Pr. pod red. Colina Halesa Marii Saramy: Spoeczestwo informacyjne.

Wybrane aspekty
gospodarki elektronicznej. (w.) Bogdan Wit: Funkcja transakcyjna w serwisach internetowych przedsibiorstw przemysowych w Polsce w realizacji strategii biznesowej. Uniwerystet Rzeszowski, Rzeszw, 2009, ISBN 978-83-61483-44-1, str. 201-209.

dr in. Bogdan Wit

Katedra Zarzdzania,
Wydzia Zarzdzania, Politechnika Lubelska

Funkcja transakcyjna w serwisach internetowych

przedsibiorstw przemysowych w Polsce
w realizacji strategii biznesowej
Wprowadzenie
Dzisiaj trudno sobie wyobrazi, e przedsibiorstwo produkujce lub wiadczce
usugi na rynku moe nie posiada firmowego serwisu internetowego 1. Rol wspczesnych organizacji gospodarczych jest zaspokojenie okrelonych potrzeb swoich klientw, w efekcie czego zadowolenie klienta przekada si na uzyskanie okrelonych korzyci finansowych. Pozyskiwanie klientw moe odbywa si drog tradycyjnego biznesu lub z wykorzystaniem internetowego kanau dystrybucji. Obecno firmowego serwisu WWW stao si koniecznoci, gdy konkurencja zaopatrzona w takie serwisy
wymusza na przedsibiorstwach posiadanie wasnego firmowego serwisu internetowego.
Firmowy serwis internetowy moe sta si dodatkowym a nawet jedynym narzdziem
biznesu i moe peni szereg funkcji, poczwszy od informacyjnej a do typu transakcyjnego. Z jednej strony, rozwj internetowej usugi WWW wywouje zmiany zachowa
klientw, ich postaw, przyzwyczaje pod wpywem dostpu do informacji w postaci
cyfrowej, moliwoci dokonywania transakcji z zachowaniem poufnych transakcji elektronicznych, kadego dnia o dowolnej porze. Z drugiej strony serwisy internetowe dla
przedsibiorstw to szansa ich rozwoju, zauwaenia przez partnerw handlowych i
zwikszenie przychodw dziki pozyskanym klientom poprzez kontakty i transakcje
elektroniczne. Oprcz korzyci, serwisy internetowe stanowi rwnie zagroenie ze
strony konkurentw, ktrzy obserwuj poczynania przedsibiorstw w Internecie. Obecnie kady nowo powstay firmowy serwis, umieszczony w sieci WWW stara si by
lepszy od ju funkcjonujcych, a rozwj serwisw firmowych doprowadzi do nieustannej walki midzy przedsibiorstwami o klientw i przycignicie ich w jak najwikszej iloci. W tym zakresie firmowe serwisy internetowe stymuluj rozwj konkurencji w tym obszarze.
Autor w niniejszej pozycji postawi nastpujc tez badawcz: Kady serwis
WWW posiada zbir unikalnych pod wzgldem liczby: wektorw funkcji elementarnych, grup funkcji, jak i elementarnych funkcji. W przypadku duej zbienoci pod
wzgldem liczby elementarnych funkcji, sposb realizacji tych funkcji w serwisie jest
odmienny. Rnorodno funkcjonalna wynika z tego, e rni odbiorcy poszukuj
rnych korzyci i rnie oceniaj oferowane produkty i usugi, std te twrcy serwisw implementuj w sposb odmienny elementarne funkcje.
1

Firmowy serwis WWW to okrelenie serwisu internetowego, ktrego wacicielem jest przedsibiorstwo prowadzce dziaalno gospodarcz i wystpujce pod okrelon nazw. Skadnikami
firmowego serwisu jest nazwa domenowa, domena i zawarto serwisu.

202

Praca naukowa bya finansowana ze rodkw na nauk w latach 2007-2008 jako projekt
badawczy.

Funkcjonalno serwisw internetowych

Terminy funkcja, funkcjonalno w Web inynierii posiada wiele znacze w zalenoci od kontekstu uycia. Autor z pord wielu definicji przyj na potrzeby niniejszej
pracy dwa znaczenia terminw: funkcja, funkcjonalno. Przez funkcj rozumie si
zdolno oprogramowania do realizacji okrelonych dziaa na rzecz ich odbiorcw (s
to dziaania w sensie zbioru instrukcji lub operacji na tym oprogramowaniu, a cilej na
interfejsach: programowych, komunikacyjnych, uytkownika). Natomiast zdolno
oprogramowania to moliwo oprogramowania do spenienia okrelonych wymaga
stawianych przez jego odbiorcw. W kontekcie funkcji, termin funkcjonalno jest
waciwoci i oznacza zdolno produktu oprogramowania do zapewnienia funkcji
odpowiadajcych ustalonym potrzebom, podczas jego uycia, zgodnie z wyspecyfikowanymi zaoeniami.2. Funkcjonalno, jako jednostka skadowa miary technicznego produktu oprogramowania nie posiada jednego atrybutu. Wedug standardu ISO/IEC TR
9126-23 na funkcjonalno skada si pi podcharakterystyk jakoci:

1. Adekwatno (Suitability metrics) (4 metryki jakoci).

2. Dokadno (Accuracy metrics) (3 metryki).
3. Zdolno do wspdziaania (Interoperability metrics) (3 metryki).
4. Bezpieczestwo (Security metrics) (5 metryk).
5. Zgodno funkcjonalna (Functionality compliance metrics) (2 metryki).
Uytkownik i jego potrzeby, wizka celw, kontekst uycia, funkcja, funkcjonalno to najwaniejsze elementy terminologiczne zwizane z odbiorcami serwisw
WWW. Okrelone i wyartykuowane potrzeby odbiorcw powinny definiowa cel
gwny budowy i wykorzystania serwisu WWW. Zdefiniowany cel gwny powinien
zosta na odpowiednim poziomie zagregowany na cele czstkowe i przekada si na
elementarne funkcje realizowane przez serwis. Przy czym relacje pomidzy celami
czstkowymi a elementarnymi funkcjami mog by nastpujce: 1 do wielu, 1 do 1,
wiele do 1, w zwizku z tym pod wzgldem liczebnoci, wektor celw moe by rny od wektora funkcji. Elementarne funkcje serwisu to elementy nieinterakcyjne, ktre
s udostpniane w trybie tylko do odczytu lub elementy interakcyjne, ktre umoliwiaj zmian stanu obiektu (serwisu WWW). Zbir elementarnych funkcji odpowiednio
pogrupowanych tworzy wektor funkcji. Poszczeglne wektory funkcji tworz struktur
funkcjonaln aplikacji. Zapewnienie funkcjonalnoci serwisu WWW bdzie oznaczao
zapewnienie zakresu funkcji odpowiadajcych potrzebom uytkownika lub innym odbiorcom realizujcych okrelone cele. Oprogramowanie jest funkcjonalne, gdy zapewni
si odbiorcy potrzebne mu funkcje, ktre zostay okrelone w specyfikacji lub ich obecno jest wymogiem domylnym lub obowizkowym. Zapewnienie funkcjonalnoci w
stosunku do zaplanowanych celw okrela si funkcjonaln adekwatnoci (zakada
si, e wszystkie cele czstkowe znajd swoje odzwierciedlenie w elementarnych funkcjach, przy czym liczno tych zbiorw moe by rna). Odbiorcami serwisw internetowych s nie tylko uytkownicy.

2
3

ISO/IEC 9126, Software engineering Product quality, Part 1: Quality model, 2001.
ISO/IEC TR 9126-2 Software engineering Product quality Part 2: External metrics. ISO,
2002.

203

Odbiorcw serwisw internetowych 4 mona podzieli na dwie grupy: odbiorcy poredni serwisu oraz odbiorcy bezporedni zawartoci. Odbiorcy poredni to osoby/podmioty (lub grypy osb/podmiotw), ktrzy s zainteresowani serwisem, finansuj
czciowo lub w caoci, s sponsorami, maj poredni wpyw ma serwis. Do odbiorcw
bezporednich, a w zasadzie grup odbiorcw, mona zakwalifikowa:

1.
2.
3.
4.

Uytkownikw (end-users).
Web administratorw (Web administrators).
Redaktorw (producentw) treci (content manager, content producer).
Rnego rodzaju aplikacje programowe (application software).

W serwisie internetowym kada grupa odbiorcw powinna przez twrc serwisu

zosta zidentyfikowana, mie zdefiniowan i specyficzn dla siebie macierz funkcji. Z
drugiej strony, kada grupa odbiorcw realizuje okrelony cel (w zasadzie wizk celw) i oczekuje od serwisu internetowego wspomagania osignicia tych celw za pomoc okrelonych funkcji. Zbir funkcji w serwisie tworzy wektor funkcji, zbir wektorw tworzy macierz wektorw funkcji. Kada grupa odbiorcw moe posiada unikaln
liczb wektorw funkcji. Kady serwis WWW jest unikalnym zbiorem macierzy wektorw funkcji, gdzie poszczeglne wektory realizuj okrelone elementarne funkcje (wzr
1).

Serwis WWW = f (Macierz wektorw funkcji)

(1)

gdzie:

Macierz wektorw funkcji = f (Mu, Mn, Mw, Mr, Ma)

(2)
Mu - Macierz wektorw funkcji dla uytkownika,
Mn - Macierz wektorw funkcji dla uytkownika niepenosprawnego5,
Mw - Macierz wektorw funkcji dla Web administratorw,
Mr - Macierz wektorw funkcji dla redaktorw (producentw treci),
Ma - Macierz wektorw funkcji dla aplikacji programowych.
Zbir elementarnych macierzy wektorw funkcji tworzy niepowtarzalny model
dziaalnoci przedsibiorstwa w Internecie i model ten naley uzaleni od rodzaju oferowanych produktw i usug, szerokoci grupy docelowej oraz obszaru, na jakim maj
by dostarczane wyroby typu fizycznego. Model ten naley traktowa jako submodel
biznesu, tj. jako element modelu biznesu przedsibiorstwa. W serwisie WWW, macierz
wektora funkcji moe zawiera sze wektorw funkcji (wzr 3).

Macierz wektora funkcji = f (Fi, Fm, Fk, Ft, Fr, Fp)

(3)

gdzie:

Fi - wektor funkcji informacyjnej.

Fm - wektor funkcji marketingowej,
4

Przez odbiorc naley rozumie takiego odbiorc, ktry w sposb poredni lub bezporedni
odbiera zawarto serwisu. Na przykad, uytkownik odbiera zawarto w sposb poredni
z serwisu WWW poprzez przegldark internetow, natomiast program komputerowy odbiera
zawarto serwisu w sposb bezporedni..
Autor, w rzeczywistoci nie dzieli uytkownikw na penosprawnych i niepenosprawnych. Jest
to zabieg tylko logiczny, gdy wszyscy ludzie s wobec siebie s penoprawni. Uytkownicy z
dysfunkcjami, korzystajcy z serwisw internetowych, w aden sposb nie powinni czu si
dyskryminowani i mie z tego powodu dyskomfort. W serwisie internetowym powinna by nastpujca zaleno: macierz wektorw funkcji Mn Mu. Przy takiej zalenoci, zwikszenie
funkcjonalnoci w serwisie spowoduje korzyci zarwno dla uytkownika penosprawnego
jak i niepenosprawnego.

204

Fk - wektor funkcji komunikacyjnej,

Ft - wektor funkcji transakcyjnej,
Fr - wektor funkcji rozrywkowej,
Fp - wektor funkcji przeszukiwawczej.
Kady serwis WWW posiada zbir unikalnych macierzy wektorw funkcji (Mu,
Mn, Mw, Mr, Ma), zarwno pod wzgldem liczby wektorw funkcji (Fi, Fm, Fk, Ft,
Fr, Fp) jak i elementarnych funkcji (wzr 4). Przy czym zbir elementarnych funkcji
nie zawiera funkcji, ktre s realizowane w oprogramowaniu Web klienta, np. przegldarki internetowej.

Wektor funkcji = f (zbir elementarnych funkcji)

(4)

gdzie:

Elementarna funkcja serwisu to dziaanie realizujce okrelony cel (najczciej cel czstkowy) na rzecz odbiorcy.
Relacja pomidzy elementarn funkcj a celem czstkowym moe wynosi:

1 do wielu, ktra oznacza, e jedna funkcja elementarna realizuje wizk

celw,
1 do 1, ktra oznacza, e jedna funkcja elementarna realizuje jeden cel
czstkowy,
wiele do 1, ktra oznacza, e zbir funkcji elementarnych realizuje jeden
cel czstkowy.
Poszczeglni odbiorcy serwisw internetowych i wektory funkcji byy badane w
ramach projektu badawczego finansowanego przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa
Wyszego, pt. Konwergencja serwisw internetowych w zakresie electronic commerce
budowanie konkurencyjnoci przedsibiorstwa w Internecie. Projekt badawczy by
realizowany samodzielnie w okresie 1.10.2007- 30.09.2008 r. Autor w ramach projektu
badawczego, podda analizie zawarto serwisw internetowych nalecych do przedsibiorstw z sektora przetwrstwa przemysowego wedug sekcji 6 (Przetwrstwo przemysowe wedug klasyfikacji PKD 2007). W pierwszym etapie metod eksploracji
danych wyselekcjonowano 3972 serwisw z baz danych wyszukiwarek internetowych i
katalogw branowych. Na podstawie wskanika tPR (Toolbar PageRank) oraz rdowego jzyka programowania (ASP, PHP, CFM) wyselekcjonowano 1137 firmowych
serwisw internetowych do szczegowych bada.
Ze wzgldu na objto niniejszej pracy, autor w sposb skrtowy przedstawi wektory
funkcji dla uytkownika ze szczeglnym uwzgldnienie funkcji transakcyjnej. Obszerne
wyniki bada zostay zaprezentowane w monografii pt. Electronic commerce budowanie konkurencyjnoci przedsibiorstwa w Internecie [4].

Macierz wektorw funkcji dla uytkownika

Gwn rol uytkownikw serwisw jest: eksploracja treci, odbir treci, analiza
zawartoci, drukowanie, archiwizowanie zawartoci dla indywidualnych celw. Uytkownicy oczekuj od serwisu WWW okrelonych elementarnych funkcji, ktre mona
zgrupowa w postaci nastpujcych wektorw funkcji: Fi - wektor funkcji informacyj6

Badania koncentroway si na uytkowniku kocowym oprogramowania, tzn. funkcje wystpujce po stronie frontowej serwisu WWW (front page). Badania odbiorcw penicych funkcje
administracyjne i funkcje redakcyjne wymagay dostpu do oprogramowania od strony tylnej
serwisu (front-end, back-end) i w zwizku z tym nie mogy by zrealizowane. Czciowo, byy
prowadzone badania funkcji dla aplikacji: robotw wyszukiwarek internetowych i programu archiwizujcego, tzw. Archiwum Internetu.

205

nej, Fm - wektor funkcji marketingowej, Fk - wektor funkcji komunikacyjnej, Ft - wektor funkcji transakcyjnej, Fr - wektor funkcji rozrywkowej, Fp - wektor funkcji przeszukiwawczej. Liczba wektorw oraz elementarnych funkcji w poszczeglnych wektorach
bya rna dla rnych serwisw WWW. Identyfikacja, podzia na wektory i przydzia
elementarnych funkcji do wektorw funkcji odbywa si na podstawie okrelonej metodyki bada.
Kady firmowy serwis by badany specjalnie wykonanym formularzem Identyfikacja
funkcji zrealizowanych w serwisie internetowym. Formularz powsta na bazie szkieletu
ankiety opracowanej przez autora na podstawie wstpnych bada na firmowych serwisach internetowych przedsibiorstw. Formularz (szablon wzorcowy do modyfikacji)
zawiera 148 elementarnych funkcji.
Serwisy internetowe przedsibiorstw byy badane wg sekcji PKD (83 sekcje). W kadej
sekcji formularz ulega modyfikacji. Wynikiem uzupenienia formularza w kadej sekcji
byy nastpujce informacje dla kadego serwisu:

1.
2.
3.
4.
5.
6.

Liczba wektorw funkcji (Fi, Fm, Fk, Ft, Fr, Fp),

Liczba elementarnych funkcji realizowanych w poszczeglnych wektorach,
Liczba wszystkich elementarnych funkcji w serwisie,
Obecno danej funkcji w poszczeglnych serwisach,
Liczba i lista funkcji obowizkowych,
Liczba i lista funkcji, ktre naley uwzgldni w przypadku planowania,
modernizacji lub budowy nowego serwisu.

W wyniku przebadania 1137 serwisw pod wzgldem realizowanych elementarnych

funkcji, autor zmodyfikowa i uporzdkowa formularz. Metod eksploracji danych
wyoniono 183 funkcji elementarnych 7, pogrupowano je w 32 grupy funkcji, a poszczeglne grupy zaliczono do 6 opisanych wektorw funkcji (Fi, Fm, Fk, Ft, Fr, Fp). Struktur formularza przedstawiono w tabeli 1:
Tabela 1. Udzia procentowy poszczeglnych wektorw w macierzy funkcji dla uytkownika
Dugo wektora

Udzia procentowy
wektora

Opis wektora

83

45,36% Ft wektor funkcji transakcyjnej

29

15,85% Fi wektor funkcji informacyjnej

28

15,30% Fk wektor funkcji komunikacyjnej

18

9,84% Fr wektor funkcji rozrywkowej

14

7,65% Fm wektor funkcji marketingowej

11

6,01% Fp wektor funkcji przeszukiwawczej

183

100% -

rdo: Opracowanie wasne

Wektor funkcji transakcyjnej jest najduszy (83 elementarne funkcje), stanowi to

45,36% macierzy funkcji dla uytkownika. Ten wniosek jest wany dla twrcw serwisw, ktrzy planuj funkcj transakcyjn. Z liczby elementarnych funkcji wynika, e
istnieje pozorna atwo realizacji funkcji, podczas, gdy naley dokadnie zaplanowa
ciek transakcji dziaa dla uytkownika. Rwnie, wany jest wektor funkcji informacyjnej (15,85%) i komunikacyjnej (15,3%). Najatwiej wykona wektor funkcji prze7

W rzeczywistoci, liczba elementarnych funkcji jest znacznie wiksza. W zestawieniu sumarycznym, pod uwag nie byy brane funkcje, ktre byy unikalne.

206

szukiwawczej, a jednak mao serwisw posiada t funkcj chocia jest bardzo przydatna
dla uytkownika.
Elementarne funkcje zostay wczone do macierzy wektorw funkcji dla uytkownika,
ktre: 1) zostay wyonione metod eksploracji danych, 2) nie byy unikalne, 3) w przypadku niewielkich rnic w pisowni zunifikowano nazewnictwo, 4) byy identyfikowalne od strony frontowej serwisu (front page) (identyfikacja elementarnych funkcji od
strony tylnej serwisu (front end) nie mogy by zrealizowane). Celem realizacji bada w
zakresie realizowanych funkcji dla uytkownika zaimplementowanych w firmowych
serwisach internetowych byo wyselekcjonowanie do dalszych bada serwisw, ktre
posiaday funkcj transakcyjn (Ft).

Funkcja transakcyjna serwisu

Funkcja transakcyjna serwisu oznacza moliwo zawierania transakcji midzy
stronami. Termin transakcja (ac. transactio - dokonanie) oznacza porozumienie, ukad
w jakiej sprawie pomidzy stronami, ktre jest wynikiem negocjacji, przetargw. W
firmowych serwisach internetowych funkcja transakcyjna serwisu czciej oznacza moliwo zawierania transakcji pomidzy stronami: 1) pracownikami przedsibiorstwa a
uytkownikami (segment B2C), partnerami biznesowymi (B2B), 2) uytkownikami
(C2C).
Odpowiedzialno prawna za skutki dokonania transakcji w serwisie moe by rna. W
przypadku zawierania umw w segmencie B2C pena odpowiedzialno spoczywa na
przedsibiorstwie. W zakresie udostpnianie serwisu jako platformy do wymiany pomidzy stronami (B2B lub C2C) odpowiedzialno przedsibiorstwa moe by ograniczona.
W przypadku realizacji funkcji sklepu internetowego w serwisie, najczciej s to transakcje kupna i sprzeday oraz towarzyszce temu ustalenia. Zakres funkcji transakcyjnej
moe by rny, poczwszy od wyszukania, zoenia zamwienia, wybrania sposobu
dostawy a do realizacji patnoci przez bezporedni transfer pieniny (obsuga patnoci kartami kredytowymi, mTransfer, AllPay). Brak funkcji transakcyjnej w serwisie
WWW nie oznacza, e przedsibiorstwo nie dokonuje adnych transakcji internetowych.
Transakcje mog zosta realizowane w innych specjalizowanych serwisach, np. aukcjach internetowych, zewntrznych sklepach internetowych.
Gwnym celem bada w zakresie funkcji transakcyjnej bya odpowied na pytania: Czy
w sektorze przemysu, handel elektroniczny moe si jeszcze dalej rozwija i generowa
wiksze dochody, czy te znajduje si na etapie najwyszego rozwoju? Po przebadaniu i
analizie metodycznej 1137 serwisw, niektre aspekty zostan poniej opisane.
W realizacji handlu elektronicznego niezbdne s zaawansowane rozwizania technologiczne. Co prawda, mona sobie wyobrazi sklep internetowy skadajcy si ze stron
statycznych, jednak sprzedaowa liczba asortymentowa bdzie bardzo maa. Dlatego
naley korzysta z technologii realizowanych po stronie serwera (serwer side). Do tego
celu mona wykorzysta jzyki programowania, ktre umoliwiaj generowanie dynamicznych stron: Active Server Pages (.asp), ColdFusion (.cfm), Hypertext PreProcessor
(.php), Java Server Pages (.jsp), Perl, Ajax (Asynchronous JavaScript and XML) lub
systemy zarzdzania zawartoci CMS (Content Management System).
W wyniku bada, w zakresie rdowego jzyka programowania zidentyfikowano po
stronie serwera nastpuj jzyki: PHP (52,2%), ASP (2,9%), CFM (0%). Strony statyczne HTML stanowiy 44,9% badanej prby badawczej. Jzyki programowania zrealizowane po stronie serwera umoliwiaj dynamiczne odpowiedzi na zapytanie uytkownika, a to z kolei umoliwia ju realizacj sklepu internetowego. Niestety, funkcja transakcyjna (sklep internetowy) wystpowaa w 130 przypadkach, tj. 11% badanych serwisw.
Sklep internetowy w firmowym serwisie moe by rnie zrealizowany, poczwszy od
najprostszej postaci, tj. funkcja transakcyjna zrealizowana na stronie gwnej serwisu lub

207

serwis zoony w postaci zalenego serwisu realizujcego wycznie funkcj transakcyjn. W tym drugim przypadku, np. banki internetowe posiadaj funkcj transakcyjn w
postaci zalenego serwisu, w ktrym nastpuje zmiana protokou na szyfrowany (https).
W wyniku przebadania 130 sklepw, 55 serwisw, tj. 42% badanej prby, posiada funkcj transakcyjn na stronie gwnej serwisu. W pozostaych przypadkach znajdowao si
hipercze do strony realizujcej funkcj transakcyjn.
Badane serwisy byy rwnie pod ktem stopnia interaktywnoci serwisu. Interakcja to
wzajemne oddziaywanie na siebie zjawisk, przedmiotw, organizmw. W przypadku
Internetu, to proces oddziaywania na siebie uytkownika i komputera. Interakcyjno to
waciwo urzdzenia umoliwiajcego prowadzenia dialogu z uytkownikiem.
Strony statyczne (przechowywane na serwerze gotowe dokumenty) z technologicznego
punktu widzenia nie umoliwiaj komunikacji z uytkownikiem (w sensie wymiany
danych). Jedyna komunikacja jest moliwa po przeadowaniu strony lub pobraniu przygotowanej strony. Przesane z poprzedniego stanu dane mog zosta wczone do nowego dokumentu. Do tego celu mona wykorzysta, np. skrypty JavaScript lub skrypty
CGI (Common Gateway Interface), Perl. Technologicznie, w zakresie interaktywnoci,
serwisy Web 1.0 umoliwia si obsugiwanie zdarze na serwerze za pomoc metody
GET, POST. Strony dynamiczne zapewniaj pen komunikacj bez przeadowywania
strony, np. Ajax. Wtedy moliwoci budowy serwisw teoretycznie nie maj ogranicze
w zakresie interaktywnoci.
Badane serwisy internetowe zostay poddane obrbce m.in. za pomoc narzdzia WebXACT znajdujcego si w serwisie firmy Watchfire Corporation8. Wybr tego narzdzi zosta dokonany w sposb autorski po przebadaniu 125 rnych narzdzi do oceny
serwisw9. Wyniki analizy i zestawienia s nastpujce: 832 serwisw, tj. 73,2% badanych serwisw nie posiadao moliwoci interakcji. S to serwisy, ktre nie posiaday
formularzy (elementw forms) i kontrolek (controls)10. Elementy interakcyjne s podstaw do wymiany danych pomidzy uytkownikiem a serwisem. Zastosowanie elementw interakcyjnych wiadczy o przetwarzaniu danych na serwerze, np. za pomoc skryptw CGI, technologii ASP.NET., a w przyszoci atwe rozbudowanie serwisu.
Realizacja sklepu internetowego w serwisie, wymaga zapewnienia funkcji bezpieczestwa: uytkownika, transmisji i serwisu. Zachowanie bezpieczestwa uytkownikowi
dotyczy realizacji sposobw patnoci w trakcie realizacji. Bezpieczestwo serwisu jest
o wiele waniejsze, gdy dotyczy ono wielu uytkownikw. Serwer, na ktrym jest
posadowiony serwis moe sta si obiektem ataku, wwczas zgromadzona dane osobowe oraz transakcje mog zosta w sposb niekontrolowany udostpnione osobom trzecim. Narzdzie WebXACT umoliwia m.in. wykrycie sposobw typu ledzenia wizyt
(Visitor Tracking) i identyfikacj techniki prywatnoci (P3P Compliance). Wyniki analizy i zestawienia s nastpujce: 780 serwisw, tj. 68,7% nie wykorzystuje technologii
ciasteczek do zapamitywania wizyt, tylko 356 serwisw (31,3%) je wykorzystuje. Wykorzystanie polityk prywatnoci serwisw WWW Platform for Privacy Preferences

WebXACT. Watchfire Corporation, [online], [dostp 19 stycznia 2008 r.] Dostpny w

WWW: <http://webxact.watchfire.com>. Badane serwisy byy analizowane WebXACT o nastpujcych parametrach: (version 4.0). Watchfire, 14 March 2005, Language: English, Guidelines:
WCAG 1.0, Section 508, Automatic checking: Single pages, Formats: HTML, XHTML, Online
service: Online checker, Reports: HTML, License: Free Software.
9
Complete List of Web Accessibility Evaluation Tools. [online], [dostp 19 stycznia 2008 r.]
Dostpny w WWW: <http://www.w3.org/WAI/ER/tools>.
10
Formularze s wykrywane jako elementy jzyka HTML w postaci elementu <FORM>. Do
kontrolek mona zaliczy pola tekstowe, przycisk, przyciski radiowe, pola wyboru, mapy ods yaczy, opcje wyboru, obszary tekstowe.

208

P3P11 w badanych serwisach nie wystpio. Oznacza to, e technologia P3P jest albo nie
znana, albo znana i niewykorzystywana.

Podsumowanie
Postawiona teza w niniejszej pozycji: Kady serwis WWW posiada zbir unikalnych
pod wzgldem liczby: wektorw funkcji elementarnych, grup funkcji, jak i elementarnych funkcji zostaa wynikami bada potwierdzona. Zestawienie elementarnych funkcji i
ich uporzdkowanie stanowio gwny cel postawionej tezy. Arkusz zbiorczy zawiera
zbir danych skadajcy si z 83 unikalnych macierzy, co stanowio obszar danych 1639
kolumn i maksymalnie 219 wierszy. Do przetwarzania obszaru danych posuono si
arkuszem kalkulacyjnym 2007 i jzykiem programowani VBA (Visual Basic for Applications). Drugim aspektem bada bya odpowied na pytanie: Czy w sektorze przemysu, handel elektroniczny moe si jeszcze dalej rozwija i generowa wiksze dochody,
czy te znajduje si na etapie najwyszego rozwoju? Z wynikw bada firmowych serwisw internetowych sektora przemysowego w Polsce wynika, e w znacznej wikszoci (89%) serwisy internetowe nie s wykorzystywane w strategii biznesowych przedsibiorstw w zakresie handlu elektronicznego. Oznacza to olbrzymi luk technologiczn w
stosunku do moliwoci realizacji i wykorzystania.
Podsumowujc wyniki bada dotyczcych wersji transakcyjnej badanych serwisw
WWW: serwisy nie s w stanie wykorzysta potencjau Sieci i skorzysta z wartoci
dodanej dla przedsibiorstw jak i uytkownikw. Gwnym zaleceniem dla przedsibiorcw, ktrzy posiadaj serwis internetowy, ale wstrzymuj z decyzj o jego aktualizacji lub zamierzaj pod decyzj o jego stworzeniu jest stwierdzenie: serwis internetowy przedsibiorstwa jest jego wizerunkiem w Internecie i jego stworzenie, modernizacja powinna zosta powierzona osobom odpowiedzialnym za produkt. Przedsibiorca
powinien przyj zasad: Jeeli przedsibiorstwo wytwarza produkt lub realizuje usugi
na wysokim poziomie jakoci, to rwnie serwis powinien by produktem programowym na tym samym poziomie a nawet wyszym ni oferowane produkty i wiadczone
usugi. Inwestycja w firmowy serwis internetowy, zwaszcza z moliwoci dokonywania transakcji biznesowych przyniesie warto dodan przedsibiorstwu. Zdanie to mona poprze rnego rodzaju statystykami, jednak wystarczy zauway tendencj wzrostow rynkw zbytu w sieci Internet. A usugi w sieci Internet bd si rozszerzay a nie
zanikay.

Literatura
[1] ISO/IEC 9126, Software engineering Product quality, Part 1: Quality model, 2001.
[2] ISO/IEC TR 9126-2 Software engineering Product quality Part 2: External metrics, 2002.
[3] Wit Bogdan: Rozwj usug internetowych i ich znaczenie dydaktyczne. Pr. pod red. J. Migdaek, M. Zajc: Informatyczne przygotowanie nauczycieli Potrzeby, przemiany, perspektywy.
FALL Akademia Pedagogiczna, Krakw, 2007, ISBN 978-83-60117-64-4.
[4] Wit Bogdan: Electronic commerce budowanie konkurencyjnoci przedsibiorstwa w Internecie. Politechnika Lubelska, 2008 (monografia w druku).
[5] Wit Bogdan: Firmowe serwisy internetowe i ich funkcje. Pr. pod red. A. Szewczyk, E. Krok:
Fenomen Internetu. Tom II. B, Wydawnictwo Hogben, Szczecin, 2008, str. 399-406, ISBN
978-83-60637-24-1.

11

W roku 1997 World Wide Web Consortium rozpoczo prace nad projektem Platformy Preferencji Prywatnoci P3P, a w roku 2002 protok P3P 1.0 zosta przedstawiony w formie oficjalnych
zalece Konsorcjum W3C.