Komunikacja Społeczna NR 3-7 (2013)

KOMUNIKACJA SPOECZNA
KWARTALNIK INTERNETOWY
Nr 3(7)/2013
Krakw Rzeszw Zamo 2013
SOCIAL COMMUNICATION
ONLINE QUARTERLY
No 3(7)/2013
Redakcja
Sawomir Gawroski (redaktor naczelny)
Maciej Ulita (zastpca redaktora naczelnego)
Iwona Leonowicz-Bukaa (sekretarz redakcji)
Marcin Szewczyk, ukasz Bd, Anna Martens, Olga Kurek
Rada naukowa
Jerzy Chopecki (WSIiZ), Janusz Adamowski (UW),
Mark Bannatyne (Indiana University Purdue University Indianapolis, USA),
Gunn Bjornsen (Volda University, Norwegia), Leon Dyczewski (KUL),
Wiesaw Godzic (SWPS), Iwona Hofman (UMCS), Jerzy Jastrzbski (UWr),
Josip Los (Uniwersytet Lwowski, Ukraina), Maciej Mrozowski (SWPS),
Jerzy Oldzki (UW), Rune Ottosen (Hogskolen i Oslo og Akeshus, Norwegia),
Wiktor Pepliski (UG), Andrew Perkis (NTNU, Trondheim, Norwegia),
Teresa Sasiska-Klas (UJ), Arthur Bobovnick (UCM, Sowacja), Duan Pavl (VSFS, Czechy), Ondej Roubal
(VSFS, Czechy), Rudolf Rybansk (UCM, Sowacja)
Recenzenci
Lista recenzentw w danym roku publikowana jest w ostatnim numerze w roku kalendarzowym.
Opracowanie wydawnicze
Zesp Konsorcjum Akademickiego
Projekt szaty graficznej
Mariusz Hanus
Projekt okadki
Grzegorz Bukaa
Adres redakcji
Wysza Szkoa Informatyki i Zarzdzania z siedzib w Rzeszowie
Ul. Sucharskiego 2
35-225 Rzeszw
e-mail: ks@wsiz.rzeszow.pl
Adres internetowy czasopisma: http://www.komunikacjaspoleczna.edu.pl
ISSN 2299-5382
Copyright by Konsorcjum Akademickie
Wydawca
Wysza Szkoa Informatyki i Zarzdzania z siedzib w Rzeszowie
Ul. Sucharskiego 2
35-225 Rzeszw
www.wsiz.rzeszow.pl
Spis treci
OD DOKTORA HOUSEA DO DOKTORA GOOGLE. JAK NOWE MEDIA, INTERNET I SMARTFONY ZMIENIAJ
OPIEK ZDROWOTN ....................................................................................................................................... 1
WPROWADZENIE DO PRAGMATYKI PRZYPISW ............................................................................................ 11
ZAGADNIENIE KONTEKSTUALNOCI KONWERSOWANIA PRBA UPORZDKOWANIA OBSZARU
BADAWCZEGO ............................................................................................................................................... 24
IDEA SWOBODNEGO PRZEPYWU INFORMACJI W DOBIE INTERNETU - ROLA WYSZUKIWARKI GOOGLE ....... 43
E-MIGRACJA 2.0. INTERNET JAKO PRZEDMIOT BADAO MIGRACYJNYCH ........................................................ 57
INTERNETBETA 2013. 11 13 WRZENIA 2013 R. RZESZW KIELNAROWA ................................................. 72
FORUM MEDIW KARPACKICH. 18.10.2013, LWW, UKRAINA ..................................................................... 80
ZAPROSZENIE DO WSPPRACY..................................................................................................................... 86
Kwartalnik Internetowy Komunikacja Spoeczna 2013, nr 3(7)

www.komunikacjaspoleczna.edu.pl
Tomasz Goban-Klas*
OD DOKTORA HOUSEA DO DOKTORA GOOGLE.
JAK NOWE MEDIA, INTERNET I SMARTFONY
ZMIENIAJ OPIEK ZDROWOTN
Streszczenie
Dwie ksiki, Erica Topola, The Creative Destruction of Medicine: How the Digital Revolution Will Create
Better Health Care oraz Jody Ranck, Connected Health: How Mobile Phones, Cloud and Big Data Will
Reinvent Healthcare, syntetycznie przedstawiaj dokonujcy si proces gbokiej transformacji wspczesnej
medycyny, w ktrym istotn rol odgrywaj nowe media i technologie informacyjne. Tytu artykuu Od doktora
House do doktora Google wskazuje na przejcie od jedynie ogldania fabularnych obrazw lekarza na ekranie
telewizora do metaforycznego lekarza internetowego, nazwanego doktorem Google. Korzysta z tej wyszukiwarki
niemal dwie trzecie internautw, czsto za pomoc smartfonu. To urzdzenie zapewnia nie tylko dostp do
lekarskiej diagnostyki, ale take samo staje si poprzez doczane sensory medycznym diagnost
w telemedycynie.
Sowa kluczowe: health communication, nowe media, m-Health, Telemedycyna
Inspiracja
Inspiracj do przygotowania niniejszego tekstu byy dwie najnowsze ksiki
angielskie: Erica Topola, The Creative Destruction of Medicine: How the Digital Revolution
Will Create Better Health Care, oraz Jody Ranck, Connected Health: How Mobile Phones,
Cloud and Big Data Will Reinvent Healthcare.
Drug inspiracj jest dziaanie Laboratorium Zdalnej Diagnostyki Medycznej na
kampusie WSIZ w Kielnarowej1. Laboratorium to posiada sprzt o wysokiej jakoci obrazu
i dwiku, ktry pozwala bezporednio transmitowa operacj do innego miejsca, gdzie
konsultant moe podpowiedzie lekarzom, jak rozwiza dany problem. LZDM wyposaone
jest w telemonitor przeznaczony do zdalnego monitorowania parametrw fizjologicznych
pacjentw. System umoliwia odbir zapisw kardiologicznych zgromadzonych w pamici
* Prof. dr hab. Tomasz Goban-Klas, Katedra Dziennikarstwa i Komunikacji Spoecznej, Wysza Szkoa
Informatyki i Zarzdzania z siedzib w Rzeszowie, tgobanklas@wsiz.rzeszow.pl.
1
Wyszej Szkoy Informatyki i Zarzdzania z siedzib w Rzeszowie.

urzdzenia monitorujcego lub rejestratora telefonii analogowej oraz drog internetow lub
poprzez telefoni komrkow. Centrala Perfekt BIS to system prezentacji wizualnej
informacji przesyanych przez monitory przykowe i telemonitory oraz archiwizacji tych
informacji w bazie danych na dysku komputera. Eye-tracker to urzdzenie umoliwiajce
pomiar pozycji gaek ocznych oraz ledzenie ich ruchu wzgldem monitora. Przy pomocy
urzdzenia moliwa jest analiza i diagnostyka zachowa uytkownikw systemw
wizualnych, m.in. w przypadku zaburze mentalnych wpywajcych na ich komunikacj ze
wiatem zewntrznym. Laboratorium Zdalnej Diagnostyki Medycznej wskazuje jak
wykorzysta informatyk w medycynie.
Wyjanienie tytuu
Dla osb mniej zorientowanych w serialach telewizyjnych wyjanienie: Dr House to
posta popularnego, pokazywanego take w Polsce, amerykaskiego serialu medycznego 1,
w ktrym bohater wystpuje jako byskotliwy, cho cyniczny, sarkastyczny, itp. lekarz
o ogromnej wiedzy i jeszcze wikszej intuicji, ratujcy pacjentw z nietypowymi chorobami.
Kady student medycyny zna anegdot o zebrze: Kiedy syszysz za sob ttent, to
prawdopodobnie masz za plecami stado koni, a nie stado zebr. Jednak doktor House, jak
Sherlock Holmes, odrzuca banalne sytuacje i szuka za typowymi objawami nietypowych
chorb.
Dr Google, z kolei, to metafora korzystania z popularnej internetowej wyszukiwarki
dla pozyskiwania informacji zdrowotnej. Dostrzegalny trend, tzw. Zdrowie 2.0, ujawnia stay
wzrost liczby obywateli, ktrzy korzystaj z Internetu, aby znale informacje na temat swego
dobrostanu i jego warunkw. W badaniach Manhattan Research Cybercitizen Health US
(2012) stwierdzono, e przecitny Amerykanin korzysta z Internetu rednio trzy razy
w miesicu, aby wyszuka informacje na temat zdrowia. W Polsce dane te s jeszcze nie tak
wysokie, ale dynamika wzrostu jest podobna.
Doktor Google to internetowy lekarz pierwszego lub uzupeniajcego kontaktu.
Dawniej pytalimy babcie i ssiadw, a dzi doktora Google. 93 % internautw w Polsce
szuka informacji o zdrowiu u Dr Google2. Pacjentka Katarzyna Matuszewska mwi:
Lekarze-specjalici stawiali bdn diagnoz. Waciw postawi... doktor Google; gdyby nie
dr Google, to ju leaabym w piachu!3.
1
P. Challen, Dr House. Biografia Hugh Lauriego i przewodnik po serialu, t. B. Bieniok i inni, Warszawa 2009.
http://nowymarketing.pl/a/909,dr-google-infografika [dostp online 4.11.2013].
3
W Internecie znalazam sporo informacji o NF1. Szukalimy gwnie na stronach anglojzycznych, gwnie
przegldajc artykuy medyczne, naukowe lub ich streszczenia. Okazao si, e w NF1 nie wystpuj takie guzy,
jak ja miaam. Zaczam szuka choroby, na ktr rzeczywicie choruj. Dr Google po objawach ustali, e to
NF, ale nie 1 tylko 2 inny zesp chorobowy o nieco podobnych objawach...W naszym kraju jest jeden lekarz,
ktry specjalizuje si przede wszystkim w NF2.. Od razu potwierdzi diagnoz dr. Google? Drog mailow, po
tym, jak opisaam mu chorob i objawy, potwierdzi, e to na pewno jest NF2, a nie NF1. Odpisa: "Z Pani opisu
jednoznacznie wynika, e jest to NF-2 (druga) i nie ma tu adnych wtpliwoci"...M kl niewiedz lekarzy.
Jest informatykiem, nie lekarzem, a dosy szybko znalaz sporo informacji na temat choroby i zyska pewno
co do diagnozy dr. Google. Niestety, wiele osb podchodzi do tego bardzo sceptycznie. Poza tym w Google
bardzo atwo znale bdne informacje. W zasadzie stanowi one ponad 90 proc. Trzeba czyta ze
zrozumieniem, szuka w rnych rdach i analizowa, na ile rdo jest warte zaufania... Dziki wujkowi
Google wymogam na pediatrze skierowanie na RTG puc u crki, gdy bardzo dugo nie moglimy wyleczy
2

Jednak sama aplikacja Google jest tylko wyszukiwark, a nie systemem eksperckim 4.
Dlatego prawdziwym doktorem Google jest raczej Doktor Medi z Wrocawia. W 2012 roku
powsta polski wirtualny lekarz. Nie trzeba ustawia si do niego w kolejce, a diagnoz
postawi za darmo5. Projektantem Doktora Medi jest 26-letni informatyk z Wrocawia6.
Jednak jego diagnoza jest mocno wtpliwa, albo w ogle jej nie ma.
Wykorzystanie nowych technologii informacyjno-komunikacyjnych w ochronie
zdrowia nie ogranicza si do ogldania przez pacjentw (w przecie wszyscy w tym czy
innym momencie ycia jestemy pacjentami) seriali telewizyjnych, medycznych wiadomoci,
szukania porad, etc. lecz take a waciwie przede wszystkim do zastosowa
w informatyce medycznej. Jest to dzia informatyki zajmujcy si przetwarzaniem,
przechowywaniem, przesyaniem oraz metodami tworzenia systemw przetwarzajcych
informacje wykorzystywane w opiece zdrowotnej7. Obejmuje systemy informatyczne dla
jednostek suby zdrowia (szpitali, aptek itp.), systemy wspomagania diagnostyki,
przetwarzanie i analiz sygnaw medycznych (np. EKG), przetwarzanie i analiz obrazw
medycznych, oprogramowanie aparatury medycznej, standardy wymiany informacji HL7,
DICOM8.
Mediatyzacja medycyny oznacza wnikanie w praktyki medyczne rnorodnych
mediw, od wpywu prasy i telewizji do Internetu i jego aplikacji, oraz nowych medialnych
technologii diagnostycznych i operacyjnych. W pewnym sensie rozpocza si w kocu XIX
wieku, gdy Roentgen wynalaz aparat do przewietlania ciaa czowieka ujawniajcy jego
kostn struktur. Rozpocza si wwczas kariera obrazowania medycznego. Udoskonaliy je
kolejne, dwudziestowieczne urzdzenia, w tym USG, tomografia komputerowa i rezonans
magnetyczny. Zapisy otrzymywanych obrazw, obecnie nawet w formacie 3D, mog by
analizowane, dyskutowane z zespoach lekarskich, archiwizowane, a co rwnie istotne
przesyane do odlegych urzdze i jednostek medycznych. To nowa era medycyny.
Umoliwia take robotyzacj chirurgii, co udoskonala zabiegi, ale redukuje rol chirurga jako
wykonawcy operacji. Czowiek splata si z maszyn, ktra niekiedy wrcz nim kieruje. Do
zrozumienia tej symbiozy aparatury medialnej i czowieka, oba elementy s swoistymi
kaszlu i to bardzo pasowao do bezszmerowego zapalenia dolnych drg oddechowych. Na RTG wyszo
zapalenie oskrzeli. A osuchowo byo OK.. rdo: http://natemat.pl/52899,dr-google-uratowal-mi-zycieniezwykla-historia-pacjentki-ktorej-pomogla-diagnoza-z-internetu. [dostp online 4.11.2013].
4
Ang. search engine to program lub strona internetowa, ktrej zadaniem jest uatwienie uytkownikom
znalezienie informacji w sieci.
5
http://www.mmwroclaw.pl/426811/2012/9/25/juz-nie-doktor-google-a-doktor-medi-z-wroclawia-powstalpierwszy-wirtualny-lekarz?category=news [dostp online 4.11.2013].
6
Doktor-Medi.pl to aplikacja dostpna w wersji przegldarkowej i w wersji na urzdzenia mobilne. Za jej
porednictwem, uytkownik moe zasign porady medycznej przypominajcej rozmow z lekarzem. Naley
poda e-dane, jak wiek, pe, waga, wzrost oraz miejsce, w ktrym czujemy bl. Pniej aplikacja, pracujca
w oparciu o stworzon przez profesjonalnych lekarzy baz danych, zadaje szereg pomocniczych. Na kocu
wirtualnej diagnozy otrzymujemy informacj o tym, co najprawdopodobniej nam dolega. Informacje zwrotne,
ktre otrzymamy po wykonaniu diagnozy online, system generuje w oparciu o statystyczny model
wnioskujcy.
7
R. Tadeusiewicz, Informatyka medyczna, UMCS, Lublin, 2011.
8
HL7 (ang. Health Level Seven) standard elektronicznej wymiany informacji w rodowiskach medycznych;
DICOM Digital Imaging and Communications in Medicine (Obrazowanie Cyfrowe i Wymiana Obrazw
w Medycynie).

aktorami w wykonywanych czynnociach, uyteczna jest koncepcja Bruna Latoura AktoraSieci9

Definicja mHealth mwi, e jest to uycie mobilnych urzdze komunikacyjnych dla
wykonywania usug medycznych albo uzyskiwania efektw zdrowotnych10.
Jak mHealth ma wyglda w praktyce? Posiadane przez nas urzdzenia przenone, jak
smartfony i tablety, zostaj wyposaone w aplikacje, ktre odbieraj informacje z sensorw
i monitoruj cinienie czy poziom cukru we krwi. Zbierane dane s wysyane do centrw
analitycznych, w ktrych pracuj pielgniarki. Gdy zauwa objawy pogorszenia stanu
zdrowia konkretnego pacjenta, najpierw na odlego w czasie rzeczywistym dokonaj
analizy przypadku i w razie koniecznoci wezw karetk. Patrick Soon-Shiong, nazywany
Doktorem Miliarderem, nie szczdzi rodkw na wprowadzenie medycyny w XXI wiek,
powiedzia, e takie eksperymentalne centra, zbudowane wedug jego projektu, ju dziaaj:
kilka przeszkolonych pielgniarek jest w stanie zaopiekowa si nawet 40 tys. osb11.
Mobilny diagnosta
Eric Topol, znany amerykaski kardiolog i entuzjasta nowych technologii medialnych
w medycynie szeroko omawia ich zalety: Smartfon przystosowany do potrzeb medycznych,
zdolny do wywietlania wszystkich yciowych wskanikw stanu zdrowia (vital signs)
w czasie rzeczywistym, prowadzenie analiz laboratoryjnych, sekwencjonowanie czci
osobistego, a nawet pobierania, zdobywania zdj USG swego serca, brzucha i dziecka
w onie matki. Taki aparat uosabia konwergencj technologiczn, jednoczenie odrbnych
funkcjonalnoci, od elementarnych form komunikacji do zawioci wiedzy i diagnostyki
medycznej. S to narzdzia, ktre dadz podwaliny do genetycznej cyfryzacji ludzi. To nowa
era medycyny, w ktrej kada osoba moe by niemal w peni zdefiniowana na poziomie
indywidualnym, a nie, jak obecna praktyka medyczna moe j definiowa zbiorowo, na
poziomie populacji, poprzez masowe badania profilaktyczne np. raka piersi lub raka prostaty
oraz stosowania tych samych lekw i dawek dla danej choroby, a nie dla konkretnego
pacjenta. Kady z nas jest niepowtarzalny jako czowiek, ale a do dzisiaj nie byo sposobw
ustalenia wasnej biologicznej lub fizjologicznej indywidualnoci. Nie byo sposobu, aby
okreli odpowiedni pomiar cinienia krwi przez ca dob, podczas snu, czy w pracy lub
w trakcie emocjonalnego wstrzsu. Stanowi to kolejny horyzont cyfrowej rewolucji,
zmierzajcej w kocu si do najwaniejszej, ale dotychczas odseparowanej od innych domeny
zachowania naszego zdrowia12.
Eric Topol twierdzi, e niedugo bdziemy uywa smartfonw do monitorowania
parametrw yciowych i stanw przewlekych. Dla TEDMED opisuje on kilka
9
B. Latour, Splatajc na nowo to co spoeczne. Wprowadzenie do teorii aktora-sieci, tum. A. Derra

i K. Arbiszewski, UNIVERSITAS, Krakw 2010.
10
J. Ranck, Connected Health: How Mobile Phones, Cloud and Big Data Will Reinvent Healthcare, Giga Om
Books 2012.
11
http://forsal.pl/artykuly/561325,mobile_health_od_doktora_miliarda_czyli_smartfon_cie_zbada_i_
zaoszczedzi.html [dostp online 4.11.2013].
12
E. Topol, The Creative Destruction of Medicine: How the Digital Revolution Will Create Better Health Care,
Basic Books, New York 2012.

najwaniejszych dla przyszoci medycyny bezprzewodowych urzdze wszystkie maj

pomc nam trzyma si z dala od szpitalnych ek13.
eZdrowie
Obszar eZdrowia zasadniczo zawiera nastpujce technologie i aplikacje14:
elektroniczne rejestry medyczne (EHR), telemedycyn, SMART, crowdsourcing,
customization i cloud computing.
EHR, elektroniczny zapis danych pacjenta
EHR to elektroniczny zapis danych pacjenta, ktre mog by przekazywane przez
wiadczeniodawcw, a najlepiej w systemie opieki zdrowotnej. Czsto uywa si terminu
EHR i zamiennie EMR (Electronic Medical Records), ale dokonuje si te rozrnienia
midzy nimi. EMR koncentruje si na informacji medycznej, a EHR jest znacznie szerszy
i moe zawiera dane wykraczajce poza to, co jest zebrane w gabinecie lekarskim, i od
pacjenta, i od jego urzdze. Osobisty zapis zdrowia (PHR) dostpny dla pacjenta z kart
zdrowia, jest czsto oparty na PC i coraz bardziej mobilny. Wraz z EHR, PHR jest
postrzegany jako jeden z podstawowych budulcw systemu e-zdrowia.
Telemedycyna
Telemedycyna to wykorzystanie technologii audiowizualnych dla zdalnych konsultacji
klinicznych. Telemedycyna rozwija si jako technologie umoliwiajce powstawanie
wirtualnych zespow lekarskich oraz szereg technologii, ktre mog umoliwi utworzenie
domw medycznych, opieki rodzinnej, tyle, e na odlego, dziki cloud computing lub
platformy Software-as-a-Service15. Mona w chmurze udostpnia EMR / EHRs, rozliczenia
i patnoci, etc.
Przykad: wbrew stereotypowym wyobraeniom o reumatyzmie, nie jest to wcale
problem osb wycznie w starszym wieku. Tylko nikt w Polsce nie wie, ile nas jest
twierdzi Monika Zientek, prezes stowarzyszenia 3majmy si razem. Wiadomo
o co najmniej 250 tys. pacjentw z RZS, ale nie ma rejestru, ktry uwidoczniaby ich wiek,
np. ilu ukoczyo 40 lat, a ilu 60. Inaczej by wygldaa nasza reumatologia, gdybymy znali
takie konkrety16.
Perspektywa zeskanowania ludzi dla zdefiniowania czowieka na dokadniejszym
i molekularnym poziomie jest bardziej inspirujca ni kiedykolwiek mona to byo sobie
wyobrazi. Cyfrowy, wirtualny czowiek, w lustrze, jest warunkiem wstpnym przewrotu
w medycynie. Czy bdzie to mapowanie umysu, aby wybudzi osob, ktra bya w piczce
13
http://www.ted.com/talks/eric_topol_the_wireless_future_of_medicine.html [dostp online 4.11.2013].

J. Ranck, op. cit.
15
SaaS (ang. Software as a Service) jest usug, polegajc na zdalnym udostpnianiu oprogramowania poprzez
sie Internet, znane od 2005 roku.
16
http://www.polityka.pl/nauka/zdrowie/1553765,1,jak-zyc-z-przewlekla-choroba-stawow.read#ixzz2eT9VObQt
[dostp online 4.11.2013].
14

przez wiele lat, czy mapowanie genomu czowieka, aby zdiagnozowa zagroenie ycia lub
zapobiec w inny sposb nieuniknionej, przedwczesnej mierci z powodu raka lub zawau
serca, moliwoci technologiczne s teraz znane. Pojawiajc si w bezprecedensowym
tempie, prowadz do moliwoci drukowania narzdw, a nawet kontrolowania pewnych
aspektw umysu. Ludzie i instrumenty cyfryzujce ycie w ostatniej instancji zmieniaj
samo ycie17. To jest znacznie wicej ni zmiany, to jest esencja kreatywnej czy twrczej
destrukcji, pojcia creative destruction, wprowadzonego przez niemieckich mylicieli
Fryderyka Nietschego i Wernera Sombarta, a rozwinitego przez austriackiego ekonomist
Jzefa Schumpetera w dziele z 1942 roku na temat rozwoju kapitalizmu. Pojciem creative
destruction oznacza on gbok, ale pozytywn transformacj, ktra bywa skutkiem
radykalnych, przeomowych innowacji, szczeglnie technologicznych (zob. J. A. Schumpeter,
Capitalism, Socialism and Democracy).
Koncepcja Schmpetera dobrze wpisuje si w koncepcje wyjaniania przeobrae
wielu instytucji, take tych dawnych i szacownych. Jednak istotne jest pytanie, ktre
innowacje s tak radykalne, e wymagaj przeksztacenia caej instytucji, a nie tylko
zaadaptowania pewnych dziaa w istniejcej strukturze; a mwic inaczej, ktre innowacje
wymagaj nowych bukakw, nowych szat, nowych rozwiza instytucjonalnych?
W pewnym sensie wszystko to, co dzisiaj dziaa w miar efektywnie jest owocem tej twrczej
destrukcji starego, wiat zatem ulega szumpeteryzacji. Kto si nie zmienia nowatorsko,
w przypadkach pojawiania si owych radykalnych innowacji, znika z rynku czy ycia
spoecznego. Przykadw mamy bez liku, zarwno pozytywnych, jak i negatywnych.
W tym miejscu odwoam si do koncepcji Jamesa Benigera z jego studium
Rewolucja sterowania (Control Revolution) z 1986 roku18. Istotne jest jego wskazanie na
przeomowe znaczenie nowych form przetwarzania, magazynowana, przesyania informacji
i poprzez ktre podejmowane s formalne decyzje, ktre mog oddziaywa na sterowanie
i kontrol spoeczn. Manuel Castells ujmuje te zmiany jako narodziny nowej fazy, nowej
formacji kapitalizmu, ktr okrela mianem informacjonalizmu, ktry koncentruje si na
rozwoju technologicznym, tj. dy w kierunku akumulacji wiedzy i coraz wikszej zoonoci
przetwarzania informacji19.
Do informacjonalizmu Castellsa naley doda komunikacjonizm, bowiem za
fotografem Krzysztofem Gieratowskim powtrz: Zdjcie w szufladzie nic nie znaczy,
zdjcie yje dopiero wrd ludzi, informacja per se nic nie znaczy, nabiera znaczenia gdy
jest komunikowana, kry20.
17
To stwierdzenie nadaje inny sens tytuowi synnej ksiki N. Negroponte, Being Digital, a na jzyk polski
przetumaczonej jako ycie cyfrowe. tum. M. akomy, Ksika i Wiedza, Warszawa 1997).
18
J. Beniger, Control Revolution, Technological and Economic Origins of the Information Society, Harvard
University Press 1989. Nadal inspiruje ona amerykaskich studentw, zob. http://thecontrolrevolution.com
[dostp online 4.11.2013].
19
M. Castells, Spoeczestwo sieci, przekad Pawlu et al., PWN, Warszawa 2008, s. 207.
20
Manuel Castells w nowej ksice Wadza komunikacji, przekad J. Jedliski, PWN, Warszawa 2012, ten
wanie aspekt podkrela.

Odwoam si take do Davida J. Boltera i jego koncepcji technologii definiujcej

ktra rozwija zwizki, metaforyczne lub inne, z kultur w sferze nauki, filozofii i literatury,
jest zawsze pod rk by suy jako metafora, przykad, model lub symbol21.
Ani jeden aspekt dzisiejszego zdrowia i medycyny nie zostanie ostatecznie
oszczdzony lub nienaruszony w pewien sposb. Lekarze, szpitale, przemysy
farmaceutyczne, nauki medyczne, organy regulacyjne wszystko podlega radykalnej
transformacji. Cyfrowe obrazy ludzi w wysokiej rozdzielczoci bd ksztatowa wielk
zmian medycyny, tworzc odbicie czowieka poprzez niespotykan zbieno
sekwencjonowania DNA, smartfonw i urzdze cyfrowych, porcznych i wszczepianych
bezprzewodowych nanosensorw internetowych, oblicze w chmurze, systemy informacyjne,
mediw spoecznych. Razem, te miliardy bajtw i pikseli zdefiniuj kadego czowieka
w czterech wymiarach, tworzc zoony obraz, ktry wykracza poza to, co kady z nas
wczeniej uwaa za sw osobist unikalno. Bez tych niezwykych narzdzi,
hyperpersonalizacja ochrony zdrowia i spenienie marze o prawdziwej profilaktyce chorb
nie zostanie zrealizowane. Nowa, zindywidualizowana ideologia postpu medycyny nie
nastpi wystarczajco szybko bez ludzi, osb w peni zaangaowanych. To bdzie tytaniczna
praca22.
SMART
SMART (social, mobile, aware, and real time), czyli wprowadzanie danych do
chmury, ma przenie informacje zdrowotne ze szpitali, klinik, gabinetw lekarskich do
codziennego ycia pacjentw. Nowe w medycynie s technologie wzmacniane przez usugi
komputerowe sztucznej inteligencji, jak IBMu Watson23, i dostosowane do jednostkowego
profilu genetycznego chorego. Jednak waniejsze jest skupienie sieciowego zdrowia raczej
na prewencji ni lekach i leczeniu, bowiem w ostatniej instancji jego cel to dugoletnie
zdrowe zachowanie od narodzin do staroci24.
Jednak aby ten cel osign, wiele powanych barier musi zosta pokonanych.
W jakim stopniu doktorzy i klinicyci wcz si w system, w ktrym pacjenci odgrywaj
istotnie aktywn rol w swej opiece zdrowotnej? I jak ludzie bd si czuli, udostpniajc swe
bardzo osobiste dane innym instytucjom, nie baczc na swoj prywatno i bezpieczestwo?
Kolejn barier jest sia istniejcego przemysowo-medycznego kompleksu, ktry ma
ywotne interesy w utrzymaniu systemu opieki zdrowotnej raczej opartej na lekach
i procedurach klinicznych, ni prewencji25.
Jestemy na samym pocztku demokratyzacji technologii medycznej. Niemal
wszechobecno telefonw komrkowych, cloud computing, mediw spoecznych oraz
otwartych danych przekazuj cz opieki zdrowotnej w rce pacjentw i uwalniaj ich
z medycznego molocha pisze Jody Ranck w cytowanym tu czsto dziele. Przykad uytku
21
D. Bolter, Czowiek Turinga, tum. T. Goban-Klas, PiW, Warszawa 1991, s. 41.

E. Topol, op. cit., s. 244.
23
Watson superkomputer stworzony przez IBM do odpowiadania na pytania zadawane w jzyku naturalnym.
24
J. Ranck, op. cit.
25
Ibidem.
22

z czujnikw jakie ma nowoczesny telefon komrkowy to monitoring snu. Maciej Drejak

stworzy aplikacj Sleep Cycle, ktra analizuje nocne ruchy we nie, rozpoznaje moment
zanicia i ledzi cykle snu. Aplikacja mierzy realn dugo snu. Telefon moe wybudzi
w odpowiednim momencie (minut przed wyznaczon przez pobudk), dobierajc ku temu
najlepsz z faz.
Crowdsourcing, customization i cloud computing
W swej najnowszej ksice The Creative Destruction of Medicine (2012), Eric Topol
zauwaa, e wiele kluczowych zmian w szerszym ekosystemie technologii gboko ksztatuj
przyszo medycyny. Te zmiany s nastpujce Wsppraca i crowdsourcing: sieci
spoecznociowe i komrki stymuluj rozwj uczestnictwa kultur. Czsto okrelane jako
wikiculture te platformy typu wielu-do-wielu wywieraj destrukcyjny wpyw na
dziennikarstwo, przemys muzyczny, rzdzenie i nauk. Medycyna i zdrowie s rwnie
wanym obszarem, gdzie destrukcyjny wpyw sieci spoecznych oraz zdolno ludzi do
czenia si i wsppracy bdzie odczuwalny.
Customization, spersonalizowana konsumpcja, tzw. dugi ogon26 Internetu. Oznacza,
e dochodowe s produkty dla niszowych klientw. Wraz z rozrostem danych i usug
geolokalizacyjnych weszlimy w faz hiperpersonalizacji. Do tego Cloud computing: od
Gmaila do Amazon, aplikacje cloud computing s coraz bardziej powszechne. Moliwo
przechowywania i analizy duych zbiorw danych w chmurze (Big Data) bdzie dalej
rozwija zasig wielkich danych w opiece zdrowotnej.
Wedug Topola, trzy C Crowdsoursing, Cloud Computing oraz Customization
wskazane powyej umoliwi rozwj przez 2 D destrukcj i dysrupcj. Przyjmujc
perspektyw ekonomisty J. Schumpetera odnonie twrczej destrukcji, Topol zauwaa wpyw
trzech C w wielu gaziach przemysu. Wkrtce zobaczymy podobne zakcenia
w medycynie. Ju obserwujemy swoisty potop danych wzrost liczby danych we wszystkich
aspektach ycia jest wrcz fenomenalny. Prezes Google, Eric Schmidt, wskaza, e od
pocztku cywilizacji do 2003 ludzie stworzyli w sumie pi eksabajtw lub miliard
gigabajtw danych. Obecnie generujemy co najmniej pi eksabajtw danych co dwa dni.
Dwa superkomputery mog wykona 2500 bilionw operacji na sekund. A dziesitki
miliardw czujnikw stale zbiera dane na temat ogromnej liczby faktw, od zanieczyszczenia
powietrza do ruch drogowego w miastach. Dziki nowym narzdziom analitycznym
i powstaniu Big Data, moliwoci spersonalizowanej opieki zdrowotnej poza
biotechnologi (lecz w tym danych genomu) s aktualnie ju moliwe i czeka nas spadek ich
ceny. Te nowe moliwoci mog prowadzi do podejmowania decyzji w systemach opieki
zdrowotnej bardziej opartych na zindywidualizowanych danych. Kultura oparta na danych
informatycznych jest realizowana przez sklepy internetowe: za kadym razem gdy
zamawiamy ksik w Amazon i wykorzystujemy narzdzia rekomendacji nastpnych,
dowiadczamy rodowiska opartego na pozyskiwaniu i analizie naszych danych27.
26
Dugi ogon (ang. The Long Tail) koncepcja, ktr sformuowa Chris Anderson dla wskazania znaczenia
niszowych, ale w sumie licznych konsumentw dla obrotw firm.
27
J. Ranck, op. cit.

***
Wpyw nowych aplikacji medycznych jest widoczny w dwch kategoriach. Pierwsza
to dezintermediatyzacja upraszczanie wasnej opieki zdrowotnej, diagnozy i wsparcie
kliniczne przez algorytm programu albo tanie urzdzenia i aplikacje, ktre wykonuj
procedury tradycyjnie wymagajce wysokich kwalifikacji i w ten sposb degradujc te
zadania poprzez informacyjn asymetri: przenoszc wiedz poprzednio bdc wyczn
dziedzin ekspertw i dostarczajc j pacjentom. Druga kategoria to transparentno
dostarcza otwartych katalogw danych tak, aby pacjenci mogli porwnywa placwki
ochrony zdrowia i lekarzy, co tworzy zaangaowanie konsumenckie i stanowi podstaw
zmiany systemu leczenia (takie moliwoci daje aplikacja Medycy24 spis i lokalizator
lekarzy specjalistw w naszym kraju). Jednak wdraanie tych technologii wymaga nie
tylko dziaa programistw i inynierw, ale wsppracy i entuzjazmu caego personelu
opieki zdrowotnej i jego uytkownikw. Wymaga take wielkiej ostronoci
w przechowywaniu i udostpnianiu danych, s one przecie kwintesencj prywatnoci
czowieka i atwo mog by wykorzystane na jego niekorzy.
Literatura
Beniger, J., Control Revolution, Technological and Economic Origins of the Information Society, Harvard
University Press 1989.
Bolter, D., Czowiek Turinga, tum. T. Goban-Klas, PiW, Warszawa 1991.
Bringing the Social Media Revolution to Health Care, Mayo Clinic Center for Social Media, 2012.
Castells, M., Spoeczestwo sieci, przekad Pawlu et al., PWN, Warszawa 2008.
Castells, M., Wadza komunikacji, przekad J. Jedliski, PWN, Warszawa 2012.
Challen, P. Dr House. Biografia Hugh Lauriego i przewodnik po serialu, t. B. Bieniok i inni, Warszawa 2009.
Greenberg, R., Are Doctors Losing Their Relevance Due to Social Media Health Sites?, Huffington Post, 8.07.
2010.
Greene, J., Pharmaceutical Marketing and the New Social Media, New England Journal of Medicine, 363,
2010, ss. 2087 89.
Hartzband, P. et al., Untangling the Web: Patients, Doctors, and the Internet, New England Journal of
Medicine, 363, 2010, ss. 1063 66.
Kevin, D. The $ 1,000 Genome: The Revolution in DNA Sequencing and the New Era of Personalized Medicine,
Free Press, New York 2010.
Latour, B., Splatajc na nowo to co spoeczne. Wprowadzenie do teorii aktora-sieci, tum.
A. Derra i K. Arbiszewski, UNIVERSITAS, Krakw 2010.
Leland, J., Sensors Help Keep the Elderly Safe, and at Home, New York Times, February 12, 2009, A1.
Levina, M., Health 2.0 and Managing the Individual Care in the Network, w: Post-Global Network and
Everyday Life, red. M.Levina, Peter Lang Publishing, 2010.
Negroponte, N. ycie cyfrowe. tum. M. akomy, Ksika i Wiedza, Warszawa 1997.
Ranck, J., Connected Health: How Mobile Phones, Cloud and Big Data Will Reinvent Healthcare, Giga Om
Books, Kindle edition 2012.
Reiser, S. J, Revealing the Bodys Whispers: How the Stethoscope Transformed Medicine, Technological
Medicine: The Changing World of Doctors and Patients, 1, 2009.
Tadeusiewicz, R., Informatyka medyczna, UMCS, Lublin 2011.
Topol, E., The Creative Destruction of Medicine: How the Digital Revolution Will Create Better Health Care,
Basic Books, New York 2012.

Netografia
http://www.youtube.com/watch?v=c-kJsyU8tgI Luciano Floridi TEDxMasstrict talk, The Fourth Technological
Revolution
http://mobihealthnews.com/about/
http://epatientdave.com/let-patients-help
http://www.who.int/goe/publications/ehealth_series_vol3/en/index.html
http://video.ted.com/talk/podcast/2009P/None/EricTopol_2009P.mp4
http://boards.medscape.com/forums/?128@@.2a045cb9!comment=1&cat=All
The Continuous Physical Exam: Cell Phone Inventor Talks About The Coming Revolution In Healthcare Joseph
Smith.
MedlinePlus, n.d., www.nlm.nih.gov/ medlineplus/ ency/ article/ 003877. htm Holter Monitor (24h).
Federal Communications Commission, Connecting America: The National Broadband Plan,
www.broadband.gov. 16 Report to the President Realizing the Full Potential of Health Information Technology
to Improve Healthcare for Americans: The Path Forward, Executive Office of the President, December 2010,
www.whitehouse.gov/ sites/ default/ files/ microsites/ ostp/ pcast-health-it-report.pdf.
Abstract
From Dr. House to Dr. Google. How New Media, Internet and Smartphones Changes Healthcare System
Two books by Eric Topol, The Creative Destruction of Medicine: How the Digital Revolution Will Create
Better Health Care and Jody Ranck, Connected Health: How Mobile Phones, Cloud and Big Data Will
Reinvent Healthcare, synthetically present an ongoing process of profound transformation of modern health
care, in which an important role play new media and information technologies. Title of the article From Dr.
House to Dr. Google indicates the transition from merely watching a fictional doctor on TV screen to
metaphorical images online doctor, called Dr. Google. Almost two thirds of internauts use the search engines
frequently, often using smartphone. This device not only provides access to the medical diagnosis and tool to be
in touch with medical personnel, but through sensors attached it becomes itself a medical diagnostician in
telemedicine.
Keywords: health communication, new media, m-Health, telemedicine
10

Marcin Szewczyk*
WPROWADZENIE DO PRAGMATYKI
PRZYPISW
Streszczenie
Artyku dotyczy prby okrelenia regu pragmatycznych odnoszcych si do stosowania i konstruowania
przypisw. Za podstaw do ich okrelenia suy przyjta jako warunek pocztkowy rwnowaga pomidzy treci
i form przekazu. Maksymy konwersacyjne Gricea stanowi natomiast punkt wyjcia do stworzenia regu, ktre
efektywnie zdeterminuj formalny sposb formuowania przypisw. Ze wzgldu na zidentyfikowan w toku
bada znaczn ilo czynnikw wpywajcych na redukcj oraz poszerzenie maksym konwersacyjnych,
uzyskanych wynikw nie naley traktowa jako ostatecznych. Stanowi one jednak modelowo okrelon
podstaw do dalszych analiz.
Sowa kluczowe: pragmatyka, przypisy, maksymy konwersacyjne, forma
Wprowadzenie
Podczas procesu pisania autor zawsze zakada istnienie potencjalnego odbiorcy.
Tworzc tekst, nawizuje z nim (odbiorc) komunikacj. Powinna ona by oparta
o podstawowe zasady zwizane z funkcjonowaniem schematu Jacobsona i oferowa odbiorcy
moliwo jak najpeniejszego zrozumienia przekazu. Jej zadaniem jest rwnie zaspakajanie
jego potrzeb informacyjnych. W szczeglnoci dzieje si tak w przypadku naukowego
charakteru przekazu i stylistyki przypisanej tego typu opracowaniom. Jednym ze skadnikw
tworzonego w takim paradygmacie tekstu s przypisy.
Przypisy s z zasady traktowane jako formalny skadnik procesu pisania. Przez
czytajcych podobnie jak wstpy i posowia niejednokrotnie s lekcewaone i pomijane.
Piszcy traktuj je czsto jako przykry obowizek, lub jako miejsce, w ktrym mona
zamieci wasne uwagi, komentarze, dygresje, czy te pochwali si, e tumaczenie jakiego
fragmentu pochodzi od autora tekstu. Istnieje przy tym olbrzymia rnorodno i przyjta
przez piszcych (i wydawcw) dowolno w treciowym traktowaniu przypisw oraz
formalnym sposobie ich zapisu.
11

Trzeba przyzna, e gdyby nie wymogi stawiane pracom o charakterze naukowym

i gdyby nie redaktorzy techniczni w wydawnictwach, przypisy stayby na z gry straconym
pozycji, odchodzc w niepami, stajc si reliktem przeszoci, podobnie jak aciskie
okrelenia i frazy1.
Celem tego tekstu jest powizanie metodologii stosowania a przede wszystkim
zapisu przypisw klasycznych z elementami pragmatyki jzykowej, traktowanej na
poziomie oglnym jako wydobywanie praktycznych znacze z wypowiedzi. W tym
przypadku przypisy s traktowane wanie jako taka wypowied. To do nich a waciwie ich
celowego zakresu zostan odniesione maksymy konwersacyjne i z tego zetknicia bdzie
wynikaa wstpna propozycja stosowania tak skonstruowanych przypisowych regu
pragmatycznych, przy czym w wikszym stopniu bd si one odnosiy do zagadnie formy
konstruowania przypisw, ni merytorycznego zakresu ich stosowania. Ponadto analiza ta
dotyczy niemale wycznie przypisw bibliograficznych2, co wraz z wczeniejszym
zastrzeeniem pozwala j odnosi nie tylko do tekstw humanistycznych, nadajc jej w tym
zakresie pewnego poziomu uniwersalizmu.
Tre czy forma

Bez wzgldu na to, czy tworzony jest tekst naukowy, beletrystyka, czy ktra
z krtkich form literackich, zawsze stykamy si z tworzywem dwupaszczyznowym. Z jednej
strony mamy sfer treciow, zawarto informacyjn, przekaz idei. Z drugiej pojawia si
forma tekstu. Moemy jej przypisa rnorodne znaczenie. Zasadniczo form bdziemy
traktowa jako naczynie dla wypeniajcych j treci. Dla wielu bdzie ona najwaniejsza,
inni bd konsekwentnie identyfikowa przerost formy nad treci jako wad. Jednak
zawsze pomidzy tymi dwoma skadnikami tekstu bdzie istnia silny zwizek,
niepozostajcy bez znaczenia dla sposobu odbioru tekstu i intensywnoci jego oddziaywania.
Truizmem jest stwierdzenie, e tre nie moe istnie bez formy, natomiast obiektem bada
natury ontologicznej s rozwaania nad tym, czy moe si pojawi czysta forma
niewypeniona treci3.
Oczywicie, najdoskonalszym sposobem dopasowania formy tekstu jest osignicie
stylu zerowego4, dojcie do przeroczystoci przekanika. Naley jednak przy tym
pamita, e w styl zerowy jest osigany poprzez dopasowanie do nabytych nawykw
odbiorczych. Jest to stan, w ktrym sposb przekazania treciowej zawartoci tekstu nie
zwraca w aden sposb uwagi na samego siebie, czy przez nieudolno, zbytni doskonao,
*Dr Marcin Szewczyk, Katedra Midzynarodowych Stosunkw Gospodarczych /Zakad Europeistyki, Wysza
Szkoa Informatyki i Zarzdzania w Rzeszowie, mszewczyk@wsiz.rzeszow.pl.
1
Poza tekstami opracowywanymi przez prawnikw, ktrzy zachowali do tej pory wysoki stopie nasycenia
swych tekstw acinizmami.
2
Rozumianych jako kady przypis zawierajcy odesanie do konkretnego dziea.
3
Czyst form postulowa Stanisaw Ignacy Witkiewicz, natomiast mona si w tym miejscu odwoa take do
idei nadmarionety Edwarda Gordona Craiga. Wicej o relacji tre-forma i samych podstawach rozumienia
formy m. in. w: A. Helman, Sownik poj filmowych, T. 2, Wiedza o Kulturze, Wrocaw 1991, s. 5-32.
4
Por. J. Szyak, Poetyka komiksu, sowo/obraz terytoria, Gdask 2000, s. 38-40; M. Przylipiak, Kino stylu
zerowego, Gdaskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdask 1994, w caoci.
12

czy te przez stosowanie zbyt specjalistycznych i przez to automatycznie niezrozumiaych

regu formalnych.
Nie mona jednak jednoznacznie okreli jakiego powszechnego stopnia
uporzdkowania formalnego, ktry byby odpowiedni dla wszystkich tekstw jakie powstaj.
Kady z gatunkw a take stylw pisania, poza bezwzgldnie podstawowymi zasadami 5,
wymaga innego poziomu i innej formuy zagadnie formalnych. Wanym czynnikiem
zwizanym z ocen relacji tre-forma pozostaje take domniemany odbiorca, ktry jest
najpowszechniejszym krytykiem stworzonego tekstu. Wprowadzajc uproszczony podzia,
mona stwierdzi pamitajc jednak, i moe by to uoglnienie niesprawiedliwe e
w przypadku popularnej literatury beletrystycznej forma bdzie miaa z pewnoci mniejsze
znaczenie, ni w przypadku prac naukowych. W beletrystyce porywajca tre tuszuje
niedocignicia na poziomie formy. Zdarzaj si take przypadki, gdy w pracach
o charakterze naukowym wysoki poziom dyscypliny formalnej reprezentowany przez autora
pozwala zaakceptowa niewielkie niedocignicia merytoryczne.
Pomimo swego niewtpliwego zwizku z wartoci merytoryczn tekstu naukowego
przypisy nale do sfery formalnej. Przy ich umiejtnym stosowaniu zarwno pod
wzgldem ich miejsca stosowania, zawartoci, a take zapisu uzyskuj znamiona
przeroczystoci odbiorczej, jednoczenie przekazujc czytajcemu wane informacje.
Wymaga to jednak przyjcia cile logicznego i uporzdkowanego systemu mylenia,
odzwierciedlajcego si w zamieszczaniu i ostatecznym ksztacie przypisw oraz ich
konsekwentnym tworzeniu. Konstruowanie logicznej struktury przypisw moe pozwoli
piszcemu na atwiejsze opanowanie materiau i zorganizowanie go w trakcie pisania,
wpywajc pozytywnie na dyscyplin pisarsk oraz usprawniajc prac z materiaami
rdowymi. Przypisy maj zatem wan funkcj wspomagajc nie tylko formalny porzdek,
poprzez podniesienie wartoci merytorycznej, ale take uatwiaj sam proces twrczy.
O przypisach
Istniej dwa podstawowe modele zapisu bibliograficznego, a co za tym idzie
przypisw bibliograficznych. Pierwszy z nich, nazywany klasycznym lub tradycyjnym jest
powszechnie stosowany w Polsce. Przyjmuje odwoania numeracj podawan w indeksie
grnym do przypisw dolnych lub ewentualnie kocowych, w ktrych podana jest informacja
o rdle pochodzenia informacji. Przypisy umieszczane na dole strony daj odbiorcy
najlepsz i realizowan na bieco moliwo identyfikacji potrzebnych danych 6. Metoda ta
traktuje przypisy jako odrbny, rwnolegy strumie tekstu, powizany z tekstem
zasadniczym i stosuje wewntrzne odwoania do pojawiajcych si wczeniej rde.
Druga metoda nazywana system harwardzkim jest bardzo cile powizana
z bibliografi. Odwoania pojawiaj si w samym tekcie, w nawiasach kwadratowych,
najczciej w dwojakiej postaci. Moe to by jedynie numer pozycji z bibliografii,
5
Do takich bezwzgldnie podstawowych zasad formalnych moemy zaliczy w tym miejscu choby zasady
ortografii polskiej, stylistyki czy gramatyki. W przypadku literatury popularnej istnieje jednak wiele przykadw
wysokonakadowych sukcesw wydawniczych amicych te zasady.
6
Billingham J., Redagowanie tekstw, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007, s. 24.
13

stosunkowo rzadko uzupeniony numerem strony lub zamiast numeru nazwisko autora
publikacji, w miar potrzeb uzupenione dat wydania konkretnej pozycji. W tym przypadku
przypisy bibliograficzne staj si elementem strumienia tekstu. W przypisach dolnych mog
pojawi si jedynie ewentualne odwoania komentujce, uzupeniajce. W tej drugiej sytuacji
zasadniczy strumie przypisw zostaje rozbity na dwie czci. Jedna bibliograficzna, staje
si elementem tekstu, druga komentujca, pozostaje zamieszczona na dole strony. Nie
mona uzna, e podnosi to jasno tekstu i e uatwia jego pynne przyswojenie. Tekst taki
najczciej pozbawiony jest przypisw dygresyjnych oraz innych przypisw wykraczajcych
poza kategori przypisu rdowego zwykego.
Przypisy tradycyjne zasadniczo cho mona take wprowadza inne podziay
dzielimy na: rdowe zwyke wskazujce na rdo pochodzenia informacji, rdowe
rozszerzone w jakikolwiek sposb omawiajce lub dodatkowo prezentujce fragment
rda. Jako ich szczeglny przypadek mona okreli przypisy polemiczne wskazujce na
rdo odmiennego podejcia do omawianej kwestii. Dodatkowymi typami s przypisy
dygresyjne suce zamieszczaniu informacji dodatkowych7 oraz odsyajce dziaajce
zazwyczaj w ramach tworzonego tekstu. Przy zachowaniu rozbudowanej struktury
wewntrznej przypisw, pojawiaj si sytuacje, gdy jeden przypis ma cechy nalece do
dwch typw szczeglnie czsto czone s przypisy rdowe zwyke z polemicznymi.
Najbardziej bd nas interesoway przypisy bibliograficzne. Bd do nich naleay
wszystkie przypisy bez wzgldu na przynaleno, do ktregokolwiek z typw ktre
w taki czy inny sposb, bd si odwoyway do zewntrznych rde informacji. To one
najlepiej odzwierciedlaj umiejtno pracy autora z materiaem rdowym, a ich
konstrukcja z reguy nie podlega specyfice zwizanej z dziedzin nauki jakiej dotyczy
opracowanie.
Do oglnej funkcji przypisw naley uwiarygodnienie tekstu, wskazanie na szerok
znajomo literatury tematu i swobodne poruszanie si po zagadnieniu przez autora,
wykazanie podobiestw i rnic w podejciu do analizowanego problemu, omawianie
pobocznych wtkw pojawiajcych si w tekcie8. Wszystko to w poczeniu z takim
sformuowaniem odesania bibliograficznego, ktre pozwala na jednoznaczn identyfikacj
rde. I to staje si nadrzdnym celem przyjtej formy przypisw. Powinna ona podlega
okrelonym minimalnym reguom, ktre pozwol na jego realizacj, pozostajc w cisej
zalenoci od intencji nadawcy i oczekiwa wiadomego odbiorcy.
Przez wielu uznawane za zbdne, jednak nie tylko nie ma obowizku ich stosowania, ale take czytania.
Ponadto wzbogacaj tekst, pozwalajc ogarn jego szerszy kontekst, nie burzc przy tym zasadniczego wtku
mylowego.
8
Por. T. Wojciechowski, G. Doktr, Jak pisa prace dyplomowe licencjackie i magisterskie poradnik, Instytut
Naukowo-Badawczy Wysza Szkoa Zarzdzani i Marketingu w Warszawie, Warszawa 1999, s. 14; podobnie:
K. Wjcik, Pisz akademick prac promocyjn licencjack, magistersk, doktorsk, Wolters Kluwer Polska,
Warszawa 2012, s. 199-120.
14

Reguy pragmatyczne wobec przypisw

Aby dokona prby dookrelenia regu pragmatycznych w stosunku do przypisw,
naley przede wszystkim okreli najbardziej podstawowe relacje, jakie zachodz pomidzy
przypisami a maksymami konwersacyjnymi Paula Gricea.
Niewtpliwie zacz naley od wielokrotnie przywoywanej, oglnej maksymy
kooperacji (zasady wsppracy) Gricea9: przekaz powinien zawiera na danym etapie
komunikacji tyle informacji, ile jest od niego oczekiwane. Ze wzgldu na wtpliwoci
zwizane z samym okreleniem zasady kooperacji Gricea10, w przypadku przypisw naley
przyj, e kooperacja ta ma polega na rwnowadze pomidzy intencj autora, aby odbiorca
mg atwo zidentyfikowa odwoanie bibliograficzne, a potrzeb i umiejtnoci odbiorcy do
tego, aby tej identyfikacji dokona. Dodatkowo, interpretacj oglnego postulatu maksymy
wsppracy mona potraktowa jako dyrektyw mwic, e przypisy maj za zadanie
pomaga odbiorcy w lepszym zrozumieniu tekstu, a nie stanowi przeszkod w procesie
odbioru. Podobnie jednak jak ogln i wyjciow do wprowadzania dalszych i bardziej
szczegowych regu, stanowi ta maksyma, tak i w przypadku przypisw mona
w powizaniu z ni wyprowadza jedynie bardzo oglne i zarazem nadrzdne zasady. To
jednak w pewnym stopniu szkodzi ich konkretnej efektywnoci i okrelone powyej
podstawowe dyrektywy s bardziej podstaw do okrelenia sposobu mylenia o przypisach,
ni ukazuj jak naley je konstruowa. Dla konkretyzacji naley sign zatem do
pozostaych zasad, w kolejnoci oryginalnie wskazanej przez Gricea11.
Maksyma iloci [MIL] stwierdza, e zakres przekazywanych (na danym etapie)
informacji powinien spenia wymogi dostatecznoci i koniecznoci. W przypadku po
przypisw maksyma ta odnosi si zatem do trzech paszczyzn. W toku odbioru tekstu ma
nie pozostawia odbiorcy z poczuciem braku odesania bibliograficznego w zwizku
z ktrymkolwiek z celw przypisw i zarazem nie generowa przypisw odwoujcych si do
kwestii, ktre z punktu widzenie paradygmatu zakresu okrelonego dziau nauki s uznawane
za bezwzgldn podstaw wiedzy z ni zwizanej. Na paszczynie zakresu merytorycznego
odwoania, informacja powinna dotyczy konkretnego najlepiej pierwotnego rda
moliwie bez licznych i niejednokrotnie zbdnych uzupenie mwicych o powizaniach
i zmianach jakie dotyczyy zakresu pojciowego uprzypisowionego fragmentu. I wreszcie, na
najbardziej interesujcym ze wzgldu na zakres tej analizy poziomie konstrukcji
redakcyjno-technicznej przypisu, informacja powinna by jednoznaczna (pozwalajca
zidentyfikowa rdo bez jakichkolwiek wtpliwoci) i niedublujca si wewntrznie
(pozbawiona informacji dodatkowych, ktre pozwoliyby na dwa rne sposoby
zidentyfikowa rda).
Maksyma jakoci [MJ] odwouje si do samowiadomej pewnoci prawdziwoci
stwierdze nadawcy. Wie si przez to wycznie z zakresem merytorycznym odwoania, nie
9
H. P. Grice, Logic and conversation, [w:] P. Cole, J. L. Morgan (red.), Syntax and semantics: Speech Acts, tom
3, Academic Press, New York 1975, s. 48.
10
A. Hadi, A Critical Appraisal of Grices Cooperative Principle, Open Journal of Modern Linguistics, 2013,
Vol. 3, No. 1, s. 71-72.
11
H. P. Grice, Studies in the Way of Words, Harvard University Press, Cambridge-London, 1991, s. 26-27.
15

rzutujc na proces odbioru tekstu (cho jednak wpywajc na odbiorc) i na sposb zapisu
(cho jednak go determinujc). Wie si ona bowiem z rzetelnoci badawcz w stosunku do
bada rdowych. Niestety, czsto stosowan praktyk wynikajc z chci
uwiarygodnienia swoich rozwaa i wykazania, e literatura tematu jest dobrze znana
piszcemu jest plagiat przypisw. Zamiast wykorzysta jeden z przydatnych operatorw
przypisw: [za:], autor przepisuje (nie mona przy tym zarzuci mu bezmylnoci, a jedynie
nienaukowe podejcie do bada rdowych) przypis, niejednokrotnie nie modyfikujc
sposobu jego zapisu (nieadekwatnego do zasad przyjtych w docelowym wydawnictwie), lub
nie podajc numeru strony i co zdarza si w szczeglnoci przy odwoaniu do dzie
fundamentalnych, a wydanych stosunkowo dawno powielajc bd identyfikacyjny
w przypisie12. Stosowanie wic maksymy iloci wie si take z rzetelnym podejciem do
procesu rozumowania, ogranicza zamierzone nadinterpretacje, a take przemilczanie faktw
sprzecznych z tez przyjt przez piszcego.
Maksyma istotnoci [MI] wskazuje na potrzeb nieodbiegania od gwnego tematu
wypowiedzi. Konieczno trzymania si gwnego wtku wpywa na wszystkie trzy poziomy
opisywane przy poprzednich zasadach. Jednak w najwikszym stopniu wpywa na proces
merytorycznego konstruowania tekstu, ogranicza bowiem moliwo wprowadzania przez
autora informacji, ktre w jego mniemaniu (niejednokrotnie susznym) dotycz omawianego
zagadnienia, jednak pozostaj poza gwnym wtkiem konkretnej wypowiedzi. Maksyma
istotnoci wspomaga zatem prac nad dyscyplin mylow i wymusza podejmowanie decyzji
dotyczcych selekcji przekazywanych treci. Jej stosowanie sprawia, e odbiorca z jednej
strony otrzymuje o wiele bardziej precyzyjnie ukierunkowany tekst, z drugiej natomiast
pozbawiony zostaje informacji, ktre czsto go wzbogacaj i pozwalaj dostrzec szersze to
zjawiska, a take doceni erudycj autora. Na poziomie technicznym, stosowanie tej
maksymy ogranicza wystpowanie dugich przypisw, najczciej o charakterze
dygresyjnym, albo wrcz ozdobnym, zmniejsza take ilo rde uzupeniajcych
pojawiajcych si w przypisach czsto pod postaci wskazanych seryjnie publikacji. W tym
samym zakresie jej stosowanie moe take wpywa na ilo podawanych informacji
znajdujcych si w przypisie. Koniecznie naley si tu odwoa do celu konstrukcji przypisu
bibliograficznego. Na tym poziomie ma on bowiem zapewnia dostp do tych informacji,
ktre s istotne z punktu widzenia toku mylowego autora13.
Ostatnia maksyma sposobu [MS] ma charakter porzdkujcy i odwouje si do
potrzeby uporzdkowania i jasnoci wypowiedzi. Wie si zarwno z odbiorem przypisw,
ich tworzeniem, a take sposobem zapisu. Wynika z niej postulat konsekwencji w ich
konstruowaniu, rzetelnego przywoywania konkretnych zakresw stron, a take precyzji
w podawaniu adresw internetowych i dat korzystania z nich w przypadku tworzenia
netografii. W relacjach z redakcjami wydawcw wymusza to stosowanie si do rnorodnych
12
Praktyka wskazuje na powielanie bdw literowych w nazwiskach, nazwach wydawnictw, a take numerach
tomw/zeszytw czasopism.
13
Przykadem informacji dodatkowej moe by podawanie odpowiedzialnoci drugorzdnej tumacza, co
zasadniczo nie jest znaczce dla odbiorcy, jednak choby w przypadku analizy wiernoci tumacze dzie
literackich przez rnych tumaczy staje si informacj konieczn.
16

sposobw zapisu tak samych przypisw, odwoa bibliograficznych, jak i spisw

wykorzystanych rde.
Przedstawione powyej skrtowe, cho nie oglnikowe odniesienie maksym
konwersacyjnych do konstruowania przypisw, stanowi jedn z podstaw do opracowania
regu pragmatycznych dla odesa wykorzystywanych przy konstruowaniu tekstw
o charakterze naukowym. Ten zabieg zakada, e ich celem nie jest wywoywanie u odbiorcy
dezorientacji i jako przekaz s zachowaniem celowym i skutecznym.
Zbliona metodologia zostaa zastosowana w przypadku dookrelania jzyka hase
przedmiotowych Biblioteki Narodowej14. Autorom opracowania regu pragmatycznych
przygotowanych dla katalogowania i dostpu do zbiorw bibliotecznych Biblioteki
Narodowej udao si nie tylko przenie teoretyczne (i jednak idealistyczne) zaoenia
maksym konwersacyjnych Gricea na system wewntrzbiblioteczny, ale take system ten
wdroy i oprze na nim zasady dotyczce hase przedmiotowych. Wymagao to pewnych
kompromisw i nieznacznego dopasowania zasad, jednak efekt tej pracy okaza si w peni
efektywny.
Niemniej przydatn metodologicznie pomoc do osignicia sukcesu w zakresie
wyznaczenia pragmatycznych regu dla przypisw jest zabieg redukcyjny, jaki zosta
dokonany przez Robin Lakoff w stosunku do maksym konwersacyjnych. Uzyskaa ona dziki
temu jedynie dwie reguy, dotyczce jasnoci i grzecznoci wypowiedzi15. Aby jednak
w peni mona byo zastosowa reguy kompetencji pragmatycznej do grzecznoci, konieczne
okazao si, aby tak zredukowan ich par poszerzy o dodatkowe trzy zasady16.
W podobny sposb mona by postpi poprzez dostosowanie, modyfikacj, redukcj
i poszerzenie, jednak cay czas uznajc je za punkt wyjcia z maksymami konwersacyjnymi
jako podstaw do okrelenia regu pragmatycznych w stosunku do przypisw
bibliograficznych, a przede wszystkich do okrelenia zasad ich konstruowania.
Warto jeszcze przywoa jak najbardziej merytoryczne wskazwki okrelajce sposb
przekazywania informacji w artykuach naukowych w zakresie przypisw. Zostay one
okrelone w Kodeksie dobrych obyczajw w publikacjach naukowych 17. Zgodnie ze
wskazanymi tam zasadami przypisy powinny by: jasne, zwarte i rzetelne, co wydaje si by
akceptowaln propozycj. Rozwijajc te skrtowe okrelenia, mona je odnie odpowiednio
do: jednoznacznoci [MIL, MS] i czytelnoci wskazania bibliograficznego [MIL], moliwie
krtkiego zapisu [MIL] oraz merytorycznej precyzji [MJ, MIS], weryfikowalnoci
i zrozumiaoci [MS]. Przy tak dokonanym powizaniu ich z maksymami konwersacyjnymi,
wykorzystujc pokazane wczeniej podstawowe relacje pomidzy maksymami a przypisami,
widoczne staje si szczeglne znaczenie maksymy iloci, przy stosunkowo najsabszym
oddziaywaniu maksymy istotnoci. Wie si to z praktyczn relacj zasad Gricea, tak
14
J. Hys, Pragmatyka Jzyka Hase Przedmiotowych Biblioteki Narodowej (JHP BN) i Uniwersalnej
Klasyfikacji Dziesitnej (UKD) w Przewodniku Bibliograficznym, Ksigarnie a biblioteki. Badania, Teorie,
Opinie, 2008, nr 2, http://www.ebib.info/2008/93/a.php?hys, 16.10.2013, w caoci.
15
M. Dynel, Where Cooperation Meets Politeness: Revisiting Politeness Models in View of The Gricean
Framework, Brno Studies in English, 2009, Vol. 35, No. 1, s. 26.
16
J. Antas, O kamstwie i kamaniu. Studium semantyczno-pragmatyczne, Wydawnictwo Universitas, Krakw
1999, s. 241-242.
17
Kodeks dobrych obyczajw w publikacjach naukowych, SEN, 2001, tom 1, nr 1,
http://www.cyfronet.krakow.pl/~atpolakp/metodologia/Kodeks.pdf, 16.10.2013, s. 51.
17

w stosunku realnego (nie wyidealizowanego) przekazu, jak i do przypisw pojawiajcych si

w tekcie naukowym. Dlatego te dokonanie redukcji maksym pozwala w tym przypadku na
stosowanie przypisw dygresyjnych, ktre o ile nie staj si jedynie ozdobnikami nie
tylko nie szkodz merytorycznej precyzji, ale mog j nawet rozwija.
Podajc tym tokiem rozumowania moemy przyj, e reguy kompetencji
pragmatycznych okrelajce przypisy powinny dotyczy ich precyzji (pisz precyzyjnie),
konkretnoci (pisz konkretnie) i merytorycznoci (pisz merytorycznie). Co istotne pomimo
poczynionego powyej zastrzeenia wszystkie te postulaty mieszcz w sobie odwoanie do
maksymy istotnoci i wi si ze stosowaniem przypisw dygresyjnych oraz
wprowadzaniem informacji uzupeniajcych, nakadajc na piszcego ograniczenia
pozwalajce co prawda na stosowanie tego typu odniesie (komentarzy) jednak
przypominajce mu o merytorycznych ramach samodyscypliny w przypadku korzystania z tej
moliwoci.
Przykad z problemem
Mona by uzna, e w powyszym rozumowaniu udao si sformuowa nie tylko
propozycj dookrelenia relacji maksym konwersacyjnych Gricea do przypisw (w oparciu
przede wszystkim o ich cel), ale take na nowo zdefiniowane reguy pragmatyczne jakie
powinny si do nich odnosi.
Jednak, aby nie pozostawia ich tak samo podatnymi na moliwo krytyki ze
wzgldy na ich realn uyteczno jak ma to miejsce w przypadku maksym Gricea, naley
uzupeni je o element, ktry wie si w pewnym stopniu z maksym sposobu w zakresie
jasnoci (zrozumiaoci) wypowiedzi. Problem jaki pojawia si przy takim uzasadnieniu
sposobu konstruowania i zapisu przypisw wie si z tym, e upowszechnienie okrelonego
schematu sprawi, e dla konkretnych grup odbiorczych bdzie on czytelny i jasny, a to jest
warunkiem ju wystarczajcym. Tym bardziej, e ju samo wprowadzanie do przypisw
najprostszych bo polskojzycznych operatorw, sprawia e nie s one zrozumiae dla
wikszoci spoeczestwa, przez co warunek jasnoci musi by traktowany na poziomie
odbiorczym w sposb bardzo selektywny.
Bardzo dobrym przykadem przypadku zakresu przyjtej konwencji i jej jasnoci jest
sposb wykorzystania jednego z najprostszych operatorw. Wyd. cyt. wydawnictwo
cytowane (ed. cit. edito citata) oraz dz. cyt. dzieo cytowane (op. cit. opere citatum
w cytowanym dziele lub opus citatum dzieo cytowane) odnosz si do ponownego
odwoania do rda w strumieniu przypisw, jednak nie wystpujcego bezporednio przed
tym odwoaniem. Rnica pomidzy dz. a wyd. w tym przypadku jest niewielka i ulega
funkcjonalnemu zacieraniu. Z zasady stosuje si wyd. cyt. w przypadku, gdy rnice
pomidzy poszczeglnymi wydawnictwami jest na tyle znaczca, e moe zmieni sens
odwoania. Standardowy i powszechnie czytelny zapis bdzie przedstawia si nastpujco:
Runciman S., Ostatni renesans..., dz. cyt., s. 68-76.
W ramach skracania przypisw mona przyj, e dodawanie dz. cyt. jest zbdne, gdy
samooczywiste nie wnosi nowych informacji, a poszerza objto przypisu, wwczas zapis
18

wygldaby bardziej skrtowo, przy czym mona o ile nie zaburza to jednoznacznoci
wskazania, ograniczy take ilo wyrazw z tytuu:
Runciman S., Ostatni..., s. 68-76.
Natomiast w przypadku, gdy wskazane rdo jest jedynym jego dzieem tego konkretnego
autora na jakie si powoujemy w danym tekcie, mona przyj wersj jeszcze bardziej
uproszczon:
Runciman S., dz. cyt., s. 68-76.
Gdy poczymy obydwie metody skracania:
Runciman S., s. 68-76.
Skrajnym przypadkiem denia do skrtowego, a jednak w dalszym cigu czytelnego zapisu
bdzie pominiecie inicjau imienia, przecinka i oznaczenia na nr stron, w konsekwencji czego
uzyskujemy:
Runciman 68-76.
Taka identyfikacja spenia okrelone wczeniej warunki precyzji, konkretnoci
i merytorycznoci. Zblia si take do zapisu opracowanego w systemie harwardzkim,
a wynikajcymi z tych nadrzdnych zasad dominantami pragmatycznymi staj si w tym
przypadku jednoznaczno i skrtowo.
Problem zwizany z nadrzdn w stosunku do przypisw zasad konsekwencji,
ujawnia si dopiero w przypadku kiedy pojawia si dwch autorw o tym samym nazwisku,
dwa dziea tego samego autora o cakowicie rnych tytuach, lub wreszcie dwa dziea tego
samego autora rozpoczynajce si od tego samego wyrazu (wyrazw). W takiej sytuacji
stosujc jak najbardziej uproszczony zapis w jednym tekcie w ramach przyjtej
wewntrznej logiki konstrukcyjnej pojawiayby si skrajnie rne zapisy bibliograficzne,
gdy w jednym tekcie obok tego, ktry zosta wskazany w ramach ostatniego przykadu
mgby wystpowa take nastpujcy:
Krawczuk A. Poczet cesarzy rzymskich 73-74.
Poczenie takich dwch zapisw podtrzymujcych jednolit regu, ktra jednak prowadzi
do zrnicowanego pod wzgldem wizualnym zapisu prowadzi do zmniejszenia
przeroczystoci odbiorczej, wic si ze zbytnim skomplikowaniem formalnym zapisu.
Mona by w tym przypadku jeszcze ewentualnie pomin inicja imienia, jednak konkretnie
ten przykad mona rozbudowa jeszcze bardziej, gdy Krawczuk napisa nie tylko Poczet
cesarzy rzymskich i Poczet cesarzy bizantyjskich, ale take Poczet cesarzy rzymskich.
19

Dominat. Jednak na poziomie identyfikacji konkretnych dzie, jest to jednak ju przypadkiem

skrajnym. Istnieje oczywicie wiele tekstw pozbawionych tego typu przypadoci,
powielajcych si w spisie bibliografii nazwisk i fragmentw tytuw, jednak zbyt czsto
w tekstach zdarzaj si takie przypadki.
Konsekwencja traktowana jako regua nadrzdna nie powinna odnosi si jedynie
wewntrznie do samego tekstu. Jedn z cech regu pragmatycznych jest moliwo
modelowego generowania zasad, ktre odnosz si do wszystkich przypadkw. W tym
miejscu jasno kadej wypowiedzi poczona z jej formaln przezroczystoci
niewymagajc negocjowania z kadym z tekstw zasad jakimi si on rzdzi na poziomie
konstrukcji przypisw take bd umieszczane w zakresie zasad nadrzdnych.
Trudnym do wybronienia jego miejsca w zapisie przypisw staje si , jednak jego
rozdzielajca funkcja w jakim stopniu moe tumaczy jego wykorzystanie. Take nie
jest atwo uzasadnialny, cho mona by przyj, e wykorzystuje si go wycznie, gdy nie
podajemy penego tytuu, odrzucajc jako cig ukryty w wielokropku wydawc, miejsce i rok:
Krawczuk A., Poczet cesarzy rzymskich, 73-74.
dla
Krawczuk A., Poczet cesarzy rzymskich, Iskry, Warszawa 1986
i
Krawczuk A., Poczet cesarzy rzymskich, 73-74.
dla
Krawczuk A., Poczet cesarzy rzymskich. Dominat, Iskry, Warszawa 1991
Najtrudniej jest uzasadni pozostawianie znaku s. (ewentualnie str.) na okrelenie numeru
strony. Zawsze bowiem na kocu przypisu bibliograficznego powinien pojawi si zakres
odwoania, wic jedna liczba lub dwie poczone dywizem w oczywisty sposb wskazuj na
strony publikacji.
Sia logiczna ostatnich trzech uzasadnie jest wystarczajca do tego, aby mona byo
wprowadzi maksym elegancji (zapisu), ktra wie si z konsekwencj stosowan wobec
przypisw (wewntrztekstow i ogln) oraz jasnoci (ktra ma gwarantowa midzy
innymi przezroczysto odbiorcz przypisw) i stoi w jawnej opozycji do koncepcji
skrajanego redukowania elementw pozornie oczywistych. Uzasadnia ona nie tylko
wprowadzanie zbdnych miejscami jak to pokazano w jednym z przykadw powyej
operatorw przypisw, ,, , s., a take ze wzgldu na znaczn pojemno moe
wspomc wiele innych rozstrzygni, ktre pojawiaj si w zwizku z dookrelaniem
pragmatycznych regua dla przypisw. Jednoczenie stoi na przeszkodzie oczywistoci
niektrych redukcyjnych rozstrzygni.
Analogiczny tok rozumowania weryfikujcy reguy stosowania operatorw przypisw
naleaoby zastosowa do kadego z narzdzi nalecych do tej grupy. Pozwoli to
jednoczenie na cilejsze dookrelenie zakresu reguy elegancji i zbadanie jej efektywnoci.
20

W zwizku z operatorami pojawi si jednak wicej wtpliwoci, choby zwizanych

z wykorzystaniem ich aciskiego zapisu i zgodnego z maksymami uzasadnienia jego
stosowania oraz jasnoci odbiorczej. O ile niewielkim problem jest ibidem czy op. cit., o tyle
eadem lub nawet cf. moe sta na przeszkodzie realizacji maksymy sposobu i jasnoci
przekazu. Warto take zwrci uwag na sposb ich wyrnienia kursyw samooczywisty,
jako e s to zwroty obcego pochodzenia. Jednak stosowanie w zapisie przypisw
nieagresywnych wyrnie (przez szyk lub niektre formy modyfikacji czcionki), ma swoj
konkretn funkcj18 i kursywa przypisana jest do tytuw i jakiekolwiek inne wprowadzanie
tej modyfikacji czcionki obnia poziom automatycznego ich identyfikowania, a co za tym
idzie i przeroczystoci odbiorczej tekstu.
Konkluzje
Celem niniejszego opracowania jest pokazanie najprostszego mechanizmu
wykorzystania maksym konwersacyjnych Gricea do okrelenie pragmatycznych podstaw
celowego stosowania i konstruowania przypisw. Aby zweryfikowa zaproponowan
metodologi, choby w zakresie odpowiedzialnoci spoczywajcej na zaproponowanej
maksymie elegancji w skali od przyznania jej nadrzdnego znaczenia, a po moliwe jej
cakowite odrzucenie konieczne jest poszerzone badanie, obejmujce nie tylko
zasygnalizowane w tekcie rnorodne aspekty uycia wewntrznych operatorw
porzdkujcych, ale take uwzgldniajce inne czynniki. Ju na tym etapie mona wskaza,
e wanym jej skadnikiem bdzie odniesienie do bardzo rozbudowanej formy zapisu
przypisw zgodne z polskimi normami dotyczcymi tego zagadnienia stosowanymi przede
wszystkim przez bibliotekarzy i dokumentalistw. Niemniej istotne bdzie take peniejsze
przeanalizowanie systemu harwardzkiego, analiza sposobu zapisu odesa do rde
internetowych, a take powizanie regu dotyczcych konstrukcji przypisw z najczstszymi
metodami identyfikowania i weryfikacji rde przez odbiorcw, wrd ktrych coraz
wiksze zastosowanie zaczyna znajdywa wyszukiwarka internetowa w miejsce
elektronicznego lub kartkowego katalogu bibliotecznego. Ponadto traktowane w tym tekcie
niejednolicie, ale w pewnym stopniu rwnowanie, relacje: przypis i jego zapis oraz przypis
i tre tekstu zasadniczego, wymagaj wyranego oddzielenie i odrbnego opisu.
Dopiero co najmniej taki zakres analiz wykraczajcy poza zakres objtociowy
jakiegokolwiek artykuu naukowego pozwoli na jednoznaczne i w peni uzasadnione cho
nie ostateczne i nie bezdyskusyjne potwierdzenie efektywnoci przyjtych dla przypisw
regu pragmatycznych oraz umoliwi okrelenie wymaganych redukcji i poszerze ich
zakresu. Niejako na marginesie tego typu rozwaa pojawiaj si pytania dotyczce stopnia
generatywnoci presupozycji przy zastosowaniu operatorw przypisw (w szczeglnoci dz.
18
Nie wszystkie informacje podawane w przypisach maj t sam warto informacyjn. Zgodnie z zasadami
logiki, jako najwaniejsze, zaleca si wyrnia dwa elementy gwne: autora (odpowiedzialno gwn) oraz
tytuy. Ponadto wyrnienia te powinny by zrnicowane, Norma PN-ISO 690: I00I Dokumentacja. Przypisy
bibliograficzne. Zawarto, forma i struktura (odpowiednik midzynarodowej normy midzynarodowej ISO
690:1987) oraz Norma PN-ISO 690-I: 1999 Informacja i dokumentacja. Przypisy bibliograficzne. Dokumenty
(odpowiednik midzynarodowej normy midzynarodowej ISO 690-2: 1997).
21

cyt.), ktre mog okaza si znaczce dla ostatecznej dowodnoci przyjtego modelu regu
pragmatycznych.
Zatem zaproponowane w tekcie redukcje i poszerzenia regu, wynikajce z maksym
konwersacyjnych nie s ostatecznymi rozstrzygniciami w tej kwestii. Z pewnoci pozostan
nimi jednoznaczno i konsekwencja, jednak i one musz by poddane ograniczeniu19.
Ponadto czy te dwie reguy wane dla samoosigania celu przez przypisy bd
funkcjonoway jako odrbne zasady, czy te zostan ostatecznie ulokowane w ramach
oryginalnych maksym, czy te nawet kumulatywnie bd wspieray now zasad okae si
po przeprowadzeniu poszerzonej analizy.
Nawet wykorzystane wprost do przypisw oryginalne niezredukowane
i nieposzerzone maksymy konwersacyjne Gricea oferuj konkretne wsparcie porzdkujce
proces twrczy i w konsekwencji proces odbiorczy. Ich umiejtne stosowanie wobec caego
tekstu pozwala zachowa komunikacyjn przejrzysto przekazu. Dzieje si tak poprzez
dostarczanie informacji istotnych cho niekoniecznie kluczowych dla wywodu, trzymanie
si regu prawdziwoci, nieodbieganie od szeroko pojmowanego tematu gwnego
wypowiedzi i moliwie jasnej konstrukcji stylistyczno-gramatycznej.
O ile bowiem maksymy stosowane (w ramach podejcia modelowego) w mowie
potocznej odbieraj konwersacji bogactwo wyrazu oferowane przez jzyk wynikajce
choby z moliwoci stosowania wieloznacznoci oraz niedomwie to w przypadku sowa
pisanego, a w szczeglnoci tekstu podlegajcego zasadom stylu naukowego, ich choby
czciowe, ale wiadome uycie wpywa pozytywnie na jego stron merytoryczn
i techniczn. Odpowiadaj one wskazanym wczeniej treci i formie, a najdoskonalszy efekt
uzyskuje si zachowujc pomidzy nimi rwnowag.
Literatura
Antas J., O kamstwie i kamaniu. Studium semantyczno-pragmatyczne, Wydawnictwo Universitas, Krakw
1999.
Billingham J., Redagowanie tekstw, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007.
Dynel M., Where Cooperation Meets Politeness: Revisiting Politeness Models in View of The Gricean
Framework, Brno Studies in English, 2009, Vol. 35, No. 1, s. 23-43.
Grice, H. P., Logic and conversation, [w:] Cole P., Morgan J. L. (red.), Syntax and semantics: Speech Acts, tom
3, Academic Press, New York 1975, s. 41-58.
Grice, H. P., Studies in the Way of Words, Harvard University Press, Cambridge-London, 1991.
Hadi A., A Critical Appraisal of Grices Cooperative Principle, Open Journal of Modern Linguistics, 2013,
Vol. 3, No. 1, s. 69-72.
Helman A., Sownik poj filmowych, T. 2, Wiedza o Kulturze, Wrocaw 1991.
Hys
J.,
Pragmatyka
Jzyka
Hase
Przedmiotowych
Biblioteki
Narodowej
(JHP
BN)
i Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesitnej (UKD) w Przewodniku Bibliograficznym, Ksigarnie a biblioteki.
Badania, Teorie, Opinie, 2008, nr 2, http://www.ebib.info/2008/93/a.php?hys, 16.10.2013.
Kodeks dobrych obyczajw w publikacjach naukowych, SEN, 2001, tom 1, nr 1,
http://www.cyfronet.krakow.pl/~atpolakp/metodologia/Kodeks.pdf, 16.10.2013, s. 51-54.
Norma
PN-ISO
690:
I00I
Dokumentacja.
Przypisy
bibliograficzne.
Zawarto,
forma
i struktura.
19
Nowe interpretacje formuowania przypisw powstajce w ramach bibliotekoznawstwa i informacji naukowej

wskazuj, e w przypadku korzystania z wersji ksiki w formacie pdf (co wane nie wydawnictwa
analogicznego do drukowanego w wersji elektronicznej o innym numerze ISBN, ale tosamego i stanowicego
jego kopi), konieczne jest podawanie w przypisie, e nie bya to wersja papierowa, ale wanie elektroniczna.
22

Norma PN-ISO 690-I: 1999 Informacja i dokumentacja. Przypisy bibliograficzne. Dokumenty.

Przylipiak M., Kino stylu zerowego, Gdaskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdask 1994.
Szyak J., Poetyka komiksu, sowo/obraz terytoria, Gdask 2000.
Wojciechowski T., Doktr G., Jak pisa prace dyplomowe licencjackie i magisterskie poradnik, Instytut
Naukowo-Badawczy
Wysza
Szkoa
Zarzdzani
i
Marketingu
w Warszawie, Warszawa 1999.
Wjcik K., Pisz akademick prac promocyjn licencjack, magistersk, doktorsk, Wolters Kluwer Polska,
Warszawa 2012.
Abstract
Introduction to Pragmatics of the Footnotes
This article applies to attempts to define pragmatic rules relating to the use and construction of footnotes. The
basis for define they is the importance of a balance between content and form of communication. The Gricean
Cooperative Principle and subordinate maxims are the basis for the creation of rules to effectively determine the
form of footnotes. Due to the large number of identified factors for reducing and expanding the maxims, the
results should not be considered as definitive. However, they are a methodological basis for further analysis.
Keywords: Pragmatics, footnotes, Conversational Maxims, form
Lepper
23

Pawe Przywara*
ZAGADNIENIE KONTEKSTUALNOCI
KONWERSOWANIA PRBA
UPORZDKOWANIA OBSZARU BADAWCZEGO
Streszczenie
W niniejszym artykule staram si wykaza, e poprawne analizowanie konwersacji nie jest moliwe bez
znajomoci kontekstu, w ktrym rozmowa si pojawia. Podejcie pragmatyczno-jzykowe, w ramach ktrego
bada si struktur konwersacji oraz ukryte zaoenia rozmowy, w istocie wkracza w obszar rekonstruowania
kontekstu w zwizku z tym powstaje problem bezbdnoci zarwno wnioskowa konwersacyjnych, jak
i pragmatyczno-jzykowej analizy interpersonalnego porozumiewania si. Narzdzia pragmatyczno-jzykowe
nie pozwalaj na wychodzenie poza struktur konwersacji, za to, co bywa okrelane jako element strukturalny
teje konwersacji, bywa niejednokrotnie elementem kontekstualnym, a wic zewntrznym wobec rozmowy.
Sowa kluczowe: kontekst konwersacji, komunikowanie interpersonalne, struktura konwersacji, pragmatyka
jzykowa, jzyk
adna rozmowa nie jest moliwa bez jej zanurzenia w jakim kontekcie. Zwykle
wyrnia si konteksty takie jak: jzykowe (wski i szeroki), interpersonalny, sytuacyjny,
kulturowy i poznawczy. Nie jest to jednak klasyfikacja dajca si precyzyjnie przeprowadzi,
poniewa w trakcie naszych interakcji komunikacyjnych konteksty te i tak przenikaj si
nawzajem (interpersonalny moe zarazem by ksztatowany przez sytuacyjny, kulturowy
sprzgnity jest z poznawczym itp.). Z tego te wzgldu, sdz, naley mwi po prostu
o kontekcie jako takim (zwracajc uwag na poszczeglne jego aspekty (od lingwistycznego
po kognitywny)) anieli o rnych jego odmianach. W artykule Konwersacja jako fenomen
spoeczny i jako przedmiot bada1 staraem si wskaza na pewien fundamentalny problem
korelacji midzy kontekstem rozmowy a jej wielowarstwow struktur (w sensie
pragmatyczno-jzykowym, tj. w podejciu zaproponowanym w ramach filozoficznej teorii
1
Polityka i Spoeczestwo 1.11 (2013), ss. 7-25.
24

konwersacji). Nie chodzi tylko o zaleno: kontekst-rozmowa, lecz zwaszcza o t: kontekstukryte zaoenia (presupozycje, implikatura) konwersacji.
W tradycyjnym, podrcznikowym ujciu struktury konwersacji wyrnia si: 1) par
zda przylegych (dwa przynajmniej zdania musz by wypowiedziane przez interlokutorw,
by zaszed mini-dialog2), 2) znaczniki dyskursu (wtrcenia, przerywniki), 3) przedwypowiedzi (zagajenia inicjujce konwersacj lub jaki jej temat) oraz4) ugruntowanie nici
porozumienia jeli chodzi o struktur powierzchniow. Natomiast w ramach gbokiej
struktury wskazuje si na istnienie tego, co jest komunikowane w rozmowie, lecz zarazem
nie jest mwione wprost. S to warstwy konwersacyjnie implikowane, dajce si
wywnioskowa w trakcie rozmowy, warstwy ukrytych zaoe, presupozycji towarzyszcych
wypowiadanym zdaniom. Cech charakterystyczn klasycznych uj konwersacji jest jednak
to, e przykady rozmw podawane s albo 1) ju z zarysowaniem pewnego kontekstu (np.:
nadawca (N) oraz odbiorca (O) znajduj si w takiej a takiej sytuacji, ewentualnie: N jest tym
a tym, np. maonkiem, dzieckiem, ssiadem, przeoonym O itp.3), co od razu determinuje
sposb rekonstrukcji struktury i przebiegu interakcji mownej, albo 2) w jakim sztucznym
odizolowaniu rozmowy od kontekstu, tak jakby przebiegaa ona w spoeczno-kulturowej
i poznawczej prni.
Oczywicie bywaj takie dialogi (lub ich fragmenty), ktre, choby przez obecno
charakterystycznych zwrotw jzykowych, pozwalaj na odtworzenie (zarysowe) pewnej
relacji w jakiej pozostaj do siebie interlokutorzy, jak np. wymiana zda poniej:
N: Kochanie, wybieramy si w sobot do Kowalskich?
O: Po moim trupie.
- kiedy domylamy si, e skoro uyte jest sowo kochanie, to jaka zayo N z O musi
czy, atoli nie moemy by pewni, nie dysponujc dalszymi wskazwkami, czy chodzi
o rozmow maonkw, czy narzeczonych, czy tylko zakochanych, czy osb flirtujcych itd.
Ma to za znaczenie (kto konwersuje), gdy z wielu wzgldw (zwizanych rwnie
z iloci odbytych rozmw) inaczej porozumiewaj si ze sob starzy maonkowie,
a inaczej osoby, ktre, mimo e np. zakochane, znaj si (a tym samym i konwersuj midzy
sob) od paru tygodni. Okrelenie inaczej nie ma na celu wskazania na wysoki stopie
idiosynkrazji, jaka moe si pojawi w komunikacji maonkw (kiedy jedno chce dla
sportu co powiedzie na zo drugiemu), a ktra to idiosynkrazja jest zwykle nieobecna
2
Mona by, nieco obrazowo, mwi tu o pewnym wizaniu rozmowy przy czym par zda przylegych
(adjacency pair) mona rozumie take nieco oglniej, jako podstawow, elementarn czstk konwersacji. Pary
tworzce wizania konwersacyjne niekoniecznie musz by zdaniami bezporednio nastpujcymi po sobie (jak
np. w dialogu: N: Jak si pan miewa? O: Nie najlepiej, co mnie upie w krzyu). W trakcie mownej interakcji
moe zachodzi taka sytuacja, e N nawizuje do zdania wypowiedzianego przez O jaki czas wczeniej i w ten
sposb to, co jest powiedziane przez N, przylega konwersacyjnie do tego, co rzek O (N: Co do zgaszanego
przez pana na pocztku naszej rozmowy postulatu podwyki pacy, to, wie pan, he, he). Tak czy tak, bez
wymiany przynajmniej dwch zda rozmowa nie jest moliwa.
3
To, w jakich relacjach (emocjonalno-uczuciowych, spoecznych, biologicznych etc.) pozostaj do siebie
uczestnicy konwersacji, ma istotne znaczenie dla ksztatu, przebiegu, dynamiki i tematyki konwersacji. Inaczej
rozmawiaj ze sob zakochani, a inaczej nieznoszcy si ssiedzi; inaczej wyglda dialog matki z synkiem
w wieku przedszkolnym, a inaczej z dorastajc crk; inaczej gawdz ze sob starzy znajomi, a inaczej
porozumiewaj si osoby widzce si pierwszy raz w przedziale pocigu, w trakcie wsplnej podry.
25

w dialogach wieo-zakochanych, lecz o rozumienie si bez sw wynikajce

z dugoletnich interakcji, a wic i komunikacyjnego dowiadczenia. Og rozmw, jakie
przeprowadzili maonkowie, w najprzerniejszych okolicznociach, stanowi dla nich ich
wasny, jzykowy aspekt kontekstu, czytelny dla wtajemniczonych, tzn. tyche
maonkw4. Wbrew pozorom wic powysza wymiana zda midzy N a O wcale nie
musiaaby implikowa, e N z O do Kowalskich nie pjd, ani e O odczuwa jak wrogo
wobec Kowalskich czasami bowiem, choby dla sytuacyjnego artu lub zwykego
przekomarzania si, interlokutorzy mog wypowiada co o znaczeniu dokadnie odwrotnym
do tego, co naprawd sdz.
W pragmatyce jzykowej mwi si wtedy o presupozycjach kontrfaktycznych
(wypowiadanych zda). Pojawiaj si one jako ukryte zaoenia rozmowy nie tylko, gdy
konwersuj ze sob maonkowie. Mog si pojawi w trakcie ironizowania, szydzenia, bd
te wyraania przez nas oburzenia (w sposb eufemistyczny) z jakiego powodu. Matka,
wchodzc do dziecicego pokoju, moe oznajmi ze spokojem: No, wspaniale
posprztalicie, dokadnie tak jak was prosiam majc na myli to, e w pomieszczeniu
panuje okropny baagan, a dzieci nic sobie z jej proby nie robi. Metoda takiego
specyficznego porozumiewania si ma o wiele szersze zastosowanie w konwersacjach (nie
tylko w sarkastycznych spostrzeeniach), w ten sposb bowiem, tzn. za pomoc
wypowiedze o znaczeniu odmiennym (nie tylko odwrotnym) od wyraanego, bywa np.
egzekwowane posuszestwo:
N: Masz problemy ze suchem?
O: Ju id na obiad.
N: Ju id mwia 10 minut temu.
O: Ju naprawd id.
Pytanie (zoliwe): Masz problemy ze suchem? jak atwo si domyle wcale nie wie
si z wypracowywaniem jakiej diagnozy aparatu suchowego O, ma jedynie ironicznie
zwrci uwag na to, e O zignorowaa polecenie stawienia si na popoudniowy posiek.
Z kolei: Ju id mwia 10 minut temu to kontr-posunicie(na konwersacyjny ruch
O majcy zby N) przypominajce owej O, e ju wczeniej tego typu zapowied z jej strony
pada i wcale nie poskutkowaa przybyciem O na obiad. Wobec tego O, mwic: Ju
naprawd id, moe ogasza swoj (sytuacyjno-interakcyjn) kapitulacj i po chwili zej
faktycznie, ale te moe za pomoc sowa naprawd jedynie wzmacnia swoj pozorn
ugod, by ponownie zby N. Bywa wszak tak w konwersacjach, zwaszcza midzy dorosymi
a dziemi (cho nie tylko midzy nimi5), e wypowiadane jest co, co ma na celu wycznie
4
Podobne wtajemniczenia pojawiaj si w dugoletnich komunikacyjnych interakcjach przyjaci,

towarzyszy broni, dobrych kolegw w pracy, czonkw druyny sportowej/zespou muzycznego ogranych ze
sob itp.
5
Na wiczeniowych zajciach akademickich studenci na pytanie prowadzcego, czy przeczytali teksty zalecane
po poprzednim spotkaniu, zwykle odpowiadaj twierdzco (by nie denerwowa wykadowcy), cho rzadko si
zdarza, by caa grupa bya do wicze przygotowana. Podobnie pacjent moe (dla uspokojenia lekarza podczas
jego wizyty) twierdzi, e bra takie a nie inne przepisane medykamenty, cho niekoniecznie musi to by
prawda.
26

uspokojenie interlokutora (i tym samym zamknicie sprawy), nie za zdanie relacji

z faktycznego stanu rzeczy, jak w przykadzie poniej:
N: Odrobie lekcje, synku?
O: Tak, mamo. [cho O nie odrobi]
N: Na pewno?
O: Tak!
N: Mam sprawdzi?
O: Przecie mwi, e odrobiem.
Takie zachowanie konwersacyjne nie musi od razu przyjmowa postaci
okamywania/oszukiwania/wprowadzania w bd itp. to moe by czasami zwyka
wymwka albo, typowe dla wielu interakcji komunikacyjnych, wzicie (rozmwcy) na
przeczekanie, jak w takiej wymianie zda:
N: Wypadaoby skosi zobacz jak elegancko wygldaj trawniki u ssiadw.
O: Masz racj, kotku. Zrobi to niedugo.
Wprawdzie N moe potraktowa zapewnienie O jako zgod na zrealizowanie polecenia,
lecz O nie musi swojego komunikatu rozumie obligatoryjnie, tj. czu si zobligowanym do
wykonania kosiarskiego zadania przy domu(tak jakby zawar niepisan umow lub jakby co
nie tylko obieca, ale i postanowi). Innymi sowy O moe swym komunikatem zwyczajnie
uci temat, a niekoniecznie bra na siebie jakie zobowizanie, zwaszcza jeli odwoanie
si N do tego jak to jest u ssiadw w O traktuje jako nieznon przygan, ktra tym
bardziej zwalnia go z obowizku koszenia (na zasadzie: skoro ona znowu chce mnie
zawstydzi schludnymi ssiadami, to tym bardziej nie mam zamiaru bra si za t robot).
I znw, tak jak we wczeniejszych konwersacyjnych scenkach wiele zaley od kontekstu.
Powysza odpowied O bowiem (w innym kontekcie) moe te by pozbawiona
jakiejkolwiek gry sownej i nie ze sob dokadnie to, co jest czytelne na poziomie
znaczeniowym O moe faktycznie niedugo (np. zaraz po skoczeniu czytania gazety lub
obejrzeniu meczu) wzi si za koszenie i wcale nie musi zbywa N. Podobnie dialog midzy
mam a synkiem (gdybym nie poda metakonwersacyjnej i kontekstualnej wskazwki
w nawiasie przy pierwszej odpowiedzi O) moe zawiera prawdziwe wypowiedzi dziecka
(zwizane z rzeczywistym odrobieniem lekcji), a nie kamstwa powtarzane z penym
przekonaniem. Chc przez to podkreli, e tak, jak istotne jest rozumienie komunikatw
(werbalnych oraz niewerbalnych) przez uczestnikw konwersacji, tak rwnie wane jest dla
interlokutorw poznanie i rozumienie kontekstu danej rozmowy albowiem te same
(w sensie syntaktyczno-semantycznym) frazy, zdania, a nawet dialogi, mog mie rne
zastosowania w zalenoci od kontekstu. Nie tylko dla interlokutorw to poznanie
i rozumienie kontekstu jest istotne take dla badajcych konwersowanie czy
midzyosobowe komunikowanie.
Znanym rozrnieniem sygnalizowanym przez pragmatykw jzykowych jest
znaczenie w sensie nadawcy i znaczenie w sensie odbiorcy zwizane takimi
27

z sytuacjami konwersacyjnymi, w ktrych co innego z wypowiadanym wyraeniem ma na

myli N, a co innego O6. Zauwamy jednak, e podobnie wyglda sytuacja z kontekstem, na
ktry odmiennie moe patrze N, a odmiennie O i dopiero w obrbie przebiegajcej (tak
a nie inaczej) interakcji komunikacyjnej kontekst ten moe zosta ujednolicony, tj. ujty przez
nas (tu: uczestnikw konwersacji) jako wsplny, w sensie: nasz nas dotyczcy i obejmujcy.
Proces ujednolicania kontekstu wida ju na poziomie tego, co przestrzenne, tzn.
wytwarzania si sfery konwersacji, w ktrej przebywa tylko N i O, nikt wicej (ewentualni
dodatkowi uczestnicy rozmowy musz zosta do niej niejako zaproszeni, by weszli na takich
prawach jak my). Amerykaski socjolog ycia codziennego E. Goffman, ktrego
ubiegowieczne prace na temat komunikacyjnych interakcji, aparatura pojciowa i obserwacje
uczestniczce przeprowadzane w naturalnych warunkach7 zasymilowane zostay take
z grubsza w naukach takich jak pragmatyka jzykowa, mwi o tzw. definicji sytuacji jako
o pewnym podzielanym przez uczestnikw konwersacji punkcie widzenia na kontekst i na
sam przebieg komunikacyjnej interakcji. Definicja ta za moe ulec zmianie, gdy pojawi si
intruz kto zewntrzny wobec trwajcej ju rozmowy i wczy si w konwersacj,
zmieniajc jej przebieg oraz formu. Gdy dwch studentw po zajciach na uczelni ucina
sobie gdzie w parku przyjacielsk rozmow przy piwie, a podejdzie do nich patrol policji
i zagadnie prewencyjnie o dokumenty i kwesti legalnoci spoywania napojw
alkoholowych w miejscach publicznych, to dotychczasowa sytuacja konwersacyjna
studentw ulegnie zmianie, a rozmowa z udziaem policji bdzie przebiega w odmienny
sposb ni ta wczeniejsza.
Zagadnienie korelacji: kontekst-konwersacja (bez wzgldu na to, czy chodzi
o struktur powierzchniow, czy gbok rozmowy) jest badawczo istotne nie tylko na
gruncie pragmatyki jzykowej, lecz komunikologii w ogle. Chodzi wszak o interpersonalne
porozumiewanie si, ktre w dzisiejszych, mocno zmediatyzowanych czasach, przybiera
niezwykle rozpowszechnione formy e-konwersowania(za pomoc smsw, czatw, wpisw na
forach spoecznociowych dziki tzw. komunikatorom, czyli oprogramowaniom
uatwiajcym dynamiczne porozumiewanie si w rodowisku silnie stechnicyzowanym) 8,
Rozbieno w rozumieniu znacze poszczeglnych wyrae prowadzi w konwersacji do procesu

negocjowania znaczenia, czyli dochodzenia przez interlokutorw do pewnego (tymczasowego)
semantycznego konsensusu (na zasadzie: le mnie zrozumiae chodzio mi o to a o to).
7
Na ile tego typu obserwacje konwersowania s metodologicznie dopracowane, to osobna sprawa. Sam
Goffman nie kryje tego, e do (swej komunikologicznej) metodologii badawczej podchodzi w do swobodny
sposb: Materia ilustracyjny, jakim posuguj si w tym studium, jest niejednorodny. Cz przykadw zostaa
wzita od badaczy, ktrzy dokonali prawomocnych uoglnie na podstawie rzetelnie zaobserwowanych
prawidowoci; cz pochodzi z pozbawionych z pozbawionych naukowych aspiracji, wspomnie ludzi, ktrych
ycie byo barwne i ciekawe; cz mona uzna za co poredniego. Czsto te posuguj si materiaem z
moich bada spoecznoci zagrodnikw szetlandzkich (Czowiek w teatrze ycia codziennego, t. H. Datnerpiewak i P. piewak, Wyd. KR, Warszawa 2000, ss. 27-28). Problem niejednorodnej, zaczerpnitej z rnych
dyscyplin, metodologii w badaniach nad komunikowaniem, to rzecz na odrbne studium. Tu za zwrcibym
uwag na jedno: oprcz samej moliwoci (bezstronnego) obserwowania zdarze komunikacyjnych i zbierania
empirycznego materiau, dla badacza powinien by take kadorazowo czytelny wieloaspektowy kontekst (takiej
lub innej) rozmowy. W przeciwnym razie, tj. z pominiciem kontekstu, mona dobiera przykady konwersacji
bardziej pod ktem zgodnoci z wasn koncepcj anieli neutralnego opisu badanej rzeczywistoci.
8
Por. moje artykuy Pragmatyczno-jzykowe i semiotyczne narzdzia do analizy konwersacji elektronicznej, [w:]
Paradoksy internetu. Konteksty spoeczno-kulturowe, red. M. Szpunar, Wyd. Adam Marszaek, Toru 2011, ss.
28

poniekd wypierajce z przestrzeni spoecznej komunikacj face-to-face. Problem

kontekstualnoci rozmowy wydaje si zarazem trudny do rozwizania bez badawczego
wejcia w sfer kontekstualnoci samego jzyka. Interlokutorzy, byo nie byo, korzystaj
w trakcie konwersacji (oprcz caej palety rodkw niewerbalnych) z wyrae jzykowych,
ktre (tak jak i rozmowa) zwizane s z okrelonymi kontekstami (lingwistycznymi,
sytuacyjnymi, kulturowymi etc.). Jakichkolwiek wyrazw nie uyje N, to i tak 1) pocigaj
one za sob inne sowa i frazy (z ktrymi s syntaktyczno-semantycznie powizane),
skojarzenia (jakie dla N, niekoniecznie takie same dla O), imaginatywne zobrazowania etc.,
2) su w komunikowaniu do interpretowania jakiej dziedziny przedmiotowej.
W ten sposb jednak, tj. prbujc ustali kontekst samego jzyka, weszlibymy na
do grzski, a zarazem rozcigajcy si w wielu kierunkach, grunt czystej lingwistyki,
ktra, jak ju przed dziesitkami laty zauway jeden z jej najwybitniejszych przedstawicieli,
N. Chomsky, bada gwnie skonstruowane przez siebie modele jzyka, nie za jzyk in actu,
tj. w interakcjach mownych (takich a nie innych, rozgrywajcych si realnie wok nas).
Warto pamita bowiem o tym, e aden jzyk nie istnieje bez procesu porozumiewania
si. Jzyki etniczne wyoniy si jako twory wsplnotowe (intersubiektywne) 9, tym samym to
w obszarze interpersonalnego porozumiewania si naley szuka ewentualnych granic
kontekstualnoci (czy to jzykowej, czy stricte konwersacyjnej). Z tego te historycznego
wzgldu wzio si w naukach lingwistycznych bardzo trafne okrelenie speech communities,
czyli wsplnoty mowy, poniewa jzyki, ktre przestaj funkcjonowa w obrbie jakiej
grupy (nie tylko etnicznej; moe by spoeczna, a nawet specjalistyczna, posugujca si tzw.
profesjolektem) zamieraj (mwi si o zjawisku martwych jzykw10). Jzyk yje tylko
wtedy, gdy ludzie si nim posuguj, rozmawiajc ze sob i/lub komunikujc si wzajemnie
za pomoc rnych jego graficznych form. W momencie za, kiedy proces interpersonalnego
porozumiewania przestaje trwale funkcjonowa11, jzyk ulega zawieszeniu, a nastpnie erozji
i zanikowi (pozostaj najwyej materialne lady lingwistycznego uzusu w jakiej
wsplnocie).
W ostatecznoci zatem problem kontekstualnoci konwersowania (czy nawet
szerzej komunikowania) usytuowany jest w badawczym obszarze antropologii
lingwistycznej oraz epistemologii. Dlaczego epistemologii? Dlatego e nasze
porozumiewanie si jest cile zwizane z naszymi procesami poznawania i orientowania si
w otaczajcym nas otoczeniu. Jak staraem si zreszt wykaza przy innej okazji 12, poznanie
133-140 oraz SMS jako rodek komunikowania (http://www.komunikacjaspoleczna.edu.pl/archiwum,Nr-22012.html s. 29-41).
9
Por. mj artyku Wsplnota i jzyk, [w:] Wsplnota i wsplnotowo w filozofii dawnej i wspczesnej, red. M.
ardecka-Nowak i P. Paczkowski, Wyd. UR, Rzeszw 2010, ss. 68-79.
10
Por. D. Crystal, Language Death, Cambridge University Press, Cambridge 2003.
11
Powody takiego lingwistyczno-komunikacyjnego regresu mog by rne wojna poczona z eksterminacj
jakiej grupy etnicznej, spoecznej, katastrofa demograficzna (wymieranie jakiej wsplnoty) lub ywioowa, ale
te moe to by rozpraszanie si jakiej grupy, sabnicie wizw w jej obrbie i tym samym odchodzenie od
pewnego (utartego swego czasu w teje grupie) sposobu porozumiewania si. To ostatnie zjawisko dotyczy np.
tzw. wsplnot uczonych, ktre porzucajc pewien paradygmat badawczy mog zarazem odchodzi od
specjalistycznego jzyka z tym paradygmatem zwizanego, na rzecz jakiego nowego profesjolektu.
12
Por. moje artykuy Epistemologiczne aspekty komunikowania, [w:] Media wiatem czowieka, red. M. Drod
i I. S. Fiut, Jedno, Krakw 2009, s. 59-74; W poszukiwaniu nowego modelu komunikowania. Rozwaania
epistemologiczne (http://www.komunikacjaspoleczna.edu.pl/archiwum,Nr-32012.html ss. 13-38).
29

poprzedza komunikowanie poznanie jest fundamentem komunikowania, tote ostatnie

sowo w sprawie relacji midzy kontekstem a procesem porozumiewania naley do teorii
poznania. Nie znaczy to, e od razu musimy przej na poziom wyrafinowanych
filozoficznych rozwaa o granicach wiedzy jako takiej, o przebiegach percepcji, o strukturze
umysu etc. wystarczy, e uzmysowimy sobie jedn fundamentaln rzecz, ktra pozwala
zarazem zrozumie istot procesu komunikowania. Nasze interakcje komunikacyjne s
moliwe przede wszystkim dziki temu, i wspzgodnie poznajemy (otaczajcy nas) wiat
a mwic cilej, kontekst, w jakim osadzone s te interakcje13.
Gdyby tego podoa (wspzgodnego poznania) nie byo, ylibymy w przysowiowej
wiey Babel, w ktrej kady mwi swoje i to raczej do siebie ni do innych, gdy nikt nikogo
nie byby w stanie rozumie z koniecznoci bowiem kady poruszaby si we wasnym
kontekcie14. Wbrew pozorom jednak, zjawisko takiego lingwistyczno-mentalnego
zamknicia nie stanowi tylko wytworu fantazji jakiego staroytnego autora, daje si ono
zaobserwowa w (zaburzonych pod wieloma wzgldami) zachowaniach komunikacyjnych
osb leczonych w szpitalach psychiatrycznych. Takie zamknicia komunikacyjne (w duo
mniejszej skali, ale jednak), dodajmy, s rwnie elementem naszych codziennych interakcji
mownych, gdy na kogo si miertelnie obraamy, przestajemy z kim rozmawia/spotyka
si (zerwawszy kontakty itp.), co skutkuje m.in. tym, e osob t moemy na ulicy min tak,
jakbymy si nigdy nie znali, a wic nie komunikowa si z ni w aden sposb (poza
manifestowaniem naszej obojtnoci).
Wspzgodno poznania moliwa jest dziki temu, e otaczajcy nas wiat jest tak
ustrukturowany, i daje si poznawa (rnym podmiotom) w podobny sposb 15. Innymi
sowy, rozmwcy znajduj wsplne odniesienie do interakcji komunikacyjnych, w ktrych
uczestnicz wsplny kontekst. Porozumiewaj si na temat tych samych osb,
przedmiotw, wydarze, sytuacji itd., ktre w analogiczny sposb (poznawczo) owi
interlokutorzy ujmuj. Otoczenie towarzyszce rozmwcom (czyli kontekst) nie jest stale
omawiane podczas konwersacji, cho (w sposb milczcy) stale jej towarzyszy. Bywa, e
jaka cz otoczenia staje si tematem rozmowy (vide nasze konwersacje o pogodzie); moe
te by tak, i jaki element kontekstualny (np. jaki obiekt fizycznego otoczenia) pojawia si
13
Mwienie, e poznajemy wiat jest swoistym skrtem mylowym, o czym powinnimy stale pamita. Cay
wiat nigdy nie jest nam dany w naszym indywidualnym dowiadczeniu, a tylko jaki (czasoprzestrzenny)
wycinek. W indywidualnym dowiadczeniu zakres tego, co jest nam dane, zawsze pozostaje ograniczony do
miejsca, w ktrym aktualnie przebywamy i do tego, co jestemy w stanie (w takich a takich okolicznociach)
spostrzec. Inaczej wyglda nasze otoczenie, gdy przebywamy w windzie, a inaczej, gdy stoimy latem porodku
rozlegej i zatoczonej play odmiennie dowiadczamy wiata poruszajc si po wielkim miecie, a odmiennie
lec w szpitalu itd. Zawsze jednak jest to (dowiadczeniowa, percepcyjna) perspektywa pojedynczego
czowieka.
14
Por.
mj
artyku
Modelowanie
wiata
w
interpersonalnym
komunikowaniu
(http://www.komunikacjaspoleczna.edu.pl/numery,Nr-2-%286%292013.html s. 21-30).
15
Okrelenie podobny nie jest przypadkowe nie moemy zaoy, i wszyscy poznajemy identycznie, a wic
bez jakichkolwiek rnic, nasze otoczenia. Rozbienoci pojawiaj si ju na poziomie sporw o barwy: N: To
jest turkusowa sukienka. O: A gdzie tam turkusowa to zielona, mwi ci, mj drogi. N: Ty zielonego nie
widziaa chyba. O: A ty turkusowego. Turkusowy wyglda inaczej. Spr ten obrazuje to, e w obrbie pewnego
barwnego spektrum (od niebieskiego do zielonego) interlokutorzy pozostaj zgodni, problematyczny jedynie jest
dla nich waciwy odcie. Gdyby wszak N twierdzi, e np., kolor sukienki jest czerwony, za O, e niebieski, to
by znaczyo, i ktre z nich ma trudnoci z rozpoznawaniem barw (lub te, e ktre dla artu lub by podrani
si z rozmwc/rozmwczyni absurdalnie okrela kolor ogldanej tkaniny).
30

jako punkt odniesienia i zarazem jako referencja/desygnat okrelonych (zwykle

anaforycznych, eliptycznych, deiktycznych) wyrae, jak choby w wypowiedziach: Patrz,
kto tam idzie albo (np. na targowisku, w sklepiku itp.)A te po ile ma pani? albo
(w warsztacie samochodowym): To poszo, widzi pan? W tych przypadkach nadawca zakada,
e odbiorca kieruje swoj uwag tam, gdzie N, oraz, e O apie w lot, bez dodatkowego
tumaczenia, o jakie obiekty (desygnaty) chodzi. Zjawisko pomijania tego, o czym mowa,
czyli takie konstruowanie zda, by kontekst niejako dopenia wypowied, wiadczy o tym, e
w naszym komunikowaniu mamy wiadomo otoczenia, w jakim przebywamy oraz
tego, e wraz z naszymi rozmwcami uczestniczymy w tej samej sytuacji16.
Na zasadzie pewnej analogii do logicznej struktury konwersacji mona mwi o takiej
(tj. logicznej) strukturze kontekstu rozmowy. Przypomn, e zapocztkowana w drugiej
poowie ubiegego wieku badaniami P. Gricea, teoria konwersacji, ow logiczno naszych
rozmw upatruje w nastpujcych cechach: 1) konwersacja stanowi pewien uporzdkowany
(a nie chaotyczny, dowolny) ukad zda, 2) konwersacj charakteryzuje racjonalno
i celowo, 3) podczas rozmowy stosujemy si do szeregu milczco przyjtych zasad
(maksym, regu), ktrych zamanie traktujemy jako naruszenie logiki porozumiewania si17,
4) interlokutorzy wykorzystuj tzw. posunicia konwersacyjne wiadczce o istnieniu
pewnego racjonalnego scenariusza18 konwersacji (przy czym pewne posunicia s uznawane
za niestosowne do danej sytuacji), 5) oprcz procesu wymiany zda zachodzi rwnoczenie
procedura wnioskowania konwersacyjnego dotyczcego gbokiej (implikowanej
w rozmowie) warstwy tego, co jest przekazywane, a wic 6) midzy wypowiadanymi
zdaniami a tym, co dodatkowo jest (z ich pomoc) komunikowane w konwersacji, zachodzi
stosunek (konwersacyjnego) wynikania.
Kontekst konwersacji, najoglniej rzecz biorc, to pewien uporzdkowany zbir
elementw stanowicych (blisze/dalsze) otoczenie rozmowy. Otoczenie to moe by
rozumiane przestrzennie19, czasowo, jzykowo, emocjonalnie, biologicznie, spoecznie,
kulturowo, poznawczo, wyobraeniowo etc., w zalenoci od tego, jaki aspekt zewntrzny
wobec konwersacji bdziemy chcieli uwypukli. Kontekst zawiera elementy (wzgldnie) stae
i zmienne, centralne i peryferyjne, a skorelowany jest z interakcj mown na tyle, na ile chc
tego, pozwalaj na to i godz si na to jej uczestnicy. Innymi sowy, nie jest tak, e ilekro
16
Sytuacja moe by ta sama, lecz nie tak samo ujmowana przez jej uczestnikw.
Czasem konsekwencje (naruszenia zasad przez naszego rozmwc) mog by powaniejsze, np. utrata
zaufania do interlokutora, gdy odkrywamy, e ten kto nas wiadomie, z premedytacj okamuje.
18
Scenariusz ten wie si z celowoci rozmowy. Zwykle zmierzamy do czego, podejmujc si danej
konwersacji, a prawie rzadko rozmawiamy po nic (nawet jaowe pogawdki w przedziale pocigu lub u cioci
na imieninach maj zwykle cel zabicia czasu, podtrzymania kontaktu, wypenienia ciszy itd.). O ile
pojcie posuni konwersacyjnych wprowadzi Grice, o tyle na to, e w rozmowie (czy szerzej, interakcji
komunikacyjnej) dokonywane s pewne ruchy (jak w grze, kiedy realizuje si pewn strategi), pisa ju
Goffman: Gra konwersacyjna w porwnaniu z [grami planszowymi i karcianymi przyp. P.P.] zaskakujco
spontaniczna ludzie cigle robi uwagi na temat innych obecnych, bynajmniej nie planujc ich tak, eby
uchroni si przed skuteczn ripost. Podobnie wypady i okopywanie si s teoretycznymi, ale mao
wykorzystanymi podczas rozmowy moliwociami (Rytua interakcyjny, t. A. Szulycka, PWN, Warszawa 2006,
s. 26 przyp. 17).
19
Obszerne badania antropologiczne dotyczce przestrzennej kontekstualnoci komunikowania oraz
wykorzystania przestrzennego dystansu jako rodka ekspresji w interakcjach przeprowadzi E. Hall, por. Ukryty
wymiar, t. T. Howka, Muza SA, Warszawa 1997.
17
31

pojawi si takie a takie otoczenie (np. fizyczne) konwersacji, tylekro rozmowa bdzie
przebiegaa w okrelony sposb. Wprawdzie znajdujc si np. w poczekalni w przychodni
lekarskiej zwykle nie podejmujemy si prowadzenia rozmw takich jak w gwarnym pubie
albo na naukowym seminarium, lecz zaley to przecie od tego, z kim w tej poczekalni akurat
siedzimy. Jak wspomniaem na pocztku niniejszego artykuu, konteksty si przenikaj
wzajemnie, zatem wcale nie jest przesdzone, e ten a ten kontekstualny aspekt ma charakter
dominujcy decyduj rwnie dodatkowe okolicznoci; czasem okazja i/lub przypadek.
Wzajemne relacje (np. zaya przyja) midzy uczestnikami konwersacji mog doprowadzi
do zawieszenia bd nawet zniesienia konwencjonalnych ogranicze narzucanych przez
instytucjonalne otoczenie, tak wic bycie w lekarskiej poczekalni moe zosta obrcone
w art rozadowujcy sytuacyjne napicie20 lub wykorzystane do przeprowadzenia
naukowego sporu (jeli w tej poczekalni konwersuje para uczonych).
W ten sposb w naszych rozwaaniach moemy przej do najwaniejszej kwestii
zwizanej z kontekstualnoci konwersacji. Problematyka korelacji: kontekst-rozmowa jawi
si jako skomplikowana, gdy otoczenie naszych interakcji komunikacyjnych (tak jak
i same interakcje) ma charakter dynamiczny. Nie jest to struktura sztywna niczym
znieruchomiae teatralne dekoracje, wrd ktrych si sadowi aktorska trupa na czas
spektaklu. Zarwno konwersujcy mog si przemieszcza w swym otoczeniu podczas
rozmowy, np. spacerujc (wiele naszych konwersacji odbywa si w ruchu, czasem nawet
w biegu), jak i ich (oraz odbywanej przez nich rozmowy) otoczenie moe si szybko
i wyranie zmienia (np. podczas podry autem, busem, metrem itp.).Z jednej wic strony
mona mwi o swoistej, logicznej (a przez to staej) strukturze kontekstu, z drugiej, wiele
kontekstualnych czynnikw jest zmiennych, zalenych od okolicznoci.
Take granice kontekstu towarzyszcego rozmowie nie s sztywne to, co blisze,
moe naraz zej na dalszy plan, a to co lokuje si w oddali, moe zaj miejsce
pierwszoplanowe. Przywoywana wczeniej scenka ze studentami, ktrych dialog zakca
i przerywa nadejcie patrolu policyjnego, znakomicie nadaje si na przykad tego rodzaju
konwersacyjnej sytuacji, w ktrej dynamizuje si otoczenie rozmowy. Takich przykadw
mona znale o wiele wicej w naszych codziennych interakcjach: powana rozmowa
rodzicw, w ktr nagle wkracza paroletnie dziecko; dialog przeoonego z podwadnym
o zawodowych problemach, w trakcie ktrego do pomieszczenia wchodzi ona przeoonego;
plotkowanie ssiadek siedzcych przed kamienic, ktrego strumie zakca nagle agresywny
monolog wychodzcego z klatki, pijanego ssiada itp. Kontekst rozmowy zatem nie ma
i w naturalnych warunkach nie moe mie staych granic21, gdy nawet te ustanowione
20
Osobicie uczestniczyem kiedy w takiej sytuacji na korytarzu rzeszowskiego pogotowia. Mimo e nie jest to
miejsce, w ktrym ludzie czekajcy na wizyt w ambulatorium tryskaj humorem, kilka osb (w tym mj te,
ktrego przywiozem ze zaman rk) do tego stopnia rozbawiy okolicznoci, w jakich przytrafiy im si
nieszczcia (a uczestnicy rozmw nawzajem si licytowali, kto mia gupszy wypadek), e korytarz co rusz
rozbrzmiewa miechem podczas konwersowania.
21
Takich granic, ktre dayby si wychwyci kadorazowo przez analityka konwersacji. Niewykluczone, e
takie ograniczenia udaoby si naoy na konwersacje prowadzone w warunkach laboratoryjnych, kiedy to
interlokutorzy s poprowadzeni w pewien sposb przez eksperymentatora/badacza. Tego typu jednak (sztucznie
ustalane) otoczenie konwersacji z oczywistych wzgldw nie stanowi penego zilustrowania sytuacji codziennej
interpersonalnej komunikacji nie tylko ze wzgldu na nienaturalno postaw/zachowa interlokutorw
w takich warunkach, ale wanie z powodu podporzdkowania konwersacji celom badawczym, a jej uczestnikw
32

(tymczasowo) przez konwersujcych (na zasadzie: rozmawiam teraz tylko z O, z nikim

innym) mog zosta naruszone przez intruzw i/lub mniej/bardziej proszonych goci, ktrzy
mog nie zastosowa si do takich (nieznanych im) ogranicze.
Bez wtpienia jednak mona mwi o pewnym centrum kontekstu oraz o peryferiach
z tego powodu, e przeprowadzana przez interlokutorw konwersacja ogniskuje na sobie
ich uwag, a tym samym zajmuje (dla rozmwcw) rodek jakiego otoczenia. Kontekst
konwersacji pojawia si o tyle, o ile toczy si jaka rozmowa, zatem pod wieloma wzgldami
do niej jest zrelatywizowany. Korytarz szkolny nie stanowi i nie moe stanowi kontekstu
(instytucjonalno-fizycznego, przestrzennego) dla adnej konwersacji, jeli nikogo na tyme
korytarzu aktualnie nie ma podobnie pusta kafejka nie jest adnym sytuacyjnym
kontekstem do momentu, dopki nie zostanie zaludniona przez choby dwjk osb
z personelu krztajcych si po wntrzu i wymieniajcych midzy sob jakie uwagi. Naley
wic w badaniach komunikologicznych mie wiadomo, e to rozmowa generuje swj
(wieloaspektowy) kontekst nie za jak zdaje si twierdzi choby Goffman kontekst
generuje konwersacyjne interakcje.
Poza tym, co rwnie wane w tego typu badaniach, przesdem jest zaoenie, jakoby
ludzie zachowywali si tak samo w takich samych okolicznociach (czyli np. tak samo
rozmawiali/porozumiewali si w takich samych miejscach). Pewna sztampowo/rutyna
zachowa komunikacyjnych nie powinna nam nigdy przesania elementw przypadkowoci,
okazjonalnoci i spontanicznoci w interpersonalnym komunikowaniu. Zreszt gdyby
konwersacje przebiegay wedle dajcego si przewidzie i skonstruowa z wyprzedzeniem
scenariusza (na zasadzie: jeli N i O znajd si tu a tu, to ich rozmowa bdzie wygldaa tak
a tak), a wic bez adnych zaskocze (dla uczestnikw i/lub obserwatorw), to badanie
rozmw nie byoby tak bardzo skomplikowane. Podstawowy problem metodologiczny nie
polega jednak na tym, czy daje si skonstruowa moliwy scenariusz mownej interakcji, lecz,
o czym ju przy innej okazji szerzej pisaem22: jak dokonywa komunikologicznej
obserwacji i zbiera materia empiryczny do dalszych bada. Wczajc si w czyj
rozmow, moemy j wprawdzie obserwowa od rodka, ale jednoczenie ingerujemy w jej
przebieg, modyfikujc przy okazji zachowania innych jej uczestnikw. Pozostajc na
zewntrz czyjej konwersacji, napotykamy dylematy i moralne, i, by tak rzec, techniczne.
Czy powinnimy np. informowa osoby komunikujce si ze sob, e rozmowa jest
kontrolowana (jak w PRL-u za czasw stanu wojennego powiadamiano telefonujcych), czy
te pozostawi fakt obserwowania interlokutorw w cakowitej dyskrecji, niemale jak
funkcjonariusze specsub dokonujcy inwigilacji osb rozpracowywanych? Informujc
mwicych o tym, e s obserwowani, moemy sprawi, i interlokutorzy przestan si
swobodnie komunikowa, a nawet przerw konwersowanie w ogle. Nie informujc ich
natomiast, naruszamy poniekd intymno/prywatno rozmowy oraz jej uczestnikw (ktrzy
mogliby si nie godzi na poddawanie si tego typu obserwacji). Czy powinnimy te
eksperymentatorowi. Nasze codzienne rozmowy, o ile nie s w jaki sposb rejestrowane przez suby
specjalne, nie podlegaj adnemu nadzorowi (podgldowi, podsuchowi w realnym czasie) ze strony adnego
superwizora. Inaczej natomiast miewa si sprawa z e-konwersacjami (typu czaty), odbywajcymi si
w przestrzeni publicznej i zarazem podlegajcymi kontroli ze strony administratora.
22
Konwersacja jako fenomen spoeczny i przedmiot bada, ss. 8-10.
33

rejestrowa konwersacje wok nas? Jak? Otwarcie to goszc, czy pozostawiajc

w tajemnicy? Za pomoc dyktafonu, czy kamery (np. ukrytej)? Oficjalne dokumentowanie
przebiegu interpersonalnego procesu porozumiewania si moe wywoa sztuczno
zachowa interlokutorw. Niejawna rejestracja z kolei stawia pod znakiem zapytania 1)
respektowanie prywatnoci badanych i 2) moliwo upubliczniania zapisw nagranych
dialogw (w ktrych bywaj poruszane sprawy rodzinne, osobiste, biznesowe itp.)23.
Na tym wcale nie koniec badawczych trudnoci. Nawet bowiem gdyby udao nam si
znale jakie Salomonowe rozwizanie kwestii dokumentowania konwersacji
(z zachowaniem jej naturalnoci i prywatnoci), to i tak pojawia si sporo technicznych
problemw zwizanych z waciw transkrypcj rozmw (jak np. odnotowywa intonacj,
ironi, dugo przerw w wypowiadaniu, wpadanie sobie w sowo przez interlokutorw; czy
uwzgldnia bdy artykulacyjne i zaburzenia wymowy, czy nie etc.), a zwaszcza z tym,
w jaki sposb rejestrowa i/lub rekonstruowa kontekst konwersacji. Oczywiste jest
chyba, e podanie samego zapisu komunikatw wypowiadanych przez N oraz O (jak czyniem
to wyej i jak jest to czynione w wielu lingwistycznych oraz pragmatyczno-jzykowych
podrcznikach) to swego rodzaju idealizacja sytuacji mownej, nie za faktograficzny zapis24.
Naleaoby wszak poda: w jakim otoczeniu si znajduj rozmwcy, jak si zachowuj, co
robi przy okazji konwersowania itd. powstaby w ten sposb swoisty scenopis
stanowicy (mniej lub bardziej wierny) szkic tego, co dzieje si midzy interlokutorami
i wok nich. Z gry jednak moemy przyj zaoenie, i dokadne, drobiazgowe, pene
odzwierciedlenie kontekstu rozmowy nie jest (i nie bdzie) moliwe. Nie jestemy w stanie
np. wej w skr interlokutorw i przeledzi wraz z nimi cigu interakcji
komunikacyjnych, jakie odbyli dotychczas. Dlatego musimy zaoy, e kontekst tylko
czciowo daje si opisa, po czci za musi by badawczo rekonstruowany.
Istniej niewtpliwie obszary kontekstu, ktre s dla uczestnikw interpersonalnej
komunikacji
(a
tym
samym
i
dla
potencjalnych
jej
obserwatorw)
jawne/widoczne/obserwowalne i ukryte, cho zarazem czytelne i/lub obecne dla samych
interlokutorw (lecz ju niewidoczne dla badaczy). Jak zaznaczyem, konwersacyjne
otoczenie stanowi rzeczywisto dynamiczn; w zwizku z tym kontekst nie jest ustalony
raz na zawsze, tylko podlega zmianom, gdy jakie elementy do tej pory nienalece do
otoczenia rozmowy mog zosta do niego wczone, zgodnie z jej dynamik oraz
z potrzebami konwersacyjnymi uczestnikw dialogu/multilogu. Siedzc z kim w pubie
i porozumiewajc si na rne tematy, moemy nagle wyj z torby ksik, ktr niedawno
nabylimy i przeczytalimy i pokaza temu komu, wczajc j w ten sposb, choby na
chwil, do kontekstu konwersacji. Odpowiednio poszczeglne elementy otoczenia (wraz
23
W dobie talk shows i reality shows sfera tego, co prywatne, intymne i niepodlegajce upublicznieniu, ulega
presji rodkw masowego przekazu i staa si przedmiotem (kontrowersyjnego nie tylko pod wzgldem
estetycznym, ale przede wszystkim moralnym) widowiska telewizyjnego niemniej jednak akceptacja dla
wczania tego, co osobiste w przestrze publiczn nie jest powszechna.
24
Sama konwencja N/O jest sporym uproszczeniem (dynamicznej) sytuacji konwersowania, w ramach ktrej
dochodzi do zamiany rolami i osoba bdca przez chwil nadawc, staje si odbiorc przekazu (i odwrotnie).
Lepiej byoby mwi o inicjatorze konwersacji i jej kontynuatorze zawsze bowiem jest kto, kto zaczyna
rozmow i kto, kto przystpuje do niej, akceptujc propozycj konwersowania. Nie znaczy to, e osoba
inicjujca konwersacj, musi j zdominowa lub te podporzdkowywa sobie rozmwc.
34

z osobami do niego nalecymi) mog by wyczane z kontekstu przez rozmwcw

i ignorowane.
Wspomniaem, e w kontekcie interakcji mownej mona si doszuka jego logicznej
struktury na podobnej zasadzie, jak (tego typu struktur) rekonstruuje si w ramach teorii
konwersacji. Jak naley to jednak rozumie? Wrmy na moment do omawianej wczeniej
logiki rozmowy. T charakteryzuje, przypomn: jzykowe uporzdkowanie, racjonalno
i celowo komunikowania, stosowanie si interlokutorw do pewnych regu, posunicia
konwersacyjne wiadczce o przyjmowaniu przez nich okrelonego scenariusza (rozmowy),
wnioskowania konwersacyjne i wynikanie (zwizane z implikowaniem czego przez
poszczeglne wypowiedzi/zachowania jzykowe). Co za w takim razie wyrnia logik
konwersacyjnego kontekstu? Uporzdkowanie formalne25 nadawanie pewnych
przestrzennych ram sytuacji komunikacyjnej; dostarczanie rozmowie celu, pretekstu, powodu,
tematu, odniesie, symboliki, emocji, nastrojw itp.; umoliwianie interlokutorom realizacji
regu konwersacyjnych i zapewnianie konwersacji scenerii(dekoracji, rekwizytw, sceny, ta
do wystpu w sensie Goffmana, widowni etc.).
Konwersacj przenika kontekst, tote w strukturze samej interakcji mownej
moemy znale de facto elementy mniej lub bardziej kontekstualne26 (jak w poniszym
przykadzie mini-dialogu, o czym za chwil):
N: Poszabym do kina wieczorem.
O: Dzisiaj mam nawa roboty.
Zarwno wypowied N, jak i O, z punktu widzenia pragmatyki jzykowej (w stylu Gricea
i jego kontynuatorw), naley potraktowa jako wyraajc co wicej ni tylko to, co
stanowi sens danego zdania. N skada w ten sposb propozycj: Moe wieczorem pjdziemy
do kina?, za O odpowiada przeczco. Propozycja N, jak te odmowa ze strony O, s
25
Goffman doszukuje si swoistej skadni w zachowaniach komunikacyjnych: waciwym przedmiotem bada

nad interakcj nie jest jednostka i jej psychologia, ale syntaktyczne zwizki midzy dziaaniami rnych,
przebywajcych w swoim towarzystwie, osb (Rytua interakcyjny, s. 3, podkr. P.P.). Kontekst u Goffmana jest
wic pewn form trwale determinujc zachowania mowne uczestnikw procesu komunikowania si, autor
Rytuau interakcyjnego twierdzi te bowiem: W kadym spoeczestwie jest tak, e zawsze, gdy pojawia si
moliwo interakcji sownej, zaczyna dziaa system technik, konwencji i procedur, ktry kieruje przepywem
informacji i porzdkuje go. Za jego spraw staje si jasne, kiedy i gdzie wolno nawiza rozmow, w jakim
gronie i co moe by jej tematem. Zbir znaczcych gestw suy uruchomieniu strumienia komunikacji i
uprawomocnieniu wszystkich zainteresowanych jako uczestnikw std w podejciu tego amerykaskiego
badacza interpersonalne porozumiewanie si traktowane jest jako rytua, wystp sceniczny, aktorska gra (w
teatrze ycia codziennego). Tym niemniej sam Goffman w innym swoim dziele zaznacza, e analizuje ycie
spoeczne a zwaszcza t jego odmian, ktra wyksztaca si w fizycznych granicach budynku lub fabryki(por.
Czowiek w teatrze, s. 27) co jednoznacznie wskazywaoby, i komunikologicznym badaniom Goffmana
podlega gwnie porozumiewanie si wewntrz-instytucjonalne (z definicji sformalizowane, zrytualizowane,
unormowane), nie za wszelkie typy konwersacji, jakie prowadz codziennie ludzie (w najprzerniejszych
miejscach). Podkrelam to choby z tego powodu, e odkrywanie rytualizacji w zrytualizowanych (np. ze
wzgldw subowych) interakcjach komunikacyjnych zawiera w sobie bd metodologiczny nie zmienia to
za faktu, e zrytualizowanie komunikacji instytucjonalnej powinno podlega naukowemu opisowi oraz
komunikologicznej analizie.
26
Niewykluczone (por. Konwersacja jako fenomen spoeczny i przedmiot bada, s. 13-18), e to, co uchodzi
w pragmatyce jzykowej za sfer presupozycji, czyli ukrytych zaoe rozmowy, to w istocie ju elementy
kontekstu, nie za co, co naley stricte do (gbokiej) struktury konwersacji.
35

wszelako tylko zakomunikowane, poniekd przemycone midzy wierszami dialogu, lecz,

z rnych wzgldw, nie wypowiedziane wprost. Jak dodaby pragmatyk jzykowy,
domylamy si, e N wanie w ten sposb wyrazia swoj propozycj, a O odmawia, mimo i
ani N nie mwi: Chodmy wieczorem do kina, ani O nie odpowiada: Nie. Jak moemy si tego
domyla? Tak, e w przypadku tej rozmowy dokonujemy wnioskowania konwersacyjnego,
ktre pozwala nam odkry ukryte zaoenia tych dwch zda. Pytanie jednak, czy
faktycznie przeprowadzamy tu wnioskowania konwersacyjne, czy te rekonstruujemy
kontekst takiego dialogu (cilej, kontekstualne elementy przenikajce do tej wymiany
zda)?
Przyjmijmy w tym momencie, e nie chodzi nam o adn rekonstrukcj kontekstu
(kontekstualnych elementw) tej krtkiej konwersacji, a wycznie o odkrycie (drog
konwersacyjnych wnioskowa) ukrytych zaoe rozmowy. W takim razie pojawia si inny
fundamentalny problem: skd wiemy/moemy wiedzie, e prawidowo, tj. waciwie
(prowadzc do bezbdnych rezultatw), te nasze wnioskowania przebiegaj? W jaki sposb
moemy sprawdzi i definitywnie rozstrzygn, e N faktycznie skada tak a nie inn
propozycj swemu rozmwcy (majc na myli wsplne wyjcie do kina), nie za informuje go
np. o swoich wasnych planach na wieczr? Czy moemy wykluczy, e wypowied
N wyraa ch indywidualnego, samotnego pjcia przez t N do kina? Wydaje si, e
wykluczy nie moemy o ile nie znamy kontekstu rozmowy, a wic np. nie wiemy, czy
N nie ma w zwyczaju udawa si czasem sama na filmy, bez O. Z kolei wypowied
O dotyczca nawau roboty w takiej sytuacji (w ktrej N deklaruje, e pjdzie sama) nie
jest odmow przeciwnie, moe by wyraeniem niezadowolenia, bo np. O miaby wielk
ochot wanie wybra si z N do kina, lecz nie moe z powodu dodatkowych obowizkw.
Co wicej, to nie musi by koniec wymiany zda midzy N a O27 N moe zaproponowa
jak pn, nocn por seansu, za O przysta na t propozycj, oceniajc, i do tego czasu
si z robot wyrobi. I znw, by wiedzie, czy te wanie wnioskowania s poprawne,
winnimy dysponowa wiedz o kontekcie rozmowy N i O, a wic wykroczy poza granice
powyszej konwersacji.
Podrcznikowy przykad wymiany zda, z ktrej ma (konwersacyjnie) wynika wicej
ni jest (literalnie, dosownie) mwione, to:
N: Gdzie jest Bill?
O: ty volkswagen stoi pod domem Sue.28
Ten mini-dialog wyjaniany i interpretowany jest w nastpujcy sposb: O nie odpowiada
wprost na pytanie N nie mwi zatem, e Bill jest tu a tu, wyszed, wyjecha itp. Nie
27
Sygnalizuj to, poniewa w opracowaniach pragmatyczno-jzykowych przywouje si czsto par zda

przylegych (mini-dialog) jako kompletn rozmow, a przecie prawie nigdy nasze konwersacje nie zamykaj
si w dwch zdaniach. Pomijajc sytuacje powita/poegna, czynionych gdzie w biegu na klatce schodowej
lub korytarzu jakiej instytucji, to wymiana dwch zda stanowi drobny uamek rozmowy, nie za zamknit
cao, na podstawie ktrej mona dokona penej interpretacji konwersacji (jej struktury powierzchniowej,
gbokiej, postaw metakonwersacyjnych etc.).
28
Por. Norbert Schwartz, Cognition and Communication. Judgemental Biases, Research Methods and the Logic
of Conversation, LEA, Mahwah 1996, s. 11-12.
36

traktujemy jednak wypowiedzi O jako prby zmiany tematu rozmowy, wnioskujemy raczej,
e to Bill jest wacicielem tego VW. Z kolei to, e w samochd usytuowany jest pod
domem Sue, wiadczy, i Bill jest u Sue, po prostu. Inaczej rzecz ujmujc, zakadamy, e
O jak najbardziej odpowiada na pytanie N, natomiast informacja przekazana w zdaniu
wypowiedzianym przez O moe mie jakie znaczenie dla N. Tyle wykadnia podrcznikowa,
klasyczna.
Czy jednak faktycznie to wszystko, co stwierdzilimy wyej, zawdziczamy
pragmatyczno-jzykowej analizie zda i konwersacyjnemu wnioskowaniu, czy te
dokonalimy przy okazji mimowolnej rekonstrukcji kontekstu, ktrego nie znamy (bo skd
mielibymy mie o nim wiedz nie uczestniczymy jako wiadkowie przebiegu takiej
konwersacji)? Naturalnie, taka wymiana zda moe by osadzona w takim, jak si
podrcznikowo podaje, kontekcie. W jaki sposb jednak moemy si upewni, i nasze
wnioskowanie zachodzi poprawnie, a wic, e nie uzyskalimy tu po prostu jakiej fikcji?
Czy czasem nie jest tak, e odkrywamy to, co ju uprzednio zaoylimy oraz, e uwaamy, i
wnioskujemy we waciwy sposb, gdy z gry przesdzamy, e nie popeniamy w naszym
rozumowaniu bdu?
Nawet wszak, jeli przyjmiemy, i O odpowiada na pytanie N stosujc si do
maksym Gricea, to czy z tej wymiany zda midzy N a O rzeczywicie wynika, e ty
volkswagen naley do Billa? Czy odkrywajc fakt posiadania auta przez Billa nie
natrafiamy na element ewidentnie kontekstualny, ktry usiujemy wczy w struktur
samej rozmowy, a ktry do niej nie przynaley (i nie moe przynalee)? Albo inaczej: czy
interpretujc dialog N i O, nie stawiamy si w uprzywilejowanej pozycji idealnego
obserwatora, ktry nie tylko dokonuje pragmatyczno-jzykowej analizy, lecz przy okazji te
widzi otoczenie, w ktrym konwersacja N z O zachodzi, dziki za temu widzeniu w
idealny obserwator wie, e jego wnioskowania konwersacyjne, co do rozmowy N i O s
bezbdne? Czy zatem ty VW, o ktrym mowa, nie mgby nalee do kogo innego ni
Bill? Czy nie jest moliwy przykadowo taki wariant powyszego dialogu, jak poniej?
N: Gdzie jest Bill? [w sensie: Czemu jeszcze nie go nie ma? Czemu nie przyjecha?]
O: ty volkswagen stoi pod domem Sue. [w sensie: Tylko ten samochd, jak na razie. Ale
auta Billa nie widz.]
Samo pytanie stawiane przez N ju jest uwikane w rne rodzaje przestrzennego
kontekstu. Moe ono by stawiane np. 1) w pomieszczeniu, w ktrym przebywa Bill, 2) na
ulicy, gdzie jeszcze chwil temu by widziany Bill, jak i 3) w miejscu, z ktrego
obserwowany by Bill. Tego za (tj. przestrzennego, fizycznego otoczenia), w jakim pytanie
w/owa N29 stawia, nie jestemy w stanie ustali, dysponujc wycznie t wymian zda,
a wic jeli nie towarzyszymy osobicie (lub za pomoc jakich technologicznych rodkw)
rozmwcom. Moemy si wprawdzie domyla, jaki jest to fizyczne otoczenie konwersacji,
29
Nie komplikuj tu tego przykadu, wskazujc np. na to, e nie wiemy rwnie, kto pyta. Inne kontekstualne
znaczenie miaoby to pytanie stawiane np. przez on Billa, a inne przez jego koleg z pracy. Z kolei wiedzc,
e pyta ona Billa (ewentualnie jego kolega), ju znalibymy jaki istotny wycinek kontekstu (jego
interpersonalnego i spoecznego aspektu), a tym samym wychodzilibymy poza ramy samej konwersacji.
37

jednake nasze domysy wcale nie musz by suszne. Moemy sobie wyobrazi miejsce,
w ktrym zachodzi w dialog, ale nasze wyobraenie wcale nie musi mie
faktograficznego podoa, lecz czysto fikcyjne (tak jak czytelnik dziea literackiego
unaocznia sobie scen, w ktrej si rozgrywa jaka konwersacja midzy bohaterami).
Gdybymy za rzeczywicie towarzyszyli interlokutorom, to poznawalibymy wraz z nimi
kontekst (z jego wieloma aspektami: przestrzennym, sytuacyjnym, interpersonalnym itd.),
a wic dysponowalibymy materiaem badawczym, bdcym czym wicej ni czysta
wymiana zda.
Twierdz zatem, e bez znajomoci kontekstu rozmowy ustalenie
bezbdnoci/trafnoci/prawdziwoci wnioskowa konwersacyjnych nie jest moliwe.
Nie da si w aden sposb odizolowa rozmowy od otoczenia, w jakim ona si pojawia,
szczeglnie jeli si j rwnoczenie traktuje jako sposb komunikacyjnego wspdziaania
interlokutorw (czcego w sobie zachowania jzykowe i niewerbalne), a nie tylko jako
pewn sekwencj wypowiedze (utterances). Nie mona te dokona poprawnej, tj.
prowadzcej do uj odpowiadajcych realnym stanom rzeczy, a nie fikcyjnym
wyobraeniom badacza, interpretacji konwersacji, bez poznania kontekstu, w ktrym
osadzeni s rozmwcy. Naley zarazem mie wiadomo, e pojciowe i metodologiczne
narzdzia, ktrymi, jak dotd, dysponuje pragmatyka jzykowa, nie pozwalaj na waciwe
rekonstruowanie tego kontekstu(wycznie na gruncie analizy (logicznej) struktury
konwersacji).
To wanie dziki obecnoci (i znajomoci) kontekstu interlokutorzy mog swoje
konwersacyjne wnioskowania weryfikowa, korygowa etc. Ponadto, tak jak i kad
rozmow inicjuj i oywiaj jej uczestnicy, tak te maj oni swj wspudzia
w tworzeniu/modyfikowaniu/dynamizowaniu kontekstu. O ile bowiem, znw sigajc do
przykadu z naszej codziennoci, w danej restauracji mog si toczy rozmaite konwersacje,
o tyle wybr tej a nie innej restauracji, stolika, pory, menu, a zwaszcza nastroju
towarzyszcego rozmowie, zaley ju od interlokutorw. Ich wpyw moe obejmowa nie
tylko sytuacyjno-interpersonalny, lecz take kulturowy aspekt kontekstu. Rozmwcy nalecy
do danej wsplnoty etnicznej, np. Polacy, mog si zdecydowa (np. przez wzgld na
obcokrajowca, ktry bierze udzia w danym spotkaniu) na posuenie si w konwersacji
jzykiem uniwersalnym typu angielski, nawet jeli go nie najlepiej znaj, a tym samym,
mog wybra skorelowany z angielszczyzn kontekst kulturowy (w ramach ktrego pewne
sensy typowo polskie nie bd funkcjonowa30).
Kto moe stwierdzi teraz, e inaczej jednak wyglda rozmowa, dajmy na to, dwojga
maonkw w kuchni przy zapakowywaniu brudnymi naczyniami zmywarki po obiedzie,
a inaczej przy wiecach i butelce dobrego wgierskiego wina. Owszem, ale o nastroju
i przebiegu tych konwersacji decyduj generalnie sami interlokutorzy, a nie zmywarka ani
odwitnie przystrojony do kolacji st. Rwnie dobrze mona sobie wyobrazi czu, a nawet
namitn rozmow przy zmywarce, a zdawkow i opryskliw wymian zda przy wiecach
i winie. Nastrj (czy szerzej: og relacji emocjonalno-uczuciowych midzy interlokutorami)
30
O ile nie jest to rozmowa z udziaem anglistw, o tyle nie mog si w konwersacji z obcokrajowcem pojawi
pewne skojarzenia wyraane lingwistycznie we wspczesnej polszczynie jako np. damski krawiec; gest
Kozakiewicza; Polak potrafi; TKM; wyszed jak Zabocki na mydle itp. i czytelne generalnie tylko dla Polakw.
38

jako pewien (interpersonalny) aspekt kontekstu konwersacji, to take rzeczywisto

dynamiczna i podlegajca metakomunikacyjnej aktywnoci rozmwcw. Pomijajc bowiem
stany chorobowe (kiedy kto np. jest trwale pogrony w depresji), cechy charakterologicznoosobowociowe i rnice w temperamentach rozmwcw, to kady z nas miewa rne dni
i rne chwile co niemal automatycznie przekada si na interakcje komunikacyjne,
w jakich bierzemy udzia i na nasze w nich zaangaowanie. Tak jak osoby zakochane
zaraaj swoj radoci ycia innych podczas komunikacyjnych interakcji tak osoby
sfrustrowane, zranione, zrezygnowane, ciko dowiadczone emanuj smutkiem,
zniechceniem, czstokro te udzia w konwersowaniu traktuj jako przykry obowizek, nie
za spontaniczne dziaanie. Co wicej, z innym nastawieniem przystpujemy do rozmowy
z kim, kogo darzymy wielk sympati anieli interakcji komunikacyjnej z tym, kto budzi
nasz awersj. Ale nawet tego rodzaju sfera (tj. emocji, uczu, nastawie etc.) podlega
zdynamizowaniu. Bywa przecie tak, i dugoletni przyjaciel w jakiej sytuacji zawodzi nasze
zaufanie i w danej konwersacji dochodzi do przekroczenia Rubikonu (emocjonalnouczuciowego) i zamiany sympatii na antypati, a zayoci na mniej lub bardziej okazywan
nieprzyja, obojtno bd wrogo.
Na tle tego, co powiedzielimy sobie dotychczas, nietrudno dostrzec, e logiczno
i konwersacji, i jej kontekstu zasadza si gwnie na zalenoci: jeeli, to Nie jest to
bynajmniej zwizek przyczynowo-skutkowy (ilekro zajdzie x, to po nim zajdzie y), ale
wielowymiarowa korelacja, w ramach ktrej pojawienie si jednego elementu (np. jakich
szczeglnych okolicznoci, czyjego dziaania, zachowania, wypowiedzi etc.) motywuje,
wpywa (na), okrela, dynamizuje inny element. Wspomniaem chwil temu, e logik
kontekstu konwersacyjnego charakteryzuj: 1) formalne uporzdkowanie/przestrzenne
obramowywanie sytuacji komunikacyjnej, 2) dostarczanie celu (powodu, odniesie etc.) danej
rozmowie, 3) umoliwianie jej uczestnikom stosowania regu oraz posuni
konwersacyjnych, 4) zapewnienie scenerii rozmowie. Pokrtce sprbuj te cechy zobrazowa
poniej.
Ad 1) Jeeli konwersacja toczy si na sali sdowej podczas rozprawy, to poddana jest
pewnemu formalnemu rygorowi, obramowaniu instytucja i obowizujce w trakcie jej
funkcjonowania rytuay narzucaj pewn (realizowan w okrelony, daleki od
spontanicznoci, sposb) konwencj interpersonalnego porozumiewania si (np. w zwizku
z przesuchaniem wiadka pod przysig) oraz usytuowania osb biorcych udzia
w konwersacji. Jeli w windzie spotykaj si dwaj nielubicy si ssiedzi, to w najlepszym
razie rozmowa zmieni si do wymiany mrukliwego dzie dobry, o ile w ogle dojdzie do
jakiego dialogu.
Ad 2) Jeeli egzaminator przepytuje studenta, to celem takiej rozmowy jest z jednej
strony podanie, a z drugiej uzyskanie okrelonych odpowiedzi (uznawanych przez
egzaminatora za poprawne). Podobnie, jeli modzieniec udaje si do ukochanej, by si jej
owiadczy, to celem takiej rozmowy jest (dla niego) uzyskanie zgody na wejcie w zwizek
maeski. Jeeli kto udaje si do jakiej firmy na rozmow kwalifikacyjn, to jej celem jest
uzyskanie zatrudnienia.
Ad 3) Mwic nieco obrazowo, kontekst, w jakim pojawia si konwersacja moe by
dla niej przyjazny lub nieprzyjazny. Jeli jest nieprzyjazny, to prowadzenie rozmowy
39

jest bardzo utrudnione lub wprost niemoliwe. Takim kontekstem moe by rodowisko
wyjtkowo haaliwe (dyskoteka, wntrze pracujcej hali fabrycznej, wypeniony
rozentuzjazmowanymi kibicami pikarski stadion podczas meczu itp.), w ktrym
interlokutorzy musz gono krzycze, by si choby w komunikacyjnych strzpach sysze.
Nieprzyjazny kontekst moe by generowany nie tylko przez okolicznoci fizyczne lub
kulturowe31, dodajmy, ale i przez takiego rozmwc, ktry jest gadatliwy, konfabuluje i/lub
ciemnia32, popenia niekoczce si dygresje, bekocze itp. zaburzajc w ten sposb
jzykowe i interpersonalne aspekty kontekstu, amic zasady konwersowania, blokujc
moliwe posunicia konwersacyjne interlokutora/interlokutorw33.
Ad 4) Bez waciwej, stosownej do potrzeb jednego lub wicej rozmwcw, scenerii,
pewne typy konwersacji zazwyczaj nie s przez interlokutorw realizowane. Owiadczyn nie
przeprowadza si na rodku ruchliwej ulicy, naukowej dyskusji nie urzdza si w melinie,
przyjacielskiej pogawdki nie ucina si na sali egzaminacyjnej podczas rozwizywania testu,
za podczas podania w kondukcie pogrzebowym (sceneria ruchoma) nie opowiada si
kawaw. Nie znaczy to, e w tego typu otoczeniu niemoliwe jest zaistnienie
komunikacyjnych zachowa o charakterze niepasujcym, a nawet niestosownym do
okolicznoci lecz to, e sami rozmwcy zwykle unikaj wczania swoich konwersacyjnych
planw w tak sceneri.
Podsumowanie
Rozmowa stanowi wspdziaanie nie tylko realizujce pewien (mniej lub bardziej
podzielany przez jej uczestnikw) scenariusz, lecz take uwikane w nasz osobisty plan. Nie
z kadym chcemy rozmawia, a z tymi, z ktrymi decydujemy si konwersowa, wolimy
zwykle spotyka si w miejscach specjalnie do tego dobranych. Ma to (dobieranie scenerii) w
sobie co poniekd z teatru ycia codziennego, bardziej jednak chodzi tu o pewn celebr
wok naszych spotka z tymi osobami, z ktrymi porozumiewanie si traktujemy jako czas
odwitny, jako co, co nas ubogaca, co wyczekiwanego, wzmacniajcego,
podtrzymujcego na duchu itd. Gdyby wszak komunikacyjne interakcje z innymi byy dla nas
nieinteresujce, nuce, jaowe, pozbawione jakiejkolwiek wartoci, to bymy ich zwyczajnie
unikali. Tymczasem lubimy i chcemy rozmawia (z niektrymi przynajmniej osobami), tylko
31
Za nieprzyjazne dla jakich uczestnikw konwersacji otoczenie moe by uznana przez nich inna wsplnota
etniczna, w sytuacji, w ktrej owi interlokutorzy zmuszeni s (np. w celach turystycznych, zarobkowych itp.)
prowadzi rozmow nie tylko midzy sob, lecz i z przedstawicielami tej wsplnoty, nie znajc jzyka tych
ostatnich.
32
Por. na temat kamania w konwersowaniu: J. V. Marrelli, Words in the way of truth. Truthfullness, Deception,
Lying across Cultures and Disciplines, Edizioni Scientitiche Italiane, Napoli 2004.
33
Zjawisko niedopuszczania do gosu lub zagadywania kogo, to dwa z przykadw blokowania posuni
konwersacyjnych interlokutora. Takich rodkw obezwadniajcych rozmwc czy zatrzymujcych w
pewnym momencie (na chwil albo na stae) konwersacj moe by, rzecz jasna, duo wicej (sygnalizowanie
wychodzenia z konwersacyjnej gry: Nie mam ochoty tego sucha, manifestowanie zmczenia: Nagadae si
ju wiele, demonstrowanie braku zainteresowania: Kogo to obchodzi, co mwisz, okazywanie irytacji: Daj
spokj!, przerywanie czyjej wypowiedzi lub nakazywanie jej przerwania: Zamknij si! Do!, lekcewace
machanie rk, okazywanie znudzenia na twarzy, ostentacyjne patrzenie w bok, wychodzenie z pomieszczenia
itp.). Por. te D. Bousfield, Impoliteness in Interaction, John Benjamins Publishing Company, Amsterdam
2008.
40

potrzebujemy do tego odpowiedniego czasu i miejsca34. Tak wic kontekst, na ktrego

wybr, ksztat i dynamik mamy wpyw, w duej mierze decyduje o tym, czy do danej
konwersacji w ogle dojdzie. Badanie konwersacji rwnie nie moe si obej bez analizy i
rekonstrukcji otoczenia, w ktrym dana rozmowa si odbywa.
Bibliografia
Agha A., Language and Social Relations, Cambridge University Press, Cambridge 2007.
Bousfield D., Impoliteness in Interaction, John Benjamins Publishing Company, Amsterdam 2008.
Brown G., Yule G., Discourse Analysis, Cambridge University Press, Cambridge 1983.
Coincise Encyclopedia of Pragmatics, red. J. L. Mey, Elsevier, Oxford 2009.
Crystal D., Language Death, Cambridge University Press, Cambridge 2003.
Dialogue as a Means of Collective Communication, red. B. Banathy i P.M. Jenlink, Kluwer Academic
Publishers, New York 2005.
Duranti A., Linguistic Anthropology, Cambridge University Press, Cambridge 1997.
Grice P., Studies in the Way of Words, Harvard University Press, Cambridge 1989.
Grice P., Utterers Meaning and Intention, The Philosophical Review 78.2 (1969), ss. 147177.
Goffman E.,Czowiek w teatrze ycia codziennego, t. H. Datner-piewak i P. piewak, Wyd. KR, Warszawa
2000.
Goffman E., Rytua interakcyjny, t. A. Szulycka, PWN, Warszawa 2006.
Grzegorczykowa R., Wstp do jzkoznawstwa, PWN, Warszawa 2007.
Hall E., Ukryty wymiar, t. T. Howka, Muza SA, Warszawa 1997.
Kognitywne podstawy jzyka i jzykoznawstwa, red. E. Tabakowska, Universitas, Krakw 2001.
Kurcz I. ,Psychologia jzyka i komunikacji, Scholar, Warszawa 2005.
Marrelli J. V., Words in the way of truth. Truthfullness, Deception, Lying across Cultures and Disciplines,
Edizioni Scientitiche Italiane, Napoli 2004.
Milewski T., Jzykoznawstwo, PWN, Warszawa 1965.
Predelli S., Context. Meaning, Truth, and the Use of Language, Oxford University Press, Oxford 2005.
Przywara P., Epistemologiczne aspekty komunikowania, [w:] Media wiatem czowieka, red. M. Drod i I. S.
Fiut, Jedno, Krakw 2009, ss. 59 74.
Przywara P., Konwersacja jako fenomen spoeczny i jako przedmiot bada, Polityka i Spoeczestwo 1.11
(2013), ss. 7 25.
Przywara
P.,
Modelowanie
wiata
w
interpersonalnym
komunikowaniu
http://www.komunikacjaspoleczna.edu.pl/numery,Nr-2-%286%292013.html ss. 21 30.
Przywara P., Pragmatyczno-jzykowe i semiotyczne narzdzia do analizy konwersacji elektronicznej, [w:]
Paradoksy internetu. Konteksty spoeczno-kulturowe, red. M. Szpunar, Wyd. Adam Marszaek, Toru 2011, s.
133 140.
Przywara P., SMS jako rodek komunikowania http://www.komunikacjaspoleczna. edu.pl/archiwum,Nr-22012.html ss. 29 41.
Przywara
P.,
W
poszukiwaniu
nowego
modelu
komunikowania,
http://www.komunikacjaspoleczna.edu.pl/archiwum,Nr-32012.html s. 13-38,
Przywara P., Wsplnota i jzyk, [w:]: Wsplnota i wsplnotowo w filozofii dawnej i wspczesnej, red. M.
ardecka-Nowak i P. Paczkowski, Wyd. UR, Rzeszw 2010, ss. 68 79.
Quine W. V., Sowo i przedmiot, t. C. Cieliski, Fundacja Aletheia, Warszawa 1999.
Sapir E., Jzyk. Wprowadzenie do bada nad mow, t. M. Buchta, Universitas, Krakw 2010.
Schwartz N., Cognition and Communication. Judgemental Biases, Research Methods and the Logic of
Conversation, LEA, Mahwah 1996.
Stalnaker R. C., Context and Content. Essays on Intentionality in Speech and Thought, Oxford University Press,
Oxford 1999.
Watts R. J., Politeness, Cambridge University Press, Cambridge 2003.
34
Nie chodzi o to, e nie mamy czasu na towarzyskie spotkania, lecz o to, e nie zawsze jestemy na nie
psychicznie przygotowani. Potrzebny nam jest zwykle pewien wewntrzny komfort, by na rozmow z kim,
kogo chcemy widzie, sobie pozwoli. Jest jednak w tej sprawie i druga strona medalu w chwilach, kiedy si
fatalnie czujemy, bywa, e rozmowa z kim, kogo darzymy wielkim zaufaniem, dodaje nam si, a wic mimo
psychicznego dyskomfortu, chcemy/musimy si spotka z tym kim, by si wygada i zazna jakiej pociechy.
41

Yule G., Pragmatics, Oxford University Press, Oxford 1996.

Yule G., The Study of Language, Cambridge University Press, Cambridge 2006.
Zieliska D., Proceduralny model jzyka, Wyd. UJ, Krakw 2007.
Abstract
Contextuality of conversation the atteption to claryfing the research area
The paper deals with the problem of contextuality of conversation. I am trying to show that the proper analysis
of conversation is not possible without our knowledge about the context of the conversation. If we do not want to
interpret a given adjacency pair (or more sentences) fictitiously and fictionally we have to know the context
wherein the spoken interaction is really performed.
Keywords: contextuality of conversation, interpersonal communication, structure of conversation, pragmatics,
language.
42

Micha Oldzki*
IDEA SWOBODNEGO PRZEPYWU INFORMACJI
W DOBIE INTERNETU - ROLA WYSZUKIWARKI
GOOGLE
Streszczenie
Internet w caej swojej nieskoczonoci i cigym rozwoju staje si przydatnym i potnym instrumentem do
pozyskiwania wiedzy. Popularne wyszukiwarki takie jak Google czy Yahoo! graj dzi rol dominujcych
agencji informacyjnych produkuj, organizuj, dystrybuuj, dostosowuj a nawet manipuluj informacj
online. Dla zdecydowanej wikszoci uytkownikw Internetu wyszukiwarka Google jest pierwszym, wrcz
naturalnym rdem wiedzy na temat tego co mona znale w Internecie. Idea swobodnego przepywu
informacji, powstaa w UNESCO i lansowana niemal przez p wieku, opiera si przede wszystkim na
amerykaskiej koncepcji wolnoci prasy i przekonaniu, e rdem postpu ludzkoci jest niczym nieograniczona
dziaalno jednostek oraz swobodny dostp do informacji, niekrpowanej ingerencj organw pastwowych.
UNESCO gosi, e zasada wolnoci sowa musi stosowa si nie tylko do tradycyjnych mediw, ale take
obowizywa w Internecie. Celem artykuu jest okrelenie roli wyszukiwarki Google w praktycznej realizacji tej
idei. Deklarowan misj firmy Google jest skatalogowanie wiatowych zasobw informacji i uczynienie ich
powszechnie dostpnymi i uytecznymi. Twrcy wyszukiwarki realizuj t ide poprzez oficjalne promowanie
swobodnego przepywu informacji oraz takie projekty jak Transparency Report. Jednoczenie jednak udostpnia
wyszukiwark w takich krajach, ktre z wolnym dostpem do informacji nie maj wiele wsplnego, a gdzie
dziaalno Google jest ograniczana przez organy pastwowe.
Sowa kluczowe: Internet, wyszukiwarki internetowe, idea swobodnego przepywu informacji, prawo do
dostpu do informacji, UNESCO, Google, wolno sowa
Wprowadzenie
Internet sta si bardzo wan czci naszego ycia. Jest rwnie znaczna cz
spoeczestwa, ktra widzi w Internecie rdo swoich problemw i podejmuje rne rodki,
aby si od niego uniezaleni. Std modne zrobiy si ostatnio np. wyjazdy wakacyjne pod
43

hasem digital detox, coraz czstsze s take przypadki wysyania dzieci do psychologw,
specjalizujcych si w uzalenieniach od Internetu.
Spjrzmy jednak na to, jak wyglda ycie w dobie Internetu. Jeeli student usyszy
ciekaw informacj na zajciach od profesora, moe w kadej chwili, korzystajc z laptopa
lub smartfona, wej na stron Google i sprawdzi co w tej kwestii zostao napisane
w Internecie, albo raczej co wyszukiwarka wskae jako najwaniejsze informacje. Gdy
zaintryguje nas jaki obrazek bez podpisu, wystarczy zrobi jego kopi i przesa do ktrej
z wyszukiwarek rozpoznajcych obrazy (np. tineye.com) jeli grafika bya wystarczajco
popularna, to najpewniej otrzymamy informacj, kto jest jej autorem, oraz kiedy zostaa
wykonana. Jadc samochodem czsto syszymy utwr w radiu, ktry nam si podoba.
Redaktor podpowiedzia tam, e wystarczy wej na stron internetow radiostacji, aby
zobaczy list publikowanych utworw i dowiedzie si, co to za piosenka. Skoro ju pozna
si utwr, mona wpisa jego nazw w wyszukiwarce YouTube i odtworzy go razem
z teledyskiem tyle razy ile sobie tylko kto zayczy. Zawsze mona chcie posucha utworu
bez dostpu do Internetu wystarczy go sobie wczeniej cign. Sumieniu cigajcego
i obowizujcemu prawu pozostawiamy odpowied na pytanie, czy zapaci za to, czy nie. To
samo tyczy si filmw i seriali kady uytkownik Internetu moe obejrze na swoim
urzdzeniu film lub najnowszy odcinek ulubionego serialu, ktrego akurat adna telewizja
w Polsce nie wywietla. Zazwyczaj jednak seriale te trafiaj na polski rynek, ale c to za
przyjemno z ogldania serii odcinkw, gdy ju wszyscy na wiecie wiedz, kogo tym razem
producent serialu umierci
Internet w caej swojej nieskoczonoci i cigym rozwoju staje si przydatnym
i potnym instrumentem do pozyskiwania wiedzy. Gdy ludzie poszukuj informacji
zwracaj si w pierwszej kolejnoci gwnie do sieci internetowej. To sugeruje, e dziki
Internetowi, a w szczeglnoci wyszukiwarkom, zwikszamy swoj wiedz; problem w tym,
e jednoczenie moe wystpowa zwikszanie nierwnoci w zdobywaniu informacji.
Popularne wyszukiwarki takie jak Google czy Yahoo! graj dzi rol dominujcych agencji
informacyjnych produkuj, organizuj, dystrybuuj, dostosowuj a nawet manipuluj
informacj online, tym samym zdobywajc midzynarodow popularno. Firmy te zdobyy
swoj strategiczn pozycj, poniewa speniaj jedn z najwikszych potrzeb spoeczestwa
informacyjnego zaspokajaj gd natychmiastowej i waciwej informacji. Czsto zarwno
tradycyjni dostawcy, jak i odbiorcy informacji, zwracaj si do wyszukiwarek w celu
wsparcia swojej gwnej dziaalnoci oraz zdobycia lub utrzymania przewagi nad
konkurentami.1
Miejsce wyszukiwarek w Internecie

Gdzie w tej caej globalnej sieci informacji znajduje si wyszukiwarka Google?
U bram Internetu, wskazujc wedle wasnego uznania miejsca, w ktre warto zajrze
i kierujc tam, gdzie algorytm wyszukiwarki uwaa, e uytkownik chce albo powinien
przej. Dla zdecydowanej wikszoci uytkownikw Internetu wyszukiwarka Google jest
* Mgr Micha Oldzki, doktorant Uniwersytetu Warszawskiego, michaljerzyoledzki@gmail.com.
1
E. Segev, Google and the Digital Divide, Chandos Publishing, Tel Aviv, 2010, s. 18.
44

pierwszym, wrcz naturalnym rdem wiedzy na temat tego, co mona znale w Internecie.
Wyszukiwarki jak Google, MSN czy Yahoo! s klasycznym przykadem gatekeeperw
Internetu, poniewa kontroluj przepyw informacji i peni rol drzwi wejciowych do
internetowego wiata. Wyszukiwarki to nie tylko agenci informacyjni, ktrzy indeksuj,
organizuj i dostosowuj informacje w chaotycznej sieci online, ale rwnie instrumenty do
nawigacji i odkrywania nowych terytoriw w Internecie. Z jednej strony wyszukiwarki
zapewniaj wicej szans na produkcj i konsumpcj informacji, jednak z drugiej powoduj
nierwnoci w zdobywaniu informacji przez faworyzowanie poszczeglnych aktorw (np.
kraje, firmy czy lepiej wyksztaconych uytkownikw), marginalizujc innych.
Wszystkie wymienione powyej cechy Internetu pozwalaj nam y na wanie takim
poziomie dostpu do informacji, kultury i komunikacji do jakiego si ju przyzwyczailimy.
Jednak obywatele nie wszystkich pastw na wiecie maj podobny dostp do Internetu. Przez
cay XX wiek toczyy si rozmowy na forum midzynarodowym, by kady kraj mia
swobodny dostp do informacji. Zgodzono si z opini, i czowiek, aby si rozwija
i zdobywa wiedz o otaczajcym go wiecie, powinien mie dostp do informacji. Ustalono,
e gwarantowa mu to powinny podstawowe unormowania dotyczce realizacji praw
czowieka. Wedug orzeczenia z 2013 r. niemieckiego Trybunau Federalnego w Karlsruhe,
Internet jest artykuem pierwszej potrzeby i utrata moliwoci korzystania z Internetu jest
porwnywalna do utraty moliwoci korzystania z samochodu.2 Podobnie jest od 2009 roku
w Finlandii, gdzie dostp do cza o prdkoci przynajmniej 1 Mbps jest uwaany za
podstawowe prawo obywatelskie kady obywatel musi mie techniczn moliwo
uzyskania dostpu do sieci.3
Dziki rozwojowi technologii telekomunikacyjnej jestemy w stanie odbiera te same
informacje niemal w kadej czci globu ziemskiego, a dziki Internetowi nie tylko odbiera,
ale rwnie nadawa informacje.
Idea swobodnego przepywu informacji w przeszoci

W okresie zimnej wojny dwch supermocarstw demokracje zachodnie, dysponujce
duymi zasobami informacji i zdolnociami jej komunikowania, stay na stanowisku, e
wszystkim obywatelom powinien by zapewniony swobodny przepyw informacji. Za ide
swobodnego przepywu informacji stay wic kraje, do ktrych naleay cztery wwczas
najwiksze na wiecie agencje prasowe (Associated Press i United Press International
z USA, Reuters z Wielkiej Brytanii i Agence France Presse z Francji), dziki czemu miay
praktycznie najwikszy udzia i wpyw na globalny przepyw informacji. Rezultatem by
znaczcy wpyw na zmiany polityczne, spoeczno-kulturowe i gospodarcze w innych krajach.
Kraje rozwijajce si protestoway przeciwko masowemu zalewaniu ich informacjami, ktre
jak twierdzono, szkodziy ich suwerennoci narodowej. Krytykowane agencje nazyway te
akty protestu atakiem na ide swobodnego przepywu informacji i wolno prasy. Przez
2
http://juris.bundesgerichtshof.de/cgi-bin/rechtsprechung/document.py?Gericht=bgh&Art=pm&pm_ nummer
=0014/13 [dostp: 28.04.2013 r.]
3
http://www.komputerswiat.pl/nowosci/internet/2013/04/internet-niezbedny-do-zycia-w-jakim-kraju.aspx
[dostp: 28.04.2013 r.]
45

dekady by to powany punkt ostrej konfrontacji na arenie midzynarodowej midzy

pastwami demokratycznymi, a krajami Trzeciego wiata popieranymi przez pastwa bloku
sowieckiego.
Idea swobodnego przepywu informacji, lansowana niemal przez p wieku, opiera si
przede wszystkim na amerykaskiej koncepcji wolnoci prasy i przekonaniu, e rdem
postpu ludzkoci jest niczym nieograniczona dziaalno jednostek oraz swobodna walka
konkurencyjna, niekrpowana ingerencj organw pastwowych.
H. Schiller amerykaski znawca i krytyk idei swobodnego przepywu twierdzi
nawet, e Stany Zjednoczone lansoway w wiecie koncepcj swobodnego przepywu
informacji gwnie, aby uatwi ekspansj na zagranic rodzimemu biznesowi
informacyjnemu.4 Rzd USA mia te widzie du rol idei w programie rozszerzania
wpyww amerykaskich w wiecie i w prowadzeniu walki propagandowej z ideologi
komunistyczn. Nieograniczony przepyw informacji mia pomc w zaktywizowaniu handlu,
dziaalnoci przedsibiorstw i korporacji narodowych a take przyczyni si do umocnienia
midzynarodowej pozycji USA.
Przewodnia rola USA w tworzeniu takich podstawowych dokumentw jak Karta
Narodw Zjednoczonych ONZ, Konstytucja UNESCO czy Powszechna Deklaracja Praw
Czowieka, uatwia zaakceptowanie tej idei jako zasady midzynarodowego wspycia
propagowanego przez wiatowe organizacje. Oczywicie rodzio to zdecydowany sprzeciw
krajw bloku sowieckiego, ktre widziay w dziaaniach USA prb rozcigania zasad
Konstytucji amerykaskiej i praw amerykaskich na ca spoeczno midzynarodow. Po
wstpieniu do UNESCO w latach pidziesitych i szedziesitych nowopowstaych pastw
afrykaskich i azjatyckich zmieni si ukad si w tej organizacji. Od tego czasu zaczto
bardziej si interesowa problemem przekazywanych treci i krytykowan dotychczasow
nierwnowag w przepywie informacji. Na konferencji Generalnej UNESCO w 1970 r.
hinduski minister informacji J. K. Gural stwierdzi m.in.: Kiedy mwimy o swobodnym
przepywie informacji, zapominamy zawsze o tym, komu ta informacja suy. wiat osign
etap, na ktrym kraje rozwijajce si zalewane s w imieniu swobodnego przepywu
informacji przez idee z zagranicy. Tragedia w tym, e nie chodzi o informacje, lecz
o propagand. // Nie bdzie swobodnego przepywu informacji, dopki kraje rozwinite
bd miay monopol, kontrol techniczn i technologiczn. Swobodny przepyw informacji
jest wic mitem. W tym sensie przepyw informacji nie powinien istnie, gdy suy
Zachodowi, kapitaowi, krajom rozwinitym.5
Por. np.: H.J. Schiller, Genesis of the Free Flow of Information Principles: the Imposition of Communications
Domination. Journal of Peace Research No. 6, 1976 lub: Communication and Cultural Domination, New York
1976. Rozdzia z tej ksiki ukaza si w jzyku polskim pt.: Dyplomacja dominacji kulturalnej a swobodny
przepyw informacji, Przekazy i Opinie nr 3, 1978.
5
Cyt. za: H. Topuz, Desequilibre de lInformation. Maszynopis powielany. UNESCO, marzec 1978, s. 2.
46

Kontrpropozycja idea swobodnego i zrwnowaonego przepywu

informacji
W roku 1976 pojawia si koncepcja swobodnego i zrwnowaonego przepywu, ktra
zwrcia wicej uwagi na jako i tre przekazywanych materiaw. Zrwnowaona
wymiana nie oznacza zamiaru ustanowienia jakichkolwiek mechanizmw ograniczajcych
przepyw importowanych materiaw, lecz jest to danie wikszego obiektywizmu i prawa
do odpowiedzi, a przede wszystkim decyzj zwikszenia narodowej i regionalnej produkcji
informacji i zagwarantowania waciwego midzynarodowego przepywu tych informacji. 6
Pastwa Trzeciego wiata zaday w nowej idei swobodniejszego dostpu do
bankw informacji, bibliotek i centrw obliczeniowych w najbardziej zaawansowanych
krajach. Pastwa Europy Zachodniej i Ameryki Pnocnej nie chciay si na to zgodzi,
poniewa uwaay, e zbieranie i rozpowszechnianie danych ponad granicami pastw zagraa
bezpieczestwu narodw oraz godzi w prawo do tajemnicy i prawa autorskie. Rezultatem
tego byo pojawienie si gosw w Stanach Zjednoczonych eby ograniczy swobodny
przepyw informacji. Powsta termin przepyw zrwnowaony7, ktry naleao rozumie
jako suszne denie do poprawy jakoci materiaw dziennikarskich. W tej koncepcji ju nie
tylko chodzio o dokadne informowanie zachodnich spoeczestw o tym co dziao si
w krajach rozwijajcych si, ale take o to, by odbiorcy w Trzecim wiecie otrzymywali
peny i zrwnowaony obraz Zachodu, to znaczy rwnie, aby opisujc wydarzenia z rnych
miejsc rwnowayy si opinie zarwno negatywne jak i obiektywne. W praktycznym
dziaaniu byo to polityczne przyzwolenie na kontrolowanie treci informacji.
Na pocztku 1980 r. dziki pracom Midzynarodowej Komisji UNESCO ds. Badania
Problemu Komunikacji (ang. International Commission for the Study of Communication
Problem), kierowanej przez Seana MacBridea, pojawi si raport mwicy o imperializmie
medialnym, jakiego miay si dopuszcza kraje rozwinite. Raport Many Voices, One
World ujmowa problem braku zrwnowaonego przepywu informacji na wiecie
kompleksowo. Mona byo w nim przeczyta o koncentracji produkcji i przesyania
informacji w biurach czterech wiatowych agencji prasowych, ktre byy gwnymi
producentami informacji, obiegajcych wiatowe media. Natomiast wszelkie protesty
Trzeciego wiata przeciwko dominujcemu napywowi informacji z uprzemysowionych
krajw byy z reguy przedstawiane jako ataki na wolny przepyw informacji 8. Autorzy
raportu zwrcili uwag, e dostp do informacji by niezrwnowaony i nierwny tak
midzy miastami i wsiami, jak midzy jednymi pastwami i innymi, stanowic
jednokierunkowy, kulturowo stronniczy i ubogi w zawarto przepyw informacji,
odwoujcy si do obcych problemw i obcych realiw9. Owoc prac Komisji MacBridea,
sta si jednym z powodw opuszczenia UNESCO przez USA w styczniu 1985. Rok pniej
uczynia to rwnie Wielka Brytania. Takie postpowanie obu tych pastw obnayo ich brak
6
Intergovernmental Conference on Communication Policies in Latin America and the Caribbean. Final Report.
San Jose /Costa Rica/. 12-21 July 1976. Part Five. Recommendations, s. 25.
7
J. Oldzki, Komunikowanie midzynarodowe, Warszawa 2001, s. 73.
8
Many Voices, One World. Towards a new more Just and more efficient world information and communication
order, Pary, UNESCO, 1980, s. 17.
9
Ibidem, s. 96.
47

gotowoci do rozmw o zrwnowaonym przepywie informacji na wiecie i denie do

utrzymania swojej midzynarodowej dominacji w sektorze medialnym.
Swobodny przepyw informacji w dobie Internetu

Raport Many Voices, One World bez wtpienia rzuci nowe wiato na problem
imperializmu medialnego i kontroli mocarstw nad wiatow wymian informacji. Co wicej,
jego konkluzje, dotyczce koncentracji mediw w krajach rozwinitych nadal s aktualne.
Wystarczy wspomnie, e w 2008 r. a 98% koncernw medialnych naleao do krajw
rozwinitych.10
Obecnie UNESCO wci spenia swoj misj i dba o promocj koncepcji swobodnego
przepywu informacji, ktra najczciej wystpuje pod nazw: swobodny przepyw idei
poprzez sowa i obrazy (free flow of ideas by word and image).11 UNESCO take uznaje, e
zasada wolnoci sowa (freedom of expression) musi stosowa si nie tylko do tradycyjnych
mediw, ale take obowizywa w Internecie. W 2011 roku powsta raport: Wolno
pocze, wolno sowa: prawne zmiany regulujce korzystanie z Internetu (Freedom of
connection, freedom of expression: the changing legal and regulatory ecology shaping the
Internet), ktry otwiera dyskusj na temat ekologii wolnoci sowa w ramach szerokiego
kontekstu polityki i praktyk rnych podmiotw na wiecie. W raporcie kadzie si nacisk na
omwienie ram koncepcyjnych rozwoju w szeciu obszarach12:
1. Inicjatywy techniczne, dotyczce poczenia lub braku poczenia, poprzez na przykad
filtrowanie treci;
2. Prawa cyfrowe, w tym te zwizane bezporednio z wolnoci sowa oraz cenzur, ale
take porednio poprzez wolno informacji oraz ochrony prywatnoci
i danych;
3. Regulacji i polityki przemysowej, w tym praw autorskich i wasnoci intelektualnej,
strategii przemysowych i technologii informacyjno-komunikacyjnych na rzecz rozwoju;
4. Uytkownikw, ktrych dziaania mog dotyczy przypadkw oszustw, bezpieczestwa
dzieci, dobrych obyczajw, pomwie i nawoywania do nienawici;
5. Polityka sieci i praktyk, w tym norm, takich jak okolice tosamoci i regulacja dostawcw
usug internetowych; oraz
6. Bezpieczestwa, poczwszy od kontroli spamu i wirusw do ochrony bezpieczestwa
narodowego.
Wszystkie powysze obszary wskazuj na due znaczenie obaw o wolno sowa i pocze
(freedom of expression and connection) w dobie nowych technologii. Wolno sowa nie jest
z gry ustalona i zapewniona w innowacyjnej technologii. Moe by ograniczona albo
zwikszona poprzez projekty technologiczne dotyczce tajnej kontroli uytkownikw
10
Ch. Fuchs, New Imperialism. Information and media imperialism?, Global Media and Communication, nr
6(1), 2010, s. 49.
11
Freedom of connection, freedom of expression: the changing legal and regulatory ecology shaping the
Internet, UNESCO, 2011, s. 3.
12
Ibidem, s. 5.
48

Internetu (np. PRISM, organizowane i prowadzone przez Stany Zjednoczone), polityk

i praktyki czasami bdcymi bardzo daleko od filozofii koncepcji wolnoci sowa. Raport
UNESCO wskazuje na potrzeb skupienia bada na rodowisku ksztatujcym przyszo
wolnoci sowa w dobie cyfrowej jak i wykorzystania najnowszych technik do realizacji idei
swobodnego przepywu informacji i praw czowieka. W tym kontekcie szczeglna uwaga
skupia si na Internecie.
Wyszukiwarka wielki indeks internetowy

Globalna sie komputerowa czy ze sob miliardy komputerw i innych urzdze
z moliwoci przyczenia do Internetu. Dziki Internetowi w szybki i skuteczny sposb
jestemy w stanie odczytywa i rozsya informacje po caym wiecie. Korzystanie z sieci jest
atwiejsze dziki przegldarkom internetowym taka przegldarka umoliwia wpisanie
bezporednio adresu strony internetowej, ktr chcemy odwiedzi i ktrej adres znamy. A co
z zasobami Internetu, ktrych adresu nie znamy? Na takie sytuacje zostay wymylone
wyszukiwarki internetowe.
Wyszukiwarka internetowa to program lub strona internetowa, dziki ktrej
uytkownicy Internetu mog atwiej odnale informacje w sieci. Gdy ludzie szukaj czego
w Internecie, pierwszym rdem tu po wejciu do przegldarki internetowej bdzie
wyszukiwarka. Nie mowa tu o sytuacji, w przypadku gdy kto zna adres strony internetowej,
ktrej szuka wtedy wystarczy, e wpisze go w przegldarce bezporednio. Trudno byoby
jednak zna wszystkie adresy, wszystkich stron internetowych w globalnej sieci
komputerowej, dlatego te wyszukiwarki s tak wane, bo zbieraj dane na temat wszystkich
rzeczy w Internecie indeksuj, organizuj i dostosowuj informacje, a nastpnie pomagaj
uytkownikom w odnalezieniu tego, czego szukaj.
Wyszukiwarki to inaczej indeksy, poniewa za pomoc rnego rodzaju szperaczy
zbieraj linki do wyszukanych zasobw. Nie zawieraj w sobie wszystkich zasobw
z Internetu, jedynie potrafi kierowa uytkownikw do tych rde, bdcych na serwerach
zupenie niezwizanych z wyszukiwark. Linki wywietlaj si w postaci stronicy SERP
(Search Engine Results Pages). Gwne szperacze wywietlaj zazwyczaj trzy rodzaje list
SERP wynikajcych z13:
indeksacji dokonywanej przez automaty;
indeksacji dokonywanej przez ludzi;
rnych form opat za umieszczanie adresw stronna tej licie tzw. sponsoring.
Wystarczy wpisa jakie haso w wyszukiwarce, aby otrzyma w odpowiedzi list wynikw
zwan SERPs. Informacje zwrotne mog by w formie stron internetowych, tekstw, grafik
i wielu innych typw plikw. Najczciej wyszukiwarki s stworzone w taki sposb, aby
w czasie rzeczywistym dokonyway cigej indeksacji. W zdecydowanej wikszoci
wykonuj j automaty specjalne programy: pajki, roboty, w tym Web crawlery
automaty przegldajce ca sie i zbierajce informacje na temat napotkanych obiektw.
13
rdo: http://www.gogolek.com/PrezentacjeKTI/6%20Szperacze.pdf [dostp 08.06.2013 r.].
49

Fundamentem kadego indeksu s meta dane, stanowice sum informacji o informacjach,

np. dotyczce struktury opisu okrelonego materiau: nazwa strony, jej adres, tytu, pierwszy
akapit.
Ilustracj procesu indeksacji pokazuj w Rycinie 1. Przeszukiwana przez szperacze
cz Sieci obejmuje zaledwie niewielki fragment jej zasobw. Szacuje si, e tzw. gboka
Sie obejmuje ponad piset razy wicej informacji od pytkiej bdcej w zasigu
szperaczy.14 Jeli chodzi za o wywietlanie uytkownikom waciwych odpowiedzi, suy im
do tego najczciej cile tajny algorytm, ktry na podstawie rnych czynnikw wskazuje
adekwatne do zapytania uytkownika informacje.
Ryc. 1: Ilustracja procesu indeksacji wyszukiwarek.
rdo: http://www.gogolek.com/PrezentacjeKTI/6%20Szperacze.pdf [dostp 08.06.2013r.].
Wyszukiwarki powstaway wraz z rozwojem Internetu. Pierwsze, mao uyteczne

i wci prymitywne zaczy si pojawia ju w 1992 roku, jednak dopiero rok pniej
powstaa wyszukiwarka W3Catalog uznana za pierwsz w stylu, w jakim dziaaj do dzi.
Przez dugi czas wyszukiwarki byy wci niszowe. W 1994 roku powstaa pierwsza
wyszukiwarka, ktra nabraa duego znaczenia jako przedsiwzicie komercyjne Lycos. Po
niej wyszukiwarki pojawiay si ju w zawrotnym tempie i staway si coraz bardziej
popularnym narzdziem wrd uytkownikw. Z tych, ktre do dzi s znane
i wykorzystywane warto wymieni: Yahoo (USA) z 1995, Ask (USA) z 1996, Yandex
(Rosja) z 1997, MSN (dzisiejsza wyszukiwarka firmy Microsoft, USA) i Google (USA)
z 1998 oraz Baidu (Chiny) z roku 2000.
14
Ibidem.
50

Popularno wyszukiwarki Google

Wrd istniejcych do dzisiaj wyszukiwarek, produkt firmy Google przoduje
w popularnoci i wykorzystaniu na wiecie. Wedug danych za grudzie 2012 r. znanej firmy
analitycznej comScore zajmujcej si badaniami Internetu wynika, e liczba wiatowych
wyszukiwa w Google to prawie 115 miliardw dokonywanych przez 1,17 miliarda
unikalnych uytkownikw(udzia odpowiednio 65,2% oraz 76,6%). Analitycy comScore
twierdz, e na wiecie jest 1,5 miliarda uytkownikw wyszukiwarek, co oznacza, e
w zdecydowanej wikszoci przynajmniej raz skorzystali z produktu Google. Nastpne
w kolejnoci pod ktem liczby wyszukiwa s wyszukiwarki Baidu z udziaem 8,2%, Yahoo
z udziaem 4,9%, Yandex z udziaem 2,8%, oraz Microsoft z udziaem 2,5%.15
Swoj popularno wyszukiwarka Google zawdzicza najpewniej dziki kilku
czynnikom. Po pierwsze Google wywietla wyniki za pomoc oryginalnego rozwizania
PageRank. Ten specjalny algorytm ranguje strony internetowe w oparciu o bardzo wiele
czynnikw, na przykad Google stosuje a ponad 100 kryteriw w procesie oceniania witryny.
Aby uzyska wysok pozycj w SERP waciciel witryny powinien midzy innymi zadba
o liczb i ranking innych stron, ktre kieruj (poprzez link) do tej wanie witryny, jak
rwnie wany jest opis strony, sowa kluczowe, czysto strony, jako treci i wiele
innych kryteriw.PageRank dziaa zgodnie z zaoeniem, e dobre lub podane strony s
czciej polecane na innych stronach ni te gorsze. Powoduje to te pola do naduy
w zabiegu, niekontrolowanego przez szperacz, zwikszania oceny strony wykorzystano
efekt uboczny PageRank. Polega on na wizaniu pozycjonowanego linku, na licie SERP, ze
sowami kluczowymi na stronach zawierajcych link do sztucznie eksponowanej strony.
Innymi sowy na przykad wystarczy przekona stosown liczb wacicieli stron do
zamieszczenia na ich stronach linkw do strony ABC w otoczeniu sowa kluczowego
polityk, by wpisujc sowo polityk szperacz wywietli link do strony ABC na wysokiej
pozycji SERP.16
Po drugie, w roku 1998, Google jako pierwszy zaadaptowao ide sprzedawania
wyszukiwanych hase i umoliwio kupowanie reklam, ktre wywietlay si przy szukaniu
wybranych hase. Miao to znaczcy wpyw na cay rynek wyszukiwarek, poniewa
umoliwio im zdobywanie ogromnych dochodw ze rde reklamowych. Dziki stworzeniu
bardzo dobrego algorytmu, Google przycigao coraz wicej uytkownikw, ktrzy
otrzymywali w odpowiedzi to czego szukali. Dziki za coraz wikszej rzeszy uytkownikw,
wzrastay przychody z reklam i do dzi s gwnym dochodem firmy notabene jednej
z najbogatszych firm na wiecie (277 miejsce w oglnowiatowym rankingu Fortune 500).17
15
http://searchengineland.com/google-worlds-most-popular-search-engine-148089 [dostp: 28.04.2013 r.]

http://www.gogolek.com/PrezentacjeKTI/6%20Szperacze.pdf [dostp: 08.06.2013 r.].
17
http://money.cnn.com/magazines/fortune/global500/2012/snapshots/11207.html [dostp: 28.04.2013 r.].
16
51

Krytyka wyszukiwarki Google

Deklarowan misj firmy Google jest skatalogowanie wiatowych zasobw informacji
i uczynienie ich powszechnie dostpnymi i uytecznymi. 18 Wyszukiwarka Google jest
najbardziej powszechnym w wiecie indeksem wikszoci informacji zgromadzonych
w zasobach Internetu. Krytyczne spojrzenie na dziaalno Google nie powinno nikogo
dziwi. Jest to jedna z najwikszych firm na wiecie pod ktem kapitau oraz wpyww. Std
te pojawiaj si wyrazy sprzeciwu wobec polityki Google. Margaret Hodge, przewodniczca
parlamentarnego Komitetu Finansw Publicznych w Wielkiej Brytanii, owiadczya:
Jestecie firm, ktra gosi: nie czy za. Ja myl jednak, e czynicie zo.19 Sowa te
powiedziano w kontekcie ujawnienia, e Google w 2012 r. zarobi 3,2 mld funtw i zapaci
zaledwie 3,4 mln funtw podatku w Wielkiej Brytanii, co wyglda na unikanie pacenia
podatkw.
Oprcz tej kwestii, Google jest obiektem duej iloci postpowa
antymonopolistycznych na wiecie.20 W USA generalny prokurator stanu Teksas prowadzi
dochodzenie majce na celu wyjani, czy Google wykorzystuje swoj dominujc pozycj
do osabienia rywali poprzez manipulowanie wynikami wyszukiwarki oraz linkami patnymi.
W Korei Poudniowej Komisja Wolnego Handlu prowadzi dochodzenie wobec praktyk
biznesowych Google w kontekcie wyszukiwarki mobilnej. Ministerstwo Sprawiedliwoci
w Brazylii sprawdza skargi na Google mwice o ich dziaaniu wobec konkurencji i polityki
prywatnoci.
Dziaalno Google spowodowaa rwnie zmiany w prawie kilku pastw. Na
przykad w Niemczech, w 2013 roku uchwalono regulacje o nazwie Lex Google
poprawk do prawa autorskiego. Prawo to pozwala wacicielowi Google i innych
wyszukiwarek na wywietlanie pojedynczych sw, lub mae fragmenty tekstu bez potrzeby
pacenia wydawcom za wiksze zajawki tekstu Google musi paci twrcom tych treci.
Francja z kolei posza na porozumienie, w ramach ktrego Google przeznaczy 60 mln euro
na fundusz wspierajcy poszukiwanie przez wydawcw nowych cyfrowych modeli
biznesowych.21
Zupenie oddzielnym tematem jest wspomniana wanie polityka prywatnoci, ktra
jest kwesti wielu dochodze na wiecie, a ostatnio gwnie w Europie. Sze pastw
europejskich Niemcy, Francja, Hiszpania, Holandia, Wochy oraz Wielka Brytania
rozpoczy dziaania przeciwko nowej polityce prywatnoci Google wprowadzonej w 2012
roku. Agencje zajmujce si bezpieczestwem danych zwrciy si do Unii Europejskiej
poniewa uwaaj, e polityka prywatnoci Google amie prawo UE. Francuska organizacja
C.N.I.L twierdzi, e amerykaska firma niewystarczajco si tumaczy z wykorzystywania
danych osobowych uytkownikw, zwaszcza gdy te informacje s wykorzystywane
w rnych usugach do celw takich jak reklamy.22
18
http://www.google.com/about/company/ [dostp: 28.04.2013 r.].

E. Bendyk, Diabe tkwi w sieci, POLITYKA nr 22, 2013, s. 15.
20
http://www.fairsearch.org/wp-content/uploads/2012/06/global-scrutiny.pdf [dostp: 08.06.2013 r.].
21
E. Bendyk, op. cit., s. 14.
22
http://www.nytimes.com/2013/04/03/technology/google-to-face-national-regulators-over-privacy-policy.html?
_r=0 [dostp: 08.06.2013 r.].
19
52

Warto w tym miejscu rwnie wspomnie, e Komisja Europejska uruchomia w 2010

roku szerokie dochodzenie antymonopolistyczne w sprawie zarzutw, i Google naduywa
swojej dominujcej pozycji na rynku poprzez manipulowanie wynikami wyszukiwania.
Konsekwencj tego postpowania byo przedstawienie w 2012 roku przez Komisj
Europejsk czterech zarzutw wobec dziaa Google23:
1. Zwodnicze wywietlanie wynikw: Google wywietla w swoich oglnych wynikach
wyszukiwania linki do wasnych usug, a nie linki do konkurentw.
2. Nieautoryzowane kopiowanie treci: Sposb, w jaki Google kopiuje zawarto
z konkurencyjnych usug i wykorzystuje je w swojej ofercie.
3. Wyczno w umowach reklamowych: Umowy midzy Google i partnerami na stronach
internetowych, na ktrych Google wywietla reklamy. [...] W wyniku tych porozumie
partnerzy otrzymuj de facto wyczno. "
4. Przenono danych kampanii reklamowych: Ograniczenia Google, ktre powoduj, e
danych z kampanii w produkcie Google AdWords nie mona przenosi swobodnie do
produktw konkurencji.
Google a idea swobodnego przepywu informacji

Google oficjalnie promuje ide swobodnego przepywu informacji jednoczenie
mocno z niej korzystajc. W 2010 roku firma opublikowaa raport Uatwianie handlu
w dobie technologii informacyjnych: usuwanie barier dla swobodnego przepywu informacji
(w oryginale: Enabling Trade in the Era of Information Technologies: Breaking Down
Barriers to the Free Flow of Information)24, w ktrym przedstawiono kraje prbujce
wpywa na dostp do informacji w Internecie jako blokujce handel i wzrost ekonomiczny.
Dodatkowo w 2011 roku razem z takimi amerykaskimi firmami jak Citi, Microsoft, IBM,
GE oraz VISA, Google podpisao pod przewodnictwem Krajowej Rady Handlu
Zagranicznego spis praw, ktrymi rodowisko biznesowe tego kraju powinno si kierowa
aby promowa przejrzyste, uczciwe i bezpieczne transgraniczne przepywy informacji 25.
Jednym z ciekawszych projektw Google jest rwnie Transparency Report. Twrcy
najpopularniejszej na wiecie wyszukiwarki czuj, e ich obowizkiem jest zapewnienie
maksymalnej przejrzystoci caego przepywu informacji zwizanych z naszymi narzdziami
i usugami26. Z tego darmowego i oglnodostpnego raportu mona dowiedzie si o ruchu
w czasie rzeczywistym i w ujciu historycznym w usugach Google na caym wiecie, liczbie
da usunicia treci, ktre Google otrzymao od rzdw lub wacicieli praw autorskich
oraz liczbie wnioskw o udostpnienie danych uytkownikw, ktre otrzymuj od instytucji
rzdowych i sdw.
Nietrudno jednak zauway, e wszystkie te dziaania maj te bardzo korzystny
wpyw na biznes firmy Google pod otoczk walki ze zem. W podobnej roli stawiay si po
drugiej wojnie wiatowej amerykaskie agencje prasowe, ktre wspierane przez swj rzd
23
http://www.fairsearch.org/wp-content/uploads/2012/06/global-scrutiny.pdf [dostp: 09.06.2013 r.].

http://www.google.com/googleblogs/pdfs/trade_free_flow_of_information.pdf.
25
http://www.nftc.org/default/Innovation/PromotingCrossBorderDataFlowsNFTC.pdf.
26
http://www.google.com/transparencyreport.
24
53

wchodziy na rynki wiatowe z hasem szerzenia swobodnego dostpu do informacji na

ustach. Dzisiaj Google korzystajc z tej idei udostpnia coraz wikszej liczbie uytkownikw
Internetu wyszukiwark na caym wiecie nawet w takich krajach, ktre z wolnym dostpem
do informacji nie maj wiele wsplnego.
Ponad 40 krajw na wiecie blokuje lub ogranicza dostp do informacji oraz danych
zamieszczanych w Internecie27. Jednym z tych krajw s Chiny, gdzie Google dziaa od 2000
roku. Jednak z powodu cenzurowania i filtrowania niektrych treci przez rzd chiski oraz
prb omijania tej cenzury wyszukiwarka Google dziaaa wolno i nie moga przebi si
w sytuacji rosncej przewagi wyszukiwarki Yahoo! China (aktywnie wsppracujcej
z chisk cenzur) oraz lokalnej Baidu.com. W 2006 Google uruchomio chisk wersj
swojej wyszukiwarki tym razem ju aktywnie wsppracujc z rzdem chiskim.
W zwizku z tym spotykano si z sytuacj, e wyszukujc to samo haso, np. Falun Gong
praktyka doskonalenia ciaa i umysu zabroniona przez chiskie wadze w 199928,
w wyszukiwarce www.google.cn oraz www.google.com otrzymywano zupenie rne wyniki.
W chiskiej wersji na pierwszym miejscu wyskakiwaa strona Peoples Daily oficjalnej
gazety rzdowej, na ktrej wyjaniano niebezpieczestwa oraz plotki mwice o spiskowaniu
czonkw Falun-Gong przeciwko rzdowi29.
Trudno jednak tutaj wini Google za swoje dziaania. Wyglda na to, e w czasach
globalizacji Google tylko walczy o dostp do duego tortu rynku chiskiego. Nie tylko
wyszukiwarki wsppracuj z rzdem chiskim Harri Wu, aktywista praw czowieka,
wskaza w 2004 roku, e firmy amerykaskie takie jak Cisco i Symantec czsto wsppracuj
z chisk policj oraz cenzuruj anty-rzdowe informacje, aby wicej zyska na rynku.
Podobn sytuacj jak w Chinach, cenzurowanie zawartoci Internetu, spotka mona na
przykad w Birmie, Iranie, Pnocnej Korei, Arabii Saudyjskiej i Zjednoczonych Emiratach
Arabskich.
Podsumowanie
Idea swobodnego przepywu informacji nie ma ju takiego znaczenia jak w czasach,
gdy dostp do informacji, czy to ze wzgldu na brak technologii, czy te ze wzgldu na
uwarunkowania polityczne danego kraju, by mocno ograniczony. Wyszukiwarki internetowe
speniaj swoje role oraz uatwiaj dostp do informacji, jednak jest wiele barier, takich jak:
posiadanie odpowiedniego urzdzenia, podczenia do Internetu, czy te brak cenzury
w kraju, ktre uytkownicy musz pokona, aby mwi w tym przypadku
o penowartociowym swobodnym przepywie informacji. Dostp do Internetu daje szanse
zrealizowania tej idei, ale jeszcze w wielu miejscach na wiecie brakuje nie wszyscy mog
swobodnie korzysta z sieci. Jednoczenie naley przypomnie sobie sytuacje sprzed
kilkudziesiciu lat, gdy oskarano zwolennikw idei o zachodnio-centryczno, imperializm
medialny i jednokierunkowo.
27
http://googlepublicpolicy.blogspot.com/2011/11/advancing-free-flow-of-information.html.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Falun_Gong.
29
E. Segev, op. cit, s. 64.
28
54

Dzisiejsze badania wskazuj, e mamy reminiscencj tych scen wystarczy

zauway, e zdecydowana wikszo z nas korzysta z jednego systemu (Windows), jednej
przegldarki (Internet Explorer) oraz jednej wyszukiwarki (Google). Tym bardziej, e wedug
bada przeprowadzonych przez Elada Segeva z Hebrew University w Jerozolimie, Google
powiksza cyfrowy podzia (digital divide) dostosowujc i manipulujc informacjami
oraz upenomocniajc niektrych uytkownikw (np. posiadajcych wiksze kompetencje
w posugiwaniu si technologi wyszukiwarek), dziki czemu zwiksza swj wpyw
i kontrol nad spoecznoci informacyjn. Jednoczenie badania Google News, czyli
agregatora wycznie wiadomoci z serwisw informacyjnych, wskazay na wyran
obecno wiadomoci dotyczcych USA w wiadomociach zarwno w jzyku angielskim, jak
i w innych jzykach30.
Zawarte w misji Google sowa o uporzdkowaniu wiatowych zasobw informacji,
tak by stay si powszechnie dostpne i uyteczne31 s waciw ilustracj ekonomicznych
i politycznych prb wykorzystania tych informacji oraz tego jak wane w dzisiejszym
spoeczestwie s wyszukiwarki internetowe. Umoliwiaj one jednak rzdom
i uytkownikom z odpowiednimi zdolnociami rozwj rnych taktyk i mechanizmw, ktre
pozwalaj uzyska pewne korzyci i promowa swoje interesy i stanowiska.
Bibliografia
Castells M., Spoeczestwo sieci, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011.
Cohen J. i Schmidt E., The New Digital Age: Reshaping the Future of People, Nations and Business, Alfred A.
Knopf, New York 2013.
de Sola Pool I., Technologies of Freedom, Belknap Press of Harvard University Press, Cambridge i Londyn
1983.
Halavais A., Wyszukiwarki internetowe a spoeczestwo, tum. Tomasz Pudowski, Wydawnictwo Naukowe
PWN, Warszawa 2012.
Jaskiernia A., Media masowe w demokratycznych procesach wyborczych, Wydawnictwo ASPRA-JR, Warszawa
2008.
Lasswell H.D., The Structure and Function of Communication in Society, [w:] The Process and Effects of Mass
Communication, Schramm W., i Roberts D.F. (eds.), University of Illinois Press, Urbana 1971.
Lax S., Access denied in the information age, Palgrave, New York 2001
Legum C., Cornwell J., A Free and Balanced Flow. Report of the Twentieth Century Fund Task Force on the
International Flow of News, Background Paper, Lexington 1978.
Levinson P., Nowe nowe media, tum. Maria Zawadzka, Wydawnictwo WAM, Krakw 2010.
McLuhan M., Zrozumie media. Przeduenia czowieka, tum. Natalia Szczucka, Wydawnictwo NaukowoTechniczne, Warszawa 2004.
Mehra A., Free Flow of Information. A New Paradigm, New York, London 1986.
Michelson R.L., Wheeler J.O., The flow of information in a global economy: the role of the American Urban
system in 1990, Annals of the Association of American Geographers 1994
Nordenstreng K., Varis T., The Nonhomogenity of the NationalState and the International Flow of
Communication, [w:] Communications Technology and Social Policy. Understanding the New Cultural
Revolution, Gerbner G., Gross L.P., Melody W.K. (eds.), New York 1973.
Oldzki J., Komunikowanie w wiecie, Wydawnictwo ASPRA-JR, Warszawa 2001.
Recommendation No. 42. Intergovernmental Conference on Strategy and Policies for Informatics. TorremolinosMalage. August 8 September 6, 1978.
Schiller H.J., Communication and Cultural Domination, International Arts and Sciences Press, New York 1976.
30
Segev E., Google and the Digital Divide, Chandos Publishing, Tel Aviv, 2010, s. 169.
http://www.google.com/about/company/
31
55

Segev E., Google and the Digital Divide: The Biases of Online Knowledge, Woodhead Publishing, Cambridge
2010.
Sullivan-Trainer M., Detour: The Truth about the Information SuperHighway, IDG Books, San Mateo 1994.
UNESCO, World Communication and Information Report, Pary, 1999-2000.
Literatura rdowa / dokumenty poddane analizie:
Raport przejrzystoci Google - http://www.google.com/transparencyreport/
Enabling Trade in the Era of Information Technologies: Breaking Down Barriers to the Free Flow of
Information
http://static.googleusercontent.com/external_content/untrusted_
dlcp/www.google.com/pl//googleblogs/pdfs/trade_free_flow_of_information.pdf
Abstract
The idea of free flow of information in the Internet era the role of Google search engine
In its infinite and continuous development the Internet is a useful and powerful tool for knowledge acquisition.
Popular search engines such as Google and Yahoo! are play a role today the of the dominant agencies they
produce, organize, distribute, adapt and even manipulate information online. Google search engine is for the
vast majority of Internet users a first, or even natural source of knowledge of what you can find on the world
wide web. The idea of free flow of information, which was founded in UNESCO and promoted for almost half a
century, is based primarily on the American concept of freedom of the press, also on the belief that the source of
human progress is an unrestricted free activity of individuals and free access to information not interfered by
state authorities. UNESCO recognizes that the principle of freedom of expression must apply not only to
tradition media, but also is applicable online. This articles purpose is to define the role of Google in the
practical implementation of this idea. The declared mission of Google is cataloging the world's information and
making it universally accessible and useful. The search engines developers fulfill this idea by officially
promoting free flow of information and projects such as Transparency Report. At the same time Google makes
its search engine available in countries which does not have much in common with free access to information,
and where its activity is limited by authority.
Key words: Internet, search engines, free flow of information, right to access information, UNESCO, Google,
freedom of expression
56

Iwona Leonowicz-Bukaa*
E-MIGRACJA 2.0. INTERNET JAKO PRZEDMIOT
BADA MIGRACYJNYCH
Streszczenie
Niniejszy artyku powicony jest roli, jak odgrywa Internet w yciu migrantw, a co za tym idzie, jakie aspekty tego
zagadnienia mog by przedmiotem bada migracyjnych. Autorka podejmuje problem zakresu wykorzystania sieci w yciu
na emigracji pod ktem szczeglnej sytuacji, w jakiej znajduj si migranci, szczegowej analizie poddaj media etniczne
w sieci oraz portale dedykowane dla migrantw. Tekst oparto gwnie o przykad polskiej spoecznoci w Wielkiej Brytanii,
ktra po akcesji Polski do UE staa si gwnym krajem docelowym polskich migracji, jednak wnioski ze pynce mona
rozszerzy na inne kraje, a take inne ni polska spoecznoci migrantw na wiecie.
Sowa kluczowe: migracje Polakw, internet, media etniczne, media emigracyjne, portale etniczne, etniczno
w sieci
Wstp
Badania internetu zajy w ostatnich latach znaczce miejsce w obszarze
zainteresowania wielu dyscyplin naukowych. Analizie poddaje si zarwno technologiczne,
jak i spoeczne problemy zwizane z funkcjonowaniem sieci. Wiele publikacji powica si
badaniom uytkownikw internetu. Te prowadzone s nie tylko przez uczonych, ale
i instytucje badawcze takie jak Polskie Badania Internetu1, ktre regularnie publikuj
raporty na temat rnorodnych aspektw funkcjonowania polskiego internetu.
Wrd poruszanej przez badaczy problematyki wane miejsce zajmuj zagadnienia
zwizane z potrzebami i oczekiwaniami uytkownikw oraz sposobami korzystania z sieci.
W myl teorii uytkowania i korzyci (uses and gratifications theory), zapocztkowanej przez
Herzoga i Berelsona, a rozwijanej przez wielu uczonych w Polsce i za granic 2, mona
*Mgr Iwona Leonowicz-Bukaa, Katedra Dziennikarstwa i Komunikacji Spoecznej, Wysza Szkoa informatyki
i Zarzdzania z siedzib w Rzeszowie, ileonowicz@wsiz.rzeszow.pl.
1
Wystpienia z konferencji i prezentacje wynikw bada dostpne s na stronie www.pbi.org.pl.
2
Por. B. Kodun, Teoria uytkowania i korzyci fazy rozwoju, podstawowe zaoenia, [w:] B. DobekOstrowska (red.), Nauka o komunikowaniu. Podstawowe orientacje teoretyczne, Wyd. Uniwersytetu
57

stwierdzi, e badanie internetu i treci w nim oferowanych jest dzi sensowne tylko
wwczas, gdy wemiemy pod uwag faktyczne wykorzystanie oferowanych moliwoci
i treci przez ich realnych odbiorcw. Wrd nich mona wyrni kilka kategorii, ktre
ciesz si szczeglnym zainteresowaniem badaczy. Nale do nich m.in. osoby starsze, dzieci
i modzie, kobiety i wiele innych.
Do takich kategorii uytkownikw internetu, ktrzy czym szczeglnym odrniaj
si od innych, nale take emigranci. Ci wanie, ze wzgldu na swoj specyficzn sytuacj 3,
dowiadczenie zmiany otaczajcej rzeczywistoci spoecznej i kulturowej, w znacznie
wikszym stopniu mog opiera podtrzymywanie relacji z innymi oraz pozyskiwanie
informacji na moliwociach, jakie daje sie, a take korzysta z niej w bardziej
wszechstronny sposb ni uytkownicy, ktrzy pozostaj w kraju pochodzenia. Determinanty
tej specyficznej sytuacji odbiorczej to choby utrudniony dostp do informacji we wasnym
jzyku i niemono odnalezienia si w obcym otoczeniu jzykowym.
Badanie relacji internet emigracja, wydaje si szczeglnie istotne w obliczu
ogromnej skali i dynamiki zjawiska wychodstwa z Polski w ostatnich latach. Swego rodzaju
truizmem zarwno w publikacjach naukowych, jak i publicystyce i dziennikarstwie
informacyjnym stao si pisanie, e do niespotykanej dotychczas w historii Polski skali
migracji Polakw na Zachd przyczynio si wejcie Polski do Unii Europejskiej. Pomimo
licznych wczeniejszych migracji Polakw na caym wiecie akcesja do UE poczona
z otwarciem brytyjskiego rynku pracy dla pracownikw z nowych pastw czonkowskich
bya w istocie wydarzeniem przeomowym dla zjawiska polskich migracji. Zmienia si od
2004 r. nie tylko skala wychodstwa z Polski na Zachd, ale take charakterystyka
uczestnikw migracji, ich motywacji i celw, a take stylu ycia w miejscu osiedlenia.
Pastwa Zachodniej Europy, w tym gwnie Wielka Brytania, Irlandia, Szwecja po raz
pierwszy w swych dziejach musiay zmierzy si z napywem tak licznej cznie rzdu kilku
milionw osb polskiej emigracji.
Jednoczenie, pocztki najnowszej fali wyjazdw Polakw zbiegy si w czasie
z intensywnym rozwojem sieci, przejawiajcym si gwnie w ekspansji mediw
internetowych, tworzeniu przez tradycyjne media swoich odpowiednikw elektronicznych
oraz powstawaniu wszelkiego typu platform spoecznociowych, a take innych
synchronicznych i asynchronicznych, przewodowych i bezprzewodowych narzdzi
komunikacji przez Internet. Std wanie uycie w tytule sformuowania emigracja 2.0. Ma
ono podkrela istotn rnic midzy falami emigracji Polakw przed akcesj do struktur
unijnych oraz po nich. W adnej z wczeniejszych fal emigracji Internet nie odegra bowiem
takiej roli, jaka peni wspczenie.
Wrocawskiego, Wrocaw 2001, ss. 56 73; T. Goban-Klas, Analiza zawartoci przekazw masowych,
[w:] M. Malikowski, M. Niezgoda (red.), Badania empiryczne w socjologii. Wybr tekstw, Tom II, Wysza
Szkoa Spoeczno-Gospodarcza w Tyczynie, Tyczyn 1997, ss. 294 320; Idem, Media i komunikowanie
masowe. Teorie i analizy prasy, radia, telewizji i Internetu, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2004, s. 254
i wiele innych.
3
M.in. utrudniony dostp do polskich mediw, zapotrzebowanie na praktyczn informacj przydatn do ycia
w kraju osiedlenia poczone ze sab znajomoci jzyka tego kraju czy utrudniony kontakt z rodzin
i przyjacimi w kraju pochodzenia.
58

Najwaniejsze kierunki emigracji z Polski po 1 maja 2004 r.

Liczne prby okrelenia skali emigracji poakcesyjnej nie daj jednoznacznej
odpowiedzi na pytanie o to, ilu Polakw wyjechao na Zachd w minionym picioleciu.
Rne szacunki mniej lub bardziej poparte analiz danych statystycznych rnego typu
mwiy o liczbie od kilkuset tysicy do nawet 4 milionw osb w cigu pierwszych dwch
lat od akcesji. Mona sdzi, i ta ostatnia liczba jest przesadzona, zwaszcza, i wiele
opracowa nie brao pod uwag faktu, i czstokro wyjazdy po 1 maja 2004 r. miay
charakter krtkoterminowy i nie oznaczay osiedlania si wyjedajcych w kraju docelowym
na okres duszy ni kilka miesicy. W raporcie pt. Praca Polakw za granic mwi si
bowiem o co najmniej 3 mln Polakw pracujcych za granic od momentu przystpienia
Polaki do Unii Europejskiej4. Pracujcych, a nie osiadych na stae (lub co najmniej na okres
duszy ni sezonowa praca w okresie letnim). Rnica ta ma znaczenie o tyle, i osoby
wyjedajce na krtki czas rzadziej skupiaj si na urzdzeniu si w kraju docelowym,
a czciej na zarobieniu moliwie wysokiej sumy pienidzy i jak najszybszym powrocie do
kraju. Ostatnie wyniki bada GUS, bdce pokosiem Narodowego Spisu Powszechnego
z roku 2011, mwi o ponad dwumilionowej rzeszy Polakw przebywajcych poza krajem
powyej 3 miesicy, pomimo utrzymywania staego miejsca zamieszkania w Polsce.5
Pastwem, ktre po 2004 r. przycigno najwiksz liczb migrujcych Polakw bya
i wci pozostaje Wielka Brytania, std te do niej wanie pojawi si w niniejszym tekcie
najwicej odwoa. Znaczco wzrosa te liczba Polakw w Irlandii, Hiszpanii, Szwecji
i Norwegii.6 Na Wyspy Brytyjskie migrowao a 35% wszystkich polskich emigrantw po
akcesji, wyprzedzia ona tym samym tradycyjny kierunek polskich migracji jakim byy
Niemcy.7 Najnowsze dane z Powszechnego Spisu Ludnoci (Censusu), przeprowadzonego
w Wielkiej Brytanii w roku 2011, sugeruj, e w kraju tym przebywa obecnie okoo p
miliona Polakw8 i cho ich obecno na Wyspach Brytyjskich nie jest zjawiskiem nowym,
tzw. fala poakcesyjna znaczco zmienia ksztat zamieszkujcej je polskiej spoecznoci.9
Praca Polakw za granic. Raport z bada, opr. B. Rogulska, Centrum Badania Opinii Spoecznej, Warszawa
2007, za: M. Poliwka, Aspiracje Polakw pracujcych w Irlandii, [w:] Studia spoeczno-polityczne. Tom 3,
A. Andrusiewicz (red.), WSIiZ, Rzeszw, 2009, s. 97.
5
W nomenklaturze Gwnego Urzdu Statystycznego i polskiego prawa stae miejsce zamieszkania oznacza
miejsce, w ktrym kto jest zameldowany na stae, co niekoniecznie wie si z faktycznym zamieszkiwaniem
w nim. Zob. Migracje zagraniczne ludnoci. Narodowy Spis Powszechny Ludnoci i Mieszka 2011, Gwny
Urzd Statystyczny, Warszawa 2013, s. 49. rdo: www.stat.gov.pl [dostp online 7.11.2013].
6
I. Grabowska-Lusiska, M. Oklski, Emigracja ostatnia?, Wyd. Naukowe Scholar, Warszawa 2009, s. 85.
7
W roku 2008 emigracja do RFN stanowia okoo 20% ogu wyjedajcych. Por. Idem, Najnowsza emigracja
z Polski Raport Orodka Bada Migracyjnych. Biuletyn Migracyjny, Nr 16, 2008, s. 8,
http://www.biuletynmigracyjny.uw.edu.pl [dostp online 8.11.2013].
8
Dokadnie 494 356 osb. rdo: Office for National Statistics.
9
W przeciwiestwie m.in. do Irlandii. Jak pisz Bobek i Salamoska, wikszo dubliskiej Polonii to
przedstawiciele pierwszej generacji migrantw, ktrzy nie natrafiali na znaczce i utrwalone struktury polonijne,
co wicej, sami je wsptworzyli. Por. A. Bobek, J. Salamoska, Wyksztaciuchy i mariany. Polscy
migranci w Irlandii ze szczeglnym uwzgldnieniem Dublina, [w:] L. Nowak (red.), II Kongres Polskich
Towarzystw Naukowych na Obczynie, 4 7 wrzenia, PAU, Krakw 2010, s. 100.
59

Spoeczno demograficzny profil emigranta poakcesyjnego i korzystanie

z Internetu
Najnowsze migracje Polakw to w wielu przypadkach migracje zarobkowe10, niemniej
trudno jest zdefiniowa wyrazisty i spjny profil polskiego pracownika migrujcego,
poniewa migracja zarobkowa Polakw po 2004 roku ma charakter dynamiczny,
wielopostaciowy i zaleny od wielu czynnikw, czsto zwizanych z sytuacj spoecznogospodarcz w kraju przyjmujcym.11 Z duym prawdopodobiestwem mona zaoy, e
w znakomitej wikszoci emigrujcy w ostatniej dekadzie Polacy to osoby w wieku
produkcyjnym, zdolne do pracy. Mona take zaoy, e s to w znacznej mierze ludzie
modzi. Te przypuszczenia potwierdzaj liczne ekspertyzy i badania polskiej emigracji.
Jak pisz Grabowska-Lusika i Oklski, do migracji bardziej skonni s mczyni
(stanowi oni blisko 2/3 wszystkich emigrantw poakcesyjnych), ludzie w modym,
mobilnym wieku (badanie przeprowadzone przez tych autorw wykazao redni wiek
migrantw na poziomie 31,4 lat12), a w przypadku emigracji najnowszej take coraz
czciej osoby z wyszym wyksztaceniem.13 Bardzo niski wrd poakcesyjnych migrantw
jest udzia osb z wyksztaceniem niszym ni zasadnicze zawodowe 7,8%, cznie niemal
61% ma wyksztacenie co najmniej rednie, w tym 16,5% wyksztacenie wysze.14 Podobny
profil przecitnego emigranta nowej fali wylania si z wynikw bada J. Eadego,
S. Drinkwatera i M. Garapicha, prowadzonych na spoecznoci Polakw w Londynie. Ponad
poowa badanych to mczyni (54%), osoby z co najmniej rednim wyksztaceniem (90%)
oraz mode (62% mieci si w przedziale 25-40 lat).15 Naturalnie, rne kierunki migracji
przycigaj nieco innych migrantw, jednak oglnie zalenoci wymienione powyej stosuj
si do wikszoci gwnych kierunkw migracji Polakw na Zachd.
Opisane cechy migrujcych Polakw s istotne z punktu widzenia bada internetu na
emigracji. Profil wspczesnego emigranta jest podobny do profilu wspczesnego
uytkownika Internetu. Korzystajcy z sieci i komputerw w Polsce to rwnie czciej
mczyni ni kobiety, znacznie czciej osoby mode (ponad poowa w wieku od 16 34
10
Przez co w niniejszym artykule rozumie naley migracje po 1 maja 2004 r.

M. Duszczyk, J. Winiewski, Analiza spoeczno demograficzna migracji zarobkowej Polakw do pastw
EOG po 1 maja 2004 r. Ekspertyza przygotowana na zamwienie Ministerstwa Spraw Zagranicznych, Instytut
Spraw Publicznych, Warszawa 2007, s. 17.
12
Przy czym mody wiek jest cech take przedakcesyjnych migrantw. Por. I. Grabowska-Lusiska,
M. Oklski, Emigracja, s. 97.
13
Ibidem, s. 125. Przez wyjazdy osb z wyszym wyksztaceniem naley rozumie emigracj nie tylko osb,
ktre posiadaj dyplom ukoczenia uczelni wyszej, ale take co jest bardziej dotkliwe dla polskiej gospodarki
osb reprezentujcych zawody wymagajce specjalistycznych kwalifikacji, jak architekci, lekarze,
informatycy, itd. O tzw. drenau mzgw, czyli zjawisku odpywu wysoko wykwalifikowanych kadr z krajw
rozwijajcych si do najbogatszych krajw wiata pisz m.in. M. Paluszkiewicz-Misiaczek i K. Spiechlanin,
Drena mzgw emigracja zarobkowa biaego personelu do krajw UE, [w:] Polonia i Polacy w krajach
Unii Europejskiej, M. Nadolski, W. Rybczyski (red.), Akademia Humanistyczna im. Aleksandra Gieysztora,
Putusk 2006, ss. 53 66.
14
I. Grabowska-Lusiska, M. Oklski, Emigracja, ss. 100 - 101.
15
J. Eade, S. Drinkwater, M. Garapich, Polscy migranci w Londynie klasa spoeczna i etniczno. Raport
z bada, Centre for Research on Nationalism, Ethnicity and Multiculturalism, University of Surrey, London
2006, s. 5. rdo: www.polishpsychologistsclub.org [dostp online 11.11.2009].
11
60

lat), a take w przewaajcej wikszoci osoby uczce si i co najmniej ze rednim

wyksztaceniem.16
O tym, e emigranci czsto i chtnie korzystaj z internetu, wiadcz nie tylko
przypuszczenia, ale take wyniki bada, choby dane z badania sondaowego
przeprowadzonego przez autork niniejszego tekstu w okresie czerwiec wrzesie 2011 r.
wrd Polakw w Londynie. W grupie 556 Polakw17, 89,7% zadeklarowao, e ma dostp
do Internetu w pracy lub w domu, jednoczenie ponad 88% korzystao z sieci, przy 94% tych,
ktrzy czytywali pras drukowan. Ponad 1/3 badanych, ktra zadeklarowaa regularne
suchanie radia, robia to przez internet.18
O istotnym wykorzystaniu Internetu przez polskich emigrantw wiadcz take starsze
badania dotyczce np. Irlandii. Badania takie prowadziy m.in. A. Bobek i J. Salamoska19,
a take M. Poliwka. Wyniki uzyskane przez Poliwk wskazuj, i przegldanie stron
internetowych znajduje si na 4. miejscu jeli chodzi o sposoby spdzania wolnego czasu
przez badanych przez ni emigrantw polskich na Zielonej Wyspie (11% wskaza na 120
badanych).20 Take Polacy w Irlandii i Wielkiej Brytanii badani przez M. Garapicha
i D. Osipovi w wikszoci deklaruj, i co najmniej raz w tygodniu odwiedzaj polskie
internetowe strony informacyjne (60% z prby 1093 osb). A 35,2% robi to codziennie,
16,7% - kilka razy w tygodniu i 8,1% - co tydzie.21 Jak wynika z przytoczonego ju Raportu
PBI, a 77% przebadanych emigrantw z 15 europejskich krajw sucha polskiego lub
polskojzycznego radia wanie przez internet.22
Nie tylko media traktowane jako rdo rozrywki motywuj migrantw do korzystania
z sieci. Spektrum moliwoci poszerza si z dnia na dzie, a specyficzna sytuacja migracyjna
stwarza wiele okolicznoci stymulujcych wybr sieci jako narzdzia realizacji rnorodnych
zamierze i zaspokajania rnorodnych potrzeb migrantw. Temu zagadnieniu powicona
jest dalsza cz artykuu.
16
Szczegowe dane: Raport Diagnoza Spoeczna 2009. Warunki i jako ycia Polakw, J. Czapiski(red.),
T. Panek (red.), Rada Monitoringu Spoecznego, Warszawa 2009, ss. 289 291.
17
W prbie znalazy si take nieliczne osoby polskiego pochodzenia.
18
Doda warto, e badanie o ktrym wspomniano, obejmowao jedynie korzystanie z mediw, a w sieci ze
stron o charakterze informacyjnym, szeroko rozumianej prasy internetowej, bez analizy korzystania z sieci
w inny sposb. Badania zrealizowano w ramach projektu pt. Wspczesne media polskojzyczne w Wielkiej
Brytanii. Rola, funkcje i znaczenie w oparciu o badania odbiorcw, sfinansowanego w ramach 40. konkursu
wnioskw o finansowanie projektw badawczych Narodowego Centrum Nauki.
19
A. Bobek, J. Salamoska, op. cit., s. 2.
20
M. Poliwka, op.cit., s. 112.
21
Badanie przeprowadzono na osobach, ktre do Irlandii lub Wielkiej Brytanii przyjechay w roku 1989 lub
pniej. Por. M. Garapich, D. Osipovi, Raport MIGPOL. Badanie sondaowe wrd obywateli polskich
zamieszkaych w Wielkiej Brytanii i Irlandii. Wrzesie 2007, s. 13. rdo: www.polishpsychologistsclub.org
[dostp online 11.11.2013]..
22
Raport Polscy emigranci
61

Moliwoci wykorzystania internetu w yciu na emigracji

Sytuacja migracyjna a cele korzystania z sieci
Pobyt na emigracji czy osiedlenie si na stae w innym kraju z pozoru nie roni si od
codziennego ycia w kraju pochodzenia. Dzie emigranta skada z pracy, szkoy, jakiej
formy wypoczynku czy rekreacji. Naley jednak pamita, e wszystkie codzienne czynnoci
wykonywane przez migranta, charakteryzuje fakt, e maj one miejsce w zupenie innej
rzeczywistoci spoecznej, politycznej, kulturowej, religijnej i gospodarczej. Sytuacja
migracyjna to sytuacja cakowitej zmiany otoczenia oraz rozki z rodzin, a take co
podkrela P. Siuda oderwanie od wasnego narodu, wsplnoty wyobraonej, o ktrej pisa
Benedict Anderson. Wsplnoty, ktra jest rdem konstruowania tosamoci narodowej,
poczucia wizi, solidarnoci ze swoimi, ktre daj kademu czowiekowi poczucie
bezpieczestwa i komfortu. Ten komfort, jaki daje przebywanie w rodowisku swoich,
zwykle jest dostrzegany dopiero w sytuacji migracyjnej kiedy poczucie bezpieczestwa
i cznoci z otoczeniem zostaje zachwiane.23
Mona stwierdzi, e w yciu emigranta pojawia si wiele sytuacji, w ktrych internet
staje si gwnym, a czsto jedynym narzdziem radzenia sobie z problemami wynikajcymi
z relacji z otaczajc migranta czsto niepewn, przeraajc, obc, a czasem po prostu
niezrozumia rzeczywistoci. Odpowied na pytanie o to, w jakim celu emigranci
najnowszej fali24 wykorzystuj internet, wymaga szerszego rozwinicia. Mona oglnie
stwierdzi, i cele uytkowania sieci dotycz:
korzystania z mediw polskich i polskojzycznych oraz miejscowych, w jzyku
angielskim, niemieckim, francuskim o ile migrant wada jzykiem kraju osiedlenia;
poszukiwania pracy, mieszkania;
poszukiwania informacji o usugach i produktach rnego rodzaju, czsto realizowanych
przez przedstawicieli wasnej grupy etnicznej lub przeznaczonych dla nich, np. polskiego
fryzjera, dentysty, weterynarza, a take usug bankowych dla Polakw czy
polskojzycznych firm ubezpieczeniowych;
poszukiwania kontaktw/korzystania z social media25, w tym serwisw towarzyskich
i spoecznociowych;
utrzymywania kontaktu z rodzin i przyjacimi pozostaymi w kraju oraz rodzin
i przyjacimi zamieszkujcymi miejsce osiedlenia.
23
P. Siuda, Wirtualna komunikacja z wasnym narodem, czyli rola Internetu w podtrzymywaniu tosamoci
narodowej emigrantw, [w:] Komunikacja spoeczna w wiecie wirtualnym, M. Wawrzak-Chodaczek (red.),
Wyd. Adam Marszaek, Toru 2008, ss.125 140.
24
Cho oczywicie nie tylko oni poziom wykluczenia technologicznego wrd osb starszych zmniejsza si
systematycznie na caym wiecie i dotyczy take migrantw.
25
Przez social media A. Garapich i S. Pliszka z PBI rozumiej aplikacje online, platformy i media, ktrych
gwnym celem jest umoliwienie uytkownikom interakcji, wsppracy oraz dzielenia si kontentem, czyli
rnorak treci. Zob. A. Garapich, S. Pliszka, Prywatno, wasny wizerunek i kontakty z bliskimi
w przestrzeni social media. rdo: www.pbi.org.pl [dostp online 11.03.2010].
62

Dodatkowo, jak pisze Patsy Clarke26, internet dostarcza take dla wszystkich
internautw moliwoci innego typu, ktre mog by take wykorzystywane przez migrantw
w sposb szczeglny. Wspczesny migrant z Polski do Wielkiej Brytanii czsto jedzie dzi
nie tylko po to, by pracowa. Wiele osb podejmuje za granic ksztacenie, idzie na studia,
realizuje kursy. Pomoc dla nich moe by choby korzystanie z polskich i polskojzycznych
bibliotek online, ktre uatwi dostp do rde wiedzy w jzyku polskim.
Tym, ktrzy pragn otrzyma dyplom polskiej uczelni, a jednoczenie na stae
pracowa za granic, umoliwi to choby rone formy ksztacenia na odlego, realizowane
przez Polski Uniwersytet Wirtualny. Coraz wicej uczelni wdraa take rnorodne programy
kursw e-learningowych, a same studia w znaczne mierze mona dzi oprze na
internetowym kontakcie z wykadowcami, jak to jest choby w Wyszej Szkole Informatyki
i Zarzdzania z siedzib w Rzeszowie.
Emigracja nie musi take dzi oznacza koniecznoci oderwania si od polskiej
kultury wyszej. Dziki sieci moliwe jest wirtualne odwiedzanie polskich galerii, muzew,
ogldanie prac polskich twrcw wspczesnych. Wreszcie, rzecz prozaiczna, ale jake
przydatna zakupy przez Internet, ktre umoliwiaj dostp do towarw prosto z Polski,
wysyanych w cigu kilku dni przesyk kuriersk.27
Ze wzgldu na ograniczon objto tego tekstu, poniej skupiam si na dwch
kategoriach platform dostpnych w sieci, ktre pozwalaj na realizacj wymienionych
wczeniej celw. S to elektroniczne wersje mediw etnicznych oraz etniczne serwisy
internetowe.
Media etniczne w sieci
W przypadku grup dugo obecnych na emigracji (polonia amerykaska, brytyjska,
w RFN) oraz stosunkowo licznych mona mwi o tzw. kompletnoci instytucjonalnej.
Poniewa na t koncepcj Raymonda Bretona powoywaam si ju w moich poprzednich
artykuach dotyczcych mediw polskojzycznych na emigracji 28, skrtowo przytocz tylko
definicj tego zjawiska jako stanu, w ktrym spoeczno etniczna jest w stanie zapewni
wszystkie usugi, jakie s wymagane przez jej czonkw29. Stan kompletnoci
instytucjonalnej zapewnia sobie polska spoeczno w USA, Kanadzie, Niemczech, Wielkiej
Brytanii, w innych pastwach jak Irlandia kompletno instytucjonalna zdaje si dopiero
tworzy.30
26
Por. P. Clarke, The Internet as a medium for qualitative research. Paper presented 6 September 2000 at Web
2000 Conference, Rand Afrikaans University, Johannesburg, South Africa, s. 3. rdo:
http://www.und.ac.za/users/clarke/web2000/pc.pdf [dostp online 11.11.2009].
27
Katalog usug dostpnych przez Internet poszerza si bardzo szybko. W kontekcie tekstu T. Goban-Klasa
(Od doktora Housea do doktora Google), ktry publikowany jest w tym numerze czasopisma Komunikacja
Spoeczna, wypada doda do tej listy choby korzystanie z usug diagnostyki medycznej online czy
poszukiwanie informacji zdrowotnej w sieci.
28
Por. m.in. I. Leonowicz-Bukaa, Media polskojzyczne w Wielkiej Brytanii. Zarys problematyki,
Komunikacja Spoeczna, Nr 2/2012, ss. 42 61.
29
R. Breton, Institutional Completness of Ethnic Communities and Personal Relations of Immigrants, The
American Journal of Sociology, vol. 70, Nr 2, 1964, s. 194. Zob. take J. Zubrzycki, Polish Immigrant in
Britain. A Study of Adjustment, Oxford University Press, 1956.
30
A. Bobek, J. Salamoska, op. cit., s. 8.
63

Jednym z waniejszych i pojawiajcych si najwczeniej elementw konstytuujcych

stan kompletnoci instytucjonalnej s media etniczne czy te emigracyjne, 31 bdce
instytucjami, o ktrych mona powiedzie, e spajaj dziaalno wszystkich innych
emigracyjnych czy etnicznych podmiotw. To media bowiem stwarzaj platform wymiany
informacji o ich istnieniu oraz dziaalnoci. Taka sytuacja dotyczy wikszoci mediw
etnicznych rnych spoecznoci emigracyjnych. W przypadku Polakw rozpowszechnianie
informacji o funkcjonowaniu organizacji ycia emigracyjnego (o charakterze spoecznokulturalnym, religijnym, zawodowym) odbywa si zwykle poprzez pojawiajce si
w mediach polskojzycznych artykuy, zaproszenia na imprezy (poczwszy od koncertw
muzyki popularnej po tak prestiowe jak Bal Polski), zachty do udziau w akcjach (np. akcji
sprztania grobw polskich w Londynie), promocje, a take relacje z wydarze.
Media same s take czsto inicjatorem lub organizatorem wydarze o charakterze
kulturalnym, obywatelskim, charytatywnym czy rozrywkowym. Przykadem niech bdzie
choby inicjatywa londyskiego tygodnika przedrukw Panorama, ktry 20 padziernika
br., zorganizowa dla swoich czytelniczek Warsztaty pikna. Imprezie patronowa
siostrzany tygodnik Panoramy tabloidowy Polish Express oraz portal Polacy.co.uk.32
Nieoceniona wydaje si take rola reklamowa mediw etnicznych, ktre stay si
swego rodzaju supami ogoszeniowymi33 dla polskiego biznesu za granic oraz instytucji
bdcych czci tzw. przemysu migracyjnego. Codzienne ycie emigranta to bowiem
przede wszystkim praca oraz problemy, zwizane z: finansami, podatkami, zakupami,
zdrowiem, itd. Jak pisz M. Garapich i D. Osipovi, jednym z efektw duej liczby Polakw
w Wielkiej Brytanii i Irlandii jest pojawienie si specyficznego segmentu rynku, tzw.
przemysu migracyjnego34, obsugujcego pod wzgldem finansowym, doradczym,
informacyjnym populacj polsk zamieszka na wyspach35. Pod pojciem przemysu
migracyjnego kryj si zatem polskie firmy dostarczajce Polakom polskich produktw,
sklepy, restauracje, punkty usugowe (jak fryzjerzy, krawcy) czy polscy lekarze, dentyci,
a nawet weterynarze. Media w jzyku polskim stanowi integraln cz przemysu
migracyjnego, jako gwne rdo informacji o pozostaych jego elementach. To z nich
emigranci czerpi wiedz o funkcjonowaniu i dostpnoci wymienionych podmiotw,
czciej w formie reklamy ni materiaw dziennikarskich, cho niekoniecznie. Na przykad
w nr 41 londyskiego tygodnika Cooltura, w ktrym tematem dodatku specjalnego byo
zdrowie, opublikowano map londyskich dzielnic, na ktrej zaznaczono polskie przychodnie
oraz salony fryzjerskie i kosmetyczne.36 Warto zaznaczy, e tego typu informacja jest
szczeglnie przydatna emigrantom tu po przyjedzie do kraju osiedlenia i w pierwszych
miesicach pobytu, zanim nie zorientuj si oni w warunkach ycia kraju, ktrego zostali
31
Rnice midzy mediami etnicznymi oraz emigracyjnymi za Gilson i Zubrzyckim, wyoyam

w przywoywanym ju artykule. Por. I. Leonowicz-Bukaa, op. cit.. Por. M. Gilson, J. Zubrzycki, The Foreignlanguage Press In Australia 1848 1964, Australian National University Press, Canberra 1967, s. VII.
32
Zob. Panorama. Polish Weekly Magazine, Nr 319, 10.10.2013, ss. 42 43.
33
Nie jest to okrelenie mojego autorstwa, zaczerpnam je z rozmw z redaktorem naczelnym pisma, ktre
deklaruje wysze ambicje ni wikszo nowopowstaych tytuw na Wyspach Brytyjskich.
34
w przemys migracyjny mona uzna za element kompletnoci instytucjonalnej, o ktrej pisa R. Breton.
35
M. Garapich, D. Osipovi, Raport., s. 16.
36
Zob. Cooltura, Nr 41, 12.10.2013, ss. 58 59.
64

mieszkacami, a take zanim nawi kontakty z innymi Polakami w ramach tzw. sieci
migranckiej w tym take internetowej.
Media etniczne i emigracyjne Polakw istniay w Europie od dawna, w zwizku
z dug tradycj polskich migracji. Natomiast ostatnie lata oprcz tego, i przyczyniy si do
zwielokrotnienia liczby dostpnych tytuw37, wpyny znaczco na zasady ich
funkcjonowania. Tradycyjne media zmuszone zostay do konkurowania z tymi, ktre s
dostpne w sieci. Spoecznoci emigranckie dziki sieci internetowej zyskay moliwo
uatwionego dostpu do polskojzycznej prasy, ktra jest wydawana nie tylko w miejscu,
gdzie te spoecznoci funkcjonuj, ale take do prasy, radia i telewizji polskiej tworzonej
w kraju pochodzenia. Trendy, ktre na skutek upowszechnienia internetu mog by
obserwowane w tradycyjnych mediach polskich, uwidoczniy si take w mediach
tworzonych na emigracji. Jest to m.in. spadek czytelnictwa prasy (zarwno codziennej, jak
i periodycznej) na rzecz korzystania z mediw internetowych. Istnienie w sieci stao si zatem
niezbdnym elementem funkcjonowania kadego tytuu prasowego czy rozgoni take na
emigracji.
Przykadowo, w Londynie radio polskojzyczne jest dostpne niemal wycznie przez
internet (poza pojedynczymi audycjami z rozgoniach rodowiskowych), a wszystkie tytuy
prasowe maj swoje wydania elektroniczne. W zamyle redakcji, ma to przekada si na
chtniejsze korzystanie z nich przez przedstawicieli nowej emigracji. Jednake, wedug
badania PBI, ABC Rynek i Opinia oraz Domu Mediowego Starcom, Polacy na emigracji
duo chtniej korzystaj z polskich stron internetowych, ni z tworzonych lokalnie stron
polskojzycznych w tym elektronicznych wyda prasy.38 Mona wysun zatem
przypuszczenie, i pojawienie si internetu w znacznym stopniu utrudnio, zamiast uatwi,
funkcjonowanie mediom emigracyjnym poszerzajc krg konkurencji o media krajowe,
dostpne online.
Warto nieco na marginesie doda, e z podobnymi problemami jak media
polskojzyczne na Wyspach (Wielka Brytania, Irlandia), zwizanymi z konkurowaniem
w internecie z polskimi mediami, borykaj si take media w innych krajach, gdzie od dawna
obecna jest spoeczno polska. Np. w krajach nadbatyckich na Litwie, otwie i w Estonii
pojawienie si moliwoci przeniesienia treci mediw tradycyjnych na platformy
internetowe zostao przez wikszo redakcji wykorzystane, jednak nie przynioso
spektakularnych sukcesw. Naturalnie, nieodpatno wyda internetowych, moliwo
interaktywnego kontaktu z odbiorc, pozyskania nowych odbiorcw w postaci modszego
pokolenia, pozyskania nowych reklamodawcw oraz atrakcyjniejsza wizualnie od wyda
drukowanych szata graficzna mediw pozytywnie wpywaj na funkcjonowanie istniejcych
tytuw prasy mniejszoci polskiej. Natomiast modzi ludzie, dla ktrych dostpno medium
37
Warto podkreli, i rozwj mediw polskojzycznych w ostatnim czasie dotyczy nie tylko Wielkiej Brytanii,
ale take Irlandii i Szwecji. S jednak przykady pastw, w ktrych pomimo napywu nowych polskich
imigrantw media nie rozwiny si tak dynamicznie, a wrcz - wkrtce po utworzeniu znikny z rynku.
Taka sytuacja miaa miejsce np. w Norwegii. Ukazujcy si w Oslo od 1 marca 2008 r. miesicznik Twoja
Norwegia, skierowany do imigrantw polskich, zawiesi dziaalno wiosn 2009 r. (ostatni numer ukaza si
w lutym), http://www.polskkurssenter.no.
38
Ankieta internetowa na prbie 15 540 osb, przeprowadzona 17-20 wrzenia 2007 r. wrd Polakw
mieszkajcych w 15 krajach Europy od co najmniej dwch miesicy. Raport Polscy emigranci w Europie , 29
listopada 2007. rdo: www.pbi.org.
65

w sieci powinna by istotnym czynnikiem zachcajcym do ich odbioru, wykorzystuj je

w ograniczonym zakresie gwnie z powodu niewielkiego stopnia zainteresowania
doniesieniami medialnymi diaspory w krajach nadbatyckich. 39 Na uwag zasuguje fakt, i
w badanych przez Izabel Borucisk krajach mamy do czynienia z mniejszoci polsk
obecn na tych terenach od dawna, nie za z przedstawicielami najnowszej fali emigracji.
Zapewne std wynika stosunkowo niska popularno nadbatyckich mediw emigracyjnych
w jzyku polskim w wersji elektronicznej.
Etniczne portale internetowe i platformy komunikacyjne
Istnieje tendencja do traktowania Internetu bd w charakterze kanau dostarczania
usug medialnych, o ktrych wspomniano wczeniej, bd jako platformy realizacji dziaa
pozamedialnych np. marketingowych pisa w 2003 r. Micha Gajlewicz.40
Dzi bez wtpienia obok tych dwch obszarw wymieni naley przede wszystkim
wykorzystanie internetu jako platformy tworzenia si sieci spoecznociowych, ktre
w zalenoci od typu spoecznoci mog by w rny sposb zwizane z dziaalnoci
medialn (np. serwisy dziennikarstwa obywatelskiego, ktrych treci tworzone s przez
spoecznoci tzw. dziennikarzy obywatelskich) czy z dziaalnoci marketingow (jak
Facebook, ktry swoj platform oddaje w rce nie tylko czonkw-uytkownikw, ale
i reklamodawcw).
Poza elektronicznymi wydaniami tradycyjnych mediw polskojzycznych powstay
w minionych latach liczne portale internetowe o rnych profilach i grupach docelowych, ale
zasadniczo skierowane do emigrantw, ukazujce si tylko w wersji elektronicznej. S to
zarwno portale oglnoinformacyjne, typowo ogoszeniowe umoliwiajce poszukiwanie
pracy, polskich usug (take zdrowotnych), polskich produktw, mieszka, zawierajce take
ogoszenia matrymonialne, serwisy towarzyskie czy randkowe, portale spoecznociowe
dedykowane migrantom, a take portale oferujce wszystkie lub wikszo moliwych
funkcjonalnoci od zaoenia profilu, doczania do grup poprzez informacje lokalne,
pogod, informacje kulturalne, do ogosze kadej treci.
Obok portali w caoci i od pocztku dedykowanych emigrantom, wielu polskich
wydawcw internetowych doczyo do swej oferty serwisy dla tej grupy odbiorcw, np.
Anglia.interia.pl, Onet.eu, Poradnik emigranta na GazetaPrawna.pl i wiele innych.
Naley zauway, e istnienie aplikacji typy Skype, czy portali takich jak Facebook,
MySpace i innych o zasigu wiatowym, a take polskich jak Nasza-klasa, uniezalenia
internaut od miejsca zamieszkania czy pochodzenia. Zatem korzystanie z nich przez
migrantw wydaje si szczeglnie atrakcyjne. Platformy te uatwiaj znacznie codzienne
kontakty z rodzin i znajomymi w Polsce, w istotny sposb zacieraj barier dzielcej
uytkownikw przestrzeni. Korzystaj oni z nich przecie niemal codziennie: zamieszczaj
zdjcia, przekazuj sobie wiadomoci w sposb synchroniczny i asynchroniczny,
39
I. Boruciska, Znaczenie Internetu w rozwoju mass mediw mniejszoci polskiej w krajach nadbatyckich,
[w:] Nowe media i polityka. Internet, demokracja, kampanie wyborcze, M. Jeziskiego (red.), Wyd. Adam
Marszaek, Toru 2009, s.140.
40
M. Gajlewicz, Internet a globalizacja, Studia Medioznawcze, 3(12)2003, s. 13.
66

z wykorzystaniem obrazu, dwiku i tekstu, graj wsplnie w gry, korzystaj z tych samych
aplikacji rozrywkowych.
Uczestnictwo w internetowych sieciach spoecznociowych ma oczywicie nie tylko
wymiar rozrywkowy. Opisywanym ju w literaturze zjawiskiem zwizanym z rol internetu
w yciu migrantw jest partycypacja wspomnianych typw portali internetowych
w funkcjonowaniu, odtwarzaniu, utrwalaniu oraz poszerzaniu sieci kontaktw emigrantw
w ramach tzw. sieci migranckich.41 Jak podkrelaj M. Milewski i J. Ruszczak-bikowska,
kady migrant w miejscu osiedlenia staje przed koniecznoci budowy kapitau spoecznego
lub te reprodukcji istniejcych wizi spoecznych w swoim nowym otoczeniu.42
Grabowska-Lusiska i Oklski przywouj badania A. White i L. Ryan dotyczce polskich
migracji tymczasowych, ktre dowodz, i paszczyzn kontaktw w ramach sieci migrantw
jest portal Nasza-klasa.43 Biorc pod uwag, i nowi emigranci rzadko korzystaj z sieci
migranckich stworzonych przez tzw. star emigracj, prawdopodobne jest, i internet jest dla
nich idealn przestrzeni do tworzenia nowego typu sieci migranckiej, opartej wycznie na
kontaktach internetowych. Idc dalej, znajomoci zawarte w ramach sieci internetowej, mog
i czasem przenosz si do wiata realnego.
Problem tworzenia i podtrzymywania przez migrantw wizi opartych na tym samym
miejscu pochodzenia za porednictwem sieci podjli w swoich badaniach Harry H. Hiller
i Tara M. Franz.44 Badacze Ci postawili tez, i komunikacja z uyciem komputera, a zatem
dzi internetu, moe poredniczy w tworzeniu czy odtwarzaniu midzy migrantami wizi
opartych na poczuciu wsplnoty miejsca pochodzenia. Co prawda, Hiller i Franz zajmowali
si migracjami wewntrznymi na obszarze Kanady, jednake wyniki ich prac mona
z uwagi na due rnice midzy poszczeglnymi prowincjami i terytoriami oraz znaczne
odlegoci przenie na korzystajcych z sieci migrantw zagranicznych, w tym Polakw
emigrujcych wspczenie na Zachd Europy.
Zdaniem Hillera i Franz, tym co czy czonkw diaspory uytkujcych serwisy
przeznaczone dla migrantw s wsplne sprawy w miejscu pochodzenia (oryg. common
interest in their location of origin), a take zakorzeniona w tym miejscu tosamo. Te
elementy sprawiaj, e osoby, ktre nigdy nie spotkay si w rzeczywistoci, a maj wsplne
pochodzenie, odczuwaj potrzeb komunikowania si ze sob.45 Emigracja nie musi ju wic
oznacza dugotrwaego ograniczenia kontaktu ze swoj prywatn ojczyzn. Nawet po jej
opuszczeniu, wizi spoeczne z rodakami mog by nie tylko stale podtrzymywane (oryg.
41
Sieci migranckie naley tu rozumie jako relacje spoeczne oddziaujce na decyzje o migracji, generujce
pienidze na sfinansowanie migracji, uatwiajce znale zakwaterowanie, prac, dostarczajce niezbdnej
informacji oraz wsparcia psychologicznego, por. I. Grabowska-Lusiska, M. Oklski, Emigracja, s. 182.
42
M. Milewski, J. Ruszczak-bikowska, Motywacje do wyjazdu, praca, wizi spoeczne i plany na przyszo
polskich emigrantw przebywajcych w Wielkiej Brytanii i Irlandii. CMR Working Papers No. 35/93, Seria:
Prace
Migracyjne,
Centre
of
Migration
Research,
Czerwiec
2008,
s.
21.
rdo:
http://www.migracje.uw.edu.pl/publ/610 [dostp online 11.11.2013].
43
I. Grabowska-Lusiska, M. Oklski, Emigracja, s.185.
44
H. H. Hiller, T. M. Franz, New ties, old ties: the use of the internet in diaspora, New Media and Society,
Nr 6/ 2004, , ss. 731 752. rdo: http: //nms.sagepub.com, dostp z dn. 5.01.2010 r.
45
Ibidem, s. 733.
67

virtual visits at home), ale take mog by o czym ju wspomniano nawizywane zupenie
nowe.46
Hiller i Franz uwzgldnili w swoich badaniach nie tylko formy wykorzystywania
komunikacji internetowej przez migrantw, ale take rne ich charakterystyki ze wzgldu na
faz emigracji. Badacze skupili swoj uwag na czterech formach komunikacji poczcie
e-mail, czatach, wyszukiwarkach internetowych oraz tzw. BBS47. Stwierdzili, e w zalenoci
od tego, czy uytkownik tych usug znajduje si w fazie pre-migrant (przed emigracj), postmigrant (tu po emigracji) czy te settled migrant (w trakcie przebywania na emigracji),
kieruj nim inne cele korzystania z nich.48
Ciekaw kwesti w kontekcie wizi tworzonych przez migrantw podj
przywoywany ju P. Siuda. Badacz, opierajc si na wynikach wasnych bada
empirycznych przeprowadzonych drog internetow, stwierdza, i komunikacja przez internet
umoliwia emigrantom podtrzymanie poczucia przynalenoci do wasnego narodu,
podtrzymanie ich tosamoci narodowej.49 Cytowany autor mwi o procesie wirtualnej
komunikacji z wasnym narodem, ktry rozumie jako proces podtrzymywania tosamoci
przez emigrantw za porednictwem sieci. Uwaa, e mona wyrni dwie odmiany tego
procesu:
1. wirtualn komunikacj z krajem swojego pochodzenia oraz
2. wirtualn komunikacj z innymi migrantami.
Jak atwo zauway, to wanie portale internetowe rnego typu poza poczt e-mail staj
si czsto paszczyzn owej wirtualnej komunikacji z wasnym narodem. P. Siuda posuwa si
dalej w swoich rozwaaniach. Uwaa, i w istocie powstajce dzi portale dla polskiej
spoecznoci zaczynaj peni rol, ktr dotychczas speniay tradycyjne media
emigracyjne.50
Internet jako narzdzie badania migrantw
Przytoczone badania zarwno odnoszce si do przemian mediw emigracyjnych,
tworzenia wizi spoecznych za porednictwem internetu, jak i podtrzymywania dziki niemu
tosamoci narodowej, to jedynie cz problemw podejmowanych w tym obszarze. Wyniki
prac badawczych pozwalaj jednak sdzi, i internet oddziauje na spoecznoci i ycie
emigrantw znacznie silniej i wszechstronniej ni moe si wydawa std niewtpliwie
46
C. Navarrete i E. Huberta zjawisko korzystania z sieci w celu pozyskiwania wiedzy o kraju oraz utrzymywania
kontaktw z rodzin i znajomymi nazywaj virtual bridge to home. Zob. C.A. Navarette, E. Huberta, Building
Virtual Bridges To Home: The Use of The Internet by Transnational Communities of Immigrants, International
Journal of Communications Law & Policy, Special Issue, Virtual Communities. Za: M. Milewski, J. Ruszczakbikowska, op. cit.
47
Ang. Bulletin Board System usuga komunikacyjna, umoliwiajca korzystanie z poczty elektronicznej,
transfer plikw czy prowadzenie dyskusji na ywo dziki uyciu modemu telefonicznego do poczenia
z centralnym komputerem, bdcym wasnoci dostawcy usugi. BBS-y byy bardzo popularne przed
pojawieniem si World Wide Web.
48
H.H. Hiller, T.M. Franz, op. cit., s. 739.
49
P. Siuda, op. cit., s. 139.
50
Ibidem, s. 132.
68

warte s cigej eksploracji. Nasuwa si przy tym pytanie o to, w jaki sposb skutecznie
i rzetelnie, a jednoczenie przy stosunkowo niewielkich kosztach, bada spoecznoci tak
rozproszone terytorialnie i zrnicowane wewntrznie.51 Wydaje si, e o ile badamy
wykorzystanie oraz funkcje, rol, znaczenie internetu w yciu emigrantw52
narzdziem idealnym jest sam internet. Jest to konkluzja optymistyczna dla zwolennikw
bada wykorzystujcych m.in. Computer Assisted Web Interviews.53 Cho dostpna
technologia i okolicznoci korzystania z sieci wci nie pozwalaj na przeprowadzenie
badania reprezentatywnego wrd ogu migrujcych, to jednak rosnca popularno
i wszechobecno Internetu sprawiaj, e badania prowadzone za jego porednictwem
pozwalaj z coraz wikszym prawdopodobiestwem odkry pewne oglne tendencje, obecne
w tych rodowiskach. Z pewnoci za internet jest najdoskonalszym narzdziem
przeprowadzenia bada wrd uytkownikw rnorodnych stron internetowych, forw, grup
dyskusyjnych, a zatem nadaje si do bada o charakterze medioznawczym czy czysto
socjologicznym. Moe by take przedmiotem badania w kontekcie jzykoznawczym,
kulturoznawczym, a take politologicznym.54
Podsumowanie
Z pewnoci artyku ten nie wyczerpuje podjtej problematyki nie taki zreszt by
jego cel. Ze wzgldu na ograniczenia objtoci, w tekcie nie uwzgldniono punktw
widzenia wielu dyscyplin oraz kontekstw, w jakich moliwe byoby zastosowanie Internetu
w celach badawczych z du korzyci. Pominito aspekty politologiczne czy historyczne,
a wydaje si badacze tych wanie dziedzin w sposb szczeglny poza socjologami czy
medioznawcami mogliby by zainteresowani badaniami wpywu internetu na spoecznoci
emigrantw, wykorzystania go przez nich do wasnych celw, a take wykorzystaniem sieci
do prowadzenia wasnych bada. Tym, co wymagaoby dalszej eksploracji na gruncie
polskiej nauki s take z pewnoci te aspekty korzystania przez emigrantw z internetu,
ktre odnosz si do problemu integracji do spoeczestw przyjmujcych (take
obywatelskiej) czy zagodzenia szoku kulturowego. Kwestie te wydaj si szczeglnie palce
w kontekcie kontestowanej dzi w wielu krajach bdcych pastwami docelowymi
emigracji polityki wielokulturowoci. Jednoczenie, cho badania internetu s ju
rozpowszechnione, konieczna jest szeroka dyskusja akademicka dotyczca sieci jako
narzdzia, a nie przedmiotu bada. Ze wzgldu na wci trwajce spory dotyczce problemu
efektywnoci bada emigrantw, biorc pod uwag choby problemy z ich lokalizacj oraz
51
O problemach badania emigrantw pisze I. Kory, Methods of Migration Research in Poland critical
overview, [w:] A. Kicinger (red.), A. Weinar (red.), State Of The Art Of The Migration Research In Poland,
CEFMR Working Paper 1/2007, ss. 66 70. rdo: www.cefmr.pan.pl/docs/cefmr_wp_2007-01.pdf [dostp
online 11.11.2009].
52
rdo tego zastrzeenia jest naturalne przeprowadzajc badanie przez internet, wykluczamy z prby
badawczej osoby, ktre nie korzystaj z internetu.
53
Technika badawcza w badaniach ilociowych, wykorzystujca ankiety internetowe, ktrych wyniki zliczane s
przez system komputerowy. Badania takie odznaczaj si wzgldnie niskimi kosztami przeprowadzenia,
szybkoci w realizacji oraz moliwoci badania bardzo rozproszonych populacji. rdo:
www.houseofnumbers.pl.
54
Zob. np. M. Szpunar, Internet w procesie realizacji bada, Wyd. Adam Marszaek, Toru 2010.
69

okreleniem liczebnoci, mona stwierdzi, e sie daje badaczom wspczesnych migracji

katalog poytecznych instrumentw badawczych. Ich wykorzystanie zaley w znacznej
mierze od jedynie kreatywnoci badacza.
Literatura
Prace zwarte i artykuy drukowane
Bobek A., Salamoska J., Wyksztaciuchy i mariany. Polscy migranci w Irlandii ze szczeglnym
uwzgldnieniem Dublina, [w:] L. Nowak (red.), II Kongres Polskich Towarzystw Naukowych na Obczynie, 4
7 wrzenia, PAU, Krakw 2010.
Boruciska I., Znaczenie Internetu w rozwoju mass mediw mniejszoci polskiej w krajach nadbatyckich,
[w:] Nowe media i polityka. Internet, demokracja, kampanie wyborcze, M. Jeziskiego (red.), Wyd. Adam
Marszaek, Toru 2009.
Breton
R.,
Institutional
Completness
of
Ethnic
Communities
and
Personal
Relations
of Immigrants, The American Journal of Sociology, vol. 70, Nr 2, 1964.
Duszczyk M., Winiewski J., Analiza spoeczno demograficzna migracji zarobkowej Polakw do pastw EOG
po 1 maja 2004 r. Ekspertyza przygotowana na zamwienie Ministerstwa Spraw Zagranicznych, Instytut Spraw
Publicznych, Warszawa 2007.
Gajlewicz M., Internet a globalizacja, Studia Medioznawcze, 3(12)2003.
Garapich A., Pliszka S., Prywatno, wasny wizerunek i kontakty z bliskimi w przestrzeni social media. rdo:
www.pbi.org.pl.
Gilson M., Zubrzycki J., The Foreign-language Press In Australia 1848 1964, Australian National University
Press, Canberra 1967.
Goban-Klas T., Analiza zawartoci przekazw masowych, [w:] M. Malikowski, M. Niezgoda (red.), Badania
empiryczne w socjologii. Wybr tekstw, Tom II, Wysza Szkoa Spoeczno-Gospodarcza w Tyczynie, Tyczyn
1997, ss. 294 320.
Goban-Klas T., Media i komunikowanie masowe. Teorie i analizy prasy, radia, telewizji
i Internetu, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2004.
Grabowska-Lusiska I., Oklski M., Emigracja ostatnia?, Wyd. Naukowe Scholar, Warszawa 2009.
Kodun B., Teoria uytkowania i korzyci fazy rozwoju, podstawowe zaoenia,
[w:] B. Dobek-Ostrowska (red.), Nauka o komunikowaniu. Podstawowe orientacje teoretyczne, Wyd.
Uniwersytetu Wrocawskiego, Wrocaw 2001, ss. 56 73.
Navarette C.A., Huberta E., Building Virtual Bridges To Home: The Use of The Internet by Transnational
Communities
of
Immigrants,
International
Journal
of
Communications
Law
& Policy, Special Issue, Virtual Communities.
Paluszkiewicz-Misiaczek M., Spiechlanin K., Drena mzgw emigracja zarobkowa biaego personelu do
krajw
UE,
[w:]
Polonia
i
Polacy
w
krajach
Unii
Europejskiej,
M. Nadolski (red.), W. Rybczyski (red.), Akademia Humanistyczna im. Aleksandra Gieysztora, Putusk 2006,
ss. 53 66.
Raport Diagnoza Spoeczna 2009. Warunki i jako ycia Polakw, J. Czapiski (red.),
T. Panek (red.), Rada Monitoringu Spoecznego, Warszawa 2009.
Rogulska B., Praca Polakw za granic. Raport z bada, Centrum Badania Opinii Spoecznej, Warszawa 2007,
Poliwka
M.,
Aspiracje
Polakw
pracujcych
w
Irlandii,
[w:] Studia spoeczno-polityczne. Tom 3, A. Andrusiewicz (red.), WSIiZ, Rzeszw, 2009.
Siuda P., Wirtualna komunikacja z wasnym narodem, czyli rola Internetu w podtrzymywaniu tosamoci
narodowej
emigrantw,
[w:]
Komunikacja
spoeczna
w
wiecie
wirtualnym,
M. Wawrzak-Chodaczek (red.), Wyd. Adam Marszaek, Toru 2008, ss.125 140.
Szpunar M., Internet w procesie realizacji bada, Wyd. Adam Marszaek, Toru 2010.
Zubrzycki J., Polish Immigrant in Britain. A Study of Adjustment, Oxford University Press, 1956.
rda dostpne w Internecie
Clarke P., The Internet as a medium for qualitative research. Paper presented 6 September 2000 at Web 2000
Conference,
Rand
Afrikaans
University,
Johannesburg,
South
Africa.
rdo:
http://www.und.ac.za/users/clarke/web2000/pc.pdf.
70

Eade J., Drinkwater S., Garapich M., Polscy migranci w Londynie klasa spoeczna
i etniczno. Raport z bada, Centre for Research on Nationalism, Ethnicity and Multiculturalism, University of
Surrey, London 2006. rdo: www.polishpsychologistsclub.org.
Garapich M., Osipovi D., Raport MIGPOL. Badanie sondaowe wrd obywateli polskich zamieszkaych w
Wielkiej Brytanii i Irlandii. Wrzesie 2007. rdo: www.polishpsychologistsclub.org.
Grabowska-Lusiska I., Oklski M., Najnowsza emigracja z Polski Raport Orodka Bada Migracyjnych.
Biuletyn Migracyjny, Nr 16, 2008. rdo: http://www.biuletynmigracyjny.uw.edu.pl.
Hiller H. H., Franz T. M., New ties, old ties: the use of the internet in diaspora, New Media and Society, Nr 6/
2004, ss. 731 752. rdo: http: //nms.sagepub.com.
Kory I., Methods of Migration Research in Poland critical overview, [w:] A. Kicinger (red.), A. Weinar
(red.), State Of The Art Of The Migration Research In Poland, CEFMR Working Paper 1/2007, ss. 66 70.
rdo: www.cefmr.pan.pl/docs/cefmr_wp_2007-01.pdf.
Leonowicz-Bukaa I., Media polskojzyczne w Wielkiej Brytanii. Zarys problematyki, Komunikacja Spoeczna,
Nr 2/2012, ss. 42 61. rdo:www.komunikacjaspoleczna.edu.pl.
Migracje zagraniczne ludnoci. Narodowy Spis Powszechny Ludnoci i Mieszka 2011, Gwny Urzd
Statystyczny, Warszawa 2013. rdo: www.stat.gov.pl.
Milewski M., Ruszczak-bikowska J., Motywacje do wyjazdu, praca, wizi spoeczne i plany na przyszo
polskich emigrantw przebywajcych w Wielkiej Brytanii i Irlandii. CMR Working Papers No. 35/93, Seria:
Prace
Migracyjne,
Centre
of
Migration
Research,
Czerwiec
2008.
rdo:
http://www.migracje.uw.edu.pl/publ/610.
Raport Polscy emigranci w Europie , 29 listopada 2007. rdo: www.pbi.org.
Prasa
Panorama. Polish Weekly Magazine, Nr 319, 10.10.2013.
Cooltura, Nr 41, 12.10.2013.
Abstract
Emigration 2.0. Internet as a subject of migration studies
This paper presents the role of the Internet in migrants lives and the issues in this area, which might be the subject of
scientific research in migration studies. The author analyses the ways of using the Internet among migrants in specific
situation they have found themselves in exile, especially using ethnic media, websites and social media. The conclusions are
based mainly on the case of polish community in UK, which became the most important direction of polish migration flows
after EU enlargement in 2004. These conclusions may be however expanded on other countries and other migrant
communities all over the world.
Keywords: Polish migration, Internet, ethnic media, emigre media, ethnic websites, ethnic social media,
ethnicity in the Web
71

Anna Martens, Anna Dudziska

INTERNETBETA 2013. 11 13 WRZENIA 2013 R.
RZESZW KIELNAROWA
Wstp
Z kadym dniem coraz mocniej uwiadamiamy sobie rol internetu w yciu
spoecznym, na szerok skal prowadzone s badania dotyczcego tego medium. Wydaje si
jednak, e dynamiczny rozwj sieci i coraz bardziej rozbudowane moliwoci komunikacji
elektronicznej, dugo jeszcze bd dawa powody do kolejnych docieka i konferencji z tym
tematem zwizanych. Po pierwszej euforii wolnoci i dostpu do informacji, jak wywouje
pojawienie si internetu, nastpuje okres jego eksploatacji. Sie wprowadza nieodwracalne
zmiany w strukturach spoecznych, w sposobach komunikowania i budowania wizi
midzyludzkich. Analizowanie ewentualnych zagroe w kontekcie internetu ma tym
wiksze znaczenie, e idee wolnoci i rwnoci, przywiecajce twrcom World Wide Web,
nie s ju dzi tak oczywiste. Internet pozornie daje wolny, czsto darmowy dostp do wielu
informacji, pozwala komunikowa si z innymi na odlego i korzysta z zasobw, do
ktrych w analogowej rzeczywistoci duo trudniej dotrze. Niemniej, kady uytkownik
sieci staje si jednoczenie swego rodzaju towarem, a kada decyzja podejmowana w trakcie
korzystania z internetu jest cenn informacj dla firm dziaajcych w sieci.
Umiejtno racjonalnego korzystania z dobrodziejstw komunikacji elektronicznej,
a przede wszystkim zdolno selekcjonowania ogromnej iloci informacji, docierajcych
codziennie do uytkownikw internetu, wydaj si wic najistotniejszymi kompetencjami
dzisiejszych spoeczestw informacyjnych. Tym bardziej, e dynamiczny rozwj internetu
utrudnia to zadanie, jednoczenie proponujc swoim uytkownikom kolejne, nowe
rozwizania majce na celu usprawnienie, uatrakcyjnienie i przyspieszenie procesu
komunikacji.
Nowe trendy w Internecie byy tematem przewodnim midzynarodowej konferencji
InternetBeta 2013, zorganizowanej w dniach 11 13 wrzenia 2013 r. w siedzibie Wyszej
Szkoy Informatyki i Zarzdzania w Rzeszowie w Centrum Edukacji Midzynarodowej
72

w Kielnarowej. Problemy poruszane podczas tegorocznej, pitej, edycji oscyloway wok:

trendw w e-marketingu, modeli biznesowych, e-commerce, kierunku rozwoju startupw
i wyzwa przed nimi stojcych, wpywu internetu na codzienne, mediw i nowych
technologii.
Gwnym celem konferencji InternetBeta 2013 bya wymiana wiedzy i dowiadcze
przedstawicieli rnych bran, wykorzystujcych internet w swojej pracy. Wymian
dowiadcze na szerok skal umoliwi midzynarodowy charakter konferencji
zgromadzenie specjalistw z Polski i z zagranicy. Uczestnikami konferencji byli
przedstawiciele nauki, pracownicy agencji interaktywnych, waciciele duych serwisw
internetowych, biznesw prowadzonych w sieci, twrcy aplikacji, startupw, inwestorzy.
Pomysodawc konferencji oraz osob odpowiedzialn za merytoryczn stron
spotkania by mgr Mateusz Tuecki. Komitet Organizacyjny konferencji tworzyli: mgr ukasz
Bis, mgr Anna Dudziska, mgr Krzysztof Szurlej, mgr Karolina Cyran, mgr Aleksandra
Anzel.
Wystpienia i warsztaty przez trzy dni konferencji odbyway si w Centrum Edukacji
Midzynarodowej w Kielnarowej koo Rzeszowa. Patronat honorowy nad wydarzeniem obj
Prezydenta Miasta Rzeszowa, Tadeusz Ferenc, za wsporganizatorem bya GrupaUnity
(kompletna lista sponsorw, partnerw i patronw medialnych na stronie konferencji
http://.internetbeta.pl/pl/about).
Przebieg konferencji
Pita edycja konferencji poprzedzona bya kolejnym ju spotkaniem z cyklu XRAii Przewietlamy Internet, ktre odbyo si 10 wrzenia. XRAii to nieformalne spotkania osb
zainteresowanych nowymi technologiami, biznesem i marketingiem. Spotkania te maj na
celu wymian dowiadcze osb zwizanych na co dzie z bran internetow i interaktywn,
cz ide networkingu i krtkie prelekcje zaproszonych do Rzeszowa specjalistw z brany.
Na 21. XRAii, poprzedzajcym InternetBeta 2013, wystpili m.in. Magdalena Wymazaa
z Planet PR, specjalizujca si w prowadzeniu kampanii komunikacj wielotorow,
wykorzystujc narzdzia tradycyjne i te zwizane z nowymi technologiami; Karolina Leputa
brand manager w Grupie INTERIA.PL; Bartek Gouszka analityk biznesowy z funduszu
inwestycyjnego Status Venture; Rafa Han z Chance Startup Academy Krakw.
Sama konferencja InternetBeta 2013 w przecigu trzech dni zgromadzia okoo 500
uczestnikw, w tym okoo 80 prelegentw. Na konferencji obecni byli rwnie
przedstawiciele nauki. Wystpieniem otwierajcym bya prelekcja prof. Tomasza GobanaKlasa z Uniwersytetu Jagielloskiego. Wrd zaproszonych goci by te przedstawiciel
Uniwersytetu Kalifornijskiego Cameran Ashraf, doktorant, ktry wraz z grup aktywistw
w 2009 zapewni bezpieczny hosting stronom internetowym powiconym Zielonej
Rewolucji w Iranie. Dziki temu, miliony Iraczykw miay dostp do informacji pyncych
z takich mediw jak BBC czy CNN. Ponadto Ashraf jest wspzaoycielem Expression
Technologies oraz AccessNow organizacji rozpowszechniajcych ide wolnoci
w Internecie. Na konferencji wystpi rwnie pracownik Wyszej Szkoy informatyki
73

i Zarzdzania dr in. Arkadiusz Lewicki, ktry mwi o aplikacjach webowych, natywnych

i hybrydowych, jako rozwiza dla projektu mobilnego.
Ponadto konferencj uwietnili swoimi wystpieniami twrcy serwisw internetowych
(np. Allegro.pl, BlaBlaCar ), praktycy z brany internetowej (Pawe Tkaczyk, Pawe Sala),
specjalici, zajmujcy si marketingiem w Sieci czy zarzdzajcy projektami realizowanymi
gwnie za porednictwem internetu (np. AGORA Gazeta.pl, e24cloud, PayU) oraz
przedstawiciele agencji interaktywnych (Agencja K2, Grupa Eskadra). Wzorem lat ubiegych
wystpili rwnie prelegenci, ktrzy poruszali tematyk startupw. Tutaj na uwag zasuguje
nazwisko zagranicznego gocia Olivera Kempkensa z Adapt or Die Ventures, ktry
doradza, jak pozyska kluczowych klientw. Kempkens jest przedsibiorc, ktry pracowa
dla takich marek jak SAP czy FP. Ponadto jest autorem, moderatorem, wykadowc
i badaczem rozwoju biznesu.
Dzie pierwszy - 11.09.2013 r.
Pierwszy dzie konferencji cieszy si duym zainteresowaniem wrd uczestnikw.
Spotkanie otworzy JM Prorektor ds. Nauki, prof. Jerzy Chopecki, ktry w swoim
wystpieniu inauguracyjnym porwnywa wiat nauki z bran interaktywn, mwic
o rnicach pokoleniowych pozornie dzielcych te dwa wiaty. Pozornie, poniewa w dobie
nowych technologii, nauka i biznes coraz czciej wsppracuj ze sob, wanie w sferze
interaktywnej, a moliwoci, ktre daje internet s dla wiata nauki nie do przecenienia.
Pierwsze wystpienie powicone byo wpywowi technologii na opiek zdrowotn
oraz temu jak za spraw smartfonw zmieni si w przyszoci podejcie do medycyny.
Prelekcj zatytuowan: Od Doktora House do Doctora Google. Jak nowe media, smarfony,
internet zmieniaj opiek zdrowotn wygosi prof. Tomasza Goban-Klas, medioznawca
z Uniwersytetu Jagielloskiego. Tematyka kolejnych wystpie zwizana bya: z biznesem
internetowym, jego pozytywnym i negatywnym stronom, trendami w e-marketingu, ze
zdobywaniem klientw, z manipulacj w sieci. Podczas pierwszego dnia uczestnicy
konferencji mogli wysucha czterech wystpie prelegentw zagranicznych. Byli to: Luka
Sui z hub:raum (Internet of Things and its impact on the Telco industry), Frederick
Mazzella z BlaBlaCar (Building Value with Trust in a mainstream P2P collaborative
Network), Cameran Ashraf z Uniwersytetu Kalifornijskiego (The sociotechnical future of
protest movements: The case of Iran's Green Movement) oraz Oliver Kempkens z Adapt or
Die (How Design Thinking can help your start-up to gain empathy for your target group).
Szczegln uwag zwrcio wystpienie Camerana Ashrafa, ze wzgldu na aktualn tematyk
wojen w pewnym stopniu prowadzonych, a z pewnoci wspieranych i naganianych
w Internecie. Ponadto prezentacje wygosili rwnie specjalici z Polski: Mateusz
Wesoowski, Sawomir Rajch, Piotr Wilam, Ireneusz Dworzyski, Pawe Tkaczyk, Roman
oziski, Pawe Sala, Pawe Wujec, Dominik Koza, Hanna Strzakowska, Krzysztof
Sobieszek, Monika Jurczyk, Micha Sadowski.
Wrd tematw poruszanych tego dnia dominoway wystpienia powicone
biznesowemu ujciu internetu, procesom, standardom i potrzebom internetowych biznesw.
Ponadto zastanawiano si nad przyszoci wartociowych mediw oraz nad tym czy internet
74

jest modny (prelekcja powicona subiektywnemu przegldowi modowych projektw

internetowych).
Pierwszy dzie obrad zakoczyo wystpienie Michaa Sadowskiego z Brand24,
zajmujcej si monitoringiem internetu oraz mediw spoecznociowych w polskojzycznym
internecie, zatytuowane Poradnik przedsibiorcy internetowego.
Kada z siedemnastu prelekcji wygoszonych podczas pierwszego dnia konferencji
wywoywaa oywion dyskusj wrd uczestnikw, prowadzon w trakcie wystpie, jak
i podczas przerw pomidzy prezentacjami.
Dzie drugi 12.09.2013 r.
Drugi dzie konferencji podzielony by na trzy sesje:
Blok I: Varia
Blok II: Marketing
Blok III: "E-Commerce i Technologie"
Kady blok liczy 12 bd 13 wystpie.
Blok pierwszy powicony by rnorodnej tematyce: startupom, e-learningowi,
crowdfundingowi, cyfryzacji prasy, social mediom. Tematyka drugiego bloku oscylowaa
wok: nowej szkoy marketingu, lokalnego podejcia do marketingu, ewolucji komunikacji,
angaowaniu klienta przy wykorzystaniu social media, mobile i geolokalizacji, optymalizacji
procesu zarzdzania mark na Facebooku, content marketingu. Trzeci blok zwizany by
z tematyk e-commerce i technologiami, a prelegenci tej sesji poruszali nastpujc tematyk:
nowe metody patnoci online jako sposb zwikszenia sprzeday, wsparcie sprzeday
w kanale on-line dla nieposiadajcych wasnego e-sklepu, moliwoci zarabiania na swojej
pasji, aplikacje webowe, natywne i hybrydowe rozwizania dla projektu mobilnego, microlocation w oparciu o technologi Bluetooth Low Energy, budowanie strategii Multichanel
Commerce. We wszystkich sesjach wystpili krajowi specjalici z wielu dziedzin bran IT
oraz e-biznesu.
W poowie sesji nastpia prezentacja startupw, zgoszononych do konkursu
konferencyjnego Startup Sito. T cz poprowadzi Marcin Szelg z Innovation Nest.
Pomysy na nowatorskie inicjatywy w Sieci oceniane byy przez wacicieli funduszy
inwestujcych w biznesy internetowe. Pomysodawcy zgoszonych do konkursu startupw
mieli za zadanie wystpi przed jury i zebranymi uczestnikami konferencji, prezentujc swj
pomys. Poza prezentacj, ich zadaniem byo rwnie wykorzysta czas do ogoszenia
wynikw, w celu nawizywania kontaktw biznesowych i relacji interpersonalnych, rozmw
z jury, przekonywania do swoich pomysw.
Dzie trzeci 13.09.2013 r.
Ostatni, trzeci dzie konferencji, podzielony by z kolei na dwie czci sesj
plenarn oraz warsztaty.
75

W sesji plenarnej wystpio 14 prelegentw z 10 tematami, ktrzy opowiadali, m.in.,

o wykorzystaniu aplikacji mobilnych zgodnie z prawem, marketingu produktw
skierowanych do kobiet i mczyzn, efektywnych systemach dla power userw (dashboardy,
modele mentalne i mikrointerakcje), prawie ochrony wasnoci intelektualnej statupw,
budowaniu efektywnego zespou ekspertw do rozwoju i komercjalizacji technologii,
efektywnej sprzeday czy brany gier wideo.
Warsztaty dla maych grup poprowadzili: Marcin Szelag z Innovation Nest, Magda
Narczewska z IQ Partners, Dominik Koza i Agnieszka Starzyska z Hand Made, Hubert
Turaj i Maciej Ponka z Edisonda, Jakub Sieradzki z Best Deal, WSIiZ.
Dzie trzeci powicony by rwnie rozstrzygniciu konkursu Startup Sito. Nagrod
Jury otrzyma Maciej Zieliski i jego projekt Silentwise, bdcy systemem do monitorowania
pracy handlowca i narzdziem pozwalajcym na szybkie tworzenie ofert i analiz efektw
pracy. Nagrod publicznoci otrzyma Marcin Pank, prezentujcy projekt Leia display
system, opierajcy si na technologii ekranw holograficznych.
Podsumowanie
Pita edycja Konferencji InternetBeta 2013, ktra odbya si we wrzeniu br.,
zakoczya si sukcesem organizacyjno-merytorycznym.
Prezentacje konferencyjne, byy szeroko komentowane w mediach internetowych.
Spostrzeeniami i komentarzami uczestnicy dzielili si za porednictwem mediw
spoecznociowych, takich jak: Twitter czy Facebook. Informacje o Konferencji InterbetBeta
pojawiy si w nastpujcych mediach: wiadomosci.onet.pl, nowiny24.pl, tvp.pl, gazeta.pl,
mensis.pl rzeszow360.pl nowymarketing.pl alebank.pl, mmrzeszow.pl, carpatiabiznes.pl,
resinet.pl, hej.rzeszow.pl, galicjusz.pl, podkarpackie.naszemiasto.pl, Onet.biznes.pl,
socialpress.pl
Na oficjalnych spotkaniach podczas prelekcji zaplanowanych w programie
konferencji, jej uczestnicy mieli moliwo wymiany dowiadcze, prowadzenia oywionych
dyskusji i nawizywania kontaktw. Tak okazj daway rwnie przerwy kawowe czy
obiadowe, jak i wieczorne spotkania integracyjne. Pierwszego dnia by to bankiet otwierajcy
konferencj, zorganizowany na dachu nowopowstaego Hotelu Rzeszw, drugiego za
zabawa przy grillu i muzyce na ywo w Karczmie Taberna Pod Sosnami w Kielnarowej.
Pomys zorganizowania konferencji InternetBeta narodzi si 6 lat temu. Po
tegorocznej edycji, ktra licznie zgromadzia biernych i czynnych uczestnikw spotkania oraz
skupia na sobie zainteresowanie wielu mediw, mona stwierdzi, e idea zebrania w jednym
miejscu przedstawicieli rnych dziedzin i bran, wykorzystujcych internet i nowe
technologie, odniosa sukces. To wszystko wiadczy o marce, ktr wyrobia sobie
InternetBeta konferencja znana w rodowisku polskim oraz zagranicznym, kadego roku
skupiajca midzynarodowe towarzystwo, wybitnych specjalistw z brany.
76

Lista wystpie
Dzie pierwszy - 11 wrzenia 2013
1. Mariusz Wesoowski i Sawomir Rajch owcy jeleni. Internetowy biznes, czy rosyjska ruletka?
O procesach, standardach i potrzebach
2. Tomasz Goban-Klas (Uniwersytet Jagielloski w Krakowie) Od Doktora House do Doctora
Google. Jak nowe media, smarfony, Internet zmieniaj opiek zdrowotn
3. Piotr Wilam (Innovation Nest) Blaski i cienie modeli biznesowych
4. Ireneusz Dworzyski (Internet Designers) Od SEOMOZ do MOZ...W poszukiwaniu trendw w emarketingu
5. Luka Sui (hub:raum) Internet of Things and its impact on the Telco industry
6. Pawe Tkaczyk (MIDEA) A teraz, Pinokio, kam!
7. Roman oziski (Agencja K2) Opowie o zepsutym kompasie
8. Frederick Mazzella (BlaBlaCar) Building Value with Trust in a mainstream P2P collaborative
network
9. Pawe Sala (FreshMail) Lead Nurturing - czyli jak subskrybenta zamieni na Klienta
10. Pawe Wujec (Agora) Winter is coming. O przyszoci wartociowych mediw
11. Dominik Koza (Hand Made) Online wchon offline czy odwrotnie?
12. Hanna Strzakowska i Krzysztof Sobieszek (Research.NK) M jak mama, czy M jak mobile? czyli mobilne rodzicielstwo w wiecie smartfona
13. Cameran Ashraf (Uniwersytet Kalifornijski) The sociotechnical future of protest movements:
The case of Iran's Green Movement
14. Monika Jurczyk (OSA) Czy internet jest modny? Od zdj przed blokiem w maym miecie po
najlepsze modowe projekty - przegld subiektywny
15. Oliver Kempkens (ADAPT OR DIE VENTURES) How Design Thinking can help your start-up
to gain empathy for your target group
16. Micha Sadowski (Brand24) Poradnik przedsibiorcy internetowego
Dzie drugi - 12 wrzenia 2013
1. Przemysaw Kadula (notatek.pl) Dlaczego warto robi Start-upy dla studentw?
2. Marek Zwoliski (Now@ Perspektywa) E-learning Accessibility - szkolenia online dla
niewidomych i sabowidzcyc
3. Marcin Galicki i Maciej Monkiewicz (Wspieram to) Crowdfunding: Planowanie sukcesu / Proof
of Concept 2.0
4. Kamil Brzeziski (Agora) Cyfryzacja prasy
5. Micha Frczek (Materialination) Makers - budowa spoecznoci wok nowej rewolucji
przemysowej, czyli druk 3D w praktyce
6. Arkadiusz Kustra i Artur Birnbaum (Gazeta.pl) World Internet Project Polska 2013 - omwienie
najnowszych wynikw badania
7. Grzegorz Pietruszyski (Gameboxed) Dlaczego polskie startupy si nie skaluj?
8. Micha Romanowski i Rafa Roszak (e24cloud) Dlaczego wicej tego nie zrobi
9. Emilia Pobiedziska i Wojciech Ganczarski (reconti) Policz siebie, opowiedz histori, poznaj
przyszo
10. Marek Sobczak (Satus Vanture) Startup, niewiadoma niekompetencja
77

11. Joanna Burdek (Grupa Eskadra) Nowe technologie w administracji publicznej, czyli interactive
"po drugiej stronie"
12. Szymon Szymczyk (Kolko Comunications) 20 pieprzonych minut. Co social media zrobiy z
informacj?
13. Tomasz Kuda i Bartosz Idzikowski oraz Marta Soja (Studiumprzypadku, Lemonsky)
B(v)logosfera A.D. 2013. Jak y?
14. Micha Wojda (ClearSense) Hardocorowy koksu vs Horalki - ujcie porwnawcze
15. Robert Wrbel i Bartosz Suchecki (FreeGroup) Greenketing: Co? Komu? Dlaczego?
16. Marcin Barciski i Krzysztof Sobieszek (nk.pl) Mad man vs. math man. Decydujce starcie?
17. Grzegorz Baewicz (SALESmanago) Nowa Szkoa Marketingu: Dlaczego warto przenie email Marketing do systemu Marketing Automation. Budowanie wartoci firmy w procesach
marketingowych.
18. Anna Orzechowska (Internet Designers) Od contentu do konwersji - case study T-mobile
19. Magdalena Szmidt (MOSQI.TO) IKEA d jako przykad dziaa marketingu lokalnego, czyli
o lokalnym podejciu i jego istocie
20. Wojciech Kamiski i Pawe Lipiec (Erudion.pl) Ewolucja komunikacji, czyli dlaczego nadal
uywamy znakw dymnych
21. Piotr Krauschar (faceADDICTED) W jaki sposb angaowa klientw czc social media,
mobile i geolokalizacj.
22. Marcin Kordowski (K2Search) Mediowe puzle, czy mae i rednie firmy s skazane tylko na
pozycjonowanie?
23. Grzegorz Berezowski (Napoleon Sp. z o.o.) Optymalizacja procesu zarzdzania komunikacj
marki na Facebooku
24. Was Chorowiec (LeadBullet) Wszystko co chcielibycie wiedzie o content marketingu a boicie
si zapyta
25. Marcin Zaborowski (Fabryka E-Biznesu) Rusz d... Klienta
26. Witold Kempa (Netizens) Inynieria kreatywna w biznesie jest sexy
27. Wojciech Smajda (HappyAPI) Aplikacje wielkiej skali, czyli jak zarzdza aplikacj dla
milionw
28. Mateusz Kowalczyk (i-Systems) Responsive Web Design w e-commerce
29. Tomasz Karwatka (Divante) Growth Hacking w e-Commerce
30. Adam Zygadlewicz i Marek Tomaszewski (Fundacja Polak 2.0) Ewolucja i perspektywy kariery
w e-handlu
31. Rafa Naposzek (PayU) Nowe metody patnoci online jako sposb na zwikszenie sprzeday
32. Micha Cortez (The Addictives) E-commerce bez e-commerce. Jak wspiera sprzeda w kanale
on-line nie posiadajc wasnego e-sklepu. Rozwizania dla marek
33. Pawe Preneta (Ideo) Co sprawia, e Twj sklep zarabia? E-commerce od kuchni
34. Marcin ukiaczyk (FreshLogic) Monetyzacja Twojej pasji, zarabiaj na tym co kochasz
35. Arkadiusz Lewicki (WSIiZ) Aplikacje webowe, natywne i hybrydowe rozwizania dla projektu
mobilnego
36. Szymon Niemczura (Kontakt.io) Micro-location w oparciu o technologi Bluetooth Low Energy
37. Krzysztof Murzyn (Grupa Unity) Budowanie strategii Multichanel Commerce dla branowych
liderw
38. Mieszko Lassota (KODD) O interfejsie, ktrego nie byo
78

Dzie trzeci - 13 wrzenia 2013

1. Roman Bieda (romanbieda.pl) Aplikacje mobilne - pi gwnych problemw prawnych, czyli
jak wykorzystywa aplikacje zgodnie z prawem
2. Maciej Ossowski (GetResponse) Snowden, kamstwa i wiadomoci email: Kto dzi zaglda do
naszych skrzynek i jak cen za to pacimy?
3. Artur Racicki (Social WiFi) Jak podre po wiecie uatwiaj budowanie start-upw.
4. Anita Kijanka (Com Creation) Marketing produktw adresowany do kobiet i mzczyzn w
krzywym zwierciadle
5. Hubert Turaj i Maciej Ponka (Edisonda) Dashboardy, modele mentalne i mikrointerakcje efektywne systemy dla power userw
6. Izabela Nowacka i Marcin Polak (Nazwa.pl) Pomysy pod specjalnym nadzorem czyli ochrona
prawna wasnoci intelektualnej start-upw
7. ukasz Dylg i Jakub Gaka (Unico Software) Dream Team czyli jak zbudowa efektywny zesp
ekspertw do rozwoju i komercjalizacji przeomowych technologii
8. Tomasz Han (HanBright) Jak sprzedawa, by zarabia. Poradnik dla opornych
9. Mariusz Socha (Krakowski Park Technologiczny) Dlaczego wsppraca si opaca? Digital
Entertainment Cluster brana gier wideo w poudniowej Polsce
10. Marta Sulikowska i Marcin Sulikowski (SocialApps Naturaily) Mio i Startupy. Branowe
starcia damsko - mskie
International Conference InternetBeta2013

On 11-13 September 2013, at University of Information Technology and Management in Rzeszw, it
was organized an international conference InternetBeta 2013. The main goal was to gather representatives of
science and e-business at one place and enable them professional discussion in an international environment.
During 3 days many lectures have been delivered, among others by Luka Sui (hub:raum), Frederick Mazzella
(BlaBlaCar), Cameran Ashraf (University of California) and Oliver Kempkens (Adapt or Die), Pawe Tkaczyk,
Micha Sadowski, Piotr Wilam, Pawe Sala, Pawe Wujec. Main problems discussed were concerning on ebusiness, new trends in e-commerce, new technologies used in e-business, also contact with clients, startup
projects.
79

Kamila Potapiuk*, Inessa Tkachenko**

FORUM MEDIW KARPACKICH. 18.10.2013,
LWW, UKRAINA
Opracoway: Kamila Potapiuk, Inessa Tkachenko1
W dniu 18 padziernika 2013 roku we Lwowie, w hotelu Suputnik, odbyo si
midzynarodowe Forum Mediw Karpackich. Wzio w nim udzia ponad 120 dziennikarzy,
przedstawiciele wadz oraz samorzdw, organizacji pozarzdowych oraz eksperci z Polski
i Ukrainy.
Tematem spotkania bya promocja wsppracy transgranicznej i rozwoju regionalnego
ukraiskiej i polskiej czci Euroregionu Karpackiego. Poruszono wane aspekty wsppracy
polsko-ukraiskiej, w tym w najwikszej mierze wsppracy medialnej. Moderatorem forum
by przemyski korespondent Radia Rzeszw Marek Cynkar.
Forum zostao zorganizowane w ramach projektu Media karpackie kluczem do
promocji wsppracy transgranicznej w ramach Euroregionu Karpackiego, realizowanego
przez Stowarzyszenie Euroregion Karpacki Polska w partnerstwie ze Zrzeszeniem
Samorzdw Euroregion Karpaty Ukraina oraz Zachodnio-ukraisk Dziennikarsk
Modzieow Fundacj Informacji Ekologicznej i Turystycznej Weti. Projekt jest
wspfinansowany przez Departament Dyplomacji Publicznej i Kulturalnej Ministerstwa
Spraw Zagranicznych w ramach konkursu pn. Wsppraca w dziedzinie dyplomacji
publicznej 2013.
Dziaania Stowarzyszenia Euroregionu Karpackiego Polska byy moliwe dziki
funduszom szwajcarskim, ktre zostay pozyskane w ramach projektu pn. Alpejsko1
Kamila Potapiuk, studentka III roku studiw I stopnia na kierunku dziennikarstwo i komunikacji spoeczna
Wyszej Szkoy Informatyki i Zarzdzania z siedzib w Rzeszowie, Dziennikarskie Koo Naukowe urnal,
Magazyn Studencki Pressja.
Inessa Tkachenko, studentka II roku studiw II stopnia na kierunku dziennikarstwo i komunikacji spoeczna
Wyszej Szkoy Informatyki i Zarzdzania z siedzib w Rzeszowie, Dziennikarskie Koo Naukowe urnal,
Magazyn Studencki Pressja.
80

Karpacki Most Wsppracy, realizowanego ze rodkw Szwajcarsko-Polskiego Programu

Wsppracy, bezzwrotnego programu pomocowego skierowanego do nowych krajw UE,
ustanowionego przez rzd Federacji Szwajcarskiej. Dziki tym dotacjom udao si nada
forum wymiar midzynarodowy.
Przedstawiciele mediw z wojewdztwa podkarpackiego oraz stowarzyszeni
dziennikarze obwodw Zakarpackiego, Iwano-Frankowskiego, Lwowskiego oraz
Czerniowieckiego, omwili temat informowania o problemach Euroregionu Karpackiego
w polskich i ukraiskich mediach. Poruszano take kwesti wanych tematw, ktre s
pomijane przez dziennikarzy polskich i ukraiskich. Zastanawiano si jak mona wsplnie
pomc promowa wspprac w regionie.
Cz plenarna forum rozpocza si o godzinie 10:00 wystpieniem zastpcy
burmistrza miasta Lwowa, Valeriiego Piataka, ktry w pierwszych sowach powita
wszystkich zgromadzonych goci, nastpnie podkreli wag transgranicznej wsppracy
pomidzy Ukrain a Polsk w zakresie unikalnego dowiadczenia zachodnich ssiadw.
Doda rwnie, e wadza Ukrainy rozumie powag i priorytetowy rozwj regionu Karpaty,
dlatego w tym roku zainwestowaa 100 miliardw hrywien w rozwj Euroregionu Karpaty
oraz w realizacj projektw midzynarodowych.
Valerii Piatak podkreli ponadto, e organizacja Forum Mediw Karpackich jest
oznak wysokiego poziomu demokracji w regionie, poniewa wolne media to podstawa
demokracji oraz cenzor wadzy. Zastpca burmistrza Lwowa zauway rwnie, e granica
pomidzy Polsk a Ukrain jest barier w tworzeniu jednej spjnej przestrzeni informacyjnej.
Karpaty dla Polski i Ukrainy s wanym regionem, poniewa grne terytoria Karpat to
fenomen kulturowy i etniczny, i z tego wzgldu bardzo interesujcy dla nauki oraz
spoecznoci obu krajw. Wedug Piataka, media mog sta si instrumentem
podtrzymywania tosamoci Karpat. Wspczesny wiat yje w duych megalopolis, ktre
zacieraj granice midzy sob. Media w tym ukadzie mog by przekanikiem unikalnych
cech grskiego regionu Ukrainy i Polski. Piatak doda na kocu, i wadza Ukrainy postara
si nie ingerowa w prac dziennikarzy, a raczej wspiera ich dziaania w zakresie
wsppracy transgranicznej.
Jako pierwszy z prelegentw wystpi moderator forum, Marek Cynkar. Wygosi on
referat pt. Mosty na Wschd historia i przyszo wsppracy dziennikarskiej UkrainaPolska Polska-Ukraina, w ktrym podzieli si swoim dugoletnim dowiadczeniem
w obszarze wsppracy medialnej na polsko-ukraiskim pograniczu. Dziennikarz stwierdzi,
e wsppraca obu krajw, ktra rozpocza si na dobre dwadziecia lat temu wraz
z powstaniem pastwa ukraiskiego, bya od pocztku trudnym dialogiem, polegajcym
raczej na prostowaniu przekazw historycznych, ni na rozmowach o przyszoci wsppracy
Polski i Ukrainy. Cynkar zauway, e na szczcie w dzisiejszych czasach sytuacja ulega
poprawie, a to dziki dugoletnim staraniom obu stron oraz inicjatywom takim jak Nagroda
Pojednania czy te Instytut Mosty na Wschd. Oprcz instytutu, pod koniec lat 90.,
powstaa rwnie Fundacja Na Wschd, ktra stwarzaa dla dziennikarzy ukraiskich
moliwoci odwiedzania Polski oraz lobbowaa za interesami Ukrainy w Wielkiej Brytanii,
Francji oraz USA. W ramach dziaania fundacji corocznie odbywa si akcja Las Medialny,
81

ktra ma na celu propagowanie dziaa zwizanych z ochron Karpat. Do 2004 roku weszo
w ycie ponad 100 programw rozwijajcych wspprac obu krajw, m.in. na terytorium
Polski odbyway si corocznie letnie szkoy dla dziennikarzy z Ukrainy, podczas ktrych
wymieniano si dowiadczeniem, analizowano popenione bdy, a take dyskutowano, jak
ich mona unika. Po pomaraczowej rewolucji nastpi kryzys w relacjach dziennikarskich,
zmniejszyo si zainteresowanie ukraiskiej strony wspprac z Polsk. Po 2010 roku
dziennikarskie wizi obu krajw zacieniy si i od tej pory rozpocz si nowy etap
partnerstwa.
Jednym z celw forum byo przeksztacenie mediw karpackich w instrument
tworzenia i podtrzymywania tosamoci Euroregionu Karpaty. Jak zauwaya kolejna
prelegentka, Oksana Petrynych, kierownik Biura Wdraania Funduszy Grantowych
w Stowarzyszeniu Euroregion Karpacki Polska: [] na dzi Karpaty s agroturystycznym
regionem, ktry jest nadal troch dziki. Dymy do tego eby by on taki, jak szwajcarskie
Alpy: rozwinity, ze wietn komunikacj, atrakcyjny dla turystw z caej Europy. Szwajcaria
wspfinansuje ten projekt, chocia rozumie, e tworzy dla siebie konkurenta, ale chyba nie
konkurencja liczy si w tej sytuacji. Oczywicie, najwaniejsze jest chronienie unikalnej
przyrody i dbr ekologicznych ukraisko-polskich Karpat.
Nastpnie wystpia Helena Tereszczuk dziennikarz Radia Swoboda (Ukraina),
ktra w swoim referacie pt. Spoeczestwo obywatelskie i gotowo ludzi do zmian wedug
standardw europejskich w regionie Karpackim Ukrainy zaprezentowaa uczestnikom forum
prawdziw sytuacj socjalno-ekologiczn ukraiskiej czci Karpat. Wiadomo, e Karpaty
maj duo problemw, z ktrych gwne to:
- brak bezpiecznych i szybkich drg;
- bezrobocie;
- odpyw modych ludzi;
- wysoka miertelno mieszkacw (najwysza od 20 lat, szczeglnie w powiecie
lwowskim);
- liczne problemy ekologiczne.
Helena Tereszczuk zauwaya, e problemy w Karpatach zwizane z natur polityczn
bd istniay dopty, dopki wadza nie zostanie zdecentralizowana. To oznacza, e kady
powiat grnych terytoriw Karpat musi uzyska samodzielno i wasny budet, niezaleny
od budetu oglnokrajowego. Prelegentka mwia rwnie o fenomenie ukraiskiej polityki,
przybliajc sytuacj tej czci Karpat na przykadzie historii jednego z politykw, ktry
kupi sobie na wasno gr w unikalnej przyrodniej czci Karpat. W swoim wystpieniu
dziennikarka dotkna take problemu prowadzenia nieekologicznego modelu biznesu
w Karpatach, ktry szkodzi ekologii grskich terytoriw. W jej opinii le prowadzona
ekologia w grskich kurortach oraz orodkach rekreacyjnych jest niezwykle istotnym
problem dla rozwoju turystycznego Karpat.
O transgranicznej wsppracy w regionie karpackim oraz o tym, dlaczego niektre
wane tematy s pomijane w mediach, uczestnikom konferencji opowiedzia Bogdan Kusznir,
korespondent gazety Gos Ukrainy. Dziennikarz podkreli now perspektyw wejcia
Ukrainy do Unii Europejskiej i zauway, e przedstawiciele wadz ukraiskich musz uczy
82

si u polskich kolegw wprowadzania kraju do Unii. Wrd licznych problemw

o charakterze spoeczno-ekologicznym, Kusznir wyodrbni problemy ekonomiczne,
komunikacyjne i problemy powizane z zarzdzaniem. Wadze Ukrainy prboway znale
rozwizanie tych problemw, ale nie zawsze koczyo si to sukcesem. Przykadem jest
ustawa o podwyszeniu redniej pensji w rejonach grskich o 20%, co w ostatecznoci dla
mieszkacw skoczyo si tragicznie, poniewa poziom zatrudnienia spad.
Kolejny prelegent, Taras Wozniak, redaktor magazynu , w swoim referacie pt.
Strategia informowania o stosunkach polsko-ukraiskich stwierdzi, e strefa graniczna jest
niczym pole minowe, po ktrym poruszaj si dziennikarze. Wozniak skupi si na kilku
wanych zasadach, o ktrych kady dziennikarz powinien pamita, i do ktrych powinien si
stosowa:
1. uczy si rozmowy, styka si z problemem w bezporednim kontakcie
z czowiekiem, umie dojrze jego bl, stara si zrozumie oraz przedstawi bez wasnej
ingerencji jego punkt widzenia. Nade wszystko umie sucha;
2. stara si znale wsplne punkty odniesienia, nie posugiwa si technik zabijania lub
zwyciania drugiej strony, a dy do zgody;
3. pamita, e nie ma jednej prawdy mojej lub naszej. Naley wysucha i wzi pod
uwag rne pogldy na dan spraw. Nie ma jednej obiektywnej prawdy;
4. Dziaa jak lekarz: tak, aby nie zaszkodzi. To tyczy si rwnie jednostronnych prawd,
ktrych dziennikarz moe do koca nie rozumie. Ponadto powinno si unika ostrych
informacji, gdy one pewnikiem wywoaj wybuchy emocjonalne odbiorcw.
Wedug Wozniaka we wsppracy Polski i Ukrainy wane jest dugoletnie, stopniowe
budowanie strategii informacyjnej. Prelegent zauway te, i Lww, w ktrym odbywao si
forum, nie jest cakowicie miastem ani ukraiskim, ani polskim. Zapomina si w nim o roli,
jak odegrali ydzi, ktrych w historii nie brakowao na terenach karpackich, a take
wpywach czeskich i austriackich. W tej sytuacji oba kraje nie powinny myle w kategoriach
albo-albo, ale raczej i to, i to tub nie trzeba zaczyna polemiki. Spadkobiercami historii
i dziedzictwa kulturowego s przede wszystkim mieszkacy tych terenw podkrela
Wozniak.
Z kolei Jzef Matusz, prezes rzeszowskiego oddziau Stowarzyszenia Dziennikarzy
Polskich, mwi o roli i znaczeniu mediw regionalnych i lokalnych w odniesieniu do
czynnika karpackiego. Stwierdzi, e dla dobra wsppracy obu krajw powinna powsta
marka karpacka w obszarze mediw. Czytajc gazet lub jaki internetowy portal, czy to
po stronie ukraiskiej albo polskiej, szybko znajdujesz informacje o tym, co dzieje si
w Tokio, Los Angeles, ale nie znajdziesz nic, co si dziej w Mocickiej, Przemylu lub
w Krakowie. Mieszkamy bardzo blisko, ale nie wiemy, kto co robi i co si dzieje, na
przykad, w ten weekend we Lwowie. A w rzeczywistoci jest to najwikszy problem, e nie
zwracamy uwagi na rodowisko, w ktrym yjemy i dokd zmierzamy mwi.
Jako ostatni gos zabra Andrij Rusyniak dyrektor spki radiowo-telewizyjnej RAI.
Opowiada o kanale cyfrowym RAI, ktry obecnie jest dostpny w caym obszarze sieci
kablowych, jak i cyfrowy pakiet TV. Tak wic, prawie p miliona mieszkacw Karpat jest
w stanie 24 godziny na dob oglda telewizj RAI. Andrij Rusyniak szczeglnie
83

podkreli, e podobny schemat dziaalnoci radia i telewizji w grnych regionach musi

suy przykadem i do ju istniejcej sieci musz doczy pozostae radia i telewizje, ktre
jeszcze tego nie zrobiy. Takie przeksztacenie technologii przetwarzania i przekazywania
produktw informacyjnych to przyszo rozwoju telewizyjnej i radiowej komunikacji
w regionach Karpat.
Po wystpieniach zaproszonych goci, rozpocza si dyskusja, na ktrej podkrelono,
e wane jest pogbianie wsppracy obu krajw, zwaszcza wobec realnie istniejcych szans
na pozyskanie funduszy unijnych na projekty transgraniczne. Jedn z osb zawierajcych gos
bya studentka V roku Dziennikarstwa i komunikacji spoecznej, Inessa Tkachenko, ktra
przedstawia zarys projektu edukacyjnego dla modych dziennikarzy z Euroregionu Karpaty.
Organizatorem miaby by magazyn studencki Pressja oraz Dziennikarskie Koo Naukowe
urnal, a sam projekt byby zorganizowany na terenie Wyszej Szkoy Informatyki
i Zarzdzania w Rzeszowiewiosn 2014 roku. Zarys projektu spotka si z bardzo duym
zainteresowaniem. Zarwno strona ukraiska, jak i polska wyraziy poparcie dla dalszych
dziaa.
W zwizku z Forum Mediw Karpackich, zostaa take zaprezentowana
i zrealizowana inicjatywa powoania Rady Mediw Karpackich, ktr wsplnie tworzy bd
przedstawiciele stowarzysze dziennikarzy polskiej i ukraiskiej czci Euroregionu
Karpackiego oraz stowarzysze Euroregion Karpacki Polska i Euroregion Karpaty Ukraina.
Umowa o powoaniu Rady zostaa podpisana podczas porannej konferencji prasowej,
zorganizowanej przed sesj plenarn. Umow o powoaniu Rady Mediw Karpackich
podpisali: przedstawicielka Stowarzyszenia Euroregion Karpacki Polska, Oksana
Petrynycz; przedstawicielka Zrzeszenia Samorzdw Euroregion Karpaty-Ukraina, Halyna
Lytwyn; prezes Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich Oddzia w Rzeszowie, Jzef
Matusz; prezes Iwano-Frankowskiej Obwodowej Organizacji Narodowego Stowarzyszenia
Dziennikarzy Ukrainy, Wiktoria Pachta; wiceprezes Lwowskiej Obwodowej Organizacji
Narodowego Stowarzyszenia Dziennikarzy Ukrainy, Andrij Bokun oraz prezes Zakarpackiej
Obwodowej Organizacji Narodowego Stowarzyszenia Dziennikarzy Ukrainy, Dmytro
Worobec.
WNIOSKI
Forum Mediw Karpackich byo jednym z dziaa w ramach projektu Media
karpackie kluczem do promocji wsppracy transgranicznej w ramach Euroregionu
Karpackiego. Dziki spotkaniu dziennikarzy polskich i ukraiskich, pogbiono wzajemne
relacje, a take nawizano nowe kontakty. Dokonano analizy teraniejszego stanu wsppracy
obu krajw oraz przegldu dotychczasowych sukcesw i bdw. Dane dotyczce
funkcjonowania mediw obu krajw Euroregionu Karpackiego zebrano w wydanej publikacji
pt. Media Karpackie analiza i moliwoci polsko-ukraiskiej wsppracy zagranicznej.
Najwaniejszym osignitym celem byo powoanie w ramach forum Rady Mediw
Karpackich, ktra ma docelowo sta si sta platform wsppracy pomidzy dziennikarzami
w Euroregionie Karpackim. Rada bdzie miaa na celu: promocj idei oraz misji Euroregionu
Karpackiego, kultury, sztuki i tradycji rejonw przygranicznych z poszanowaniem dla rnic
84

kulturowych, religijnych i etnicznych, a take wsppracy karpackiej; ponadto podejmowanie

wszelkich dziaa przyczyniajcych si do rozwoju wsppracy pomidzy mediami obu
krajw z tego obszaru, a take wspieranie twrczoci dziennikarskiej, organizacji szkole,
konferencji czy wymian dziennikarskich. Ponadto Rada bdzie wsppracowaa medialnie
z innymi instytucjami krajowymi i zagranicznymi, czy te podejmowaa dziaania
zmierzajce do zacieniania wsppracy pomidzy karpackimi mediami. W kocu, dziaania
nowego organu maj dba o wizerunek Euroregionu Karpackiego i promowa model
wsppracy midzysektorowej.
Carpathian Media Forum, 18.10.2013, Lviv, Ukraine

In the Carpathian Media Forum participated over 120 journalists from Poland and Ukraine, also authority and
local government and non-governmental organization representatives. The subject of this meeting was
promotion of the cross-border cooperation and development of ukrainian-polish part of the Carpathian
Euroregion. During the Forum there were touched significant aspects of polish-ukrainian cooperation,
especially in a media sector.
One of the most important results of the Carpathian Media Forum was creating the Carpathian Media Council,
which will be a new platform for journalists cooperation in the Carpathian Euroregion, also for evolution and
implementation new initiatives, which will promote the Carpathian Euroregion and cross-border cooperation.
Forum was organized as a part of a project Carpathian media as a key to promotion cross-border cooperation
in Carpathian Euroregion, realized by self-governments: Euoregion Karpacki Polska, Euroregion Karpaty
Ukraina and west-ukrainian foundation: Dziennikarska Modzieowa Fundacja Informacji Ekologicznej I
Turystycznej Weti.
85
ZAPROSZENIE DO WSPPRACY
Redakcja
kwartalnika
internetowego
Komunikacja
Spoeczna
zaprasza
do wsppracy Autorw zajmujcych si problematyk szeroko rozumianej
komunikacji spoecznej.
Komunikacja Spoeczna to naukowe czasopismo elektroniczne wydawane od marca 2012 r.
przez Wysz Szko Informatyki i Zarzdzania w Rzeszowie. Intencj wydawcy jest, aby
czasopismo nabrao midzynarodowego charakteru, z jednej strony opierajc si na wiedzy
i dowiadczeniu czonkw Rady Naukowej pracujcych na polskich i zagranicznych
uczelniach, a z drugiej strony na profilu publikowanych w nim artykuw.
Tematyka nadsyanych do redakcji tekstw powinna koncentrowa si na nastpujcych
obszarach:
wspczesne problemy dziennikarstwa,

wspczesne problemy mediw masowych,
public relations,
komunikacja marketingowa,
komunikacja wizualna,
komunikowanie publiczne i polityczne,
kultura masowa.
Przyjmujemy teksty w jzyku polskim i angielskim.

Redakcja przyjmuje do publikacji:
artykuy i rozprawy naukowe
recenzje publikacji naukowych
a take sprawozdania z konferencji i seminariw naukowych.
Wszystkie publikowane w naszym czasopimie teksty podlegaj recenzji naukowej
(artykuy i rozprawy) lub korekcie redakcyjnej (pozostae).
Czasopismo dostpne jest pod adresem www.komunikacjaspoleczna.com
Zapraszamy do wsppracy.
Redaktor Naczelny
Sawomir Gawroski
INFORMACJE I NADSYANIE TEKSTW:
Iwona Leonowicz-Bukaa
Sekretarz Redakcji
ileonowicz@wsiz.rzeszow.pl
017 866 14 63
86

Komunikacja Społeczna NR 3-7 (2013)

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Komunikacja Społeczna NR 3-7 (2013)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

KOMUNIKACJA SPOECZNA

Krakw Rzeszw Zamo 2013

Krakw Rzeszw Zamo 2013

Kwartalnik Internetowy Komunikacja Spoeczna 2013, nr 3(7)

Kwartalnik Internetowy Komunikacja Spoeczna 2013, nr 3(7)

Kwartalnik Internetowy Komunikacja Spoeczna 2013, nr 3(7)

Kwartalnik Internetowy Komunikacja Spoeczna 2013, nr 3(7)

aktorami w wykonywanych czynnociach, uyteczna jest koncepcja Bruna Latoura AktoraSieci9

B. Latour, Splatajc na nowo to co spoeczne. Wprowadzenie do teorii aktora-sieci, tum. A. Derra

Kwartalnik Internetowy Komunikacja Spoeczna 2013, nr 3(7)

najwaniejszych dla przyszoci medycyny bezprzewodowych urzdze wszystkie maj

http://www.ted.com/talks/eric_topol_the_wireless_future_of_medicine.html [dostp online 4.11.2013].

Kwartalnik Internetowy Komunikacja Spoeczna 2013, nr 3(7)

Kwartalnik Internetowy Komunikacja Spoeczna 2013, nr 3(7)

Odwoam si take do Davida J. Boltera i jego koncepcji technologii definiujcej

D. Bolter, Czowiek Turinga, tum. T. Goban-Klas, PiW, Warszawa 1991, s. 41.

Kwartalnik Internetowy Komunikacja Spoeczna 2013, nr 3(7)

z czujnikw jakie ma nowoczesny telefon komrkowy to monitoring snu. Maciej Drejak

Kwartalnik Internetowy Komunikacja Spoeczna 2013, nr 3(7)

Kwartalnik Internetowy Komunikacja Spoeczna 2013, nr 3(7)

Kwartalnik Internetowy Komunikacja Spoeczna 2013, nr 3(7)

Kwartalnik Internetowy Komunikacja Spoeczna 2013, nr 3(7)

Trzeba przyzna, e gdyby nie wymogi stawiane pracom o charakterze naukowym

Tre czy forma

Kwartalnik Internetowy Komunikacja Spoeczna 2013, nr 3(7)

czy te przez stosowanie zbyt specjalistycznych i przez to automatycznie niezrozumiaych

Kwartalnik Internetowy Komunikacja Spoeczna 2013, nr 3(7)

Kwartalnik Internetowy Komunikacja Spoeczna 2013, nr 3(7)

Reguy pragmatyczne wobec przypisw

Kwartalnik Internetowy Komunikacja Spoeczna 2013, nr 3(7)

Kwartalnik Internetowy Komunikacja Spoeczna 2013, nr 3(7)

sposobw zapisu tak samych przypisw, odwoa bibliograficznych, jak i spisw

Kwartalnik Internetowy Komunikacja Spoeczna 2013, nr 3(7)

w stosunku realnego (nie wyidealizowanego) przekazu, jak i do przypisw pojawiajcych si

Kwartalnik Internetowy Komunikacja Spoeczna 2013, nr 3(7)

Kwartalnik Internetowy Komunikacja Spoeczna 2013, nr 3(7)

Dominat. Jednak na poziomie identyfikacji konkretnych dzie, jest to jednak ju przypadkiem

Kwartalnik Internetowy Komunikacja Spoeczna 2013, nr 3(7)

W zwizku z operatorami pojawi si jednak wicej wtpliwoci, choby zwizanych

Kwartalnik Internetowy Komunikacja Spoeczna 2013, nr 3(7)

Nowe interpretacje formuowania przypisw powstajce w ramach bibliotekoznawstwa i informacji naukowej

Kwartalnik Internetowy Komunikacja Spoeczna 2013, nr 3(7)

Norma PN-ISO 690-I: 1999 Informacja i dokumentacja. Przypisy bibliograficzne. Dokumenty.

Kwartalnik Internetowy Komunikacja Spoeczna 2013, nr 3(7)

Polityka i Spoeczestwo 1.11 (2013), ss. 7-25.

Kwartalnik Internetowy Komunikacja Spoeczna 2013, nr 3(7)

Kwartalnik Internetowy Komunikacja Spoeczna 2013, nr 3(7)

w dialogach wieo-zakochanych, lecz o rozumienie si bez sw wynikajce

Podobne wtajemniczenia pojawiaj si w dugoletnich komunikacyjnych interakcjach przyjaci,

Kwartalnik Internetowy Komunikacja Spoeczna 2013, nr 3(7)

uspokojenie interlokutora (i tym samym zamknicie sprawy), nie za zdanie relacji

Kwartalnik Internetowy Komunikacja Spoeczna 2013, nr 3(7)

z sytuacjami konwersacyjnymi, w ktrych co innego z wypowiadanym wyraeniem ma na

Rozbieno w rozumieniu znacze poszczeglnych wyrae prowadzi w konwersacji do procesu

Kwartalnik Internetowy Komunikacja Spoeczna 2013, nr 3(7)

poniekd wypierajce z przestrzeni spoecznej komunikacj face-to-face. Problem

Kwartalnik Internetowy Komunikacja Spoeczna 2013, nr 3(7)

poprzedza komunikowanie poznanie jest fundamentem komunikowania, tote ostatnie

Kwartalnik Internetowy Komunikacja Spoeczna 2013, nr 3(7)

jako punkt odniesienia i zarazem jako referencja/desygnat okrelonych (zwykle

Kwartalnik Internetowy Komunikacja Spoeczna 2013, nr 3(7)

Kwartalnik Internetowy Komunikacja Spoeczna 2013, nr 3(7)

(tymczasowo) przez konwersujcych (na zasadzie: rozmawiam teraz tylko z O, z nikim