Professional Documents
Culture Documents
KWARTALNIK INTERNETOWY
Nr 3(7)/2013
SOCIAL COMMUNICATION
ONLINE QUARTERLY
No 3(7)/2013
Redakcja
Sawomir Gawroski (redaktor naczelny)
Maciej Ulita (zastpca redaktora naczelnego)
Iwona Leonowicz-Bukaa (sekretarz redakcji)
Marcin Szewczyk, ukasz Bd, Anna Martens, Olga Kurek
Rada naukowa
Jerzy Chopecki (WSIiZ), Janusz Adamowski (UW),
Mark Bannatyne (Indiana University Purdue University Indianapolis, USA),
Gunn Bjornsen (Volda University, Norwegia), Leon Dyczewski (KUL),
Wiesaw Godzic (SWPS), Iwona Hofman (UMCS), Jerzy Jastrzbski (UWr),
Josip Los (Uniwersytet Lwowski, Ukraina), Maciej Mrozowski (SWPS),
Jerzy Oldzki (UW), Rune Ottosen (Hogskolen i Oslo og Akeshus, Norwegia),
Wiktor Pepliski (UG), Andrew Perkis (NTNU, Trondheim, Norwegia),
Teresa Sasiska-Klas (UJ), Arthur Bobovnick (UCM, Sowacja), Duan Pavl (VSFS, Czechy), Ondej Roubal
(VSFS, Czechy), Rudolf Rybansk (UCM, Sowacja)
Recenzenci
Lista recenzentw w danym roku publikowana jest w ostatnim numerze w roku kalendarzowym.
Opracowanie wydawnicze
Zesp Konsorcjum Akademickiego
Projekt szaty graficznej
Mariusz Hanus
Projekt okadki
Grzegorz Bukaa
Adres redakcji
Wysza Szkoa Informatyki i Zarzdzania z siedzib w Rzeszowie
Ul. Sucharskiego 2
35-225 Rzeszw
e-mail: ks@wsiz.rzeszow.pl
Adres internetowy czasopisma: http://www.komunikacjaspoleczna.edu.pl
ISSN 2299-5382
Copyright by Konsorcjum Akademickie
Krakw Rzeszw Zamo 2013
Wydawca
Wysza Szkoa Informatyki i Zarzdzania z siedzib w Rzeszowie
Ul. Sucharskiego 2
35-225 Rzeszw
www.wsiz.rzeszow.pl
Spis treci
OD DOKTORA HOUSEA DO DOKTORA GOOGLE. JAK NOWE MEDIA, INTERNET I SMARTFONY ZMIENIAJ
OPIEK ZDROWOTN ....................................................................................................................................... 1
WPROWADZENIE DO PRAGMATYKI PRZYPISW ............................................................................................ 11
ZAGADNIENIE KONTEKSTUALNOCI KONWERSOWANIA PRBA UPORZDKOWANIA OBSZARU
BADAWCZEGO ............................................................................................................................................... 24
IDEA SWOBODNEGO PRZEPYWU INFORMACJI W DOBIE INTERNETU - ROLA WYSZUKIWARKI GOOGLE ....... 43
E-MIGRACJA 2.0. INTERNET JAKO PRZEDMIOT BADAO MIGRACYJNYCH ........................................................ 57
INTERNETBETA 2013. 11 13 WRZENIA 2013 R. RZESZW KIELNAROWA ................................................. 72
FORUM MEDIW KARPACKICH. 18.10.2013, LWW, UKRAINA ..................................................................... 80
ZAPROSZENIE DO WSPPRACY..................................................................................................................... 86
Tomasz Goban-Klas*
OD DOKTORA HOUSEA DO DOKTORA GOOGLE.
JAK NOWE MEDIA, INTERNET I SMARTFONY
ZMIENIAJ OPIEK ZDROWOTN
Streszczenie
Dwie ksiki, Erica Topola, The Creative Destruction of Medicine: How the Digital Revolution Will Create
Better Health Care oraz Jody Ranck, Connected Health: How Mobile Phones, Cloud and Big Data Will
Reinvent Healthcare, syntetycznie przedstawiaj dokonujcy si proces gbokiej transformacji wspczesnej
medycyny, w ktrym istotn rol odgrywaj nowe media i technologie informacyjne. Tytu artykuu Od doktora
House do doktora Google wskazuje na przejcie od jedynie ogldania fabularnych obrazw lekarza na ekranie
telewizora do metaforycznego lekarza internetowego, nazwanego doktorem Google. Korzysta z tej wyszukiwarki
niemal dwie trzecie internautw, czsto za pomoc smartfonu. To urzdzenie zapewnia nie tylko dostp do
lekarskiej diagnostyki, ale take samo staje si poprzez doczane sensory medycznym diagnost
w telemedycynie.
Sowa kluczowe: health communication, nowe media, m-Health, Telemedycyna
Inspiracja
Inspiracj do przygotowania niniejszego tekstu byy dwie najnowsze ksiki
angielskie: Erica Topola, The Creative Destruction of Medicine: How the Digital Revolution
Will Create Better Health Care, oraz Jody Ranck, Connected Health: How Mobile Phones,
Cloud and Big Data Will Reinvent Healthcare.
Drug inspiracj jest dziaanie Laboratorium Zdalnej Diagnostyki Medycznej na
kampusie WSIZ w Kielnarowej1. Laboratorium to posiada sprzt o wysokiej jakoci obrazu
i dwiku, ktry pozwala bezporednio transmitowa operacj do innego miejsca, gdzie
konsultant moe podpowiedzie lekarzom, jak rozwiza dany problem. LZDM wyposaone
jest w telemonitor przeznaczony do zdalnego monitorowania parametrw fizjologicznych
pacjentw. System umoliwia odbir zapisw kardiologicznych zgromadzonych w pamici
* Prof. dr hab. Tomasz Goban-Klas, Katedra Dziennikarstwa i Komunikacji Spoecznej, Wysza Szkoa
Informatyki i Zarzdzania z siedzib w Rzeszowie, tgobanklas@wsiz.rzeszow.pl.
1
Wyszej Szkoy Informatyki i Zarzdzania z siedzib w Rzeszowie.
urzdzenia monitorujcego lub rejestratora telefonii analogowej oraz drog internetow lub
poprzez telefoni komrkow. Centrala Perfekt BIS to system prezentacji wizualnej
informacji przesyanych przez monitory przykowe i telemonitory oraz archiwizacji tych
informacji w bazie danych na dysku komputera. Eye-tracker to urzdzenie umoliwiajce
pomiar pozycji gaek ocznych oraz ledzenie ich ruchu wzgldem monitora. Przy pomocy
urzdzenia moliwa jest analiza i diagnostyka zachowa uytkownikw systemw
wizualnych, m.in. w przypadku zaburze mentalnych wpywajcych na ich komunikacj ze
wiatem zewntrznym. Laboratorium Zdalnej Diagnostyki Medycznej wskazuje jak
wykorzysta informatyk w medycynie.
Wyjanienie tytuu
Dla osb mniej zorientowanych w serialach telewizyjnych wyjanienie: Dr House to
posta popularnego, pokazywanego take w Polsce, amerykaskiego serialu medycznego 1,
w ktrym bohater wystpuje jako byskotliwy, cho cyniczny, sarkastyczny, itp. lekarz
o ogromnej wiedzy i jeszcze wikszej intuicji, ratujcy pacjentw z nietypowymi chorobami.
Kady student medycyny zna anegdot o zebrze: Kiedy syszysz za sob ttent, to
prawdopodobnie masz za plecami stado koni, a nie stado zebr. Jednak doktor House, jak
Sherlock Holmes, odrzuca banalne sytuacje i szuka za typowymi objawami nietypowych
chorb.
Dr Google, z kolei, to metafora korzystania z popularnej internetowej wyszukiwarki
dla pozyskiwania informacji zdrowotnej. Dostrzegalny trend, tzw. Zdrowie 2.0, ujawnia stay
wzrost liczby obywateli, ktrzy korzystaj z Internetu, aby znale informacje na temat swego
dobrostanu i jego warunkw. W badaniach Manhattan Research Cybercitizen Health US
(2012) stwierdzono, e przecitny Amerykanin korzysta z Internetu rednio trzy razy
w miesicu, aby wyszuka informacje na temat zdrowia. W Polsce dane te s jeszcze nie tak
wysokie, ale dynamika wzrostu jest podobna.
Doktor Google to internetowy lekarz pierwszego lub uzupeniajcego kontaktu.
Dawniej pytalimy babcie i ssiadw, a dzi doktora Google. 93 % internautw w Polsce
szuka informacji o zdrowiu u Dr Google2. Pacjentka Katarzyna Matuszewska mwi:
Lekarze-specjalici stawiali bdn diagnoz. Waciw postawi... doktor Google; gdyby nie
dr Google, to ju leaabym w piachu!3.
1
P. Challen, Dr House. Biografia Hugh Lauriego i przewodnik po serialu, t. B. Bieniok i inni, Warszawa 2009.
http://nowymarketing.pl/a/909,dr-google-infografika [dostp online 4.11.2013].
3
W Internecie znalazam sporo informacji o NF1. Szukalimy gwnie na stronach anglojzycznych, gwnie
przegldajc artykuy medyczne, naukowe lub ich streszczenia. Okazao si, e w NF1 nie wystpuj takie guzy,
jak ja miaam. Zaczam szuka choroby, na ktr rzeczywicie choruj. Dr Google po objawach ustali, e to
NF, ale nie 1 tylko 2 inny zesp chorobowy o nieco podobnych objawach...W naszym kraju jest jeden lekarz,
ktry specjalizuje si przede wszystkim w NF2.. Od razu potwierdzi diagnoz dr. Google? Drog mailow, po
tym, jak opisaam mu chorob i objawy, potwierdzi, e to na pewno jest NF2, a nie NF1. Odpisa: "Z Pani opisu
jednoznacznie wynika, e jest to NF-2 (druga) i nie ma tu adnych wtpliwoci"...M kl niewiedz lekarzy.
Jest informatykiem, nie lekarzem, a dosy szybko znalaz sporo informacji na temat choroby i zyska pewno
co do diagnozy dr. Google. Niestety, wiele osb podchodzi do tego bardzo sceptycznie. Poza tym w Google
bardzo atwo znale bdne informacje. W zasadzie stanowi one ponad 90 proc. Trzeba czyta ze
zrozumieniem, szuka w rnych rdach i analizowa, na ile rdo jest warte zaufania... Dziki wujkowi
Google wymogam na pediatrze skierowanie na RTG puc u crki, gdy bardzo dugo nie moglimy wyleczy
2
Jednak sama aplikacja Google jest tylko wyszukiwark, a nie systemem eksperckim 4.
Dlatego prawdziwym doktorem Google jest raczej Doktor Medi z Wrocawia. W 2012 roku
powsta polski wirtualny lekarz. Nie trzeba ustawia si do niego w kolejce, a diagnoz
postawi za darmo5. Projektantem Doktora Medi jest 26-letni informatyk z Wrocawia6.
Jednak jego diagnoza jest mocno wtpliwa, albo w ogle jej nie ma.
Wykorzystanie nowych technologii informacyjno-komunikacyjnych w ochronie
zdrowia nie ogranicza si do ogldania przez pacjentw (w przecie wszyscy w tym czy
innym momencie ycia jestemy pacjentami) seriali telewizyjnych, medycznych wiadomoci,
szukania porad, etc. lecz take a waciwie przede wszystkim do zastosowa
w informatyce medycznej. Jest to dzia informatyki zajmujcy si przetwarzaniem,
przechowywaniem, przesyaniem oraz metodami tworzenia systemw przetwarzajcych
informacje wykorzystywane w opiece zdrowotnej7. Obejmuje systemy informatyczne dla
jednostek suby zdrowia (szpitali, aptek itp.), systemy wspomagania diagnostyki,
przetwarzanie i analiz sygnaw medycznych (np. EKG), przetwarzanie i analiz obrazw
medycznych, oprogramowanie aparatury medycznej, standardy wymiany informacji HL7,
DICOM8.
Mediatyzacja medycyny oznacza wnikanie w praktyki medyczne rnorodnych
mediw, od wpywu prasy i telewizji do Internetu i jego aplikacji, oraz nowych medialnych
technologii diagnostycznych i operacyjnych. W pewnym sensie rozpocza si w kocu XIX
wieku, gdy Roentgen wynalaz aparat do przewietlania ciaa czowieka ujawniajcy jego
kostn struktur. Rozpocza si wwczas kariera obrazowania medycznego. Udoskonaliy je
kolejne, dwudziestowieczne urzdzenia, w tym USG, tomografia komputerowa i rezonans
magnetyczny. Zapisy otrzymywanych obrazw, obecnie nawet w formacie 3D, mog by
analizowane, dyskutowane z zespoach lekarskich, archiwizowane, a co rwnie istotne
przesyane do odlegych urzdze i jednostek medycznych. To nowa era medycyny.
Umoliwia take robotyzacj chirurgii, co udoskonala zabiegi, ale redukuje rol chirurga jako
wykonawcy operacji. Czowiek splata si z maszyn, ktra niekiedy wrcz nim kieruje. Do
zrozumienia tej symbiozy aparatury medialnej i czowieka, oba elementy s swoistymi
kaszlu i to bardzo pasowao do bezszmerowego zapalenia dolnych drg oddechowych. Na RTG wyszo
zapalenie oskrzeli. A osuchowo byo OK.. rdo: http://natemat.pl/52899,dr-google-uratowal-mi-zycieniezwykla-historia-pacjentki-ktorej-pomogla-diagnoza-z-internetu. [dostp online 4.11.2013].
4
Ang. search engine to program lub strona internetowa, ktrej zadaniem jest uatwienie uytkownikom
znalezienie informacji w sieci.
5
http://www.mmwroclaw.pl/426811/2012/9/25/juz-nie-doktor-google-a-doktor-medi-z-wroclawia-powstalpierwszy-wirtualny-lekarz?category=news [dostp online 4.11.2013].
6
Doktor-Medi.pl to aplikacja dostpna w wersji przegldarkowej i w wersji na urzdzenia mobilne. Za jej
porednictwem, uytkownik moe zasign porady medycznej przypominajcej rozmow z lekarzem. Naley
poda e-dane, jak wiek, pe, waga, wzrost oraz miejsce, w ktrym czujemy bl. Pniej aplikacja, pracujca
w oparciu o stworzon przez profesjonalnych lekarzy baz danych, zadaje szereg pomocniczych. Na kocu
wirtualnej diagnozy otrzymujemy informacj o tym, co najprawdopodobniej nam dolega. Informacje zwrotne,
ktre otrzymamy po wykonaniu diagnozy online, system generuje w oparciu o statystyczny model
wnioskujcy.
7
R. Tadeusiewicz, Informatyka medyczna, UMCS, Lublin, 2011.
8
HL7 (ang. Health Level Seven) standard elektronicznej wymiany informacji w rodowiskach medycznych;
DICOM Digital Imaging and Communications in Medicine (Obrazowanie Cyfrowe i Wymiana Obrazw
w Medycynie).
Mobilny diagnosta
Eric Topol, znany amerykaski kardiolog i entuzjasta nowych technologii medialnych
w medycynie szeroko omawia ich zalety: Smartfon przystosowany do potrzeb medycznych,
zdolny do wywietlania wszystkich yciowych wskanikw stanu zdrowia (vital signs)
w czasie rzeczywistym, prowadzenie analiz laboratoryjnych, sekwencjonowanie czci
osobistego, a nawet pobierania, zdobywania zdj USG swego serca, brzucha i dziecka
w onie matki. Taki aparat uosabia konwergencj technologiczn, jednoczenie odrbnych
funkcjonalnoci, od elementarnych form komunikacji do zawioci wiedzy i diagnostyki
medycznej. S to narzdzia, ktre dadz podwaliny do genetycznej cyfryzacji ludzi. To nowa
era medycyny, w ktrej kada osoba moe by niemal w peni zdefiniowana na poziomie
indywidualnym, a nie, jak obecna praktyka medyczna moe j definiowa zbiorowo, na
poziomie populacji, poprzez masowe badania profilaktyczne np. raka piersi lub raka prostaty
oraz stosowania tych samych lekw i dawek dla danej choroby, a nie dla konkretnego
pacjenta. Kady z nas jest niepowtarzalny jako czowiek, ale a do dzisiaj nie byo sposobw
ustalenia wasnej biologicznej lub fizjologicznej indywidualnoci. Nie byo sposobu, aby
okreli odpowiedni pomiar cinienia krwi przez ca dob, podczas snu, czy w pracy lub
w trakcie emocjonalnego wstrzsu. Stanowi to kolejny horyzont cyfrowej rewolucji,
zmierzajcej w kocu si do najwaniejszej, ale dotychczas odseparowanej od innych domeny
zachowania naszego zdrowia12.
Eric Topol twierdzi, e niedugo bdziemy uywa smartfonw do monitorowania
parametrw yciowych i stanw przewlekych. Dla TEDMED opisuje on kilka
9
eZdrowie
Obszar eZdrowia zasadniczo zawiera nastpujce technologie i aplikacje14:
elektroniczne rejestry medyczne (EHR), telemedycyn, SMART, crowdsourcing,
customization i cloud computing.
EHR, elektroniczny zapis danych pacjenta
EHR to elektroniczny zapis danych pacjenta, ktre mog by przekazywane przez
wiadczeniodawcw, a najlepiej w systemie opieki zdrowotnej. Czsto uywa si terminu
EHR i zamiennie EMR (Electronic Medical Records), ale dokonuje si te rozrnienia
midzy nimi. EMR koncentruje si na informacji medycznej, a EHR jest znacznie szerszy
i moe zawiera dane wykraczajce poza to, co jest zebrane w gabinecie lekarskim, i od
pacjenta, i od jego urzdze. Osobisty zapis zdrowia (PHR) dostpny dla pacjenta z kart
zdrowia, jest czsto oparty na PC i coraz bardziej mobilny. Wraz z EHR, PHR jest
postrzegany jako jeden z podstawowych budulcw systemu e-zdrowia.
Telemedycyna
Telemedycyna to wykorzystanie technologii audiowizualnych dla zdalnych konsultacji
klinicznych. Telemedycyna rozwija si jako technologie umoliwiajce powstawanie
wirtualnych zespow lekarskich oraz szereg technologii, ktre mog umoliwi utworzenie
domw medycznych, opieki rodzinnej, tyle, e na odlego, dziki cloud computing lub
platformy Software-as-a-Service15. Mona w chmurze udostpnia EMR / EHRs, rozliczenia
i patnoci, etc.
Przykad: wbrew stereotypowym wyobraeniom o reumatyzmie, nie jest to wcale
problem osb wycznie w starszym wieku. Tylko nikt w Polsce nie wie, ile nas jest
twierdzi Monika Zientek, prezes stowarzyszenia 3majmy si razem. Wiadomo
o co najmniej 250 tys. pacjentw z RZS, ale nie ma rejestru, ktry uwidoczniaby ich wiek,
np. ilu ukoczyo 40 lat, a ilu 60. Inaczej by wygldaa nasza reumatologia, gdybymy znali
takie konkrety16.
Perspektywa zeskanowania ludzi dla zdefiniowania czowieka na dokadniejszym
i molekularnym poziomie jest bardziej inspirujca ni kiedykolwiek mona to byo sobie
wyobrazi. Cyfrowy, wirtualny czowiek, w lustrze, jest warunkiem wstpnym przewrotu
w medycynie. Czy bdzie to mapowanie umysu, aby wybudzi osob, ktra bya w piczce
13
przez wiele lat, czy mapowanie genomu czowieka, aby zdiagnozowa zagroenie ycia lub
zapobiec w inny sposb nieuniknionej, przedwczesnej mierci z powodu raka lub zawau
serca, moliwoci technologiczne s teraz znane. Pojawiajc si w bezprecedensowym
tempie, prowadz do moliwoci drukowania narzdw, a nawet kontrolowania pewnych
aspektw umysu. Ludzie i instrumenty cyfryzujce ycie w ostatniej instancji zmieniaj
samo ycie17. To jest znacznie wicej ni zmiany, to jest esencja kreatywnej czy twrczej
destrukcji, pojcia creative destruction, wprowadzonego przez niemieckich mylicieli
Fryderyka Nietschego i Wernera Sombarta, a rozwinitego przez austriackiego ekonomist
Jzefa Schumpetera w dziele z 1942 roku na temat rozwoju kapitalizmu. Pojciem creative
destruction oznacza on gbok, ale pozytywn transformacj, ktra bywa skutkiem
radykalnych, przeomowych innowacji, szczeglnie technologicznych (zob. J. A. Schumpeter,
Capitalism, Socialism and Democracy).
Koncepcja Schmpetera dobrze wpisuje si w koncepcje wyjaniania przeobrae
wielu instytucji, take tych dawnych i szacownych. Jednak istotne jest pytanie, ktre
innowacje s tak radykalne, e wymagaj przeksztacenia caej instytucji, a nie tylko
zaadaptowania pewnych dziaa w istniejcej strukturze; a mwic inaczej, ktre innowacje
wymagaj nowych bukakw, nowych szat, nowych rozwiza instytucjonalnych?
W pewnym sensie wszystko to, co dzisiaj dziaa w miar efektywnie jest owocem tej twrczej
destrukcji starego, wiat zatem ulega szumpeteryzacji. Kto si nie zmienia nowatorsko,
w przypadkach pojawiania si owych radykalnych innowacji, znika z rynku czy ycia
spoecznego. Przykadw mamy bez liku, zarwno pozytywnych, jak i negatywnych.
W tym miejscu odwoam si do koncepcji Jamesa Benigera z jego studium
Rewolucja sterowania (Control Revolution) z 1986 roku18. Istotne jest jego wskazanie na
przeomowe znaczenie nowych form przetwarzania, magazynowana, przesyania informacji
i poprzez ktre podejmowane s formalne decyzje, ktre mog oddziaywa na sterowanie
i kontrol spoeczn. Manuel Castells ujmuje te zmiany jako narodziny nowej fazy, nowej
formacji kapitalizmu, ktr okrela mianem informacjonalizmu, ktry koncentruje si na
rozwoju technologicznym, tj. dy w kierunku akumulacji wiedzy i coraz wikszej zoonoci
przetwarzania informacji19.
Do informacjonalizmu Castellsa naley doda komunikacjonizm, bowiem za
fotografem Krzysztofem Gieratowskim powtrz: Zdjcie w szufladzie nic nie znaczy,
zdjcie yje dopiero wrd ludzi, informacja per se nic nie znaczy, nabiera znaczenia gdy
jest komunikowana, kry20.
17
To stwierdzenie nadaje inny sens tytuowi synnej ksiki N. Negroponte, Being Digital, a na jzyk polski
przetumaczonej jako ycie cyfrowe. tum. M. akomy, Ksika i Wiedza, Warszawa 1997).
18
J. Beniger, Control Revolution, Technological and Economic Origins of the Information Society, Harvard
University Press 1989. Nadal inspiruje ona amerykaskich studentw, zob. http://thecontrolrevolution.com
[dostp online 4.11.2013].
19
M. Castells, Spoeczestwo sieci, przekad Pawlu et al., PWN, Warszawa 2008, s. 207.
20
Manuel Castells w nowej ksice Wadza komunikacji, przekad J. Jedliski, PWN, Warszawa 2012, ten
wanie aspekt podkrela.
Dugi ogon (ang. The Long Tail) koncepcja, ktr sformuowa Chris Anderson dla wskazania znaczenia
niszowych, ale w sumie licznych konsumentw dla obrotw firm.
27
J. Ranck, op. cit.
***
Wpyw nowych aplikacji medycznych jest widoczny w dwch kategoriach. Pierwsza
to dezintermediatyzacja upraszczanie wasnej opieki zdrowotnej, diagnozy i wsparcie
kliniczne przez algorytm programu albo tanie urzdzenia i aplikacje, ktre wykonuj
procedury tradycyjnie wymagajce wysokich kwalifikacji i w ten sposb degradujc te
zadania poprzez informacyjn asymetri: przenoszc wiedz poprzednio bdc wyczn
dziedzin ekspertw i dostarczajc j pacjentom. Druga kategoria to transparentno
dostarcza otwartych katalogw danych tak, aby pacjenci mogli porwnywa placwki
ochrony zdrowia i lekarzy, co tworzy zaangaowanie konsumenckie i stanowi podstaw
zmiany systemu leczenia (takie moliwoci daje aplikacja Medycy24 spis i lokalizator
lekarzy specjalistw w naszym kraju). Jednak wdraanie tych technologii wymaga nie
tylko dziaa programistw i inynierw, ale wsppracy i entuzjazmu caego personelu
opieki zdrowotnej i jego uytkownikw. Wymaga take wielkiej ostronoci
w przechowywaniu i udostpnianiu danych, s one przecie kwintesencj prywatnoci
czowieka i atwo mog by wykorzystane na jego niekorzy.
Literatura
Beniger, J., Control Revolution, Technological and Economic Origins of the Information Society, Harvard
University Press 1989.
Bolter, D., Czowiek Turinga, tum. T. Goban-Klas, PiW, Warszawa 1991.
Bringing the Social Media Revolution to Health Care, Mayo Clinic Center for Social Media, 2012.
Castells, M., Spoeczestwo sieci, przekad Pawlu et al., PWN, Warszawa 2008.
Castells, M., Wadza komunikacji, przekad J. Jedliski, PWN, Warszawa 2012.
Challen, P. Dr House. Biografia Hugh Lauriego i przewodnik po serialu, t. B. Bieniok i inni, Warszawa 2009.
Greenberg, R., Are Doctors Losing Their Relevance Due to Social Media Health Sites?, Huffington Post, 8.07.
2010.
Greene, J., Pharmaceutical Marketing and the New Social Media, New England Journal of Medicine, 363,
2010, ss. 2087 89.
Hartzband, P. et al., Untangling the Web: Patients, Doctors, and the Internet, New England Journal of
Medicine, 363, 2010, ss. 1063 66.
Kevin, D. The $ 1,000 Genome: The Revolution in DNA Sequencing and the New Era of Personalized Medicine,
Free Press, New York 2010.
Latour, B., Splatajc na nowo to co spoeczne. Wprowadzenie do teorii aktora-sieci, tum.
A. Derra i K. Arbiszewski, UNIVERSITAS, Krakw 2010.
Leland, J., Sensors Help Keep the Elderly Safe, and at Home, New York Times, February 12, 2009, A1.
Levina, M., Health 2.0 and Managing the Individual Care in the Network, w: Post-Global Network and
Everyday Life, red. M.Levina, Peter Lang Publishing, 2010.
Negroponte, N. ycie cyfrowe. tum. M. akomy, Ksika i Wiedza, Warszawa 1997.
Ranck, J., Connected Health: How Mobile Phones, Cloud and Big Data Will Reinvent Healthcare, Giga Om
Books, Kindle edition 2012.
Reiser, S. J, Revealing the Bodys Whispers: How the Stethoscope Transformed Medicine, Technological
Medicine: The Changing World of Doctors and Patients, 1, 2009.
Tadeusiewicz, R., Informatyka medyczna, UMCS, Lublin 2011.
Topol, E., The Creative Destruction of Medicine: How the Digital Revolution Will Create Better Health Care,
Basic Books, New York 2012.
Netografia
http://www.youtube.com/watch?v=c-kJsyU8tgI Luciano Floridi TEDxMasstrict talk, The Fourth Technological
Revolution
http://mobihealthnews.com/about/
http://epatientdave.com/let-patients-help
http://www.who.int/goe/publications/ehealth_series_vol3/en/index.html
http://video.ted.com/talk/podcast/2009P/None/EricTopol_2009P.mp4
http://boards.medscape.com/forums/?128@@.2a045cb9!comment=1&cat=All
The Continuous Physical Exam: Cell Phone Inventor Talks About The Coming Revolution In Healthcare Joseph
Smith.
MedlinePlus, n.d., www.nlm.nih.gov/ medlineplus/ ency/ article/ 003877. htm Holter Monitor (24h).
Federal Communications Commission, Connecting America: The National Broadband Plan,
www.broadband.gov. 16 Report to the President Realizing the Full Potential of Health Information Technology
to Improve Healthcare for Americans: The Path Forward, Executive Office of the President, December 2010,
www.whitehouse.gov/ sites/ default/ files/ microsites/ ostp/ pcast-health-it-report.pdf.
Abstract
From Dr. House to Dr. Google. How New Media, Internet and Smartphones Changes Healthcare System
Two books by Eric Topol, The Creative Destruction of Medicine: How the Digital Revolution Will Create
Better Health Care and Jody Ranck, Connected Health: How Mobile Phones, Cloud and Big Data Will
Reinvent Healthcare, synthetically present an ongoing process of profound transformation of modern health
care, in which an important role play new media and information technologies. Title of the article From Dr.
House to Dr. Google indicates the transition from merely watching a fictional doctor on TV screen to
metaphorical images online doctor, called Dr. Google. Almost two thirds of internauts use the search engines
frequently, often using smartphone. This device not only provides access to the medical diagnosis and tool to be
in touch with medical personnel, but through sensors attached it becomes itself a medical diagnostician in
telemedicine.
Keywords: health communication, new media, m-Health, telemedicine
10
Marcin Szewczyk*
WPROWADZENIE DO PRAGMATYKI
PRZYPISW
Streszczenie
Artyku dotyczy prby okrelenia regu pragmatycznych odnoszcych si do stosowania i konstruowania
przypisw. Za podstaw do ich okrelenia suy przyjta jako warunek pocztkowy rwnowaga pomidzy treci
i form przekazu. Maksymy konwersacyjne Gricea stanowi natomiast punkt wyjcia do stworzenia regu, ktre
efektywnie zdeterminuj formalny sposb formuowania przypisw. Ze wzgldu na zidentyfikowan w toku
bada znaczn ilo czynnikw wpywajcych na redukcj oraz poszerzenie maksym konwersacyjnych,
uzyskanych wynikw nie naley traktowa jako ostatecznych. Stanowi one jednak modelowo okrelon
podstaw do dalszych analiz.
Sowa kluczowe: pragmatyka, przypisy, maksymy konwersacyjne, forma
Wprowadzenie
Podczas procesu pisania autor zawsze zakada istnienie potencjalnego odbiorcy.
Tworzc tekst, nawizuje z nim (odbiorc) komunikacj. Powinna ona by oparta
o podstawowe zasady zwizane z funkcjonowaniem schematu Jacobsona i oferowa odbiorcy
moliwo jak najpeniejszego zrozumienia przekazu. Jej zadaniem jest rwnie zaspakajanie
jego potrzeb informacyjnych. W szczeglnoci dzieje si tak w przypadku naukowego
charakteru przekazu i stylistyki przypisanej tego typu opracowaniom. Jednym ze skadnikw
tworzonego w takim paradygmacie tekstu s przypisy.
Przypisy s z zasady traktowane jako formalny skadnik procesu pisania. Przez
czytajcych podobnie jak wstpy i posowia niejednokrotnie s lekcewaone i pomijane.
Piszcy traktuj je czsto jako przykry obowizek, lub jako miejsce, w ktrym mona
zamieci wasne uwagi, komentarze, dygresje, czy te pochwali si, e tumaczenie jakiego
fragmentu pochodzi od autora tekstu. Istnieje przy tym olbrzymia rnorodno i przyjta
przez piszcych (i wydawcw) dowolno w treciowym traktowaniu przypisw oraz
formalnym sposobie ich zapisu.
11
12
O przypisach
Istniej dwa podstawowe modele zapisu bibliograficznego, a co za tym idzie
przypisw bibliograficznych. Pierwszy z nich, nazywany klasycznym lub tradycyjnym jest
powszechnie stosowany w Polsce. Przyjmuje odwoania numeracj podawan w indeksie
grnym do przypisw dolnych lub ewentualnie kocowych, w ktrych podana jest informacja
o rdle pochodzenia informacji. Przypisy umieszczane na dole strony daj odbiorcy
najlepsz i realizowan na bieco moliwo identyfikacji potrzebnych danych 6. Metoda ta
traktuje przypisy jako odrbny, rwnolegy strumie tekstu, powizany z tekstem
zasadniczym i stosuje wewntrzne odwoania do pojawiajcych si wczeniej rde.
Druga metoda nazywana system harwardzkim jest bardzo cile powizana
z bibliografi. Odwoania pojawiaj si w samym tekcie, w nawiasach kwadratowych,
najczciej w dwojakiej postaci. Moe to by jedynie numer pozycji z bibliografii,
5
Do takich bezwzgldnie podstawowych zasad formalnych moemy zaliczy w tym miejscu choby zasady
ortografii polskiej, stylistyki czy gramatyki. W przypadku literatury popularnej istnieje jednak wiele przykadw
wysokonakadowych sukcesw wydawniczych amicych te zasady.
6
Billingham J., Redagowanie tekstw, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007, s. 24.
13
stosunkowo rzadko uzupeniony numerem strony lub zamiast numeru nazwisko autora
publikacji, w miar potrzeb uzupenione dat wydania konkretnej pozycji. W tym przypadku
przypisy bibliograficzne staj si elementem strumienia tekstu. W przypisach dolnych mog
pojawi si jedynie ewentualne odwoania komentujce, uzupeniajce. W tej drugiej sytuacji
zasadniczy strumie przypisw zostaje rozbity na dwie czci. Jedna bibliograficzna, staje
si elementem tekstu, druga komentujca, pozostaje zamieszczona na dole strony. Nie
mona uzna, e podnosi to jasno tekstu i e uatwia jego pynne przyswojenie. Tekst taki
najczciej pozbawiony jest przypisw dygresyjnych oraz innych przypisw wykraczajcych
poza kategori przypisu rdowego zwykego.
Przypisy tradycyjne zasadniczo cho mona take wprowadza inne podziay
dzielimy na: rdowe zwyke wskazujce na rdo pochodzenia informacji, rdowe
rozszerzone w jakikolwiek sposb omawiajce lub dodatkowo prezentujce fragment
rda. Jako ich szczeglny przypadek mona okreli przypisy polemiczne wskazujce na
rdo odmiennego podejcia do omawianej kwestii. Dodatkowymi typami s przypisy
dygresyjne suce zamieszczaniu informacji dodatkowych7 oraz odsyajce dziaajce
zazwyczaj w ramach tworzonego tekstu. Przy zachowaniu rozbudowanej struktury
wewntrznej przypisw, pojawiaj si sytuacje, gdy jeden przypis ma cechy nalece do
dwch typw szczeglnie czsto czone s przypisy rdowe zwyke z polemicznymi.
Najbardziej bd nas interesoway przypisy bibliograficzne. Bd do nich naleay
wszystkie przypisy bez wzgldu na przynaleno, do ktregokolwiek z typw ktre
w taki czy inny sposb, bd si odwoyway do zewntrznych rde informacji. To one
najlepiej odzwierciedlaj umiejtno pracy autora z materiaem rdowym, a ich
konstrukcja z reguy nie podlega specyfice zwizanej z dziedzin nauki jakiej dotyczy
opracowanie.
Do oglnej funkcji przypisw naley uwiarygodnienie tekstu, wskazanie na szerok
znajomo literatury tematu i swobodne poruszanie si po zagadnieniu przez autora,
wykazanie podobiestw i rnic w podejciu do analizowanego problemu, omawianie
pobocznych wtkw pojawiajcych si w tekcie8. Wszystko to w poczeniu z takim
sformuowaniem odesania bibliograficznego, ktre pozwala na jednoznaczn identyfikacj
rde. I to staje si nadrzdnym celem przyjtej formy przypisw. Powinna ona podlega
okrelonym minimalnym reguom, ktre pozwol na jego realizacj, pozostajc w cisej
zalenoci od intencji nadawcy i oczekiwa wiadomego odbiorcy.
Przez wielu uznawane za zbdne, jednak nie tylko nie ma obowizku ich stosowania, ale take czytania.
Ponadto wzbogacaj tekst, pozwalajc ogarn jego szerszy kontekst, nie burzc przy tym zasadniczego wtku
mylowego.
8
Por. T. Wojciechowski, G. Doktr, Jak pisa prace dyplomowe licencjackie i magisterskie poradnik, Instytut
Naukowo-Badawczy Wysza Szkoa Zarzdzani i Marketingu w Warszawie, Warszawa 1999, s. 14; podobnie:
K. Wjcik, Pisz akademick prac promocyjn licencjack, magistersk, doktorsk, Wolters Kluwer Polska,
Warszawa 2012, s. 199-120.
14
H. P. Grice, Logic and conversation, [w:] P. Cole, J. L. Morgan (red.), Syntax and semantics: Speech Acts, tom
3, Academic Press, New York 1975, s. 48.
10
A. Hadi, A Critical Appraisal of Grices Cooperative Principle, Open Journal of Modern Linguistics, 2013,
Vol. 3, No. 1, s. 71-72.
11
H. P. Grice, Studies in the Way of Words, Harvard University Press, Cambridge-London, 1991, s. 26-27.
15
rzutujc na proces odbioru tekstu (cho jednak wpywajc na odbiorc) i na sposb zapisu
(cho jednak go determinujc). Wie si ona bowiem z rzetelnoci badawcz w stosunku do
bada rdowych. Niestety, czsto stosowan praktyk wynikajc z chci
uwiarygodnienia swoich rozwaa i wykazania, e literatura tematu jest dobrze znana
piszcemu jest plagiat przypisw. Zamiast wykorzysta jeden z przydatnych operatorw
przypisw: [za:], autor przepisuje (nie mona przy tym zarzuci mu bezmylnoci, a jedynie
nienaukowe podejcie do bada rdowych) przypis, niejednokrotnie nie modyfikujc
sposobu jego zapisu (nieadekwatnego do zasad przyjtych w docelowym wydawnictwie), lub
nie podajc numeru strony i co zdarza si w szczeglnoci przy odwoaniu do dzie
fundamentalnych, a wydanych stosunkowo dawno powielajc bd identyfikacyjny
w przypisie12. Stosowanie wic maksymy iloci wie si take z rzetelnym podejciem do
procesu rozumowania, ogranicza zamierzone nadinterpretacje, a take przemilczanie faktw
sprzecznych z tez przyjt przez piszcego.
Maksyma istotnoci [MI] wskazuje na potrzeb nieodbiegania od gwnego tematu
wypowiedzi. Konieczno trzymania si gwnego wtku wpywa na wszystkie trzy poziomy
opisywane przy poprzednich zasadach. Jednak w najwikszym stopniu wpywa na proces
merytorycznego konstruowania tekstu, ogranicza bowiem moliwo wprowadzania przez
autora informacji, ktre w jego mniemaniu (niejednokrotnie susznym) dotycz omawianego
zagadnienia, jednak pozostaj poza gwnym wtkiem konkretnej wypowiedzi. Maksyma
istotnoci wspomaga zatem prac nad dyscyplin mylow i wymusza podejmowanie decyzji
dotyczcych selekcji przekazywanych treci. Jej stosowanie sprawia, e odbiorca z jednej
strony otrzymuje o wiele bardziej precyzyjnie ukierunkowany tekst, z drugiej natomiast
pozbawiony zostaje informacji, ktre czsto go wzbogacaj i pozwalaj dostrzec szersze to
zjawiska, a take doceni erudycj autora. Na poziomie technicznym, stosowanie tej
maksymy ogranicza wystpowanie dugich przypisw, najczciej o charakterze
dygresyjnym, albo wrcz ozdobnym, zmniejsza take ilo rde uzupeniajcych
pojawiajcych si w przypisach czsto pod postaci wskazanych seryjnie publikacji. W tym
samym zakresie jej stosowanie moe take wpywa na ilo podawanych informacji
znajdujcych si w przypisie. Koniecznie naley si tu odwoa do celu konstrukcji przypisu
bibliograficznego. Na tym poziomie ma on bowiem zapewnia dostp do tych informacji,
ktre s istotne z punktu widzenia toku mylowego autora13.
Ostatnia maksyma sposobu [MS] ma charakter porzdkujcy i odwouje si do
potrzeby uporzdkowania i jasnoci wypowiedzi. Wie si zarwno z odbiorem przypisw,
ich tworzeniem, a take sposobem zapisu. Wynika z niej postulat konsekwencji w ich
konstruowaniu, rzetelnego przywoywania konkretnych zakresw stron, a take precyzji
w podawaniu adresw internetowych i dat korzystania z nich w przypadku tworzenia
netografii. W relacjach z redakcjami wydawcw wymusza to stosowanie si do rnorodnych
12
Praktyka wskazuje na powielanie bdw literowych w nazwiskach, nazwach wydawnictw, a take numerach
tomw/zeszytw czasopism.
13
Przykadem informacji dodatkowej moe by podawanie odpowiedzialnoci drugorzdnej tumacza, co
zasadniczo nie jest znaczce dla odbiorcy, jednak choby w przypadku analizy wiernoci tumacze dzie
literackich przez rnych tumaczy staje si informacj konieczn.
16
J. Hys, Pragmatyka Jzyka Hase Przedmiotowych Biblioteki Narodowej (JHP BN) i Uniwersalnej
Klasyfikacji Dziesitnej (UKD) w Przewodniku Bibliograficznym, Ksigarnie a biblioteki. Badania, Teorie,
Opinie, 2008, nr 2, http://www.ebib.info/2008/93/a.php?hys, 16.10.2013, w caoci.
15
M. Dynel, Where Cooperation Meets Politeness: Revisiting Politeness Models in View of The Gricean
Framework, Brno Studies in English, 2009, Vol. 35, No. 1, s. 26.
16
J. Antas, O kamstwie i kamaniu. Studium semantyczno-pragmatyczne, Wydawnictwo Universitas, Krakw
1999, s. 241-242.
17
Kodeks dobrych obyczajw w publikacjach naukowych, SEN, 2001, tom 1, nr 1,
http://www.cyfronet.krakow.pl/~atpolakp/metodologia/Kodeks.pdf, 16.10.2013, s. 51.
17
Przykad z problemem
Mona by uzna, e w powyszym rozumowaniu udao si sformuowa nie tylko
propozycj dookrelenia relacji maksym konwersacyjnych Gricea do przypisw (w oparciu
przede wszystkim o ich cel), ale take na nowo zdefiniowane reguy pragmatyczne jakie
powinny si do nich odnosi.
Jednak, aby nie pozostawia ich tak samo podatnymi na moliwo krytyki ze
wzgldy na ich realn uyteczno jak ma to miejsce w przypadku maksym Gricea, naley
uzupeni je o element, ktry wie si w pewnym stopniu z maksym sposobu w zakresie
jasnoci (zrozumiaoci) wypowiedzi. Problem jaki pojawia si przy takim uzasadnieniu
sposobu konstruowania i zapisu przypisw wie si z tym, e upowszechnienie okrelonego
schematu sprawi, e dla konkretnych grup odbiorczych bdzie on czytelny i jasny, a to jest
warunkiem ju wystarczajcym. Tym bardziej, e ju samo wprowadzanie do przypisw
najprostszych bo polskojzycznych operatorw, sprawia e nie s one zrozumiae dla
wikszoci spoeczestwa, przez co warunek jasnoci musi by traktowany na poziomie
odbiorczym w sposb bardzo selektywny.
Bardzo dobrym przykadem przypadku zakresu przyjtej konwencji i jej jasnoci jest
sposb wykorzystania jednego z najprostszych operatorw. Wyd. cyt. wydawnictwo
cytowane (ed. cit. edito citata) oraz dz. cyt. dzieo cytowane (op. cit. opere citatum
w cytowanym dziele lub opus citatum dzieo cytowane) odnosz si do ponownego
odwoania do rda w strumieniu przypisw, jednak nie wystpujcego bezporednio przed
tym odwoaniem. Rnica pomidzy dz. a wyd. w tym przypadku jest niewielka i ulega
funkcjonalnemu zacieraniu. Z zasady stosuje si wyd. cyt. w przypadku, gdy rnice
pomidzy poszczeglnymi wydawnictwami jest na tyle znaczca, e moe zmieni sens
odwoania. Standardowy i powszechnie czytelny zapis bdzie przedstawia si nastpujco:
Runciman S., Ostatni renesans..., dz. cyt., s. 68-76.
W ramach skracania przypisw mona przyj, e dodawanie dz. cyt. jest zbdne, gdy
samooczywiste nie wnosi nowych informacji, a poszerza objto przypisu, wwczas zapis
18
wygldaby bardziej skrtowo, przy czym mona o ile nie zaburza to jednoznacznoci
wskazania, ograniczy take ilo wyrazw z tytuu:
Runciman S., Ostatni..., s. 68-76.
Natomiast w przypadku, gdy wskazane rdo jest jedynym jego dzieem tego konkretnego
autora na jakie si powoujemy w danym tekcie, mona przyj wersj jeszcze bardziej
uproszczon:
Runciman S., dz. cyt., s. 68-76.
Gdy poczymy obydwie metody skracania:
Runciman S., s. 68-76.
Skrajnym przypadkiem denia do skrtowego, a jednak w dalszym cigu czytelnego zapisu
bdzie pominiecie inicjau imienia, przecinka i oznaczenia na nr stron, w konsekwencji czego
uzyskujemy:
Runciman 68-76.
Taka identyfikacja spenia okrelone wczeniej warunki precyzji, konkretnoci
i merytorycznoci. Zblia si take do zapisu opracowanego w systemie harwardzkim,
a wynikajcymi z tych nadrzdnych zasad dominantami pragmatycznymi staj si w tym
przypadku jednoznaczno i skrtowo.
Problem zwizany z nadrzdn w stosunku do przypisw zasad konsekwencji,
ujawnia si dopiero w przypadku kiedy pojawia si dwch autorw o tym samym nazwisku,
dwa dziea tego samego autora o cakowicie rnych tytuach, lub wreszcie dwa dziea tego
samego autora rozpoczynajce si od tego samego wyrazu (wyrazw). W takiej sytuacji
stosujc jak najbardziej uproszczony zapis w jednym tekcie w ramach przyjtej
wewntrznej logiki konstrukcyjnej pojawiayby si skrajnie rne zapisy bibliograficzne,
gdy w jednym tekcie obok tego, ktry zosta wskazany w ramach ostatniego przykadu
mgby wystpowa take nastpujcy:
Krawczuk A. Poczet cesarzy rzymskich 73-74.
Poczenie takich dwch zapisw podtrzymujcych jednolit regu, ktra jednak prowadzi
do zrnicowanego pod wzgldem wizualnym zapisu prowadzi do zmniejszenia
przeroczystoci odbiorczej, wic si ze zbytnim skomplikowaniem formalnym zapisu.
Mona by w tym przypadku jeszcze ewentualnie pomin inicja imienia, jednak konkretnie
ten przykad mona rozbudowa jeszcze bardziej, gdy Krawczuk napisa nie tylko Poczet
cesarzy rzymskich i Poczet cesarzy bizantyjskich, ale take Poczet cesarzy rzymskich.
19
Konkluzje
Celem niniejszego opracowania jest pokazanie najprostszego mechanizmu
wykorzystania maksym konwersacyjnych Gricea do okrelenie pragmatycznych podstaw
celowego stosowania i konstruowania przypisw. Aby zweryfikowa zaproponowan
metodologi, choby w zakresie odpowiedzialnoci spoczywajcej na zaproponowanej
maksymie elegancji w skali od przyznania jej nadrzdnego znaczenia, a po moliwe jej
cakowite odrzucenie konieczne jest poszerzone badanie, obejmujce nie tylko
zasygnalizowane w tekcie rnorodne aspekty uycia wewntrznych operatorw
porzdkujcych, ale take uwzgldniajce inne czynniki. Ju na tym etapie mona wskaza,
e wanym jej skadnikiem bdzie odniesienie do bardzo rozbudowanej formy zapisu
przypisw zgodne z polskimi normami dotyczcymi tego zagadnienia stosowanymi przede
wszystkim przez bibliotekarzy i dokumentalistw. Niemniej istotne bdzie take peniejsze
przeanalizowanie systemu harwardzkiego, analiza sposobu zapisu odesa do rde
internetowych, a take powizanie regu dotyczcych konstrukcji przypisw z najczstszymi
metodami identyfikowania i weryfikacji rde przez odbiorcw, wrd ktrych coraz
wiksze zastosowanie zaczyna znajdywa wyszukiwarka internetowa w miejsce
elektronicznego lub kartkowego katalogu bibliotecznego. Ponadto traktowane w tym tekcie
niejednolicie, ale w pewnym stopniu rwnowanie, relacje: przypis i jego zapis oraz przypis
i tre tekstu zasadniczego, wymagaj wyranego oddzielenie i odrbnego opisu.
Dopiero co najmniej taki zakres analiz wykraczajcy poza zakres objtociowy
jakiegokolwiek artykuu naukowego pozwoli na jednoznaczne i w peni uzasadnione cho
nie ostateczne i nie bezdyskusyjne potwierdzenie efektywnoci przyjtych dla przypisw
regu pragmatycznych oraz umoliwi okrelenie wymaganych redukcji i poszerze ich
zakresu. Niejako na marginesie tego typu rozwaa pojawiaj si pytania dotyczce stopnia
generatywnoci presupozycji przy zastosowaniu operatorw przypisw (w szczeglnoci dz.
18
Nie wszystkie informacje podawane w przypisach maj t sam warto informacyjn. Zgodnie z zasadami
logiki, jako najwaniejsze, zaleca si wyrnia dwa elementy gwne: autora (odpowiedzialno gwn) oraz
tytuy. Ponadto wyrnienia te powinny by zrnicowane, Norma PN-ISO 690: I00I Dokumentacja. Przypisy
bibliograficzne. Zawarto, forma i struktura (odpowiednik midzynarodowej normy midzynarodowej ISO
690:1987) oraz Norma PN-ISO 690-I: 1999 Informacja i dokumentacja. Przypisy bibliograficzne. Dokumenty
(odpowiednik midzynarodowej normy midzynarodowej ISO 690-2: 1997).
21
cyt.), ktre mog okaza si znaczce dla ostatecznej dowodnoci przyjtego modelu regu
pragmatycznych.
Zatem zaproponowane w tekcie redukcje i poszerzenia regu, wynikajce z maksym
konwersacyjnych nie s ostatecznymi rozstrzygniciami w tej kwestii. Z pewnoci pozostan
nimi jednoznaczno i konsekwencja, jednak i one musz by poddane ograniczeniu19.
Ponadto czy te dwie reguy wane dla samoosigania celu przez przypisy bd
funkcjonoway jako odrbne zasady, czy te zostan ostatecznie ulokowane w ramach
oryginalnych maksym, czy te nawet kumulatywnie bd wspieray now zasad okae si
po przeprowadzeniu poszerzonej analizy.
Nawet wykorzystane wprost do przypisw oryginalne niezredukowane
i nieposzerzone maksymy konwersacyjne Gricea oferuj konkretne wsparcie porzdkujce
proces twrczy i w konsekwencji proces odbiorczy. Ich umiejtne stosowanie wobec caego
tekstu pozwala zachowa komunikacyjn przejrzysto przekazu. Dzieje si tak poprzez
dostarczanie informacji istotnych cho niekoniecznie kluczowych dla wywodu, trzymanie
si regu prawdziwoci, nieodbieganie od szeroko pojmowanego tematu gwnego
wypowiedzi i moliwie jasnej konstrukcji stylistyczno-gramatycznej.
O ile bowiem maksymy stosowane (w ramach podejcia modelowego) w mowie
potocznej odbieraj konwersacji bogactwo wyrazu oferowane przez jzyk wynikajce
choby z moliwoci stosowania wieloznacznoci oraz niedomwie to w przypadku sowa
pisanego, a w szczeglnoci tekstu podlegajcego zasadom stylu naukowego, ich choby
czciowe, ale wiadome uycie wpywa pozytywnie na jego stron merytoryczn
i techniczn. Odpowiadaj one wskazanym wczeniej treci i formie, a najdoskonalszy efekt
uzyskuje si zachowujc pomidzy nimi rwnowag.
Literatura
Antas J., O kamstwie i kamaniu. Studium semantyczno-pragmatyczne, Wydawnictwo Universitas, Krakw
1999.
Billingham J., Redagowanie tekstw, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007.
Dynel M., Where Cooperation Meets Politeness: Revisiting Politeness Models in View of The Gricean
Framework, Brno Studies in English, 2009, Vol. 35, No. 1, s. 23-43.
Grice, H. P., Logic and conversation, [w:] Cole P., Morgan J. L. (red.), Syntax and semantics: Speech Acts, tom
3, Academic Press, New York 1975, s. 41-58.
Grice, H. P., Studies in the Way of Words, Harvard University Press, Cambridge-London, 1991.
Hadi A., A Critical Appraisal of Grices Cooperative Principle, Open Journal of Modern Linguistics, 2013,
Vol. 3, No. 1, s. 69-72.
Helman A., Sownik poj filmowych, T. 2, Wiedza o Kulturze, Wrocaw 1991.
Hys
J.,
Pragmatyka
Jzyka
Hase
Przedmiotowych
Biblioteki
Narodowej
(JHP
BN)
i Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesitnej (UKD) w Przewodniku Bibliograficznym, Ksigarnie a biblioteki.
Badania, Teorie, Opinie, 2008, nr 2, http://www.ebib.info/2008/93/a.php?hys, 16.10.2013.
Kodeks dobrych obyczajw w publikacjach naukowych, SEN, 2001, tom 1, nr 1,
http://www.cyfronet.krakow.pl/~atpolakp/metodologia/Kodeks.pdf, 16.10.2013, s. 51-54.
Norma
PN-ISO
690:
I00I
Dokumentacja.
Przypisy
bibliograficzne.
Zawarto,
forma
i struktura.
19
22
Abstract
Introduction to Pragmatics of the Footnotes
This article applies to attempts to define pragmatic rules relating to the use and construction of footnotes. The
basis for define they is the importance of a balance between content and form of communication. The Gricean
Cooperative Principle and subordinate maxims are the basis for the creation of rules to effectively determine the
form of footnotes. Due to the large number of identified factors for reducing and expanding the maxims, the
results should not be considered as definitive. However, they are a methodological basis for further analysis.
Keywords: Pragmatics, footnotes, Conversational Maxims, form
Lepper
23
Pawe Przywara*
ZAGADNIENIE KONTEKSTUALNOCI
KONWERSOWANIA PRBA
UPORZDKOWANIA OBSZARU BADAWCZEGO
Streszczenie
W niniejszym artykule staram si wykaza, e poprawne analizowanie konwersacji nie jest moliwe bez
znajomoci kontekstu, w ktrym rozmowa si pojawia. Podejcie pragmatyczno-jzykowe, w ramach ktrego
bada si struktur konwersacji oraz ukryte zaoenia rozmowy, w istocie wkracza w obszar rekonstruowania
kontekstu w zwizku z tym powstaje problem bezbdnoci zarwno wnioskowa konwersacyjnych, jak
i pragmatyczno-jzykowej analizy interpersonalnego porozumiewania si. Narzdzia pragmatyczno-jzykowe
nie pozwalaj na wychodzenie poza struktur konwersacji, za to, co bywa okrelane jako element strukturalny
teje konwersacji, bywa niejednokrotnie elementem kontekstualnym, a wic zewntrznym wobec rozmowy.
Sowa kluczowe: kontekst konwersacji, komunikowanie interpersonalne, struktura konwersacji, pragmatyka
jzykowa, jzyk
adna rozmowa nie jest moliwa bez jej zanurzenia w jakim kontekcie. Zwykle
wyrnia si konteksty takie jak: jzykowe (wski i szeroki), interpersonalny, sytuacyjny,
kulturowy i poznawczy. Nie jest to jednak klasyfikacja dajca si precyzyjnie przeprowadzi,
poniewa w trakcie naszych interakcji komunikacyjnych konteksty te i tak przenikaj si
nawzajem (interpersonalny moe zarazem by ksztatowany przez sytuacyjny, kulturowy
sprzgnity jest z poznawczym itp.). Z tego te wzgldu, sdz, naley mwi po prostu
o kontekcie jako takim (zwracajc uwag na poszczeglne jego aspekty (od lingwistycznego
po kognitywny)) anieli o rnych jego odmianach. W artykule Konwersacja jako fenomen
spoeczny i jako przedmiot bada1 staraem si wskaza na pewien fundamentalny problem
korelacji midzy kontekstem rozmowy a jej wielowarstwow struktur (w sensie
pragmatyczno-jzykowym, tj. w podejciu zaproponowanym w ramach filozoficznej teorii
1
24
konwersacji). Nie chodzi tylko o zaleno: kontekst-rozmowa, lecz zwaszcza o t: kontekstukryte zaoenia (presupozycje, implikatura) konwersacji.
W tradycyjnym, podrcznikowym ujciu struktury konwersacji wyrnia si: 1) par
zda przylegych (dwa przynajmniej zdania musz by wypowiedziane przez interlokutorw,
by zaszed mini-dialog2), 2) znaczniki dyskursu (wtrcenia, przerywniki), 3) przedwypowiedzi (zagajenia inicjujce konwersacj lub jaki jej temat) oraz4) ugruntowanie nici
porozumienia jeli chodzi o struktur powierzchniow. Natomiast w ramach gbokiej
struktury wskazuje si na istnienie tego, co jest komunikowane w rozmowie, lecz zarazem
nie jest mwione wprost. S to warstwy konwersacyjnie implikowane, dajce si
wywnioskowa w trakcie rozmowy, warstwy ukrytych zaoe, presupozycji towarzyszcych
wypowiadanym zdaniom. Cech charakterystyczn klasycznych uj konwersacji jest jednak
to, e przykady rozmw podawane s albo 1) ju z zarysowaniem pewnego kontekstu (np.:
nadawca (N) oraz odbiorca (O) znajduj si w takiej a takiej sytuacji, ewentualnie: N jest tym
a tym, np. maonkiem, dzieckiem, ssiadem, przeoonym O itp.3), co od razu determinuje
sposb rekonstrukcji struktury i przebiegu interakcji mownej, albo 2) w jakim sztucznym
odizolowaniu rozmowy od kontekstu, tak jakby przebiegaa ona w spoeczno-kulturowej
i poznawczej prni.
Oczywicie bywaj takie dialogi (lub ich fragmenty), ktre, choby przez obecno
charakterystycznych zwrotw jzykowych, pozwalaj na odtworzenie (zarysowe) pewnej
relacji w jakiej pozostaj do siebie interlokutorzy, jak np. wymiana zda poniej:
N: Kochanie, wybieramy si w sobot do Kowalskich?
O: Po moim trupie.
- kiedy domylamy si, e skoro uyte jest sowo kochanie, to jaka zayo N z O musi
czy, atoli nie moemy by pewni, nie dysponujc dalszymi wskazwkami, czy chodzi
o rozmow maonkw, czy narzeczonych, czy tylko zakochanych, czy osb flirtujcych itd.
Ma to za znaczenie (kto konwersuje), gdy z wielu wzgldw (zwizanych rwnie
z iloci odbytych rozmw) inaczej porozumiewaj si ze sob starzy maonkowie,
a inaczej osoby, ktre, mimo e np. zakochane, znaj si (a tym samym i konwersuj midzy
sob) od paru tygodni. Okrelenie inaczej nie ma na celu wskazania na wysoki stopie
idiosynkrazji, jaka moe si pojawi w komunikacji maonkw (kiedy jedno chce dla
sportu co powiedzie na zo drugiemu), a ktra to idiosynkrazja jest zwykle nieobecna
2
Mona by, nieco obrazowo, mwi tu o pewnym wizaniu rozmowy przy czym par zda przylegych
(adjacency pair) mona rozumie take nieco oglniej, jako podstawow, elementarn czstk konwersacji. Pary
tworzce wizania konwersacyjne niekoniecznie musz by zdaniami bezporednio nastpujcymi po sobie (jak
np. w dialogu: N: Jak si pan miewa? O: Nie najlepiej, co mnie upie w krzyu). W trakcie mownej interakcji
moe zachodzi taka sytuacja, e N nawizuje do zdania wypowiedzianego przez O jaki czas wczeniej i w ten
sposb to, co jest powiedziane przez N, przylega konwersacyjnie do tego, co rzek O (N: Co do zgaszanego
przez pana na pocztku naszej rozmowy postulatu podwyki pacy, to, wie pan, he, he). Tak czy tak, bez
wymiany przynajmniej dwch zda rozmowa nie jest moliwa.
3
To, w jakich relacjach (emocjonalno-uczuciowych, spoecznych, biologicznych etc.) pozostaj do siebie
uczestnicy konwersacji, ma istotne znaczenie dla ksztatu, przebiegu, dynamiki i tematyki konwersacji. Inaczej
rozmawiaj ze sob zakochani, a inaczej nieznoszcy si ssiedzi; inaczej wyglda dialog matki z synkiem
w wieku przedszkolnym, a inaczej z dorastajc crk; inaczej gawdz ze sob starzy znajomi, a inaczej
porozumiewaj si osoby widzce si pierwszy raz w przedziale pocigu, w trakcie wsplnej podry.
25
26
28
29
Mwienie, e poznajemy wiat jest swoistym skrtem mylowym, o czym powinnimy stale pamita. Cay
wiat nigdy nie jest nam dany w naszym indywidualnym dowiadczeniu, a tylko jaki (czasoprzestrzenny)
wycinek. W indywidualnym dowiadczeniu zakres tego, co jest nam dane, zawsze pozostaje ograniczony do
miejsca, w ktrym aktualnie przebywamy i do tego, co jestemy w stanie (w takich a takich okolicznociach)
spostrzec. Inaczej wyglda nasze otoczenie, gdy przebywamy w windzie, a inaczej, gdy stoimy latem porodku
rozlegej i zatoczonej play odmiennie dowiadczamy wiata poruszajc si po wielkim miecie, a odmiennie
lec w szpitalu itd. Zawsze jednak jest to (dowiadczeniowa, percepcyjna) perspektywa pojedynczego
czowieka.
14
Por.
mj
artyku
Modelowanie
wiata
w
interpersonalnym
komunikowaniu
(http://www.komunikacjaspoleczna.edu.pl/numery,Nr-2-%286%292013.html s. 21-30).
15
Okrelenie podobny nie jest przypadkowe nie moemy zaoy, i wszyscy poznajemy identycznie, a wic
bez jakichkolwiek rnic, nasze otoczenia. Rozbienoci pojawiaj si ju na poziomie sporw o barwy: N: To
jest turkusowa sukienka. O: A gdzie tam turkusowa to zielona, mwi ci, mj drogi. N: Ty zielonego nie
widziaa chyba. O: A ty turkusowego. Turkusowy wyglda inaczej. Spr ten obrazuje to, e w obrbie pewnego
barwnego spektrum (od niebieskiego do zielonego) interlokutorzy pozostaj zgodni, problematyczny jedynie jest
dla nich waciwy odcie. Gdyby wszak N twierdzi, e np., kolor sukienki jest czerwony, za O, e niebieski, to
by znaczyo, i ktre z nich ma trudnoci z rozpoznawaniem barw (lub te, e ktre dla artu lub by podrani
si z rozmwc/rozmwczyni absurdalnie okrela kolor ogldanej tkaniny).
30
Sytuacja moe by ta sama, lecz nie tak samo ujmowana przez jej uczestnikw.
Czasem konsekwencje (naruszenia zasad przez naszego rozmwc) mog by powaniejsze, np. utrata
zaufania do interlokutora, gdy odkrywamy, e ten kto nas wiadomie, z premedytacj okamuje.
18
Scenariusz ten wie si z celowoci rozmowy. Zwykle zmierzamy do czego, podejmujc si danej
konwersacji, a prawie rzadko rozmawiamy po nic (nawet jaowe pogawdki w przedziale pocigu lub u cioci
na imieninach maj zwykle cel zabicia czasu, podtrzymania kontaktu, wypenienia ciszy itd.). O ile
pojcie posuni konwersacyjnych wprowadzi Grice, o tyle na to, e w rozmowie (czy szerzej, interakcji
komunikacyjnej) dokonywane s pewne ruchy (jak w grze, kiedy realizuje si pewn strategi), pisa ju
Goffman: Gra konwersacyjna w porwnaniu z [grami planszowymi i karcianymi przyp. P.P.] zaskakujco
spontaniczna ludzie cigle robi uwagi na temat innych obecnych, bynajmniej nie planujc ich tak, eby
uchroni si przed skuteczn ripost. Podobnie wypady i okopywanie si s teoretycznymi, ale mao
wykorzystanymi podczas rozmowy moliwociami (Rytua interakcyjny, t. A. Szulycka, PWN, Warszawa 2006,
s. 26 przyp. 17).
19
Obszerne badania antropologiczne dotyczce przestrzennej kontekstualnoci komunikowania oraz
wykorzystania przestrzennego dystansu jako rodka ekspresji w interakcjach przeprowadzi E. Hall, por. Ukryty
wymiar, t. T. Howka, Muza SA, Warszawa 1997.
17
31
pojawi si takie a takie otoczenie (np. fizyczne) konwersacji, tylekro rozmowa bdzie
przebiegaa w okrelony sposb. Wprawdzie znajdujc si np. w poczekalni w przychodni
lekarskiej zwykle nie podejmujemy si prowadzenia rozmw takich jak w gwarnym pubie
albo na naukowym seminarium, lecz zaley to przecie od tego, z kim w tej poczekalni akurat
siedzimy. Jak wspomniaem na pocztku niniejszego artykuu, konteksty si przenikaj
wzajemnie, zatem wcale nie jest przesdzone, e ten a ten kontekstualny aspekt ma charakter
dominujcy decyduj rwnie dodatkowe okolicznoci; czasem okazja i/lub przypadek.
Wzajemne relacje (np. zaya przyja) midzy uczestnikami konwersacji mog doprowadzi
do zawieszenia bd nawet zniesienia konwencjonalnych ogranicze narzucanych przez
instytucjonalne otoczenie, tak wic bycie w lekarskiej poczekalni moe zosta obrcone
w art rozadowujcy sytuacyjne napicie20 lub wykorzystane do przeprowadzenia
naukowego sporu (jeli w tej poczekalni konwersuje para uczonych).
W ten sposb w naszych rozwaaniach moemy przej do najwaniejszej kwestii
zwizanej z kontekstualnoci konwersacji. Problematyka korelacji: kontekst-rozmowa jawi
si jako skomplikowana, gdy otoczenie naszych interakcji komunikacyjnych (tak jak
i same interakcje) ma charakter dynamiczny. Nie jest to struktura sztywna niczym
znieruchomiae teatralne dekoracje, wrd ktrych si sadowi aktorska trupa na czas
spektaklu. Zarwno konwersujcy mog si przemieszcza w swym otoczeniu podczas
rozmowy, np. spacerujc (wiele naszych konwersacji odbywa si w ruchu, czasem nawet
w biegu), jak i ich (oraz odbywanej przez nich rozmowy) otoczenie moe si szybko
i wyranie zmienia (np. podczas podry autem, busem, metrem itp.).Z jednej wic strony
mona mwi o swoistej, logicznej (a przez to staej) strukturze kontekstu, z drugiej, wiele
kontekstualnych czynnikw jest zmiennych, zalenych od okolicznoci.
Take granice kontekstu towarzyszcego rozmowie nie s sztywne to, co blisze,
moe naraz zej na dalszy plan, a to co lokuje si w oddali, moe zaj miejsce
pierwszoplanowe. Przywoywana wczeniej scenka ze studentami, ktrych dialog zakca
i przerywa nadejcie patrolu policyjnego, znakomicie nadaje si na przykad tego rodzaju
konwersacyjnej sytuacji, w ktrej dynamizuje si otoczenie rozmowy. Takich przykadw
mona znale o wiele wicej w naszych codziennych interakcjach: powana rozmowa
rodzicw, w ktr nagle wkracza paroletnie dziecko; dialog przeoonego z podwadnym
o zawodowych problemach, w trakcie ktrego do pomieszczenia wchodzi ona przeoonego;
plotkowanie ssiadek siedzcych przed kamienic, ktrego strumie zakca nagle agresywny
monolog wychodzcego z klatki, pijanego ssiada itp. Kontekst rozmowy zatem nie ma
i w naturalnych warunkach nie moe mie staych granic21, gdy nawet te ustanowione
20
Osobicie uczestniczyem kiedy w takiej sytuacji na korytarzu rzeszowskiego pogotowia. Mimo e nie jest to
miejsce, w ktrym ludzie czekajcy na wizyt w ambulatorium tryskaj humorem, kilka osb (w tym mj te,
ktrego przywiozem ze zaman rk) do tego stopnia rozbawiy okolicznoci, w jakich przytrafiy im si
nieszczcia (a uczestnicy rozmw nawzajem si licytowali, kto mia gupszy wypadek), e korytarz co rusz
rozbrzmiewa miechem podczas konwersowania.
21
Takich granic, ktre dayby si wychwyci kadorazowo przez analityka konwersacji. Niewykluczone, e
takie ograniczenia udaoby si naoy na konwersacje prowadzone w warunkach laboratoryjnych, kiedy to
interlokutorzy s poprowadzeni w pewien sposb przez eksperymentatora/badacza. Tego typu jednak (sztucznie
ustalane) otoczenie konwersacji z oczywistych wzgldw nie stanowi penego zilustrowania sytuacji codziennej
interpersonalnej komunikacji nie tylko ze wzgldu na nienaturalno postaw/zachowa interlokutorw
w takich warunkach, ale wanie z powodu podporzdkowania konwersacji celom badawczym, a jej uczestnikw
32
33
23
W dobie talk shows i reality shows sfera tego, co prywatne, intymne i niepodlegajce upublicznieniu, ulega
presji rodkw masowego przekazu i staa si przedmiotem (kontrowersyjnego nie tylko pod wzgldem
estetycznym, ale przede wszystkim moralnym) widowiska telewizyjnego niemniej jednak akceptacja dla
wczania tego, co osobiste w przestrze publiczn nie jest powszechna.
24
Sama konwencja N/O jest sporym uproszczeniem (dynamicznej) sytuacji konwersowania, w ramach ktrej
dochodzi do zamiany rolami i osoba bdca przez chwil nadawc, staje si odbiorc przekazu (i odwrotnie).
Lepiej byoby mwi o inicjatorze konwersacji i jej kontynuatorze zawsze bowiem jest kto, kto zaczyna
rozmow i kto, kto przystpuje do niej, akceptujc propozycj konwersowania. Nie znaczy to, e osoba
inicjujca konwersacj, musi j zdominowa lub te podporzdkowywa sobie rozmwc.
34
35
36
traktujemy jednak wypowiedzi O jako prby zmiany tematu rozmowy, wnioskujemy raczej,
e to Bill jest wacicielem tego VW. Z kolei to, e w samochd usytuowany jest pod
domem Sue, wiadczy, i Bill jest u Sue, po prostu. Inaczej rzecz ujmujc, zakadamy, e
O jak najbardziej odpowiada na pytanie N, natomiast informacja przekazana w zdaniu
wypowiedzianym przez O moe mie jakie znaczenie dla N. Tyle wykadnia podrcznikowa,
klasyczna.
Czy jednak faktycznie to wszystko, co stwierdzilimy wyej, zawdziczamy
pragmatyczno-jzykowej analizie zda i konwersacyjnemu wnioskowaniu, czy te
dokonalimy przy okazji mimowolnej rekonstrukcji kontekstu, ktrego nie znamy (bo skd
mielibymy mie o nim wiedz nie uczestniczymy jako wiadkowie przebiegu takiej
konwersacji)? Naturalnie, taka wymiana zda moe by osadzona w takim, jak si
podrcznikowo podaje, kontekcie. W jaki sposb jednak moemy si upewni, i nasze
wnioskowanie zachodzi poprawnie, a wic, e nie uzyskalimy tu po prostu jakiej fikcji?
Czy czasem nie jest tak, e odkrywamy to, co ju uprzednio zaoylimy oraz, e uwaamy, i
wnioskujemy we waciwy sposb, gdy z gry przesdzamy, e nie popeniamy w naszym
rozumowaniu bdu?
Nawet wszak, jeli przyjmiemy, i O odpowiada na pytanie N stosujc si do
maksym Gricea, to czy z tej wymiany zda midzy N a O rzeczywicie wynika, e ty
volkswagen naley do Billa? Czy odkrywajc fakt posiadania auta przez Billa nie
natrafiamy na element ewidentnie kontekstualny, ktry usiujemy wczy w struktur
samej rozmowy, a ktry do niej nie przynaley (i nie moe przynalee)? Albo inaczej: czy
interpretujc dialog N i O, nie stawiamy si w uprzywilejowanej pozycji idealnego
obserwatora, ktry nie tylko dokonuje pragmatyczno-jzykowej analizy, lecz przy okazji te
widzi otoczenie, w ktrym konwersacja N z O zachodzi, dziki za temu widzeniu w
idealny obserwator wie, e jego wnioskowania konwersacyjne, co do rozmowy N i O s
bezbdne? Czy zatem ty VW, o ktrym mowa, nie mgby nalee do kogo innego ni
Bill? Czy nie jest moliwy przykadowo taki wariant powyszego dialogu, jak poniej?
N: Gdzie jest Bill? [w sensie: Czemu jeszcze nie go nie ma? Czemu nie przyjecha?]
O: ty volkswagen stoi pod domem Sue. [w sensie: Tylko ten samochd, jak na razie. Ale
auta Billa nie widz.]
Samo pytanie stawiane przez N ju jest uwikane w rne rodzaje przestrzennego
kontekstu. Moe ono by stawiane np. 1) w pomieszczeniu, w ktrym przebywa Bill, 2) na
ulicy, gdzie jeszcze chwil temu by widziany Bill, jak i 3) w miejscu, z ktrego
obserwowany by Bill. Tego za (tj. przestrzennego, fizycznego otoczenia), w jakim pytanie
w/owa N29 stawia, nie jestemy w stanie ustali, dysponujc wycznie t wymian zda,
a wic jeli nie towarzyszymy osobicie (lub za pomoc jakich technologicznych rodkw)
rozmwcom. Moemy si wprawdzie domyla, jaki jest to fizyczne otoczenie konwersacji,
29
Nie komplikuj tu tego przykadu, wskazujc np. na to, e nie wiemy rwnie, kto pyta. Inne kontekstualne
znaczenie miaoby to pytanie stawiane np. przez on Billa, a inne przez jego koleg z pracy. Z kolei wiedzc,
e pyta ona Billa (ewentualnie jego kolega), ju znalibymy jaki istotny wycinek kontekstu (jego
interpersonalnego i spoecznego aspektu), a tym samym wychodzilibymy poza ramy samej konwersacji.
37
jednake nasze domysy wcale nie musz by suszne. Moemy sobie wyobrazi miejsce,
w ktrym zachodzi w dialog, ale nasze wyobraenie wcale nie musi mie
faktograficznego podoa, lecz czysto fikcyjne (tak jak czytelnik dziea literackiego
unaocznia sobie scen, w ktrej si rozgrywa jaka konwersacja midzy bohaterami).
Gdybymy za rzeczywicie towarzyszyli interlokutorom, to poznawalibymy wraz z nimi
kontekst (z jego wieloma aspektami: przestrzennym, sytuacyjnym, interpersonalnym itd.),
a wic dysponowalibymy materiaem badawczym, bdcym czym wicej ni czysta
wymiana zda.
Twierdz zatem, e bez znajomoci kontekstu rozmowy ustalenie
bezbdnoci/trafnoci/prawdziwoci wnioskowa konwersacyjnych nie jest moliwe.
Nie da si w aden sposb odizolowa rozmowy od otoczenia, w jakim ona si pojawia,
szczeglnie jeli si j rwnoczenie traktuje jako sposb komunikacyjnego wspdziaania
interlokutorw (czcego w sobie zachowania jzykowe i niewerbalne), a nie tylko jako
pewn sekwencj wypowiedze (utterances). Nie mona te dokona poprawnej, tj.
prowadzcej do uj odpowiadajcych realnym stanom rzeczy, a nie fikcyjnym
wyobraeniom badacza, interpretacji konwersacji, bez poznania kontekstu, w ktrym
osadzeni s rozmwcy. Naley zarazem mie wiadomo, e pojciowe i metodologiczne
narzdzia, ktrymi, jak dotd, dysponuje pragmatyka jzykowa, nie pozwalaj na waciwe
rekonstruowanie tego kontekstu(wycznie na gruncie analizy (logicznej) struktury
konwersacji).
To wanie dziki obecnoci (i znajomoci) kontekstu interlokutorzy mog swoje
konwersacyjne wnioskowania weryfikowa, korygowa etc. Ponadto, tak jak i kad
rozmow inicjuj i oywiaj jej uczestnicy, tak te maj oni swj wspudzia
w tworzeniu/modyfikowaniu/dynamizowaniu kontekstu. O ile bowiem, znw sigajc do
przykadu z naszej codziennoci, w danej restauracji mog si toczy rozmaite konwersacje,
o tyle wybr tej a nie innej restauracji, stolika, pory, menu, a zwaszcza nastroju
towarzyszcego rozmowie, zaley ju od interlokutorw. Ich wpyw moe obejmowa nie
tylko sytuacyjno-interpersonalny, lecz take kulturowy aspekt kontekstu. Rozmwcy nalecy
do danej wsplnoty etnicznej, np. Polacy, mog si zdecydowa (np. przez wzgld na
obcokrajowca, ktry bierze udzia w danym spotkaniu) na posuenie si w konwersacji
jzykiem uniwersalnym typu angielski, nawet jeli go nie najlepiej znaj, a tym samym,
mog wybra skorelowany z angielszczyzn kontekst kulturowy (w ramach ktrego pewne
sensy typowo polskie nie bd funkcjonowa30).
Kto moe stwierdzi teraz, e inaczej jednak wyglda rozmowa, dajmy na to, dwojga
maonkw w kuchni przy zapakowywaniu brudnymi naczyniami zmywarki po obiedzie,
a inaczej przy wiecach i butelce dobrego wgierskiego wina. Owszem, ale o nastroju
i przebiegu tych konwersacji decyduj generalnie sami interlokutorzy, a nie zmywarka ani
odwitnie przystrojony do kolacji st. Rwnie dobrze mona sobie wyobrazi czu, a nawet
namitn rozmow przy zmywarce, a zdawkow i opryskliw wymian zda przy wiecach
i winie. Nastrj (czy szerzej: og relacji emocjonalno-uczuciowych midzy interlokutorami)
30
O ile nie jest to rozmowa z udziaem anglistw, o tyle nie mog si w konwersacji z obcokrajowcem pojawi
pewne skojarzenia wyraane lingwistycznie we wspczesnej polszczynie jako np. damski krawiec; gest
Kozakiewicza; Polak potrafi; TKM; wyszed jak Zabocki na mydle itp. i czytelne generalnie tylko dla Polakw.
38
jest bardzo utrudnione lub wprost niemoliwe. Takim kontekstem moe by rodowisko
wyjtkowo haaliwe (dyskoteka, wntrze pracujcej hali fabrycznej, wypeniony
rozentuzjazmowanymi kibicami pikarski stadion podczas meczu itp.), w ktrym
interlokutorzy musz gono krzycze, by si choby w komunikacyjnych strzpach sysze.
Nieprzyjazny kontekst moe by generowany nie tylko przez okolicznoci fizyczne lub
kulturowe31, dodajmy, ale i przez takiego rozmwc, ktry jest gadatliwy, konfabuluje i/lub
ciemnia32, popenia niekoczce si dygresje, bekocze itp. zaburzajc w ten sposb
jzykowe i interpersonalne aspekty kontekstu, amic zasady konwersowania, blokujc
moliwe posunicia konwersacyjne interlokutora/interlokutorw33.
Ad 4) Bez waciwej, stosownej do potrzeb jednego lub wicej rozmwcw, scenerii,
pewne typy konwersacji zazwyczaj nie s przez interlokutorw realizowane. Owiadczyn nie
przeprowadza si na rodku ruchliwej ulicy, naukowej dyskusji nie urzdza si w melinie,
przyjacielskiej pogawdki nie ucina si na sali egzaminacyjnej podczas rozwizywania testu,
za podczas podania w kondukcie pogrzebowym (sceneria ruchoma) nie opowiada si
kawaw. Nie znaczy to, e w tego typu otoczeniu niemoliwe jest zaistnienie
komunikacyjnych zachowa o charakterze niepasujcym, a nawet niestosownym do
okolicznoci lecz to, e sami rozmwcy zwykle unikaj wczania swoich konwersacyjnych
planw w tak sceneri.
Podsumowanie
Rozmowa stanowi wspdziaanie nie tylko realizujce pewien (mniej lub bardziej
podzielany przez jej uczestnikw) scenariusz, lecz take uwikane w nasz osobisty plan. Nie
z kadym chcemy rozmawia, a z tymi, z ktrymi decydujemy si konwersowa, wolimy
zwykle spotyka si w miejscach specjalnie do tego dobranych. Ma to (dobieranie scenerii) w
sobie co poniekd z teatru ycia codziennego, bardziej jednak chodzi tu o pewn celebr
wok naszych spotka z tymi osobami, z ktrymi porozumiewanie si traktujemy jako czas
odwitny, jako co, co nas ubogaca, co wyczekiwanego, wzmacniajcego,
podtrzymujcego na duchu itd. Gdyby wszak komunikacyjne interakcje z innymi byy dla nas
nieinteresujce, nuce, jaowe, pozbawione jakiejkolwiek wartoci, to bymy ich zwyczajnie
unikali. Tymczasem lubimy i chcemy rozmawia (z niektrymi przynajmniej osobami), tylko
31
Za nieprzyjazne dla jakich uczestnikw konwersacji otoczenie moe by uznana przez nich inna wsplnota
etniczna, w sytuacji, w ktrej owi interlokutorzy zmuszeni s (np. w celach turystycznych, zarobkowych itp.)
prowadzi rozmow nie tylko midzy sob, lecz i z przedstawicielami tej wsplnoty, nie znajc jzyka tych
ostatnich.
32
Por. na temat kamania w konwersowaniu: J. V. Marrelli, Words in the way of truth. Truthfullness, Deception,
Lying across Cultures and Disciplines, Edizioni Scientitiche Italiane, Napoli 2004.
33
Zjawisko niedopuszczania do gosu lub zagadywania kogo, to dwa z przykadw blokowania posuni
konwersacyjnych interlokutora. Takich rodkw obezwadniajcych rozmwc czy zatrzymujcych w
pewnym momencie (na chwil albo na stae) konwersacj moe by, rzecz jasna, duo wicej (sygnalizowanie
wychodzenia z konwersacyjnej gry: Nie mam ochoty tego sucha, manifestowanie zmczenia: Nagadae si
ju wiele, demonstrowanie braku zainteresowania: Kogo to obchodzi, co mwisz, okazywanie irytacji: Daj
spokj!, przerywanie czyjej wypowiedzi lub nakazywanie jej przerwania: Zamknij si! Do!, lekcewace
machanie rk, okazywanie znudzenia na twarzy, ostentacyjne patrzenie w bok, wychodzenie z pomieszczenia
itp.). Por. te D. Bousfield, Impoliteness in Interaction, John Benjamins Publishing Company, Amsterdam
2008.
40
Bibliografia
Agha A., Language and Social Relations, Cambridge University Press, Cambridge 2007.
Bousfield D., Impoliteness in Interaction, John Benjamins Publishing Company, Amsterdam 2008.
Brown G., Yule G., Discourse Analysis, Cambridge University Press, Cambridge 1983.
Coincise Encyclopedia of Pragmatics, red. J. L. Mey, Elsevier, Oxford 2009.
Crystal D., Language Death, Cambridge University Press, Cambridge 2003.
Dialogue as a Means of Collective Communication, red. B. Banathy i P.M. Jenlink, Kluwer Academic
Publishers, New York 2005.
Duranti A., Linguistic Anthropology, Cambridge University Press, Cambridge 1997.
Grice P., Studies in the Way of Words, Harvard University Press, Cambridge 1989.
Grice P., Utterers Meaning and Intention, The Philosophical Review 78.2 (1969), ss. 147177.
Goffman E.,Czowiek w teatrze ycia codziennego, t. H. Datner-piewak i P. piewak, Wyd. KR, Warszawa
2000.
Goffman E., Rytua interakcyjny, t. A. Szulycka, PWN, Warszawa 2006.
Grzegorczykowa R., Wstp do jzkoznawstwa, PWN, Warszawa 2007.
Hall E., Ukryty wymiar, t. T. Howka, Muza SA, Warszawa 1997.
Kognitywne podstawy jzyka i jzykoznawstwa, red. E. Tabakowska, Universitas, Krakw 2001.
Kurcz I. ,Psychologia jzyka i komunikacji, Scholar, Warszawa 2005.
Marrelli J. V., Words in the way of truth. Truthfullness, Deception, Lying across Cultures and Disciplines,
Edizioni Scientitiche Italiane, Napoli 2004.
Milewski T., Jzykoznawstwo, PWN, Warszawa 1965.
Predelli S., Context. Meaning, Truth, and the Use of Language, Oxford University Press, Oxford 2005.
Przywara P., Epistemologiczne aspekty komunikowania, [w:] Media wiatem czowieka, red. M. Drod i I. S.
Fiut, Jedno, Krakw 2009, ss. 59 74.
Przywara P., Konwersacja jako fenomen spoeczny i jako przedmiot bada, Polityka i Spoeczestwo 1.11
(2013), ss. 7 25.
Przywara
P.,
Modelowanie
wiata
w
interpersonalnym
komunikowaniu
http://www.komunikacjaspoleczna.edu.pl/numery,Nr-2-%286%292013.html ss. 21 30.
Przywara P., Pragmatyczno-jzykowe i semiotyczne narzdzia do analizy konwersacji elektronicznej, [w:]
Paradoksy internetu. Konteksty spoeczno-kulturowe, red. M. Szpunar, Wyd. Adam Marszaek, Toru 2011, s.
133 140.
Przywara P., SMS jako rodek komunikowania http://www.komunikacjaspoleczna. edu.pl/archiwum,Nr-22012.html ss. 29 41.
Przywara
P.,
W
poszukiwaniu
nowego
modelu
komunikowania,
http://www.komunikacjaspoleczna.edu.pl/archiwum,Nr-32012.html s. 13-38,
Przywara P., Wsplnota i jzyk, [w:]: Wsplnota i wsplnotowo w filozofii dawnej i wspczesnej, red. M.
ardecka-Nowak i P. Paczkowski, Wyd. UR, Rzeszw 2010, ss. 68 79.
Quine W. V., Sowo i przedmiot, t. C. Cieliski, Fundacja Aletheia, Warszawa 1999.
Sapir E., Jzyk. Wprowadzenie do bada nad mow, t. M. Buchta, Universitas, Krakw 2010.
Schwartz N., Cognition and Communication. Judgemental Biases, Research Methods and the Logic of
Conversation, LEA, Mahwah 1996.
Stalnaker R. C., Context and Content. Essays on Intentionality in Speech and Thought, Oxford University Press,
Oxford 1999.
Watts R. J., Politeness, Cambridge University Press, Cambridge 2003.
34
Nie chodzi o to, e nie mamy czasu na towarzyskie spotkania, lecz o to, e nie zawsze jestemy na nie
psychicznie przygotowani. Potrzebny nam jest zwykle pewien wewntrzny komfort, by na rozmow z kim,
kogo chcemy widzie, sobie pozwoli. Jest jednak w tej sprawie i druga strona medalu w chwilach, kiedy si
fatalnie czujemy, bywa, e rozmowa z kim, kogo darzymy wielkim zaufaniem, dodaje nam si, a wic mimo
psychicznego dyskomfortu, chcemy/musimy si spotka z tym kim, by si wygada i zazna jakiej pociechy.
41
Abstract
Contextuality of conversation the atteption to claryfing the research area
The paper deals with the problem of contextuality of conversation. I am trying to show that the proper analysis
of conversation is not possible without our knowledge about the context of the conversation. If we do not want to
interpret a given adjacency pair (or more sentences) fictitiously and fictionally we have to know the context
wherein the spoken interaction is really performed.
Keywords: contextuality of conversation, interpersonal communication, structure of conversation, pragmatics,
language.
42
Micha Oldzki*
IDEA SWOBODNEGO PRZEPYWU INFORMACJI
W DOBIE INTERNETU - ROLA WYSZUKIWARKI
GOOGLE
Streszczenie
Internet w caej swojej nieskoczonoci i cigym rozwoju staje si przydatnym i potnym instrumentem do
pozyskiwania wiedzy. Popularne wyszukiwarki takie jak Google czy Yahoo! graj dzi rol dominujcych
agencji informacyjnych produkuj, organizuj, dystrybuuj, dostosowuj a nawet manipuluj informacj
online. Dla zdecydowanej wikszoci uytkownikw Internetu wyszukiwarka Google jest pierwszym, wrcz
naturalnym rdem wiedzy na temat tego co mona znale w Internecie. Idea swobodnego przepywu
informacji, powstaa w UNESCO i lansowana niemal przez p wieku, opiera si przede wszystkim na
amerykaskiej koncepcji wolnoci prasy i przekonaniu, e rdem postpu ludzkoci jest niczym nieograniczona
dziaalno jednostek oraz swobodny dostp do informacji, niekrpowanej ingerencj organw pastwowych.
UNESCO gosi, e zasada wolnoci sowa musi stosowa si nie tylko do tradycyjnych mediw, ale take
obowizywa w Internecie. Celem artykuu jest okrelenie roli wyszukiwarki Google w praktycznej realizacji tej
idei. Deklarowan misj firmy Google jest skatalogowanie wiatowych zasobw informacji i uczynienie ich
powszechnie dostpnymi i uytecznymi. Twrcy wyszukiwarki realizuj t ide poprzez oficjalne promowanie
swobodnego przepywu informacji oraz takie projekty jak Transparency Report. Jednoczenie jednak udostpnia
wyszukiwark w takich krajach, ktre z wolnym dostpem do informacji nie maj wiele wsplnego, a gdzie
dziaalno Google jest ograniczana przez organy pastwowe.
Sowa kluczowe: Internet, wyszukiwarki internetowe, idea swobodnego przepywu informacji, prawo do
dostpu do informacji, UNESCO, Google, wolno sowa
Wprowadzenie
Internet sta si bardzo wan czci naszego ycia. Jest rwnie znaczna cz
spoeczestwa, ktra widzi w Internecie rdo swoich problemw i podejmuje rne rodki,
aby si od niego uniezaleni. Std modne zrobiy si ostatnio np. wyjazdy wakacyjne pod
43
hasem digital detox, coraz czstsze s take przypadki wysyania dzieci do psychologw,
specjalizujcych si w uzalenieniach od Internetu.
Spjrzmy jednak na to, jak wyglda ycie w dobie Internetu. Jeeli student usyszy
ciekaw informacj na zajciach od profesora, moe w kadej chwili, korzystajc z laptopa
lub smartfona, wej na stron Google i sprawdzi co w tej kwestii zostao napisane
w Internecie, albo raczej co wyszukiwarka wskae jako najwaniejsze informacje. Gdy
zaintryguje nas jaki obrazek bez podpisu, wystarczy zrobi jego kopi i przesa do ktrej
z wyszukiwarek rozpoznajcych obrazy (np. tineye.com) jeli grafika bya wystarczajco
popularna, to najpewniej otrzymamy informacj, kto jest jej autorem, oraz kiedy zostaa
wykonana. Jadc samochodem czsto syszymy utwr w radiu, ktry nam si podoba.
Redaktor podpowiedzia tam, e wystarczy wej na stron internetow radiostacji, aby
zobaczy list publikowanych utworw i dowiedzie si, co to za piosenka. Skoro ju pozna
si utwr, mona wpisa jego nazw w wyszukiwarce YouTube i odtworzy go razem
z teledyskiem tyle razy ile sobie tylko kto zayczy. Zawsze mona chcie posucha utworu
bez dostpu do Internetu wystarczy go sobie wczeniej cign. Sumieniu cigajcego
i obowizujcemu prawu pozostawiamy odpowied na pytanie, czy zapaci za to, czy nie. To
samo tyczy si filmw i seriali kady uytkownik Internetu moe obejrze na swoim
urzdzeniu film lub najnowszy odcinek ulubionego serialu, ktrego akurat adna telewizja
w Polsce nie wywietla. Zazwyczaj jednak seriale te trafiaj na polski rynek, ale c to za
przyjemno z ogldania serii odcinkw, gdy ju wszyscy na wiecie wiedz, kogo tym razem
producent serialu umierci
Internet w caej swojej nieskoczonoci i cigym rozwoju staje si przydatnym
i potnym instrumentem do pozyskiwania wiedzy. Gdy ludzie poszukuj informacji
zwracaj si w pierwszej kolejnoci gwnie do sieci internetowej. To sugeruje, e dziki
Internetowi, a w szczeglnoci wyszukiwarkom, zwikszamy swoj wiedz; problem w tym,
e jednoczenie moe wystpowa zwikszanie nierwnoci w zdobywaniu informacji.
Popularne wyszukiwarki takie jak Google czy Yahoo! graj dzi rol dominujcych agencji
informacyjnych produkuj, organizuj, dystrybuuj, dostosowuj a nawet manipuluj
informacj online, tym samym zdobywajc midzynarodow popularno. Firmy te zdobyy
swoj strategiczn pozycj, poniewa speniaj jedn z najwikszych potrzeb spoeczestwa
informacyjnego zaspokajaj gd natychmiastowej i waciwej informacji. Czsto zarwno
tradycyjni dostawcy, jak i odbiorcy informacji, zwracaj si do wyszukiwarek w celu
wsparcia swojej gwnej dziaalnoci oraz zdobycia lub utrzymania przewagi nad
konkurentami.1
44
pierwszym, wrcz naturalnym rdem wiedzy na temat tego, co mona znale w Internecie.
Wyszukiwarki jak Google, MSN czy Yahoo! s klasycznym przykadem gatekeeperw
Internetu, poniewa kontroluj przepyw informacji i peni rol drzwi wejciowych do
internetowego wiata. Wyszukiwarki to nie tylko agenci informacyjni, ktrzy indeksuj,
organizuj i dostosowuj informacje w chaotycznej sieci online, ale rwnie instrumenty do
nawigacji i odkrywania nowych terytoriw w Internecie. Z jednej strony wyszukiwarki
zapewniaj wicej szans na produkcj i konsumpcj informacji, jednak z drugiej powoduj
nierwnoci w zdobywaniu informacji przez faworyzowanie poszczeglnych aktorw (np.
kraje, firmy czy lepiej wyksztaconych uytkownikw), marginalizujc innych.
Wszystkie wymienione powyej cechy Internetu pozwalaj nam y na wanie takim
poziomie dostpu do informacji, kultury i komunikacji do jakiego si ju przyzwyczailimy.
Jednak obywatele nie wszystkich pastw na wiecie maj podobny dostp do Internetu. Przez
cay XX wiek toczyy si rozmowy na forum midzynarodowym, by kady kraj mia
swobodny dostp do informacji. Zgodzono si z opini, i czowiek, aby si rozwija
i zdobywa wiedz o otaczajcym go wiecie, powinien mie dostp do informacji. Ustalono,
e gwarantowa mu to powinny podstawowe unormowania dotyczce realizacji praw
czowieka. Wedug orzeczenia z 2013 r. niemieckiego Trybunau Federalnego w Karlsruhe,
Internet jest artykuem pierwszej potrzeby i utrata moliwoci korzystania z Internetu jest
porwnywalna do utraty moliwoci korzystania z samochodu.2 Podobnie jest od 2009 roku
w Finlandii, gdzie dostp do cza o prdkoci przynajmniej 1 Mbps jest uwaany za
podstawowe prawo obywatelskie kady obywatel musi mie techniczn moliwo
uzyskania dostpu do sieci.3
Dziki rozwojowi technologii telekomunikacyjnej jestemy w stanie odbiera te same
informacje niemal w kadej czci globu ziemskiego, a dziki Internetowi nie tylko odbiera,
ale rwnie nadawa informacje.
http://juris.bundesgerichtshof.de/cgi-bin/rechtsprechung/document.py?Gericht=bgh&Art=pm&pm_ nummer
=0014/13 [dostp: 28.04.2013 r.]
3
http://www.komputerswiat.pl/nowosci/internet/2013/04/internet-niezbedny-do-zycia-w-jakim-kraju.aspx
[dostp: 28.04.2013 r.]
45
Por. np.: H.J. Schiller, Genesis of the Free Flow of Information Principles: the Imposition of Communications
Domination. Journal of Peace Research No. 6, 1976 lub: Communication and Cultural Domination, New York
1976. Rozdzia z tej ksiki ukaza si w jzyku polskim pt.: Dyplomacja dominacji kulturalnej a swobodny
przepyw informacji, Przekazy i Opinie nr 3, 1978.
5
Cyt. za: H. Topuz, Desequilibre de lInformation. Maszynopis powielany. UNESCO, marzec 1978, s. 2.
46
Intergovernmental Conference on Communication Policies in Latin America and the Caribbean. Final Report.
San Jose /Costa Rica/. 12-21 July 1976. Part Five. Recommendations, s. 25.
7
J. Oldzki, Komunikowanie midzynarodowe, Warszawa 2001, s. 73.
8
Many Voices, One World. Towards a new more Just and more efficient world information and communication
order, Pary, UNESCO, 1980, s. 17.
9
Ibidem, s. 96.
47
Ch. Fuchs, New Imperialism. Information and media imperialism?, Global Media and Communication, nr
6(1), 2010, s. 49.
11
Freedom of connection, freedom of expression: the changing legal and regulatory ecology shaping the
Internet, UNESCO, 2011, s. 3.
12
Ibidem, s. 5.
48
49
14
Ibidem.
50
15
51
52
53
Podsumowanie
Idea swobodnego przepywu informacji nie ma ju takiego znaczenia jak w czasach,
gdy dostp do informacji, czy to ze wzgldu na brak technologii, czy te ze wzgldu na
uwarunkowania polityczne danego kraju, by mocno ograniczony. Wyszukiwarki internetowe
speniaj swoje role oraz uatwiaj dostp do informacji, jednak jest wiele barier, takich jak:
posiadanie odpowiedniego urzdzenia, podczenia do Internetu, czy te brak cenzury
w kraju, ktre uytkownicy musz pokona, aby mwi w tym przypadku
o penowartociowym swobodnym przepywie informacji. Dostp do Internetu daje szanse
zrealizowania tej idei, ale jeszcze w wielu miejscach na wiecie brakuje nie wszyscy mog
swobodnie korzysta z sieci. Jednoczenie naley przypomnie sobie sytuacje sprzed
kilkudziesiciu lat, gdy oskarano zwolennikw idei o zachodnio-centryczno, imperializm
medialny i jednokierunkowo.
27
http://googlepublicpolicy.blogspot.com/2011/11/advancing-free-flow-of-information.html.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Falun_Gong.
29
E. Segev, op. cit, s. 64.
28
54
Bibliografia
Castells M., Spoeczestwo sieci, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011.
Cohen J. i Schmidt E., The New Digital Age: Reshaping the Future of People, Nations and Business, Alfred A.
Knopf, New York 2013.
de Sola Pool I., Technologies of Freedom, Belknap Press of Harvard University Press, Cambridge i Londyn
1983.
Halavais A., Wyszukiwarki internetowe a spoeczestwo, tum. Tomasz Pudowski, Wydawnictwo Naukowe
PWN, Warszawa 2012.
Jaskiernia A., Media masowe w demokratycznych procesach wyborczych, Wydawnictwo ASPRA-JR, Warszawa
2008.
Lasswell H.D., The Structure and Function of Communication in Society, [w:] The Process and Effects of Mass
Communication, Schramm W., i Roberts D.F. (eds.), University of Illinois Press, Urbana 1971.
Lax S., Access denied in the information age, Palgrave, New York 2001
Legum C., Cornwell J., A Free and Balanced Flow. Report of the Twentieth Century Fund Task Force on the
International Flow of News, Background Paper, Lexington 1978.
Levinson P., Nowe nowe media, tum. Maria Zawadzka, Wydawnictwo WAM, Krakw 2010.
McLuhan M., Zrozumie media. Przeduenia czowieka, tum. Natalia Szczucka, Wydawnictwo NaukowoTechniczne, Warszawa 2004.
Mehra A., Free Flow of Information. A New Paradigm, New York, London 1986.
Michelson R.L., Wheeler J.O., The flow of information in a global economy: the role of the American Urban
system in 1990, Annals of the Association of American Geographers 1994
Nordenstreng K., Varis T., The Nonhomogenity of the NationalState and the International Flow of
Communication, [w:] Communications Technology and Social Policy. Understanding the New Cultural
Revolution, Gerbner G., Gross L.P., Melody W.K. (eds.), New York 1973.
Oldzki J., Komunikowanie w wiecie, Wydawnictwo ASPRA-JR, Warszawa 2001.
Recommendation No. 42. Intergovernmental Conference on Strategy and Policies for Informatics. TorremolinosMalage. August 8 September 6, 1978.
Schiller H.J., Communication and Cultural Domination, International Arts and Sciences Press, New York 1976.
30
Segev E., Google and the Digital Divide, Chandos Publishing, Tel Aviv, 2010, s. 169.
http://www.google.com/about/company/
31
55
Segev E., Google and the Digital Divide: The Biases of Online Knowledge, Woodhead Publishing, Cambridge
2010.
Sullivan-Trainer M., Detour: The Truth about the Information SuperHighway, IDG Books, San Mateo 1994.
UNESCO, World Communication and Information Report, Pary, 1999-2000.
Literatura rdowa / dokumenty poddane analizie:
Raport przejrzystoci Google - http://www.google.com/transparencyreport/
Enabling Trade in the Era of Information Technologies: Breaking Down Barriers to the Free Flow of
Information
http://static.googleusercontent.com/external_content/untrusted_
dlcp/www.google.com/pl//googleblogs/pdfs/trade_free_flow_of_information.pdf
Abstract
The idea of free flow of information in the Internet era the role of Google search engine
In its infinite and continuous development the Internet is a useful and powerful tool for knowledge acquisition.
Popular search engines such as Google and Yahoo! are play a role today the of the dominant agencies they
produce, organize, distribute, adapt and even manipulate information online. Google search engine is for the
vast majority of Internet users a first, or even natural source of knowledge of what you can find on the world
wide web. The idea of free flow of information, which was founded in UNESCO and promoted for almost half a
century, is based primarily on the American concept of freedom of the press, also on the belief that the source of
human progress is an unrestricted free activity of individuals and free access to information not interfered by
state authorities. UNESCO recognizes that the principle of freedom of expression must apply not only to
tradition media, but also is applicable online. This articles purpose is to define the role of Google in the
practical implementation of this idea. The declared mission of Google is cataloging the world's information and
making it universally accessible and useful. The search engines developers fulfill this idea by officially
promoting free flow of information and projects such as Transparency Report. At the same time Google makes
its search engine available in countries which does not have much in common with free access to information,
and where its activity is limited by authority.
Key words: Internet, search engines, free flow of information, right to access information, UNESCO, Google,
freedom of expression
56
Iwona Leonowicz-Bukaa*
E-MIGRACJA 2.0. INTERNET JAKO PRZEDMIOT
BADA MIGRACYJNYCH
Streszczenie
Niniejszy artyku powicony jest roli, jak odgrywa Internet w yciu migrantw, a co za tym idzie, jakie aspekty tego
zagadnienia mog by przedmiotem bada migracyjnych. Autorka podejmuje problem zakresu wykorzystania sieci w yciu
na emigracji pod ktem szczeglnej sytuacji, w jakiej znajduj si migranci, szczegowej analizie poddaj media etniczne
w sieci oraz portale dedykowane dla migrantw. Tekst oparto gwnie o przykad polskiej spoecznoci w Wielkiej Brytanii,
ktra po akcesji Polski do UE staa si gwnym krajem docelowym polskich migracji, jednak wnioski ze pynce mona
rozszerzy na inne kraje, a take inne ni polska spoecznoci migrantw na wiecie.
Sowa kluczowe: migracje Polakw, internet, media etniczne, media emigracyjne, portale etniczne, etniczno
w sieci
Wstp
Badania internetu zajy w ostatnich latach znaczce miejsce w obszarze
zainteresowania wielu dyscyplin naukowych. Analizie poddaje si zarwno technologiczne,
jak i spoeczne problemy zwizane z funkcjonowaniem sieci. Wiele publikacji powica si
badaniom uytkownikw internetu. Te prowadzone s nie tylko przez uczonych, ale
i instytucje badawcze takie jak Polskie Badania Internetu1, ktre regularnie publikuj
raporty na temat rnorodnych aspektw funkcjonowania polskiego internetu.
Wrd poruszanej przez badaczy problematyki wane miejsce zajmuj zagadnienia
zwizane z potrzebami i oczekiwaniami uytkownikw oraz sposobami korzystania z sieci.
W myl teorii uytkowania i korzyci (uses and gratifications theory), zapocztkowanej przez
Herzoga i Berelsona, a rozwijanej przez wielu uczonych w Polsce i za granic 2, mona
*Mgr Iwona Leonowicz-Bukaa, Katedra Dziennikarstwa i Komunikacji Spoecznej, Wysza Szkoa informatyki
i Zarzdzania z siedzib w Rzeszowie, ileonowicz@wsiz.rzeszow.pl.
1
Wystpienia z konferencji i prezentacje wynikw bada dostpne s na stronie www.pbi.org.pl.
2
Por. B. Kodun, Teoria uytkowania i korzyci fazy rozwoju, podstawowe zaoenia, [w:] B. DobekOstrowska (red.), Nauka o komunikowaniu. Podstawowe orientacje teoretyczne, Wyd. Uniwersytetu
57
stwierdzi, e badanie internetu i treci w nim oferowanych jest dzi sensowne tylko
wwczas, gdy wemiemy pod uwag faktyczne wykorzystanie oferowanych moliwoci
i treci przez ich realnych odbiorcw. Wrd nich mona wyrni kilka kategorii, ktre
ciesz si szczeglnym zainteresowaniem badaczy. Nale do nich m.in. osoby starsze, dzieci
i modzie, kobiety i wiele innych.
Do takich kategorii uytkownikw internetu, ktrzy czym szczeglnym odrniaj
si od innych, nale take emigranci. Ci wanie, ze wzgldu na swoj specyficzn sytuacj 3,
dowiadczenie zmiany otaczajcej rzeczywistoci spoecznej i kulturowej, w znacznie
wikszym stopniu mog opiera podtrzymywanie relacji z innymi oraz pozyskiwanie
informacji na moliwociach, jakie daje sie, a take korzysta z niej w bardziej
wszechstronny sposb ni uytkownicy, ktrzy pozostaj w kraju pochodzenia. Determinanty
tej specyficznej sytuacji odbiorczej to choby utrudniony dostp do informacji we wasnym
jzyku i niemono odnalezienia si w obcym otoczeniu jzykowym.
Badanie relacji internet emigracja, wydaje si szczeglnie istotne w obliczu
ogromnej skali i dynamiki zjawiska wychodstwa z Polski w ostatnich latach. Swego rodzaju
truizmem zarwno w publikacjach naukowych, jak i publicystyce i dziennikarstwie
informacyjnym stao si pisanie, e do niespotykanej dotychczas w historii Polski skali
migracji Polakw na Zachd przyczynio si wejcie Polski do Unii Europejskiej. Pomimo
licznych wczeniejszych migracji Polakw na caym wiecie akcesja do UE poczona
z otwarciem brytyjskiego rynku pracy dla pracownikw z nowych pastw czonkowskich
bya w istocie wydarzeniem przeomowym dla zjawiska polskich migracji. Zmienia si od
2004 r. nie tylko skala wychodstwa z Polski na Zachd, ale take charakterystyka
uczestnikw migracji, ich motywacji i celw, a take stylu ycia w miejscu osiedlenia.
Pastwa Zachodniej Europy, w tym gwnie Wielka Brytania, Irlandia, Szwecja po raz
pierwszy w swych dziejach musiay zmierzy si z napywem tak licznej cznie rzdu kilku
milionw osb polskiej emigracji.
Jednoczenie, pocztki najnowszej fali wyjazdw Polakw zbiegy si w czasie
z intensywnym rozwojem sieci, przejawiajcym si gwnie w ekspansji mediw
internetowych, tworzeniu przez tradycyjne media swoich odpowiednikw elektronicznych
oraz powstawaniu wszelkiego typu platform spoecznociowych, a take innych
synchronicznych i asynchronicznych, przewodowych i bezprzewodowych narzdzi
komunikacji przez Internet. Std wanie uycie w tytule sformuowania emigracja 2.0. Ma
ono podkrela istotn rnic midzy falami emigracji Polakw przed akcesj do struktur
unijnych oraz po nich. W adnej z wczeniejszych fal emigracji Internet nie odegra bowiem
takiej roli, jaka peni wspczenie.
Wrocawskiego, Wrocaw 2001, ss. 56 73; T. Goban-Klas, Analiza zawartoci przekazw masowych,
[w:] M. Malikowski, M. Niezgoda (red.), Badania empiryczne w socjologii. Wybr tekstw, Tom II, Wysza
Szkoa Spoeczno-Gospodarcza w Tyczynie, Tyczyn 1997, ss. 294 320; Idem, Media i komunikowanie
masowe. Teorie i analizy prasy, radia, telewizji i Internetu, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2004, s. 254
i wiele innych.
3
M.in. utrudniony dostp do polskich mediw, zapotrzebowanie na praktyczn informacj przydatn do ycia
w kraju osiedlenia poczone ze sab znajomoci jzyka tego kraju czy utrudniony kontakt z rodzin
i przyjacimi w kraju pochodzenia.
58
Praca Polakw za granic. Raport z bada, opr. B. Rogulska, Centrum Badania Opinii Spoecznej, Warszawa
2007, za: M. Poliwka, Aspiracje Polakw pracujcych w Irlandii, [w:] Studia spoeczno-polityczne. Tom 3,
A. Andrusiewicz (red.), WSIiZ, Rzeszw, 2009, s. 97.
5
W nomenklaturze Gwnego Urzdu Statystycznego i polskiego prawa stae miejsce zamieszkania oznacza
miejsce, w ktrym kto jest zameldowany na stae, co niekoniecznie wie si z faktycznym zamieszkiwaniem
w nim. Zob. Migracje zagraniczne ludnoci. Narodowy Spis Powszechny Ludnoci i Mieszka 2011, Gwny
Urzd Statystyczny, Warszawa 2013, s. 49. rdo: www.stat.gov.pl [dostp online 7.11.2013].
6
I. Grabowska-Lusiska, M. Oklski, Emigracja ostatnia?, Wyd. Naukowe Scholar, Warszawa 2009, s. 85.
7
W roku 2008 emigracja do RFN stanowia okoo 20% ogu wyjedajcych. Por. Idem, Najnowsza emigracja
z Polski Raport Orodka Bada Migracyjnych. Biuletyn Migracyjny, Nr 16, 2008, s. 8,
http://www.biuletynmigracyjny.uw.edu.pl [dostp online 8.11.2013].
8
Dokadnie 494 356 osb. rdo: Office for National Statistics.
9
W przeciwiestwie m.in. do Irlandii. Jak pisz Bobek i Salamoska, wikszo dubliskiej Polonii to
przedstawiciele pierwszej generacji migrantw, ktrzy nie natrafiali na znaczce i utrwalone struktury polonijne,
co wicej, sami je wsptworzyli. Por. A. Bobek, J. Salamoska, Wyksztaciuchy i mariany. Polscy
migranci w Irlandii ze szczeglnym uwzgldnieniem Dublina, [w:] L. Nowak (red.), II Kongres Polskich
Towarzystw Naukowych na Obczynie, 4 7 wrzenia, PAU, Krakw 2010, s. 100.
59
10
60
16
Szczegowe dane: Raport Diagnoza Spoeczna 2009. Warunki i jako ycia Polakw, J. Czapiski(red.),
T. Panek (red.), Rada Monitoringu Spoecznego, Warszawa 2009, ss. 289 291.
17
W prbie znalazy si take nieliczne osoby polskiego pochodzenia.
18
Doda warto, e badanie o ktrym wspomniano, obejmowao jedynie korzystanie z mediw, a w sieci ze
stron o charakterze informacyjnym, szeroko rozumianej prasy internetowej, bez analizy korzystania z sieci
w inny sposb. Badania zrealizowano w ramach projektu pt. Wspczesne media polskojzyczne w Wielkiej
Brytanii. Rola, funkcje i znaczenie w oparciu o badania odbiorcw, sfinansowanego w ramach 40. konkursu
wnioskw o finansowanie projektw badawczych Narodowego Centrum Nauki.
19
A. Bobek, J. Salamoska, op. cit., s. 2.
20
M. Poliwka, op.cit., s. 112.
21
Badanie przeprowadzono na osobach, ktre do Irlandii lub Wielkiej Brytanii przyjechay w roku 1989 lub
pniej. Por. M. Garapich, D. Osipovi, Raport MIGPOL. Badanie sondaowe wrd obywateli polskich
zamieszkaych w Wielkiej Brytanii i Irlandii. Wrzesie 2007, s. 13. rdo: www.polishpsychologistsclub.org
[dostp online 11.11.2013]..
22
Raport Polscy emigranci
61
23
P. Siuda, Wirtualna komunikacja z wasnym narodem, czyli rola Internetu w podtrzymywaniu tosamoci
narodowej emigrantw, [w:] Komunikacja spoeczna w wiecie wirtualnym, M. Wawrzak-Chodaczek (red.),
Wyd. Adam Marszaek, Toru 2008, ss.125 140.
24
Cho oczywicie nie tylko oni poziom wykluczenia technologicznego wrd osb starszych zmniejsza si
systematycznie na caym wiecie i dotyczy take migrantw.
25
Przez social media A. Garapich i S. Pliszka z PBI rozumiej aplikacje online, platformy i media, ktrych
gwnym celem jest umoliwienie uytkownikom interakcji, wsppracy oraz dzielenia si kontentem, czyli
rnorak treci. Zob. A. Garapich, S. Pliszka, Prywatno, wasny wizerunek i kontakty z bliskimi
w przestrzeni social media. rdo: www.pbi.org.pl [dostp online 11.03.2010].
62
Dodatkowo, jak pisze Patsy Clarke26, internet dostarcza take dla wszystkich
internautw moliwoci innego typu, ktre mog by take wykorzystywane przez migrantw
w sposb szczeglny. Wspczesny migrant z Polski do Wielkiej Brytanii czsto jedzie dzi
nie tylko po to, by pracowa. Wiele osb podejmuje za granic ksztacenie, idzie na studia,
realizuje kursy. Pomoc dla nich moe by choby korzystanie z polskich i polskojzycznych
bibliotek online, ktre uatwi dostp do rde wiedzy w jzyku polskim.
Tym, ktrzy pragn otrzyma dyplom polskiej uczelni, a jednoczenie na stae
pracowa za granic, umoliwi to choby rone formy ksztacenia na odlego, realizowane
przez Polski Uniwersytet Wirtualny. Coraz wicej uczelni wdraa take rnorodne programy
kursw e-learningowych, a same studia w znaczne mierze mona dzi oprze na
internetowym kontakcie z wykadowcami, jak to jest choby w Wyszej Szkole Informatyki
i Zarzdzania z siedzib w Rzeszowie.
Emigracja nie musi take dzi oznacza koniecznoci oderwania si od polskiej
kultury wyszej. Dziki sieci moliwe jest wirtualne odwiedzanie polskich galerii, muzew,
ogldanie prac polskich twrcw wspczesnych. Wreszcie, rzecz prozaiczna, ale jake
przydatna zakupy przez Internet, ktre umoliwiaj dostp do towarw prosto z Polski,
wysyanych w cigu kilku dni przesyk kuriersk.27
Ze wzgldu na ograniczon objto tego tekstu, poniej skupiam si na dwch
kategoriach platform dostpnych w sieci, ktre pozwalaj na realizacj wymienionych
wczeniej celw. S to elektroniczne wersje mediw etnicznych oraz etniczne serwisy
internetowe.
Media etniczne w sieci
W przypadku grup dugo obecnych na emigracji (polonia amerykaska, brytyjska,
w RFN) oraz stosunkowo licznych mona mwi o tzw. kompletnoci instytucjonalnej.
Poniewa na t koncepcj Raymonda Bretona powoywaam si ju w moich poprzednich
artykuach dotyczcych mediw polskojzycznych na emigracji 28, skrtowo przytocz tylko
definicj tego zjawiska jako stanu, w ktrym spoeczno etniczna jest w stanie zapewni
wszystkie usugi, jakie s wymagane przez jej czonkw29. Stan kompletnoci
instytucjonalnej zapewnia sobie polska spoeczno w USA, Kanadzie, Niemczech, Wielkiej
Brytanii, w innych pastwach jak Irlandia kompletno instytucjonalna zdaje si dopiero
tworzy.30
26
Por. P. Clarke, The Internet as a medium for qualitative research. Paper presented 6 September 2000 at Web
2000 Conference, Rand Afrikaans University, Johannesburg, South Africa, s. 3. rdo:
http://www.und.ac.za/users/clarke/web2000/pc.pdf [dostp online 11.11.2009].
27
Katalog usug dostpnych przez Internet poszerza si bardzo szybko. W kontekcie tekstu T. Goban-Klasa
(Od doktora Housea do doktora Google), ktry publikowany jest w tym numerze czasopisma Komunikacja
Spoeczna, wypada doda do tej listy choby korzystanie z usug diagnostyki medycznej online czy
poszukiwanie informacji zdrowotnej w sieci.
28
Por. m.in. I. Leonowicz-Bukaa, Media polskojzyczne w Wielkiej Brytanii. Zarys problematyki,
Komunikacja Spoeczna, Nr 2/2012, ss. 42 61.
29
R. Breton, Institutional Completness of Ethnic Communities and Personal Relations of Immigrants, The
American Journal of Sociology, vol. 70, Nr 2, 1964, s. 194. Zob. take J. Zubrzycki, Polish Immigrant in
Britain. A Study of Adjustment, Oxford University Press, 1956.
30
A. Bobek, J. Salamoska, op. cit., s. 8.
63
64
mieszkacami, a take zanim nawi kontakty z innymi Polakami w ramach tzw. sieci
migranckiej w tym take internetowej.
Media etniczne i emigracyjne Polakw istniay w Europie od dawna, w zwizku
z dug tradycj polskich migracji. Natomiast ostatnie lata oprcz tego, i przyczyniy si do
zwielokrotnienia liczby dostpnych tytuw37, wpyny znaczco na zasady ich
funkcjonowania. Tradycyjne media zmuszone zostay do konkurowania z tymi, ktre s
dostpne w sieci. Spoecznoci emigranckie dziki sieci internetowej zyskay moliwo
uatwionego dostpu do polskojzycznej prasy, ktra jest wydawana nie tylko w miejscu,
gdzie te spoecznoci funkcjonuj, ale take do prasy, radia i telewizji polskiej tworzonej
w kraju pochodzenia. Trendy, ktre na skutek upowszechnienia internetu mog by
obserwowane w tradycyjnych mediach polskich, uwidoczniy si take w mediach
tworzonych na emigracji. Jest to m.in. spadek czytelnictwa prasy (zarwno codziennej, jak
i periodycznej) na rzecz korzystania z mediw internetowych. Istnienie w sieci stao si zatem
niezbdnym elementem funkcjonowania kadego tytuu prasowego czy rozgoni take na
emigracji.
Przykadowo, w Londynie radio polskojzyczne jest dostpne niemal wycznie przez
internet (poza pojedynczymi audycjami z rozgoniach rodowiskowych), a wszystkie tytuy
prasowe maj swoje wydania elektroniczne. W zamyle redakcji, ma to przekada si na
chtniejsze korzystanie z nich przez przedstawicieli nowej emigracji. Jednake, wedug
badania PBI, ABC Rynek i Opinia oraz Domu Mediowego Starcom, Polacy na emigracji
duo chtniej korzystaj z polskich stron internetowych, ni z tworzonych lokalnie stron
polskojzycznych w tym elektronicznych wyda prasy.38 Mona wysun zatem
przypuszczenie, i pojawienie si internetu w znacznym stopniu utrudnio, zamiast uatwi,
funkcjonowanie mediom emigracyjnym poszerzajc krg konkurencji o media krajowe,
dostpne online.
Warto nieco na marginesie doda, e z podobnymi problemami jak media
polskojzyczne na Wyspach (Wielka Brytania, Irlandia), zwizanymi z konkurowaniem
w internecie z polskimi mediami, borykaj si take media w innych krajach, gdzie od dawna
obecna jest spoeczno polska. Np. w krajach nadbatyckich na Litwie, otwie i w Estonii
pojawienie si moliwoci przeniesienia treci mediw tradycyjnych na platformy
internetowe zostao przez wikszo redakcji wykorzystane, jednak nie przynioso
spektakularnych sukcesw. Naturalnie, nieodpatno wyda internetowych, moliwo
interaktywnego kontaktu z odbiorc, pozyskania nowych odbiorcw w postaci modszego
pokolenia, pozyskania nowych reklamodawcw oraz atrakcyjniejsza wizualnie od wyda
drukowanych szata graficzna mediw pozytywnie wpywaj na funkcjonowanie istniejcych
tytuw prasy mniejszoci polskiej. Natomiast modzi ludzie, dla ktrych dostpno medium
37
Warto podkreli, i rozwj mediw polskojzycznych w ostatnim czasie dotyczy nie tylko Wielkiej Brytanii,
ale take Irlandii i Szwecji. S jednak przykady pastw, w ktrych pomimo napywu nowych polskich
imigrantw media nie rozwiny si tak dynamicznie, a wrcz - wkrtce po utworzeniu znikny z rynku.
Taka sytuacja miaa miejsce np. w Norwegii. Ukazujcy si w Oslo od 1 marca 2008 r. miesicznik Twoja
Norwegia, skierowany do imigrantw polskich, zawiesi dziaalno wiosn 2009 r. (ostatni numer ukaza si
w lutym), http://www.polskkurssenter.no.
38
Ankieta internetowa na prbie 15 540 osb, przeprowadzona 17-20 wrzenia 2007 r. wrd Polakw
mieszkajcych w 15 krajach Europy od co najmniej dwch miesicy. Raport Polscy emigranci w Europie , 29
listopada 2007. rdo: www.pbi.org.
65
I. Boruciska, Znaczenie Internetu w rozwoju mass mediw mniejszoci polskiej w krajach nadbatyckich,
[w:] Nowe media i polityka. Internet, demokracja, kampanie wyborcze, M. Jeziskiego (red.), Wyd. Adam
Marszaek, Toru 2009, s.140.
40
M. Gajlewicz, Internet a globalizacja, Studia Medioznawcze, 3(12)2003, s. 13.
66
z wykorzystaniem obrazu, dwiku i tekstu, graj wsplnie w gry, korzystaj z tych samych
aplikacji rozrywkowych.
Uczestnictwo w internetowych sieciach spoecznociowych ma oczywicie nie tylko
wymiar rozrywkowy. Opisywanym ju w literaturze zjawiskiem zwizanym z rol internetu
w yciu migrantw jest partycypacja wspomnianych typw portali internetowych
w funkcjonowaniu, odtwarzaniu, utrwalaniu oraz poszerzaniu sieci kontaktw emigrantw
w ramach tzw. sieci migranckich.41 Jak podkrelaj M. Milewski i J. Ruszczak-bikowska,
kady migrant w miejscu osiedlenia staje przed koniecznoci budowy kapitau spoecznego
lub te reprodukcji istniejcych wizi spoecznych w swoim nowym otoczeniu.42
Grabowska-Lusiska i Oklski przywouj badania A. White i L. Ryan dotyczce polskich
migracji tymczasowych, ktre dowodz, i paszczyzn kontaktw w ramach sieci migrantw
jest portal Nasza-klasa.43 Biorc pod uwag, i nowi emigranci rzadko korzystaj z sieci
migranckich stworzonych przez tzw. star emigracj, prawdopodobne jest, i internet jest dla
nich idealn przestrzeni do tworzenia nowego typu sieci migranckiej, opartej wycznie na
kontaktach internetowych. Idc dalej, znajomoci zawarte w ramach sieci internetowej, mog
i czasem przenosz si do wiata realnego.
Problem tworzenia i podtrzymywania przez migrantw wizi opartych na tym samym
miejscu pochodzenia za porednictwem sieci podjli w swoich badaniach Harry H. Hiller
i Tara M. Franz.44 Badacze Ci postawili tez, i komunikacja z uyciem komputera, a zatem
dzi internetu, moe poredniczy w tworzeniu czy odtwarzaniu midzy migrantami wizi
opartych na poczuciu wsplnoty miejsca pochodzenia. Co prawda, Hiller i Franz zajmowali
si migracjami wewntrznymi na obszarze Kanady, jednake wyniki ich prac mona
z uwagi na due rnice midzy poszczeglnymi prowincjami i terytoriami oraz znaczne
odlegoci przenie na korzystajcych z sieci migrantw zagranicznych, w tym Polakw
emigrujcych wspczenie na Zachd Europy.
Zdaniem Hillera i Franz, tym co czy czonkw diaspory uytkujcych serwisy
przeznaczone dla migrantw s wsplne sprawy w miejscu pochodzenia (oryg. common
interest in their location of origin), a take zakorzeniona w tym miejscu tosamo. Te
elementy sprawiaj, e osoby, ktre nigdy nie spotkay si w rzeczywistoci, a maj wsplne
pochodzenie, odczuwaj potrzeb komunikowania si ze sob.45 Emigracja nie musi ju wic
oznacza dugotrwaego ograniczenia kontaktu ze swoj prywatn ojczyzn. Nawet po jej
opuszczeniu, wizi spoeczne z rodakami mog by nie tylko stale podtrzymywane (oryg.
41
Sieci migranckie naley tu rozumie jako relacje spoeczne oddziaujce na decyzje o migracji, generujce
pienidze na sfinansowanie migracji, uatwiajce znale zakwaterowanie, prac, dostarczajce niezbdnej
informacji oraz wsparcia psychologicznego, por. I. Grabowska-Lusiska, M. Oklski, Emigracja, s. 182.
42
M. Milewski, J. Ruszczak-bikowska, Motywacje do wyjazdu, praca, wizi spoeczne i plany na przyszo
polskich emigrantw przebywajcych w Wielkiej Brytanii i Irlandii. CMR Working Papers No. 35/93, Seria:
Prace
Migracyjne,
Centre
of
Migration
Research,
Czerwiec
2008,
s.
21.
rdo:
http://www.migracje.uw.edu.pl/publ/610 [dostp online 11.11.2013].
43
I. Grabowska-Lusiska, M. Oklski, Emigracja, s.185.
44
H. H. Hiller, T. M. Franz, New ties, old ties: the use of the internet in diaspora, New Media and Society,
Nr 6/ 2004, , ss. 731 752. rdo: http: //nms.sagepub.com, dostp z dn. 5.01.2010 r.
45
Ibidem, s. 733.
67
virtual visits at home), ale take mog by o czym ju wspomniano nawizywane zupenie
nowe.46
Hiller i Franz uwzgldnili w swoich badaniach nie tylko formy wykorzystywania
komunikacji internetowej przez migrantw, ale take rne ich charakterystyki ze wzgldu na
faz emigracji. Badacze skupili swoj uwag na czterech formach komunikacji poczcie
e-mail, czatach, wyszukiwarkach internetowych oraz tzw. BBS47. Stwierdzili, e w zalenoci
od tego, czy uytkownik tych usug znajduje si w fazie pre-migrant (przed emigracj), postmigrant (tu po emigracji) czy te settled migrant (w trakcie przebywania na emigracji),
kieruj nim inne cele korzystania z nich.48
Ciekaw kwesti w kontekcie wizi tworzonych przez migrantw podj
przywoywany ju P. Siuda. Badacz, opierajc si na wynikach wasnych bada
empirycznych przeprowadzonych drog internetow, stwierdza, i komunikacja przez internet
umoliwia emigrantom podtrzymanie poczucia przynalenoci do wasnego narodu,
podtrzymanie ich tosamoci narodowej.49 Cytowany autor mwi o procesie wirtualnej
komunikacji z wasnym narodem, ktry rozumie jako proces podtrzymywania tosamoci
przez emigrantw za porednictwem sieci. Uwaa, e mona wyrni dwie odmiany tego
procesu:
1. wirtualn komunikacj z krajem swojego pochodzenia oraz
2. wirtualn komunikacj z innymi migrantami.
Jak atwo zauway, to wanie portale internetowe rnego typu poza poczt e-mail staj
si czsto paszczyzn owej wirtualnej komunikacji z wasnym narodem. P. Siuda posuwa si
dalej w swoich rozwaaniach. Uwaa, i w istocie powstajce dzi portale dla polskiej
spoecznoci zaczynaj peni rol, ktr dotychczas speniay tradycyjne media
emigracyjne.50
Internet jako narzdzie badania migrantw
Przytoczone badania zarwno odnoszce si do przemian mediw emigracyjnych,
tworzenia wizi spoecznych za porednictwem internetu, jak i podtrzymywania dziki niemu
tosamoci narodowej, to jedynie cz problemw podejmowanych w tym obszarze. Wyniki
prac badawczych pozwalaj jednak sdzi, i internet oddziauje na spoecznoci i ycie
emigrantw znacznie silniej i wszechstronniej ni moe si wydawa std niewtpliwie
46
C. Navarrete i E. Huberta zjawisko korzystania z sieci w celu pozyskiwania wiedzy o kraju oraz utrzymywania
kontaktw z rodzin i znajomymi nazywaj virtual bridge to home. Zob. C.A. Navarette, E. Huberta, Building
Virtual Bridges To Home: The Use of The Internet by Transnational Communities of Immigrants, International
Journal of Communications Law & Policy, Special Issue, Virtual Communities. Za: M. Milewski, J. Ruszczakbikowska, op. cit.
47
Ang. Bulletin Board System usuga komunikacyjna, umoliwiajca korzystanie z poczty elektronicznej,
transfer plikw czy prowadzenie dyskusji na ywo dziki uyciu modemu telefonicznego do poczenia
z centralnym komputerem, bdcym wasnoci dostawcy usugi. BBS-y byy bardzo popularne przed
pojawieniem si World Wide Web.
48
H.H. Hiller, T.M. Franz, op. cit., s. 739.
49
P. Siuda, op. cit., s. 139.
50
Ibidem, s. 132.
68
warte s cigej eksploracji. Nasuwa si przy tym pytanie o to, w jaki sposb skutecznie
i rzetelnie, a jednoczenie przy stosunkowo niewielkich kosztach, bada spoecznoci tak
rozproszone terytorialnie i zrnicowane wewntrznie.51 Wydaje si, e o ile badamy
wykorzystanie oraz funkcje, rol, znaczenie internetu w yciu emigrantw52
narzdziem idealnym jest sam internet. Jest to konkluzja optymistyczna dla zwolennikw
bada wykorzystujcych m.in. Computer Assisted Web Interviews.53 Cho dostpna
technologia i okolicznoci korzystania z sieci wci nie pozwalaj na przeprowadzenie
badania reprezentatywnego wrd ogu migrujcych, to jednak rosnca popularno
i wszechobecno Internetu sprawiaj, e badania prowadzone za jego porednictwem
pozwalaj z coraz wikszym prawdopodobiestwem odkry pewne oglne tendencje, obecne
w tych rodowiskach. Z pewnoci za internet jest najdoskonalszym narzdziem
przeprowadzenia bada wrd uytkownikw rnorodnych stron internetowych, forw, grup
dyskusyjnych, a zatem nadaje si do bada o charakterze medioznawczym czy czysto
socjologicznym. Moe by take przedmiotem badania w kontekcie jzykoznawczym,
kulturoznawczym, a take politologicznym.54
Podsumowanie
Z pewnoci artyku ten nie wyczerpuje podjtej problematyki nie taki zreszt by
jego cel. Ze wzgldu na ograniczenia objtoci, w tekcie nie uwzgldniono punktw
widzenia wielu dyscyplin oraz kontekstw, w jakich moliwe byoby zastosowanie Internetu
w celach badawczych z du korzyci. Pominito aspekty politologiczne czy historyczne,
a wydaje si badacze tych wanie dziedzin w sposb szczeglny poza socjologami czy
medioznawcami mogliby by zainteresowani badaniami wpywu internetu na spoecznoci
emigrantw, wykorzystania go przez nich do wasnych celw, a take wykorzystaniem sieci
do prowadzenia wasnych bada. Tym, co wymagaoby dalszej eksploracji na gruncie
polskiej nauki s take z pewnoci te aspekty korzystania przez emigrantw z internetu,
ktre odnosz si do problemu integracji do spoeczestw przyjmujcych (take
obywatelskiej) czy zagodzenia szoku kulturowego. Kwestie te wydaj si szczeglnie palce
w kontekcie kontestowanej dzi w wielu krajach bdcych pastwami docelowymi
emigracji polityki wielokulturowoci. Jednoczenie, cho badania internetu s ju
rozpowszechnione, konieczna jest szeroka dyskusja akademicka dotyczca sieci jako
narzdzia, a nie przedmiotu bada. Ze wzgldu na wci trwajce spory dotyczce problemu
efektywnoci bada emigrantw, biorc pod uwag choby problemy z ich lokalizacj oraz
51
O problemach badania emigrantw pisze I. Kory, Methods of Migration Research in Poland critical
overview, [w:] A. Kicinger (red.), A. Weinar (red.), State Of The Art Of The Migration Research In Poland,
CEFMR Working Paper 1/2007, ss. 66 70. rdo: www.cefmr.pan.pl/docs/cefmr_wp_2007-01.pdf [dostp
online 11.11.2009].
52
rdo tego zastrzeenia jest naturalne przeprowadzajc badanie przez internet, wykluczamy z prby
badawczej osoby, ktre nie korzystaj z internetu.
53
Technika badawcza w badaniach ilociowych, wykorzystujca ankiety internetowe, ktrych wyniki zliczane s
przez system komputerowy. Badania takie odznaczaj si wzgldnie niskimi kosztami przeprowadzenia,
szybkoci w realizacji oraz moliwoci badania bardzo rozproszonych populacji. rdo:
www.houseofnumbers.pl.
54
Zob. np. M. Szpunar, Internet w procesie realizacji bada, Wyd. Adam Marszaek, Toru 2010.
69
Literatura
Prace zwarte i artykuy drukowane
Bobek A., Salamoska J., Wyksztaciuchy i mariany. Polscy migranci w Irlandii ze szczeglnym
uwzgldnieniem Dublina, [w:] L. Nowak (red.), II Kongres Polskich Towarzystw Naukowych na Obczynie, 4
7 wrzenia, PAU, Krakw 2010.
Boruciska I., Znaczenie Internetu w rozwoju mass mediw mniejszoci polskiej w krajach nadbatyckich,
[w:] Nowe media i polityka. Internet, demokracja, kampanie wyborcze, M. Jeziskiego (red.), Wyd. Adam
Marszaek, Toru 2009.
Breton
R.,
Institutional
Completness
of
Ethnic
Communities
and
Personal
Relations
of Immigrants, The American Journal of Sociology, vol. 70, Nr 2, 1964.
Duszczyk M., Winiewski J., Analiza spoeczno demograficzna migracji zarobkowej Polakw do pastw EOG
po 1 maja 2004 r. Ekspertyza przygotowana na zamwienie Ministerstwa Spraw Zagranicznych, Instytut Spraw
Publicznych, Warszawa 2007.
Gajlewicz M., Internet a globalizacja, Studia Medioznawcze, 3(12)2003.
Garapich A., Pliszka S., Prywatno, wasny wizerunek i kontakty z bliskimi w przestrzeni social media. rdo:
www.pbi.org.pl.
Gilson M., Zubrzycki J., The Foreign-language Press In Australia 1848 1964, Australian National University
Press, Canberra 1967.
Goban-Klas T., Analiza zawartoci przekazw masowych, [w:] M. Malikowski, M. Niezgoda (red.), Badania
empiryczne w socjologii. Wybr tekstw, Tom II, Wysza Szkoa Spoeczno-Gospodarcza w Tyczynie, Tyczyn
1997, ss. 294 320.
Goban-Klas T., Media i komunikowanie masowe. Teorie i analizy prasy, radia, telewizji
i Internetu, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2004.
Grabowska-Lusiska I., Oklski M., Emigracja ostatnia?, Wyd. Naukowe Scholar, Warszawa 2009.
Kodun B., Teoria uytkowania i korzyci fazy rozwoju, podstawowe zaoenia,
[w:] B. Dobek-Ostrowska (red.), Nauka o komunikowaniu. Podstawowe orientacje teoretyczne, Wyd.
Uniwersytetu Wrocawskiego, Wrocaw 2001, ss. 56 73.
Navarette C.A., Huberta E., Building Virtual Bridges To Home: The Use of The Internet by Transnational
Communities
of
Immigrants,
International
Journal
of
Communications
Law
& Policy, Special Issue, Virtual Communities.
Paluszkiewicz-Misiaczek M., Spiechlanin K., Drena mzgw emigracja zarobkowa biaego personelu do
krajw
UE,
[w:]
Polonia
i
Polacy
w
krajach
Unii
Europejskiej,
M. Nadolski (red.), W. Rybczyski (red.), Akademia Humanistyczna im. Aleksandra Gieysztora, Putusk 2006,
ss. 53 66.
Raport Diagnoza Spoeczna 2009. Warunki i jako ycia Polakw, J. Czapiski (red.),
T. Panek (red.), Rada Monitoringu Spoecznego, Warszawa 2009.
Rogulska B., Praca Polakw za granic. Raport z bada, Centrum Badania Opinii Spoecznej, Warszawa 2007,
Poliwka
M.,
Aspiracje
Polakw
pracujcych
w
Irlandii,
[w:] Studia spoeczno-polityczne. Tom 3, A. Andrusiewicz (red.), WSIiZ, Rzeszw, 2009.
Siuda P., Wirtualna komunikacja z wasnym narodem, czyli rola Internetu w podtrzymywaniu tosamoci
narodowej
emigrantw,
[w:]
Komunikacja
spoeczna
w
wiecie
wirtualnym,
M. Wawrzak-Chodaczek (red.), Wyd. Adam Marszaek, Toru 2008, ss.125 140.
Szpunar M., Internet w procesie realizacji bada, Wyd. Adam Marszaek, Toru 2010.
Zubrzycki J., Polish Immigrant in Britain. A Study of Adjustment, Oxford University Press, 1956.
rda dostpne w Internecie
Clarke P., The Internet as a medium for qualitative research. Paper presented 6 September 2000 at Web 2000
Conference,
Rand
Afrikaans
University,
Johannesburg,
South
Africa.
rdo:
http://www.und.ac.za/users/clarke/web2000/pc.pdf.
70
Eade J., Drinkwater S., Garapich M., Polscy migranci w Londynie klasa spoeczna
i etniczno. Raport z bada, Centre for Research on Nationalism, Ethnicity and Multiculturalism, University of
Surrey, London 2006. rdo: www.polishpsychologistsclub.org.
Garapich M., Osipovi D., Raport MIGPOL. Badanie sondaowe wrd obywateli polskich zamieszkaych w
Wielkiej Brytanii i Irlandii. Wrzesie 2007. rdo: www.polishpsychologistsclub.org.
Grabowska-Lusiska I., Oklski M., Najnowsza emigracja z Polski Raport Orodka Bada Migracyjnych.
Biuletyn Migracyjny, Nr 16, 2008. rdo: http://www.biuletynmigracyjny.uw.edu.pl.
Hiller H. H., Franz T. M., New ties, old ties: the use of the internet in diaspora, New Media and Society, Nr 6/
2004, ss. 731 752. rdo: http: //nms.sagepub.com.
Kory I., Methods of Migration Research in Poland critical overview, [w:] A. Kicinger (red.), A. Weinar
(red.), State Of The Art Of The Migration Research In Poland, CEFMR Working Paper 1/2007, ss. 66 70.
rdo: www.cefmr.pan.pl/docs/cefmr_wp_2007-01.pdf.
Leonowicz-Bukaa I., Media polskojzyczne w Wielkiej Brytanii. Zarys problematyki, Komunikacja Spoeczna,
Nr 2/2012, ss. 42 61. rdo:www.komunikacjaspoleczna.edu.pl.
Migracje zagraniczne ludnoci. Narodowy Spis Powszechny Ludnoci i Mieszka 2011, Gwny Urzd
Statystyczny, Warszawa 2013. rdo: www.stat.gov.pl.
Milewski M., Ruszczak-bikowska J., Motywacje do wyjazdu, praca, wizi spoeczne i plany na przyszo
polskich emigrantw przebywajcych w Wielkiej Brytanii i Irlandii. CMR Working Papers No. 35/93, Seria:
Prace
Migracyjne,
Centre
of
Migration
Research,
Czerwiec
2008.
rdo:
http://www.migracje.uw.edu.pl/publ/610.
Raport Polscy emigranci w Europie , 29 listopada 2007. rdo: www.pbi.org.
Prasa
Panorama. Polish Weekly Magazine, Nr 319, 10.10.2013.
Cooltura, Nr 41, 12.10.2013.
Abstract
Emigration 2.0. Internet as a subject of migration studies
This paper presents the role of the Internet in migrants lives and the issues in this area, which might be the subject of
scientific research in migration studies. The author analyses the ways of using the Internet among migrants in specific
situation they have found themselves in exile, especially using ethnic media, websites and social media. The conclusions are
based mainly on the case of polish community in UK, which became the most important direction of polish migration flows
after EU enlargement in 2004. These conclusions may be however expanded on other countries and other migrant
communities all over the world.
Keywords: Polish migration, Internet, ethnic media, emigre media, ethnic websites, ethnic social media,
ethnicity in the Web
71
Przebieg konferencji
Pita edycja konferencji poprzedzona bya kolejnym ju spotkaniem z cyklu XRAii Przewietlamy Internet, ktre odbyo si 10 wrzenia. XRAii to nieformalne spotkania osb
zainteresowanych nowymi technologiami, biznesem i marketingiem. Spotkania te maj na
celu wymian dowiadcze osb zwizanych na co dzie z bran internetow i interaktywn,
cz ide networkingu i krtkie prelekcje zaproszonych do Rzeszowa specjalistw z brany.
Na 21. XRAii, poprzedzajcym InternetBeta 2013, wystpili m.in. Magdalena Wymazaa
z Planet PR, specjalizujca si w prowadzeniu kampanii komunikacj wielotorow,
wykorzystujc narzdzia tradycyjne i te zwizane z nowymi technologiami; Karolina Leputa
brand manager w Grupie INTERIA.PL; Bartek Gouszka analityk biznesowy z funduszu
inwestycyjnego Status Venture; Rafa Han z Chance Startup Academy Krakw.
Sama konferencja InternetBeta 2013 w przecigu trzech dni zgromadzia okoo 500
uczestnikw, w tym okoo 80 prelegentw. Na konferencji obecni byli rwnie
przedstawiciele nauki. Wystpieniem otwierajcym bya prelekcja prof. Tomasza GobanaKlasa z Uniwersytetu Jagielloskiego. Wrd zaproszonych goci by te przedstawiciel
Uniwersytetu Kalifornijskiego Cameran Ashraf, doktorant, ktry wraz z grup aktywistw
w 2009 zapewni bezpieczny hosting stronom internetowym powiconym Zielonej
Rewolucji w Iranie. Dziki temu, miliony Iraczykw miay dostp do informacji pyncych
z takich mediw jak BBC czy CNN. Ponadto Ashraf jest wspzaoycielem Expression
Technologies oraz AccessNow organizacji rozpowszechniajcych ide wolnoci
w Internecie. Na konferencji wystpi rwnie pracownik Wyszej Szkoy informatyki
73
76
Lista wystpie
Dzie pierwszy - 11 wrzenia 2013
1. Mariusz Wesoowski i Sawomir Rajch owcy jeleni. Internetowy biznes, czy rosyjska ruletka?
O procesach, standardach i potrzebach
2. Tomasz Goban-Klas (Uniwersytet Jagielloski w Krakowie) Od Doktora House do Doctora
Google. Jak nowe media, smarfony, Internet zmieniaj opiek zdrowotn
3. Piotr Wilam (Innovation Nest) Blaski i cienie modeli biznesowych
4. Ireneusz Dworzyski (Internet Designers) Od SEOMOZ do MOZ...W poszukiwaniu trendw w emarketingu
5. Luka Sui (hub:raum) Internet of Things and its impact on the Telco industry
6. Pawe Tkaczyk (MIDEA) A teraz, Pinokio, kam!
7. Roman oziski (Agencja K2) Opowie o zepsutym kompasie
8. Frederick Mazzella (BlaBlaCar) Building Value with Trust in a mainstream P2P collaborative
network
9. Pawe Sala (FreshMail) Lead Nurturing - czyli jak subskrybenta zamieni na Klienta
10. Pawe Wujec (Agora) Winter is coming. O przyszoci wartociowych mediw
11. Dominik Koza (Hand Made) Online wchon offline czy odwrotnie?
12. Hanna Strzakowska i Krzysztof Sobieszek (Research.NK) M jak mama, czy M jak mobile? czyli mobilne rodzicielstwo w wiecie smartfona
13. Cameran Ashraf (Uniwersytet Kalifornijski) The sociotechnical future of protest movements:
The case of Iran's Green Movement
14. Monika Jurczyk (OSA) Czy internet jest modny? Od zdj przed blokiem w maym miecie po
najlepsze modowe projekty - przegld subiektywny
15. Oliver Kempkens (ADAPT OR DIE VENTURES) How Design Thinking can help your start-up
to gain empathy for your target group
16. Micha Sadowski (Brand24) Poradnik przedsibiorcy internetowego
Dzie drugi - 12 wrzenia 2013
1. Przemysaw Kadula (notatek.pl) Dlaczego warto robi Start-upy dla studentw?
2. Marek Zwoliski (Now@ Perspektywa) E-learning Accessibility - szkolenia online dla
niewidomych i sabowidzcyc
3. Marcin Galicki i Maciej Monkiewicz (Wspieram to) Crowdfunding: Planowanie sukcesu / Proof
of Concept 2.0
4. Kamil Brzeziski (Agora) Cyfryzacja prasy
5. Micha Frczek (Materialination) Makers - budowa spoecznoci wok nowej rewolucji
przemysowej, czyli druk 3D w praktyce
6. Arkadiusz Kustra i Artur Birnbaum (Gazeta.pl) World Internet Project Polska 2013 - omwienie
najnowszych wynikw badania
7. Grzegorz Pietruszyski (Gameboxed) Dlaczego polskie startupy si nie skaluj?
8. Micha Romanowski i Rafa Roszak (e24cloud) Dlaczego wicej tego nie zrobi
9. Emilia Pobiedziska i Wojciech Ganczarski (reconti) Policz siebie, opowiedz histori, poznaj
przyszo
10. Marek Sobczak (Satus Vanture) Startup, niewiadoma niekompetencja
77
11. Joanna Burdek (Grupa Eskadra) Nowe technologie w administracji publicznej, czyli interactive
"po drugiej stronie"
12. Szymon Szymczyk (Kolko Comunications) 20 pieprzonych minut. Co social media zrobiy z
informacj?
13. Tomasz Kuda i Bartosz Idzikowski oraz Marta Soja (Studiumprzypadku, Lemonsky)
B(v)logosfera A.D. 2013. Jak y?
14. Micha Wojda (ClearSense) Hardocorowy koksu vs Horalki - ujcie porwnawcze
15. Robert Wrbel i Bartosz Suchecki (FreeGroup) Greenketing: Co? Komu? Dlaczego?
16. Marcin Barciski i Krzysztof Sobieszek (nk.pl) Mad man vs. math man. Decydujce starcie?
17. Grzegorz Baewicz (SALESmanago) Nowa Szkoa Marketingu: Dlaczego warto przenie email Marketing do systemu Marketing Automation. Budowanie wartoci firmy w procesach
marketingowych.
18. Anna Orzechowska (Internet Designers) Od contentu do konwersji - case study T-mobile
19. Magdalena Szmidt (MOSQI.TO) IKEA d jako przykad dziaa marketingu lokalnego, czyli
o lokalnym podejciu i jego istocie
20. Wojciech Kamiski i Pawe Lipiec (Erudion.pl) Ewolucja komunikacji, czyli dlaczego nadal
uywamy znakw dymnych
21. Piotr Krauschar (faceADDICTED) W jaki sposb angaowa klientw czc social media,
mobile i geolokalizacj.
22. Marcin Kordowski (K2Search) Mediowe puzle, czy mae i rednie firmy s skazane tylko na
pozycjonowanie?
23. Grzegorz Berezowski (Napoleon Sp. z o.o.) Optymalizacja procesu zarzdzania komunikacj
marki na Facebooku
24. Was Chorowiec (LeadBullet) Wszystko co chcielibycie wiedzie o content marketingu a boicie
si zapyta
25. Marcin Zaborowski (Fabryka E-Biznesu) Rusz d... Klienta
26. Witold Kempa (Netizens) Inynieria kreatywna w biznesie jest sexy
27. Wojciech Smajda (HappyAPI) Aplikacje wielkiej skali, czyli jak zarzdza aplikacj dla
milionw
28. Mateusz Kowalczyk (i-Systems) Responsive Web Design w e-commerce
29. Tomasz Karwatka (Divante) Growth Hacking w e-Commerce
30. Adam Zygadlewicz i Marek Tomaszewski (Fundacja Polak 2.0) Ewolucja i perspektywy kariery
w e-handlu
31. Rafa Naposzek (PayU) Nowe metody patnoci online jako sposb na zwikszenie sprzeday
32. Micha Cortez (The Addictives) E-commerce bez e-commerce. Jak wspiera sprzeda w kanale
on-line nie posiadajc wasnego e-sklepu. Rozwizania dla marek
33. Pawe Preneta (Ideo) Co sprawia, e Twj sklep zarabia? E-commerce od kuchni
34. Marcin ukiaczyk (FreshLogic) Monetyzacja Twojej pasji, zarabiaj na tym co kochasz
35. Arkadiusz Lewicki (WSIiZ) Aplikacje webowe, natywne i hybrydowe rozwizania dla projektu
mobilnego
36. Szymon Niemczura (Kontakt.io) Micro-location w oparciu o technologi Bluetooth Low Energy
37. Krzysztof Murzyn (Grupa Unity) Budowanie strategii Multichanel Commerce dla branowych
liderw
38. Mieszko Lassota (KODD) O interfejsie, ktrego nie byo
78
79
Kamila Potapiuk, studentka III roku studiw I stopnia na kierunku dziennikarstwo i komunikacji spoeczna
Wyszej Szkoy Informatyki i Zarzdzania z siedzib w Rzeszowie, Dziennikarskie Koo Naukowe urnal,
Magazyn Studencki Pressja.
Inessa Tkachenko, studentka II roku studiw II stopnia na kierunku dziennikarstwo i komunikacji spoeczna
Wyszej Szkoy Informatyki i Zarzdzania z siedzib w Rzeszowie, Dziennikarskie Koo Naukowe urnal,
Magazyn Studencki Pressja.
80
ktra ma na celu propagowanie dziaa zwizanych z ochron Karpat. Do 2004 roku weszo
w ycie ponad 100 programw rozwijajcych wspprac obu krajw, m.in. na terytorium
Polski odbyway si corocznie letnie szkoy dla dziennikarzy z Ukrainy, podczas ktrych
wymieniano si dowiadczeniem, analizowano popenione bdy, a take dyskutowano, jak
ich mona unika. Po pomaraczowej rewolucji nastpi kryzys w relacjach dziennikarskich,
zmniejszyo si zainteresowanie ukraiskiej strony wspprac z Polsk. Po 2010 roku
dziennikarskie wizi obu krajw zacieniy si i od tej pory rozpocz si nowy etap
partnerstwa.
Jednym z celw forum byo przeksztacenie mediw karpackich w instrument
tworzenia i podtrzymywania tosamoci Euroregionu Karpaty. Jak zauwaya kolejna
prelegentka, Oksana Petrynych, kierownik Biura Wdraania Funduszy Grantowych
w Stowarzyszeniu Euroregion Karpacki Polska: [] na dzi Karpaty s agroturystycznym
regionem, ktry jest nadal troch dziki. Dymy do tego eby by on taki, jak szwajcarskie
Alpy: rozwinity, ze wietn komunikacj, atrakcyjny dla turystw z caej Europy. Szwajcaria
wspfinansuje ten projekt, chocia rozumie, e tworzy dla siebie konkurenta, ale chyba nie
konkurencja liczy si w tej sytuacji. Oczywicie, najwaniejsze jest chronienie unikalnej
przyrody i dbr ekologicznych ukraisko-polskich Karpat.
Nastpnie wystpia Helena Tereszczuk dziennikarz Radia Swoboda (Ukraina),
ktra w swoim referacie pt. Spoeczestwo obywatelskie i gotowo ludzi do zmian wedug
standardw europejskich w regionie Karpackim Ukrainy zaprezentowaa uczestnikom forum
prawdziw sytuacj socjalno-ekologiczn ukraiskiej czci Karpat. Wiadomo, e Karpaty
maj duo problemw, z ktrych gwne to:
- brak bezpiecznych i szybkich drg;
- bezrobocie;
- odpyw modych ludzi;
- wysoka miertelno mieszkacw (najwysza od 20 lat, szczeglnie w powiecie
lwowskim);
- liczne problemy ekologiczne.
Helena Tereszczuk zauwaya, e problemy w Karpatach zwizane z natur polityczn
bd istniay dopty, dopki wadza nie zostanie zdecentralizowana. To oznacza, e kady
powiat grnych terytoriw Karpat musi uzyska samodzielno i wasny budet, niezaleny
od budetu oglnokrajowego. Prelegentka mwia rwnie o fenomenie ukraiskiej polityki,
przybliajc sytuacj tej czci Karpat na przykadzie historii jednego z politykw, ktry
kupi sobie na wasno gr w unikalnej przyrodniej czci Karpat. W swoim wystpieniu
dziennikarka dotkna take problemu prowadzenia nieekologicznego modelu biznesu
w Karpatach, ktry szkodzi ekologii grskich terytoriw. W jej opinii le prowadzona
ekologia w grskich kurortach oraz orodkach rekreacyjnych jest niezwykle istotnym
problem dla rozwoju turystycznego Karpat.
O transgranicznej wsppracy w regionie karpackim oraz o tym, dlaczego niektre
wane tematy s pomijane w mediach, uczestnikom konferencji opowiedzia Bogdan Kusznir,
korespondent gazety Gos Ukrainy. Dziennikarz podkreli now perspektyw wejcia
Ukrainy do Unii Europejskiej i zauway, e przedstawiciele wadz ukraiskich musz uczy
82
WNIOSKI
Forum Mediw Karpackich byo jednym z dziaa w ramach projektu Media
karpackie kluczem do promocji wsppracy transgranicznej w ramach Euroregionu
Karpackiego. Dziki spotkaniu dziennikarzy polskich i ukraiskich, pogbiono wzajemne
relacje, a take nawizano nowe kontakty. Dokonano analizy teraniejszego stanu wsppracy
obu krajw oraz przegldu dotychczasowych sukcesw i bdw. Dane dotyczce
funkcjonowania mediw obu krajw Euroregionu Karpackiego zebrano w wydanej publikacji
pt. Media Karpackie analiza i moliwoci polsko-ukraiskiej wsppracy zagranicznej.
Najwaniejszym osignitym celem byo powoanie w ramach forum Rady Mediw
Karpackich, ktra ma docelowo sta si sta platform wsppracy pomidzy dziennikarzami
w Euroregionie Karpackim. Rada bdzie miaa na celu: promocj idei oraz misji Euroregionu
Karpackiego, kultury, sztuki i tradycji rejonw przygranicznych z poszanowaniem dla rnic
84
85
ZAPROSZENIE DO WSPPRACY
Redakcja
kwartalnika
internetowego
Komunikacja
Spoeczna
zaprasza
do wsppracy Autorw zajmujcych si problematyk szeroko rozumianej
komunikacji spoecznej.
Komunikacja Spoeczna to naukowe czasopismo elektroniczne wydawane od marca 2012 r.
przez Wysz Szko Informatyki i Zarzdzania w Rzeszowie. Intencj wydawcy jest, aby
czasopismo nabrao midzynarodowego charakteru, z jednej strony opierajc si na wiedzy
i dowiadczeniu czonkw Rady Naukowej pracujcych na polskich i zagranicznych
uczelniach, a z drugiej strony na profilu publikowanych w nim artykuw.
Tematyka nadsyanych do redakcji tekstw powinna koncentrowa si na nastpujcych
obszarach: