbol of our salvation)
Hkalup hpung ni hte kaga nawku hpung ni kam ai
ningmu re. Hkalup hkam la ai lam gaw myit masin kaw
nna myit malai ai hte Yesu hpe hkye la madu hku kam
sham sai lam shinggan shingni hku kum la madun ai lam
re. Shawa a man e Yesu Hkristu hpe hkye hkrang la ai
197
madu hku hkap la kam sham ai hpe sakse hkam ai lam

mung re. Yesu hpe tinang a hkye la madu hku yin la kam
sham ai ni sha hkalup la mai ai.
ngu, hka lapri hka lup hpe yawng a matu jai lang wa ma
ai.
3. Hkalup Hkam Ai Lai Masa (Mode)

Nawku hpung labau hta n bung ai hkalup hkam ai
lai masa ni hpe mu lu ga ai. Greek ga hkum baptisma
(verb, baptize) hpe English ga hku hkrak tup lachyum
byan na yak ai a majaw lachyum htai la jai lang ai lam n
bung ai lam re. Hpung labau hta lai masum jai lang ma ai.
(a) Hka jaw ai (sh) ru bun ai (Pouring or affusion)
Hka lup la na wa a baw hta hka masum lang ru
jaw ai lam re. Dai gaw Kawa, Kasha Chyoi pra ai Wenyi
mying ning sang hta hkalup la ai kum la hku masum lang
ru jaw ai rai nga ai.
(b) Hka lapri bun ai (Sprinking or aspersion)
Hka lapri hka lup jaw ai lai masa hpe tsa ban 13 du
hkra, yawng a matu jai lang na hku n hkap la ma ai.
Machyi masha ni hte hka ru bun (sh) dip lup n mai ai ni
hpe chyawm gaw hka lapri ai ladat hte hka lup jaw ma ai.
Rai tim hpang daw de nawku hpung nkau mi kam sham
ai myit masin she ahkyak ai, dai majaw hka lapri ai lam
mung hkam la na wa a myit masin hta kam sham myit
majing hte hkam la ai rai yang , hka lup majing rai sai
198
(c) Hka hta dip lup ai (Immersion)

Yesu hka lup sara Yawhan a lata hta hka lup la ai
lam hta hka hta na shi pru lung wa yang (Marku 1:910; Kasa 8:38) ngu ai hpe la kap nna hka hta dip lup ai
hka lup she jaw ai ngu hkam la jai lang ai lam re. Yesu hte
rau si hkam lup makoi hkam nna Yesu hte rau bai hkrung
rawt ai ngu ai kum la lachyum hte hkalup jaw ai lai masa
rai nga ai.
(d) Ma chyangai (sh) kaji hkalup ( Infant baptism)
Ma chyangai (sh) kaji hkalup hpe Roman
Catholic, Anglican, Presbyterians , Methodist, hte
Lutherans hpung ni jai lang ma ai. Dai gaw Ga Shaka
hte seng ai Karai masa hta la kap nna jai lang ai lam rai
ma ai.Ga Shaka Dingsa prat hta Israela amyu la sha ni
yawng 8 ya ngu na nhtoi hta matu gadoi hkam la let,
Karai Kasang a ga shaka hte seng ai amyu a kum la hpe
hkam la ma ai. Dai hpe kasi la nna ma chyangai (sh) kaji
ni hpe hkalup jaw ai hte Karai Kasang a kashu kasha
nawku hpung shang wang de jashawn la ai lam rai ma ai.
199
HPANG JAHTUM
NHTOI
5. Kaning rai nme law, hpang jahtum na nhtoi hte

hta, tinang a myit kayut ai hku hkan nna, asawng asang
rai let, Dai Madu bai du na ra ai, nga ai ga madat gaw,
kanang rai nga a ta? Ji wa ni yup lai mat wa ai kaw nna,
lamu ga nnan lat da ai aten hta na, nga yawng nga pra nga
nga ai hte maren, ya e mung a rai nga ai, nga nna du na ra
ai jahpoi ai ni tsun pru na mara ai (II Petru 3:3-4).
LAM
(ESCHATOLOGY:DOCTRINE OF LAST THINGS)
I.Hpang jahtum nhtoi ni wa yang byin pru na

kumla ni
B. Gasat gala majan law wa na

1. Hpyen gasat ai hte majan law wa na (Mahte
24:6).
2. Amyu mi hte amyu mi, mung mi hte mung mi
shada da gumlau hkat na (Mahte 24:7).
A. Teng sha byin pru na hpe kam sham ra ai

1. ndai prat na kum la ni hpe , n chye ginhka
myit dai (Mahte 16:3).
2. Kadai mung, n hkalem lu myit ga, sadi nga ra ai
(Mahte 24:4).
3. Noa a prat hta dai sha-u ing wa ai hte nlang hte
hpe magawn mat wa ai du hkra, shanhte n dum shami
nga nga ma ai hte maren, dai Masha Kasha a bai sa du ai
hta mung rai wa na ra ai (Mahte 24:38-39).
4. Nanhte chyawm gaw, hpu nau ni e, dai shani
gaw lagu lagut zawn nanhte hpe dep lu hkra, nanhte nsin
hta e lup nga myit dai n rai (I Htes 5:4)
D. Zingri Zingrat hkrum na

1. Yesu Hkristu hpe kam sham ai majaw Hkristan
ni ru tsang ai hte sat hkrum ai lam ni; amyu baw shagu a
ndawng n wawm ai lam ni hkrum na (Mahte 24:9).
200
201
C. Tsin yam tsin dam law wa na

1. Hku hku ai hte nnang nawn, shara kaga kaga
hta e byin wa na (Mahte 24:7).
2. Masha ni gaw mungkan ga e byin wa na ra ai
amu ni a lam hpe myit tau nna hkrit wa ai majaw, htan
mat na mara ai (Luka 21:26).
2. Zingri zingrat n ju n dawng hkrum ai majaw,

masha law law wa myit kataw wa nna, shada da ap kau ai
hte, shada da n dawng n wawm na (Mahte 24:10).
3. Nanhte gaw kanu kawa ni kahpu kanau ni, mayu
dama ni hte jinghku jing-yu ni e pyi, ap kau ai hkrum na
marin dai: shanhte gaw nanhte hta na nkau mi hpe mung,
sat kau shangun na mara ai: nye a amying majaw masha
nlang hte a n dawng n yawt ai, nanhte hkrum na marin
dai ( Luka 21:16-17).
F. Makam masham hpe nyet kau ai ni law wa na

1. Kadai wa mung, nanhte hpe gara hku mung n
hkalem kau myit ga. Kaning rai nme law, dai htak bra wa
ai gaw shawng e n byin ai hte, n tara ai wa ngu ai hten
byak wa ai a kasha garai n paw pru pru gaw, dai nhtoi du
na n rai ( I Htes 2:3)
2. Htawm hpang prat e nkau mi gaw makam
masham lam hta na htak wa nhtawm, masu magaw ga
tsun ai hpyi hpun ai ni a marang e hkalem hkalau chye ai
wenyi ni hte nat a sharin shaga ai lam hpe madat mara na
rai nna. (I Tim 4:1-2)
E. Kyang lai len hten za ai lam nibyin pru na

1. Noa a ban prat na dai sha-u garai n ing yang na
masha ni gaw Noa sanghpaw li kata de shang wa ai nhtoi
du hkra, lu lu sha sha, num la num ya rai nga ai zawn n
dum shami nga nga na mara ai (Mahte 24:37-39)
2. Lawt a ban prat na Sodom mare masha ni zawn
ngang gayut pyaw len ai ni law na mara ai (Luka 17:2830)
3. Tinang a hkum hkrang a arawng hpe shada da e
shayuk kau hkra, kraw lawang a kayut ai hku hkan let
awu asin re ai lam law wa na; tinang a ngang kahtet ai hta
shada da kayut katu tam let, num sha hte num sha, la sha
hte lasha masai marai re ai amu maw hkat nna shut hpyit
ai amu law wa na (Rom 1:24, 26-28).
202
G. Tsaw ra myit kawp mat na

Tara tawt lai ai amu law wa na majaw, masha law
law a tsaw ra ai myit kawp mat na ra ai (Mahte 24:12)
H. Mungkan ting hta kagu gara shi ga hkaw dan lu
na
Kabu gara shiga masha amyu baw shagu a matu
mara sakse tai lu u ga, mungkan ting hta e hkaw dan lu na
rai nga ai; dai hpang e dai jahtum ai gaw du na ra ai
(Mahte 24:14).
I. Masu ai Hkristu paw pru na
Masu ai Hkristu (AntiHkristu) paw pru nna law
law hpe lam shadam na (Mahte 24:5)
203
J. Masu ai myihtoi law law paw pru na

Masu ai myihtoi law law paw pru nna, law law
hpe lam shadam na (Mahte 24:11)
Yesu bai du sa ai lam gaw kam sham ai ni a matu

kabu hpa kaba byin tai na ra ai. Hpa majaw nga yang
Yesu gaw kam sham ai ni a grit nga ai hkum hkrang hpe
ningnan galai nna, shi a hpung shingkang rawng ai hkum
hkrang hte bung hkra shachyaw jahtap la nna sumsing
lamu de woi la na ra ai (Hpilipi 3:20-21; I Yawhan 3:2).
Madu bai du sa ai shaloi, dai madu nan jahtau
garu ai hte, lamu kasa agyi a nsen hte, Karai Kasang
a pahtau dum ai hte, sumsing lamu de na yu wa nna,
Hkristu hta e si mat ai ni gaw shawng numshawn e
rawt wa lu na mara ai; dai hpang, dai madu hpe
kaang ganghkau e hkrum na matu, dai aten hta hkrung
nga ai kam sham ai ni anhte gaw, shanhte hte rau
sumwi ntsa de shalun la ai hkrum na ra ga ai rai nna,
anhte gaw dai madu hte rau tut nawng e a nga nga
na ga ai (I Htesaloni 4:16-17). Dai hpe English ga hku
Rapture (Yesu the hkrum lu ai majaw kabu hkinnum lu
ai lam) ngu tsun ma ai. Dai hpe kasa Pawlu gaw Hpu
naw ni e, ning nga ngai tsun nngai gaw, hkum shan
yan asai gaw Karai Kasang a mungdan a sali wunli
n dagraw lu ai hte, hten mat chye ai gaw, n hten n mat
chye ai sali wunli hta shang lu na n rai. Yu mu, sung
htum ai ga ngai nanhte hpe tsun dan ma de ga: anhte
yawng yup pyaw mat na n rai; rai ti mung, hpang
chyahtum na pahtau ngoi wu ai shaloi e, akajawng
II. Yesu lahkawng lang ngu na bai yu sa na lam

(The Return of Christ)
Yesu lahkawng lang ngu na bai yu sa na lam hte
seng nna Hkristan ni a lapran hkap la kam sham ai lam ni
n bung hkat tim, chyum laika shara law law hta Yesu
lahkawng lang bai yu sa na lam tsun dan da nga ai. Grau
nna gaw, Mahte laika Daw kaba 13,24,25; Marku laika
Daw kaba 13; Luka laika Daw Kaba 21; Htesaloni I & II;
Shingran laika ni hkan galu galang sang lang dan da ai
hpe mu lu ga ai.
Kasa 1:11 hta tsun ai gaw, Yesu gaw kasa ni hte
kam sham ai ni a man e sumsing lamu de wa ai zawn dai
hku bai du na ra ai. Dai majaw jum lu, hkra lu, myi hte
mu lu ai dai hkrung rawt ai hkum hkrang hte nan bai du
sa na ngu ai re. Yesu bai du sa na lam gaw Karai Kasang
a nta de kam sham ai ni yawng hpe woi la na matu re
(Yawhan 14:1-3). Rai ti mung galoi du sa na ngu ai hpe
gaw kadai mung n chye lu ai majaw a maja nga mu ngu
tsun sharin da nga ai (Mahte 24:36,42). Myit su ai mayam
zawn asak hkrung nga ra ai (Mahte 24:45-51), Kaja ai hte
sadi dung ai mayam tai let Yesu bai du sa na hpe ala nga
ra ai (Mahte 25:14-30).
204
205
sha, myi grip mi hta e, anhte yawng hte gaw lai mat
na ra ga ai: dai pahtau gaja wa ngoi wu na ra ai rai
nna, si mat ai ni gaw n hten n mat chye ai sha bai
hkrung rawt wa na mara ai hte, anhte lai mat na ra
ga ai. Kaning rai nme law, ndai hten mat chye ai gaw,
n hten n mat chye ai dagraw lu na ra ai; ndai si mat
chye ai mung, n si n mat chye ai, dagraw lu na ra ai
(I Kor 15:50-53) ngu kahtap sang lang dan da nga ai.
Dai rai nna kam sham ai ni gaw, a rawng ai myit
mada ai lam ngu ai, galu kaba htum ai Karai Kasang hte
anhte a hkye hkrang la ai madu Hkristu Yesu a hpung
shingkang a dan pru na lam a la nga let (Titu 2:11), hpang
jahtum na hkum tsup kup ai hkye hkrang la ai lam hpe
myit mada nga ra ai (Hebre 9:27). Yesu Hkristu gaw chyoi
pra nga ai hte maren, Yesu hte hkrum lu na myit mada ai
ni, tinang hkum hpe shachyoi shapra nga ra ai (I Yawhan
3:3). Chyoi pra ai arawn alai hte tara hkungga ai myit
rawng let sak hkrung nga ra ai (II Petru 3:12).
Bai hkrung rawt na ngu ai myit mada lam hte seng

nna Ga Shaka Dingsa hte Ningnan lahkawng yan hta adan
aleng mu lu ga ai. Ga Shaka Dingsa hta lawu na chyum
daw ni hta adan aleng mu lu nga ai. Esaia 26:19 Na a si
ai masha ni bai hkrung na mara ai; nye a moi mang

ni bai rawt na mara ai: ga nhpu hta shanu nga ai ni
e, hprang nna mahkawn mangoi mu; kaning rai nme
law, nang hta hkrat ai mari gaw, nam law namlap
hta hkrat ai mari hte bung nna, lamu ga gaw si mat ai
ni hpe bai shapraw na ra ai. Daniela 12:1-2 ndai
aten hta e, na a amyu masha ni hpe makawp maga
nga ai, du kaba ngu ai, Mihkaela rawt pru na ra ai
rai nna, masha amyu tai hpang ai kaw nna, ndai aten
du hkra, galoi n byin yu ai, ru tsang ai aten du na ra
ai: ndai aten hta e, jahpan laika hta mying lawm ai,
na a amyu masha ni yawng lawt lu na mara ai. Ga
nhpu hta yup pyaw nga ai ni law law wa, yup hprang
na mara ai: nkau mi gaw htani htana asak lu la nna,
nkau mi gaw htani htana kaya kahpa hte arawng hpoi
ai hkrum na mara ai.
Ga Shaka Ningnan hta mung lawu na chyum daw
ni hta adan aleng mu lu nga ai. Mahte 22:23-29; Marku
12:24-27; Luka 20:34-38 ni hta Yesu gaw Saduke ni bai
hkrung rawt ai lam n nga ai ngu hkam la ai lam gaw
chyum laika hpe atsawm n chye na ai lam re ngu tsun
sharin ai hpe mu lu ga ai. Kaning rai nme law, lup ni
hta rawng nga ai ni nlang hte gaw shi a nsen na nna,
pru lu na ahkying du na ra ai; kaja ai lam hkan galaw
ai ni gaw, asak hkrung ai a bai rawt ai de, n shawp ai
lam hkan galaw ai ni gaw, tara daw dan hkrum ai a
206
207
III. Si Ai Ni Bai Hkrung Rawt Na Lam

(Resurrection Of The Dead)
bai hkrung rawt ai de, pru lu na mara ai (Yawhan

5:28-29). Bai nna Yesu gaw Kasha wa hpe mu nna,
kam sham ai wa kadai mung, htani htana asak lu la
na gaw, nye Wa a myit ra ai hku rai nga ai: ngai
mung hpang jahtum na nhtoi hta dai wa hpe sharawt
na we ai (Yawhan 6:40); ngai hpe shangun dat ai
nye Wa e lau la ai wa n rai yang gaw, kadai mung
ngai hpang de du sa lu na n rai; du sa ai wa hpe
mung hpang jahtum na nhtoi hta ngai sharawt la na
we ai (Yawhan 6:44); Nye ashan sha nna, nye a asai
lu ai wa gaw, htani htana asak lu la nu ai:dai wa hpe
mung, hpang jahtum na nhtoi hta ngai sharawt la na
we ai (Yawhan 6:54); ngu nna shi hpe kam sham ai ni
hpe htani htana asak jaw na ngu ga sadi jaw ai hte shanhte
hpe hpang jahtum na nhtoi hta sharawt la na lam pahkam
jaw da nga ai. Kasa Pawlu gaw bai hkrung rawt na lam
hpe Yesu bai du sa na lam hte matut mahkai nga ai hku
tsun sharin da nga ai (I Htesaloni 4:16).
VI. Tara Jeyang Na Lam (The Judgments)
Hpang jahtum nhtoi hta Yesu Hkristu bai du sa ai
hte tara jeyang na lam chyum ga law law hta mu lu ga ai.
Tara jeyang ai lam gaw Karai Kasang a lai kyang re hku
chye na lu ga ai. Karai Kasang a tara jeyang ai lam gaw
lai wa sai aten, ya dai ni na aten, hpang jahtum nhtoi na
aten ngu ai hku garan ginhka nna chye na la mai nga ai.
Lucifer hte yubak galaw kau ai lamu kasa ni hpe tara

jeyang ai (II Petru 2:4; Yuda 6); Sha-u sha-ing ai hku nna
Noah prat hta n hkru n hkra ai shinggyim masha ni hpe
tara jeyang ai (Ningpawt Ninghpang 6-7); Babela langchyi
galaw ai masha ni hpe tara jeyang ai (Ningpawt Ninghpang
11:1-9); Israela mung Dingdung daw na Isralela ni hpe
Asuri de bawng dung shangun ai hku nna tara jeyang ai
(II Hkawhkam Laika 17:1-6); Israela mung dingda daw
Israela ni hpeBabylon de bawng dung shangun ai hku
nna jeyang ai (II Hkawhkam 25:1-12); Wenyi hpe masu
ai Anani hte Sahpira hpe si ari jeyang ai (Kasa 5:1-11)
lam ni gaw lai wa sai aten na Karai Kasang a tara jeyang
ai lam hpe madi madun nga ai.
Kasa Pawlu mung dai teng man ai lam hpe n ding
n man ai hte dip shadang da ai masha ni a tara n hkungga
ai hte n ding n man ai amu mahkra a ntsa e, Karai Kasang
a masin pawt ai myit gaw, lamu de nna dan pru nga ai
(Roma 1:18) ngu nna Karai Kasang gaw dai ni na aten
hta mung tara jeyang nga ai lam tsun sang lang dan da
nga ai. Rai tim dai lam ni yawng gaw jahtum na tara
jeyang ai lam rai n re. Yesu Hkristu bai du sa ai shaloi she
jahtum na tara jeyang ai lam galaw na re.
Yesu gaw Dai masha kasha gaw Kawa a hpung
shingkang hte shi a lamu kasa ni hte nawng du na ra ai;
dai shaloi e, tinang galaw ai hte maren langai hte langai
hpe bai htang na ra ai (Mahte 16:27) ngu nna shi bai du
208
209
sa ai shaloi hpang jahtum na tara jeyang ai lam galaw na

lam tsun da nga ai. Tara dara ai lam hta Karai Kasang a
lam chye chyang ai lam hta mahta nna daw dan na re.
Grau chye chyang ai wa (sh) mau hpa magam bungli
grau shadan dan hkrum ai ni gaw grau jeyang ai hkrum
na re (Mahte 11:20-24). Shinggyim masha ni yawng, lang
mi sha si nna, dai hpang e daw dan hkrum na ra ai (Hebre
9:27). Shingran laika hta hpang jahtum nhtoi e hpraw ai
tingnyang man e asak laika hpe hpaw tawn nna, asak
laika hta amying n lawm ai wa kadai mung, dai wan nawng
hta jahkrat bang kau ai hkrum na (Shingran 20:11-15)
ngu tsun da nga ai.
Kam sham ai ni mung tara tingyang a man e du
tsap ra na re. Rai tim dai gaw hkye hkrang la ai lam hpe
gaw n hkra machyi shangun ai sha, chyeju kumhpa
(shabrai) hte seng ai lam ni hpe daw dan ai lam rai na re.
Kasa Pawlu tsun ai gaw anhte yawng mayawng hte
gaw, Karai Kasang a tara tingnyang a man e du tsap
na ra ga ai (Rom 14:10), dai hkum hkrang hte kaja
ai rai ti mung, n kaja ai rai ti mung, galaw saga ai hte
maren, langai hte langai hkam la shajang mu ga,
anhte nga manga Hkristu a tingnyang man e dawng
pru na ra ga ai (II Korinhtu 5:10) ngu dai hpe shadum
da nga ai.
Dai shani e langai hkrai tinang galaw ai magam
bungli dan dawng na ra ai. Langai hte langai a bungli
kaning rai nga ai gaw, dai wan e chyam ginhka na ru

ai. Marai langai ngai a gaw kahtap ai bungli nan,
nawng rai nga lu yang gaw, dai wa gaw shabrai lu la
na ru ai. Langai ngai a bungli hkru mat a yang gaw
shi sum mat ai hkrum na ra ai; rai ti mung, wan hte
lawt ai zawn, shi hkum sha hkye hkrang la ai hkrum
na ra ai (I Kor 3:12-15). Marai langai ngai a gaw
kahtap ai bungli nan nawng rai nga lu yang gaw, dai
wa gaw shabrai lu la na ru ai. Langai ngai a bungli
hkru mat a yang gaw, shi sum mat ai hkrum na ra ai:
rai ti mung, wan hte lawt ai zawn, shi hkum sha hkye
hkrang la ai hkrum na ra ai (I Kor 3:13-15). Mayam
masum hpe atsam marai hte maren gumhpraw hkoi ya
da ai ga shadawn (Mahte 25:14-30); arawng lu ai wa
langai mi mayam shi hpe gunhpraw joi shi hpra ap ya
nna, shi bai du wa ai aten du hkra dai gumhpraw hte
hpaga ga shangun let, shi bai wa ai shaloi amyat hte bai
ap ai ni hpe shagrau ai (Luka 19:11-19) ga shadawn ni
gaw kang ka ai mayam tai nga ra ai ngu sharin shaga ai
lam rai nna, dai gaw tara jeyang ai nhtoi hte adingtawk
seng na re ngu nna mung, sang lang dan ai lam rai nga ai.
Chyeju kum hpa (shabrai-janmau) myu 5 hpe
chyum laika hta mu lu ga ai.
210
211
(1) Hten byak n chye ai janmau

Gat shingjawng ai shara e yawng gat ma ti
mung, marai langai wa sha dai kumhpa lu la nga ai,
nanhte n chye nga myit ni? Shing rai nanhte lu la
hkra gat shingjawng nga mu; shingjawng poi hta
hkying hkat ai ni gaw, lam shagu hta htang gam nga
ma ai Shanhte gaw hten byak chye ai janmau lu la
hkra sharang ma ai; anhte chyawm gaw hten byak n
chye ai janmau lu la hkra sharang ga ai. Dai majaw
tuk shamak re ai zawn ngai gat nngai n rai; htwi hkat
yang mung, nbung hpe ngai n htwi kau ai sha, masha
kaga hpe tara hkaw ngut ai hpang, ngai hkum nan
sum kau ai n hkrum u ga, nye a hkum hpe ngai htwi
kau nna, dai hpe shagrit da we ai (I Kor 9: 24-27).
Hkum sai shan hte mungkan a lam ni hpe shagrit kau
nna, gat shingjawng poi shang ai wa zawn shakut sharang
ai wa n dai janmau lu na.
Hkristu hta galai shai wa na matu wenyi hkye hkrang la ai

magam bungli galaw ai ni a matu san da ai janmau re.
(2) Kabu gara shara hte gumrawng na janmau

Anhte a Madu Yesu a man e, shi a bai du ai
hta, anhte a myit mada shara, kabu gara shara hte
gumrawng na janmau gaw, hpa mi rai nga a ta?
Nanhte nan dai rai nga myit dai, n rai myit ni? Nanhte
gaw anhte a hpung shingkang hte kabu gara shara
rai nga myit dai (I Htes 2:19-20). Masha hpe Yesu
212
(3) Asak janmau: Agung alau hkrum yang shakut

sharang ai wa gaw, a nga li ai: kaning rai nme law,
dinglik yu ai hkrum ngut jang, Karai Kasang shi e
tsaw ra ai ni hpe ndat da ai asak janmau gaw, shi lu
la na ru ai (Yaku 1:12). Nang hkrum magang ra ai
nni nkri hpe hkum hkrit et; yu u nanhte hpe chyam yu
na, Nat gaw nanhte hta na nkau mi hpe htawng hta
sharen da nna, nanhte nhtoi shi ya tup zingri zingrat
ai hkrum na marin dai. Si hkra maju jung nga u, shaloi
ngai nang hpe asak janmau jaw na de ai (Shingran
2:10).
(4) Ding hpring ai hte seng ai ja janmau
Ya kaw nna, ding hpring ai tara agyi ngu ai,
dai Madu gaw, dai nhtoi hta e ngai hpe ap ya na,
ding hpring ai hte seng ai ja janmau gaw, nye a matu
mazing da nu ai: ngai hpe sha n rai, shi a dan pru ai
lam hpe sharawng awng ai ni nlang hte hpe mung,
ap ya na ra ai (II Tim 4:8).
(5) N wai n mat ai arawng sadang a janmau
Dai re ai majaw, Hkristu a nni nkri hkrum ai
lam hta sakse tai nga ai hte, paw pru magang ra ai
213
hpung shingkang hta hkambum lu ai nanhte a kanawn

salang, ngai gaw, nanhte hta lawm ai Hpung salang
ni hpe shadum shahprang dat mawe ga; nanhte hte
rau rai nga ai Karai Kasang a sagu hpung hpe a rem
nga mu; adip ahkrip re ai hku zawn n nawn ai sha,
dingsa myit hte galaw nga mu; n san n seng ai amyat
majaw n re ai sha, htauli htaula myit hte galaw mu;
dai hpung hpe madu mayu ai myit hte n re ai sha, dai
hpung hta lawm ai ni a man e ningli npawt tai nga
myit ga. Shing rai yang gaw, dai Hpung rem agyi wa
dan pru ai shaloi e, nanhte gaw n wai n mat ai arawng
sadang a janmau hpe, lu la na mu ai (I Petru 5:1-4).
(b) Nachying nni nkri hkrum ai shara rai nna shada chye
hkat, matsing hkat lu ai shara re (Luka 16:23)
(c) Kan hte grung nga ai wan nawng re (Esaia 33:14;
Mahte 3:12; 13:42, 50; Shingran 20:15; 14:10)
(d) Yubak ngarai hkrat ai wa, byin mayu ai myit marai,
jinghku ni hpe hkye hkrang la ai lam hkrum shangun mayu
ai, hpang gara ai lam ni nga ai. Ngarai hta myit malai ai
hte akyu hpyi tim Karai Kasang n madat ya sai (Luka
16:24-27)
(a) Yubak ari hkrum sha ai shara; n kam sham ai ni, Karai
Kasang a ga n madat ai ni htani htana jam jau hkrum na
sha ra re (Mahte 25:46).
V. Htani Htana Mungdan

Mahte 25:46 hta ari hte asak hpe n htum n wai
htani htana rai na re ngu tsun da nga ai. N kam sham ai ni
gaw, ngarai hta Satan hte shi a salung sala ni hte rau
hkrap ngu hkrap ngoi, wa udik urin let htani htana ari
hkrum na (Mahte 8:12; 13:42, 50; 22:13; 24:51; 25:30;
Luka 13:28).
Kam sham ai ni Yesu Hkristu hte rau Karai Kasang
a nta hta htani htana ningngai nga lu na re (Yawhan
14:2).Yesu Hkristu a daru magam hpung shingkang hpe
mu lu na re (Yawhan 17:24). Karai Kasang a kasha tai
nna sali wunli hkam la lu na re (Shingran 21:7). Sumsing
lamu a mungdan gaw lu sha poi kaba hta jawm dung nga
lu ai zawn pyaw ai shara re (Mahte 8:11). Esaia 65:17 hte
214
215
Ngarai
N htum n mat ai wan ngu ai ngarai gaw nat
gumlau hte shi a salung sala ni a matu lajang da ai shara
re. (Mahte 25:41). Yehowa gaw hpang jahtum na nhtoi
hta, nat Satan hte salung sala ni, masu ai myihtoi ni hpe
wan hte kan grung ai nawng hta jahkrat bang kau ai hte
htani htana nni nkri hkrum sha shangun ai hku nna jeyang
na re (Shingran 20:10). Ngarai ngu ai gaw:
Shingran 21:1-22:5 hta gaw sumsing lamu ningnan, ginding

aga ningnan ngu sang lang dan da ai. II Petru 3:10 hta
gaw Madu a nhtoi gaw, lagu lagut zawn du na ra ai rai
nna; dai nhtoi hta sumsing lamu ni kadu ai nsen hte lai
mat wa nna, arai guji guyang ni, kahtet lai ai hte krawp
ayai mat wa nna, aga hte dai hta e nga ai yawng mayawng
hte gaw, hkru hkat mat ai hku nna sumsing lamu mungdan
ningnan, ginding aga ningnan bai gram lajang na lam tsun
dan da nga ai.
Lachyum gaw sumsing lamu hte ginding aga hpe
jahten shamyit kau ai hku n rai, gram lajang nna jasan
jaseng kau ai lachyum rai nga ai.
Hebre 12:22-24 hta gaw sumsing lamu a mungdan
hpe sumsing lamu na Yerusalem mare ngu sang lang dan
da ai. Shingran 21:11-21 hta pat zawn san seng nna, hpu
la ai nagahtoi lung seng zawn htoi tu ala ai mare, shim
lum lam nga ai mare, hkik hkam ai hte ngang kang ai
mare re ngu ai hku chye na la shangun nga ai.
Myi prwi pru mapru katsut kau ya ai shara, si
hkrung si htan, sharung shayawt, hkrap ngu hkrap ngoi,
hki ba lit li nnga ai shara (Shingran 21:4). Dagam dala
ngu ai hpa mung htawm hpang e nnga sai; Yesu Hkristu a
myi man hpe ayu nga lu nna, Yesu Hkrsitu hpe daw jau
ai hte pyaw pyaw nga lu na re.
Shana mung n nga sai, pyengdin a ahtoi mung, jan
a nhtoi mung n ra sai, Madu Karai Kasang gaw ahtoi jaw
ya ai hte Yesu Hkristu hte rau prat dingsa up nga lu na re

(Shingran 22:3-5).
Ndai ningmu gaw chyum laika na shaning hkying

mi ngu ai hpe laika gasi lachyum hte maren kam ai lam
re. Yesu gaw sumsing lamu de lung mat wa yang na hkum
hkrang hte nan lahkawng lang ngu na bai yu sa nna, ndai
mungkan hpe shaning hkying mi up hkang na, de hpang
e she jahtum na nhtoi du na ngu kam ai makam rai nga ai.
Ndai makam gaw kasa ni a prat hte moi shawng npawt
daw na Hkristan ni kam ai masa rai nna, tsa ban 18 daram
hta kalang bai mying dan hkung wa ai makam masa re.
Ndai makam gaw J.H. Bengel; J.Gill; J. Priestly, George
E. Ladd, A Reese, J.B. Beasley-Murray the M.J. Erickson
ni hkam la ai makam mung rai nga ai.
Abraham, Dawi ni hpe jaw da ai ga sadi ni gaw dai
ni du hkra rai n hpring tsup shi ai. Yesu lahkawng lang
bai yu wa nna mungkan hpe shaning hkying mi up ai
216
217
VI. Hpang Jahtum Nhtoi Hte Seng Ai Ningmu Ni

Hpang jahtum nhtoi hte seng nna,dai ni du hkra na
hpung labau hta ningmu 4 hpe mu lu ga ai.
A. Shaning hkying mi rai n rai shi yang Yesu
lahkawng lang ngu na bai yu sa na ngu ai ningmu
(The Pre- millennialism)
shaloi dai ni yawng hpring tsup wa na re. Shaning hkying

mi rai n rai shi yang lahkawng lang ngu na bai yu sa na
ngu ai ningmu hta Satan hpe, Yesu yu sa ai shaloi shaning
hkying mi sung htum ai n hkun hta jahkrat da na. Hkrung
rawt ai lam lahkawng lang nga na. Shawng na lang gaw
shaning hkying mi rai n rai shi yang rai na rai nna, hpang
na gaw shaning hkying mi hpring ai shaloi rai na. Shaning
hkying mi Yesu up ai aten hta shadawn n dang hkra re ai
teng man dinghpring ai lam, ngwi pyaw simsa ai lam, sut
lu nga mai lam nga na. Shingra tara mung ningnan bai
gram lajang hkrum nna nsi nai si, malu masha nhpaw nya shaprut shapraw ya na ra ai.
Yesu shaning hkying mi up hkang ai aten hta Israela hte
tara mai gan ngu ginhka ai lam n nga na. Kam sham ai
Israela hte tara maigan ni Yesu a hkumhkrang a daw shan
ni tai let ahkaw ahkang maren sha lu la na. Yesu rai n yu
sa wa shi yang kabu gara shi ga chyam bra ai lam ni,
Antihkristu paw pru nna gunglau ai lam ni, tsin yam tsin
dam 7 ning byin ai lam ni nga na re ngu kam ma ai.
gaw galu jang yawng hkrum sha ra na. Rai ti mung lata la
ai ni a matu mara dai tsin yam byin ai aten ladaw gaw
kadun na re (Mahte 24:22). Shaning hkying mi rai n rai
shi yang, Yesu lahkawng lang ngu na bai yu sa na ngu ai
ningmu hkap la ai ni gaw Dan 9:27 hpe lakap nna tsin
yam tsin dam aten ladaw hpe 7 ning rai na re ngu kam ma
ai. Dai aten hta Antihkristu gaw shi nan karai re ai lam
ndau nna shinggyim masha ni hpe gung lau na (Dan 7:25;
II Htes 2:2-4; Shingran 13:6). Antihkristu mau hpa lamik
kum la madun ai majaw masha law law wa antihkristu
hpe nawku na ra ai (Shingran 13:8; 13:13-14). Matse labye
a nambat gaw 666 rai nna, matse labye a dazik, hkrang
sumla ni hpe atik anang nawku shangun na mara ai (Shinra
13:11-18). Dai matse labye hte shi a hkrang sumla hpe
nawku ai ni hte, shi a amying a masat dingsat hkam la ai
wa gaw, shani shana n ban sa lu na (Shingran 14:11). Rai
tim kam sham ai ni gaw sagu kasha a asai majaw mung,
tinang sakse hkam ai mungga a majaw mung, antihkristu
hte matse labye ni hpe dang kau lu na rai nna, si ai du
hkra tinang a asak hpe n lahpawt na ma ai (Shingran
12:11).
1. Tsin yam tsin dam (The Tribulation)

Shaning hkying mi rai n rai shi yang Yesu lahkawng
lang ngu na bai yu sa na ngu ai ningmu hta,Yesu rai n du
sa shi yang tsin yam tsin dam kaba n dai mungkan hta
byin pru na re ngu kam ma ai. Dai gaw shawng de rai n
byin ga ai tsin yam rai na (Dan 12:1). Dai tsin yam aten
218
2. Lahkawng lang ngu na bai yu sa na lam (The second

coming of Christ)
Shaning hkying mi rai n rai shi yang Yesu lahkawng
lang ngu na bai yu sa na ngu kam ai ningmu gaw, Yesu
219
bai du sa na lam hta ninggam lahkawng rai na re ngu

hkam la ma ai. Tsin yam 7 ning rai n rai shi yang pahtau
ngoi wu ai shaloi Hkristu hta e si mat ai ni shawng
numshawn e rawt wa lu na. Dai hpang dai Madu hpe
kaang ganghkau e hkrum na matu, hkrung nga ai hte naw
hti ngam nga ai ni anhte gaw, shanhte hte rau sumwi ntsa
de shalun la ai hkrum na ra rai nna, dai Madu hte rau tut
nawng e a nga nga na re ( I Kor 15:51f; I Htes 4:13-18).
Dai hpang tsin yam 7 ning byin pru na re (Yeremia 30:5;
Dan 9:27). Dai hpang tsin yam 7 ning a jahtum e, Satan
hpe gyit hkang nna sung htum ai nhkun hta shaning hkying
mi rawng bang da na. Yesu gaw tsin yam 7 ning a jahtum
e, daru magam hpung shingkang hte yu sa nna, mungkan
hpe shaning hkying mi up hkang na re (Mahte 24:29:30).
N kam sham ai sha si mat ai ni gaw Yesu up hkang ai
shaning hkying myi htum ai shaloi hkrung rawt wa na rai
nna, asak naw hkrung ai n kam sham ai ni hte rau tara
jeyang ai hkrum na ra ai.
ni lamu gan hkau de shalun la ai hkrum na. Dai majaw

tsin yam 7 ning hta Hkristan ni n lawm ai ngu kam ma ai.
Bai n kau mi gaw tsin yam 7 ning a shawng na 3 ning
chyen gaw nau rai n sawng ai majaw Hkristan ni dai aten
du hkra hkam sha ra na.
Raitim hpang na 3 ning chyen gaw grai sawng na
re majaw, dai hta gaw Hkristan ni n lawm sai sha, shawng
na 3 ning chyen hpring ai hte rau lamu gang hkau de
shalun la ai hkrum na re ngu kam ma ai. Bai malawng
maga gaw nawku hpung ni gaw tsin yam tsin dam 7 ning
aten hta mungkan ga kaw nga nga na re. Tsin yam 7 ning
a jahtum e she Hkristan ni yawng lamu gan hkau de shalun
la ai hkrum na. Dai 7 ning hpring ai hte rau Yesu mungkan
ga de yu sa nna shaning hkying mi up hkang na re ngu
kam sham ma ai.
3. Si ai ni bai hkrung rawt na lam (Resurrection of the

dead)
Si ai ni bai hkrung rawt na lam hte seng nna,
Shaning hkying mi rai n rai shi yang Yesu lahkawng lang
ngu na bai yu sa na ngu ai ningmu hpe hkap la ai ni a
lapran hta hkam la ai lam n bung hkat ma ai. Nkau mi
gaw tsin yam 7 ning rai n rai shi yang kam sham ai Hkristan
220
4. Jahtum na tara jeyang na lam (Final judgment)

Tsin yam 7 ning hpring ai hte lamu kasa Mihkaela
woi awn ai lamu kasa ni gaw, Satan hpe sung htum ai
nhkun hta shaning hkying mi jahkrat bang da na (Shingran
20:2-3). Shaning hkying mi htum ai shaloi Satan hpe bai
dat dat na (Shingran 20:7).
Satan gaw bai lawt ai hte rau Karai Kasang a kashu
kasha ni hpe majan bai hpaw na ra ai. Rai tim Satan wa
kade nna yang, jeyang hkrum nna kan grung ai nawng
221
hta matse labye myihtoi masu ni hte rau jahkrat bang kau
ai hkrum na.
N kam sham ai sha si mat wa ai ni, Yesu up hkang
ai shaning hkying mi htum ai shaloi hkrung rawt na rai
nna, naw hkrung nga ai n kam sham ai ni hte rau tara
jeyang hkrum na. Shaloi asak laika hpaw nna tinang a
arawn alai hte maren laika ni hta ka da ai hku hkan nna
daw dan ai hkrum na. Asak laika hta n lawm ai ni yawng
wan nawng hta jahkrat bang kau ai hkrum na. Shanhte
gaw shani shana nni nkri hkrum let, htani htana prat dingsa
kan grung ai nawng hta rawng nga ra na mara ai (Shingran
20:11-15).
nga ai kam sham ai ni tsin yam tsin dam kaba rai n du shi
yang Yesu hte lamu kaang ganghkau e hkrum na matu
sumwi ntsa de shalun la ai hkrum na ra ai (Yawhan 14:13; I Kor 15:15-57; I Htesa 4:13-17).
Tsin yam tsin dam kaba prat ladaw hta n kam
sham ai tara maigan ni hte, madat mara lam n nga ai
Israela ni hpe Karai Kasang jeyang na ra ai (Shingran 619). Tsin yam tsin dam kaba a prat jahtum hta Yesu
gawkam sham let kaang ganghkau de sumwi hte shalun
la hkrum sai kam sham ai ni hte rau mungkan ga de yu
sa nna shaning hkying mi mungkan hpe up na ra ai. Satan
hpe shaning hkying mi, sung htum ai nhkun hta rawng da
nna, shaning hkying mi htum ai shaloi jahkring mi bai
shalawt dat na ra ai. Dai hpang Satan hte salung sala ni
yawng hpe ngarai ngu ai kan hte grung ai wan nawnghta
htani htana ari jaw na ra ai (Shingran 20:7-10). Dai hpang
Karai Kasang a mungdan gaw ngwi pyaw ai, sim sa ai
hte htani htana prat dingsa grin nga na ra ai.
B. Prat ladaw garan masat nna Shaning hkying mi

a shawng e Yesu lahkawng lang ngu na bai yu sa
na ngu ai ningmu.
(Dispensational Premillennialism)
Tsaban 19 hta Edward Irving (1834 Scotland
minister) hte John N. Darby (1882 Anglican founder
of the Playmouth Brethren) woi sharin hpang ai rai nna,
hpang daw de H.A. Ironside, C.I. Scofield, A.C.
Gaebelein, R.A. Torrey, J.M. Grey, L.S. Chafer, J.D.
Pentecost, J. Walvoord, A.J. McClain, C.C. Ryrie ni bai
shachyam shabra mat wa ai nungmu masa re.Ndai ningmu
masa hta kam sham nna si mat wa sai ni hte naw hkrung
1. Lachyum htai ai lam (Interpretation)

Ndai ningmu masa hta lahta na ningmu hte shai
hkat ai hkrang nsam lahkawng nga ai. Dai gaw
(a) Chyum laika na Karai Kasang a lamang hta
Israela hte nawku hpung lahkawng gaw san san ginhka
da ai ngu kam ai lam re. Israela ngu ai gaw Yaku a aru
arat ni hpe tsun ai re, nawku hpung hpe tsun ai n re.
222
223
Nawku hpung nga wa ai hpang mung Israela ni hpe lak

san shading nna tsun ai chyum ga ni law law nga nga ai
(Rom 9:6; I Kor 10:32). Nawku hpung gaw Pentikoti
shani kaw nna nga wa ai she re (I Kor 12:13), Ga Shaka
Dingsa hte myihtoi ga ni hkan n lawm ai (Ehp 3:9), Lamu
ganghkau de sumwi hte shalun la ai aten du hkra sha nga
nga na re (I Htes 4:13-18). Rai tim madat mara lam n nga
ai Israela gaw tsin yam prat ladaw hta jeyang hkrum na
re. Dai majaw Israela hte nawku hpung hpe gin hka nna
chye na ra ai ngu kam ai lam rai ma ai.
(b) chyum laika hta ka da ai lam ni yawng gaw, ga
si ga yan a lachyum madung raw nan lachyum htai la ra
ai, ngu ai lam re. Yesu Hkristu hte seng ai myihtoi ga ni
gaw ga si ga yan na lachyum hku nan htai la ai hte, dai
hku hkrak dik wa ai re. Dai hte maren Yesu bai yu sa na
lam hte hpang jahtum nhtoi a lam ni hpe mung ga si ga
yan a lachyum madung hku nan htai la ra ai ngu hkam la
ai lam rai ma ai.
(b) Htauli htaula myit prat: Adam hkrat sum ai kaw nna,
sha-u ing ai aten du hkra, BC 4000 2500 na aten ladaw
re.
2. Prat ladaw garan ai lam
(c) Masha up hkang ai prat: sha-u ing ngut ai aten kaw

nna Abraham a aten du wa ai aten, BC 2500-2000 du
hkra na prat ladaw re.
(d) Ga shaka prat: Abraham apart kaw nna Mawshe a
aten du wa ai aten, BC 200-1500 du hkra na prat.
(e) Jep ai tara prat: Mawshe a ten kaw nna Yesu du sa wa
ai aten, BC 1500-4 du hkra na prat ladaw.
(f) Chyeju tara prat: Yesu shinggyim hkum hkrang dagraw
ai aten kaw nna lahkawng lang ngu na bai du sa na aten
du hkra na prat ladaw
(g) Yesu shaning hkying mi up hkang na mungdan prat,
ni rai ma ai.
Prat ladaw 7 nga ai ngu kam sham ma ai.

(a) Yubak mara n nga ai prat: Adam rai n hkrat sum ai
aten ladaw re.
3. Lamu ganghkau sumwi hta Yesu hte hkrum na lam

(The Rapture):
Tsin yam tsin dam prat ladaw a shawng e Yesu
Hkristu gaw sumsing lamu de na yu wa nna, lamu
ganghkau sumwi hta Hkristu hta si mat sai ni hte kam
224
225
sham ai ni hpe shalun la nna Sagu kasha a hkungran poi

galaw na re (Shingran 19:7-9). Shalun la hkrum ai ni dai
poi hta shang lu na.
sin dawng lam a matu n re (Ehp 5:25). Dai majaw tsin

yam tsin dam prat hpe n hkam sha ra na re.
(d) Nawku hpung gaw Yesu a num ningnan re

majaw Yesu a tsawra myit hkam la na matu she re, pawt
5. Lahkawng ngu na bai yu sa na lam (The second

coming)
Dawi hte tawn ai Karai Kasang a ga sadi gaw Dawi
a aru arat wa, ga sadi jaw da ai lamu ga ginra hpe up
na matu re. Rai tim Israela ni Yesu hpe ningdang kau lai
wa sai majaw, Karai Kasang gaw nawku hpung ni hpe
bai jai lang kau ai re. Ya Yesu shaning hkying mi up ai
aten hta Karai Kasang gaw mi na Isaraela ni a matu yaw
shada da ai lam hpe bai shadik na re. Dai majaw Israela
hpe amyu yawng hta grau shagrau nna, nawku htingnu
mung bai gaw gap na re. Yesu Hkristu a hkungga tai ya ai
hpe myit dum ai hku nna dusat hkungga nawng ai lam
mung bai galaw na ma ai.
Tsin yam 7ning htum ai hte Yesu lahkawng lang
ngu na mungkan de yu sa na re. Dai gaw hkum hkrang
hte yu sa na rai nna (Zech 14:4), tara jeyang na matu hte
mungkan hpe shaning hkying mi uphkang na matu re
(Zech. 14:9-21; Mahte. 25:31; Rev. 20:4). Dai aten hta
Ga Shaka Dingsa aten na chyoi pra ai ni hte tsin yam
prat ladaw na chyoi pra ai ni hkrung wa nna Yesu hte rau
mungkan hpe up nga na ma ai (Shingran 20:4).
Yesu gaw Yerusalem mare na Dawi a hkaw hta
dung nna up na re(Luka1:32-33). Ngwi pyaw sim sa ai
226
227
4. Tsin yam tsin dam (The tribulation)

(a)Tsin yam tsin dam prat ladaw gaw 7 ning na na
rai nna, dai aten ladaw gaw Karai Kasang a pawt sindawng
ai aten ladaw (Dan 9: 24-27, Shingran 6:16-17; 11:18;
14:19; 15:1; 16:1,19), tara jeyang nga ai aten ladaw
(Shingran 14:7; 15:4; 16:5-7; 19:2), hte ari jaw ai aten
ladaw (Esaia 24:21-22) rai na.
(b) Tsin yam tsin dam hpe amyu baw sang shagu
hkam sha ra na (Esaia 24:1,3-6,21; 34:2). Karai Kasang a
ari jaw sharin shaga ai hpe Israela ni mung hkam sha ra
na re (Yerimia 30:7; Dan 9:24).
(c) Tsin yam Tsin dam byin shangun ai lam gaw
shinggyim masha hpe jeyang na matu (Rev. 6:10; 11:10;
13:8,12,14; 14:6; 17:8) hte Israela a matu hkawhkam paw
pru na matu (Ezekila 36:18-32; Mal 4:5-6) re. Rai tim
nawku hpung ni nlawm na re.
(Mihka 4:2-4; Esaia 32:17-18);kabu gara ai (Esaia 61:7,10);

nga manu ai (Esaia 40:1-2); matsan chyaren n nga ai (Amo
9:13-15); machyi makaw n nga ai ( Esaia 35:5-6) prat
ladaw rai na re.
Hpang jahtum nhtoi hte seng ai lam hta Yesu

Hkristu shaning hkying myi up na ngu ai lam hpe chyum
laika na ga si hku hkrak shaning hkying mi hpe tsun ai n
re. Hkying mi ngu ai gaw ga shadawn hku, shaning na na
rai na re ngu ai hpe tsun ai she re. Yesu bai hkrung rawt ai
hte sumsing de lung mat wa ai kaw na lahkawng lang bai
du sa na aten du hkra na aten galu hpe tsun ai she re ngu
hkam la ai lam re. Tsin yam 7 ning ngu ai nnga ai. Yesu
bai yu sa nna shaning 1000 up ai lam nnga ai ngu kam ai
lam rai ma ai.
Hpang jahtum nhtoi du ai shaloi Yesu bai yu sa ai
mabyin gaw kalang sha yu sa ai mabyin rai na. Si ai ni
hkrung rawt ai lam mung kalang sha byin ai mabyin rai
nna, tara jeyang ai lam mung kalang sha jeyang ai mabyin
rai na ngu kam ai lam re.
Shingran laika 20:4-6 {Yesu a lam sakse hkam ai
majaw mung, Karai Kasang a mungga majaw mung htau
sat kau hkrum ai ni hte, dai matse labye hpe mung, shi a
hkrang sumla hpe mung n naw n ku ai hte, shi a masat
dingsat hpe tinang a lahtan hte lata hta n hkam la ai ni a
tsu ni hpe, ngai mu nngai: shanhte gaw hkrung nga let,
shaning hkying mi tup Hkristu hte rau up nga ma ai: 5
ngam nga ai masha chyasi ni chyawm gaw, dai shaning
hkying mi garai n htum ai laman e bai n hkrung lu ma ai.
Dai gaw shawng na ngu ai bai hkrung rawt wa ai lam rai
nga ai. :6 Shawng na ngu ai bai hkrung rawt wa ai lam
hta shang lawm lu ai wa gaw, a lu ai wa, chyoi pra ai wa,
rai nga ai: lahkawng lang na si ai lam gaw, shanhte a ntsa
e ahkang n lu nga ai: shanhte gaw Karai Kasang a
hkinjawng ni, Hkristu a hkinjawng ni, rai na mara ai rai
nna, dai shaning hkying mi tup Hkristu hte rau up nga lu
na mara ai} hpe mahta nna shaning hkying mi ngu ai
gaw Yesu wudang hta si hkam ai kaw nna hpang sai lam;
228
229
6. Jahtum na Tara Jeyang na lam (the final judgment)

Shaning hkying mi a jahtum e n kam sham
ai sha si mat wa ai ni, jeyang hkrum nna ngarai de jahkrat
kau hkrum na (Shingran 20:11-15). Nat, matse labye hte
masu ai myihtoi ni mung wan hte kan grung ai nawng hta
jahkrat bang kau ai hkrum na. Lamu hte aga mung Satan
a up hkang ai hpe hkam lai wa sai shara ni re majaw
jeyang ai hkrum na (II Petru 3:10). Kam sham ai ni yawng
Yesu hte htani htana sumsing mungdan hta nga nga lu na
re.
C. Shaning hkying mi ngu ai nnga ai ngu hkam la
ai ningmu (The Amillennialism)
kam sham ai ni hta na martura hku si mat ai ni Yesu hte

rau up nga na lam; Satan hte si du hpe awng dang ai
Yesu gaw dai ni mung n dai dinghta mungkan hta Karai
Kasang a mungdan hpe mungga hte mung, Wenyi hte
mung up hkang nga ai lam, jahtum nhtoi hta kalang bai
yu sa nna hkum tsup kup ai Karai Kasang a mungdan
gaw gap na re lam lachyum htai la ai lam re.
Shaning hkying mi ngu ai n nga ai ngu kam sham
ai ni law malawng gaw, Yesu a wudang ntsa si hkam ai
hte lahkawng lang bai du sa na lam hte seng nna, shingran
Laika hpe daw 7 garan nna chye na hkam la ma ai.
Daw kaba 1-3 hpe tsa ban langai na mabyin ni hte
matut mahkai nga ai hku hkap la nna dai ni na aten masa
hpe mung shadum jahprang nga ai lam; Daw kaba 4-7
gaw nawku hpung ni a tsin yam hte zingri zingrat lam;
Dawkaba 8-11 gaw nawku hpung ni a makawp maga la
hkrum na hte awng dang lam lu la na lam; Daw Kaba 1214 Yesu shangai chyinghkai sa wa ai lam hte Satan hpe
ninghkap ai lam; Daw Kaba 15-16 myit n malai ai ni a
ntsa Karai Kasang pawt sindawng nga ai lam; Daw Kaba
17-19 dinghta myit hkan masa (secularism) hte karai kata
masa (godlessness) ni hkrat sum na lam; Daw Kaba 2022 Yesu Hkristu hpe ninghkap ai Satan hte salung sala ni
htani htani ngarai de daw dan hkrum na hte Yesu Hkristu
a awng padang lam; ngu ai hku daw garan nna lachyum
htai la ma ai.
1. Yesu Hkristu Lahkawng Lang Bai Du Sa Na Lam

(Second coming of Christ)
Yesu lahkawng lang bai du sa ai lam gaw kalang
sha byin ai mabyin masa rai na re (single event). Rai n du
sa shi yang mung kum la ni shawng dan pru na ra ai. Dai
kum la ni gaw:
230
231
(a) dai kabu gara shi ga, masha amyu baw shagu hpe,
shawng hkaw dan lu na, dai hpang e dai jahtum ai gaw
du na ra ai (Mahte 24:14; Marku 13:10).
(b) Israela masha nlang myit malai ai hte hkye hkrang la
ai hkrum na (Israela amyu ting hkye hkrang la hkrum na
ngu tsun mayu ai n re, myit malai ai ni hpe sha tsun ai re)
(Roma 11:26).
(c) tsin yam kaba hkrum hkra ai lam byin pru ai hte makam
masham kaw na htak mat ai ni byin pru na (Mahte 24:912, 21-24; Marku 13:9-22; Luka 21:22-24).
(d) Antihkristu paw pru na (II Htesa 2:3-10).
(e) Majan, myithtoi masu, Satan madun ai mau hpa lamik
kumla ni paw pru na.
Yesu Hkrsitu gaw hpang jahtum na nhtoi hta bai
du sa na ra ai. Rai tim dai nhtoi hpe kadai mung tau
hkrau n chye lu ai. Galile masha ni mu nga yang (shinggyim

masha ni a myi hte mu lu ai hkum hkrang) sumsing lamu
de wa ai zawn, dai hku bai du na re (Kasa 1:11).
Dai zawn bai du sa ai shaloi si ai ni yawng bai
hkrung rawt ai lam byin ai hte tara jeyang ai lam kalang
lata galaw nna (shaning hkying mi up ai lam kaga mi n
nga ai), htani htana mungdan gaw de na re.
ngu kam ma ai. Jahtum na tara jeyang ai lam a yaw shada

ai lam gaw:

dead)
Shaning hkying mi ngu ai n nga ai ngu hkam la ai
ningmu hpe hkap la ai ni gaw hpang jahtum na nhtoi hta
dinghta hkum hkrang hte bai hkrung rawt na re ngu kam
sham ma ai ( I Kor 15:35-49). Kam sham ai ni hte n kam
sham ai ni yawng rau hkrung rawt na re (Daniela 12:2;
Yawhan 5:28-29; Kasa 24:15; Shingran 20:13-15).
Dai shani gaw tara jeyang ai nhtoi rai na rai nna,
dinghta mungkan a jahtum mung rai na re. kam sham ai
ni a grit nga ai hkum hkrang hpe ningnan galai nna, shi a
hpung shingkang rawng ai hkum hkrang hte bung
hkra,shachyaw jahtap na ra ai (Hpil 3:21) ngu kam sham
ma ai.
Shaning hkying myi ngu ai n nga ai ngu hkam la ai
ningmu hpe hkap la ai ni gaw Yesu lahkawng lang ngu na
bai du sa ai hte jahtum na tara jeyang ai lam galaw na re
232
(a) Karai Kasang a daru magam hpung shingkang

hpe madun ai lam rai nna, shinggyim masha langai hkrai
a jahtum na pan dung hpe madun dan ai lam re,
(b) shinggyim masha langai hkrai hpe tinang hkam
la ang ai shagrau kum hpa (sh) ari hpe madun dan ai lam
re,
(c) shinggyim masha langai hkrai hkam la ra nna
kum hpa (sh) ari hpe daw dan nna, htani htana sumsing
mungdan (sh) ngarai de sa na matu re.
Kadai jeyang na (the judge)- Yesu Hkristu shi nan tara
jeyang na re (Yawhan 5:22; Kasa 17:31; II Tim 4:8).
Yesu Hkristu a tara jeyang ai lam hta lamu kasa ni (Mahte
13:41-43) hte kam sham ai ni (chyoi pra ai ni) ( Mahte
19:28; I Kor 6:2-3) garum na re.
Kadai ni jeyang hkrum na(objects of judgment) - Lamu
kasa ni (I Kor 6:2-3), shinggyim masha ni yawng (Kam
sham ai ni hte n kam sham ai ni yawng) (Mahte 25:32;
Roma 2:5-6; II Kor 5:10) tara jeyang hkrum na.
233
Kaning re ai lam ni a ntsa jeyang na (content) Lai

nsam sat lawat n tsa (Mahte 25:35-40); shaga ai ga a ntsa
(Mahte 12:32-37); myit mang ai lam a ntsa ( I Kor 4:5);
tara jeyang na re. Kam sham ai ni a yubak mara mung dai
nhtoi hta dan dawng na re. Rai tim kam sham ai ni gaw
Yesu a asai hte mara raw dat ya ai chyeju a majaw jeyang
ai kaw na lawt lu na re.
4. Htani Htana mungdan (Eternal state)

Ngarai hte sumsing mungdan lahkawng nga na
re. N kam sham ai ni ngarai mung hta htani htana ari
hkrum na (Mahte 25:30-46; Luka 16:19-31). Kam sham
ai ni sumsing mungdan hta n htum n wai asak de shang
lu na ra ai (Mahte 25:46). Sumsing mungdan gaw teng
sha nga ai shara rai nna, kam sham ai ni asak hte hkum
tsup ai hku nga lu na shara re. Yesu Hkriitu a marang e
Karai Kasang hte myi man chyaw hkrum zup lu na rai
nna kabu gara ai, myit ngwi myit pyaw ai, hpung
shingkang hte hpring ai asak hkrung lam lu la na shara re.
Langai hte langai matsing ai shara rai nna, kabu gara
ganawn mazum nga ai shara rai na re.
Tara jeyang na hpunda (the standard) Tara jeyang

na hpunda gaw Karai Kasang a hpaw shadan dan ai
(revelation) hte seng ai re. Ga Shaka Dingsa hpe hkap la
lu ai ni gaw dai aten a Karai Kasang hpaw shadan dan ai
lam hpe hpunda tawn nna jeyang ai hkrum na re. Ga
Shaka Ningnan hpe hkap la lu ai ni Karai Kasang a hpaw
shadan dan ai lam hpe hpunda tawn nna jeyang ai hkrum
na re (mahte 11:22-23). Ga shaka Dingsa hte Ningnan
hku hpaw shadan dan n hkrum ai ni gaw ninggawn tawa
hku hpaw shadan dan ai nhtoi hpe hpunda tawn nna jeyang
hkrum na re. Karai Kasang a myit ra ai hku hkan n hkan
hta mahta nna tsin yam hkrum sha na ra ai ( Luka 12:4848). Rai tim kam sham ai ni gaw Yesu Hkristu hpe kam
hpa madat mara asak hkrung ai hta hkan nna tara dara ai
n hkrum na re (Yawhan 3:18,36; 5:24). Dai hta n-ga
kangka ai hta hkan nna shagrau kum hpa hkam la lu na re
(Luka 19:12-19; I Kor 3:10-15).
234
D. Shaning hkying mi lai ai hpang she Yesu bai du

sa na ngu ai ningmu (The Post-millennialism)
Post ngu ai gaw hpang e ngu ai lachyum rai nga
ai. Yesu Hkristu gaw shaning hkying myi a hpang e she
yu sa na ra ai ngu ai lachyum rai nga ai. Tsa ban 19 aten
hta dan hkung lai wa sai hkap la kam sham masa rai nna,
Tsa ban 19 hpang jahtum daw hte tsaban 20 a shawng na
daw hta mying dan hkung ai karai masa ninghkrin ni hkap
la kam sham ai masa rai nga ai. Dai ni gaw, Eusebius; St.
Benedict; Cocceius; the Puritans Thomas Brightman,
John Owen and Samuel Rutherford; Philip Spener; Usaac
235
Watts; Jonathan Edwards; the Methodists John Wesley,

Adam Clarke, and Richard Watson; Chales Hodge; A.A.
Hodge; W.G. T. Shedd; Robert L. Dabney; A. H. Strong;
J. Orr; B. B. Warfied; L. Boettner; H. Berkhof; and J. J.
Davis, ni rai ma ai. Mungkan majan rai n byin shi ai aten
hpungtang hpaji, htunghking ningli, nga sat nga sa madang
ni rawt jat galu kaba wa ai hte, lam shagu hpe kaja ai hku
myit la chye ai aten hta paw pru wa ai ningmu rai nga ai.
Rai tim mungkan majan lahkawng lang byin ngut ai hpang
gaw ndai ningmu hpe myit shang sha ai ni bai yawm mat
wa ai re.
Shaning hkying mi lai ai hpang she Yesu bai du sa
na ngu ai ningmu hta shaning hkying mi ngu ai hpe laika
gasi hku hkrak mungkan hpe sa up na ngu ai hpe n hkap
la ai.
Yesu shaning hkying mi up na ngu ai lachyum hpe
Yesu Karai Kasang a mungdan gaw de let up nga ai lam
she re ngu htai la ma ai. Nawku hpung ni a galu kaba wa
ai lam gaw sut masa, mung masa, shinggyim nga pra
masa, htung hking masa ni hpe ka-up mat wa nna, grau
grau mai kaja ai de hkrai gale mat wa na re. Nawku hpung
ni a kabu gara shi ga hkaw tsun shachyam shabra ai lam
gaw lamu ga prat htum hkra rai na.
De a majaw n hkru n kaja ai lam ni lani hte lani
grau grau yawm mat wa nna, Hkristan ni a sharin achyin
ai lam ni ka-up wa na. Dai zawn re ai aten hta she Yesu
Hkristu bai yu sa na re ngu kam sham ma ai.
Yesu lahkawng lang bai rai n du sa shi ai aten na

shinggyim masha ni a dinghta mungkan asak hkrung lam
hpe kaja ai hku myit la ma ai.Amillennial hte premillennial
ningmu ni antiHkristu a gunglau jahten sharun lam hpe
madung dat myit mada nga ma ti mung, postmillennenial
ningmu hkap la ai ni gaw mungkan gaw mai kaja ai lam ni
hte ngwi pyaw simsa wa na matu sasana galaw ra ai lam
hpe madung dat nga ma ai.
236
1.Shaning hkying mi a nsam kum la (Nature of the

millennium)
na ngu ai ningmu hta shaning hkying mi aten gaw dai ni
anhte shinggyim masha ni pra nga ai zawn hkungran ai
lam, shangai chying hkai ai lam ni nga na. Kabu gara shi
ga a majaw yubak lam ni yawm mat wa tim yubak galaw
ai lam ni gaw shinggyim masha ni hta ding yang naw nga
nga na lam; Hkristan sharin achyin lam gaw lai kyang sat
lawat a hpunda rai na lam ni nga nga na re.
Dai ni na aten gaw kabu gara shi ga chyam bra wa
ai hte rau shaning hkying mi de shi hkrai shi shang lahkam
mat wa na re. Alak mi dai ni na prat aten hte shai ai
shaning hkying mi n re sha, kabu gara shi ga a majaw
grau grau hkrak mat wa ai mungkan masa hpe shaning
hkying mi ngu tsun mayu ai rai nga ai. Dai shaning hkying
237
mi a jahtum kaw she Yesu Hkristu lahkawng lang ngu na

bai yu sa na re ngu kam sham ma ai.
hte chyum laika lu hti la nga sai. Radio hte television,

internet ni hku nna kabu gara shi ga gaw lamu ga jut
shagu de chyam bra wa nga sai. Hkawm sa hkawm wa
lam, matut mahkai lam, hpaji lam, hpungtang sawk sagawn
lam, hkam kaja lam ni rawt jat galu kaba wa ai gaw kabu
gara shi ga a awng dang lam rai nna, dai nan Yesu shaning
hkying mi up hkang nga sai ngu ai lachyum hpe n dau
shana nga sai re.
2. Kabu gara shi ga rawt jat galu kaba wa na lam

(progress of the gospel)
Chyum mungga hta masha law law myit malai galai
shai wa na lam ni rawng nga ai. Sha.K 47; 72:1-11; Esaia
45:22-23; Daniela 2:44; Zahkaria 9:10; Mahte 13:31-33 ni
hta Kabu gara shi ga gaw amyu baw shagu, mungkan ga
ting de chyam bra wa na rai nna, n dai mungkan gaw
makam masham lam, mung masa lam, sut masa lam
yawng kabu gara shi ga a marang e galai shai mat wa na.
Yesu Hkristu gaw mungkan masha yawng a matu si hkam
ai re majaw mungkan masha law law wa hkye hkrang la
ai hkrum na ra ai ngu kam ma ai.
3. Dinghta mungkan hta rawt jat galu kaba wa na
lam (Progress in the world)
na ngu ai ningmu hta mungkan ga gaw arung arai hku nna
mung, wenyi lam hku nna mung grau grau kaja wa na
hpe kam ma ai. Roma ni up ai aten hta mayam ni grai law
ma ai. Rai tim dai ni mayam yam ai prat htum mat sai.
Mung dan law law wa kaji htum ai ni a matu garum gahtau
gumhpraw law law garum nga ma ai. Moi na hta sawn
yang, ya gaw mungkan masha law malawng tinang a ga
238
4. Yesu lahkawng lang bai yu sa na lam (second

coming of Christ)
na ngu ai ningmu hta Yesu Hkristu gaw shaning hkying
mi mungkan hpe wenyi hte, mungga hte up ngut ai hpang
bai du sa na re. Mungkan gaw grau grau yubak galaw ai
aten hta Yesu lahkawng lang ngu na bai yu sa wa na ra ai
ngu premillennialism hte amillennialism ni kam ma ai. Rai
tim postmillennialism ni gaw mungkan gaw grau grau mai
kaja wa ai shaloi Yesu du sa na re, rai tim galoi du sana
ngu ai gaw kadai mung hkrak n chye lu ai ngu tsun sharin
ma ai.
dead)
Amillennialists ni kam ai zawn sha Yesu Hkristu
bai du sa ai shaloi kam sham ai ni hte n kam sham ai ni
239
rau kalang ta hkrung rawt na re lam kam sham ma ai

(Dan 12:2; Mahte 25:31-32; Yawhan 5:28-29; Kasa 24:15;
Shingran 20:12-13).
Matsing: Gara ningmu hpe hkap la ging ai ngu ai gaw,

chyum laika hpe gara masa hku chye na nna lachyum
htai la ai ngu ai lam ni; ganing re ai Karai masa hta tsap ai
ngu ai lam ni, ganing re ai makam hkringhtawng hte kam
sham hkrat wa ai ngu ai lam ni hte, ading tawk seng ai
lam rai nga ai.

Amillennialists ni zawn sha Yesu lahkawng
lang ngu na bai du sa ai shaloi si ai ni yawng bai hkrung
rawt ai hte ninggawn tara jeyang ai lam hkrum ra ai (Mahte
13:37-43; 25:32). Lamu kasa ni mung tara jeyang ai hkrum
na (II Peter 2:4). Hkum hkrang hte asak hkrung ai aten na
sat lawat ni hta mahta nna mung, tinang hpe hpaw shadan
dan ai chyeju hta mahta nna mung jeyang hkrum na (Luka
12:47-48).
7. Htani htana mungdan (The eternal state)
Kam sham ai ni asak hte hpring tsup ai chyoi pra
ai asak, Karai Kasang hte rau nga nga lu ai htani htana
asak lu la na. Rai tim, tinang a sadi dung kangka ai hta
hkan nna shagrau kum hpa degree gaw langai hte langai
n bung hkat na re ( Luka 19:17,19; I Kor 3:14,15). N
kam sham ai ni hte, n tara ai amu galaw ai ni gaw htani
htana ngarai hta ari hkrum na (Mahte 25:31-33,41, 46).
240
241
7. Merrill F. Unger, Ungers Bible Dictionary (Chicago:

Moody Press, 1966).
SHAMYET SHANAT
AI
8. Don Fleming, Compiled., Bible Knowledge Dictionary

(Brisbane, Australia: Pilot Books co., 1990).
LAIKA NI
(REFERENCES)
1. Paul Enns, The Moody Handbook of Theology (Chicago:
Moody Press, 1989).
2. Gordon R. Lewis & Bruce A. Demarest, Integrative
Theology (Grand Rapids, Michigan: Zondervan Publishing
House, 1996).
3. Millard J. Erickson, Christian Theology (Grand Rapids,
Michigan: Baker Book House, 1983).
4. Alister E. McGrath, Christian Theology: An Introduction
(Malden, Massachusets: Blackwell Publishers Inc, 1997).
5. Kenneth Cauthen, Systematic Theology: A Modern
Protestant Approach (Lewiston/Queensto: The Edwin Mellen
Press, 1986).
6. T. Desmond Alexander, eds., New Dictionary of Biblical
Theology (Downers Grove, Illinois: InterVarsity Press, 2000).
242
243

KA LAJANG DIP SHAPRAW DA SAI
LAIKA BUK NI
1. MYIHTOI HOSEA A MUNGGA: LACHYUM

HPYAN LAIKA.
2. MYIHTOI YOELA & AMO YAN A MUNGGA:
LACHYUM HPYAN LAIKA.
3. MUNGKAN DE HPAJI LEN SHALAI AI AMYU
TAI SAGA HTE MUNGGA LAK JET NI
4. GA SHAKA NINGNAN GINSHI (1ST EDITION).
5. GALATI & TITU: LACHYUM HPYAN LAIKA.
6. TIMOHTI I & II : LACHYUM HPYAN LAIKA
7. GA SHAKA NINGNAN GINSHI (2ND EDITION)
244
245

Karai Masa

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Karai Masa

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

NINGPAWT NINGHPANG HKRISTAN KARAI MASA

Rev. Dr. Dr. Lahpai Awng Li

1. Karai Masa (Theology) ngu ai hpa

2. Karai Kasang a lam

(FOUNDATION OF CHRISTIAN THEOLOGY)

DIP SHABRA AI,

3. Yesu Hkristu a lam

NINGPAWT NINGHPANG HKRISTAN KARAI MASA

VI. Yesu si hkam let jaw ya ai akyu ara

4. Chyoi pra ai Wenyi a lam

5. Lamu Kasa ni a lam

Rev. Dr. Dr. Lahpai Awng Li

7. Shinggyim masha a lam

8. Yubak mara a lam

NINGPAWT NINGHPANG HKRISTAN KARAI MASA

III Kade a matu Yesu si hkam a ta?

11. Hpang jahtum nhtoi a lam

Rev. Dr. Dr. Lahpai Awng Li

NINGPAWT NINGHPANG HKRISTAN KARAI MASA

Sara kaba Rev. Dr. Lahpai Awng Li hku nna shakut

Rev. Dr. Dr. Lahpai Awng Li

Ndai laika buk hpe mari hti n-gun jaw ai Jinghpaw

NINGPAWT NINGHPANG HKRISTAN KARAI MASA

Rev. Dr. Dr. Lahpai Awng Li

Chyum laika hta Karai Kasang a lam, Yesu Hkristu a lam,

NINGPAWT NINGHPANG HKRISTAN KARAI MASA

Rev. Dr. Dr. Lahpai Awng Li

Theology) hpe mung matut hkrang shapraw la lu mat wa

hpe madaw anhte hkan ra ai ngu ai hku n ginhka dan da

NINGPAWT NINGHPANG HKRISTAN KARAI MASA

Rev. Dr. Dr. Lahpai Awng Li

II. Karai Masa (Theology) A Lachyum

Karai Masa (Theology) ngu ai ga gaw Theos (Karai

HPA RAI TA?

NINGPAWT NINGHPANG HKRISTAN KARAI MASA

Rev. Dr. Dr. Lahpai Awng Li

IV. Karai Masa (Theology) Hpa Rai Ra Ahkyak A

III. Karai Masa A Pandung (Goals of Theology)

V. Karai Masa Hpe Garan Ginhka Ai Lam Madung

A. Tinang hkap la ai makam hkri dun (Doctrinal

A. Karai Kasang a lam hkrak tup jaw ang ai hku bawnu

NINGPAWT NINGHPANG HKRISTAN KARAI MASA

Rev. Dr. Dr. Lahpai Awng Li

shingran ni hpe psychology, philosophy, history, culture,

VI. Karai Masa Gyin Shalat Ai Hta Lang Ai Npawt

NINGPAWT NINGHPANG HKRISTAN KARAI MASA

Rev. Dr. Dr. Lahpai Awng Li

re (God is the God who revealed). Dai majaw Karai masa

dun, yin la ai ga shaka, hte makam masham hte seng ai

B. Chyoi pra ai Chyum laika (Scripture)

D. Sawn dinglik ai (Reason)

NINGPAWT NINGHPANG HKRISTAN KARAI MASA

Rev. Dr. Dr. Lahpai Awng Li

F. Htunghking Ningli (Culture)

gaw Karai Kasang hte shi a magam bungli ni a lam hpe

VII. Karai Masa Gyinshalat Ladat Ni

NINGPAWT NINGHPANG HKRISTAN KARAI MASA

Rev. Dr. Dr. Lahpai Awng Li

Marai langai ngai (sh) wuhpawng langai ngai Karai

Kasang ahkyak n re ngu, tsun ai lam rai nga ai. Karai

VIII. Karai Masa (Theology) Ngu Ai Hpe Atsawm

NINGPAWT NINGHPANG HKRISTAN KARAI MASA

Rev. Dr. Dr. Lahpai Awng Li

yang, Karai Masa (Theology) hpe atsawm tup hkrak n