CZĘŚCI ZDANIA

PRZYGOTOWANIE DO SPRAWDZIANU

PODMIOT- to główna część zdania oznaczająca osobę lub rzecz (zjawisko,

roślinę, zwierzę, pojęcie), o których mówi się w zdaniu, która wykonuje czynność.

Podmiotem może być rzeczownik (Kasia, słowik, kombajn), zaimek rzeczowny

(on, ona), czasownik w bezokoliczniku (Śpiewać z samego rana jest przyjemnie),
imiesłów przymiotnikowy (Zbadany wyszedł z gabinetu), przymiotnik (Chorzy
czekali), liczebnik (Trójka przemówiła), przysłówek (Jutro nie umiera nigdy).

Rodzaje podmiotów: gramatyczny (w mianowniku: Maciek, książka); logiczny (w

dopełniaczu lub innych przypadkach: Maćkowi, książki, jemu); domyślny;
szeregowy (kilka współrzędnych wyrazów: Maciek i Agata; Tysus, Romek i
Atomek); zbiorowy (wyraz oznaczający zbiorowość: klasa, żołnierze, wszyscy);
towarzyszący (wyraz w mianowniku z wyr. w in. przypadku: ksiądz z
ministrantem, Kasia z Maćkiem).
ĆWICZENIE

Wypisz podmioty i określ, jaką częścią mowy są wyrażone:

Lato jest moją ulubioną porą roku. Ono zawsze gwarantuje mi dobry humor. Przyjemnie
jest pływać podczas wakacji. Każdego letniego dnia przybywa plażowiczom opalenizny.
„Słonecznie” jest miło brzmiącym słowem. Jedni wyjeżdżają w góry, a inni nad morze.

ORZECZNIE- jest drugą główną częścią zdania. Oznacza czynność, stan lub
właściwość tego, na co wskazuje podmiot. Od niego zaczynamy rozbiór logiczny.
Wyrażone jest zawsze czasownikiem w formie osobowej! Odpowiada na pytania:
co robi?, co się z nim dzieje?, w jakim jest stanie?, czym jest?, jaki jest?

Rodzaje orzeczeń: czasownikowe (tylko czasownik: śpiewa, zaczekaj, mówiłby-

nie może występować w stronie biernej); imienne (łącznik+ orzecznik=
jest/być/bywać/zostać/stać się/z/robić się+ informatykiem/lepszym/sobą/ciasno:
On jest informatykiem; Kiedy to będzie zrobione?; Kochać to dawać; Stół jest z
drewna; Jesteś jak dziecko).
ĆWICZENIE:

Uzupełnij zdania orzeczeniami:

Dzisiaj rano… lewą nogą. Do szkoły… jak na ścięcie. Znów na polskim… włos na czworo, a
na wychowawczej… z wiatrakami. …wszystkiego po dziurki w nosie. Za dziesięć lat….
Tak, jak mój tata …. Zawsze …., że ….

DOPEŁNIENIE- jest to określenie czasownika, rzadziej przymiotnika lub

przysłówka, które uzupełnia treść wyrazu, z którym się łączy. Odpowiada na
pytania przypadków zależnych (prócz M.). Może być wyrażone: rzeczownikiem
(Lubię książki), zaimkiem rzeczownym (Lubię je) lub bezokolicznikiem (Lubię
czytać).

Rodzaje dopełnień: bliższe (staje się podmiotem przy zamianie ze strony czynnej
na bierną: Chłopcy zbudowali most-> Most został zbudowany przez chłopców);
dalsze (nie można go zmienić i występuje z przyimkiem: Most został zbudowany
przez chłopców).
ĆWICZENIE
Uzupełnij zdania odpowiednimi dopełnieniami:

On nie zagrzeje tutaj_ _5_ _ _3. Przestań wreszcie _ _ _ _2_ w całym! Nie daj sobie w kaszę
_12_ _ _ _ _. Mama wpadła w 1__10_ na widok rozbitej szyby. Przestałbyś mleć _ _4_ _ _ _!
Od wczoraj nie kiwnąłeś nawet _ _7_ _ _! Nie musisz zaprzątać sobie 9_8__ tą sprawą.
Pomimo twoich złośliwości nie żywię do ciebie ___11_. Za cos takiego nie warto dać nawet
złamanego __6___.

Hasło: _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _- stałe połączenie wyrazowe, którego znaczenie jest przenośne

OKOLICZNIKI- to określenia oznaczające okoliczności, które towarzyszą

czynnościom, stanom, zjawiskom. Są najczęściej określeniami: czasownika (szedł
ulicą), przymiotnika (wyjątkowo pracowity), przysłówka (bardzo dobrze), zaimka
(głównie wtedy).

Rodzaje:

Miejsca---- gdzie? Skąd?

Czasu---kiedy? jak długo?

Sposobu--- jak? W jaki sposób?

Stopnia i miary---ile? Jak bardzo? Ile razy?

Przyczyny---dlaczego? Z jakiego powodu?

Celu--- po co? W jakim celu?

Warunku---pod jakim warunkiem?

Przyzwolenia---pomimo co? Wbrew czemu?

ĆWICZENIE

Do każdego z wyróżnionych wyrazów dopisz okoliczniki tak, aby opis był dynamiczny.

Postanowiłem opuścić kapsułę. Dostroiłem nadajnik i założyłem kombinezon.

Wydostałem się. Poczułem podmuch wiatru. Rozejrzałem się. Rozciągała się
bezkresna przestrzeń. Ja, człowiek, znalazłem się na obcej planecie. Byłem dumny, a
zarazem czułem niepokój. Zrobiłem kilka kroków. Zatrzymałem się. Coś się
poruszyło. Dostrzegłem dwa dziwne kształty. Zdałem sobie sprawę, że nie ma
odwrotu.

PRZYDAWKA- to najczęściej określenie rzeczownika, wskazujące na właściwości

jakiegoś przedmiotu. Przydawką może być: przymiotnik (mądrzy uczniowie),
zaimek przymiotny (ta szkoła), imiesłów przymiotnikowy (rozdane rzeczy),
liczebnik (piąta godzina), rzeczownik (rzeka Wisła), wyrażenie przyimkowe (zegar
z kukułką).

Rodzaje przydawek: przymiotna (wyrażona częściami mowy odpowiadającymi na

pytanie przymiotnika: ładne, gwarantowane, ten); rzeczowna (wyrażona
rzeczownikiem: orzeł bielik, ciocia Teresa); liczebna (wyrażona liczebnikiem:
trzecie miejsce, sto lat); przyimkowa (wyrażona wyrażeniem przyimkowym: pudło
na zabawki, głowa w chmurach, dzwonek do drzwi).
ĆWICZENIE

Uzupełnij zdania odpowiednimi przydawkami:

Temu chłopcu brakuje …. klepki. Oddałeś mi… przysługę. Ta sprawa jest dla obu stron
kością… . Gdyby udalo mi się wygrać, byłby to nieoczekiwany łut… . Czy te informacje
zdobywamy pocztą… ? To przemówienie jest zwykłym laniem… . Szkoci noszą spódniczki
….